Білім беру саласындағы маркетинг
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 1.3 б
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
I ТАРАУ
1.1 Маркетинг деген не ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3.5 бб
1.2 Маркетингтің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5.9 бб
II ТАРАУ
1.3 Еліміздегі білім беру саласындағы маркетингтің негізгі ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 10.31 бб
. Әл.Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің маркетингтік жүйесі
. Тұрар Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық университетінің
маркетингтік жүйесі
. Қазақстан медицина университетінің маркентигтік жүйесі
III ТАРАУ
2.1 Білім беру саласындағы маркентингтің Қазақстанмен шетел арасындағы айрымашылықтар мен ерекшеліктері
. АҚШ.тағы Гарвард университетінің маркетингтік жүйесі ... ... ... . 32.37 бб
. Ұлыбританяидағы Кембридж университеті мен Оксфорд университетінің маркетингтік жүйелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38 .39 бб
. Жапониядағы Токио, Осако университеттерінің білім беру жүйесі 39.41 бб
. Үндістандағы Мумбай, Калькутта университеттерінің білім беру жүйесіндегі ерекшеліктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 41.47 бб
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..47.48 бб
Сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...48.49бб
Пайдаланаған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50.51 бб
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
I ТАРАУ
1.1 Маркетинг деген не ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3.5 бб
1.2 Маркетингтің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5.9 бб
II ТАРАУ
1.3 Еліміздегі білім беру саласындағы маркетингтің негізгі ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 10.31 бб
. Әл.Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің маркетингтік жүйесі
. Тұрар Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық университетінің
маркетингтік жүйесі
. Қазақстан медицина университетінің маркентигтік жүйесі
III ТАРАУ
2.1 Білім беру саласындағы маркентингтің Қазақстанмен шетел арасындағы айрымашылықтар мен ерекшеліктері
. АҚШ.тағы Гарвард университетінің маркетингтік жүйесі ... ... ... . 32.37 бб
. Ұлыбританяидағы Кембридж университеті мен Оксфорд университетінің маркетингтік жүйелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38 .39 бб
. Жапониядағы Токио, Осако университеттерінің білім беру жүйесі 39.41 бб
. Үндістандағы Мумбай, Калькутта университеттерінің білім беру жүйесіндегі ерекшеліктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 41.47 бб
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..47.48 бб
Сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...48.49бб
Пайдаланаған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50.51 бб
Кез-келген жас өркен жоғарыға өркендеу үшін оның фундаментальді тірегі болуы керек. Біздің заманымызда сол фундаменттың бастауы білім алудан басталады. Білімді жас елін көркейтеді, туын желбіретеді, деңгейі мен даңқын көтереді. Қазақстан Республикасының жас азаматтарының қазіргі транзиттік кезеңде еңбек нарығында өз білімі мен тәжірбиесін жүзеге асырып, орнықты позицияны иеленуі, яғни өзіне лайықты жұмысқа орналасу мәселесі қоғамды алаңдатуда. Бұл мәселе тек жастарды ғана емес, сонымен бірге еліміздің экономикалық белсенді азаматтарын да толғандыруда. Абай атамыз айтқандай: «Сен де бір кірпіш дүниеге, тетігін тап та бар қалан» демекші, әрбір маманның өз саласында кәсіби деңгейге жетіп, орнығуы үшін міндетті түрде сапалы білімі, қоры болуы керек.
Бүгінгі күні кез-келген салада менеджемент, маркетинг ұғымдары қолданылады. Аты айтып тұрғандай, менеджмент – ағылшын тілінен аударынлағанда қол, ал маркентинг – нарық деген мағынаны білдіреді. Сол себепті болар, бүгінгі нарық заманында бәсекеге қабілетті болу үшін кез-келген саланың мамандары бұл екі жүйемен тығыз байланыста жұмыс жасайды. Барлық мекеменің алдында бір ғана мақсат, ол тұтынушыға қажетті дүниені ұсыну ғана емес, сонымен бірге қанағаттанарлық дәрежеде сұранысына ие болу. Сондықтан, сыртқы және ішкі ортаны маркентингтік зерттеу, соның негезінде болжау, стратегияны анықтау қажеттілігі туып отыр. Ал, енді маркентинг сөзін С. Макивер атты ғалым: «Маркетинг – бұл өндіріс пен сауданы кеңейтуге әсерін тигізетін, тұтынушылар сұранысын анықтау және оны қанағаттандыру іс-әрекеті» десе, ал атақты Котлер: « Маркетинг – бұл алмасу үрдісі негізінде қажеттілік пен тілекті қанағаттандыруға бағытталған адамдардың іс-әрекеті» деген анықтама береді.
Ал, енді маркетингтің басты мақсатына келсек, ол бүгінгі жағдайға бейімделген бәсекелестік қабілеті бар мекемені тудыру. Бұдан шығатын
Бүгінгі күні кез-келген салада менеджемент, маркетинг ұғымдары қолданылады. Аты айтып тұрғандай, менеджмент – ағылшын тілінен аударынлағанда қол, ал маркентинг – нарық деген мағынаны білдіреді. Сол себепті болар, бүгінгі нарық заманында бәсекеге қабілетті болу үшін кез-келген саланың мамандары бұл екі жүйемен тығыз байланыста жұмыс жасайды. Барлық мекеменің алдында бір ғана мақсат, ол тұтынушыға қажетті дүниені ұсыну ғана емес, сонымен бірге қанағаттанарлық дәрежеде сұранысына ие болу. Сондықтан, сыртқы және ішкі ортаны маркентингтік зерттеу, соның негезінде болжау, стратегияны анықтау қажеттілігі туып отыр. Ал, енді маркентинг сөзін С. Макивер атты ғалым: «Маркетинг – бұл өндіріс пен сауданы кеңейтуге әсерін тигізетін, тұтынушылар сұранысын анықтау және оны қанағаттандыру іс-әрекеті» десе, ал атақты Котлер: « Маркетинг – бұл алмасу үрдісі негізінде қажеттілік пен тілекті қанағаттандыруға бағытталған адамдардың іс-әрекеті» деген анықтама береді.
Ал, енді маркетингтің басты мақсатына келсек, ол бүгінгі жағдайға бейімделген бәсекелестік қабілеті бар мекемені тудыру. Бұдан шығатын
1. Котлер Ф. «Основы Маркетинга», М.- 1996 ж
2. Дж. М. Эванс, Б. Берман «Маркетинг» М.-1994 ж
3. Ембергенов Қ.С. «Жастар болашағы маңызды мәселелердің бірі» «Қазақстан- заман»; 8 наурыз, 2002 жыл, 3 бет.
4. «Жастар құқығын қорғау»; «Егемен Қазақстан»; 10 қаңтар, 2005 жыл, 7 бет.
5. Ембергенов Қ.С. «Білім беру деңгейінің көрсеткіштері»; «Қазақстан заман»; 22 ақпан, 2002 жыл, 6 бет.
6. «Молодежь в современном мире»; «Деловая неделя»; 20 наурыз, 2006 жыл, 9 бет.
7. «Жастар біздің болашағымыз»; «Егемен Қазақстан»; 14 қыркүйек, 2005 жыл, 5 бет.
8. «Білімді жастардың болашағы – жоғарыға өрлететін жол»; «Орталық Қазақстан»; 6 қаңтар, 1998 жыл, 2 бет.
9. «Маркетинговое исследование: информация, анализ, прогноз»:Учебное пособие. – М.: Финансы и статистика, 2001.- 320 бет.
10. «Маркетинг: принципы и стратегия: Учебник для вузов» – М.:ИНФРА-М, 1999. – 804 бет.
11. Аристархова Н. «Маркетинг рынка предметов потребления»; М. 2000 жыл, 24-30 беттер.
12. Котлер. Ф. «Новые маркетинговые технологии»; М. 2004 жыл 65-98 беттер.
13. http: //uni-versity.info/ Oxford/
14. http: //uni-versity.info/ Harvard/
15. http: //uni-versity.info/ Cambridge/
16. http: //www. edu-cip. kz/
17. http: // www.polarcom.ru/
18. http: // ru.wikipedia.org/
19. http: //www. google.kz/
2. Дж. М. Эванс, Б. Берман «Маркетинг» М.-1994 ж
3. Ембергенов Қ.С. «Жастар болашағы маңызды мәселелердің бірі» «Қазақстан- заман»; 8 наурыз, 2002 жыл, 3 бет.
4. «Жастар құқығын қорғау»; «Егемен Қазақстан»; 10 қаңтар, 2005 жыл, 7 бет.
5. Ембергенов Қ.С. «Білім беру деңгейінің көрсеткіштері»; «Қазақстан заман»; 22 ақпан, 2002 жыл, 6 бет.
6. «Молодежь в современном мире»; «Деловая неделя»; 20 наурыз, 2006 жыл, 9 бет.
7. «Жастар біздің болашағымыз»; «Егемен Қазақстан»; 14 қыркүйек, 2005 жыл, 5 бет.
8. «Білімді жастардың болашағы – жоғарыға өрлететін жол»; «Орталық Қазақстан»; 6 қаңтар, 1998 жыл, 2 бет.
9. «Маркетинговое исследование: информация, анализ, прогноз»:Учебное пособие. – М.: Финансы и статистика, 2001.- 320 бет.
10. «Маркетинг: принципы и стратегия: Учебник для вузов» – М.:ИНФРА-М, 1999. – 804 бет.
11. Аристархова Н. «Маркетинг рынка предметов потребления»; М. 2000 жыл, 24-30 беттер.
12. Котлер. Ф. «Новые маркетинговые технологии»; М. 2004 жыл 65-98 беттер.
13. http: //uni-versity.info/ Oxford/
14. http: //uni-versity.info/ Harvard/
15. http: //uni-versity.info/ Cambridge/
16. http: //www. edu-cip. kz/
17. http: // www.polarcom.ru/
18. http: // ru.wikipedia.org/
19. http: //www. google.kz/
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... . 1-3 б
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
I ТАРАУ
1.1 Маркетинг деген не
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
.. 3-5 бб
1.2 Маркетингтің түрлері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5-9 бб
II ТАРАУ
1.3 Еліміздегі білім беру саласындағы маркетингтің негізгі ерекшеліктері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10-31 бб
- Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің маркетингтік жүйесі
- Тұрар Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық университетінің
маркетингтік жүйесі
- Қазақстан медицина университетінің маркентигтік жүйесі
III ТАРАУ
2.1 Білім беру саласындағы маркентингтің Қазақстанмен шетел арасындағы
айрымашылықтар мен ерекшеліктері
- АҚШ-тағы Гарвард университетінің маркетингтік жүйесі ... ... ... . 32-
37 бб
- Ұлыбританяидағы Кембридж университеті мен Оксфорд университетінің
маркетингтік жүйелері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
..38 -39 бб
- Жапониядағы Токио, Осако университеттерінің білім беру жүйесі 39-41 бб
- Үндістандағы Мумбай, Калькутта университеттерінің білім беру жүйесіндегі
ерекшеліктер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
41-47 бб
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...47-4 8 бб
Сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .48 -49бб
Пайдаланаған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 50-
51 бб
Кіріспе
Кез-келген жас өркен жоғарыға өркендеу үшін оның фундаментальді тірегі
болуы керек. Біздің заманымызда сол фундаменттың бастауы білім алудан
басталады. Білімді жас елін көркейтеді, туын желбіретеді, деңгейі мен
даңқын көтереді. Қазақстан Республикасының жас азаматтарының қазіргі
транзиттік кезеңде еңбек нарығында өз білімі мен тәжірбиесін жүзеге асырып,
орнықты позицияны иеленуі, яғни өзіне лайықты жұмысқа орналасу мәселесі
қоғамды алаңдатуда. Бұл мәселе тек жастарды ғана емес, сонымен бірге
еліміздің экономикалық белсенді азаматтарын да толғандыруда. Абай атамыз
айтқандай: Сен де бір кірпіш дүниеге, тетігін тап та бар қалан демекші,
әрбір маманның өз саласында кәсіби деңгейге жетіп, орнығуы үшін міндетті
түрде сапалы білімі, қоры болуы керек.
Бүгінгі күні кез-келген салада менеджемент, маркетинг ұғымдары қолданылады.
Аты айтып тұрғандай, менеджмент – ағылшын тілінен аударынлағанда қол, ал
маркентинг – нарық деген мағынаны білдіреді. Сол себепті болар, бүгінгі
нарық заманында бәсекеге қабілетті болу үшін кез-келген саланың мамандары
бұл екі жүйемен тығыз байланыста жұмыс жасайды. Барлық мекеменің алдында
бір ғана мақсат, ол тұтынушыға қажетті дүниені ұсыну ғана емес, сонымен
бірге қанағаттанарлық дәрежеде сұранысына ие болу. Сондықтан, сыртқы және
ішкі ортаны маркентингтік зерттеу, соның негезінде болжау, стратегияны
анықтау қажеттілігі туып отыр. Ал, енді маркентинг сөзін С. Макивер атты
ғалым: Маркетинг – бұл өндіріс пен сауданы кеңейтуге әсерін тигізетін,
тұтынушылар сұранысын анықтау және оны қанағаттандыру іс-әрекеті десе, ал
атақты Котлер: Маркетинг – бұл алмасу үрдісі негізінде қажеттілік пен
тілекті қанағаттандыруға бағытталған адамдардың іс-әрекеті деген анықтама
береді.
Ал, енді маркетингтің басты мақсатына келсек, ол бүгінгі жағдайға
бейімделген бәсекелестік қабілеті бар мекемені тудыру. Бұдан шығатын
қорытынды, мектепте, Жоғары оқу орындарында берілетін білімнің сапалы
болуы, яғни білім иелерінің сұранысын жоғары деңгейде қанағаттандыру.
Тұтынушының сұранысын өз деңгейінде қанағаттандыру үшін, білім саласындағы
басышлардың алдында үлкен міндеттер тұр. Атап айтсақ, біріншіден, білім
беруді жүйелеу, яғни білім аламын деген кез-келген азаматқа толыққанды
жағдай жасау, екіншіден, білім сапасын жақсарту, үшіншіден, кадр мәселесі,
яғни ұстаздардың білімін жетілдіруге баса назар аудару. Мәселен, мектепке
қатысты, сапаны арттыру жұмысы оқушылардың кажеттілігін анықтаудан
басталады. Осы мәліметтерді біз ата-ананың тілегі, пікірі арқылы білеміз.
Себебі, білім беру нарығында біздің бірден-бір тұтынушымыз ата-ана болмақ.
Сондықтан, ата-анаға нақты тапсырысты қалыптастыруға көмектесу - бұл сапаны
арттыру мәселелерін шешудегі кәсіби маркетингтің кілті. Осы әдіс арқылы
мектеп басшылары мектептің даму стратегиясы мен тактикасын анықтайды.
Менің бұл ғылыми жұмысымның өзектілігі де осында. Яғни, бүгінгі қоғамда
бәсекеге қабілетті болу үшін және де тұтынушының сұранысын қанағаттандыруда
маркетингтік зерттеудің маңызы зор. Осы әдістер арқылы біз тек қана
тұтынушының сұранысын қанағаттандырып қана қоймай, соынмен бірге оның
сапасын жақсартамыз. Білім беру саласында маркетингтік зерттеу әдісі
осындай тиімділігінің арқасында екі жаққа ұтымды болмақ. Біріншіден, білім
аламын деген әрбір азамат түрлі мүмкіндіктерге қол жеткізсе, ал екіншіден,
берілетін білім сапасы жақсарып, әрбір саланың маманы кәсіби деңгейге
көтерілмек.
Негізгі нысаны. Өркениеттің дамыған тұсында халықтың сұранысымен талғамы
да өсті. Жаңаша көзқарас, тың дүниелерге ынтыққан жандар көбейді. Негізгі
нысаны – білім алушы жастар, болашақ маман иелері болғандықтан, солардың
сұранысын қанағаттандыруға мән беру керек. Өйткені, біз білім саласындағы
күрделі мәселелерді шешіп, жақсы кадрларды дайындау арқылы еліміздің
экономикасына үлкен үлес қосатын боламыз.
Зерттеу әдісі. Маркетингтік жүйені тереңірек зерттеген ғалымдарымыздың бірі
Филип Котлер тұтынушының сұранысын анықтау үшін, ең алдымен сол адамдарды,
олардың қажеттіліктерін зерттеп алу керектігін айтады. Мысалы, жұмыртқа
секілді шоколад Киндер сюрприз ең алғаш рет 1972 жылы Италияда
шығарылады. Осындай шоколадты италияндық Ферреро атты адам ойлап тапқан.
Оның ұтқан тұсы, бала шоколадты жеп қана қоймай, сонымен бірге ішіндегі
ойыншығына да ие болады. Ойыншықты құрастыру арқылы жасөспірім бала ақыл-
ойды дамытуға да үлес қоспақ. Бұл жерде айта кететін жайт, ата-ана қашанда
баласын қадағалап, шамадан тыс тәтті жеп қоймауын бақылап жүреді. Ферреро
міне, осындай қажеттіліктердің барлығын ескере келіп, бәріне де тиімді, әрі
жаңаша түрде жұмыртқа пішіндес Киндер сюрприз атты шоколадты нарыққа
шығарады. Бастапқыда тек Канада мен АҚШ-та тараған өнім, кейіннен әлемнің
түкпір-түкпіріне тарайды. Бұл жерде Ферреро өнімді шығарып қана қоймай,
оған ұтымды жарнама да жасайды. Ол көбіне көгілдір экран арқылы құрамында
аққуызы бар пайдалы тағам ретінде жарнамаланады. Тағы бір ерекшелік,
бүлдіршін жұмыртқа секілді шоколадты ашқанда, оның барлық назары ойыншықта
болады. Сондықтан, ол қайта шоколад сұрамайды. Ал, бұл әрбір ата-ана үшін
өте маңызды жағдай. Міне, осындай екі ұтымды фактор арқылы, өнімді ойлап
тапқан адам тауарына деген сұранысты арттырды1. Білім беру саласы да дәл
осындай ұтқыр әдіс-тәсілді қажет етеді.
Мақсаты мен міндеттері. Нысанды зерттей отырып, еліміздегі білім беру
саласының маркетингтік жүйесі қандай деңгейде екендігін шетелдегі білім
берудегі маркетингтік жүйемен салыстыра отырып зерттеу. Осы мақсатта менің
дипломдық жұмысымда АҚШ-тағы әлемдегі базасы мықты оқу орындарының бірі
Гарвард университеті, Ұллыбританиядағы Кембридж, Оксфорд университеттері
мен бірге Үндістанның ірі университтерінің бірі саналатын Мумбай,
Калькутта, Раджастхан университтері, сондай-ақ,
1 Ф. Котлер Новые маркетинговые технологии; М. 2004ж 67 б.
Жапониядағы Токио, Осака университеттерінің маркетингтік жүйесін зерттеу
арқылы еліміздегі білім беру саласында ақсап жатқан тұстарды анықтауға қол
жеткіземін деген ойдамын.
I ТАРАУ
Маркетинг ұғымы туралы түсінік
Жалпы білім мекемелері басшыларының басқару әрекетіндегі маркетинг 4
кезеңнен тұрады.
1. Маркетингтік ақпаратты жинау және таңдау
2. Маркетингтік жоспарлау
3. Маркетингтік қызметті ұйымдастыру
4. Маркетингтік бақылау
Маркетингтік ақпаратты жинау және талдау барысында білім қызметіне түскен
сұраныс зерттеледі. Бұл жаңа міндет басқаруда ақпараттық талдау әрекетін
күшейтуді талап етеді. Сондықтан, ақпарат сақталатын банк, яғни бір жүйе
құрылады. Мысалы, мектеп жағдайында ол екі бөлікке бөлінеді. Оның бірінші
бөлігінде, сыртқы ақпарат нақтырақ айтсақ, білім алуға байланысты ата-
аналардың, сондай-ақ, стандарттың сұранысы мен бірге аймақтағы білім беру
саясатының ерекшелігі туралы мағлұмат жинақталса, ал екінші бір бөлігінде
ішкі ақпарат, білім және пәндердің берілу сапасы, тәрбие жұмысының, тағы да
ата-аналармен тығыз байланыста жұмыс жасау, материалдық-техникалық база,
кадр мәселелері қамтылады. Осы екі бөлікте сақталған ақпараттар іске
асырылған дүниелер немесе атқарылатын іс-әрекеттер жайында толықтай
мағлұмат береді.
Маркетинг жоспарлау – білім қызметі сұранысына сай білім алу ортасының
мақсаты мен міндеттері анықтауға, ұжымның оған жету бағдарламасын құруға
көмектеседі 2. Мұндағы құндылық - ұзақ мерзімділік, яғни стратегиялық
болжау мен ағымды жоспарлаудың үйлесімділігі мен бірге
2 Ф. Котлер Новые маркетинговые технологии; М. 2004ж 67 б.
болжау көрсеткіштері, басқарудың барлық деңгейлеріндегі жоспардың
сәйкестігімен өлшенеді. Соның арқасында міндет әрбір атқарушыға жетеді,
мақсатқа тиімді жетуді жолдары, мерзімі, ақпаратты қамтамассыз ету түрі
секілді көрсеткіштері анықталады.
Маркетингтік жоспарлаудан кейін іс-әрекетке менеджмент кіріседі. Мұнда оның
басты мақсаты – нәтижені алы болмақ.
Келесі бір кезең, ол маркетингтік қызметті ұйымдастыру. Бұл жерде білім
мекемелерін басқарудағы жаңа функция, алынған нәтижені таратудың әдістері
мен сұраныстарын ынталандыруға баса назар аударылады. Демек, қойылған
мақсатқа сай мекеменің жеткен жетістерін жарнамалау және мекеменің білім
алу қызметіне сұраныс туғызуға жағдай жасалады деген сөз.
Білім беру саласының ішіндегі бір ғана мектепке тоқталар болсақ, мысалы
мектеп жағдайында маркетингтік қызметке директор басшылық жасауы тиіс.
Себебі, мұнда сөз мектептің абыройын көтеріп жақсы пікір қалыптастыру,
ондағы іс-әркеттерді дұрыс бағалау, қаржыландыруға игілікті ұйымдарды тарту
жайында болып отыр. Маркетингтік қызметті ұйымдастырғанда оған директор,
орынбасарлары, қамқоршы кеңес, ата-аналар, оқушылар комитетінің төрағалары
тартылады. Директор іс-әрекет нәтижесін жоғары және жергілікті басқару
органдарында, баспасөз, теледидар беттерінде, мектеп түлектері арасында,
ата-аналар комитеті төрағасы оқушылар арасында жарнамалайды. Сұранысты
ынталандыру негізінен тиімді жарнамалауға және сұранысты қанағаттандырып,
білім мекемесінің абыройын көтеретін білім беру қызметінің жиынтығына
тікелей байланысты.
Маркетингтік бақылау – бұл нәтижесінің мақсатқа сәйкестілігін бақылау. Оның
жүзеге асырудың тиімділігі мектепішілік бақылауда әкімшілік, қоғамдық
бақылаудың педагогикалық үрдіске қатысушылардың әрқайсысының өзін-өзі
талдаумен, бағалауымен, бақылауымен ұштасуы, үйлесуі маңызды болмақ 3.
3 Ф. Котлер Новые маркетинговые технологии; М. 2004ж 67 б.
Бұл мекеменің іс-әрекетін бағалауда өзін-өзі басқару тәртібіне көшкенде
ұжымның күнделікті кәсібіне айналады. Бүгінгі өзгерген жағдайда білім беру
органдары тарапынан бақылау обьектісі болып отырған мұғалімнің жұмысы емес,
басшылардың тиімді басқарушылық іс-әрекеті.
Маркетингтік бақылауда қойылған мақсатқа нәтиженің сәйкестілігі жайлы нақты
мәлімет алынады. Содан кейін қайтадан маркетингтік ақпарат жинау және
талдау жүргізіледі.
Қорытсақ, мекеме басшыларының маркетингтік қызмет циклы тұйықталғанмен де,
оның нәтижесінде пайда болған жаңа идея өзінің соңынан көптеген жаңа
идеялар мен шешімдерді туғызады. Соның негізінде білім беру саласындағы
маркетинг білім мекемелерінің дамуына үлкен мүмкіндік жасамақ.
Ал, енді білім беру жүйесіндегі мониторинг дегеніміз – ол бастапқы
алығшарттарға негізделген білім беру үрдісіндегі белгілі бір жүйені үнемі
бақылап отыру деген сөз. Білім беруді дамытудың ең негізгі түрткі боларлық
нәтижеге бағытталған жүйесі мониторингілеумен тікелей байлансты. Өйткені,
мониторингілеу арқылы білімнің даму бағытын, білім мазмұнының мағынасы мен
деңгейін біліп алуға болады. Мониторингілеудің үрдісін білім беруде қолдану
ең алдымен, білімнің деңгейін тексеріп алудан басталатындықтан,
мәліметтерді жинақтау жұмысы тиісті деңгейде өрбіп дамуы керек. Олай
болмаған жағдайда мониторингілеудің мазмұны өзгеріп, қойылған мақсаты,
тіпті жоспарынан ауытқиды. Негізінде мониторинілеу бірнеше бағытта
айқындалады. Атап айтсақ, олар:
- Білім беру нәтижелерін алып, сараптау, талдау;
- Оқытушының оқу үрдісіндегі іс-әрекеттерінен мағлұматтар жинақтау;
- Оқу орнын бітіруші мамандардың іскерлік, дағдыларын тәжірбиелік өлшемдер
негізінде анықтау, жұмыс орындарындағы жетістіктерін зерттеу;
- Білім берудің статистикалық, жобаланған мәліметтерін анықтау;
- Оқыту үрдісіне қатысты элементтерді айқындау;
Міне, осы жоғарыда аталған бағыттарды жүзеге асыру арқылы білім берудегі
кемшіліктер мен жетістіктерді анықтауға мүмкіндік туады.
Ал, енді білім беру үрдісі әртүрлі ұстанымдарға негізделгендіктен, оның
өзіндік талаптары да болады. Атап айтсақ, ең біріншіден, алынған білімнің
жүйелілігін түсіну болса, ал екіншіден, білімді түсініп, қортындылау
кезеңі, үшіншіден, білімнің беріктігі, яғни алынған білімді жақсылап есте
сақтау және оны орынды жерде қолдана білу, төртіншіден, білімнің
әрекеттілігі, ол алынған білімді түрлі жағдайда пайдалана білу болмақ.
Жоғары мектеп педагогикасы кез-келген ғылымдар сияқты эксперимент жасауды
қажет етеді. Оқыту үрдісіндегі кемшіліктер, студенттердің білімдерін
бағалаудағы жіберілген олқылықтар мен қателіктер, оқу процесінің дұрыс
ұйымдастырылмауынан болған нәтижелердің барлығы үнемділікпен бағамдылықтың
аясында дамып, сол арқылы жақсы сапалы білімге қол жеткізу үрдісі, білімнің
деңгейін көтеруге бағытталған арнайы шаралардың негізгілері білім беруді
бағалап тексеру арқылы ғана жүзеге асады. Дегенмен, білім беру қай кезде
болмасын өзіндік өлшемдермен бағалануды қажет етеді. Олай болмаған жағдайда
білім беруді дамытуға еш мүмкіндік болмай, білімнің сапасы өте төмендеп
кеткен жағдайларға жол берілуі мүмкін. Сондықтан, білім сапасы ең алдымен,
қоғамның даму бағытын айқындайтын модельдермен байланысты бола отырып,
өзінің дамуындағы үрдістерді қалыптастыру арқылы инновациялық процестер
негізінде құралатын логикалық-құрылымдық ойлардың дамуына алып келуі қажет.
Мониторингілеу үрдісінің мазмұны жоғары оқу орнының білім мазмұнымен
тікелей байланысып, мағына жағынан астасып жатқан жағдайы бар. Сондықтан,
моиторингілеу жүйесінің бірқалыпты дамып, не болмаса артқа қарай жылжуы
білім беру мазмұнының әдіснамасымен өлшеніп соған пара-пар сипатта болады.
Мониторингілеу жүйесінің маңыздылығы күн өткен сайын өзінің қажеттілігін
дәлелдеп отыр. Білім берудің дамуы ең алдымен, сол жүйедегі нақты
болжамдарға тікелей байланысты. Өйткені, білім берудің бүгінгі жай-күйін
талдап-талқылап алмайынша болашаққа деген ұмтылыс, не болмаса белгілі бір
әдістемелік нұсқаулар жасап алуы мүмкін емес. Ал, ғылым мен білімнің
деңгейін талқылау, оған нақты болжамдар жасау тек қана мониторингілеудің
көмегімен жүзеге асатынын ескеретін болсақ, онда білім берудегі
мониторингілеудің қажеттілігін тез түсіне қоюға болады. Міне, сондықтан,
қоғамдық қажеттіліктерді ескере отырып дамитын мониторингілеу жүйесінің
қарқыны білімнің даму бағытымен айшықталып, сол арқылы нақты болжам
жасауға, сондай-ақ, батыл қадамдар жасауға толықтай жол ашпақ.
Білім беру саласының деңгейін көтерудің бірден-бір жолы – білімнің сапасын
жақсарту. Міне, осы мақсатта тағы да бір қадам жасалуы керек. Ол
лицензиялау мәселесі. Осы лицензиялау үрдісі арқылы көптеген кемшіліктерді
болдырмауға мүмкіндік туады. Лицензиялауға мектепке дейінгі, мектептен тыс
білім беру, сонымен бірге жалпы бастауыш кәсіби және жоғарғы кәсіби,
жоғарғы оқу орнынан кейінгі білім беру мекемелерінің жұмыс әрекеттері
тәуелді болады. Лицензиялаудың негізгі шарттары, білім беру мекемелеріне
лицензия беруде талап етілетін құжаттар:
1. Қазақстан Республикасының әкімшілігі тарапынан негізделген белгілі
формадағы өтініш;
2. Лицензияттың кәсіби талаптарға сай келуін растайтын құжаттар;
3. Мемлекеттік тіркеуді белгілейтін куәліктің көшіромесі;
4. Оқу-жұмыс жоспары;
5. Штаттағы оқытушылардың санын растайтын құжат;
6. Жеке оқу орнының материалдық базасының бар екендігін растайтын құжат
Лицензия құжаттарды тапсырғаннан кейін екі ай көлемінде беріледі. Өтінішті
қарастыру барысында лицензия беру орнынан білім беру мекемесінің шартақ сай
еңбек етуге мүмкіншілігінң дұрыстығын тексеру жұмысы жүргізіледі.
Жоғары білім беру мекемелеріне лицензия беру кезінде қойылатын талаптар:
1. Жоғары мектептер, жоғары кәсіби мектептер, алты және одан да көп
мамандықтар бойынша жоғары кәсіби білім беру мекемелері және
институттар;
2. Қолданбалы сипаттағы ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу;
3. Аталған мекеменің өзіндік шарушылық және оперативті басқару
материалдық және қаржылық базасының болуы;
4. Студенттерге бір жылдық білім беруге жұмсалған шығыны Қазақстан
Республикасының әкімшілігі тарапынан негізделген мамандар дайындау
сұранысында көрсетілетін шығынның деңгейіне сәйкес болуы тиіс;
5. Медициналық қызмет көрсетуі мен болашақ маман иелерінің тамақтану,
жатын орнынының болуы, сондай-ақ, аудиториялық және лабораториялық оқу
кабинеттерінің санитарлық нормаға және оқу бағдарламалары мен
жоспарлары, жалпы білім беру стандартының талаптарына сай болуы
керек;
6. Білім беру орны тәжірбие алмасу ретінде белгілі бір мекемелермен
келісім-шартқа отыру тиіс.
II ТАРАУ
Еліміздегі білім беру саласындағы маркетингтің негізгі ерекшеліктері
Дүние жүзінде 169 ел, яғни 80 пайызы 12 жылдық білім беру жүйесін
қабылдаған. Қазақстан осы жаңа жүйеге көшу үшін бес жылдан бері тәжірбие
жүргізіп келеді. Бұл істің әдістемелік негізін зерттеп, тұжырымдамасын
жасау үшін педагогика ғылымының білікті ғалымдарымен бірге қарапайым мектеп
мұғалімдеріне дейінгі үлкен ұжым тұтастай жұмылдырылмақ. Еліміздегі
мамандардың айтуынша, 12 жылдық білім беру жүйесі тиімдірек. Өйткені, ол
мемлекет саясаты. Орта білім берудің әлемдік бағыты дәстүрлі мектеп
үлгісінен білім берудің конструктивті дамыған моделіне өтіп, білім беруді
басқарудың әдістерін жетілдіруге ойысып барады. Мамандардың айтуынша, АҚШ
6+3+3 моделі бойынша, яғни 6 жыл – алғашқы білім беру, 3 жыл – негізгі
оқу, 3 жыл – кәсіптік білім беру негізінде оқытылады. Ал, Ұлыбритания
тәжірбиесінде 11+2 жүйесі, яғни мектеп есігін ашқан кез-келген бала 11
жыл міндетті түрде оқиды және әрі қарай білімін жалғастырғысы келсе,
міндетті емес тағы да екі жыл үстемемен оқушы 13 жыл уақытын мектепте
өткізеді. Сөйтіп, оқушы тек 14 жастан бастап қана кәсіптік білім беретін
сыныптарда оқуға мүмкіндік алады. Германияда бұл жүйе мүлдем басқаша. Мұнда
оқушы ақысыз, кепілдік берілген 9 жылдық білім алады. Онда орта білім алу
үш құрылымдық кезеңнен тұрады:
1. Негізгі – 3 жыл
2. Нақты – 3 жыл
3. Гимназия – 3 жыл
Франциядағы білім алудың шекті мерзімі – 12 жыл. Соның 10 жылында оқушы
міндетті білім алуға тиіс. 13 жастан кейін ғана жалпы білім беру лицейі,
технологиялық лицей, кәсіптік лицей секілді кәсіптік білім беру кезеңіне
көшеді. 12 жылдық білім беруді алғашқылардың бірі болып қабылдаған ел –
Жапония. Күншығыс елі америкалық үлгіні таңдап алғанымен, білім беру таза
жапондық рухта жүргізіледі.
Дүниежүзінің кез келген мемлекетінің білім беру жүйесінің өзіндік
ерекшеліктері бар. Дамуы бойынша алдыңғылардың санатындағы Жапонияда оқу
жылы көктемде басталады. Еуразияның көптеген елдеріндегі мектептерде оқу
жылы қыркүйекте басталып, мамырда аяқталса, Күншығыс халқында бұл процесс
басқаша жүреді. Мемлекеттегі орта, жоғары оқу орындары ғана емес, барлық
мекемелер жұмысын сәуір айында бастайды. Демек, қазір қазақстандық оқушылар
жазғы демалысқа шықса, жапон балалары жаңа оқу жылының екінші айына қадам
басты. Жапонияда жаңа оқу жылы көктемдегі сакураның гүлдеуімен
байланыстырылады. Биылғы оқу жылы жапон мұғалімдеріне де, оқушыларына да
үлкен өзгеріс әкелді. Мәселе мектептердегі сағат санының екі есеге дейін
артуында болып отыр.
Биылғы жылдың наурыз айының 28-інде Жапонияның Білім және ғылым министрлігі
Білім беру жүйесінің негіздемесін халыққа жария етті. Бұл бағдарламаға
сәйкес Жапония мектептеріндегі сағат саны екі есеге артты. Қолға алған
реформаларын толық жүзеге асырмай тынбайтын жапондар үнемі тың дүниелерді
іздеумен жүреді. 1970-1980 жылдары мектептеріне ғылыми технологиялар
енгізілген соң, көптеген жаңа пәндер оқытыла бастады. Ғылыми технологияны
негізге алып, бала миына бәрін тықпалай берген соң, зорыққан оқушылар пайда
болды. Сонымен қатар үлгерімі нашар оқушылардың саны көбейді. Қиын оқудан
шаршаған шәкірттердің арасында бір-бірін зәбірлеуші бұзақыларды тәртіпке
шақыру мәселесі қоғамдық проблемаға айналды. Кіші сынып оқушыларына күшпен
қысым көрсеткен ересектеу оқушылардың тентектігі тыйылмаған соң, бұған
мемлекеттік деңгейде мән беріле бастады. Содан 1980 жылы Білім және ғылым
министрлігі білім беру бағдарламасын қайта қарап, сағат санын қысқартты.
Сол кезден еркін оқу жүйесі басталған. Яғни оқушы бұрынғыдай зорлықпен
оқымайтын, өзі қалаған пәндерге ғана қатысатын. Алайда еркін оқу да жас
ұрпақтың білім деңгейінің құлдырауына әкелді. 2000 жылдан бастап халық
тарапынан білім жүйесіне деген сын күшейді. Балалардың оқуға деген
құштарлығы төмендеп барады. Оқушылар тым еркінсіп кетті. Пәндердің мазмұны
сұйылып, сағат саны тым азайды деген халықтың сынынан кейін Білім және
ғылым министрлігі тиісті бағдарламасын жаңартты. Министрлік қоғамдық
пікірлермен санаса отырып, жаратылыстану пәндерінің, арифметика, математика
сабақтарының сағат санын арттырды. Алты жылдық бастауыш мектептегі сағат
саны 2002 жылы 5367 болса, биылдан бастап 5645 сағат болмақ. Ал орта мектеп
оқушылары бұрын 2940 сағат оқыса, енді 3045 сағат оқитын болады. Яғни,
Жапонияда білім берудің жаңа бір маркетингтік жүйесі пайда болды. Олар
барлық жүйені тәжірбиеден өткізіп, ақырында білімді ұрпақты тәрбиелеу үшін
күштеп оқыту, яғни екі есе артық оқыту тәсіліне көшті деген сөз.
Жалпы білім берудегі басты мақсат мұғалімнің біліктілігі мен оқушының
қабілеттілігі де емес, негізгісі – білімнің нәтижелілігі. Сондықтан да,
қазақстандық мектептерден сандық емес, күрделі сапалық өзгерістер жасау
күтіліп отыр. Мұғалім тек баланы оқытып қана қоймайды, ол – кеңесші, ол –
ұйымдастырушы, ол – басқарушы. Бір сөзбен айтқанда, жаңа заман мұғалімі
мүлде жаңа тұрпатты болуы тиіс. Оқушы білім мен тәжірбиені қатар
ұштастырып, өзін-өзі тану, рухын жетілдіру, халқымызыдың құндылықтарымен
сусындап өсуі керек.
Жолдаудан үзінді: Ұлттық бәсекелестiк қабiлетi бiрiншi кезекте оның
бiлiмдiлiк деңгейiмен айқындалады. Әлемдiк бiлiм кеңiстiгiне толығымен
кiрiгу бiлiм беру жүйесiн халықаралық деңгейге көтерудi талап ететiнi
сөзсiз. Бұл үшiн оқушыларды жоғары сатыда бейiндi оқытуды көздейтiн он екi
жылдық бiлiм беруге көшу қажет. Мектепке дейiнгi даярлық бiрiншi сыныпқа
сәйкес келетiн болады. Балаларымыз он жыл оқудан кейiн не жоғары оқу орнына
түсуге дайындалуға, не тиiстi кәсiптiк-техникалық бiлiм алып, өз бетiнше
еңбек жолына түсу жөнiнде шешiм қабылдауға тиiс. Мектептiң соңғы жылындағы
оқу қазiргi жүйедегi ЖОО-ның бiрiншi курсына сәйкес келедi. Сол себептi
жоғары бiлiмнiң өзi негiзiнен төрт жылдық болады. Осылайша, бiз жаңа он екi
жылдық жүйеге өтемiз, сонымен қатар осы реформаға жұмсалатын шығындарды
қысқартамыз. Әрине, бұл бiрнеше жылға созылатын дайындықты талап етедi.
Сондықтан бұл уақыт аралығында артта қалған учаскелердi алға тартып, бiлiм
беру жүйесiнiң материалдық-техникалық базасын елеулi түрде нығайту қажет.
Бiрiншiден, бала бақшалар жүйесiн қалпына келтiруге және толыққанды
мектепке дейiнгi бiлiм берудi қалыптастыруға кiрiсу қажет. Әзiрше, мұндай
мүмкiндiк бар жерде мектепке дейiнгi бiлiм берудi мектептер аясында дамыту
қажет. Екiншiден, реформалаудың нәтижелерiнiң бiрi жаңа сатыдағы педагогтың
өмiрге келуi болуға тиiс. Үкiметке 2005-2006 оқу жылынан бастап педагог
кадрларды даярлауға мемлекеттiк бiлiм беру тапсырысын бес мың бiрлiкке
ұлғайтуды тапсырамын. Көптiлдi бiлiмi бар педагогтар үшiн қызмет орындарына
ерекше назар аудару қажет. Мұғалiмдердiң бiлiктiлiгiн неғұрлым сапалы
деңгейге көтеру, бiлiм беру жүйесiнiң қызметкерлерiн қайта даярлау
жөнiндегi республикалық және аймақтық институттардың материалдық-техникалық
базасын нығайту қажет. Мұғалiмдер мен балалардың жайлы мектептерде оқып,
жұмыс iстеп, оқу жабдықтарының, кабинеттердiң, спорт алаңдарының тапшылығын
сезiнбегенi өте маңызды. Қазақстандағы мектеп уақыт өте келе үздiк әлемдiк
стандарттар деңгейiне көтерiлуге тиiс. Келешекте мұғалiм мамандығы ең
беделдi әрi жоғары ақы төленетiн мамандықтардың бiрi болуы керек. Әрине
мұғалiмнiң өзi де уақыт талабына сәйкес болуы мiндеттi. Өткен жылы 68
мектеп салынды, үстiмiздегi жылы 70-тен аса жаңа мектеп салынып, 500-ден
астамына жөндеу жүргiзiлетiн болады. Мұның өзi күнi кешегi кеңестiк
тарихымыздың “ең жақсы жылдарында” да жасалған жоқ. Сонымен бiрге, ең
төменгi бағам бойынша бiзге тағы да 1900-ден астам мектептi жөндеуден
өткiзуiмiз және салуымыз қажет. Мұны алдағы үш жылда жасау керек. Соңғы 15-
20 жыл iшiнде пән кабинеттерi iс жүзiнде жаңартылған жоқ. Бұл проблемаларды
2005-2008 жылдар iшiнде шешу керек. Бұл – маңыздылығы жағынан үшiншi
мiндет. Облыстардың, Астана және Алматы қалаларының әкiмдерiне мектептердiң
материалдық-техникалық базасын нығайтуға бағытталған аймақтық бағдарламалар
қабылдауды тапсырамын. Әкiмдер (бұл мiндеттiң маңыздылығын атап көрсеткiм
келедi) 2005 жылдың өзiнде-ақ мектептердiң кемiнде 70 пайызының интернетке
қосылуын қамтамасыз етуi қажет. Үкiмет, әкiмдер мектептерге телефон орнату
мiндетiн жедел түрде шешуге тиiс. Төртiншiден, даму мүмкiндiктерi шектеулi
балалар байыпты назар аударуды талап етедi. Үкiметке әкiмдермен бiрлесiп
балалардың осы санаты үшiн мектеп-интернаттар желiсiн дамыту мәселесiн
пысықтауды тапсырамын. Бесiншiден, оқушылардың бiлiм сапасын көтеру үшiн
олардың оқудағы жетiстiктерiне тәуелсiз сыртқы бағалауды енгiзу керек.
Үкiмет үстiмiздегi жылдың өзiнде-ақ республикада мектеп түлектерiн бiрыңғай
ұлттық тестiлеу, сондай-ақ жоғары оқу орындарының студенттерiн кезеңдiк
аттестациядан өткiзу нысанында тәуелсiз сыртқы бақылауды енгiзудi аяқтауға
тиiс. Осы маңызды iстi институционалдық тұрғыда қолдау үшiн Бiлiм сапасын
бағалау ұлттық орталығын құруды тапсырамын. Алтыншыдан, оқулықтардың
сапасына да ренiштер аз емес. Үкiмет оларға түгендеу және сапалы сараптама
жүргiзуге, ал кейiннен ахуалды түзету жөнiнде шаралар қолдануға тиiс.
Жетiншiден, бiз техникалық және кәсiптiк бiлiмнiң рөлiн жаңаша сезiнуге
тиiспiз. Үкiмет, барлық деңгейдегi әкiмдер осындай түлектер қажет жекеше
секторды басымдықпен тарта отырып, жастарға кәсiптiк техникалық бiлiм
беретiн оқу орындары желiсiн дамытуға бағытталған пәрмендi шараларды
қолдануға тиiс. Сегiзiншiден, отандық жоғары оқу орындарының, сондай-ақ
шетелдiк жоғары оқу орындарының филиалдары желiсi бұрынғыша шамадан тыс көп
күйде қалып отыр. Олар беретiн бiлiм көңiлдегiден көп төмен жатыр. Оларды
қысқарту керек, соның iшiнде материалдық-техникалық базасына және ғылыми-
педагог қызметкерлерiне қойылатын талаптарды қатайту арқылы да.
Тоғызыншыдан, ректорларын Президент тағайындайтын елдiң таңдаулы жоғары оқу
орындарының шағын тобын бiз таяу арада айқындаймыз, ал мемлекет оларды
дамытуға белсендi түрде қатысатын болады. Бұл жоғары оқу орындары мамандар
даярлаудың, соның iшiнде мемлекеттiк қызмет үшiн де мамандар даярлаудың
эталонына айналуға тиiс. Соңғысы. Елiмiзге болашаққа құлаш сермейтiн Бiлiм
берудiң жаңа мемлекеттiк бағдарламасы керек. Үкiмет таңдаулы отандық және
шетелдiк сарапшыларды тарта отырып, оны әзiрлеуге кiрiсуге тиiс.
Қорыта келгенде, орта білім беру жүйесінде маркетингтік жүйе
қалыптаспағандығына көз жеткіземіз. Бір жүйеге түспеген. Айналасын енді
ғана танып үлгерген бала тез қабылдайтындай білім, не болмаса оның
санасының жетілуіне әсер ететін қадамдар жасалмаған. Мәселен, әріпті енді
ғана жазып, буын-буынға бөліп оқитын бүлдіршінге 1-2 сыныптарда шет тілін
үйрету олардың қабылдауына өте қиынға соғады. Оның жеңіл жолын қарастыру
керек. Бір ғана мысал, мектеп қабырғасында оқитын 5-6 сыныптың оқушылары
септіктің түрлерін, оның сұрақтарын жаттау қиынырақ. Өйткені, сұрақпен
бірге жалғаулар да өзгеріп отырады. Оны мынадай жеңілдетілген формада
оқушыға ұсынуға болады:
Атау септік – алады, Кімді? Нені?
Ілік септік – іледі, Кімнің? Ненің?
Барыс септік – барады, Кімге? Неге?
Жатыс септік – жатады, Кімде? Неде?
Шығыс септік – шығады, Кімге? Неге?
Табыс септік – табады, Кімді? Нені?
Көмектес септік - Кіммен? Немен?
Міне, осындай жеңілдетілген формада баланың санасы тез, әрі оңай,
қабылдайтындай бір жүйе қажет. Сонда ғана ол қызығыатын болады. Бұл жерде
тағы да тұтынушы баланың сұранысы дұрыс қанағаттандырылмай жатқандығын айта
кету керек.
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті Еліміздегі элиталық жоғары
оқу орындарының бірі - Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті. Бұл
оқу орны әлемдік білім беру кеңістігіне енді. Басты мақсат - әлемдік
талаптарға жауап бере алатын оқытушы-профессорлар құрамын дайындап,
жастарға әлемдік дәрежеде білім беруді көздеп отыр. Яғни, бұл оқу орнын
бітірген түлектердің дипломдары әлемдік деңгейде мойындалып, қолданысқа
енуі қажет. Міне, осы бағытта бүкіл Орта Азия көлеміндегі ЖОО-лардан
бірінші болып Болония келісіміне қол қойылды. Бұл келісімге қол қою
дегеніміз – бүкіл Еуропаның ең үздік 500 университетінің қатарында тұрып,
көптеген мәселелер сол деңгейде шешіледі деген сөз. Сонымен бірге бұл
жоғары оқу орнында тек Еуропа емес, сондай-ақ АҚШ, Азия, Таяу Шығыс, Қиыр
Шығыс елдеріндегі жоғары оқу орындарының бағдарламалары енгізілген.
ҚазҰУ бірінші болып кредиттік технология жүйесін енгізді. Мұнда
студенттерді үш сатылы білім жүйесімен оқытып отыр: бакалавр, магистр және
аспирантура. Осыдан екі жыл бұрын университетте бірінші болып экономика
және заң факультеті кредиттік технология жүйесіне көшкен болатын. Ал
кредиттік технология дегеніміз – еуропалық, америкалық үлгідегі оқу жүйесі.
Мұның артық тұстары әлемде мойындалған. Былтырдан бастап барлық факультет
кредиттік технология жүйесі бойынша оқуға көшті. Осы жүйе бойынша біздің
ҚазҰУ Қазақстандағы бірден-бір оқу-әдістемелік орталық болып отыр. Яғни,
осы жүйені енгізудің реформалары, заңдылықтары, талаптары, кезең-кезеңдері
– осының бәрін ғылыми негізде бір жүйеде жұмыс жасап отыр. ҚазҰУ-де бүгінгі
күні 300-ден аса профессорлар мен ғылым докторлары, 800-ге жуық ғылым
кандидаттары мен доценттер дәріс береді. Қазақстанда оқытушы-
профессорлардың кадрлық жүйесі, дәстүрі қалыптасқан оқу орындарының бірі
саналатындықтан, аталмыш оқу орны арнайы жарнаманы қажет етпейді. Өйткені,
осы жоғарыда аталаған, яғни біріншіден, білім базасы мықты, екіншіден,
білім берудің щетелдік үлгісімен жұмыс жасауы, үшіншіден, дәріс беруші
мамандардың кадрлік жүйесі қалыптасқан, сондай-ақ, халықаралық
факультеттерінде оқитын сутденттерге сырттан шетелдік ғалымдар келіп дәріс
беруі, олармен тәжірбие алмасу секілді біршама жетістіктерінің өзі арнайы
маркетингтік жүйені қажет етпейді. Өйткені, ол тұтынушы, болашақ маман
иесінің барлық сұранысын өз деңгейінде қанағаттандырып отыр деген сөз.
Бірақ, осы тұста айта кететін жайт, ауылдан білім іздеп келген жастар
жоғары оқу орнының осындай жетістіктерін білмеуі мүмкін. Сондықтан, ол
жарнамалық қызмет атқаратын буклеттерде ақтарып, оның ішінен аталмыш оқу
орны туралы өзіне қажетті мағлұматтарды іздей бастайды. Жарнамалық қызмет
атқаратын мұндай буклеттерде кемшіліктер де кездесіп жатады немесе
толыққанды ақпарат қамтылмайды. Мәселен, біріншіден, буклет өте қарапайым
жасалды. Адамдардың көпшілігінде есту қабілетінен гөрі, визуальды, яғни
көру қабілеті жақсы дамыған. Сондықтан, білім іздеп келген жас ең алдымен,
ақпаратқа толы мәтінді емес, сол оқу орны туралы ақпарат беретін суреттті
іздейді. Буклетті ашқанда, ол қандай оқу орны, қайда орналасқан, ғимараты
қандай деген секілді қаптаған сұрақтар оның көкейінде болары анық. Егерде
түрлі - түсті буклеттің сыртында оқу орнының әдемі жерлері, ал ішінде
факультеттегі ең қызық сәттерінен түсірілген суреттер қойылса, факультет
немен тыныстайтынын білген азамат өзіне керек мәліметті алмақ. Бір ғана
журналистика факультетіне байланысты айтатын болсақ, онда студенттердің
радио бөлімінде хабар жасап жатқаны, немесе көшедегі адамдардан блиц-опрос
алып жатқаны, телевидение байланысты – болашақта жүргізушілікке үйретіп
жатқан сәттерден әдемі суреттерді түсіріп, астына қосымша ақпарат берсе,
бұл ұтымды болар еді. Сонда ғана жарнамалық қызмет атқаратын буклеттер
маркетингтік жүйеге сай жұмыс жасайтын болады.
Биыл Алматы қаласы бойынша 8579 түлек мектеп бітірмек. ҰБТ тапсыруға 7386
бала қатысады. Бұл мектеп бітірушілердің жалпы санының 86 пайызын құрайды.
Қазір мектеп бітіруші түлектерге ҰБТ-ны тапсырудың заңдылықтары жете
түсіндіріліп жатыр. Емтиханға ұялы телефон, пейджер алып кіруге қатаң тыйым
салынады. Талапкер аудиторияға тек қаламсап және емтихан тапсыруға рұқсат
қағазын ғана алып кіруі тиіс. ҰБТ-дағы олқылықтардың қоғамда кереғар пікір
тудырып отырғаны жасырын емес.
"ҰБТ өткізу пункттерінің санитарлық жағдайына бақылау жасау және
медициналық қызмет ұйымдастыру;
"Сол күні жолаушылар көлігінің нақты кесте бойынша, тоқтаусыз қызмет етуін
қадағалау;
"Тәртіп сақтау бойынша кезекшілік ұйымдастыру;
"Барлық мектеп бітіруші түлектерді тасымалдау үшін техникалық жарамды
автобустарды бөлу;
"ҰБТ өткізу пункттерінде электр энергиясының тоқтаусыз берілуін қамтамасыз
ету;
Сөйтіп, міндет жүктелді. ҰБТ былтырғыдан естілеу бола ма, әлде есерлеу бола
ма, ол жағын ешкім дөп басып айта алмайды. Бір анығы, тәжірибе жүзінде
қолданғанымызға 14 жылдың жүзі болса да, ҰБТ-ны әлі де ұтымды пайдалана
алмай келеміз.
Қазақстанда соңғы он-он бес жыл ішінде реформаның дәмін тәуір-ақ татқан
сала — білім беру саласы. Сол реформалардың жемісін жей бастайтын уақыт
әлдеқашан жеткен сияқты. ҰБТ-ның енгізілгеніне де бақандай төрт жыл
болыпты. Шетелден көшірілген бұл тәсіл реформашылардың уәдесі бойынша
біздегі білімнің сапасын арттырып қана қоймай, халықаралық стандарттарға
жақындатуға тиіс-тін. Мамандардың айтуынша, орта білімді бағалау мен ЖОО-ға
қабылдану емтихандарын біріктіретін ҰБТ уақытты үнемдеуге, жүйелі жұмыс
жасауға, осы саладағы сыбайластықтың азаюына көмектеспек еді. Сосын
оқушылардың білім деңгейін мектептер мен мұғалімдердің рейтингісін анықтап,
алдын ала шара қолдануға мүмкіндік туғызуы керек болатын.
Уақытты үнемдеуге көмектескені рас. Білім деңгейін анықтап бергені де
өтірік емес. Одан не ұттық? Қандай шара қолданылды? Өкінішке қарай,
оқулықтар жеткіліксіз. Ал ҰБТ нәтижесінің облыс бойынша ауыл
мектептеріндегі білім сапасының төмен екенін көрсетіп келе жатқанына
бірнеше жыл. Яғни ұлттық тестілеуден кейін білім сапасын арттыруға көңіл
бөлінеді деген сөздің құрғақ уәде екенін осыдан байқағандай болдық.
ҰБТ қолданысқа енгізілгенде мамандар бұл әдіс талапкердің мамандықты дұрыс
таңдауына мүмкіндік туғызып, ЖОО-ға түсушілердің жолын жеңілдетеді деген.
Қолдағы деректерге қарап отырсақ, керісінше, жыл өткен сайын ЖОО-ға түсуге
талаптанғандар саны азайып бара жатқанын көреміз. Мәселен, Қарағанды
облысында алғашқы жылы ҰБТ-ға түлектердің 93,8%-ы қатысса, 2006 жылы 92,3%-
ы, былтыр 82,2%-ы ғана қатысқан. Ал ұлттық тестілеуге биыл түлектердің 80,4
пайызы ғана тәуекел етпекші.
Білім саласындағы алғашқы реформалар ЖОО-ның жауыннан кейінгі
саңырауқұлақтай қаптап, ғылым мен білімнің сападан айырылуына жол ашса,
соңғы реформалар жастардың жоғары білімге деген ынтасын күрт
төмендеткендей. ҰБТ-ның дақпыртынан үріккен оқушылар, енді 9-сыныптан кейін
мектептен қашатын болды. Білім департаментінен суыртпақтаған мына
мәліметтерге сенсек, қазір 9-сыныптан кейін оқушылардың жартысынан көбі
мектептен кетіп қалады. Мысалы, облыс бойынша былтырғы оқу жылында 9-
сыныпта 21 636 бала болса, 11-сыныпта 12 149 ғана бала болған. Биылғы жыл
басында 9-сыныпқа 21 756 бала келсе, 11-сыныпта 9 309 оқушы ғана бар.
Жыл өткен сайын ұлттық тестілеудің алынбас қамалға айналып бара жатқанын
көрген оқушылар қазірде тоғызыншыдан кейін колледждер мен кәсіптік
мектептерді жағалап кететін әдет тапты. Түлектердің тек әйтеуір ҰБТ-дан
қашып, талабы аз, оқыту бағасы төмендеу оқу орындарына тоғытылуы –
ойлантатын мәселе. Әрине, еңбек нарығында жұмысшы мамандарға сұраныс бар.
Бірақ бүгінде көпшілік жұмыс орны колледжден алған қатырма қағазға мұртынан
қарап, жоғары білім дипломын талап етуге көшті емес пе?! Оқушының елден
қалмасам болды деген ниетпен кездескен мамандыққа барып жатқаны тағы бар.
Жаппай заңгер, қаржыгер болуға ұмтылушылық синдромынан қазақ жастары әлі
арылған жоқ. Ђйткені оларға заңгерден гөрі шаштараздың жұмыс табуы оңай,
әрі табысы да аз емес екенін түсіндіретін жүйе елімізде әлі қолға
алынбаған. Ендеше, күні ертең жұмыссыздар қатары арта түседі дей беріңіз.
Шенеуніктердің салақұлаш баяндамаларына сенсек, ауыл мектептері компьютер,
интерактивтік тақта, т.б. заманауи жабдықтармен 100 пайыз жабдықталған.
Интернеттің игілігін көріп, білімнің қаймағын қалқып ішіп отыр. Ал ауылға
барсаң, интернет дегеннен болса бір ғана адамның хабары бар екенін
байқайсың. Балабақшаның жетіспеуі, кадр тапшылығы, материалдық-техникалық
базаның жүдеушілікке ұшырап тұрғаны, оқулықтардағы олқылықтар өз алдына
бөлек жыр.
Қазақстанда мемлекеттік жоғары оқу орындары тегін болуы тиіс. Мұны кеше
Алматыда өткен басқосуда Қазақстан Мұсылмандар одағының мүшелері мен
бірқатар ЖОО профессорлары мәлімдеді.
Шикізат көзіне бай. Әлеуметтік-экономикалық қадамдарында алға жылжу бар
Қазақстанның орта мектепті бітірген түлектерін тегін оқытуға қарым-қабілеті
жеткілікті дейді басқосу мүшелері. Бастамашылар осы мәтіндес үндеу хатты
Білім және ғылым министрлігіне, Үкімет басшысы Кәрім Мәсімов мырзаға да
жөнелтіпті. Әзірге үкіметтік тараптан бұл ұсынысқа қозғау салатын сыбыс
естілер түрі байқалмайды. Әйтсе де осы іске білек сыбана кіріскелі
отырған топтың ұстанымы, алған беттен қайтпаймыз дегенге саяды. Сонымен,
мұндай бастаманың көтерілуіне түрткі болған не? Бұл ретте заң ғылымдарының
докторы, профессор Сәкен Өзбекұлы:
– ЖОО орындарындағы түрлі келеңсіздіктердің белең алып кетуінен осындай
әрекетке бару қажеттілігі туындап отыр. Ақылы білім беру жүйесінде орасан
зор кемшіліктер орын алуда. ЖОО жайлап алған жемқорлық, тестілеу
жүйесіндегі заң бұзушылық, студенттердің әлеуметтік жағдайының өте төмендеп
кетуі жақсылыққа апармайтын нәрсе. Аталған кемшіліктерді ескере отырып нақ
осы шешімді қабылдауға мәжбүр болдық. Бұл аспаннан түсе қалған идея емес.
Бірнеше жылдан бері толғауы жетпей қозғалып келе жатқан жайт, – дейді.
Бір қарағанда, қолдауға тұратындай-ақ бастама. Егер басқосу мүшелерінің бұл
ұсыныстары үкіметтік тараптан қолдау табатын болса, баласын оқытамын деп
ойы сан-саққа жүгірген қазақтың арқасындағы батпандай жүк жеңілдер еді.
Десек те, қаймана қазақ баласын тегін оқумен жарылқап, жалпақшешей болуды
мемлекеттің қоржыны көтере ме? Бұл жерде біз бүкіл Қазақстандағы ЖОО тегін
оқыту жүйесіне енгізу қажет деп отырған жоқпыз. Біз тек қана мемлекеттік
оқу орындарды тегін жүйеге енгізу туралы бастама көтеріп отырмыз.
Жекеменшік оқу орындары бұл жүйені қолдағысы келсе қолдайды. Ал қолдамай,
сол күйінше ақылы деңгейде оқыта береміз десе, өз еріктерінде.
Египет, Америка, Германия, Түркия мемлекеттерінде бұл жүйе мықтап
орныққан. Тіпті іргеміздегі көршілес мұсылман елдерінде де тегін оқытатын
ислам университтері бар. Ал біз 1992 жылдан бастап ЖОО жаппай ақылы оқыту
керек деген үкім шығардық та, қарапайым халықтың бала оқыту мәселесін
қалыңдата түстік. Қазір ауылда небір талантты, дарынды жастар өсіп келеді.
Өкінішке қарай, ауыл баласының 70 пайызының жоғары білім алуына материалдық
жағдайы келмейді. Бір отбасында үш бала болса, ата-анасы тек соның біреуін
ғана оқыта алады. Мұндай ахуалмен біз келешекте тек сауатсыз ұрпақ легін
көбейтіп аламыз. .
Егер ресми деректерге сүйенсек, 1995 жылдары ақылы оқу бағасы жылына 25-30
мың теңгені төлеуді қажет етсе, 2005 жылдары оқу ақысына студенттер жыл
сайын 150-170 мың теңге төлеп келген. Ал биылғы жылы студенттерге ақылы оқу
үшін жылына 220-335 мың теңгенің аралығында қаржы төлеуіне тура келіп тұр.
Осыдан кейін қорасындағы жалғыз малына дейін сатып, баласын оқытып отырған
ауыл қазағының жанкештілігіне амалсыз бас шайқайсың.
Қазір орта мектептің 9-11-сынып оқушылары жаппай тестен сынақ тапсырып,
дайындық шараларын жасап жатыр. Алайда Ұлттық бірыңғай тестің бала білімін
бағалаудың жаңа формасы ретінде енгізілуі ел арасында бүгінгі күнге дейін
әртүрлі көзқарас қалыптастырып отыр. Оның себебі неде? Біріншіден, бала
білімін бағалаудың жалпы мектептіктен жалпы ұлттық проблемаға айналғанын
жасыруға болмас. Бұрын өз еңбегіне өзі баға беріп келген мектеп бұл
құқығынан бір мезетте айырылды десе болады. Енді мектеп оқытады, ал тест
арқылы жалпы жұрт оның сапасын бақылайды. Бұл жаңашыл мұғалімдер арасында
түсіністік, консервативті пікірдегі мұғалімдер арасында қарсылық тудырды.
Екіншіден, ҰБТ қорытындысы оқушыға аттестат алып, жоғары оқу орнына түсу
мүмкіндігін берді. Қазір жыл сайын 160 мыңдай бала мектеп бітіреді. Ал
мемлекеттік грант саны шамамен 33 мың. Яғни грантқа оқуға түскен 20 пайыз
оқушы ғана тест нәтижесіне риза. Әрине, бұл тегін оқуға жолдама алуда жолы
болмаған 80 пайыз оқушы арасында өкпе-наз тудырды. Оған ата-ананың пікірін
де қосуға болар.
Мектеп қабырғасында білім алып жатқан баланың әр сыныпта меңгеріп
үлгермеген пән материалдары он бірінші сыныптың соңында біліміндегі
олқылыққа айналады. Мәселен, оқушы бірінші сыныпта бағдарламаға сәйкес
білімді жүз пайыз меңгеруі тиіс. Дегенмен түрлі себептердің кері әсерінен
оның 5 пайызын меңгеріп үлгермейді. Осылайша бала жылда сынып
бағдарламасының шамамен 5 пайызын меңгермей қалдырып отырса, он бірінші
сынып соңында біліміндегі олқылық 40-50 пайызға жетуі әбден мүмкін. Бұдан
шығатын қорытынды, ата-ана баланың дайындығын бітіруші соңғы сыныпта емес,
басынан бастап қолға алған жөн.
ҰБТ тапсыру кезінде кездесетін екінші кедергі – психологиялық жағдай.
Белгілі бір сынақтан, тексеруден шошыну, не қорқу, жалпы, адам баласына тән
қасиет. Мұндай күйдегі бала көбіне біліп тұрғанын есіне түсіре алмай
қиналады. Бұл тест барысында жоғары ұпай жинауға міндетті түрде кедергі
келтіреді. Үшіншіден, сынақ сәтінде мұқият болу қажет. Тест тапсырмаларына
жауап беру барысында талапкер, сұрақты толық оқып, байыбына бармай жатып,
бес нұсқаның ішінен дұрыс жауапты іздей бастайды. Мұның арты қателікке
соқтырары анық. Әр сұрақты зер сала түсініп оқу, жоғары балға жеткізетін
бірден-бір жол. Төртіншіден, талапкер бойындағы күш-қуаты мен тестке
берілген уақытты тиімді жұмсай білмейді. Оған дәлел, бір сұраққа он
минуттан отыз минутқа дейін уақыттың жіберілуі дер едім.
Бұл орайда мен үш оқылым технологиясын ұсынар едім. Бірінші оқылымда бала
абсолютті түрде білетін сұрақтарына ғана жауап береді. Оған жұмсалатын
уақыт мөлшері – бір сұраққа бар-жоғы 30-60 секунд. Бірінші оқылымда-ақ
оқушы шамамен алпыс минуттың ішінде 60-тан 100-ге дейін ұпай жинауы
ықтимал. Екінші оқылымда талапкер аса мұқият ойлануды қажет ететін
күрделірек сұрақтармен жұмыс жасайды. Оған 1,5 – 3 минуттан аспайтын уақыт
кетеді. Бұл тұста талапкер қосымша тағы 20-40 ұпай жинауы мүмкін. Үшінші
оқылымда бала екі рет оқығанмен де жауабы табылмаған сұрақтарды топшылайды.
Яғни көзді жұмып, белгілеуден басқа амал қалмайды. Сәтін салса, 5 минуттың
ішінде, 0-ден 6 сұрақтың жауабын табуға болады.
Ал Ұлттық бірыңғай тесті тапсыруда кездесетін бесінші кедергі – тест
техникасы. Нақты айтар болсақ, жауап парағындағы шеңберді немқұрайлы бояй
салу немесе зейіннің болмауынан пәндердің орнын ауыстырып алу. Жауап парағы
және сұрақ кітапшаларымен жұмыс жасай білмеу. Мұның соңы талапкердің
білімінің жарымы нақты көрінбеуіне әкеп соғатыны сөзсіз. Ал алтыншы кедергі
– тұрмыстық проблемалар деп айтар едім. Бұған көп жағдайда ата-ана жауапты.
Отбасындағы түрлі күйзеліс тудыратын ситуациялар. Бала бойындағы кейбір
аурулардың тест алдында асқынуы. Тест өтуге бір күн қалғанда оқушыдан ұйқы
қашып, таң атқанша дайындыққа отыруы. Мұның барлығы баланың жақсы
көрсеткішке қол жеткізуіне тосқауыл болады.
Ал жоғарыда келтірілген алты кедергіні жеңе білген оқушы өз білімін сөзсіз
ҰБТ-да дәлелдей алады. Мұндай оқушының орташа балы кемінде 100-ге жетеді.
Халықаралық білім орталығы оқушыларының жылдағы көрсеткіші осыны байқатып
отыр.
Қазақстан мектептерінің он екі жылдық білім беруге дайын еместігінің басты
себептерін атайтын болсақ. Кадрлар толық дайындықтан өтпеген, оқулықтар мен
оқу-әдістемелік құралдар сын көтермейді, мектептердің материалдық-
техникалық базасы толыққанды дайын емес. Оның үстіне эксперимент жүргізіліп
жатқан мектептердің өзі 12 жылдық білім беруге әзір емес. Себебі оны
енгізудің ғылыми методикалық механизмі дайындалмаған.
Сондай-ақ балабақшадағы оқыту жүйесі осы уақытқа дейін он екі жылдық жаңа
жүйеге сәйкестендірілген жоқ. Он екі жылдыққа өтудің психологиялық
аспектісі жасалынбаған. Бірінші сыныпқа қабылдау жүйесі де реттелді деу
артық болар.
Мұның екі тиімді жолы бар. Он екі жылдыққа байланысты жүргізілген
эксперимент бағыты енгізудің орнына салыстыру мақсатына алмастырылуы қажет.
Сонда мемлекет те, халық та оның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... . 1-3 б
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
I ТАРАУ
1.1 Маркетинг деген не
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
.. 3-5 бб
1.2 Маркетингтің түрлері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5-9 бб
II ТАРАУ
1.3 Еліміздегі білім беру саласындағы маркетингтің негізгі ерекшеліктері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10-31 бб
- Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің маркетингтік жүйесі
- Тұрар Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық университетінің
маркетингтік жүйесі
- Қазақстан медицина университетінің маркентигтік жүйесі
III ТАРАУ
2.1 Білім беру саласындағы маркентингтің Қазақстанмен шетел арасындағы
айрымашылықтар мен ерекшеліктері
- АҚШ-тағы Гарвард университетінің маркетингтік жүйесі ... ... ... . 32-
37 бб
- Ұлыбританяидағы Кембридж университеті мен Оксфорд университетінің
маркетингтік жүйелері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
..38 -39 бб
- Жапониядағы Токио, Осако университеттерінің білім беру жүйесі 39-41 бб
- Үндістандағы Мумбай, Калькутта университеттерінің білім беру жүйесіндегі
ерекшеліктер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
41-47 бб
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...47-4 8 бб
Сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .48 -49бб
Пайдаланаған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 50-
51 бб
Кіріспе
Кез-келген жас өркен жоғарыға өркендеу үшін оның фундаментальді тірегі
болуы керек. Біздің заманымызда сол фундаменттың бастауы білім алудан
басталады. Білімді жас елін көркейтеді, туын желбіретеді, деңгейі мен
даңқын көтереді. Қазақстан Республикасының жас азаматтарының қазіргі
транзиттік кезеңде еңбек нарығында өз білімі мен тәжірбиесін жүзеге асырып,
орнықты позицияны иеленуі, яғни өзіне лайықты жұмысқа орналасу мәселесі
қоғамды алаңдатуда. Бұл мәселе тек жастарды ғана емес, сонымен бірге
еліміздің экономикалық белсенді азаматтарын да толғандыруда. Абай атамыз
айтқандай: Сен де бір кірпіш дүниеге, тетігін тап та бар қалан демекші,
әрбір маманның өз саласында кәсіби деңгейге жетіп, орнығуы үшін міндетті
түрде сапалы білімі, қоры болуы керек.
Бүгінгі күні кез-келген салада менеджемент, маркетинг ұғымдары қолданылады.
Аты айтып тұрғандай, менеджмент – ағылшын тілінен аударынлағанда қол, ал
маркентинг – нарық деген мағынаны білдіреді. Сол себепті болар, бүгінгі
нарық заманында бәсекеге қабілетті болу үшін кез-келген саланың мамандары
бұл екі жүйемен тығыз байланыста жұмыс жасайды. Барлық мекеменің алдында
бір ғана мақсат, ол тұтынушыға қажетті дүниені ұсыну ғана емес, сонымен
бірге қанағаттанарлық дәрежеде сұранысына ие болу. Сондықтан, сыртқы және
ішкі ортаны маркентингтік зерттеу, соның негезінде болжау, стратегияны
анықтау қажеттілігі туып отыр. Ал, енді маркентинг сөзін С. Макивер атты
ғалым: Маркетинг – бұл өндіріс пен сауданы кеңейтуге әсерін тигізетін,
тұтынушылар сұранысын анықтау және оны қанағаттандыру іс-әрекеті десе, ал
атақты Котлер: Маркетинг – бұл алмасу үрдісі негізінде қажеттілік пен
тілекті қанағаттандыруға бағытталған адамдардың іс-әрекеті деген анықтама
береді.
Ал, енді маркетингтің басты мақсатына келсек, ол бүгінгі жағдайға
бейімделген бәсекелестік қабілеті бар мекемені тудыру. Бұдан шығатын
қорытынды, мектепте, Жоғары оқу орындарында берілетін білімнің сапалы
болуы, яғни білім иелерінің сұранысын жоғары деңгейде қанағаттандыру.
Тұтынушының сұранысын өз деңгейінде қанағаттандыру үшін, білім саласындағы
басышлардың алдында үлкен міндеттер тұр. Атап айтсақ, біріншіден, білім
беруді жүйелеу, яғни білім аламын деген кез-келген азаматқа толыққанды
жағдай жасау, екіншіден, білім сапасын жақсарту, үшіншіден, кадр мәселесі,
яғни ұстаздардың білімін жетілдіруге баса назар аудару. Мәселен, мектепке
қатысты, сапаны арттыру жұмысы оқушылардың кажеттілігін анықтаудан
басталады. Осы мәліметтерді біз ата-ананың тілегі, пікірі арқылы білеміз.
Себебі, білім беру нарығында біздің бірден-бір тұтынушымыз ата-ана болмақ.
Сондықтан, ата-анаға нақты тапсырысты қалыптастыруға көмектесу - бұл сапаны
арттыру мәселелерін шешудегі кәсіби маркетингтің кілті. Осы әдіс арқылы
мектеп басшылары мектептің даму стратегиясы мен тактикасын анықтайды.
Менің бұл ғылыми жұмысымның өзектілігі де осында. Яғни, бүгінгі қоғамда
бәсекеге қабілетті болу үшін және де тұтынушының сұранысын қанағаттандыруда
маркетингтік зерттеудің маңызы зор. Осы әдістер арқылы біз тек қана
тұтынушының сұранысын қанағаттандырып қана қоймай, соынмен бірге оның
сапасын жақсартамыз. Білім беру саласында маркетингтік зерттеу әдісі
осындай тиімділігінің арқасында екі жаққа ұтымды болмақ. Біріншіден, білім
аламын деген әрбір азамат түрлі мүмкіндіктерге қол жеткізсе, ал екіншіден,
берілетін білім сапасы жақсарып, әрбір саланың маманы кәсіби деңгейге
көтерілмек.
Негізгі нысаны. Өркениеттің дамыған тұсында халықтың сұранысымен талғамы
да өсті. Жаңаша көзқарас, тың дүниелерге ынтыққан жандар көбейді. Негізгі
нысаны – білім алушы жастар, болашақ маман иелері болғандықтан, солардың
сұранысын қанағаттандыруға мән беру керек. Өйткені, біз білім саласындағы
күрделі мәселелерді шешіп, жақсы кадрларды дайындау арқылы еліміздің
экономикасына үлкен үлес қосатын боламыз.
Зерттеу әдісі. Маркетингтік жүйені тереңірек зерттеген ғалымдарымыздың бірі
Филип Котлер тұтынушының сұранысын анықтау үшін, ең алдымен сол адамдарды,
олардың қажеттіліктерін зерттеп алу керектігін айтады. Мысалы, жұмыртқа
секілді шоколад Киндер сюрприз ең алғаш рет 1972 жылы Италияда
шығарылады. Осындай шоколадты италияндық Ферреро атты адам ойлап тапқан.
Оның ұтқан тұсы, бала шоколадты жеп қана қоймай, сонымен бірге ішіндегі
ойыншығына да ие болады. Ойыншықты құрастыру арқылы жасөспірім бала ақыл-
ойды дамытуға да үлес қоспақ. Бұл жерде айта кететін жайт, ата-ана қашанда
баласын қадағалап, шамадан тыс тәтті жеп қоймауын бақылап жүреді. Ферреро
міне, осындай қажеттіліктердің барлығын ескере келіп, бәріне де тиімді, әрі
жаңаша түрде жұмыртқа пішіндес Киндер сюрприз атты шоколадты нарыққа
шығарады. Бастапқыда тек Канада мен АҚШ-та тараған өнім, кейіннен әлемнің
түкпір-түкпіріне тарайды. Бұл жерде Ферреро өнімді шығарып қана қоймай,
оған ұтымды жарнама да жасайды. Ол көбіне көгілдір экран арқылы құрамында
аққуызы бар пайдалы тағам ретінде жарнамаланады. Тағы бір ерекшелік,
бүлдіршін жұмыртқа секілді шоколадты ашқанда, оның барлық назары ойыншықта
болады. Сондықтан, ол қайта шоколад сұрамайды. Ал, бұл әрбір ата-ана үшін
өте маңызды жағдай. Міне, осындай екі ұтымды фактор арқылы, өнімді ойлап
тапқан адам тауарына деген сұранысты арттырды1. Білім беру саласы да дәл
осындай ұтқыр әдіс-тәсілді қажет етеді.
Мақсаты мен міндеттері. Нысанды зерттей отырып, еліміздегі білім беру
саласының маркетингтік жүйесі қандай деңгейде екендігін шетелдегі білім
берудегі маркетингтік жүйемен салыстыра отырып зерттеу. Осы мақсатта менің
дипломдық жұмысымда АҚШ-тағы әлемдегі базасы мықты оқу орындарының бірі
Гарвард университеті, Ұллыбританиядағы Кембридж, Оксфорд университеттері
мен бірге Үндістанның ірі университтерінің бірі саналатын Мумбай,
Калькутта, Раджастхан университтері, сондай-ақ,
1 Ф. Котлер Новые маркетинговые технологии; М. 2004ж 67 б.
Жапониядағы Токио, Осака университеттерінің маркетингтік жүйесін зерттеу
арқылы еліміздегі білім беру саласында ақсап жатқан тұстарды анықтауға қол
жеткіземін деген ойдамын.
I ТАРАУ
Маркетинг ұғымы туралы түсінік
Жалпы білім мекемелері басшыларының басқару әрекетіндегі маркетинг 4
кезеңнен тұрады.
1. Маркетингтік ақпаратты жинау және таңдау
2. Маркетингтік жоспарлау
3. Маркетингтік қызметті ұйымдастыру
4. Маркетингтік бақылау
Маркетингтік ақпаратты жинау және талдау барысында білім қызметіне түскен
сұраныс зерттеледі. Бұл жаңа міндет басқаруда ақпараттық талдау әрекетін
күшейтуді талап етеді. Сондықтан, ақпарат сақталатын банк, яғни бір жүйе
құрылады. Мысалы, мектеп жағдайында ол екі бөлікке бөлінеді. Оның бірінші
бөлігінде, сыртқы ақпарат нақтырақ айтсақ, білім алуға байланысты ата-
аналардың, сондай-ақ, стандарттың сұранысы мен бірге аймақтағы білім беру
саясатының ерекшелігі туралы мағлұмат жинақталса, ал екінші бір бөлігінде
ішкі ақпарат, білім және пәндердің берілу сапасы, тәрбие жұмысының, тағы да
ата-аналармен тығыз байланыста жұмыс жасау, материалдық-техникалық база,
кадр мәселелері қамтылады. Осы екі бөлікте сақталған ақпараттар іске
асырылған дүниелер немесе атқарылатын іс-әрекеттер жайында толықтай
мағлұмат береді.
Маркетинг жоспарлау – білім қызметі сұранысына сай білім алу ортасының
мақсаты мен міндеттері анықтауға, ұжымның оған жету бағдарламасын құруға
көмектеседі 2. Мұндағы құндылық - ұзақ мерзімділік, яғни стратегиялық
болжау мен ағымды жоспарлаудың үйлесімділігі мен бірге
2 Ф. Котлер Новые маркетинговые технологии; М. 2004ж 67 б.
болжау көрсеткіштері, басқарудың барлық деңгейлеріндегі жоспардың
сәйкестігімен өлшенеді. Соның арқасында міндет әрбір атқарушыға жетеді,
мақсатқа тиімді жетуді жолдары, мерзімі, ақпаратты қамтамассыз ету түрі
секілді көрсеткіштері анықталады.
Маркетингтік жоспарлаудан кейін іс-әрекетке менеджмент кіріседі. Мұнда оның
басты мақсаты – нәтижені алы болмақ.
Келесі бір кезең, ол маркетингтік қызметті ұйымдастыру. Бұл жерде білім
мекемелерін басқарудағы жаңа функция, алынған нәтижені таратудың әдістері
мен сұраныстарын ынталандыруға баса назар аударылады. Демек, қойылған
мақсатқа сай мекеменің жеткен жетістерін жарнамалау және мекеменің білім
алу қызметіне сұраныс туғызуға жағдай жасалады деген сөз.
Білім беру саласының ішіндегі бір ғана мектепке тоқталар болсақ, мысалы
мектеп жағдайында маркетингтік қызметке директор басшылық жасауы тиіс.
Себебі, мұнда сөз мектептің абыройын көтеріп жақсы пікір қалыптастыру,
ондағы іс-әркеттерді дұрыс бағалау, қаржыландыруға игілікті ұйымдарды тарту
жайында болып отыр. Маркетингтік қызметті ұйымдастырғанда оған директор,
орынбасарлары, қамқоршы кеңес, ата-аналар, оқушылар комитетінің төрағалары
тартылады. Директор іс-әрекет нәтижесін жоғары және жергілікті басқару
органдарында, баспасөз, теледидар беттерінде, мектеп түлектері арасында,
ата-аналар комитеті төрағасы оқушылар арасында жарнамалайды. Сұранысты
ынталандыру негізінен тиімді жарнамалауға және сұранысты қанағаттандырып,
білім мекемесінің абыройын көтеретін білім беру қызметінің жиынтығына
тікелей байланысты.
Маркетингтік бақылау – бұл нәтижесінің мақсатқа сәйкестілігін бақылау. Оның
жүзеге асырудың тиімділігі мектепішілік бақылауда әкімшілік, қоғамдық
бақылаудың педагогикалық үрдіске қатысушылардың әрқайсысының өзін-өзі
талдаумен, бағалауымен, бақылауымен ұштасуы, үйлесуі маңызды болмақ 3.
3 Ф. Котлер Новые маркетинговые технологии; М. 2004ж 67 б.
Бұл мекеменің іс-әрекетін бағалауда өзін-өзі басқару тәртібіне көшкенде
ұжымның күнделікті кәсібіне айналады. Бүгінгі өзгерген жағдайда білім беру
органдары тарапынан бақылау обьектісі болып отырған мұғалімнің жұмысы емес,
басшылардың тиімді басқарушылық іс-әрекеті.
Маркетингтік бақылауда қойылған мақсатқа нәтиженің сәйкестілігі жайлы нақты
мәлімет алынады. Содан кейін қайтадан маркетингтік ақпарат жинау және
талдау жүргізіледі.
Қорытсақ, мекеме басшыларының маркетингтік қызмет циклы тұйықталғанмен де,
оның нәтижесінде пайда болған жаңа идея өзінің соңынан көптеген жаңа
идеялар мен шешімдерді туғызады. Соның негізінде білім беру саласындағы
маркетинг білім мекемелерінің дамуына үлкен мүмкіндік жасамақ.
Ал, енді білім беру жүйесіндегі мониторинг дегеніміз – ол бастапқы
алығшарттарға негізделген білім беру үрдісіндегі белгілі бір жүйені үнемі
бақылап отыру деген сөз. Білім беруді дамытудың ең негізгі түрткі боларлық
нәтижеге бағытталған жүйесі мониторингілеумен тікелей байлансты. Өйткені,
мониторингілеу арқылы білімнің даму бағытын, білім мазмұнының мағынасы мен
деңгейін біліп алуға болады. Мониторингілеудің үрдісін білім беруде қолдану
ең алдымен, білімнің деңгейін тексеріп алудан басталатындықтан,
мәліметтерді жинақтау жұмысы тиісті деңгейде өрбіп дамуы керек. Олай
болмаған жағдайда мониторингілеудің мазмұны өзгеріп, қойылған мақсаты,
тіпті жоспарынан ауытқиды. Негізінде мониторинілеу бірнеше бағытта
айқындалады. Атап айтсақ, олар:
- Білім беру нәтижелерін алып, сараптау, талдау;
- Оқытушының оқу үрдісіндегі іс-әрекеттерінен мағлұматтар жинақтау;
- Оқу орнын бітіруші мамандардың іскерлік, дағдыларын тәжірбиелік өлшемдер
негізінде анықтау, жұмыс орындарындағы жетістіктерін зерттеу;
- Білім берудің статистикалық, жобаланған мәліметтерін анықтау;
- Оқыту үрдісіне қатысты элементтерді айқындау;
Міне, осы жоғарыда аталған бағыттарды жүзеге асыру арқылы білім берудегі
кемшіліктер мен жетістіктерді анықтауға мүмкіндік туады.
Ал, енді білім беру үрдісі әртүрлі ұстанымдарға негізделгендіктен, оның
өзіндік талаптары да болады. Атап айтсақ, ең біріншіден, алынған білімнің
жүйелілігін түсіну болса, ал екіншіден, білімді түсініп, қортындылау
кезеңі, үшіншіден, білімнің беріктігі, яғни алынған білімді жақсылап есте
сақтау және оны орынды жерде қолдана білу, төртіншіден, білімнің
әрекеттілігі, ол алынған білімді түрлі жағдайда пайдалана білу болмақ.
Жоғары мектеп педагогикасы кез-келген ғылымдар сияқты эксперимент жасауды
қажет етеді. Оқыту үрдісіндегі кемшіліктер, студенттердің білімдерін
бағалаудағы жіберілген олқылықтар мен қателіктер, оқу процесінің дұрыс
ұйымдастырылмауынан болған нәтижелердің барлығы үнемділікпен бағамдылықтың
аясында дамып, сол арқылы жақсы сапалы білімге қол жеткізу үрдісі, білімнің
деңгейін көтеруге бағытталған арнайы шаралардың негізгілері білім беруді
бағалап тексеру арқылы ғана жүзеге асады. Дегенмен, білім беру қай кезде
болмасын өзіндік өлшемдермен бағалануды қажет етеді. Олай болмаған жағдайда
білім беруді дамытуға еш мүмкіндік болмай, білімнің сапасы өте төмендеп
кеткен жағдайларға жол берілуі мүмкін. Сондықтан, білім сапасы ең алдымен,
қоғамның даму бағытын айқындайтын модельдермен байланысты бола отырып,
өзінің дамуындағы үрдістерді қалыптастыру арқылы инновациялық процестер
негізінде құралатын логикалық-құрылымдық ойлардың дамуына алып келуі қажет.
Мониторингілеу үрдісінің мазмұны жоғары оқу орнының білім мазмұнымен
тікелей байланысып, мағына жағынан астасып жатқан жағдайы бар. Сондықтан,
моиторингілеу жүйесінің бірқалыпты дамып, не болмаса артқа қарай жылжуы
білім беру мазмұнының әдіснамасымен өлшеніп соған пара-пар сипатта болады.
Мониторингілеу жүйесінің маңыздылығы күн өткен сайын өзінің қажеттілігін
дәлелдеп отыр. Білім берудің дамуы ең алдымен, сол жүйедегі нақты
болжамдарға тікелей байланысты. Өйткені, білім берудің бүгінгі жай-күйін
талдап-талқылап алмайынша болашаққа деген ұмтылыс, не болмаса белгілі бір
әдістемелік нұсқаулар жасап алуы мүмкін емес. Ал, ғылым мен білімнің
деңгейін талқылау, оған нақты болжамдар жасау тек қана мониторингілеудің
көмегімен жүзеге асатынын ескеретін болсақ, онда білім берудегі
мониторингілеудің қажеттілігін тез түсіне қоюға болады. Міне, сондықтан,
қоғамдық қажеттіліктерді ескере отырып дамитын мониторингілеу жүйесінің
қарқыны білімнің даму бағытымен айшықталып, сол арқылы нақты болжам
жасауға, сондай-ақ, батыл қадамдар жасауға толықтай жол ашпақ.
Білім беру саласының деңгейін көтерудің бірден-бір жолы – білімнің сапасын
жақсарту. Міне, осы мақсатта тағы да бір қадам жасалуы керек. Ол
лицензиялау мәселесі. Осы лицензиялау үрдісі арқылы көптеген кемшіліктерді
болдырмауға мүмкіндік туады. Лицензиялауға мектепке дейінгі, мектептен тыс
білім беру, сонымен бірге жалпы бастауыш кәсіби және жоғарғы кәсіби,
жоғарғы оқу орнынан кейінгі білім беру мекемелерінің жұмыс әрекеттері
тәуелді болады. Лицензиялаудың негізгі шарттары, білім беру мекемелеріне
лицензия беруде талап етілетін құжаттар:
1. Қазақстан Республикасының әкімшілігі тарапынан негізделген белгілі
формадағы өтініш;
2. Лицензияттың кәсіби талаптарға сай келуін растайтын құжаттар;
3. Мемлекеттік тіркеуді белгілейтін куәліктің көшіромесі;
4. Оқу-жұмыс жоспары;
5. Штаттағы оқытушылардың санын растайтын құжат;
6. Жеке оқу орнының материалдық базасының бар екендігін растайтын құжат
Лицензия құжаттарды тапсырғаннан кейін екі ай көлемінде беріледі. Өтінішті
қарастыру барысында лицензия беру орнынан білім беру мекемесінің шартақ сай
еңбек етуге мүмкіншілігінң дұрыстығын тексеру жұмысы жүргізіледі.
Жоғары білім беру мекемелеріне лицензия беру кезінде қойылатын талаптар:
1. Жоғары мектептер, жоғары кәсіби мектептер, алты және одан да көп
мамандықтар бойынша жоғары кәсіби білім беру мекемелері және
институттар;
2. Қолданбалы сипаттағы ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу;
3. Аталған мекеменің өзіндік шарушылық және оперативті басқару
материалдық және қаржылық базасының болуы;
4. Студенттерге бір жылдық білім беруге жұмсалған шығыны Қазақстан
Республикасының әкімшілігі тарапынан негізделген мамандар дайындау
сұранысында көрсетілетін шығынның деңгейіне сәйкес болуы тиіс;
5. Медициналық қызмет көрсетуі мен болашақ маман иелерінің тамақтану,
жатын орнынының болуы, сондай-ақ, аудиториялық және лабораториялық оқу
кабинеттерінің санитарлық нормаға және оқу бағдарламалары мен
жоспарлары, жалпы білім беру стандартының талаптарына сай болуы
керек;
6. Білім беру орны тәжірбие алмасу ретінде белгілі бір мекемелермен
келісім-шартқа отыру тиіс.
II ТАРАУ
Еліміздегі білім беру саласындағы маркетингтің негізгі ерекшеліктері
Дүние жүзінде 169 ел, яғни 80 пайызы 12 жылдық білім беру жүйесін
қабылдаған. Қазақстан осы жаңа жүйеге көшу үшін бес жылдан бері тәжірбие
жүргізіп келеді. Бұл істің әдістемелік негізін зерттеп, тұжырымдамасын
жасау үшін педагогика ғылымының білікті ғалымдарымен бірге қарапайым мектеп
мұғалімдеріне дейінгі үлкен ұжым тұтастай жұмылдырылмақ. Еліміздегі
мамандардың айтуынша, 12 жылдық білім беру жүйесі тиімдірек. Өйткені, ол
мемлекет саясаты. Орта білім берудің әлемдік бағыты дәстүрлі мектеп
үлгісінен білім берудің конструктивті дамыған моделіне өтіп, білім беруді
басқарудың әдістерін жетілдіруге ойысып барады. Мамандардың айтуынша, АҚШ
6+3+3 моделі бойынша, яғни 6 жыл – алғашқы білім беру, 3 жыл – негізгі
оқу, 3 жыл – кәсіптік білім беру негізінде оқытылады. Ал, Ұлыбритания
тәжірбиесінде 11+2 жүйесі, яғни мектеп есігін ашқан кез-келген бала 11
жыл міндетті түрде оқиды және әрі қарай білімін жалғастырғысы келсе,
міндетті емес тағы да екі жыл үстемемен оқушы 13 жыл уақытын мектепте
өткізеді. Сөйтіп, оқушы тек 14 жастан бастап қана кәсіптік білім беретін
сыныптарда оқуға мүмкіндік алады. Германияда бұл жүйе мүлдем басқаша. Мұнда
оқушы ақысыз, кепілдік берілген 9 жылдық білім алады. Онда орта білім алу
үш құрылымдық кезеңнен тұрады:
1. Негізгі – 3 жыл
2. Нақты – 3 жыл
3. Гимназия – 3 жыл
Франциядағы білім алудың шекті мерзімі – 12 жыл. Соның 10 жылында оқушы
міндетті білім алуға тиіс. 13 жастан кейін ғана жалпы білім беру лицейі,
технологиялық лицей, кәсіптік лицей секілді кәсіптік білім беру кезеңіне
көшеді. 12 жылдық білім беруді алғашқылардың бірі болып қабылдаған ел –
Жапония. Күншығыс елі америкалық үлгіні таңдап алғанымен, білім беру таза
жапондық рухта жүргізіледі.
Дүниежүзінің кез келген мемлекетінің білім беру жүйесінің өзіндік
ерекшеліктері бар. Дамуы бойынша алдыңғылардың санатындағы Жапонияда оқу
жылы көктемде басталады. Еуразияның көптеген елдеріндегі мектептерде оқу
жылы қыркүйекте басталып, мамырда аяқталса, Күншығыс халқында бұл процесс
басқаша жүреді. Мемлекеттегі орта, жоғары оқу орындары ғана емес, барлық
мекемелер жұмысын сәуір айында бастайды. Демек, қазір қазақстандық оқушылар
жазғы демалысқа шықса, жапон балалары жаңа оқу жылының екінші айына қадам
басты. Жапонияда жаңа оқу жылы көктемдегі сакураның гүлдеуімен
байланыстырылады. Биылғы оқу жылы жапон мұғалімдеріне де, оқушыларына да
үлкен өзгеріс әкелді. Мәселе мектептердегі сағат санының екі есеге дейін
артуында болып отыр.
Биылғы жылдың наурыз айының 28-інде Жапонияның Білім және ғылым министрлігі
Білім беру жүйесінің негіздемесін халыққа жария етті. Бұл бағдарламаға
сәйкес Жапония мектептеріндегі сағат саны екі есеге артты. Қолға алған
реформаларын толық жүзеге асырмай тынбайтын жапондар үнемі тың дүниелерді
іздеумен жүреді. 1970-1980 жылдары мектептеріне ғылыми технологиялар
енгізілген соң, көптеген жаңа пәндер оқытыла бастады. Ғылыми технологияны
негізге алып, бала миына бәрін тықпалай берген соң, зорыққан оқушылар пайда
болды. Сонымен қатар үлгерімі нашар оқушылардың саны көбейді. Қиын оқудан
шаршаған шәкірттердің арасында бір-бірін зәбірлеуші бұзақыларды тәртіпке
шақыру мәселесі қоғамдық проблемаға айналды. Кіші сынып оқушыларына күшпен
қысым көрсеткен ересектеу оқушылардың тентектігі тыйылмаған соң, бұған
мемлекеттік деңгейде мән беріле бастады. Содан 1980 жылы Білім және ғылым
министрлігі білім беру бағдарламасын қайта қарап, сағат санын қысқартты.
Сол кезден еркін оқу жүйесі басталған. Яғни оқушы бұрынғыдай зорлықпен
оқымайтын, өзі қалаған пәндерге ғана қатысатын. Алайда еркін оқу да жас
ұрпақтың білім деңгейінің құлдырауына әкелді. 2000 жылдан бастап халық
тарапынан білім жүйесіне деген сын күшейді. Балалардың оқуға деген
құштарлығы төмендеп барады. Оқушылар тым еркінсіп кетті. Пәндердің мазмұны
сұйылып, сағат саны тым азайды деген халықтың сынынан кейін Білім және
ғылым министрлігі тиісті бағдарламасын жаңартты. Министрлік қоғамдық
пікірлермен санаса отырып, жаратылыстану пәндерінің, арифметика, математика
сабақтарының сағат санын арттырды. Алты жылдық бастауыш мектептегі сағат
саны 2002 жылы 5367 болса, биылдан бастап 5645 сағат болмақ. Ал орта мектеп
оқушылары бұрын 2940 сағат оқыса, енді 3045 сағат оқитын болады. Яғни,
Жапонияда білім берудің жаңа бір маркетингтік жүйесі пайда болды. Олар
барлық жүйені тәжірбиеден өткізіп, ақырында білімді ұрпақты тәрбиелеу үшін
күштеп оқыту, яғни екі есе артық оқыту тәсіліне көшті деген сөз.
Жалпы білім берудегі басты мақсат мұғалімнің біліктілігі мен оқушының
қабілеттілігі де емес, негізгісі – білімнің нәтижелілігі. Сондықтан да,
қазақстандық мектептерден сандық емес, күрделі сапалық өзгерістер жасау
күтіліп отыр. Мұғалім тек баланы оқытып қана қоймайды, ол – кеңесші, ол –
ұйымдастырушы, ол – басқарушы. Бір сөзбен айтқанда, жаңа заман мұғалімі
мүлде жаңа тұрпатты болуы тиіс. Оқушы білім мен тәжірбиені қатар
ұштастырып, өзін-өзі тану, рухын жетілдіру, халқымызыдың құндылықтарымен
сусындап өсуі керек.
Жолдаудан үзінді: Ұлттық бәсекелестiк қабiлетi бiрiншi кезекте оның
бiлiмдiлiк деңгейiмен айқындалады. Әлемдiк бiлiм кеңiстiгiне толығымен
кiрiгу бiлiм беру жүйесiн халықаралық деңгейге көтерудi талап ететiнi
сөзсiз. Бұл үшiн оқушыларды жоғары сатыда бейiндi оқытуды көздейтiн он екi
жылдық бiлiм беруге көшу қажет. Мектепке дейiнгi даярлық бiрiншi сыныпқа
сәйкес келетiн болады. Балаларымыз он жыл оқудан кейiн не жоғары оқу орнына
түсуге дайындалуға, не тиiстi кәсiптiк-техникалық бiлiм алып, өз бетiнше
еңбек жолына түсу жөнiнде шешiм қабылдауға тиiс. Мектептiң соңғы жылындағы
оқу қазiргi жүйедегi ЖОО-ның бiрiншi курсына сәйкес келедi. Сол себептi
жоғары бiлiмнiң өзi негiзiнен төрт жылдық болады. Осылайша, бiз жаңа он екi
жылдық жүйеге өтемiз, сонымен қатар осы реформаға жұмсалатын шығындарды
қысқартамыз. Әрине, бұл бiрнеше жылға созылатын дайындықты талап етедi.
Сондықтан бұл уақыт аралығында артта қалған учаскелердi алға тартып, бiлiм
беру жүйесiнiң материалдық-техникалық базасын елеулi түрде нығайту қажет.
Бiрiншiден, бала бақшалар жүйесiн қалпына келтiруге және толыққанды
мектепке дейiнгi бiлiм берудi қалыптастыруға кiрiсу қажет. Әзiрше, мұндай
мүмкiндiк бар жерде мектепке дейiнгi бiлiм берудi мектептер аясында дамыту
қажет. Екiншiден, реформалаудың нәтижелерiнiң бiрi жаңа сатыдағы педагогтың
өмiрге келуi болуға тиiс. Үкiметке 2005-2006 оқу жылынан бастап педагог
кадрларды даярлауға мемлекеттiк бiлiм беру тапсырысын бес мың бiрлiкке
ұлғайтуды тапсырамын. Көптiлдi бiлiмi бар педагогтар үшiн қызмет орындарына
ерекше назар аудару қажет. Мұғалiмдердiң бiлiктiлiгiн неғұрлым сапалы
деңгейге көтеру, бiлiм беру жүйесiнiң қызметкерлерiн қайта даярлау
жөнiндегi республикалық және аймақтық институттардың материалдық-техникалық
базасын нығайту қажет. Мұғалiмдер мен балалардың жайлы мектептерде оқып,
жұмыс iстеп, оқу жабдықтарының, кабинеттердiң, спорт алаңдарының тапшылығын
сезiнбегенi өте маңызды. Қазақстандағы мектеп уақыт өте келе үздiк әлемдiк
стандарттар деңгейiне көтерiлуге тиiс. Келешекте мұғалiм мамандығы ең
беделдi әрi жоғары ақы төленетiн мамандықтардың бiрi болуы керек. Әрине
мұғалiмнiң өзi де уақыт талабына сәйкес болуы мiндеттi. Өткен жылы 68
мектеп салынды, үстiмiздегi жылы 70-тен аса жаңа мектеп салынып, 500-ден
астамына жөндеу жүргiзiлетiн болады. Мұның өзi күнi кешегi кеңестiк
тарихымыздың “ең жақсы жылдарында” да жасалған жоқ. Сонымен бiрге, ең
төменгi бағам бойынша бiзге тағы да 1900-ден астам мектептi жөндеуден
өткiзуiмiз және салуымыз қажет. Мұны алдағы үш жылда жасау керек. Соңғы 15-
20 жыл iшiнде пән кабинеттерi iс жүзiнде жаңартылған жоқ. Бұл проблемаларды
2005-2008 жылдар iшiнде шешу керек. Бұл – маңыздылығы жағынан үшiншi
мiндет. Облыстардың, Астана және Алматы қалаларының әкiмдерiне мектептердiң
материалдық-техникалық базасын нығайтуға бағытталған аймақтық бағдарламалар
қабылдауды тапсырамын. Әкiмдер (бұл мiндеттiң маңыздылығын атап көрсеткiм
келедi) 2005 жылдың өзiнде-ақ мектептердiң кемiнде 70 пайызының интернетке
қосылуын қамтамасыз етуi қажет. Үкiмет, әкiмдер мектептерге телефон орнату
мiндетiн жедел түрде шешуге тиiс. Төртiншiден, даму мүмкiндiктерi шектеулi
балалар байыпты назар аударуды талап етедi. Үкiметке әкiмдермен бiрлесiп
балалардың осы санаты үшiн мектеп-интернаттар желiсiн дамыту мәселесiн
пысықтауды тапсырамын. Бесiншiден, оқушылардың бiлiм сапасын көтеру үшiн
олардың оқудағы жетiстiктерiне тәуелсiз сыртқы бағалауды енгiзу керек.
Үкiмет үстiмiздегi жылдың өзiнде-ақ республикада мектеп түлектерiн бiрыңғай
ұлттық тестiлеу, сондай-ақ жоғары оқу орындарының студенттерiн кезеңдiк
аттестациядан өткiзу нысанында тәуелсiз сыртқы бақылауды енгiзудi аяқтауға
тиiс. Осы маңызды iстi институционалдық тұрғыда қолдау үшiн Бiлiм сапасын
бағалау ұлттық орталығын құруды тапсырамын. Алтыншыдан, оқулықтардың
сапасына да ренiштер аз емес. Үкiмет оларға түгендеу және сапалы сараптама
жүргiзуге, ал кейiннен ахуалды түзету жөнiнде шаралар қолдануға тиiс.
Жетiншiден, бiз техникалық және кәсiптiк бiлiмнiң рөлiн жаңаша сезiнуге
тиiспiз. Үкiмет, барлық деңгейдегi әкiмдер осындай түлектер қажет жекеше
секторды басымдықпен тарта отырып, жастарға кәсiптiк техникалық бiлiм
беретiн оқу орындары желiсiн дамытуға бағытталған пәрмендi шараларды
қолдануға тиiс. Сегiзiншiден, отандық жоғары оқу орындарының, сондай-ақ
шетелдiк жоғары оқу орындарының филиалдары желiсi бұрынғыша шамадан тыс көп
күйде қалып отыр. Олар беретiн бiлiм көңiлдегiден көп төмен жатыр. Оларды
қысқарту керек, соның iшiнде материалдық-техникалық базасына және ғылыми-
педагог қызметкерлерiне қойылатын талаптарды қатайту арқылы да.
Тоғызыншыдан, ректорларын Президент тағайындайтын елдiң таңдаулы жоғары оқу
орындарының шағын тобын бiз таяу арада айқындаймыз, ал мемлекет оларды
дамытуға белсендi түрде қатысатын болады. Бұл жоғары оқу орындары мамандар
даярлаудың, соның iшiнде мемлекеттiк қызмет үшiн де мамандар даярлаудың
эталонына айналуға тиiс. Соңғысы. Елiмiзге болашаққа құлаш сермейтiн Бiлiм
берудiң жаңа мемлекеттiк бағдарламасы керек. Үкiмет таңдаулы отандық және
шетелдiк сарапшыларды тарта отырып, оны әзiрлеуге кiрiсуге тиiс.
Қорыта келгенде, орта білім беру жүйесінде маркетингтік жүйе
қалыптаспағандығына көз жеткіземіз. Бір жүйеге түспеген. Айналасын енді
ғана танып үлгерген бала тез қабылдайтындай білім, не болмаса оның
санасының жетілуіне әсер ететін қадамдар жасалмаған. Мәселен, әріпті енді
ғана жазып, буын-буынға бөліп оқитын бүлдіршінге 1-2 сыныптарда шет тілін
үйрету олардың қабылдауына өте қиынға соғады. Оның жеңіл жолын қарастыру
керек. Бір ғана мысал, мектеп қабырғасында оқитын 5-6 сыныптың оқушылары
септіктің түрлерін, оның сұрақтарын жаттау қиынырақ. Өйткені, сұрақпен
бірге жалғаулар да өзгеріп отырады. Оны мынадай жеңілдетілген формада
оқушыға ұсынуға болады:
Атау септік – алады, Кімді? Нені?
Ілік септік – іледі, Кімнің? Ненің?
Барыс септік – барады, Кімге? Неге?
Жатыс септік – жатады, Кімде? Неде?
Шығыс септік – шығады, Кімге? Неге?
Табыс септік – табады, Кімді? Нені?
Көмектес септік - Кіммен? Немен?
Міне, осындай жеңілдетілген формада баланың санасы тез, әрі оңай,
қабылдайтындай бір жүйе қажет. Сонда ғана ол қызығыатын болады. Бұл жерде
тағы да тұтынушы баланың сұранысы дұрыс қанағаттандырылмай жатқандығын айта
кету керек.
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті Еліміздегі элиталық жоғары
оқу орындарының бірі - Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті. Бұл
оқу орны әлемдік білім беру кеңістігіне енді. Басты мақсат - әлемдік
талаптарға жауап бере алатын оқытушы-профессорлар құрамын дайындап,
жастарға әлемдік дәрежеде білім беруді көздеп отыр. Яғни, бұл оқу орнын
бітірген түлектердің дипломдары әлемдік деңгейде мойындалып, қолданысқа
енуі қажет. Міне, осы бағытта бүкіл Орта Азия көлеміндегі ЖОО-лардан
бірінші болып Болония келісіміне қол қойылды. Бұл келісімге қол қою
дегеніміз – бүкіл Еуропаның ең үздік 500 университетінің қатарында тұрып,
көптеген мәселелер сол деңгейде шешіледі деген сөз. Сонымен бірге бұл
жоғары оқу орнында тек Еуропа емес, сондай-ақ АҚШ, Азия, Таяу Шығыс, Қиыр
Шығыс елдеріндегі жоғары оқу орындарының бағдарламалары енгізілген.
ҚазҰУ бірінші болып кредиттік технология жүйесін енгізді. Мұнда
студенттерді үш сатылы білім жүйесімен оқытып отыр: бакалавр, магистр және
аспирантура. Осыдан екі жыл бұрын университетте бірінші болып экономика
және заң факультеті кредиттік технология жүйесіне көшкен болатын. Ал
кредиттік технология дегеніміз – еуропалық, америкалық үлгідегі оқу жүйесі.
Мұның артық тұстары әлемде мойындалған. Былтырдан бастап барлық факультет
кредиттік технология жүйесі бойынша оқуға көшті. Осы жүйе бойынша біздің
ҚазҰУ Қазақстандағы бірден-бір оқу-әдістемелік орталық болып отыр. Яғни,
осы жүйені енгізудің реформалары, заңдылықтары, талаптары, кезең-кезеңдері
– осының бәрін ғылыми негізде бір жүйеде жұмыс жасап отыр. ҚазҰУ-де бүгінгі
күні 300-ден аса профессорлар мен ғылым докторлары, 800-ге жуық ғылым
кандидаттары мен доценттер дәріс береді. Қазақстанда оқытушы-
профессорлардың кадрлық жүйесі, дәстүрі қалыптасқан оқу орындарының бірі
саналатындықтан, аталмыш оқу орны арнайы жарнаманы қажет етпейді. Өйткені,
осы жоғарыда аталаған, яғни біріншіден, білім базасы мықты, екіншіден,
білім берудің щетелдік үлгісімен жұмыс жасауы, үшіншіден, дәріс беруші
мамандардың кадрлік жүйесі қалыптасқан, сондай-ақ, халықаралық
факультеттерінде оқитын сутденттерге сырттан шетелдік ғалымдар келіп дәріс
беруі, олармен тәжірбие алмасу секілді біршама жетістіктерінің өзі арнайы
маркетингтік жүйені қажет етпейді. Өйткені, ол тұтынушы, болашақ маман
иесінің барлық сұранысын өз деңгейінде қанағаттандырып отыр деген сөз.
Бірақ, осы тұста айта кететін жайт, ауылдан білім іздеп келген жастар
жоғары оқу орнының осындай жетістіктерін білмеуі мүмкін. Сондықтан, ол
жарнамалық қызмет атқаратын буклеттерде ақтарып, оның ішінен аталмыш оқу
орны туралы өзіне қажетті мағлұматтарды іздей бастайды. Жарнамалық қызмет
атқаратын мұндай буклеттерде кемшіліктер де кездесіп жатады немесе
толыққанды ақпарат қамтылмайды. Мәселен, біріншіден, буклет өте қарапайым
жасалды. Адамдардың көпшілігінде есту қабілетінен гөрі, визуальды, яғни
көру қабілеті жақсы дамыған. Сондықтан, білім іздеп келген жас ең алдымен,
ақпаратқа толы мәтінді емес, сол оқу орны туралы ақпарат беретін суреттті
іздейді. Буклетті ашқанда, ол қандай оқу орны, қайда орналасқан, ғимараты
қандай деген секілді қаптаған сұрақтар оның көкейінде болары анық. Егерде
түрлі - түсті буклеттің сыртында оқу орнының әдемі жерлері, ал ішінде
факультеттегі ең қызық сәттерінен түсірілген суреттер қойылса, факультет
немен тыныстайтынын білген азамат өзіне керек мәліметті алмақ. Бір ғана
журналистика факультетіне байланысты айтатын болсақ, онда студенттердің
радио бөлімінде хабар жасап жатқаны, немесе көшедегі адамдардан блиц-опрос
алып жатқаны, телевидение байланысты – болашақта жүргізушілікке үйретіп
жатқан сәттерден әдемі суреттерді түсіріп, астына қосымша ақпарат берсе,
бұл ұтымды болар еді. Сонда ғана жарнамалық қызмет атқаратын буклеттер
маркетингтік жүйеге сай жұмыс жасайтын болады.
Биыл Алматы қаласы бойынша 8579 түлек мектеп бітірмек. ҰБТ тапсыруға 7386
бала қатысады. Бұл мектеп бітірушілердің жалпы санының 86 пайызын құрайды.
Қазір мектеп бітіруші түлектерге ҰБТ-ны тапсырудың заңдылықтары жете
түсіндіріліп жатыр. Емтиханға ұялы телефон, пейджер алып кіруге қатаң тыйым
салынады. Талапкер аудиторияға тек қаламсап және емтихан тапсыруға рұқсат
қағазын ғана алып кіруі тиіс. ҰБТ-дағы олқылықтардың қоғамда кереғар пікір
тудырып отырғаны жасырын емес.
"ҰБТ өткізу пункттерінің санитарлық жағдайына бақылау жасау және
медициналық қызмет ұйымдастыру;
"Сол күні жолаушылар көлігінің нақты кесте бойынша, тоқтаусыз қызмет етуін
қадағалау;
"Тәртіп сақтау бойынша кезекшілік ұйымдастыру;
"Барлық мектеп бітіруші түлектерді тасымалдау үшін техникалық жарамды
автобустарды бөлу;
"ҰБТ өткізу пункттерінде электр энергиясының тоқтаусыз берілуін қамтамасыз
ету;
Сөйтіп, міндет жүктелді. ҰБТ былтырғыдан естілеу бола ма, әлде есерлеу бола
ма, ол жағын ешкім дөп басып айта алмайды. Бір анығы, тәжірибе жүзінде
қолданғанымызға 14 жылдың жүзі болса да, ҰБТ-ны әлі де ұтымды пайдалана
алмай келеміз.
Қазақстанда соңғы он-он бес жыл ішінде реформаның дәмін тәуір-ақ татқан
сала — білім беру саласы. Сол реформалардың жемісін жей бастайтын уақыт
әлдеқашан жеткен сияқты. ҰБТ-ның енгізілгеніне де бақандай төрт жыл
болыпты. Шетелден көшірілген бұл тәсіл реформашылардың уәдесі бойынша
біздегі білімнің сапасын арттырып қана қоймай, халықаралық стандарттарға
жақындатуға тиіс-тін. Мамандардың айтуынша, орта білімді бағалау мен ЖОО-ға
қабылдану емтихандарын біріктіретін ҰБТ уақытты үнемдеуге, жүйелі жұмыс
жасауға, осы саладағы сыбайластықтың азаюына көмектеспек еді. Сосын
оқушылардың білім деңгейін мектептер мен мұғалімдердің рейтингісін анықтап,
алдын ала шара қолдануға мүмкіндік туғызуы керек болатын.
Уақытты үнемдеуге көмектескені рас. Білім деңгейін анықтап бергені де
өтірік емес. Одан не ұттық? Қандай шара қолданылды? Өкінішке қарай,
оқулықтар жеткіліксіз. Ал ҰБТ нәтижесінің облыс бойынша ауыл
мектептеріндегі білім сапасының төмен екенін көрсетіп келе жатқанына
бірнеше жыл. Яғни ұлттық тестілеуден кейін білім сапасын арттыруға көңіл
бөлінеді деген сөздің құрғақ уәде екенін осыдан байқағандай болдық.
ҰБТ қолданысқа енгізілгенде мамандар бұл әдіс талапкердің мамандықты дұрыс
таңдауына мүмкіндік туғызып, ЖОО-ға түсушілердің жолын жеңілдетеді деген.
Қолдағы деректерге қарап отырсақ, керісінше, жыл өткен сайын ЖОО-ға түсуге
талаптанғандар саны азайып бара жатқанын көреміз. Мәселен, Қарағанды
облысында алғашқы жылы ҰБТ-ға түлектердің 93,8%-ы қатысса, 2006 жылы 92,3%-
ы, былтыр 82,2%-ы ғана қатысқан. Ал ұлттық тестілеуге биыл түлектердің 80,4
пайызы ғана тәуекел етпекші.
Білім саласындағы алғашқы реформалар ЖОО-ның жауыннан кейінгі
саңырауқұлақтай қаптап, ғылым мен білімнің сападан айырылуына жол ашса,
соңғы реформалар жастардың жоғары білімге деген ынтасын күрт
төмендеткендей. ҰБТ-ның дақпыртынан үріккен оқушылар, енді 9-сыныптан кейін
мектептен қашатын болды. Білім департаментінен суыртпақтаған мына
мәліметтерге сенсек, қазір 9-сыныптан кейін оқушылардың жартысынан көбі
мектептен кетіп қалады. Мысалы, облыс бойынша былтырғы оқу жылында 9-
сыныпта 21 636 бала болса, 11-сыныпта 12 149 ғана бала болған. Биылғы жыл
басында 9-сыныпқа 21 756 бала келсе, 11-сыныпта 9 309 оқушы ғана бар.
Жыл өткен сайын ұлттық тестілеудің алынбас қамалға айналып бара жатқанын
көрген оқушылар қазірде тоғызыншыдан кейін колледждер мен кәсіптік
мектептерді жағалап кететін әдет тапты. Түлектердің тек әйтеуір ҰБТ-дан
қашып, талабы аз, оқыту бағасы төмендеу оқу орындарына тоғытылуы –
ойлантатын мәселе. Әрине, еңбек нарығында жұмысшы мамандарға сұраныс бар.
Бірақ бүгінде көпшілік жұмыс орны колледжден алған қатырма қағазға мұртынан
қарап, жоғары білім дипломын талап етуге көшті емес пе?! Оқушының елден
қалмасам болды деген ниетпен кездескен мамандыққа барып жатқаны тағы бар.
Жаппай заңгер, қаржыгер болуға ұмтылушылық синдромынан қазақ жастары әлі
арылған жоқ. Ђйткені оларға заңгерден гөрі шаштараздың жұмыс табуы оңай,
әрі табысы да аз емес екенін түсіндіретін жүйе елімізде әлі қолға
алынбаған. Ендеше, күні ертең жұмыссыздар қатары арта түседі дей беріңіз.
Шенеуніктердің салақұлаш баяндамаларына сенсек, ауыл мектептері компьютер,
интерактивтік тақта, т.б. заманауи жабдықтармен 100 пайыз жабдықталған.
Интернеттің игілігін көріп, білімнің қаймағын қалқып ішіп отыр. Ал ауылға
барсаң, интернет дегеннен болса бір ғана адамның хабары бар екенін
байқайсың. Балабақшаның жетіспеуі, кадр тапшылығы, материалдық-техникалық
базаның жүдеушілікке ұшырап тұрғаны, оқулықтардағы олқылықтар өз алдына
бөлек жыр.
Қазақстанда мемлекеттік жоғары оқу орындары тегін болуы тиіс. Мұны кеше
Алматыда өткен басқосуда Қазақстан Мұсылмандар одағының мүшелері мен
бірқатар ЖОО профессорлары мәлімдеді.
Шикізат көзіне бай. Әлеуметтік-экономикалық қадамдарында алға жылжу бар
Қазақстанның орта мектепті бітірген түлектерін тегін оқытуға қарым-қабілеті
жеткілікті дейді басқосу мүшелері. Бастамашылар осы мәтіндес үндеу хатты
Білім және ғылым министрлігіне, Үкімет басшысы Кәрім Мәсімов мырзаға да
жөнелтіпті. Әзірге үкіметтік тараптан бұл ұсынысқа қозғау салатын сыбыс
естілер түрі байқалмайды. Әйтсе де осы іске білек сыбана кіріскелі
отырған топтың ұстанымы, алған беттен қайтпаймыз дегенге саяды. Сонымен,
мұндай бастаманың көтерілуіне түрткі болған не? Бұл ретте заң ғылымдарының
докторы, профессор Сәкен Өзбекұлы:
– ЖОО орындарындағы түрлі келеңсіздіктердің белең алып кетуінен осындай
әрекетке бару қажеттілігі туындап отыр. Ақылы білім беру жүйесінде орасан
зор кемшіліктер орын алуда. ЖОО жайлап алған жемқорлық, тестілеу
жүйесіндегі заң бұзушылық, студенттердің әлеуметтік жағдайының өте төмендеп
кетуі жақсылыққа апармайтын нәрсе. Аталған кемшіліктерді ескере отырып нақ
осы шешімді қабылдауға мәжбүр болдық. Бұл аспаннан түсе қалған идея емес.
Бірнеше жылдан бері толғауы жетпей қозғалып келе жатқан жайт, – дейді.
Бір қарағанда, қолдауға тұратындай-ақ бастама. Егер басқосу мүшелерінің бұл
ұсыныстары үкіметтік тараптан қолдау табатын болса, баласын оқытамын деп
ойы сан-саққа жүгірген қазақтың арқасындағы батпандай жүк жеңілдер еді.
Десек те, қаймана қазақ баласын тегін оқумен жарылқап, жалпақшешей болуды
мемлекеттің қоржыны көтере ме? Бұл жерде біз бүкіл Қазақстандағы ЖОО тегін
оқыту жүйесіне енгізу қажет деп отырған жоқпыз. Біз тек қана мемлекеттік
оқу орындарды тегін жүйеге енгізу туралы бастама көтеріп отырмыз.
Жекеменшік оқу орындары бұл жүйені қолдағысы келсе қолдайды. Ал қолдамай,
сол күйінше ақылы деңгейде оқыта береміз десе, өз еріктерінде.
Египет, Америка, Германия, Түркия мемлекеттерінде бұл жүйе мықтап
орныққан. Тіпті іргеміздегі көршілес мұсылман елдерінде де тегін оқытатын
ислам университтері бар. Ал біз 1992 жылдан бастап ЖОО жаппай ақылы оқыту
керек деген үкім шығардық та, қарапайым халықтың бала оқыту мәселесін
қалыңдата түстік. Қазір ауылда небір талантты, дарынды жастар өсіп келеді.
Өкінішке қарай, ауыл баласының 70 пайызының жоғары білім алуына материалдық
жағдайы келмейді. Бір отбасында үш бала болса, ата-анасы тек соның біреуін
ғана оқыта алады. Мұндай ахуалмен біз келешекте тек сауатсыз ұрпақ легін
көбейтіп аламыз. .
Егер ресми деректерге сүйенсек, 1995 жылдары ақылы оқу бағасы жылына 25-30
мың теңгені төлеуді қажет етсе, 2005 жылдары оқу ақысына студенттер жыл
сайын 150-170 мың теңге төлеп келген. Ал биылғы жылы студенттерге ақылы оқу
үшін жылына 220-335 мың теңгенің аралығында қаржы төлеуіне тура келіп тұр.
Осыдан кейін қорасындағы жалғыз малына дейін сатып, баласын оқытып отырған
ауыл қазағының жанкештілігіне амалсыз бас шайқайсың.
Қазір орта мектептің 9-11-сынып оқушылары жаппай тестен сынақ тапсырып,
дайындық шараларын жасап жатыр. Алайда Ұлттық бірыңғай тестің бала білімін
бағалаудың жаңа формасы ретінде енгізілуі ел арасында бүгінгі күнге дейін
әртүрлі көзқарас қалыптастырып отыр. Оның себебі неде? Біріншіден, бала
білімін бағалаудың жалпы мектептіктен жалпы ұлттық проблемаға айналғанын
жасыруға болмас. Бұрын өз еңбегіне өзі баға беріп келген мектеп бұл
құқығынан бір мезетте айырылды десе болады. Енді мектеп оқытады, ал тест
арқылы жалпы жұрт оның сапасын бақылайды. Бұл жаңашыл мұғалімдер арасында
түсіністік, консервативті пікірдегі мұғалімдер арасында қарсылық тудырды.
Екіншіден, ҰБТ қорытындысы оқушыға аттестат алып, жоғары оқу орнына түсу
мүмкіндігін берді. Қазір жыл сайын 160 мыңдай бала мектеп бітіреді. Ал
мемлекеттік грант саны шамамен 33 мың. Яғни грантқа оқуға түскен 20 пайыз
оқушы ғана тест нәтижесіне риза. Әрине, бұл тегін оқуға жолдама алуда жолы
болмаған 80 пайыз оқушы арасында өкпе-наз тудырды. Оған ата-ананың пікірін
де қосуға болар.
Мектеп қабырғасында білім алып жатқан баланың әр сыныпта меңгеріп
үлгермеген пән материалдары он бірінші сыныптың соңында біліміндегі
олқылыққа айналады. Мәселен, оқушы бірінші сыныпта бағдарламаға сәйкес
білімді жүз пайыз меңгеруі тиіс. Дегенмен түрлі себептердің кері әсерінен
оның 5 пайызын меңгеріп үлгермейді. Осылайша бала жылда сынып
бағдарламасының шамамен 5 пайызын меңгермей қалдырып отырса, он бірінші
сынып соңында біліміндегі олқылық 40-50 пайызға жетуі әбден мүмкін. Бұдан
шығатын қорытынды, ата-ана баланың дайындығын бітіруші соңғы сыныпта емес,
басынан бастап қолға алған жөн.
ҰБТ тапсыру кезінде кездесетін екінші кедергі – психологиялық жағдай.
Белгілі бір сынақтан, тексеруден шошыну, не қорқу, жалпы, адам баласына тән
қасиет. Мұндай күйдегі бала көбіне біліп тұрғанын есіне түсіре алмай
қиналады. Бұл тест барысында жоғары ұпай жинауға міндетті түрде кедергі
келтіреді. Үшіншіден, сынақ сәтінде мұқият болу қажет. Тест тапсырмаларына
жауап беру барысында талапкер, сұрақты толық оқып, байыбына бармай жатып,
бес нұсқаның ішінен дұрыс жауапты іздей бастайды. Мұның арты қателікке
соқтырары анық. Әр сұрақты зер сала түсініп оқу, жоғары балға жеткізетін
бірден-бір жол. Төртіншіден, талапкер бойындағы күш-қуаты мен тестке
берілген уақытты тиімді жұмсай білмейді. Оған дәлел, бір сұраққа он
минуттан отыз минутқа дейін уақыттың жіберілуі дер едім.
Бұл орайда мен үш оқылым технологиясын ұсынар едім. Бірінші оқылымда бала
абсолютті түрде білетін сұрақтарына ғана жауап береді. Оған жұмсалатын
уақыт мөлшері – бір сұраққа бар-жоғы 30-60 секунд. Бірінші оқылымда-ақ
оқушы шамамен алпыс минуттың ішінде 60-тан 100-ге дейін ұпай жинауы
ықтимал. Екінші оқылымда талапкер аса мұқият ойлануды қажет ететін
күрделірек сұрақтармен жұмыс жасайды. Оған 1,5 – 3 минуттан аспайтын уақыт
кетеді. Бұл тұста талапкер қосымша тағы 20-40 ұпай жинауы мүмкін. Үшінші
оқылымда бала екі рет оқығанмен де жауабы табылмаған сұрақтарды топшылайды.
Яғни көзді жұмып, белгілеуден басқа амал қалмайды. Сәтін салса, 5 минуттың
ішінде, 0-ден 6 сұрақтың жауабын табуға болады.
Ал Ұлттық бірыңғай тесті тапсыруда кездесетін бесінші кедергі – тест
техникасы. Нақты айтар болсақ, жауап парағындағы шеңберді немқұрайлы бояй
салу немесе зейіннің болмауынан пәндердің орнын ауыстырып алу. Жауап парағы
және сұрақ кітапшаларымен жұмыс жасай білмеу. Мұның соңы талапкердің
білімінің жарымы нақты көрінбеуіне әкеп соғатыны сөзсіз. Ал алтыншы кедергі
– тұрмыстық проблемалар деп айтар едім. Бұған көп жағдайда ата-ана жауапты.
Отбасындағы түрлі күйзеліс тудыратын ситуациялар. Бала бойындағы кейбір
аурулардың тест алдында асқынуы. Тест өтуге бір күн қалғанда оқушыдан ұйқы
қашып, таң атқанша дайындыққа отыруы. Мұның барлығы баланың жақсы
көрсеткішке қол жеткізуіне тосқауыл болады.
Ал жоғарыда келтірілген алты кедергіні жеңе білген оқушы өз білімін сөзсіз
ҰБТ-да дәлелдей алады. Мұндай оқушының орташа балы кемінде 100-ге жетеді.
Халықаралық білім орталығы оқушыларының жылдағы көрсеткіші осыны байқатып
отыр.
Қазақстан мектептерінің он екі жылдық білім беруге дайын еместігінің басты
себептерін атайтын болсақ. Кадрлар толық дайындықтан өтпеген, оқулықтар мен
оқу-әдістемелік құралдар сын көтермейді, мектептердің материалдық-
техникалық базасы толыққанды дайын емес. Оның үстіне эксперимент жүргізіліп
жатқан мектептердің өзі 12 жылдық білім беруге әзір емес. Себебі оны
енгізудің ғылыми методикалық механизмі дайындалмаған.
Сондай-ақ балабақшадағы оқыту жүйесі осы уақытқа дейін он екі жылдық жаңа
жүйеге сәйкестендірілген жоқ. Он екі жылдыққа өтудің психологиялық
аспектісі жасалынбаған. Бірінші сыныпқа қабылдау жүйесі де реттелді деу
артық болар.
Мұның екі тиімді жолы бар. Он екі жылдыққа байланысты жүргізілген
эксперимент бағыты енгізудің орнына салыстыру мақсатына алмастырылуы қажет.
Сонда мемлекет те, халық та оның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz