Кассадағы ақша қаражаттарының есебі және оның аудиті

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 81 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

I. КАССАДАҒЫ АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ЕСЕБІ ЖӘНЕ ОНЫҢ АУДИТІ . . . 6

1. 1. Ақшаның қажеттілігі мен экономикалық мәні . . . 6

1. 2. Кассадағы ақша қаражаттарының есебі . . . 15

1. 3. Кассадағы ақша қаражаттарының аудитін жоспарлау . . . 23

II. «ХАЗАР МҰНАЙ» ЖШС-Ң ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАЗМҰНЫ ЖӘНЕ КАССА ОПЕРАЦИЯЛАРЫН ЖҮРГІЗУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ . . . 32

2. 1. «Хазар Мұнай» ЖШС-ң экономикалық мазмұны . . . 32

2. 2. Мекемедегі касса операцияларының есебі . . . 40

2. 3. Кассадағы ақша қаражаттарының түгелдеу тәртібі . . . 46

III. «ХАЗАР МҰНАЙ» ЖШС-ҒЫ АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ АУДИТІ . . . 49

3. 1. Кассадағы ақша қаражаттары аудитінің тексерістері . . . 49

3. 2. Кассадағы қолма-қол ақшалар мен бағалы қағаздарды түгендеу нәтижелерін жүргізу және рәсімдеу әдістемесі . . . 63

3. 3. Ақша қаражаттарының кассада мүлтіксіз сақталуын қаматамасыз ететін шарттардың орындалуын тексеру . . . 72

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 79

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . . 82

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп негізгі принциптерге және жалпы ережелерге сай сәйкес жүргізіледі. Қаржы есептер жасақталуы және сақталуы тиіс. Бухгалтерлік есепті заңды реттеуші құжаттар болып табылатындар;

Бухгалтерлік есеп және қаржы есептері жөнінде ҚР заңы, 24 маусым 2002 жыл1;
Қаржы есептерінің халықаралық стандарттары;
Бухгалтерлік есеп счеттарының типтік жоспары.

Бухгалтерлік есептің заңдылығына сәйкес барлық шаруашылық субьектілер бухгалтерлік есепті жүргізуге және қаржы есептерін жасақтауға міндетті.

Бухгалтерлік есеп басқарудың аса маңызды функцияларының бірі. Нарықтақ экономикасы дамыған елдерде оны бизнестің, кәсіпкерліктің тілі деп атайды

Бухгалтерлік есептің алдына қойған міндеттері:

Жедел басшылық ету мен басқаруға, сондай-ақ ішкі және сыртқы пайдаланушыларға толық және шынайы ақпараттарды қалыптастыру;
Мүліктің қолда бары мен қозғалысына материалдық, еңбектік, қаржылық ресурстардың бекітілген нормаларға, нормативтерге, сметаларға сәйкес жұмсалуына бақылауды қамтамасыз етеді;
Қаржы-шаруашылық қызметіндегі жағымсыз құбылыстар жайында мерзімді ескерту жасау;
Ішкі шаруашылық резервтерді анықтау және жұмылдыру.

Бухгалтерлік есеп - шаруашылық есептің бір түрі болып табылады.

Бухгалтерлік есептің түрлері: қаржылық және басқару есебі.

Бухгалтерлік есепке қойылатын негізгі талаптар:

Бухгалтерлік есептің қаржылық және басқару есебіне бөлінуі 2 себепке байланысты. Біріншіден, қаржы есептерінің жариялануға тиістілігі, екіншіден, коммерциялық құпия сақталуына байланысты.

Қаржы есебінің басты мақсаты - бұл қаржы құжаттарының немесе есебін жасақтау және оларды сыртқы пайдаланушыларға жеткізу. Қаржы есебі заңдылыққа, бухгалтерлік есеп стандарттарға және нормативтік құжаттарға сәйкес жүргізіледі.

Басқару есебін жүргізу арнайы ереже немесе тәсілдермен, стандарттармен көрсетілмейді, ол басқару персоналының шешімімен анықталады.

Басқару есебі жұмыстың мына участкелерін қамтиды:

Өндірістік шығындар есебі;
Өнімнің өзіндік құнының есебі;

3) Қаржы есебінің нәтижесі;

Өндірістік кәсіпорындар мен ұйымдар бухгалтерлік есепті қолданудың негізгі участкелері болып табылады. Онда оның көмегімен барлық шаруашылық қызметінің үстінен қадағалау және бақылау жасау қамтамасыз етіледі.

Менің таңдаған тақырыбым “Кассадағы ақша қаражаттарының есебі және оның аудиті”.

Бұл тақырыпты таңдаған себебім бухгалтерлік есеп кез-келген шаруашылық қызметпен айналысатын әр компанияны толғандыратын мәселелерінің ішіндегі актуалдығы жөнінен маңызды орынға ие. Касса осы кәсіпорындағы бухгалтерлік есептің ажырамас бөлігі. Ақша кассаның ең құнды материалы, яғни ақша бұл бір сөзбен айтқанда компаияның қаржылық жағдайын шешетін басты фактор, ол өз есебінде құжатталудың өз дәрежесінде жүргізілуін, есебінің нақты болуын талап етеді. Бұл сфера басқа да әлеуметтік сфералармен тығыз байланысты. Елде ақша айналымының ауқымды мөлшері елдің дамуының айғағы. Ендеше мұнай саласының кассалық операциялары компанияның нарықтық статусын бейнелейтін және елдегі құнды шикізаттың бірі ретінде айтарлықтай орынға ие болуының кепілі. Осы салаға байланысты мәселелер ел экономикасындағы актуалдылығы жөнінен алдағы орындарда.

Касса операциялары кәсіпорында жүргізілетін барлық шаруашылық операциялармен байланысты. Бұл қызметпен айналысатын кәсіпорындар да өз қаржылық есебін жүргізеді Мен мұнай саласы бойынша касса операцияларының ерекшеліктерін игерсем деген үміттемін.

Менің дипломдық жұмысымның мақсаты - касса операцияларының ерекшеліктерін, құжаттау тәртібін қарастыру, онда қолданылатын бухгалтерлік жазбалардың мазмұнын терең түсіну, осы есеп ерешеліктеріне сай аудиттік тексеру жүргізу жолдарын ұғыну. Мақсатқа жету мұнай өндіруші компанияларының бірі болып табылатын “Хазар Мұнай” ЖШС -ның қаржылық мәліметтерін пайдаландым.

Дипломдық жұмысым 3 бөлімнен тұрады. І-бөлімде ақша қаражаттары, олардың кассалық есебі, осы есеп бойынша аудитті жоспарлаудың теориялық негізіне тоқталып өттім. ІІ-бөлім толықтай компанияға арналған, яғни

“Хазар Мұнай” ЖШС-ның кассалық есебі және экономикалық қызметі ашып көрсетілген. Ондағы мәліметтер бухгалтерлік есеп құжаттарына негізделген. І - бөлімде көрсетілген теорияға сай операция корреспонденциялары өрнектелген. Сонымен қатар компанияның кейбір ерекшеліктері де байқалады. ІІІ-бөлім толықтай аудитке арналған. Мұнда компания бойынша мәліметтер де негізге алынған. Қаржылық - экономикалық көрсеткіштер есептелген.

Осы тақырыптардың мазмұнын аша отырып кассалық операциялар есебін және оның аудитін өз дәрежесінде жеткізуге тырыстым.

Бұл сала мәселелері болашақта да өз деңгейінде дамитынына сенімім мол.

I. КАССАДАҒЫ АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ЕСЕБІ ЖӘНЕ ОНЫҢ АУДИТІ

1. 1. Ақшаның қажеттілігі мен экономикалық мәні

Қай саладағы кәсіпорындар мен ұйымдар болмасын өз қызметі барысында басқа заңды және жеке тұлғалармен қарым - қатынас жасайтындығы белгілі. Сол уақыттардағы операциялардың барлығы дерлік ақшамен есеп айырысу арқылы жүргізіледі десек қателеспейміз. Ал ақша арқылы есеп айырысу белгілі бір заңға сәйкес жүргізілуді қажет етеді. Біздің елімізде қызмет ететін кәсіпорындар мен ұйымдар ақшалармен есеп айырысу операцияларын Қазақстан Республикасының Ұлттық банк мекемесі белгілеген ережелер мен тәртіпке сәйкес жүргізіп отырады. Кәсіпорындар мен ұйымдарда ақшалар арқылы есеп айырысу операцияларының бухгалтерлік есебін жүргізгенде мыналарды басшылыққа алу керек:

- ақшалар арқылы есеп айырысу операцияларын толық және уақтылы дер кезінде есептеу;

- кәсіпорындар мен ұйымдардағы ақшалардың түгелділігін және олардың тиімді пайдаланылуын бақылау;

- есеп айырысу, төлеу тәртібін бақылау, кәсіпорын ақшаларының кіріске алынуы мен шығыс етілуін дұрыс есептеу.

Қазіргі таңда ақшалар қозғалысын басқару қаржы нарығының күрделілігіне байланысты маңызды мәселе болып саналып отыр. Бәсеке қабілеттілігі - кәсіпорындар мен ұйымдардың бүгінгі күннің талабына сай, алдағы уақыттарда дамуына қажетті құрал-жабдықтармен қамтамасыз етіліуін талап етеді. Ақшалар мен оның баламаларын (эквивалентін) дұрыс ашып көрсету және жіктеу кәсіпорын қызметінің нәтижесін дұрыс (нақты) бағалау үшін қажет.

Ақшалар шоттарында тек қана жедел арада міндеттемелерді өтеу үшін төлем жасауға қабілетті активтер есептеледі. Кәсіпорындар мен ұйыдардың ақшалары олардың кассасындағы, есеп айырысу және валюталық шоттарындағы ақшаларынан, аккредитивтеріндегі ақшаларынан, чектеріндегі ақшаларынан, банктердегі арнаулы шоттарындағы ақшаларынан, сондай-ақ аударылған жолдағы ақшаларынан құралады. Кәсіпорындар мен ұйымдардың бухгалтерлік балансындағы ақшаларының қалдығы деп аталатын бабында осы жоғарыда аталған ақшалар шоттарындағы ақшалардың барлық қалдығының жиынтық сомасы жазылады.

Ақша баламалары (эквиваленті) - бұл ақшаларға ұқсас, бірақ басқаша жіктелетін активтер болып табылады. Оларға қазыналық вексельдер, коммерциялық қағаздар және депозиттік сертификаттар жатады. Түрлі ұсталымдар мен айыппұлдар ұйымның ақшалары қатарына жатқызылмайды. Сондықтан да оларды (ақша баламаларын) кассадағы ақшалар шотында есептемейді. Ақша баламаларын кәсіпорынның есеп айырысу құралдары ретінде қарастырудың қажеттілігі де жоқ. Көп жағдайларда оларды қысқа мерзімді инвестицилар шотында есептейді.

Овердрафт дегеніміз кәсіпорынның иелігіндегі, яғни активті шоттың қалдығындағы сомадан артық сомада төлем төлеу нәтижесінде пайда болған кредиттік қалдық . Бұл сома қысқа мерзімді міндеттеме болып табылады және кредиторлық борыш ретінде есептеледі. Овердрафт кәсіпорындар мен ұйымдардың банк мекемесі арқылы басқаларға төленген қаржысы (сомасы) есеп айырысу шотындағы қалдық сомадан артық болған уақытта ғана пайда болады. Егер овердрафт үлкен көлемде болатын болса, онда бұл сома кәсіпорынның балансында немесе өз алдына жасалған түсіндірмелі құжатында бөлек көрсетілуі тиіс.

Ақшаның әрбір қызметі ақшаның тауар айырбастау процесінен туындайтын, тауар өндірушілердің өзара байланысының формасы ретіндегі әлеуметтік - экономикалық маңызының белгілі бір жағын мінездейді. Ақша бес түрлі қызмет атқарады: құн өлшемі, айналыс құралы, төлем құралы, қор және қазынажинау құралы, дүниежүзілік ақша.

Ақша құн өлшемі ретінде. Құнның өлшем қызметі тауар өндірісі жағдайында туындайды. Бұл ақшаның барлық тауарлар құнының өлшемі ретінде қабілеттілігін білдіреді, бағаны анықтауда делдал қызметін атқарады. Өзінің жеке құны бар тауар ғана, құн өлшемі бола алады. Бұндай тауар болып өндіруіне қоғамдық еңбек жұмсалған, құнды құрайтын алтын саналады яғни, бұл қызметті тролық құнды ақшалар атқарады. Ақша еңбек өлшемі - ол жұмыс уақытын емес, осы еңбекпен құрылған құнды көрсетеді.

Ақша құн өлшемі қызметін идеалды, оймен ойлау арқылы орындалады яғни тауардың құнын өлшеу ақшаға айырбасталғанына дейін орындалады, сонымен құнның тауар формасынан ақша формасына айналуы үшін тауардың бағасын белігілесек жеткілікті.

Тауар бағасын өлшеу үшін қолма-қол ақшаның болуы қажет емес, себебі еңбек өнімін теңестіру ойша орындалар тауарды ақшаның көмегімен өлшеуге болады, өйткені олар адам еңбегінің өнімі.

Ақша түрінде көрінетін тауардың құны, оның бағасы болып табылады. Толық құнды ақша айналысы жағдайында алтынның бағасы болған жоқ. Ақшаның өз бағасы болмайды, олардың құны өздерімен анықталуы мүмкін емес. Бағаның орнына ақшалар, кез-келген тауарлар санын сатып алу қасиетімен ерекшеленеді.

Құн өлшеу қызметі жалпы эквивалент ретіндегі ақшаның тауарға деген қатынасын көрсетеді2. Бірақ тауардың бағасын анықтау үшін баға масштабы қажет. Металл ақша айналысында (алтын, күміс, мыс) мемлекет заңды түрде баға масштабын тұрақты етіп ұстады. Металдың салмақтық санын ақша бірлігіне бекітті. Алғаш рет монеталар соғыла бастағанда баға масштабы олардың салмақтық құрамына сай келді. Мысалы, фунт стерлинг алғашында күмістің фунты есебінде пайда болды. Тарихи даму барысында баға масштабы ақшаның салмақтық мазмұнынан ерекшелене түсті.

Құн өлшемі және баға масштабы ретіндегі ақша қызметтерінің арасында едәуір айырмашылық бар. Құн өлшемі мемлекетке тәуелді емес ақшаның экономикалық қызметі болып табылады.

Ол құн заңымен анықталады. Баға масштабы заңды сипатқа ие бола отырып, мемлекет билігіне тәуелді және құнды емес тауар бағасын көрсету үшін қызмет етеді.

Қазіргі уақытта алтын тауарға тікелей айырбасталмайды және бағалар алтынменен көрсетілмейді. Алтынды айналыстан қазынаға қарай ығыстырып тастау жағдайындағы ақшалы тауар (алтын) тікелей массасына емес, алтын нарығындағы несие ақшалармен операциялар жүргізуге қарсы тұрады. Осыдан алтын қағаз және несие ақшалардың құнын өлшеу ретінде көрінеді. Несие ақшалар тауардың құнын өлшемейді, өлшенген құнды көрсетеді, өйткені өзінің құны жоқ.

Сонымен алтын белгілерінің, яғни толық құнды емес және қағаз ақщалардың пайда болуы, ақша формаларының олардың алтындық мазмұнынан ажырауына алып келеді.

Ақша айналыс құралы қызметінде тауарларды өткізудегі делдал болып табылады.

Тауарлар бір қолдан екінші қолға ауыса отырып, өзінің тұтынушысын тапқанға дейін ақша үздіксіз қозғалыста болады.

Тауар айналысы кезінде, ақша делдал ролін атқарады, ал бұл кездегі сатып алу және сату актісі ерекшеленеді, уақытымен кеңістігі бойынша сай келмейді. Сатушы, тауарын сатқаннан кейін, басқа тауарды сатып алуға әр уақытта асықпайды. Ол тауарды бір нарықта сатуы, ал басқа нарықтан сатып слуы мүмкін. Делдал ретінде ақшаның көмегімен уақыт пен кеңістіктегі өзара сай келмеушілік жойылды.

Өзінің құнын өткізгеннен кейін, айналыстан кететін тауарларға қарағанда, ақшалар айналыс құралы ретінде барлық уақытта осында қалып отырады және сату-сатып алу процесіне қызмет етеді.

Біздерге ақша айналыс құралы қызметін негізінен мемлекеттік, оперативтік, коммерциялық саудада тұрғындардың тауарларды сатып алуы кезінде орындайды. Шет елдерде мұндай шектеулер жоқ. Онда фирмалар мен корпорациялардың және т. б. қолма-қол ақшамен есептесуіне тыйым салынбаған.

Айналыс құралы ретінде ақша қызметтерінің ерекшеліктері мыналар:

- тауар мен ақшаның қарама-қарсы қозғалысы;

- оны идеалды ақшалар емес, нақты (қолма-қол) ақшалар орындайды;

- ақшаның бұл өте тез орындалатын болғандықтан, оны нағыз ақшалар емес (алтын), оны ауыстырушылар - ақша белгілері орындайды.

Бірақ бұл, несие және қағаз ақшалар ақшалы тауармен (алтын) байланысты емес деген сөз емес. Бұл байланыс несие ақшалардың алтын нарығында жасырын айналыс болуыменен түсіндіріледі.

Ақша айналыс құралы қызметін атқаратын болғандықтан, айналыс қажеттілігі олардың саны өткізілуі тиіс тауарлардың бағасы мен массасы негізінде яғни өткізілуі тиіс тауарлар бағасының сомасымен анықталады. Қанша дегенімен бір ақша бірлігі бір-несие тауар мімілелеріне қызмет ететін болғандықтан, ақша айналысы қанша көп болса, айналыс үшін олардың қажетті саны сонша аз болады.

Егер ақшаның айналыстағы массасы тауар массасына көп болса, онда бұл олардың құнсыздануына, яғни инфляцияға алып келеді.

Ақша төлем құралы. Тауар айналысы ақша қозғалысымен байланысты. Бірақ ақша қозғалысы міндетті түрде тауар қозғалысымен бір уақытта тоғысу тиіс емес. Ақша құнының еркін формасында көрінеді. Олар өткізу процесін еркін аяқтайды. Ақшаның қозғалысы тауар қозғалысынан ерте немесе кеш жүруі мүмкін.

Егер тауар мен ақшаның қарама-қарсы қозғалысы болмаса, яғни тауар төлем ақы түскенге дейін сатып алынған немесе керісінше болса, онда бұл жағдайда ақшалар төлем құралы қызметін атқарады.

Ақшалар төлем құралы ретінде тек қана тауар айналысында ғана емес, сондықтан бірге қаржы-несие қатынастарына да қызмет етед. Барлық ақшалай төлемдерді төмендегідей етіп топтауға болады:

- тауарларды және қызметтерді төлеуге байланысты міндеттемелер;

- еңбек ақы төлеуге байланысты міндеттемелер;

- мемлекетке қатысты қаржылық міндеттемелер;

- банктік қарыз, мемлекеттік және тұтыну несиесі бойынша борыштық міндеттеме;

- сақтандыру міндеттемелері;

- әкімшілік-сот сипатындағы міндеттемелер және басқалары.

Ақша төлем құралы ретінде айналыс құралынан өзара айырмашылықтары бар. Бұл қызметте ақшалар делдал болып табылмайды, ал тек қана сату- сатып алуды аяқтайды. Нәтижесінде тауарларға қатынасты ақшаның өз бетінше еркін қозғалысы байқалады. Тауарды несиеге сатып ала отырып, сатып алушы сатушыға ақшаны берудің орнына, борыштық міндеттемені жазып ұсынады. Бұл борыш өтелген кезде, ақша төлем құралы ретінде қызмет атқарады.

Ақшаның төлем құралы қызметін атқаруына байланысты ақша айналысы заңы өзінің неғұрлым толық көрінісін тапты. Егер тауарлар несиеге сатылса, онда қолма-қол ақша қажет емес.

Бұл айналыстың қолма-қол ақшаға деген қажеттілігін азайтады. Бірақ төлем мерзімі жақындаған сайын борыштарды жабу үшін ақша айналымының қажеттілігі артады.

Өзара өтелетін төлемдер соммасы айналыс үшін ақшаның санын азайтады. Егер қандай да бір бөлімде, борыштық міндеттеме бойынша төлем өз уақытында түспейтін болса, онда бұл өзімен бірге басқа да төлемсіздік тізбесін тудырады (қарыз бойынша мерзімі өткен берешек, бюджеттік төлемдер, жалақы бойынша және т. б. )

Ақша-қорлану және қазына жинау құралы ретінде . Ақшаның төлем және айналыс құралы қызметтері ақшалай қорлардың құрылуын талап етеді. Ақшаның қорлануының қажеттігі Т-А-Т айналымының екі актілерге Т-А және А-Т айырылуыменбайланысты.

Капиталистік қоғамдық формацияларға дейінгілер үшін байлықты «таза қазына» формасында жинақтау, яғни ақшаның қарапайым қорлануы тән келеді3. Бұл экономикалық дамуға ешқандай да ықпал еткен жоқ, себебі олар шын мәнісінде айналыстан тыс жатқан ақшалар болды. Капитализм тұсында бұл қазыналар несиелік жүйе және қор биржалары арқылы пайда әкелетін капиталға (өнеркәсіптік немесе сауда) айналады. Қазына жинау қызметінің қажеттігі тауар өндірісімен байланысты болды. Айналым капиталын немесе тұтыну заттарын алу үшін ең бастысы ақшаны жинау қажет.

Әрбір тауар тек қана жекелеген қажеттілікті анықтайды және олар жалпы байлықты білдірмейді. Толық бағалы ақшалар (алтын) материалданған құнның формасы ретінде байлықтың жалпы өкілін сипаттайды. Демек, қазына жинау құралы қызметін тек қана толық бағалы немесе нағыз ақшалар орныдауы мүмкін. Қазыналарды қорландыру-алтын монеталар мен алтын құймаларын жинақтау түрінде жүзеге асады.

Металл ақшалар айналысы тұсында қазына жинау тек қана ақша айналысын реттеуші ролін атқарған болатын. өндірістің және тауар айналысының кеңеюі барысында металл ақшалар қазынадан айналысқа шығып отырды немесе керісінше.

Қазіргі жағдайда қазына жинау қызметі айналыстағы ақша массасын реттеген ролін атқармайды. Қазына тек қана мемлекеттің сақтандыру қоры ретінде болады4. Алтын резервтері мемлекетке экономикалық тәуелділіктің болуына кепілдеме береді. 1998 жылы 1 қаңтарда Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінде монеталық алтынның қалдығы 41781, 1 млн. теңгені құрады.

Несиелік және қағаз ақшалар қазына жинау құралы қызметін атқара алмайды, себебі олардың меншікті құны жоқ . Бірақ та осы қызмет негізінде олар қорлану қызметін жүзеге асырады.

Ақша айналыс саласынан уақытша шығып қалғаннан кейін олар қорлана бастайды. Қорлану қызметінде ақша өзінің құнын сол формада сақтай отырып, олар кез келген уақытта айналысқа төлем немесе айналым құралы ретінде түсе алады. Шынында да бұл елдегі ақша айалысының тұрақтылығы жағдайында, яғни инфляцияның болмауына байланысты ғана мүмкін.

Тауар өндірісі жағдайында қорлану екі формада жүреді

- кәсіпорындар мен ұйымдардың есеп айырысу мен депозиттік шоттарындағы ақшалай қаражат қалдығы түрінде ұжымдық қорлану;

- банктердегі салымдар, мемлекеттік облигациялар.

Несиелік механизмнің арқасында кәсіпорындар мен халықтың ақшалары банктен берілетін қарыздар түрінде қайтадан айналыс процесіне түседі. Сөйтіп, ақшалар бұл қызметінде ұлттық табыстың қалыптасу, бөлу және қайта бөлу процесіне дәнекер болады.

Дүниежүзілік ақша қызметі. Тауар шаруашылығының кеңеюі, шаруашылық байланысының интернационалдануы, дүние жүзілік ақшалар қызметінің пайда болуына себеп болды. Дүние жүзілік ақшалар интернационалдық құн өлшемі, халықаралық төлем және сатып алу құралы ретінде қызмет етеді.

Бұл қызметті бастапқыда толық бағалы ақшалар (алтын), ал кейіннен нағыз ақшалар (шетел валютасы) атқарды. 1867 жылы Париж келісімі дүние жүзілік ақша қызметін алтынға балап бекітті.

Егер де елдің ішінде ақша ұлттық ақша бірліктері формасында қызмет етіп жүрер болса, ал одан тысқары жерде К. Маркстің айтуынша: «ақшалар өзінің ұлттық киімдерін шешіп, бастапқы қымбат бағалы металл формасын киеді», яғни жалпыға бірдей эквивалент формасына өтеді.

Бірақ алтын айналысы тұсында да ағымдық халықаралық есеп айырысуға алдыңғы елдердің ұлттық валюталары қызмет етті. 1913 жылы халықаралық есеп айырысудың 80 пайызы ағылшын фунт стерлингінде бейнеленген аударым вексельдер көмегімен жүзеге асырылды, ал алтын халықаралық есесп айырысудың қалдығын жабуға ғана қызмет етті.

Бреттан-Вудстағы (1944ж. ) мемлекетаралық келісімге келу, доллар мен фунт стерлингке резервтік валюталар мәртебесін берді. Кейіннен дүние жүзілік ақшалардың жаңа формалары : СДР-арнайы қарыз алу құқығы; ЭКЮ-еуропалық есепке алу бірлігі пайда болды. Ал 1999 жылы 1 қаңтарынан бастап Еуропаға ынтымақтастық елдердің ортақ ақша бірлігі «еуро» айналысқа шықты.

Демек, дүние жүзілік ақшалардың дамуы ұлттық ақшалардың металл ақшалардан несиелік ақшаға өту жолын кеш те болса қайталауда.

Қазіргі уақытта дүние жүзілік несиелік ақшалардың жобалары жасалуда, бірақ одан әлі нәтиже жоқ. Енгізілген шарты есептесу бірліктерінің (СДР, ЭКЮ) өзіндік меншікті құндары жоқ, сондықтанда олар толыққанды түрде дүние жүзілік ақшаның қызметін атқара алмайды. Бұл қызметті тек қана алтын нарығындағы операциялар арқылы алтын атқарады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.