Бөлменің ауа температурасын анықтау
Зертханалық жұмыс №1. Өндірістік бөлмелердің микроклиматын анықтау
әдістері
Жұмыстың мақсаты
Жұмыстың мақсаты болып өндірістік орындардың жұмыс зонасындағы
микроклиматтық шарттарды мөлшерлеудің қағидасын оқып білу және микроклимат
параметрлерін бағалау мен өлшеу жайлы білімдерді қалыптастыру табылады.
Микроклиматтың параметрлері мен олардың адам организміне әсері
Қауіпсіз, жоғары өнімді және сау еңбектің бірден бір қажетті шарты
болып өндірістік ғимараттардағы жұмыс зонасының қалыпты микроклиматын
қамтамассыз ету табылады.
Жұмыс зонасы – жұмыскерлердің тұрақты немесе уақытша жұмыс орындары
орналасқан, деңгейі еденнен 2 метрге биік кеңістік немесе алаң (МемСТ
12.1.005- 88).
Өндірістік ғимараттардағы микроклимат немесе метеорологиялық шарттар
12.1.005-88 МемСТ-тына сәйкес келесі параметрлермен анықталады: жұмыс
орнындағы температура, салыстырмалы ылғалдылық, ауа қозғалысының жылдамдығы
мен қоршаушы беттердің температурасы (жылулық сәулеленулер).
Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы – абсолютті ылғалдылықтың максималдыға
қатынасы.
Адамның тіршілік етуіне жұмыс зонасындағы ауаның барометрлік қысымы да
әсер етеді. Бірақ оның айтарлықтай әсері тек кейбір еңбек түрлері кезінде,
қысымның тез өзгеруі байқалғанда білінеді.
Микроклиматтың аталмыш параметрлері жекелей немесе кешенді түрде
бірінші кезекте адам мен өндірістік ғимараттың қоршаған ортасы арасындағы
жылу алмасу шарттарын анықтайды.
Кез келген жағдайларда (өндірістік немесе тұрмыстық) адамның жылу
реттегіш жүйесі адам денесінің температурасын тұрақты деңгейде ұстап тұруға
тырысады. Бұл температура екі үдерістің нәтижесі болып табылады: денедегі
жылудың ішкі өндірісі және сыртқы жылуалмасу.
Организмнің жылу реттегіші – орындап жатқан жұмыстың сыртқы ауырлық
шарттарынан тәуелсіз дене температурасының тұрақтылығын қамтамассыз ететін
физиологиялық үдерістердің жиынтығы.
Адам организмі мен оны қоршаған ортаның арасындағы жылулық баланс
болғанда аталмыш микроклимат адаммен жағымды (кофортты) сезім ретінде
қабылданады. Жылуалмасудың бұзылуы организмнің қызуы немесе сууына әкеп
соқтырады, ол өз кезегінде адамның денсаулық жағдайы мен еңбек өндрісіне
кері әсер етеді, организмдегі бірқатар физиологиялық өзгерістердің
себепкері болады, кәсіби ауруларға да әкеп соқтырады.
Қоршаған ортаға организмнен жылу берілу әдетте әртүрлі жылуалмасу
жолдары арқылы жүзеге асырылады: қоршаған ауаға конвективті жылу берілу;
қоршаған беттермен сәулелік жылуалмасу; адам тікелей жанасатын беттер
арқылы контактілі жылу берілу (орындық, еден, аспап және т.б.); тері
бетінен ылғалдың (терінің) булануы; тыныс алатын ауаның жылынуы. Өндірістік
шарттардағы жылуалмасу негізінен конвекция, сәулелену және булану жолдары
арқылы жүреді. Жылуалмасудың барлық түрлері айтарлықтай метеорологиялық
шарттардан тәуелді.
Конвекция арқылы жүретін жылуалмасу қоршаған орта ауасы мен тері
бетінің температурасының айырмасына тура пропорционал. Сонымен қатар ауа
қозғалысының жылдамдығы да үлкен мәнге ие, себебі, жылуөткізу коэффициенті
ауа қозғалысы жылдамдығының түбір астындағы мәніне тпропорционалды өседі.
Сәулену арқылы жылу берілу қоршаған беттер мен терінің абсолюттік
температураларының төрттік дәрежелерінің айырмасынан тікелей тәуелді болып
келеді.
Бірақ, ауа мен беттердің 30-33 °С температурасы кезінде конвекция мен
сәулелену арқылы жылуалмасу негізінен тоқтатылады, ал ауа температурасы
адам денесінің температурасынан жоғары болған кезде жылу ағыны қоршаған
ортадан адамға бағытталады.
Контактілі жылуөткізгіштік кезіндегі жылудың жоғалуы жанасатын
беттердің температуралары мен көлемдерінің айырмасы бойынша анықталады.
Булану арқылы жылу берілу ауаның ылғалдылығы (ылғалдылық неғұрлым
жоғары болса, булану арқылы жылуберілу соғұрлым төмен) мен оның қозғалыс
жылдамдығынан тәуелді. Ауаның қозғалмалылығы адам денесінен ылғалдың
әкітілуі мен оның одан кейінгі булануын анықтайды. Ауаның жоғарғы
температурасы мен ауыр физиологиялық жұмыс кезінде терінің шығуы
организмнің термореттеуінің басты факторы болып табылады. Жеңіл жұмыс және
18-22 °С температурасы кезінде адам 50 гсағ тер бөліп шығарса, ауыр жұмыс
кезінде ол сан 200-250 гсағ дейін жетеді. Ыстық цехтарда булану арқылы
жылуберілу 95 % дейін жете алады және адам мен қоршаған орта арасындағы
жалпы жылуалмасу кезінде одан артады. Бірақ ылғалдың булануы арқылы
жылуберілудің артуы қажетсіз физиологиялық үдеріс болып табылады, себебі
тердің қарқынды шығуы кезінде адам 1 % жуық минералды тұздар мен
дәрумендердің біраз бөлегін жоғалтады екен. Сондықтан ыстық цехтарда
қызмет ететін жұмыскерлерге газдандырылған тұз қосылған су мен
дәрумендендірілген сусындарды ішуге ұсынылады. Ауа ылғалдылығы жоғары
болған кезде булану арқылы жылуберілу күрт төмендейді, ол өз кезегінде
жылуалмасудың әсіресе жоғары температура шарттарында бұзылуына әкеп
соқтырады.
Тыныс алу кезінде ауаны жылытуда жылуберілу, сонымен қатар жалпы жылу
алмасуда тағамды жылытуда жылуберілу үлкен емес. Бірақ, ауаның төмен
температурасы кезінде ыстық тағам жеу организмге қосыиша жылу береді, ол
әдетте жылулық комфорттың ұзақ болуына септігін тигізеді.
Жылуалмасу шарттарын сипаттау кезінде киімнің жылуқорғаныш қасиеттерін
де ескереді, олар жылуөткізгіштік коэффициентінің өлшемімен анықталады.
Адамның термореттеу жүйесі жылулық балансты ауаның 14-23 °С
температурасы кезінде ұстау жағдайы бар, басқа да температуралар бұл
балансты бұзуға мүмкіншіліктер туғызады. Жоғарғы температура кезінде ауа
қозғалысының жоғарылауы организмнің термореттеуін жақсартады, ал төмен
температура кезінде жылуберілуді жоғарылатады, әсіресе қысқы уақыт
шарттарында ашық ауада шамадан тыс сууына әкеп соқтырады. Сонымен қатар, 6-
7 мс жоғыра ауа қозғалысының жылдамдығы адамға тітіркендіргіштік әсер
етеді. Жоғары температура кезінде ауа ылғалдылығының жоғарылауы тері
бетінен тердің булануын қиындатады, ол организмнің шамадан тыс қызуына
әкелуі мүмкін. Төмен температура кезіндегі жоғары ылғалдылық термореттеуге
жағымсыз әсер етеді, себебі, суық ауадағы сулы будың болуы жылуберілуді
жоғарылатады. Бірақ, төмен ылғалды ауа (25 % төмен) тыныс алу жолдарының
сілекейлі қабықшаларының кептіріп жібереді.
Жоғарыда айтылғанды қорытындылай келсек, адамның өзін өзі қалыпты
жылулық сезінуі (сәйкес киім мен термореттеудің бұзылмаған функциялары
кезінде) барлық микроклимат параметрлерінің белгілі бір үйлесуімен
қамтамассыз етіледі.
Ауа ортасының метеорологиялық параметрлері адам организміне зиянды
және қауіпті өндірістік факторлардың әсерін айтарлықтай арттыра алатынын
атап өту керек. Мысалы, ауа температурасы жоғары болған кезде, тері
ұлпалары ұлғаяды, тер бөлу артады, тыныс алу жиілейді, осының барлығы
зиянды заттардың организмге тез енуіне септігін тигізеді. Сонымен қатар,
жоғары температура кезінде булану мен заттардың ауада қалқу жылдамдығы
артады, ол жұмыс зонасы ауасындағы ластаушылар концентрациясының өсуіне
әкеп соқтырады. Осыған қоса ауа қозғалысы зиянды заттардың ғимарат ішінде
орын ауыстыруларын анықтайды, шаңның тұнуына кері әсерін тигізеді. Ауаның
төмен температурасы кезінде дірілдің жағымсыз әсері артады. Басқа да
факторлармен қоса жоғары температура мен қатысты ылғалдылық адамның электр
тогымен зақымдану мүмкіндігін арттырады.
Микроклиматты нормалау
Микроклимат параметрлерін нормалау 12.1.005-88 МемСТ арқылы жүзеге
асырылады, бұнда ғимараттың жұмыс зонасы үшін оңтайлы және рұқсат етілетін
микроклиматтық шарттар бекітілген. Сонымен қатар стандартпен келесілер
қарастырылған:
– жыл мезгілі – жылдың сыртқы ауаның орташа тәуіліктік температурасы
+10 0С төмен суық және ауыспалы кезеңдері мен +10 0С мен одан жоғары жылы
кезеңдер болып бөлінуі;
– жұмыс категориясы – организмнің жалпы энергия жұмсау негізінде
жұмыстардың ауырлық бойынша келесідей категоряларға бөлінуі: І – жеңіл
физиологиялық жұмыстар – отырып, тұрып және жүрумен байланысты атқарылатын,
бірақ жүйелі физиологиялық жүктеме немесе жүкті көтеру мен тасымалдауды
талап етпейтін жұмыстар; энергошығындар 172 Джс (150 ккалсағ) аспайды;
ІІа – орта ауырлықты физиологиялық жұмыстар – ылғи жүріспен байланысты,
тұрып немесе отырып орындалатын, бірақ жүктің тасымалдауын талап етпейтін
жұмыстар; энергошығындар 172-232 Джс (150-200 ккалсағ) құрайды; ІІб –
жүріспен және ауыр емес (10 кг-ға дейін) жүктерді тасымалдаумен байланысты
физиологиялық жұмыстар; энергошығындар 232-293 Джс (200-250 ккалсағ)
құрайды; ІІІ – жүйелі физиологиялық жүктемемен байланысты, атап айтқанда,
тұрақты түрде айтарлықтай жүкті (10 кг-нан жоғары) тасымалдау мен қозғаумен
байланысты жұмыстар; энергошығындар 293 Джс (250 ккалсағ) астамын
құрайды;
– ғимараттың жылулық сипаттамасы (өзіндік жылу шығындары бойынша*) –
өндірістік ғимараттардың өзіндік жылу шығындары 23 ДжмЗ (20 ккалсағ)
шамасына тең, жоғары немесе кем болып бөлінуі. Стандартпен талмыш шарт тек
қана жылдың жылы периоды үшін ғана ескеріледі.
*Өзіндік жылу – инсоляция нәтижесінде жұмыс ғимаратына құрылғылардан,
жылу беру құралдарынан, жылыту материалдары, адамдар мен басқа да жылу
көздерінен берілетін, және ғимараттағы ауа температурасына әсер ететін
жылу. Өзіндік жылудың шығындары – өзіндік жылудың қалдықты санын азайту
бойынша барлық технологиялық, құрылыстық, көлемді-жобалық, санитарлы-
техникалық шаралары (ысыған беттердің жылулық оқшаулануы, құрылғылардың
гермитизациясы, ысытылған ауаны жергілікті сорудың құрылғысы) жүзеге
асырылғаннан кейін, сыртқы ауа параметрлерінің есебі кезінде ғимаратқа
келіп түсетін өзіндік жылудың қалдықты саны.
Микроклиматтың оңтайлы шарттары деп адамға ұзақ және жүйелі әсер ету
кезінде организмнің қалыпты функционалды және жылулық жағдайын термореттеу
реакциясының ешқандай жүктелуінсіз сақталуын қамтамасыз ететін микроклимат
параметрлерінің үйлесуін түсінеміз. Олар жылулық комфорт сезімін қамтамасыз
етеді және жоғары деңгейлі еңбек қабілеттілігі үшін шарттар жасайды.
Адамға ұзақ және жүйелі әсер ету кезінде организмнің термореттеу
реакциясының жүктелуінің функционалды және жылулық жағдайының болатын және
тез қалыпқа келтірілетін өзгерістерін тудыра алатын микроклимат
параметрлерінің үйлесуін рұқсат етілетін деп атаймыз. Бұл ретте денсаулық
жағдайының бұзылу немесе жарақаттануы пайда болмайды, бірақ дискомфорттық
жылулық сезімдер, өзін өзі нашар сезіну мен еңбек қабілеттілігінің
төмендеуі байқалуы мүмкін.
Микроклиматтық параметрлерді бақылаудың әдістері
Микроклимат параметрлерінің ауа ортасының санитарлық нормаларына
сәйкес келуін білу үшін, температура, қатыстық ылғалдылық және ауа
қозғалысының жылдамдығын сандық бағалау қажет.
Өндірістік ғимараттардағы ауа температурасы әдетте біршама шектерде
ауытқиды. Сондықтан оны объективті бағалау үшін өлшеуді ғимараттың бірнеше
сипаттамалы нүктелерінде жұмыс орнының еденнен 1,3-1,5 м деңгейінде
ауысымның әртүрлі уақытында жүргізеді. Тыныс алу зонасы температурасының
айтарлықтай айырмасы кезінде қосымша аяқ астынан еденнен 0,15-0,2 м
деңгейінде өлшеулер жасайды. Өлшеу нүктелері, ереже бойынша жылу көзі мен
ғимараттың сыртқы қабырғасынан 1 м қашықтыққа жақын орналаспауы тиіс.
*Тыныс алу зонасы – жұмыскердің бетінен радиусы 50 см дейінгі
кеңістік.
Ағымдыға температура мәнін өлшеу үшін кәдімгі термометрді (спирттік
немесе сынапты) қолданады. Бақылау периоды арасында температураның аса
жоғары немесе өте төмен мәндерін өлшеу қажет болғанда сәйкесінше максималды
немесе минималды термометрді қолданады. Ағымдағы ауа температурасын жазу
үшін термографты қолданады.
Мәнді жылулық сәулелену шарттарында ауа температурасын өлшеу үшін булы
термометр қолданылады. Булы термометрдің өзі екі термометрден тұрады,
бірінің үстінгі резервуары қараңғыланған (қара термометр), ал екіншісі
күміс қабықшасымен қапталған (жылтыр термометр). Нақты температура
жылтыр және қара термометрлер көрсеткіштерінің айырмасы бойынша
градирлік коэффициент (аспаптың константасы) есебімен анықталады.
Соңғы кездері сулы термометрлерге қарағанда бірқатар артықшылықтары
бар (сезімталдылығы жоғары, қашықтықта өлшеу мен автоматика құралдарымен
байланыстыру мүмкінділігі) электрлік термометрлер кеңінен қолданылуда.
Әрекет ету принципі бойынша олар қарсыласу термометрлері мен термоэлектрлік
термометрлер болып бөлінеді.
Ауаның қатыстық ылғалдылығын психрометр және гигрометр көмегімен
бағалайды. Ауа ылғалдылығының өзгеруін жазу үшін гигрограф қолданылады.
Гигрометрлер мен гигрографтардың қатысты ылғалдылықты нақтылы анықтау
үшін қолданылатын датчиктері болып адамның майсыздандырылған шашы немесе
қатысты ылғалдылықтың өзгеруіне пропорционалды түрде өзінің өлшемін
өзгертетін арнайы синтетикалық диафрагмалар табылады.
Психрометрдің жұмысы психрометр құрамындағы құрғақ және ылғалды
термометрлердің көрсеткіштерін анықтаудан тұратын психрометрлік әдіске
негізделген. Құрғақ термометр қоршаған ауаның температурасын, ал
резервуары дитиллденген сумен суландырылған мәрлі немесе батист бөлігімен
оралған ылғалды термометр айтарлықтай төмен температураны көсретеді,
себебі матадан буланатын су жылуды ұстап қалады. Ауаның қатысты
ылғалдылығын құрғақ және ылғалды термометрлердің көрсеткіштеріне сәйкес
психрометрлік кесте бойынша анықтайды.
Ассманның аспирационды психрометрінде (Августтың статистикалық
психрометріне қарағанда) екі термометр де металлды қоршауға алынған.
Құралдың үстіңгі бөлігіне кірістірілген (аспирационды баста) вентилятордың
көмегімен (электрлік немесе серпімді жетегі (приводы) бар) ауа құбырлар
арқылы сорыла өтеді де термометрлердің резервуарларын қамтиды, осылайша
олардың көрсеткіштерінің тұрақтылығы және мүмкін болатын жылулық
сәулеленуді экрандау қамтамасыз етіледі.
Сонымен қатар құрғақ және ылғалды терморезисторлардың қарсылығын
өлшеу принципі бойынша жұмыс істейтін электронды психрометрлерді де
қолданады.
Ауаның қозғалыс жылдамдығын анықтау үшін әртүрлі конструкциялы
анемометрлерді пайдаланады. Механикалық анемометрлер (қанатты және
табақшалы) бекітілген ағынға орналастырылған құралдың қабылдаушы
зырылдауықтың (вертушка) айналу жиілігін белгілі бір уақыт периоды кезінде
өлшеу жүргізу принципі бойынша жұмыс істейді. Индукционды анемометрлер
электрлік индукционды тахометр әдісімен зырылдауықтың айналуының бұрыштық
жылдамдығын өлшеу принципі бойынша жұмыс істейді. Ауа қозғалысының төмен
жылдамдықтары (0,5 мс төмен) әдетте кататермометрлермен (жылулық
анемометрлермен) өлшенеді. Олар үстіңгі бөлігінде кеңейтілген капиллярға
өтетін төменгі бөлігінде шарлы немесе цилиндрлік резервуары бар
термометрден тұрады. Кататермометрлердің жұмысы ауаның қозғалыс
жылдамдылығынан тәуелді болып келетін ауаның суу қабілеттілігін (суу
ұзақтылығы) анықтауға негізделген.
Төмен жылдамдықтарды электроанемометр көмегімен өлшеуге болады, олар
ауа ағыны жылдамдығына байланысты температурасын өзгерту кезінде
терморезистордың қарсылығын өлшеу принципіне негізделген.
Аса ерекше құралдар тобын Пито-Прандтль құбыры принципі бойынша әрекет
ететін аэродинамикалық анемометрлер құрайды. Бұл құралдарды әдетте желдету
каналдарындағы ауа ағынының қозғалыс жылдамдығын бағалау үшін пайдаланады.
Жылулық сәулеленудің қарқындылығын актинометрмен өлшейді,
термобатарейдің жылтырлаған және қараңғыланған секцияларының жылуды жұту
және сәулеленудің әртүрлі өлшемдері нәтижесінде пайда болатын термо-э.д.с.
өлшеуге негізделген принцип бойынша әрекет етеді. Жылулық сәулеленудің
қарқындылығын анықтау үшін булы термометр де қолданылуы мүмкін.
Зертханалық қондырғының сипаттамасы
Зертханалық қондырғы микроклимат параметрлерін бақылау құралдары
орналастырылған стенд түрінде жасалған. Бөлмедегі ауа қозғалысын қамтамасыз
ету үшін жұмыста желдеткіш пайдаланылады.
Стендке Қорек беру автоматты өшіруді В қосу арқылы жүреді (қосқан кеде
дабыл шамы жанады).
Жұмысты орындау тәртібі
1. Келесі кезектемеге сәйкес Ассманның аспирационды психрометрін
қолданып ауаның қатысты ылғалдылығы мен температурасын анықтау:
а) ылғалды термометр оралған батисті пипетка көмегімен дистиллденген
сумен сулау (стендте ол В әріпімен белгіленген);
б) Т1 тумблерімен психрометрдің желдеткішін қосу;
в) желдеткішті жібергеннен 4-5 минуттан кейін құрғақ және ылғалды
термометрлерден көрсеткіштерді жазу және психрометрлік кесте бойынша
бөлмедегі ауаның қатысты ылғалдылығын анықтау. Құрғақ термометрдің
көрсеткішін ауаның температурасы деп қабылдау.
Өлшеу нәтижелерін жұмыс бойынша есептің 1 кестесіне енгізу.
2. Ауаның қатысты ылғалдылығын Августтың статикалық психрометрімен
анықтау. Ол үшін келесі әрекеттерді орындау қажет:
а) психрометрдің резервуарын дистиллденген сумен толтыру;
б) 10-15 минуттан кейін құрғақ және ылғалды термометрлерден
көрсеткіштерді жазу және психрометрлік кесте бойынша бөлмедегі ауаның
қатысты ылғалдылығын анықтау.
3. Термоанемометр көмегімен ауаның қозғалыс жылдамдығы мен
температурасын анықтау. Ол үшін келесі әрекеттерді орындау қажет:
а) пеналдан датчикті шығарып, өлшеу зонасында қосу және орнату;
б) П2 қалпын Т қалпына ауыстыру (температураны өлшеу);
в) П1 қалпын Бақылау қалпына орнату;
г) Кернеуді реттеу ұстағышымен құралдың бағыттағышын өлшегіш құрал
(гальванометрдің) шкаласының максималды бөлігіне орнату;
д) П1 ауыстырғышын Өлшеу қалпына ауыстыру және тоқ өлшемін есептеуді
жүргізу;
е) градировтік график бойынша бөлмедегі ауа температурасын анықтау;
ж) П1 ауыстырғышын А қалпына (ауа қозғалысының жылдамдығын өлшеу),
ал П2 ауыстырғышын – Бақылау қалпына ауыстыру;
з) жылытуды реттеу ұстағышымен гальванометрдің бағыттағышын шкаланың
максималды бөлігіне шығару;
и) П1 ауыстырғышын Өлшеу қалпына ауыстыру және тоқтың өлшемін
есептеуді жүргізу;
к) градировтік график бойынша ауаның қозғалыс жылдамдығын анықтау;
л)ауа қозғалысының жылдамдығы мен температурасын өлшеу нәтижелерін 1
және 2 кестеге енгізу.
4. Желдеткішпен жасалатын (одан 0,5-1 м қашықтықта) ауаның қозғалыс
жылдамдығын қанатты және табақшалы анемометр көмегімен нықтау. Бұл үшін
келесі әрекеттерді орындау қажет:
а) Т2 тумблерімен желдеткішті қосу және анемометрді ауа ағынында
орнату;
б) анемометрдің жұпты механизмін өшіру кезінде барлық үш шкала бойынша
(мыңдық, жүздік, ондық) құралдың бастапқы көрсеткішін жазып алу;
в) 10−15 с кейін бір мезгілде анемометр мен секундомерді қосу;
г) 60 с (немесе басқа уақыт) өткен соң анемометрді өшіріп құралдың
көрсеткішін жазып алу;
д) анемометрдің соңғы және бастапқы көрсеткіштерінің айырмасын уақыт
бөле отырып бір секундқа келетін бөлінді санын анықтау;
е) градировтік график бойынша ауаның қозғалыс жылдамдығын анықтау;
ж) есептеу және өлшеу нәтижелерін 2 кестеге енгізу.
5. Ғимараттағы микроклиматтық шарттардың 12.1.005-88 МемСТ сәйкес келу
немесе келместігі жайлы қорытынды жасау. Ол үшін 3 кестені толтыру және
микроклиматтың фактілі параметрлерін жылдың сол мезгілі үшін, категория мен
ғимараттың жылулық сипаттамасының қалыпты өлшемдерімен салыстыру.
Зертханалық жұмысты орындау барысындағы қауіпсіздік шаралары
Стендпен жұмыс кезінде электрлік тоқты сезінген кезде бірден жұмысты
тоқтатып, стендті өшіру және бұл жайлы оқытушыға (оқу шебері, лаборантқа)
хабарлау.
Желдеткішті қолмен, қандай да бір заттармен тоқтатуға мүлдем тиым
салынады.
Желдеткіштің орнын ауыстыруға тек қана қанатшалары толық
тоқтатылғаннан кейін ғана рұқсат етіледі.
Желдеткішпен жұмыс кезінде өзіннің шашын мен курстастарыңның шашына
мұқият абай болған жөн.
Зертханалық жұмыс №2. Бөлменің ауа температурасын анықтау
Мақсаты: Бөлменің ауа температурасын өлшейтін приборлармен танысу,
анықтау, бөлу тағы сол сияөты өлшеу және нәтижелері санитарлы-гигиеналық
нормалармен салыстыру .
Жұмыстың барысы: 1. Бөлменің ішкі бұрышы 0,25 метр және сыртқы
қабырғасынан 0,2 метр арақашықтан 3 бақылау нүктеіндееденнен 1,5 метр
биіктікте термометрдің көрсеткшін анықтау.
2. Бөлмедегі ауаның орташа температурасын есептеу
3. Еденнен және төбеден 0,25 метр арақашықтықтан тігінен температура
өзгерун анықтау
Бөлменің ауа темеператруасын өлшеу кезінде термометрді оның көрсетуіне
әсер ететін ыстық немесе суық беткейден оқшалау қажет. Ашық атмосфералық
ауада термометрді күн сәулесінің ісерінен қорғау қажет. Температура
анықтауға арналған нүктелерді таңдау қойылған мақсатқа байланысты. Тұрғын
бөлмелердің ауа температурасын бөлменің ортасынан, еденнен, 1,5 м,
биіктікте өлшенді. Өлшеу жүргізу кезінде кем дегенде 6 нүктеде (көлденең-3.
Тігінен-3.) анықтайды. Көлденең бойынша температура түсуін сыртқы
қабырғадан жылытумен аспап немесе ішкі қабырғаға дейін анықтайды.
Термометрді сыртқы қабырғадан ( немесе жылытушы аспаптан) 0,2 м қашықтықта
бөлменің ортасында және қарама-қарсы қабырғадан 0,2 м қашықтықта бекітеді.
Тұрғын бөлмелердегі ауа температурасының немесе температураның төмендеуі
көлденеңі бойынша 20С –ден аспау қажет.
Тігінен ауа температурасының біркелкілігін анықтау үшін термометрді
0,1-1-1,5 м биіктікте, ал қажет болға жағайда төбеден 0,2 м биіктікте
бекітеді.
Тұрғын бөлмелердегі температураның айырмашылығы еден мен адамның
басының тұсы аралығында 2,5 0С аспау қажет. Бөлмедегі орташа температрураны
анықтау үшін өлшеу әртүрлі орындарда (тереза,есік жанында, еденде және т.б)
өлшенеді. Одан кейн термометр көрсеткіштерін қосып, өлшеу санына бөледі.
Бөлмедегі орташа ауа температурасы таңертеңгі, күндізгі, кешкі және түнгі
бірдей уақыттар шамасындағы бірдей мөлшердегі орындалған жеке өлшемдерден
алынады. Өріндіктік бөлмелерде технологиялық үрдістер ауа температруасына
әсер етуі мүмкін. Сондықтан технологиялық үрдістің біркелкілігі кезінде
температураны өлшеу ауысымның басында, ортасында, аяғында жүогізеді. Егерде
өндіріс мезгілдік сипатта болатын болса, онда температураны міндетті түрде
қосымша белгілі моменттерде өлшеу қажет. Ауа температурасын өлшеуді тұрақты
бақылаудың ұажеттігі кезінде өзіндік жазатын аспап – термограф қолданылады.
Термограф толтырылған 123 тегіс металл түтікшеден тұрады. Түтікшенің бір
басы қозғалмайтындай етіп бекітілген. Екіншісі рычаг жүйесі көмегімен кеуіп
кетпейтін сия құйылған перомен байланыстырылған. Перо айналдыратын
барабанға кигізілген диограммалық лентомен өлшенеді. Температура тербелісі
кезінде көлемі өзгереді. Осыған орай түтікшенің өзгереді. Температура
датчигі бейметалл пластинкасынан тұруы мүмкін. Өзара жабыстырылған металл
жолағының сызықтық кеңеюдің әртүрлі коэффициентіне ие. Сондықтан
температура тербелісі кезінде қисықтың радиусы өзгереді. Бұл қисық өлшемі
барабан лентасында тіркеледі. Ал айналым жылдамдығына байланысты тәулік
немесе апта шегіндегі температура шамасын үздіксізжазып алуға болады.
Зертханалық сынаптық термометр
Техникалық шыны термометр
Жылытылатын бөлмелердің қалыпты температурасы.
Бөлмелердің аты Цельсий гр.темп.
Тұғын бөлмелер, коридорлар, жуынатын бөлме 18
Контор бөлмелері, күту орындары 18
Кластар, аудиториялар, зертханалар, жалпы залдар 16
Спортты-гимнастикалық залдар 15
Балалар бақшасы мен яслидің топтық бөлмелері 20
Балалар бақшасы мен яслидің ұйықтайтын бөлме. 20
Дәрігерлер кабинеті, ересектер үшін палаталар 20
Балалар үшін палаталар, жарақат таңу бөлмесі 22
Операциялық, босанатын бөлме, сумен емдеу 25
залы, душты бөлме
Шешінетін және киінетін бөлмелер 22
Массаж жасайтын бөлме 20
Төсеніш беретін бөлме, тазарту бөлме 16
Шешінетін бөлме, сырт киім шешетін бөлме, 18
Клуб бөлмелер
Сценалар, фойе, артистер бөлмелері 18
Ванналар, жүзу бассейндері 25
Булану бөлмелері 40
Дәріхана: қабылдау және тіркеу бөлмелері 18
Түскі ас ішетін зал, дайындайтын бөлмелер 16
Жартылай фабрикаттар және жемістер 5
сақтайтын бөлмелер
Құрғақ азықтар, қышқыл капусталар сақтайтын 12
бөлмелер
Бакалейлі тауарлар дүкені 12
Ет, сүт, тез бұзылатын тауарлар дүкені 5
Зертханалық жұмыс №3 Бөлмедегі салыстырмалы ылғалдылықты анықтау
Мақсаты: Ауаның салыстырмалы ылғалдылығын өлшеу.
Жұмыс барыысы:
1. Матамен қапталған ылғал термометрдің үшін дисстелденген суға
саламыз.
2. Ауа желдеткішті іске қосу керек.
3. Ауажелдеткішті іске қосқаннан кейін 3-4 мин өткеннен кейін, еденнен
1,5м биіктікте құрғақ және ылғалды термометрлері көрсеткіштерін
нәтижелерін алу.
4. Формула бойынша абсолюттік ылғалдылығын есепте
k = f -0,5 (t –t1)В755
Мұндағы, К- абсолюттік ылғалдылық, гм3
f- ылғал термометрдің температурасының жоғары
ылғалдылығы (құралда берілетін кесте бойынша)
t - құрғақ термометрдің температурасы
t1- ылғал термометрдің температурасы
В- зерттеу жұмыстары жүргізілген кезде барометр
көрсеткен
қысым ( орташа көрсеткіш -755 мм. сын. бағ. )
5. Формула бойынша салыстырмалы ылғалдылықты есептеу:
R=RF*100
Мұндағы, R - салыстырмалы ылғалдылық (%);
К- абсолюттік ылғалдылық (гм3);
F - құрғақ термометрдің температурасының жоғары
ылғалдылығы (құралда берілетін кесте бойынша)
6. Алынған нәтижелерді кестеге толтырамыз.
Кесте
Бөлменің микроклиматының көрсеткіштері
Жыл Температура, 0С Салыстырмалы Ауаның қозғалу
периоды ылғалдылық жылдамдығы мс
Алынған Санитарлы—гАлынған Санитарлы—гАлынған Санитарлы—г
нәтижелеригиеналық нәтижелеригиеналық нәтижелеригиеналық
норма норма норма
жылы 20-22 60-40 0,2
23-25 0,3
Суық 18-22 65 0,2
немесе
ауыспалы
7. Алынған нәтижелерге сүйене отырып, микроклиматқа баға беріңіз
Зертханалық жұмыс №4. Бөлмедегі ауа ағыны жылдамдығын анықтау
Мақсаты: Ауаның қозғалыс жылдамдығын анықтау
Ауа қозғалысы жылдамдығының аз (1 мс-қа дейін) кезінде өлшеу кататермометр
және электроанемометр көмегімен жүргізіледі.
Өндірістік бөлмелерде ауа қозғалысының жылдамдығы 0,5 мс-қа дейін, тұрғын
бөлмелерде 0,1-0,3 мс-қа дейін рұқсат етіледі.
Қолмен жұмыс істейтін қанатшалы анемометр. Аспап 0,3-5 мс аралықтағы ауа
қозғалысының жылдамдығын анықтау үшін сезімтал және жарамды. Қанатшалы
анемометрде жартылай шардың орнына жеңіл алюминді кең метал шеңберден
тұратын қанат орналастырылады.
Ауа қозғалыс жылдамдығын анықтау алдында, есептегіштің алғашқы көрсеткіші
жазып алынады, анемометрді ауа ағынында бекітіп, 10-15 с-тан соң бір
уақытта аспаптың механизмін және секундамерді қосады. Ауа қозғалыс
жылдамдығы 1-2 минут аралығында анықталады. 1 с-қа келетін бөлгіштердің
орташа санын (мөлшерін) секунд бойынша өлшеу уақытында есептегіштің алғашқы
және соңғы көрсеткіш бөлгіші арасындағы айырмашылығынан табады.
Аспапта екі график болады, ол арқылы ауа ағынын секунд бойынша метрмен
өлшейді (мс), қолмен жұмыс істейтін қанатшалы анемометрмен 5 мс-тан
жоғары ауа жылдамдығын өлшеуге боламайды.
Кататермометр. Кататермометр көмегімен ауаның өте әлсіз тогын анықтайды.
Аспап цилиндрлік немесе шар резервуары бар, спирттік термометрден тұрады.
Цилиндрлік кататермометрдің шкаласы 35-380С аралығында градуирленген, шарлы
кататермометрде 33-400С.
Басында ауаның салқындату қабілеттілігін анықтайды. Бұл үшін спирттік
резервуарды ыстық суы бар (70-800С) стаканға салады және оны
кататермометрдің капиллярының жоғары кеңеюі 12 шамасына жетіп толғанша
ұстайды. Содан кейін аспапты құрғақ етіп сүртіп, бақылау орнына штативке
іледі.
Кататермометрді міндетті түрде картон немесе фанер көмегімен жылу радиация
көздерінен экрандайды, ол кезде экрандарды аспаптың айналасында ауа
қозғалысына кедергі жасамайтындай етіп орналастырады. Спирттік бағанасы 38-
ден 350 С-ге дейін төмендеген уақытын секундамермен белгілеп алады.
Анықтауды 2-3 рет қайталап, орташа мәнін табады.
Резервуар салқындағанда аспап белгілі-бір жылу мөлшерін жоғалтады. Спирттің
және шынының тұрақты жылу ұстағыштығына орай, кататермометр үшін бұл жылу
жоғалту шкала деңгейінде қатаң түрде анықталған болады. 38-350 С-ге дейін
спирт бағанасының төмендеу уақытында кататермометрдің, резервуардың 1 см2
бетінен жоғалған жылу мөлшері дегеніміз - аспап факторы (Ғ) деп аталады. Ол
әрбір кататермометрдің капиллярында көрсетіледі.
Цилиндрлік кататермометрді қолдану кезінде, Джс-пен белгіленген ауаның
салқындату қажеттілігі Н төмендегі формуламен есептеледі:
H=,
Мұндағы: Ғ- аспап факторы; α –38-350С-ге дейін спирт бағанасының төмендеген
уақыты (секунд).
Шарлы кататермометрмен жұмыс істеген кезде, салқындауға бақылау жасағанда,
міндетті түрде температура интервалдары аралығында жүргізу, яғни қосындысы
2-ге бөлініп, жеке 36,50С болатындай деңгейде алуға болады: 40-тан 350 С-ге
дейін, 39-дан 340 С-ге дейін және 38-ден 350 С-ге дейін, ауаның салқындау
қабілеттілігін есептеу үшін жоғарыда келтірілген формула қолданылады. Спирт
бағанасы 40-тан 330 С-ға дейін немесе 39-дан 340 С-ға дейін төмендегендігі
байқалатын болса, келесі формула пайдаланылады:
Н=,
Мұндағы Ф= - кататермометр канстанты, миллиджоул шаршы санитиметр-
градуста өлшенген; Т1 – жоғарғы температура 0С; Т2 – төменгі температура,
0С.
Ауаның салқындау қабілеттілігін қолдана отырып, оның қозғалыс жылдамдығын
есептеуге болады. 1 мс-тан төмен жылдамдықты анықтау кезінде төмендегі
келесі формула қолданылады:
V=,
1 мс-тан жоғары жылдамдықты анықтау кезінде келесі формула қолданылады:
V=,
Мұндағы: V – ауа қозғалысының жылдамдығы, мс; H – ауаның салқындау
қабілеттілігі; Q – 36,50 С, орташа дене температурасы және зерттеу
кезіндегі температура арасындағы айырмашылық.
H, Q мөлшерлерін біле отырып, ауа қозғалыс жылдамдығын 5 және 6 кесте
бойынша анықтайды.
Термоанемометр. ЭА-2М. Бұл аспаптың көмегімен ауа қозғалысының жылдамдығы
0,03-тен 5 мс-қа дейінгі және температурасы 10-нан 600 С-ға дейінгі
аралықта болған жағдайды анықтауға болады. Аспаптың жұмыс істеу принципі
жартылай өткізгіш микротермо үйкелістің ауа қозғалысының салқындануына
негізделген.
Өлшеу алдында аспапты көлденең бағытта орналастырады, оған датчикті қосып,
аспапты торапқа (токқа) қосады (батереяда жұмыс істеуі де мүмкін).
Ауа қозғалыс жылдамдығын өлшеу үшін 5-ші қосқышты А жағдайына қояды, 6-шы
қосқышты Бақылауң жағдайына, 2-ші қосқышты НП (сыртқы қоректену көзі)
немесе ВП (ішкі қоректену көзі), 7-ші тұтқаны (ұстағышты) айналдыра отырып,
гальванометр стрелкасын шкаланың максималды бөлгішіне қояды, 6-шы қосқышты
Өлшеуң жағдайына қояды.
Галванометрдің көрсеткішіне есептеу жүргізіп, ауа қозғалысының жылдамдығын
график бойынша анықтайды
қалақшалы анемометр
қалталық анемометр
үшөлшемді ультодыбыстық анемометр
Зертханалық жұмыс №5 Өнеркәсіптік желдету жұмысының тиімділігін
анықтау әдістемесі
Вентиляциялық режим күн бойы дәрісханадағы химиялық және бактериялық
ластанудан біршама сақтап тұрады.
Тапсырма І Аэрация коэффициентін анықта.
Жұмыс барысы:
1. Дәрісханадағы барлық вентиляциялық тесіктерді қарап, оның жұмыс
істейтініне көз жеткіз.
2. Барлық жұмыс істейтін вентиляциялық тесіктердің ауданын анықта.
3. Формула бойынша аэрация коэффициентін есепте:
Ка=S1S
Мұндағы,S1- барлық вентиляциялық тесіктердің ауданын.
S-еденнің ауданы.
4. Бөлменің желдетілуі қалай өтетінін қараңыз.
Алынған нәтижелерді өңдеу және қорытындылау.
Алынған нәтижелерді кестеге толтырамыз.
Кесте
Бөлменің аэрация коэффициентін
Бөлме Ауданы,м2 Көлемі,м3
Алынған Санитарлы—гигиАлынған Санитарлы—гиги
нәтижелер еналық норма нәтижелер еналық норма
Дәрісхана 150 10-15
Рекреация
Тапсырма ІІ Вентиляцияның тиімділігін анықта
Жұмыс барысы:
1. Бөлмедегі бір адамға қажетті таза ауаның көлемін анықта
V= КР-g*34
Мұндағы, К- Адамның бір сағатта бөлетін СО2 мөлшері,лч
Р – СО2 оқу бөлмедегі шекті мөлшері ( 1 лм3)
g- СО2 атмосфералық ауадағы мөлшері.
2. Ауаның ауысу тезделігін анықта (Д)-1 сағат ішінде бөлмедегі ауа неше
рет сыртқы ауамен ауысуы.
Д=VвентV
Мұндағы, Vвент- Вентиляциялық ауаның мөлшері
V- Бөлмедегі бір адамға арналған ауа мөлшері.
Алынған нәтижелерді өңдеу және қорытындылау.
1.Алынған нәтижелерді кестеге толтырамыз.
Кесте
Вентиляциялық мөлшердің нормасы
Бөлме Ауаның ауысу мөлшері
Алынған нәтижелер Санитарлы—гигиеналық
норма
3,0-6,0
2. Алынған нәтижелерді қолдана отырып, бөлменің вентиляциялық режиміне
қорытынды бер.
Зертханалық жұмыс №6 Табиғи жарықтандыруды бағалау. Жасанды
жарықтандыруды бағалау және есептеу
Жұмыстың мақсаты
Жұмыстың мақсаты болып жасанды және табиғи жарықтандыруды нормалау
қағидаларын оқып білу және өндірістік ғимараттардағы жұмыс орындардың
жарықтандыруын бағалау бойынша дағдыларды игеру табылады.
Жұмысты орындау тәртібі
Еңбек қорғаудың зерттеу сұрақтарының бірі болып өндірістік ғимараттар
мен жұмыс орындардағы ұтымды жарықтандыруды ұйымдастыру табылады.
Дұрыс жобаланған өндірістік жарықтандыру келесі тапсырмаларды шешеді:
- шаршағыштықты төмендете отырып көз жұмысының шарттарын жақсартады,
шығарылатын өнім сапасы мен еңбек өнімділігін арттырады;
- жұмыскерлерге жағымды психофизиологиялық әсерді болдыра отырып
өндірістік ортаға жағымды әсер етеді;
- еңбек қауіпсіздігін арттырады және өндірістік жарақаттануды
азайтады.
Жарықтандыруды жоғарылату еңбек үдерісі көзбн көру түйсігінен тәуелсіз
болған жағдайдың өзінде еңбек қабілеттілігін жақсартуға септігін тигізеді.
Жарықтандыру жеткіліксіз болған кезде адам тез шаршайды, жұмыс өнімділігі
төмендейді, келеңсіз жағдайлар мен қате әрекеттердің әлеуетті қауіптілігі
артады. Статистика мәліметтеріне сүйенмек, жарақаттардың 5 % дейіні
жеткіліксіз немесе қолайсыз жарықтандырудан болса, 20 % жарақаттардың пайда
болуына әкеп соқтарғаның көреміз. Сонымен қатар, жаман жарықтандыру кәсіби
ауруларға әкеп соқтыруы мүмкін, мысалы, жұмыс миопиясы (алыстан
көрмеушілік), аккомодацияның* түйілуі.
*Аккомодация – әртүрлі қашықтықта орналасқан заттарды анық көруге
көздің дағдылану қабілеттілігі.
Пайда болу көзіне қатысты өндірістік жарықтандыру табиғи, жасанды және
аралас болып бөлінеді.
Табиғи жарықтандыру ғимараттардың сыртқы қоршау конструкцияларындағы
жарық тетіктері арқылы түсетін тікелей күннің көзі мен көкжиектің сейілген
(диффузиондық) жарығынан пайда болады. Табиғи жарықтандыруды жобалау
кезінде әдетте тікелей күн көзінің жарығының өзінің тұрақсыздығынан
ескерілмейді, жарықтандыру тек қана көкжиектің сейілген жарығынан пайда
болады деп есептеледі.
Жасанды жарықтандыру жасанды, әсіресе электрлік жарық көздерінен
құрылады.
Табиғи жарықтандырудың жеткіліксіздігі кезінде аралас жарықтандыру,
тәуіліктің жарық уақыты кезінде бір уақытылы табиғи және жасанды
жарықтандыруды бірге қолдануда пайда болатын жарық пайдаланылады.
Табиғи жарықтандыру спектрінде ультракүлгін сәулелердің әлдеқайда көп
болуы мен оған жоғары диффузиялық тән болғандықтан адамға аса жағымды әсер
етеді. Ол өз кезегінде көз жұмысын жақсартады, сондықтан адамдар ылғи да
болатын ғимараттарда тәртіп бойынша табиғи жарықтандыру қарастырылуы тиіс.
Табиғи жарықтандырусыз жобалау тек қана ҚЕмТ Т-4-79 Естественное и
искусственное освещение берілген ғимараттар үшін рұқсат етіледі (мысалы:
конференц-залдар, санитарлы-тұрмыстық ғимараттар, сенектер (коридоры) және
т.б.).
Аралас жарықтандыру аса дәлдікті қажет ететін көз жұмыстары
оырндалатын өндірістік ғимараттар үшін (1 және 2 разрядтар), сонымен қатар
ені (тереңдігі) үлкен ғимаратар үшін рұқсат етіледі.
Конструкциялық орындалуына (орналасуына) қарай табиғи жарықтандырудың
үш жүйесін ажыратады: бүйірлік (бір жақты және екі жақты), жоғарғы және
қосарланған (комбинированное).
Ғимараттың бүйірлік жарықтандырылуы сыртқы қабырғалардағы жарық
тетіктері арқылы, жоғарғысы – әртүрлі жарық фонарьлары арқылы және
қабырғалардағы жарық тетіктері арқылы жүзеге асырылады. Қосарланған
жарықтандыру кезінде бірден бүйірлік және жоғарғы жарықтандыру қолданылады.
Ол ғимараттың ауданы бойынша әлдеқайда біртекті жарықтандыратындықтан аса
қолайлы болып табылады.
Өндірістік жарықтандыру жетілдіруді сандық бағалау үшін
жарықтандырудың басты жарықтехникалық сипаттамасы болып табылатын жұмыс
бетінің жырықтылығы ұғымы пайдаланылады
Е = dФ dS (2.9)
мұндағы Е – жарық ағынының dФ элемент бетінің ауданына dS қатыстылығын
көрсететін жарық ағынының беттік тығыздығы.
Жарықтылықтың өлшем бірлігі – люкс (лк); 1 лк=1 лм м2.
Жарық ағыны Ф деп адам көзіне әсер ететін жарықты сезіну бойынша
бағаланатын сәулелік энергияның қуаты. Жарық ағынының өлшем бірлігі – люмен
(лм).
Табиғи жарықпен шартталған ғимараттың ішіндегі табиғи жарықтылық өте
үлкен шектерде өзгереді.
Бұл өзгерістер жыл мезгілімен, тәуілік уақытымен, атмосфераның
мөлдірлігімен, жер қабатының шағылыстыратын қасиеттерімен анықталады. Қысқа
уақыт аралығының өзінде кенет өзгере алатын табиғи жарықтың тұрақсыздығы
табиғи жарықтандыруды жарықтылықтың абсолютті мәнімен емес, оның тұрақты
тербелістері кезінде болмайтын қатыстық көресткіштерімен бағалау қажет.
Сондай көрсеткіш ретінде табиғи жарықтандырудың коэффициенті белгіленген
(ТЖК), ол ғимараттың ішіндегі табиғи жарық жарықтылығының ЕІ толық ашылған
көкжиекке сейілген жарықтан пайда болатын біркелкі сыртқы горизонталды
жарықтылыққа ЕС қатынасын көрсетеді, және пайызбен білдіріледі.
е = (Ев Ен )\100 %, (2.10)
мұндағы ЕІ – ішкі ғимараттың жарықтылығы;
ЕС – сыртқы ғимараттың жарықтылығы.
Табиғи және жасанды жарықтандыруды нормалау ҚЕжТ Т-4-79 сәйкес жүзеге
асырылады. Мұнда көз жұмыстарының сипаттамасына, жарықтандырудың түріне
(табиғи немесе аралас), табиғи жарықтандырудың жүйесіне, ғимарат орналасқан
орындағы қар жамылғысының тұрақтылығына байланысты ТМД**-ның жарық
климатының үшінші белдеуінде орналасқан ғимараттар үшін ТЖК (еқалп)
нормалы мәндері бекітіледі.
**Жердің жарық климаты сыртқы жарықтылықты өлшеудің көпжылдық
мәліметтері бойынша бекітілген табиғи жарық энергия ресурстарының
көрсеткіштерінен тәуелді. Осыдан келе, ТМД-ң барлық территориясы жарық
климатының бес белдеуіне бөлінген (1, 2, 3, 4, 5).
ҚЕжТ Т-4-79 көз жұмыстарының сипаттамасына сәйкес көз жұмыстарының
сегіз разряды бекітілген – аса дәлдікті қажет ететін жұмыстардан (1
разряд), өндірістік үдерісті жалпы бақылаумен байланысты жұмыстарға дейін.
Алғашқы жеті разряд негізіне еңбек үдерісі кезінде ажыратылуы қажет қандай
да ақау (мысалы, нүкте, сызық, дақ және т.б.) көрінетін зат немесе оның
бөлігі болып келетін ажырату объектісінің өлшемі салынған.
Жарық климатының 1,2,4 және 5 белдеулері үшін еқалп келесі формуламен
анықталады
енорм = енорм ∙ mс, (2.11)
мұндағы еқалп – ҚЕжТ Т-4-79 келтірілген нормалар бойынша анықталатын
жарық климатының 3 белдеуі үшін ТЖК мәні;
т – ғимарат орналасқан жердегі жарық климатының
ерекшеліктерін сипаттайтын жарық климатының коэффициенті;
с – жыл ішінде тікелей және шағылысқан күн жарығының
есебінен ғимаратқа жарық тетіктері арқылы түсетін қосымша жарық ағының
ескеретін және горизонт жақтары (азимута*) бойынша жарық тетіктерінің түрі
мен бағдарынан тәуелді болатын климат күнінің коэффициенті.
*Азимут – берілген бағыт пен солға бағытталғаннан туындайтын бұрыш
(сағат тілінің қозғалыс бағыты бойынша есептеледі).
Біржақты бүйірлі табиғи жарықтандыру кезінде шартты жұмыс беті***
(немесе еденнен) мен ғимараттың сипаттамалы кесігінің** вертикалды
жазықтығының қиылысуында жарық тетіктерінен едәуір алыстаған қабырғадан 1 м
қашықтықта орналасқан нүктедегі ТЖК минималды мәні нормаланады.
**Ғимараттың сипаттамалы кесігі – жазықтығы жарық тетіктерінің
жазықтығына перпендикуляр болатын ғимарат ортасындағы көлденең кесік.
Ғимараттың сипаттамалы кесігіне жұмыс орындары едәуір көп учаскелер,
сонымен қатар жарық тетіктерінен едәуір алыстатылған жұмыс зоналарының
нүктелері түсулері тиіс.
***Шартты жұмыс беті – еденнен 0,8 м биіктікте орналасқан шартты
қабылданған горизонталды бет.
Жоғарғы және қосарланған табиғи жарықтандыру кезінде шартты жұмыс беті
(немесе еденнен) мен ғимараттың сипаттамалы кесігінің вертикалды
жазықтығының қиылысуында орналасқан нүктелердегі ТЖК орташа мәні
нормаланады. Алғашқы және соңғы нүктелер қабырға беттері немесе қалқалардан
(перегородка) 1 м қашықтықта қабылданады.
Өндірістік ғимараттардағы аралас жарықтандыру үшін ТЖК нормаланған
мәндерін келесі жағдайларда төмендетуге рұқсат етіледі: ғимараттың
солтүстік құрылыс-климаттық зонасында орналасуы кезінде; үлкен тереңділік
пен бүйірлік жарықтандырылуы бар ғимараттарда; 1 және 2 разрядтар
орындалатын ғимараттарда. Сонымен қатар, жалпы жасанды жарықтандыру
жүйесінің жарықтылығын ҚЕжТ Т-4-79 нұсқаулықтарына сәйкес арттыру қажет.
Табиғи жарықтандырудың сандық көрсеткішінен – ТЖК басқа, жоғарғы және
қосарланған жарықтандыру үшін оның сапалық сипаттамасы да нормаланады.
Сапалық сипаттамасы – ғимараттың сипаттамалы кесігі шегінде ТЖК орташа
мәнінің ең азына қатынасын көрсететін табиғи жарықтандырудың
біркелкісіздігі. Ол (3:1) мәнінен аспауы қажет.
Жұмыста қолданылатын құралдар, олардың жұмыс принципі және қолдану
ережелері
Жұмыста жарықтылықты өлшеу үшін люксметр Ю-116 қолданылады.
Люксметрдің жұмыс істеу принципі ішкі фотоэектрлік эффектінің
құбылысына – жарықтың әсерінен (фотоөткізгіштік) диэлектриктердің немесе
жартылай өткізгіштердің электр өткізгіштігін арттыруға негізделген.
Люксметр өлшегіш құрал мен саптаулары бар жеке селенді фотоэлементтен
тұрады. Селеннің жарыққа сезімтал қабатына түсетін жарық әсерінен
(электромагниттік сәулелену кванттары) фотоэлементтің тізбегі мен онымен
қосылған гальванометрде фотоағын туындайды, оның мәні фотоэлементке түсетін
(фотоэлемент бетінің жарықтылығы) жарық ағынына пропорционал. Пайда болатын
фотоағын шкаласы жарықтылық бірлігімен (люкспен) градуирленген
гальванометрдің бағыттауышын ауытқытады.
Өлшегіш құралдың беткі панелінде ауыстырып қосқыш (переключатель)
кнопкасы мен жарықтылықты өлшеу диапазоны бар қолданылатын саптаулар мен
басқыштардың әрекетін байланыстыратын сұлбасы бар көрсеткіш тақта
көрсетілген. Құралдың екі шкаласы бар (0-100 және 0-30) оларда өлшеу
диапазонының басы нүктемен белгіленген. Құралды орнату үшін корректор
қарастырылған.
Зертханалық жұмыс №7 Шуды анықтау және санитарлық бағалау
Жұмыстың мақсаты болып зертханалық стендтің физикалық моделінде шудан
қорғану құралдарының тиімділігін зерттеу табылады. Аталмыш мақсат шудан
қорғанудың теориялық сұрақтарын, ВШВ-003 өлшегіш құралының жұмыс принципін,
шудан қорғанудың физикалық моделдерін және зерттеудің эксперименталды
әдістемесін оқу негізінде жүзеге асырылуы қажет.
2.5.2 Жұмысты орындау тәртібі
Әдістемелік нұсқаудың берілгендеріне сәйкес:
- шудан қорғанудың теориялық сұрақтарының жалпы қағидаларын оқып білу;
- ВШВ-003 өлшегіш құралының жұмыс принципін оқып білу;
- шудан қорғану құралдарының физикалық моделдерінің құрылғыларымен
танысу;
- шудан қорғанудың моделденген құралдарын қолдану кезінде шу деңгейін
өлшеуді жүргізу;
- өлшеу нәтижелерін талдау негізінде зерттелетін шудан қорғану
құралдарының тиімдісін анықтау.
2.5.3 Теориялық бөлім
Біркелкі сұйық, қатты немесе газтәрізді ортаның стационарлы жағдайының
кеңістіктің қандай да нүктесінде бұзылуы осы нүктеден тарайтын кейістің
(возмущение) пайда болуына әкеп соқтырады, оларды толқындар деп атайды.
Осыдан келе, дыбыс толқындарының таралуы кезіндегі орта жағдайының өзгеру
жиынтығын шу, ал дыбыс толқындары таралатын кеңістікті дыбыстық өріс деп
атайды.
Дыбыс толқындарының таралу бағытына перпендикуляр болатын бет арқылы
уақыт бірлігінде дыбыс толқынымен тасымалданатын энергия ретінде
анықталатын дыбыс қарқындылығы дыбыс күшінің энергетикалық сипаттамасы
болып табылады.
Адам организмінің есту аппаратының ерекшеліктерін, атап айтқанда
құлақтың дыбыс қарқындылығының абсолютті мәніне емес, оның қатыстық
өзгеруіне әсер ететінің ескере келе дыбыс қарқындылығының деңгейін сипаттау
үшін логарифмдік бірліктер шкаласы қабылданған. Басқаша айтқанда, дыбыс
қарқындылығы қадамының әрқайсысы алдыңғысынан 10 есе артық сатылары
тіркеледі. Бұндай быдыс қарқындылығы деңгейінің логарифмдік бірлігі бел (Б)
деп аталады. Дыбыс қарқындылығының деңгейін аса дәл тіркеу үшін тәжірибеде
белді Б емес одан 10 есе кіші децибел дБ бірлігін пайдаланады.
Шудан қорғану аясында эмиссия сынды анықтаманың басты мәні бар.
Эмиссия – шу көзінің әсері бар зонадағы шулардың адамға әсер етуі, ал
эмиссиялар – тікелей шу көзін сипаттайды. Эмиссияларды қолдану кезінде кез
келген шу көзінің басты сипаттамасы болып дыбыс қуаты табылатынын ескеру
қажет. Дыбыс қуаты – бірлік уақытта қоршаған ортаға шу көзінен
шағылыстырылатын дыбыс энергиясының жалпы саны.
Эмиссияны зерттеу, яғни, адам организміне шудың әсерін зерттеу кезінде
бұл үдерісті сипаттайтын басты өлшем болып дыбыс қысымының деңгейі
табылады. Дыбыс қысымының деңгейі мен оны эмиссия кезінде қолданылуы
адамның есту органы дыбыс қарқындылығына емес, оның дыбыс тербелістері
кезінде пайда болатын қысымына (ортаквадраттық) сезімтал болғандықтан
түсіндіріледі. Сонымен қатар есту органы атмосфераның және дыбыстық
қысымның қосынды әсерін қабылдайды.
Шудың сипаттамалары мен оның адам организміне әсерін бағалаудың басты
критерийі болып келесілер табылады:
- дыбыс қарқындылығының деңгейі (дыбыс деңгейі);
- октавты жолақтардағы дыбыс қуатының деңгейі;
- октавті жолақтардағы дыбыс қысымының деңгейі.
Физикада дәстүрлі түрде дыбыс жиілігі уақыт бірлігіндегі дыбыс толқыны
тербелістерінің санымен сипатталады деп қабылданады. Дыбыс жиілігінің
дәстүрлі өлшем бірлігі – Герц (Гц).
Тәжірибеде дыбыс жиілігінің бүкіл диапазоның үш бөлікке бөлу
қабылданған:
- ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
әдістері
Жұмыстың мақсаты
Жұмыстың мақсаты болып өндірістік орындардың жұмыс зонасындағы
микроклиматтық шарттарды мөлшерлеудің қағидасын оқып білу және микроклимат
параметрлерін бағалау мен өлшеу жайлы білімдерді қалыптастыру табылады.
Микроклиматтың параметрлері мен олардың адам организміне әсері
Қауіпсіз, жоғары өнімді және сау еңбектің бірден бір қажетті шарты
болып өндірістік ғимараттардағы жұмыс зонасының қалыпты микроклиматын
қамтамассыз ету табылады.
Жұмыс зонасы – жұмыскерлердің тұрақты немесе уақытша жұмыс орындары
орналасқан, деңгейі еденнен 2 метрге биік кеңістік немесе алаң (МемСТ
12.1.005- 88).
Өндірістік ғимараттардағы микроклимат немесе метеорологиялық шарттар
12.1.005-88 МемСТ-тына сәйкес келесі параметрлермен анықталады: жұмыс
орнындағы температура, салыстырмалы ылғалдылық, ауа қозғалысының жылдамдығы
мен қоршаушы беттердің температурасы (жылулық сәулеленулер).
Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы – абсолютті ылғалдылықтың максималдыға
қатынасы.
Адамның тіршілік етуіне жұмыс зонасындағы ауаның барометрлік қысымы да
әсер етеді. Бірақ оның айтарлықтай әсері тек кейбір еңбек түрлері кезінде,
қысымның тез өзгеруі байқалғанда білінеді.
Микроклиматтың аталмыш параметрлері жекелей немесе кешенді түрде
бірінші кезекте адам мен өндірістік ғимараттың қоршаған ортасы арасындағы
жылу алмасу шарттарын анықтайды.
Кез келген жағдайларда (өндірістік немесе тұрмыстық) адамның жылу
реттегіш жүйесі адам денесінің температурасын тұрақты деңгейде ұстап тұруға
тырысады. Бұл температура екі үдерістің нәтижесі болып табылады: денедегі
жылудың ішкі өндірісі және сыртқы жылуалмасу.
Организмнің жылу реттегіші – орындап жатқан жұмыстың сыртқы ауырлық
шарттарынан тәуелсіз дене температурасының тұрақтылығын қамтамассыз ететін
физиологиялық үдерістердің жиынтығы.
Адам организмі мен оны қоршаған ортаның арасындағы жылулық баланс
болғанда аталмыш микроклимат адаммен жағымды (кофортты) сезім ретінде
қабылданады. Жылуалмасудың бұзылуы организмнің қызуы немесе сууына әкеп
соқтырады, ол өз кезегінде адамның денсаулық жағдайы мен еңбек өндрісіне
кері әсер етеді, организмдегі бірқатар физиологиялық өзгерістердің
себепкері болады, кәсіби ауруларға да әкеп соқтырады.
Қоршаған ортаға организмнен жылу берілу әдетте әртүрлі жылуалмасу
жолдары арқылы жүзеге асырылады: қоршаған ауаға конвективті жылу берілу;
қоршаған беттермен сәулелік жылуалмасу; адам тікелей жанасатын беттер
арқылы контактілі жылу берілу (орындық, еден, аспап және т.б.); тері
бетінен ылғалдың (терінің) булануы; тыныс алатын ауаның жылынуы. Өндірістік
шарттардағы жылуалмасу негізінен конвекция, сәулелену және булану жолдары
арқылы жүреді. Жылуалмасудың барлық түрлері айтарлықтай метеорологиялық
шарттардан тәуелді.
Конвекция арқылы жүретін жылуалмасу қоршаған орта ауасы мен тері
бетінің температурасының айырмасына тура пропорционал. Сонымен қатар ауа
қозғалысының жылдамдығы да үлкен мәнге ие, себебі, жылуөткізу коэффициенті
ауа қозғалысы жылдамдығының түбір астындағы мәніне тпропорционалды өседі.
Сәулену арқылы жылу берілу қоршаған беттер мен терінің абсолюттік
температураларының төрттік дәрежелерінің айырмасынан тікелей тәуелді болып
келеді.
Бірақ, ауа мен беттердің 30-33 °С температурасы кезінде конвекция мен
сәулелену арқылы жылуалмасу негізінен тоқтатылады, ал ауа температурасы
адам денесінің температурасынан жоғары болған кезде жылу ағыны қоршаған
ортадан адамға бағытталады.
Контактілі жылуөткізгіштік кезіндегі жылудың жоғалуы жанасатын
беттердің температуралары мен көлемдерінің айырмасы бойынша анықталады.
Булану арқылы жылу берілу ауаның ылғалдылығы (ылғалдылық неғұрлым
жоғары болса, булану арқылы жылуберілу соғұрлым төмен) мен оның қозғалыс
жылдамдығынан тәуелді. Ауаның қозғалмалылығы адам денесінен ылғалдың
әкітілуі мен оның одан кейінгі булануын анықтайды. Ауаның жоғарғы
температурасы мен ауыр физиологиялық жұмыс кезінде терінің шығуы
организмнің термореттеуінің басты факторы болып табылады. Жеңіл жұмыс және
18-22 °С температурасы кезінде адам 50 гсағ тер бөліп шығарса, ауыр жұмыс
кезінде ол сан 200-250 гсағ дейін жетеді. Ыстық цехтарда булану арқылы
жылуберілу 95 % дейін жете алады және адам мен қоршаған орта арасындағы
жалпы жылуалмасу кезінде одан артады. Бірақ ылғалдың булануы арқылы
жылуберілудің артуы қажетсіз физиологиялық үдеріс болып табылады, себебі
тердің қарқынды шығуы кезінде адам 1 % жуық минералды тұздар мен
дәрумендердің біраз бөлегін жоғалтады екен. Сондықтан ыстық цехтарда
қызмет ететін жұмыскерлерге газдандырылған тұз қосылған су мен
дәрумендендірілген сусындарды ішуге ұсынылады. Ауа ылғалдылығы жоғары
болған кезде булану арқылы жылуберілу күрт төмендейді, ол өз кезегінде
жылуалмасудың әсіресе жоғары температура шарттарында бұзылуына әкеп
соқтырады.
Тыныс алу кезінде ауаны жылытуда жылуберілу, сонымен қатар жалпы жылу
алмасуда тағамды жылытуда жылуберілу үлкен емес. Бірақ, ауаның төмен
температурасы кезінде ыстық тағам жеу организмге қосыиша жылу береді, ол
әдетте жылулық комфорттың ұзақ болуына септігін тигізеді.
Жылуалмасу шарттарын сипаттау кезінде киімнің жылуқорғаныш қасиеттерін
де ескереді, олар жылуөткізгіштік коэффициентінің өлшемімен анықталады.
Адамның термореттеу жүйесі жылулық балансты ауаның 14-23 °С
температурасы кезінде ұстау жағдайы бар, басқа да температуралар бұл
балансты бұзуға мүмкіншіліктер туғызады. Жоғарғы температура кезінде ауа
қозғалысының жоғарылауы организмнің термореттеуін жақсартады, ал төмен
температура кезінде жылуберілуді жоғарылатады, әсіресе қысқы уақыт
шарттарында ашық ауада шамадан тыс сууына әкеп соқтырады. Сонымен қатар, 6-
7 мс жоғыра ауа қозғалысының жылдамдығы адамға тітіркендіргіштік әсер
етеді. Жоғары температура кезінде ауа ылғалдылығының жоғарылауы тері
бетінен тердің булануын қиындатады, ол организмнің шамадан тыс қызуына
әкелуі мүмкін. Төмен температура кезіндегі жоғары ылғалдылық термореттеуге
жағымсыз әсер етеді, себебі, суық ауадағы сулы будың болуы жылуберілуді
жоғарылатады. Бірақ, төмен ылғалды ауа (25 % төмен) тыныс алу жолдарының
сілекейлі қабықшаларының кептіріп жібереді.
Жоғарыда айтылғанды қорытындылай келсек, адамның өзін өзі қалыпты
жылулық сезінуі (сәйкес киім мен термореттеудің бұзылмаған функциялары
кезінде) барлық микроклимат параметрлерінің белгілі бір үйлесуімен
қамтамассыз етіледі.
Ауа ортасының метеорологиялық параметрлері адам организміне зиянды
және қауіпті өндірістік факторлардың әсерін айтарлықтай арттыра алатынын
атап өту керек. Мысалы, ауа температурасы жоғары болған кезде, тері
ұлпалары ұлғаяды, тер бөлу артады, тыныс алу жиілейді, осының барлығы
зиянды заттардың организмге тез енуіне септігін тигізеді. Сонымен қатар,
жоғары температура кезінде булану мен заттардың ауада қалқу жылдамдығы
артады, ол жұмыс зонасы ауасындағы ластаушылар концентрациясының өсуіне
әкеп соқтырады. Осыған қоса ауа қозғалысы зиянды заттардың ғимарат ішінде
орын ауыстыруларын анықтайды, шаңның тұнуына кері әсерін тигізеді. Ауаның
төмен температурасы кезінде дірілдің жағымсыз әсері артады. Басқа да
факторлармен қоса жоғары температура мен қатысты ылғалдылық адамның электр
тогымен зақымдану мүмкіндігін арттырады.
Микроклиматты нормалау
Микроклимат параметрлерін нормалау 12.1.005-88 МемСТ арқылы жүзеге
асырылады, бұнда ғимараттың жұмыс зонасы үшін оңтайлы және рұқсат етілетін
микроклиматтық шарттар бекітілген. Сонымен қатар стандартпен келесілер
қарастырылған:
– жыл мезгілі – жылдың сыртқы ауаның орташа тәуіліктік температурасы
+10 0С төмен суық және ауыспалы кезеңдері мен +10 0С мен одан жоғары жылы
кезеңдер болып бөлінуі;
– жұмыс категориясы – организмнің жалпы энергия жұмсау негізінде
жұмыстардың ауырлық бойынша келесідей категоряларға бөлінуі: І – жеңіл
физиологиялық жұмыстар – отырып, тұрып және жүрумен байланысты атқарылатын,
бірақ жүйелі физиологиялық жүктеме немесе жүкті көтеру мен тасымалдауды
талап етпейтін жұмыстар; энергошығындар 172 Джс (150 ккалсағ) аспайды;
ІІа – орта ауырлықты физиологиялық жұмыстар – ылғи жүріспен байланысты,
тұрып немесе отырып орындалатын, бірақ жүктің тасымалдауын талап етпейтін
жұмыстар; энергошығындар 172-232 Джс (150-200 ккалсағ) құрайды; ІІб –
жүріспен және ауыр емес (10 кг-ға дейін) жүктерді тасымалдаумен байланысты
физиологиялық жұмыстар; энергошығындар 232-293 Джс (200-250 ккалсағ)
құрайды; ІІІ – жүйелі физиологиялық жүктемемен байланысты, атап айтқанда,
тұрақты түрде айтарлықтай жүкті (10 кг-нан жоғары) тасымалдау мен қозғаумен
байланысты жұмыстар; энергошығындар 293 Джс (250 ккалсағ) астамын
құрайды;
– ғимараттың жылулық сипаттамасы (өзіндік жылу шығындары бойынша*) –
өндірістік ғимараттардың өзіндік жылу шығындары 23 ДжмЗ (20 ккалсағ)
шамасына тең, жоғары немесе кем болып бөлінуі. Стандартпен талмыш шарт тек
қана жылдың жылы периоды үшін ғана ескеріледі.
*Өзіндік жылу – инсоляция нәтижесінде жұмыс ғимаратына құрылғылардан,
жылу беру құралдарынан, жылыту материалдары, адамдар мен басқа да жылу
көздерінен берілетін, және ғимараттағы ауа температурасына әсер ететін
жылу. Өзіндік жылудың шығындары – өзіндік жылудың қалдықты санын азайту
бойынша барлық технологиялық, құрылыстық, көлемді-жобалық, санитарлы-
техникалық шаралары (ысыған беттердің жылулық оқшаулануы, құрылғылардың
гермитизациясы, ысытылған ауаны жергілікті сорудың құрылғысы) жүзеге
асырылғаннан кейін, сыртқы ауа параметрлерінің есебі кезінде ғимаратқа
келіп түсетін өзіндік жылудың қалдықты саны.
Микроклиматтың оңтайлы шарттары деп адамға ұзақ және жүйелі әсер ету
кезінде организмнің қалыпты функционалды және жылулық жағдайын термореттеу
реакциясының ешқандай жүктелуінсіз сақталуын қамтамасыз ететін микроклимат
параметрлерінің үйлесуін түсінеміз. Олар жылулық комфорт сезімін қамтамасыз
етеді және жоғары деңгейлі еңбек қабілеттілігі үшін шарттар жасайды.
Адамға ұзақ және жүйелі әсер ету кезінде организмнің термореттеу
реакциясының жүктелуінің функционалды және жылулық жағдайының болатын және
тез қалыпқа келтірілетін өзгерістерін тудыра алатын микроклимат
параметрлерінің үйлесуін рұқсат етілетін деп атаймыз. Бұл ретте денсаулық
жағдайының бұзылу немесе жарақаттануы пайда болмайды, бірақ дискомфорттық
жылулық сезімдер, өзін өзі нашар сезіну мен еңбек қабілеттілігінің
төмендеуі байқалуы мүмкін.
Микроклиматтық параметрлерді бақылаудың әдістері
Микроклимат параметрлерінің ауа ортасының санитарлық нормаларына
сәйкес келуін білу үшін, температура, қатыстық ылғалдылық және ауа
қозғалысының жылдамдығын сандық бағалау қажет.
Өндірістік ғимараттардағы ауа температурасы әдетте біршама шектерде
ауытқиды. Сондықтан оны объективті бағалау үшін өлшеуді ғимараттың бірнеше
сипаттамалы нүктелерінде жұмыс орнының еденнен 1,3-1,5 м деңгейінде
ауысымның әртүрлі уақытында жүргізеді. Тыныс алу зонасы температурасының
айтарлықтай айырмасы кезінде қосымша аяқ астынан еденнен 0,15-0,2 м
деңгейінде өлшеулер жасайды. Өлшеу нүктелері, ереже бойынша жылу көзі мен
ғимараттың сыртқы қабырғасынан 1 м қашықтыққа жақын орналаспауы тиіс.
*Тыныс алу зонасы – жұмыскердің бетінен радиусы 50 см дейінгі
кеңістік.
Ағымдыға температура мәнін өлшеу үшін кәдімгі термометрді (спирттік
немесе сынапты) қолданады. Бақылау периоды арасында температураның аса
жоғары немесе өте төмен мәндерін өлшеу қажет болғанда сәйкесінше максималды
немесе минималды термометрді қолданады. Ағымдағы ауа температурасын жазу
үшін термографты қолданады.
Мәнді жылулық сәулелену шарттарында ауа температурасын өлшеу үшін булы
термометр қолданылады. Булы термометрдің өзі екі термометрден тұрады,
бірінің үстінгі резервуары қараңғыланған (қара термометр), ал екіншісі
күміс қабықшасымен қапталған (жылтыр термометр). Нақты температура
жылтыр және қара термометрлер көрсеткіштерінің айырмасы бойынша
градирлік коэффициент (аспаптың константасы) есебімен анықталады.
Соңғы кездері сулы термометрлерге қарағанда бірқатар артықшылықтары
бар (сезімталдылығы жоғары, қашықтықта өлшеу мен автоматика құралдарымен
байланыстыру мүмкінділігі) электрлік термометрлер кеңінен қолданылуда.
Әрекет ету принципі бойынша олар қарсыласу термометрлері мен термоэлектрлік
термометрлер болып бөлінеді.
Ауаның қатыстық ылғалдылығын психрометр және гигрометр көмегімен
бағалайды. Ауа ылғалдылығының өзгеруін жазу үшін гигрограф қолданылады.
Гигрометрлер мен гигрографтардың қатысты ылғалдылықты нақтылы анықтау
үшін қолданылатын датчиктері болып адамның майсыздандырылған шашы немесе
қатысты ылғалдылықтың өзгеруіне пропорционалды түрде өзінің өлшемін
өзгертетін арнайы синтетикалық диафрагмалар табылады.
Психрометрдің жұмысы психрометр құрамындағы құрғақ және ылғалды
термометрлердің көрсеткіштерін анықтаудан тұратын психрометрлік әдіске
негізделген. Құрғақ термометр қоршаған ауаның температурасын, ал
резервуары дитиллденген сумен суландырылған мәрлі немесе батист бөлігімен
оралған ылғалды термометр айтарлықтай төмен температураны көсретеді,
себебі матадан буланатын су жылуды ұстап қалады. Ауаның қатысты
ылғалдылығын құрғақ және ылғалды термометрлердің көрсеткіштеріне сәйкес
психрометрлік кесте бойынша анықтайды.
Ассманның аспирационды психрометрінде (Августтың статистикалық
психрометріне қарағанда) екі термометр де металлды қоршауға алынған.
Құралдың үстіңгі бөлігіне кірістірілген (аспирационды баста) вентилятордың
көмегімен (электрлік немесе серпімді жетегі (приводы) бар) ауа құбырлар
арқылы сорыла өтеді де термометрлердің резервуарларын қамтиды, осылайша
олардың көрсеткіштерінің тұрақтылығы және мүмкін болатын жылулық
сәулеленуді экрандау қамтамасыз етіледі.
Сонымен қатар құрғақ және ылғалды терморезисторлардың қарсылығын
өлшеу принципі бойынша жұмыс істейтін электронды психрометрлерді де
қолданады.
Ауаның қозғалыс жылдамдығын анықтау үшін әртүрлі конструкциялы
анемометрлерді пайдаланады. Механикалық анемометрлер (қанатты және
табақшалы) бекітілген ағынға орналастырылған құралдың қабылдаушы
зырылдауықтың (вертушка) айналу жиілігін белгілі бір уақыт периоды кезінде
өлшеу жүргізу принципі бойынша жұмыс істейді. Индукционды анемометрлер
электрлік индукционды тахометр әдісімен зырылдауықтың айналуының бұрыштық
жылдамдығын өлшеу принципі бойынша жұмыс істейді. Ауа қозғалысының төмен
жылдамдықтары (0,5 мс төмен) әдетте кататермометрлермен (жылулық
анемометрлермен) өлшенеді. Олар үстіңгі бөлігінде кеңейтілген капиллярға
өтетін төменгі бөлігінде шарлы немесе цилиндрлік резервуары бар
термометрден тұрады. Кататермометрлердің жұмысы ауаның қозғалыс
жылдамдылығынан тәуелді болып келетін ауаның суу қабілеттілігін (суу
ұзақтылығы) анықтауға негізделген.
Төмен жылдамдықтарды электроанемометр көмегімен өлшеуге болады, олар
ауа ағыны жылдамдығына байланысты температурасын өзгерту кезінде
терморезистордың қарсылығын өлшеу принципіне негізделген.
Аса ерекше құралдар тобын Пито-Прандтль құбыры принципі бойынша әрекет
ететін аэродинамикалық анемометрлер құрайды. Бұл құралдарды әдетте желдету
каналдарындағы ауа ағынының қозғалыс жылдамдығын бағалау үшін пайдаланады.
Жылулық сәулеленудің қарқындылығын актинометрмен өлшейді,
термобатарейдің жылтырлаған және қараңғыланған секцияларының жылуды жұту
және сәулеленудің әртүрлі өлшемдері нәтижесінде пайда болатын термо-э.д.с.
өлшеуге негізделген принцип бойынша әрекет етеді. Жылулық сәулеленудің
қарқындылығын анықтау үшін булы термометр де қолданылуы мүмкін.
Зертханалық қондырғының сипаттамасы
Зертханалық қондырғы микроклимат параметрлерін бақылау құралдары
орналастырылған стенд түрінде жасалған. Бөлмедегі ауа қозғалысын қамтамасыз
ету үшін жұмыста желдеткіш пайдаланылады.
Стендке Қорек беру автоматты өшіруді В қосу арқылы жүреді (қосқан кеде
дабыл шамы жанады).
Жұмысты орындау тәртібі
1. Келесі кезектемеге сәйкес Ассманның аспирационды психрометрін
қолданып ауаның қатысты ылғалдылығы мен температурасын анықтау:
а) ылғалды термометр оралған батисті пипетка көмегімен дистиллденген
сумен сулау (стендте ол В әріпімен белгіленген);
б) Т1 тумблерімен психрометрдің желдеткішін қосу;
в) желдеткішті жібергеннен 4-5 минуттан кейін құрғақ және ылғалды
термометрлерден көрсеткіштерді жазу және психрометрлік кесте бойынша
бөлмедегі ауаның қатысты ылғалдылығын анықтау. Құрғақ термометрдің
көрсеткішін ауаның температурасы деп қабылдау.
Өлшеу нәтижелерін жұмыс бойынша есептің 1 кестесіне енгізу.
2. Ауаның қатысты ылғалдылығын Августтың статикалық психрометрімен
анықтау. Ол үшін келесі әрекеттерді орындау қажет:
а) психрометрдің резервуарын дистиллденген сумен толтыру;
б) 10-15 минуттан кейін құрғақ және ылғалды термометрлерден
көрсеткіштерді жазу және психрометрлік кесте бойынша бөлмедегі ауаның
қатысты ылғалдылығын анықтау.
3. Термоанемометр көмегімен ауаның қозғалыс жылдамдығы мен
температурасын анықтау. Ол үшін келесі әрекеттерді орындау қажет:
а) пеналдан датчикті шығарып, өлшеу зонасында қосу және орнату;
б) П2 қалпын Т қалпына ауыстыру (температураны өлшеу);
в) П1 қалпын Бақылау қалпына орнату;
г) Кернеуді реттеу ұстағышымен құралдың бағыттағышын өлшегіш құрал
(гальванометрдің) шкаласының максималды бөлігіне орнату;
д) П1 ауыстырғышын Өлшеу қалпына ауыстыру және тоқ өлшемін есептеуді
жүргізу;
е) градировтік график бойынша бөлмедегі ауа температурасын анықтау;
ж) П1 ауыстырғышын А қалпына (ауа қозғалысының жылдамдығын өлшеу),
ал П2 ауыстырғышын – Бақылау қалпына ауыстыру;
з) жылытуды реттеу ұстағышымен гальванометрдің бағыттағышын шкаланың
максималды бөлігіне шығару;
и) П1 ауыстырғышын Өлшеу қалпына ауыстыру және тоқтың өлшемін
есептеуді жүргізу;
к) градировтік график бойынша ауаның қозғалыс жылдамдығын анықтау;
л)ауа қозғалысының жылдамдығы мен температурасын өлшеу нәтижелерін 1
және 2 кестеге енгізу.
4. Желдеткішпен жасалатын (одан 0,5-1 м қашықтықта) ауаның қозғалыс
жылдамдығын қанатты және табақшалы анемометр көмегімен нықтау. Бұл үшін
келесі әрекеттерді орындау қажет:
а) Т2 тумблерімен желдеткішті қосу және анемометрді ауа ағынында
орнату;
б) анемометрдің жұпты механизмін өшіру кезінде барлық үш шкала бойынша
(мыңдық, жүздік, ондық) құралдың бастапқы көрсеткішін жазып алу;
в) 10−15 с кейін бір мезгілде анемометр мен секундомерді қосу;
г) 60 с (немесе басқа уақыт) өткен соң анемометрді өшіріп құралдың
көрсеткішін жазып алу;
д) анемометрдің соңғы және бастапқы көрсеткіштерінің айырмасын уақыт
бөле отырып бір секундқа келетін бөлінді санын анықтау;
е) градировтік график бойынша ауаның қозғалыс жылдамдығын анықтау;
ж) есептеу және өлшеу нәтижелерін 2 кестеге енгізу.
5. Ғимараттағы микроклиматтық шарттардың 12.1.005-88 МемСТ сәйкес келу
немесе келместігі жайлы қорытынды жасау. Ол үшін 3 кестені толтыру және
микроклиматтың фактілі параметрлерін жылдың сол мезгілі үшін, категория мен
ғимараттың жылулық сипаттамасының қалыпты өлшемдерімен салыстыру.
Зертханалық жұмысты орындау барысындағы қауіпсіздік шаралары
Стендпен жұмыс кезінде электрлік тоқты сезінген кезде бірден жұмысты
тоқтатып, стендті өшіру және бұл жайлы оқытушыға (оқу шебері, лаборантқа)
хабарлау.
Желдеткішті қолмен, қандай да бір заттармен тоқтатуға мүлдем тиым
салынады.
Желдеткіштің орнын ауыстыруға тек қана қанатшалары толық
тоқтатылғаннан кейін ғана рұқсат етіледі.
Желдеткішпен жұмыс кезінде өзіннің шашын мен курстастарыңның шашына
мұқият абай болған жөн.
Зертханалық жұмыс №2. Бөлменің ауа температурасын анықтау
Мақсаты: Бөлменің ауа температурасын өлшейтін приборлармен танысу,
анықтау, бөлу тағы сол сияөты өлшеу және нәтижелері санитарлы-гигиеналық
нормалармен салыстыру .
Жұмыстың барысы: 1. Бөлменің ішкі бұрышы 0,25 метр және сыртқы
қабырғасынан 0,2 метр арақашықтан 3 бақылау нүктеіндееденнен 1,5 метр
биіктікте термометрдің көрсеткшін анықтау.
2. Бөлмедегі ауаның орташа температурасын есептеу
3. Еденнен және төбеден 0,25 метр арақашықтықтан тігінен температура
өзгерун анықтау
Бөлменің ауа темеператруасын өлшеу кезінде термометрді оның көрсетуіне
әсер ететін ыстық немесе суық беткейден оқшалау қажет. Ашық атмосфералық
ауада термометрді күн сәулесінің ісерінен қорғау қажет. Температура
анықтауға арналған нүктелерді таңдау қойылған мақсатқа байланысты. Тұрғын
бөлмелердің ауа температурасын бөлменің ортасынан, еденнен, 1,5 м,
биіктікте өлшенді. Өлшеу жүргізу кезінде кем дегенде 6 нүктеде (көлденең-3.
Тігінен-3.) анықтайды. Көлденең бойынша температура түсуін сыртқы
қабырғадан жылытумен аспап немесе ішкі қабырғаға дейін анықтайды.
Термометрді сыртқы қабырғадан ( немесе жылытушы аспаптан) 0,2 м қашықтықта
бөлменің ортасында және қарама-қарсы қабырғадан 0,2 м қашықтықта бекітеді.
Тұрғын бөлмелердегі ауа температурасының немесе температураның төмендеуі
көлденеңі бойынша 20С –ден аспау қажет.
Тігінен ауа температурасының біркелкілігін анықтау үшін термометрді
0,1-1-1,5 м биіктікте, ал қажет болға жағайда төбеден 0,2 м биіктікте
бекітеді.
Тұрғын бөлмелердегі температураның айырмашылығы еден мен адамның
басының тұсы аралығында 2,5 0С аспау қажет. Бөлмедегі орташа температрураны
анықтау үшін өлшеу әртүрлі орындарда (тереза,есік жанында, еденде және т.б)
өлшенеді. Одан кейн термометр көрсеткіштерін қосып, өлшеу санына бөледі.
Бөлмедегі орташа ауа температурасы таңертеңгі, күндізгі, кешкі және түнгі
бірдей уақыттар шамасындағы бірдей мөлшердегі орындалған жеке өлшемдерден
алынады. Өріндіктік бөлмелерде технологиялық үрдістер ауа температруасына
әсер етуі мүмкін. Сондықтан технологиялық үрдістің біркелкілігі кезінде
температураны өлшеу ауысымның басында, ортасында, аяғында жүогізеді. Егерде
өндіріс мезгілдік сипатта болатын болса, онда температураны міндетті түрде
қосымша белгілі моменттерде өлшеу қажет. Ауа температурасын өлшеуді тұрақты
бақылаудың ұажеттігі кезінде өзіндік жазатын аспап – термограф қолданылады.
Термограф толтырылған 123 тегіс металл түтікшеден тұрады. Түтікшенің бір
басы қозғалмайтындай етіп бекітілген. Екіншісі рычаг жүйесі көмегімен кеуіп
кетпейтін сия құйылған перомен байланыстырылған. Перо айналдыратын
барабанға кигізілген диограммалық лентомен өлшенеді. Температура тербелісі
кезінде көлемі өзгереді. Осыған орай түтікшенің өзгереді. Температура
датчигі бейметалл пластинкасынан тұруы мүмкін. Өзара жабыстырылған металл
жолағының сызықтық кеңеюдің әртүрлі коэффициентіне ие. Сондықтан
температура тербелісі кезінде қисықтың радиусы өзгереді. Бұл қисық өлшемі
барабан лентасында тіркеледі. Ал айналым жылдамдығына байланысты тәулік
немесе апта шегіндегі температура шамасын үздіксізжазып алуға болады.
Зертханалық сынаптық термометр
Техникалық шыны термометр
Жылытылатын бөлмелердің қалыпты температурасы.
Бөлмелердің аты Цельсий гр.темп.
Тұғын бөлмелер, коридорлар, жуынатын бөлме 18
Контор бөлмелері, күту орындары 18
Кластар, аудиториялар, зертханалар, жалпы залдар 16
Спортты-гимнастикалық залдар 15
Балалар бақшасы мен яслидің топтық бөлмелері 20
Балалар бақшасы мен яслидің ұйықтайтын бөлме. 20
Дәрігерлер кабинеті, ересектер үшін палаталар 20
Балалар үшін палаталар, жарақат таңу бөлмесі 22
Операциялық, босанатын бөлме, сумен емдеу 25
залы, душты бөлме
Шешінетін және киінетін бөлмелер 22
Массаж жасайтын бөлме 20
Төсеніш беретін бөлме, тазарту бөлме 16
Шешінетін бөлме, сырт киім шешетін бөлме, 18
Клуб бөлмелер
Сценалар, фойе, артистер бөлмелері 18
Ванналар, жүзу бассейндері 25
Булану бөлмелері 40
Дәріхана: қабылдау және тіркеу бөлмелері 18
Түскі ас ішетін зал, дайындайтын бөлмелер 16
Жартылай фабрикаттар және жемістер 5
сақтайтын бөлмелер
Құрғақ азықтар, қышқыл капусталар сақтайтын 12
бөлмелер
Бакалейлі тауарлар дүкені 12
Ет, сүт, тез бұзылатын тауарлар дүкені 5
Зертханалық жұмыс №3 Бөлмедегі салыстырмалы ылғалдылықты анықтау
Мақсаты: Ауаның салыстырмалы ылғалдылығын өлшеу.
Жұмыс барыысы:
1. Матамен қапталған ылғал термометрдің үшін дисстелденген суға
саламыз.
2. Ауа желдеткішті іске қосу керек.
3. Ауажелдеткішті іске қосқаннан кейін 3-4 мин өткеннен кейін, еденнен
1,5м биіктікте құрғақ және ылғалды термометрлері көрсеткіштерін
нәтижелерін алу.
4. Формула бойынша абсолюттік ылғалдылығын есепте
k = f -0,5 (t –t1)В755
Мұндағы, К- абсолюттік ылғалдылық, гм3
f- ылғал термометрдің температурасының жоғары
ылғалдылығы (құралда берілетін кесте бойынша)
t - құрғақ термометрдің температурасы
t1- ылғал термометрдің температурасы
В- зерттеу жұмыстары жүргізілген кезде барометр
көрсеткен
қысым ( орташа көрсеткіш -755 мм. сын. бағ. )
5. Формула бойынша салыстырмалы ылғалдылықты есептеу:
R=RF*100
Мұндағы, R - салыстырмалы ылғалдылық (%);
К- абсолюттік ылғалдылық (гм3);
F - құрғақ термометрдің температурасының жоғары
ылғалдылығы (құралда берілетін кесте бойынша)
6. Алынған нәтижелерді кестеге толтырамыз.
Кесте
Бөлменің микроклиматының көрсеткіштері
Жыл Температура, 0С Салыстырмалы Ауаның қозғалу
периоды ылғалдылық жылдамдығы мс
Алынған Санитарлы—гАлынған Санитарлы—гАлынған Санитарлы—г
нәтижелеригиеналық нәтижелеригиеналық нәтижелеригиеналық
норма норма норма
жылы 20-22 60-40 0,2
23-25 0,3
Суық 18-22 65 0,2
немесе
ауыспалы
7. Алынған нәтижелерге сүйене отырып, микроклиматқа баға беріңіз
Зертханалық жұмыс №4. Бөлмедегі ауа ағыны жылдамдығын анықтау
Мақсаты: Ауаның қозғалыс жылдамдығын анықтау
Ауа қозғалысы жылдамдығының аз (1 мс-қа дейін) кезінде өлшеу кататермометр
және электроанемометр көмегімен жүргізіледі.
Өндірістік бөлмелерде ауа қозғалысының жылдамдығы 0,5 мс-қа дейін, тұрғын
бөлмелерде 0,1-0,3 мс-қа дейін рұқсат етіледі.
Қолмен жұмыс істейтін қанатшалы анемометр. Аспап 0,3-5 мс аралықтағы ауа
қозғалысының жылдамдығын анықтау үшін сезімтал және жарамды. Қанатшалы
анемометрде жартылай шардың орнына жеңіл алюминді кең метал шеңберден
тұратын қанат орналастырылады.
Ауа қозғалыс жылдамдығын анықтау алдында, есептегіштің алғашқы көрсеткіші
жазып алынады, анемометрді ауа ағынында бекітіп, 10-15 с-тан соң бір
уақытта аспаптың механизмін және секундамерді қосады. Ауа қозғалыс
жылдамдығы 1-2 минут аралығында анықталады. 1 с-қа келетін бөлгіштердің
орташа санын (мөлшерін) секунд бойынша өлшеу уақытында есептегіштің алғашқы
және соңғы көрсеткіш бөлгіші арасындағы айырмашылығынан табады.
Аспапта екі график болады, ол арқылы ауа ағынын секунд бойынша метрмен
өлшейді (мс), қолмен жұмыс істейтін қанатшалы анемометрмен 5 мс-тан
жоғары ауа жылдамдығын өлшеуге боламайды.
Кататермометр. Кататермометр көмегімен ауаның өте әлсіз тогын анықтайды.
Аспап цилиндрлік немесе шар резервуары бар, спирттік термометрден тұрады.
Цилиндрлік кататермометрдің шкаласы 35-380С аралығында градуирленген, шарлы
кататермометрде 33-400С.
Басында ауаның салқындату қабілеттілігін анықтайды. Бұл үшін спирттік
резервуарды ыстық суы бар (70-800С) стаканға салады және оны
кататермометрдің капиллярының жоғары кеңеюі 12 шамасына жетіп толғанша
ұстайды. Содан кейін аспапты құрғақ етіп сүртіп, бақылау орнына штативке
іледі.
Кататермометрді міндетті түрде картон немесе фанер көмегімен жылу радиация
көздерінен экрандайды, ол кезде экрандарды аспаптың айналасында ауа
қозғалысына кедергі жасамайтындай етіп орналастырады. Спирттік бағанасы 38-
ден 350 С-ге дейін төмендеген уақытын секундамермен белгілеп алады.
Анықтауды 2-3 рет қайталап, орташа мәнін табады.
Резервуар салқындағанда аспап белгілі-бір жылу мөлшерін жоғалтады. Спирттің
және шынының тұрақты жылу ұстағыштығына орай, кататермометр үшін бұл жылу
жоғалту шкала деңгейінде қатаң түрде анықталған болады. 38-350 С-ге дейін
спирт бағанасының төмендеу уақытында кататермометрдің, резервуардың 1 см2
бетінен жоғалған жылу мөлшері дегеніміз - аспап факторы (Ғ) деп аталады. Ол
әрбір кататермометрдің капиллярында көрсетіледі.
Цилиндрлік кататермометрді қолдану кезінде, Джс-пен белгіленген ауаның
салқындату қажеттілігі Н төмендегі формуламен есептеледі:
H=,
Мұндағы: Ғ- аспап факторы; α –38-350С-ге дейін спирт бағанасының төмендеген
уақыты (секунд).
Шарлы кататермометрмен жұмыс істеген кезде, салқындауға бақылау жасағанда,
міндетті түрде температура интервалдары аралығында жүргізу, яғни қосындысы
2-ге бөлініп, жеке 36,50С болатындай деңгейде алуға болады: 40-тан 350 С-ге
дейін, 39-дан 340 С-ге дейін және 38-ден 350 С-ге дейін, ауаның салқындау
қабілеттілігін есептеу үшін жоғарыда келтірілген формула қолданылады. Спирт
бағанасы 40-тан 330 С-ға дейін немесе 39-дан 340 С-ға дейін төмендегендігі
байқалатын болса, келесі формула пайдаланылады:
Н=,
Мұндағы Ф= - кататермометр канстанты, миллиджоул шаршы санитиметр-
градуста өлшенген; Т1 – жоғарғы температура 0С; Т2 – төменгі температура,
0С.
Ауаның салқындау қабілеттілігін қолдана отырып, оның қозғалыс жылдамдығын
есептеуге болады. 1 мс-тан төмен жылдамдықты анықтау кезінде төмендегі
келесі формула қолданылады:
V=,
1 мс-тан жоғары жылдамдықты анықтау кезінде келесі формула қолданылады:
V=,
Мұндағы: V – ауа қозғалысының жылдамдығы, мс; H – ауаның салқындау
қабілеттілігі; Q – 36,50 С, орташа дене температурасы және зерттеу
кезіндегі температура арасындағы айырмашылық.
H, Q мөлшерлерін біле отырып, ауа қозғалыс жылдамдығын 5 және 6 кесте
бойынша анықтайды.
Термоанемометр. ЭА-2М. Бұл аспаптың көмегімен ауа қозғалысының жылдамдығы
0,03-тен 5 мс-қа дейінгі және температурасы 10-нан 600 С-ға дейінгі
аралықта болған жағдайды анықтауға болады. Аспаптың жұмыс істеу принципі
жартылай өткізгіш микротермо үйкелістің ауа қозғалысының салқындануына
негізделген.
Өлшеу алдында аспапты көлденең бағытта орналастырады, оған датчикті қосып,
аспапты торапқа (токқа) қосады (батереяда жұмыс істеуі де мүмкін).
Ауа қозғалыс жылдамдығын өлшеу үшін 5-ші қосқышты А жағдайына қояды, 6-шы
қосқышты Бақылауң жағдайына, 2-ші қосқышты НП (сыртқы қоректену көзі)
немесе ВП (ішкі қоректену көзі), 7-ші тұтқаны (ұстағышты) айналдыра отырып,
гальванометр стрелкасын шкаланың максималды бөлгішіне қояды, 6-шы қосқышты
Өлшеуң жағдайына қояды.
Галванометрдің көрсеткішіне есептеу жүргізіп, ауа қозғалысының жылдамдығын
график бойынша анықтайды
қалақшалы анемометр
қалталық анемометр
үшөлшемді ультодыбыстық анемометр
Зертханалық жұмыс №5 Өнеркәсіптік желдету жұмысының тиімділігін
анықтау әдістемесі
Вентиляциялық режим күн бойы дәрісханадағы химиялық және бактериялық
ластанудан біршама сақтап тұрады.
Тапсырма І Аэрация коэффициентін анықта.
Жұмыс барысы:
1. Дәрісханадағы барлық вентиляциялық тесіктерді қарап, оның жұмыс
істейтініне көз жеткіз.
2. Барлық жұмыс істейтін вентиляциялық тесіктердің ауданын анықта.
3. Формула бойынша аэрация коэффициентін есепте:
Ка=S1S
Мұндағы,S1- барлық вентиляциялық тесіктердің ауданын.
S-еденнің ауданы.
4. Бөлменің желдетілуі қалай өтетінін қараңыз.
Алынған нәтижелерді өңдеу және қорытындылау.
Алынған нәтижелерді кестеге толтырамыз.
Кесте
Бөлменің аэрация коэффициентін
Бөлме Ауданы,м2 Көлемі,м3
Алынған Санитарлы—гигиАлынған Санитарлы—гиги
нәтижелер еналық норма нәтижелер еналық норма
Дәрісхана 150 10-15
Рекреация
Тапсырма ІІ Вентиляцияның тиімділігін анықта
Жұмыс барысы:
1. Бөлмедегі бір адамға қажетті таза ауаның көлемін анықта
V= КР-g*34
Мұндағы, К- Адамның бір сағатта бөлетін СО2 мөлшері,лч
Р – СО2 оқу бөлмедегі шекті мөлшері ( 1 лм3)
g- СО2 атмосфералық ауадағы мөлшері.
2. Ауаның ауысу тезделігін анықта (Д)-1 сағат ішінде бөлмедегі ауа неше
рет сыртқы ауамен ауысуы.
Д=VвентV
Мұндағы, Vвент- Вентиляциялық ауаның мөлшері
V- Бөлмедегі бір адамға арналған ауа мөлшері.
Алынған нәтижелерді өңдеу және қорытындылау.
1.Алынған нәтижелерді кестеге толтырамыз.
Кесте
Вентиляциялық мөлшердің нормасы
Бөлме Ауаның ауысу мөлшері
Алынған нәтижелер Санитарлы—гигиеналық
норма
3,0-6,0
2. Алынған нәтижелерді қолдана отырып, бөлменің вентиляциялық режиміне
қорытынды бер.
Зертханалық жұмыс №6 Табиғи жарықтандыруды бағалау. Жасанды
жарықтандыруды бағалау және есептеу
Жұмыстың мақсаты
Жұмыстың мақсаты болып жасанды және табиғи жарықтандыруды нормалау
қағидаларын оқып білу және өндірістік ғимараттардағы жұмыс орындардың
жарықтандыруын бағалау бойынша дағдыларды игеру табылады.
Жұмысты орындау тәртібі
Еңбек қорғаудың зерттеу сұрақтарының бірі болып өндірістік ғимараттар
мен жұмыс орындардағы ұтымды жарықтандыруды ұйымдастыру табылады.
Дұрыс жобаланған өндірістік жарықтандыру келесі тапсырмаларды шешеді:
- шаршағыштықты төмендете отырып көз жұмысының шарттарын жақсартады,
шығарылатын өнім сапасы мен еңбек өнімділігін арттырады;
- жұмыскерлерге жағымды психофизиологиялық әсерді болдыра отырып
өндірістік ортаға жағымды әсер етеді;
- еңбек қауіпсіздігін арттырады және өндірістік жарақаттануды
азайтады.
Жарықтандыруды жоғарылату еңбек үдерісі көзбн көру түйсігінен тәуелсіз
болған жағдайдың өзінде еңбек қабілеттілігін жақсартуға септігін тигізеді.
Жарықтандыру жеткіліксіз болған кезде адам тез шаршайды, жұмыс өнімділігі
төмендейді, келеңсіз жағдайлар мен қате әрекеттердің әлеуетті қауіптілігі
артады. Статистика мәліметтеріне сүйенмек, жарақаттардың 5 % дейіні
жеткіліксіз немесе қолайсыз жарықтандырудан болса, 20 % жарақаттардың пайда
болуына әкеп соқтарғаның көреміз. Сонымен қатар, жаман жарықтандыру кәсіби
ауруларға әкеп соқтыруы мүмкін, мысалы, жұмыс миопиясы (алыстан
көрмеушілік), аккомодацияның* түйілуі.
*Аккомодация – әртүрлі қашықтықта орналасқан заттарды анық көруге
көздің дағдылану қабілеттілігі.
Пайда болу көзіне қатысты өндірістік жарықтандыру табиғи, жасанды және
аралас болып бөлінеді.
Табиғи жарықтандыру ғимараттардың сыртқы қоршау конструкцияларындағы
жарық тетіктері арқылы түсетін тікелей күннің көзі мен көкжиектің сейілген
(диффузиондық) жарығынан пайда болады. Табиғи жарықтандыруды жобалау
кезінде әдетте тікелей күн көзінің жарығының өзінің тұрақсыздығынан
ескерілмейді, жарықтандыру тек қана көкжиектің сейілген жарығынан пайда
болады деп есептеледі.
Жасанды жарықтандыру жасанды, әсіресе электрлік жарық көздерінен
құрылады.
Табиғи жарықтандырудың жеткіліксіздігі кезінде аралас жарықтандыру,
тәуіліктің жарық уақыты кезінде бір уақытылы табиғи және жасанды
жарықтандыруды бірге қолдануда пайда болатын жарық пайдаланылады.
Табиғи жарықтандыру спектрінде ультракүлгін сәулелердің әлдеқайда көп
болуы мен оған жоғары диффузиялық тән болғандықтан адамға аса жағымды әсер
етеді. Ол өз кезегінде көз жұмысын жақсартады, сондықтан адамдар ылғи да
болатын ғимараттарда тәртіп бойынша табиғи жарықтандыру қарастырылуы тиіс.
Табиғи жарықтандырусыз жобалау тек қана ҚЕмТ Т-4-79 Естественное и
искусственное освещение берілген ғимараттар үшін рұқсат етіледі (мысалы:
конференц-залдар, санитарлы-тұрмыстық ғимараттар, сенектер (коридоры) және
т.б.).
Аралас жарықтандыру аса дәлдікті қажет ететін көз жұмыстары
оырндалатын өндірістік ғимараттар үшін (1 және 2 разрядтар), сонымен қатар
ені (тереңдігі) үлкен ғимаратар үшін рұқсат етіледі.
Конструкциялық орындалуына (орналасуына) қарай табиғи жарықтандырудың
үш жүйесін ажыратады: бүйірлік (бір жақты және екі жақты), жоғарғы және
қосарланған (комбинированное).
Ғимараттың бүйірлік жарықтандырылуы сыртқы қабырғалардағы жарық
тетіктері арқылы, жоғарғысы – әртүрлі жарық фонарьлары арқылы және
қабырғалардағы жарық тетіктері арқылы жүзеге асырылады. Қосарланған
жарықтандыру кезінде бірден бүйірлік және жоғарғы жарықтандыру қолданылады.
Ол ғимараттың ауданы бойынша әлдеқайда біртекті жарықтандыратындықтан аса
қолайлы болып табылады.
Өндірістік жарықтандыру жетілдіруді сандық бағалау үшін
жарықтандырудың басты жарықтехникалық сипаттамасы болып табылатын жұмыс
бетінің жырықтылығы ұғымы пайдаланылады
Е = dФ dS (2.9)
мұндағы Е – жарық ағынының dФ элемент бетінің ауданына dS қатыстылығын
көрсететін жарық ағынының беттік тығыздығы.
Жарықтылықтың өлшем бірлігі – люкс (лк); 1 лк=1 лм м2.
Жарық ағыны Ф деп адам көзіне әсер ететін жарықты сезіну бойынша
бағаланатын сәулелік энергияның қуаты. Жарық ағынының өлшем бірлігі – люмен
(лм).
Табиғи жарықпен шартталған ғимараттың ішіндегі табиғи жарықтылық өте
үлкен шектерде өзгереді.
Бұл өзгерістер жыл мезгілімен, тәуілік уақытымен, атмосфераның
мөлдірлігімен, жер қабатының шағылыстыратын қасиеттерімен анықталады. Қысқа
уақыт аралығының өзінде кенет өзгере алатын табиғи жарықтың тұрақсыздығы
табиғи жарықтандыруды жарықтылықтың абсолютті мәнімен емес, оның тұрақты
тербелістері кезінде болмайтын қатыстық көресткіштерімен бағалау қажет.
Сондай көрсеткіш ретінде табиғи жарықтандырудың коэффициенті белгіленген
(ТЖК), ол ғимараттың ішіндегі табиғи жарық жарықтылығының ЕІ толық ашылған
көкжиекке сейілген жарықтан пайда болатын біркелкі сыртқы горизонталды
жарықтылыққа ЕС қатынасын көрсетеді, және пайызбен білдіріледі.
е = (Ев Ен )\100 %, (2.10)
мұндағы ЕІ – ішкі ғимараттың жарықтылығы;
ЕС – сыртқы ғимараттың жарықтылығы.
Табиғи және жасанды жарықтандыруды нормалау ҚЕжТ Т-4-79 сәйкес жүзеге
асырылады. Мұнда көз жұмыстарының сипаттамасына, жарықтандырудың түріне
(табиғи немесе аралас), табиғи жарықтандырудың жүйесіне, ғимарат орналасқан
орындағы қар жамылғысының тұрақтылығына байланысты ТМД**-ның жарық
климатының үшінші белдеуінде орналасқан ғимараттар үшін ТЖК (еқалп)
нормалы мәндері бекітіледі.
**Жердің жарық климаты сыртқы жарықтылықты өлшеудің көпжылдық
мәліметтері бойынша бекітілген табиғи жарық энергия ресурстарының
көрсеткіштерінен тәуелді. Осыдан келе, ТМД-ң барлық территориясы жарық
климатының бес белдеуіне бөлінген (1, 2, 3, 4, 5).
ҚЕжТ Т-4-79 көз жұмыстарының сипаттамасына сәйкес көз жұмыстарының
сегіз разряды бекітілген – аса дәлдікті қажет ететін жұмыстардан (1
разряд), өндірістік үдерісті жалпы бақылаумен байланысты жұмыстарға дейін.
Алғашқы жеті разряд негізіне еңбек үдерісі кезінде ажыратылуы қажет қандай
да ақау (мысалы, нүкте, сызық, дақ және т.б.) көрінетін зат немесе оның
бөлігі болып келетін ажырату объектісінің өлшемі салынған.
Жарық климатының 1,2,4 және 5 белдеулері үшін еқалп келесі формуламен
анықталады
енорм = енорм ∙ mс, (2.11)
мұндағы еқалп – ҚЕжТ Т-4-79 келтірілген нормалар бойынша анықталатын
жарық климатының 3 белдеуі үшін ТЖК мәні;
т – ғимарат орналасқан жердегі жарық климатының
ерекшеліктерін сипаттайтын жарық климатының коэффициенті;
с – жыл ішінде тікелей және шағылысқан күн жарығының
есебінен ғимаратқа жарық тетіктері арқылы түсетін қосымша жарық ағының
ескеретін және горизонт жақтары (азимута*) бойынша жарық тетіктерінің түрі
мен бағдарынан тәуелді болатын климат күнінің коэффициенті.
*Азимут – берілген бағыт пен солға бағытталғаннан туындайтын бұрыш
(сағат тілінің қозғалыс бағыты бойынша есептеледі).
Біржақты бүйірлі табиғи жарықтандыру кезінде шартты жұмыс беті***
(немесе еденнен) мен ғимараттың сипаттамалы кесігінің** вертикалды
жазықтығының қиылысуында жарық тетіктерінен едәуір алыстаған қабырғадан 1 м
қашықтықта орналасқан нүктедегі ТЖК минималды мәні нормаланады.
**Ғимараттың сипаттамалы кесігі – жазықтығы жарық тетіктерінің
жазықтығына перпендикуляр болатын ғимарат ортасындағы көлденең кесік.
Ғимараттың сипаттамалы кесігіне жұмыс орындары едәуір көп учаскелер,
сонымен қатар жарық тетіктерінен едәуір алыстатылған жұмыс зоналарының
нүктелері түсулері тиіс.
***Шартты жұмыс беті – еденнен 0,8 м биіктікте орналасқан шартты
қабылданған горизонталды бет.
Жоғарғы және қосарланған табиғи жарықтандыру кезінде шартты жұмыс беті
(немесе еденнен) мен ғимараттың сипаттамалы кесігінің вертикалды
жазықтығының қиылысуында орналасқан нүктелердегі ТЖК орташа мәні
нормаланады. Алғашқы және соңғы нүктелер қабырға беттері немесе қалқалардан
(перегородка) 1 м қашықтықта қабылданады.
Өндірістік ғимараттардағы аралас жарықтандыру үшін ТЖК нормаланған
мәндерін келесі жағдайларда төмендетуге рұқсат етіледі: ғимараттың
солтүстік құрылыс-климаттық зонасында орналасуы кезінде; үлкен тереңділік
пен бүйірлік жарықтандырылуы бар ғимараттарда; 1 және 2 разрядтар
орындалатын ғимараттарда. Сонымен қатар, жалпы жасанды жарықтандыру
жүйесінің жарықтылығын ҚЕжТ Т-4-79 нұсқаулықтарына сәйкес арттыру қажет.
Табиғи жарықтандырудың сандық көрсеткішінен – ТЖК басқа, жоғарғы және
қосарланған жарықтандыру үшін оның сапалық сипаттамасы да нормаланады.
Сапалық сипаттамасы – ғимараттың сипаттамалы кесігі шегінде ТЖК орташа
мәнінің ең азына қатынасын көрсететін табиғи жарықтандырудың
біркелкісіздігі. Ол (3:1) мәнінен аспауы қажет.
Жұмыста қолданылатын құралдар, олардың жұмыс принципі және қолдану
ережелері
Жұмыста жарықтылықты өлшеу үшін люксметр Ю-116 қолданылады.
Люксметрдің жұмыс істеу принципі ішкі фотоэектрлік эффектінің
құбылысына – жарықтың әсерінен (фотоөткізгіштік) диэлектриктердің немесе
жартылай өткізгіштердің электр өткізгіштігін арттыруға негізделген.
Люксметр өлшегіш құрал мен саптаулары бар жеке селенді фотоэлементтен
тұрады. Селеннің жарыққа сезімтал қабатына түсетін жарық әсерінен
(электромагниттік сәулелену кванттары) фотоэлементтің тізбегі мен онымен
қосылған гальванометрде фотоағын туындайды, оның мәні фотоэлементке түсетін
(фотоэлемент бетінің жарықтылығы) жарық ағынына пропорционал. Пайда болатын
фотоағын шкаласы жарықтылық бірлігімен (люкспен) градуирленген
гальванометрдің бағыттауышын ауытқытады.
Өлшегіш құралдың беткі панелінде ауыстырып қосқыш (переключатель)
кнопкасы мен жарықтылықты өлшеу диапазоны бар қолданылатын саптаулар мен
басқыштардың әрекетін байланыстыратын сұлбасы бар көрсеткіш тақта
көрсетілген. Құралдың екі шкаласы бар (0-100 және 0-30) оларда өлшеу
диапазонының басы нүктемен белгіленген. Құралды орнату үшін корректор
қарастырылған.
Зертханалық жұмыс №7 Шуды анықтау және санитарлық бағалау
Жұмыстың мақсаты болып зертханалық стендтің физикалық моделінде шудан
қорғану құралдарының тиімділігін зерттеу табылады. Аталмыш мақсат шудан
қорғанудың теориялық сұрақтарын, ВШВ-003 өлшегіш құралының жұмыс принципін,
шудан қорғанудың физикалық моделдерін және зерттеудің эксперименталды
әдістемесін оқу негізінде жүзеге асырылуы қажет.
2.5.2 Жұмысты орындау тәртібі
Әдістемелік нұсқаудың берілгендеріне сәйкес:
- шудан қорғанудың теориялық сұрақтарының жалпы қағидаларын оқып білу;
- ВШВ-003 өлшегіш құралының жұмыс принципін оқып білу;
- шудан қорғану құралдарының физикалық моделдерінің құрылғыларымен
танысу;
- шудан қорғанудың моделденген құралдарын қолдану кезінде шу деңгейін
өлшеуді жүргізу;
- өлшеу нәтижелерін талдау негізінде зерттелетін шудан қорғану
құралдарының тиімдісін анықтау.
2.5.3 Теориялық бөлім
Біркелкі сұйық, қатты немесе газтәрізді ортаның стационарлы жағдайының
кеңістіктің қандай да нүктесінде бұзылуы осы нүктеден тарайтын кейістің
(возмущение) пайда болуына әкеп соқтырады, оларды толқындар деп атайды.
Осыдан келе, дыбыс толқындарының таралуы кезіндегі орта жағдайының өзгеру
жиынтығын шу, ал дыбыс толқындары таралатын кеңістікті дыбыстық өріс деп
атайды.
Дыбыс толқындарының таралу бағытына перпендикуляр болатын бет арқылы
уақыт бірлігінде дыбыс толқынымен тасымалданатын энергия ретінде
анықталатын дыбыс қарқындылығы дыбыс күшінің энергетикалық сипаттамасы
болып табылады.
Адам организмінің есту аппаратының ерекшеліктерін, атап айтқанда
құлақтың дыбыс қарқындылығының абсолютті мәніне емес, оның қатыстық
өзгеруіне әсер ететінің ескере келе дыбыс қарқындылығының деңгейін сипаттау
үшін логарифмдік бірліктер шкаласы қабылданған. Басқаша айтқанда, дыбыс
қарқындылығы қадамының әрқайсысы алдыңғысынан 10 есе артық сатылары
тіркеледі. Бұндай быдыс қарқындылығы деңгейінің логарифмдік бірлігі бел (Б)
деп аталады. Дыбыс қарқындылығының деңгейін аса дәл тіркеу үшін тәжірибеде
белді Б емес одан 10 есе кіші децибел дБ бірлігін пайдаланады.
Шудан қорғану аясында эмиссия сынды анықтаманың басты мәні бар.
Эмиссия – шу көзінің әсері бар зонадағы шулардың адамға әсер етуі, ал
эмиссиялар – тікелей шу көзін сипаттайды. Эмиссияларды қолдану кезінде кез
келген шу көзінің басты сипаттамасы болып дыбыс қуаты табылатынын ескеру
қажет. Дыбыс қуаты – бірлік уақытта қоршаған ортаға шу көзінен
шағылыстырылатын дыбыс энергиясының жалпы саны.
Эмиссияны зерттеу, яғни, адам организміне шудың әсерін зерттеу кезінде
бұл үдерісті сипаттайтын басты өлшем болып дыбыс қысымының деңгейі
табылады. Дыбыс қысымының деңгейі мен оны эмиссия кезінде қолданылуы
адамның есту органы дыбыс қарқындылығына емес, оның дыбыс тербелістері
кезінде пайда болатын қысымына (ортаквадраттық) сезімтал болғандықтан
түсіндіріледі. Сонымен қатар есту органы атмосфераның және дыбыстық
қысымның қосынды әсерін қабылдайды.
Шудың сипаттамалары мен оның адам организміне әсерін бағалаудың басты
критерийі болып келесілер табылады:
- дыбыс қарқындылығының деңгейі (дыбыс деңгейі);
- октавты жолақтардағы дыбыс қуатының деңгейі;
- октавті жолақтардағы дыбыс қысымының деңгейі.
Физикада дәстүрлі түрде дыбыс жиілігі уақыт бірлігіндегі дыбыс толқыны
тербелістерінің санымен сипатталады деп қабылданады. Дыбыс жиілігінің
дәстүрлі өлшем бірлігі – Герц (Гц).
Тәжірибеде дыбыс жиілігінің бүкіл диапазоның үш бөлікке бөлу
қабылданған:
- ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz