Еңбекақы төлеу шығыстарының аудиті мен талдауы
АЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. ҰЙЫМДА ӨНДІРІСТІК ЖӘНЕ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ
o Еңбек ақы ұғымы, мәні және оны ұйымдастыру жүйелері ... ... ... ...5
o Ұйымның ұйымдық өндірістік қызметіне сипаттама және негізгі көрсеткіштерін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
o Ұйымда бухгалтерлік есепті және есеп саясатын ұйымдастыру ... 12
2. ЕҢБЕККЕ АҚЫ ТӨЛЕУ БОЙЫНША ЕСЕП АЙЫРЫСУ ЕСЕБІ
2.1. Жұмысшылар мен қызметкерлердің құрамы және жұмыс уақытын пайдалану есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.2 Еңбекақының түрлері. Еңбекке ақы төлеу нысандары мен
жүйелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
2.3. Еңбекақыны есептеу және одан ұсталынатын сомалар есебі ... ... ..30
2.4. Еңбекке жарамсыздығы бойынша жәрдемақыны есептеу ... ... ... ...32
2.5. Еңбекақының аналитикалық және синтетикалық есебі ... ... ... ... ...34
3. ЕҢБЕКАҚЫ ҚОРЫН ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУЫН ТАЛДАУ
3.1.Талдаудың міндеттері және оның мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
3.2. Еңбекті пайдаланудың тиімділігін және еңбекақыны талдау ... ... . 40
3.3 Еңбекке ақы төлеу есебін ішкі бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..47
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...54
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. ҰЙЫМДА ӨНДІРІСТІК ЖӘНЕ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ
o Еңбек ақы ұғымы, мәні және оны ұйымдастыру жүйелері ... ... ... ...5
o Ұйымның ұйымдық өндірістік қызметіне сипаттама және негізгі көрсеткіштерін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
o Ұйымда бухгалтерлік есепті және есеп саясатын ұйымдастыру ... 12
2. ЕҢБЕККЕ АҚЫ ТӨЛЕУ БОЙЫНША ЕСЕП АЙЫРЫСУ ЕСЕБІ
2.1. Жұмысшылар мен қызметкерлердің құрамы және жұмыс уақытын пайдалану есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.2 Еңбекақының түрлері. Еңбекке ақы төлеу нысандары мен
жүйелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
2.3. Еңбекақыны есептеу және одан ұсталынатын сомалар есебі ... ... ..30
2.4. Еңбекке жарамсыздығы бойынша жәрдемақыны есептеу ... ... ... ...32
2.5. Еңбекақының аналитикалық және синтетикалық есебі ... ... ... ... ...34
3. ЕҢБЕКАҚЫ ҚОРЫН ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУЫН ТАЛДАУ
3.1.Талдаудың міндеттері және оның мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
3.2. Еңбекті пайдаланудың тиімділігін және еңбекақыны талдау ... ... . 40
3.3 Еңбекке ақы төлеу есебін ішкі бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..47
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...54
Қазіргі экономикалық жағдайда әрбір ұйымның қызмет ету процесіне нарықтық қатынастарға қатысушы мүдделі тұлғалар үлкен көңіл аударатыны белгілі.Сол себепті олар есеп мәліметтеріне сүйене отырып, ұйымның қаржылық жағдайын бағалауға ұмтылады .
Бухгалтерлік есеп нарықтық экономика жағдайында ұйым жөнінде жан-жақты қамтылған ақпарат алудың бірден-бір көзі болып табылады.Оның көмегімен ұйымның төлем қабілеттілігін, өндірістік қызметінің тиімділігі мен табыстылығын, даму перспективаларын сипаттауға мүмкіндік мол .
Нарықтық қатынастардың дамуымен бірге әр түрлі меншік нысанындағы еңбекке ақы төлеу мәселесі де басты орынға шықты. Еңбек ақы – жұмысшының өз еңбегінің нәтижелі болуына, құрылыс-монтаж жұмысының көлемі мен сапасын көтеруге мүдделігін арттырудағы ең басты құрал. Ол күрделі экономикалық қарым-қатынастардың жиынтығын сипаттайды. Айталық, біріншіден, бұл - жұмысшы мен жалпы қоғам арасындағы қарым-қатынас. Еңбек ақы төңірегіндегі, ең төменгі жалақы мөлшерін белгілеу, ұжымдық келісім–шартты бекіту секілді мемлекеттік саясаттың қажеттілігі, яғни мемлекеттік реттеу қызметі. Екіншіден, еңбек ұжымы мен құрылыс ұйымыны арасындағы қарым-қатынас, басқаша айтқанда еңбек ақы мөлшерінің құрылыс ұйымының қаржы–шаруашылық есебімен тығыз байланыстылығы.
Еңбек ақының мәні, оның қызметімен анықталады, ол жұмысшының материалдық және мәдени қажеттілігін қанағаттандыру үшін жеткілікті болуы тиіс.
Бұрынғы Кеңес тұсындағы жоспарлы–бөлу жүйесі, тарифтік стафкаларды бекітудің директивті тәсілі нарықтық экономика жағдайында еңбек ақының реттеуге қабілетсіздігін байқатты.
Экономикасы дамыған елдердің тәжірибесін зерттеу, еңбек ақыны нарықтық реттеудің механизмі өзіне келесілерді қамтитынын көрсетті.
- еңбек келісім шартын бекіту кезінде барлық мүдделі талаптардың мүддесін толық көрсетуге мүмкіндік беретін көп деңгейлі ұжымдық- келісім-шарттық жүйені .
- жеке табыс салығын реттеудің салықтық жүйесін,сондай–ақ жұмыс берушінің жұмыс күшіне жұмсайтын шығындарын
- еңбекке ақы төлеудің жекелеген шарттарын ең төменгі кепілдік жалақы түрінде мемлекеттік реттеу.
Қазіргі жағдайда жұмысшыларға еңбек ақы төлеу нысаны, жүйесі мен мөлшері, сонымен қатар басқа да табыс түрлері құрылыс ұйымының шешімімен белгіленеді .Бірақ, кәсіпорындар,меншік түрі мен ұйымдық құқықтық нысанына қарамастан, міндетті түрде, еңбекке ақы төлеудің ең төменгі мөлшерін және жұмысшыларды әлеуметтік қорғаудың заңмен бекітілген шарттарын қамтамасыз етуі тиіс.
Диплом жұмысының мақсаты ұйымдағы еңбекке ақы төлеу бойынша
Бухгалтерлік есеп нарықтық экономика жағдайында ұйым жөнінде жан-жақты қамтылған ақпарат алудың бірден-бір көзі болып табылады.Оның көмегімен ұйымның төлем қабілеттілігін, өндірістік қызметінің тиімділігі мен табыстылығын, даму перспективаларын сипаттауға мүмкіндік мол .
Нарықтық қатынастардың дамуымен бірге әр түрлі меншік нысанындағы еңбекке ақы төлеу мәселесі де басты орынға шықты. Еңбек ақы – жұмысшының өз еңбегінің нәтижелі болуына, құрылыс-монтаж жұмысының көлемі мен сапасын көтеруге мүдделігін арттырудағы ең басты құрал. Ол күрделі экономикалық қарым-қатынастардың жиынтығын сипаттайды. Айталық, біріншіден, бұл - жұмысшы мен жалпы қоғам арасындағы қарым-қатынас. Еңбек ақы төңірегіндегі, ең төменгі жалақы мөлшерін белгілеу, ұжымдық келісім–шартты бекіту секілді мемлекеттік саясаттың қажеттілігі, яғни мемлекеттік реттеу қызметі. Екіншіден, еңбек ұжымы мен құрылыс ұйымыны арасындағы қарым-қатынас, басқаша айтқанда еңбек ақы мөлшерінің құрылыс ұйымының қаржы–шаруашылық есебімен тығыз байланыстылығы.
Еңбек ақының мәні, оның қызметімен анықталады, ол жұмысшының материалдық және мәдени қажеттілігін қанағаттандыру үшін жеткілікті болуы тиіс.
Бұрынғы Кеңес тұсындағы жоспарлы–бөлу жүйесі, тарифтік стафкаларды бекітудің директивті тәсілі нарықтық экономика жағдайында еңбек ақының реттеуге қабілетсіздігін байқатты.
Экономикасы дамыған елдердің тәжірибесін зерттеу, еңбек ақыны нарықтық реттеудің механизмі өзіне келесілерді қамтитынын көрсетті.
- еңбек келісім шартын бекіту кезінде барлық мүдделі талаптардың мүддесін толық көрсетуге мүмкіндік беретін көп деңгейлі ұжымдық- келісім-шарттық жүйені .
- жеке табыс салығын реттеудің салықтық жүйесін,сондай–ақ жұмыс берушінің жұмыс күшіне жұмсайтын шығындарын
- еңбекке ақы төлеудің жекелеген шарттарын ең төменгі кепілдік жалақы түрінде мемлекеттік реттеу.
Қазіргі жағдайда жұмысшыларға еңбек ақы төлеу нысаны, жүйесі мен мөлшері, сонымен қатар басқа да табыс түрлері құрылыс ұйымының шешімімен белгіленеді .Бірақ, кәсіпорындар,меншік түрі мен ұйымдық құқықтық нысанына қарамастан, міндетті түрде, еңбекке ақы төлеудің ең төменгі мөлшерін және жұмысшыларды әлеуметтік қорғаудың заңмен бекітілген шарттарын қамтамасыз етуі тиіс.
Диплом жұмысының мақсаты ұйымдағы еңбекке ақы төлеу бойынша
1. ҚР Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы 2007 жылғы 28 ақпандағы № 234-III Заңы
2. ҚР 20.11.1998 жылғы № 304-1 «Аудиторлық қызмет туралы» Заңы (15.01.01 жылғы өзгерістері мен толықтырулымен қоса)
3. ҚР ҚМ «Есептілікті дайындау және ұсынудың тұжырымдамалық негіздемесін бекіту туралы» 29.10.2002 жылғы № 542 бұйрығы
4. Бухгалтерлік есеп стандарттары
5. Типовый план счетов бухгалтерского учета, утверденный приказом МФ РК от 18.09.2002г.
6. Андросов А.М., Викулова Е.В., Бухгалтерский учет – М.:Андросов, 2001г.
7. Артеменко В.Г., Белленир М.В. Финансовый анализ – М.: Издательство «ДИС», НГАЭиУ, 2001г.
8. Аудит/ под ред. В.И. Подольского. – М.: ЮНИТИ, 2001г.
9. Ержанов М.С., Теория и практика аудита. – Алматы: Галым, 1994г.
10. Ефимова О.В., как анализировать финансовое положение предприятия (практическое пособие) – Бизнес-школа, 2001г.
11. Ковалева О.В., Константинова Ю.П., Аудит. Организация аудиторской деятельности. Методика проведения аудиторской проверки. – М.: ПРИОР,2000г.
12. Радотовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии. Алматы: Центраудит – Казахстан, 2002г.
13. Библиотека бухгалтера и предпринимателя № 4 (153) апрель 2003г. «Ихчисление среднего заработка для оплты отпускных».
14. Бюллетень бухгалтер № 7 ноябрь 2003 статья «Первые шаги в мир МСФО».
15. Кеулимжаев К.К. Корреспонденция счетов хозяйственных операций по генеральному плану счетов бухгалтерского учета финансово-хозяйственной деятельности субъектов, Алматы, БИКО 2000г.
16. Кеулимжаев К.К. «Финансовый учет на предприятии» Алматы. Экономика 2003г.
17. Радастовец В.К., Радастовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии: Издание 2-ое дополненное и переработанное.- Алматы: Центраудит – Казахстан.,2002г.
18. Радостовец В.К., Даулетбеков А.Д. «Бухгалтерский учет на предприятии» - Алматы, 1994г.
19. Радостовец В.К., Даулетбеков А.Д., Тайгашинова К.Т., «Финансовый учетна предприятии», г.Алматы, 1999г.
20. Радостовец В.В., Шмидт О.И. «Теория и отраслевые особенности бухгалтерского учета», г.Алматы. Независимая аудиторская компания «Центраудит – Казахстан», 2000г.
21. Савин А.А., Сотникова Л.В.; Под ред. проф. В.И Подольского – Н: Аудит, ЮНИТИ, 1997г.
22. Сатубалдин С.С. «Азиатский кризис: причины и уроки» - г.Алматы 2000г.
23. Система бухгалтерского учета в РК, 2002г. Тулешова Г.К., монография
24. Радостовец В.К. «Финансовый и управленческий учет» - Алматы: НАК «Центраудит», 1997г.
25. Сейдахметова Ф.С. Бухгалтерская отчетность, ее виды и назначение. Изд. «LEM»2001г., 46с.
26. Юсембаев К.Ш. «Анализ финансового положения предприятий». «Экономика».1998г-294с.
27. Дюсембаев К.Ш. «аудит и анализ в системе управления» - г. Алматы, 1998г.
28. Ержанов М.С., Ержанова А.М. Основы бухгалтерского учета и новая корреспонденция счетов «с 1 января 2003г.). Алматы, 2003г. Аудиторская фирма «Ержанова и К».
2003-2007 жылғы кезеңдік басылымдар:
1. Налогоплательщик
2. Бизнес-класс
3. Бухгалтерский учет и аудит
4. Бухгалтер бюллетені
2. ҚР 20.11.1998 жылғы № 304-1 «Аудиторлық қызмет туралы» Заңы (15.01.01 жылғы өзгерістері мен толықтырулымен қоса)
3. ҚР ҚМ «Есептілікті дайындау және ұсынудың тұжырымдамалық негіздемесін бекіту туралы» 29.10.2002 жылғы № 542 бұйрығы
4. Бухгалтерлік есеп стандарттары
5. Типовый план счетов бухгалтерского учета, утверденный приказом МФ РК от 18.09.2002г.
6. Андросов А.М., Викулова Е.В., Бухгалтерский учет – М.:Андросов, 2001г.
7. Артеменко В.Г., Белленир М.В. Финансовый анализ – М.: Издательство «ДИС», НГАЭиУ, 2001г.
8. Аудит/ под ред. В.И. Подольского. – М.: ЮНИТИ, 2001г.
9. Ержанов М.С., Теория и практика аудита. – Алматы: Галым, 1994г.
10. Ефимова О.В., как анализировать финансовое положение предприятия (практическое пособие) – Бизнес-школа, 2001г.
11. Ковалева О.В., Константинова Ю.П., Аудит. Организация аудиторской деятельности. Методика проведения аудиторской проверки. – М.: ПРИОР,2000г.
12. Радотовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии. Алматы: Центраудит – Казахстан, 2002г.
13. Библиотека бухгалтера и предпринимателя № 4 (153) апрель 2003г. «Ихчисление среднего заработка для оплты отпускных».
14. Бюллетень бухгалтер № 7 ноябрь 2003 статья «Первые шаги в мир МСФО».
15. Кеулимжаев К.К. Корреспонденция счетов хозяйственных операций по генеральному плану счетов бухгалтерского учета финансово-хозяйственной деятельности субъектов, Алматы, БИКО 2000г.
16. Кеулимжаев К.К. «Финансовый учет на предприятии» Алматы. Экономика 2003г.
17. Радастовец В.К., Радастовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии: Издание 2-ое дополненное и переработанное.- Алматы: Центраудит – Казахстан.,2002г.
18. Радостовец В.К., Даулетбеков А.Д. «Бухгалтерский учет на предприятии» - Алматы, 1994г.
19. Радостовец В.К., Даулетбеков А.Д., Тайгашинова К.Т., «Финансовый учетна предприятии», г.Алматы, 1999г.
20. Радостовец В.В., Шмидт О.И. «Теория и отраслевые особенности бухгалтерского учета», г.Алматы. Независимая аудиторская компания «Центраудит – Казахстан», 2000г.
21. Савин А.А., Сотникова Л.В.; Под ред. проф. В.И Подольского – Н: Аудит, ЮНИТИ, 1997г.
22. Сатубалдин С.С. «Азиатский кризис: причины и уроки» - г.Алматы 2000г.
23. Система бухгалтерского учета в РК, 2002г. Тулешова Г.К., монография
24. Радостовец В.К. «Финансовый и управленческий учет» - Алматы: НАК «Центраудит», 1997г.
25. Сейдахметова Ф.С. Бухгалтерская отчетность, ее виды и назначение. Изд. «LEM»2001г., 46с.
26. Юсембаев К.Ш. «Анализ финансового положения предприятий». «Экономика».1998г-294с.
27. Дюсембаев К.Ш. «аудит и анализ в системе управления» - г. Алматы, 1998г.
28. Ержанов М.С., Ержанова А.М. Основы бухгалтерского учета и новая корреспонденция счетов «с 1 января 2003г.). Алматы, 2003г. Аудиторская фирма «Ержанова и К».
2003-2007 жылғы кезеңдік басылымдар:
1. Налогоплательщик
2. Бизнес-класс
3. Бухгалтерский учет и аудит
4. Бухгалтер бюллетені
Тақырыбы: Еңбекақы төлеу шығыстарының аудиті мен талдауы
АЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. ҰЙЫМДА ӨНДІРІСТІК ЖӘНЕ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ
o Еңбек ақы ұғымы, мәні және оны ұйымдастыру
жүйелері ... ... ... ...5
o Ұйымның ұйымдық өндірістік қызметіне сипаттама және негізгі
көрсеткіштерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ..7
o Ұйымда бухгалтерлік есепті және есеп саясатын ұйымдастыру ... 12
2. ЕҢБЕККЕ АҚЫ ТӨЛЕУ БОЙЫНША ЕСЕП АЙЫРЫСУ ЕСЕБІ
2.1. Жұмысшылар мен қызметкерлердің құрамы және жұмыс уақытын
пайдалану
есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ..17
2.2 Еңбекақының түрлері. Еңбекке ақы төлеу нысандары мен
жүйелері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ..25
2.3. Еңбекақыны есептеу және одан ұсталынатын сомалар
есебі ... ... ..30
2.4. Еңбекке жарамсыздығы бойынша жәрдемақыны есептеу ... ... ... ...32
2.5. Еңбекақының аналитикалық және синтетикалық
есебі ... ... ... ... ...34
3. ЕҢБЕКАҚЫ ҚОРЫН ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУЫН ТАЛДАУ
3.1.Талдаудың міндеттері және оның
мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
3.2. Еңбекті пайдаланудың тиімділігін және еңбекақыны талдау ... ... .
40
3.3 Еңбекке ақы төлеу есебін ішкі
бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...47
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .52
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
К І Р І С П Е
Қазіргі экономикалық жағдайда әрбір ұйымның қызмет ету процесіне
нарықтық қатынастарға қатысушы мүдделі тұлғалар үлкен көңіл аударатыны
белгілі.Сол себепті олар есеп мәліметтеріне сүйене отырып, ұйымның қаржылық
жағдайын бағалауға ұмтылады .
Бухгалтерлік есеп нарықтық экономика жағдайында ұйым жөнінде жан-жақты
қамтылған ақпарат алудың бірден-бір көзі болып табылады.Оның көмегімен
ұйымның төлем қабілеттілігін, өндірістік қызметінің тиімділігі мен
табыстылығын, даму перспективаларын сипаттауға мүмкіндік мол .
Нарықтық қатынастардың дамуымен бірге әр түрлі меншік нысанындағы
еңбекке ақы төлеу мәселесі де басты орынға шықты. Еңбек ақы – жұмысшының өз
еңбегінің нәтижелі болуына, құрылыс-монтаж жұмысының көлемі мен сапасын
көтеруге мүдделігін арттырудағы ең басты құрал. Ол күрделі экономикалық
қарым-қатынастардың жиынтығын сипаттайды. Айталық, біріншіден, бұл -
жұмысшы мен жалпы қоғам арасындағы қарым-қатынас. Еңбек ақы төңірегіндегі,
ең төменгі жалақы мөлшерін белгілеу, ұжымдық келісім–шартты бекіту секілді
мемлекеттік саясаттың қажеттілігі, яғни мемлекеттік реттеу қызметі.
Екіншіден, еңбек ұжымы мен құрылыс ұйымыны арасындағы қарым-қатынас,
басқаша айтқанда еңбек ақы мөлшерінің құрылыс ұйымының қаржы–шаруашылық
есебімен тығыз байланыстылығы.
Еңбек ақының мәні, оның қызметімен анықталады, ол жұмысшының
материалдық және мәдени қажеттілігін қанағаттандыру үшін жеткілікті болуы
тиіс.
Бұрынғы Кеңес тұсындағы жоспарлы–бөлу жүйесі, тарифтік стафкаларды
бекітудің директивті тәсілі нарықтық экономика жағдайында еңбек ақының
реттеуге қабілетсіздігін байқатты.
Экономикасы дамыған елдердің тәжірибесін зерттеу, еңбек ақыны
нарықтық реттеудің механизмі өзіне келесілерді қамтитынын көрсетті.
- еңбек келісім шартын бекіту кезінде барлық мүдделі талаптардың
мүддесін толық көрсетуге мүмкіндік беретін көп деңгейлі ұжымдық-
келісім-шарттық жүйені .
- жеке табыс салығын реттеудің салықтық жүйесін,сондай–ақ жұмыс
берушінің жұмыс күшіне жұмсайтын шығындарын
- еңбекке ақы төлеудің жекелеген шарттарын ең төменгі кепілдік жалақы
түрінде мемлекеттік реттеу.
Қазіргі жағдайда жұмысшыларға еңбек ақы төлеу нысаны, жүйесі мен
мөлшері, сонымен қатар басқа да табыс түрлері құрылыс ұйымының шешімімен
белгіленеді .Бірақ, кәсіпорындар,меншік түрі мен ұйымдық құқықтық нысанына
қарамастан, міндетті түрде, еңбекке ақы төлеудің ең төменгі мөлшерін және
жұмысшыларды әлеуметтік қорғаудың заңмен бекітілген шарттарын қамтамасыз
етуі тиіс.
Диплом жұмысының мақсаты ұйымдағы еңбекке ақы төлеу бойынша есеп
айырылысудың ұйымдастырылуын зерттеу, қолданыстағы еңбек ақы нысаны мен
жүйелерінің артықшылықтары мен кемшіліктерін талдау болып табылады.
Жоғарыда аталған мәселелер диплом жұмысының тақырыбының өзектілігін
анықтайды.
Осы мақсатқа қол жеткізу үшін келесі міндеттер өз шешімін табуы
керек.
- Еңбек ақы ұғымының мәнін зерттеу және ашу.
- Іс жүзіндегі еңбек ақы нысандары мен жүйелерін қарастыру,еңбек
ақыны есептеу,сый ақыны беру тәртібін зерттеу .
- Еңбек ақыдан және басқадай төлемдерден ұсталынатын ұсталымдар
есебін, олардың есеп шоттарда көрсетілуін қарастыру.
- Еңбек өнімділігі мен еңбек ақы қорын талдау .
Алға қойылған міндеттерді шешу үшін Мирас ЖШС –нің 2006-2007
жылдардағы есеп мәліметтері, сондай-ақ Қазақстан Республикасының
бухгалтерлік есеп саласындағы нормативтік–құқықтық ақпараттары, арнайы
әдебиеттер пайдаланылды.
1. ҰЙЫМДА ӨНДІРІСТІК ЖӘНЕ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ
1. Еңбек ақы ұғымы, мәні және оны ұйымдастыру жүйелері
Еңбек ақы ұғымы көптеген экономистер арасында қызу пікірталас
тудырып отырған ұғым, олардың бірқатары еңбек ақы ұғымының орнына еңбек
табысыұғымын қолдануды ұсынады .
Бірқатар экономистердің ұсынатын қағидасы жаңа терминологиялық
сөздң емес, керісінше еңбек ақы экономикалық категориясының мәні мен
қасиетін тану. Еңбек ақыны жұмысшылар арасында атқарған еңбегіне қарай
бөлінетін қоғамдық өнімнің (жиынтық қоғамдық өнім,ұлттық табыс) бір бөлігі
ретінде түсіну нарық талабына қайшы .
Бұл жерде тек еңбек ақының пайда болу көзі ғана белгіленіп отыр,
сондай-ақ еңбек ақы тек еңбектің үлесіне қарай бөлінеді .
Экономикалық теорияда еңбек ақының жаратылысын анықтайтын екі
негізгі тұжырым бар:
- Еңбек ақы – бұл еңбектің бағасы. Оның шамасы және
динамикасы нарықтық факторларға, ең алдымен, сұраныс пен ұсынысқа тәуелді
- Еңбек ақы – бұл тауар құнының ақшалай көрінісі, жұмыс
күші немесе жұмыс күші тауарының құнының өзгертілген нысаны. Оның шамасы
өндіріс шарттарымен және нарықтық факторлармен – сұраныс және ұсыныс
анықталады. Осылардың ықпалымен еңбек ақы жұмыс күшінің құнынан ауытқиды.
Еңбек ақының еңбек бағасы ретіндегі тұжырымын А.Смит пен
Рикардо берді.Олар еңбек тауар ретінде көрініс тауып, табиғи бағаға, яғни
табиғи еңбек ақы ие болады деп санады. Ол өндіріс шығындарымен
анықталады, оның құрамына А.Смит жұмысшы мен оның отбасының өмір сүруіне
жеткілікті қаражаттардың құнын қосты.
Еңбек ақы - тауардың ақшалай көрінісі тұжырымдамасын К.Маркс
жасады. Оның негізінде ол еңбек пен жұмыс күші түсініктерінің
айырмашылықтарын салды. Және еңбектің тауар бола алмайтындығын және оның
құны жоқ екендігін негіздеді.Тауар болып еңбек етуге қабілетті жұмыс күші
танылады, ал еңбек ақы осы тауардың ақшалай түрдегі құны болып табылады.
Жұмысшы бүкіл еңбегіне емес, тек керекті еңбекке ғана ақы алады. Еңбек
ақының экономикалық жаратылысы мынада, оның есебінен жұмыс күшінің ұдайы
өндіріс процеесін қамтамасыз ететін материалдық және рухани қажеттілігі
қанағаттандырылады.
К.Маркс еңбек ақының шамасы тіршілік ету қаражатына емес, қоғамның
экономикалық, әлеуметтік,мәдени деңгейіне,сондай еңбек өнімділігінің
деңгейіне тәуелді екенін анықтады .
Еңбек ақы – бұл ұжым еңбегінің соңғы нәтижесіне тәуелді болатын және
жұмысшылар арасында жұмсалынған жұмыс саны мен сапасына, әрбір жұмысшының
нақты қосқан үлесіне қарай бөлінетін тұтынуға бағытталған қаражаттардың
негізгі бөлігі.
Еңбек ақы – жұмысшының өз еңбегінің нәтижелі болуына, құрылыс-монтаж
жұмысының көлемі мен сапасын көтеруге мүдделілігін арттырудағы ең басты
құрал. Ол күрделі экономикалық қарым-қатынастардың жиынтығын сипаттайды.
Айталық, біріншіден, бұл- жұмысшы мен жалпы қоғам арасындағы қарым-қатынас.
Еңбек ақы, төңірегіндегі ең төменгі жалақы мөлшерін белгілеу, ұжымдық
келісім- шартты бекіту секілді мемлекеттік саясаттың қажеттілігі, яғни
мемелекеттік реттеу қызметі. Екіншіден, еңбек ұжымы мен құрылыс ұйымы
арасындағы қарым-қатынас, басқаша айтқанда, еңбек ақы мөлшерінің құрылыс
ұйымының қаржы-шаруашылық есебімен тығыз байланысты.
Еңбек ақының мәні, оның қызметімен анықталады,ол жұмысшының
материалдық және мәдени қажеттілігін қанағаттандыру үшін жеткілікті болуы
тиіс.
Бұрынғы Кеңес тұсындағы жоспарлы-бөлу жүйесі, тарифтік стафкаларды
бекітудің директивті тәсілі нарықтық экономика жағдайында еңбек ақының
арақатынасын реттеуге қабілетсіздігін байқатты.
Экономикасы дамыған елдердің тәжірибесін зерттеу, еңбек ақыны
нарықтық механизмі өзіне келесілерді қамтитынын көрсетті:
- еңбек келісім шартын бекіту кезінде барлық мүдделі талаптардың
мүддесін толық көрсетуге мүмкіндік беретін көп деңгейлі ұжымдық-келісім
шарттық жүйені
- жеке табыс салығын реттеудің салықтық жүйесін, сондай-ақ жұмыс
берушінің жұмыс күшіне жұмсайтын шығындарын
- еңбекке ақы төлеудің жекелеген шарттарын ең төменгі кепілдік жалақы
түрінде мемлекеттік реттеу.
Қазіргі жағдайда жұмысшыларға еңбек ақы төлеу нысаны, жүйесі мен
мөлшері, сонымен қатар басқа да табыс түрлері құрылыс ұйымының шешімімен
белгіленеді. Бірақ, кәсіпорындар, меншік түрі мен ұйымдық-құқықтық нысанына
қарамастан, міндетті түрде, еңбекке ақы төлеудің ең төменгі мөлшерін және
жұмысшыларды әлеуметтік қорғаудың заңмен бекітілген шарттарын қамтамасыз
етуі тиіс.
Еңбек ақы жұмысшы мен жұмыс беруші арасындағы өзара келісімге қарай
төленеді. Еңбек ақының сметалық деңгейі жұмыс беруші үшін еңбек ақы
шығындарының экономикалық тиімді шегін анықтайды .
Жұмысшылардың еңбек ақысын есептеу кәсіпорында қабылданған еңбекке ақы
төлеу жүйесі мен нысандарына, ұжымдық келісім шарттарына,материалдық
ынталандыру ережелеріне сәйкес жүзеге асырылады.
Ұйымда еңбекті ұйымдастырудың негізгі ережелері 10 желтоқсан 1999
жылғы №493-1 Қазақстан Республикасындағы Еңбек туралы Заңымен бекітілген.
Еңбек ақының негізгі көзі – еңбекке ақы төлеу қоры. Сонымен бірге
жалақының екінші түріне жұмысшыларға ұжым еңбегіне қосқан жеке нәтижелері
үшін төленетін әртүрлі төлемдер жатқызылады. Бұл кезде жұмысшыларға сыйақы
беру орындалған жұмыстың сапасын бағалай отырып,ынталандыру қорын еңбекке
араласу коэффициентінің көмегімен жұмысшылардың арасында бөлу арқылы жүзеге
асырылады .
Еңбекке ақы төлеу жүйесіндегі сыйақының маңызды белгілері мыналар
болып табылады: біріншіден, олар негізгі еңбек ақы түріндегі тарифтен
(оклад) бөлек еңбекке ақы төлеудің қосымша нысаны ретінде көрініс табады;
екіншіден,сыйақы еңбекке ақы төлеудің айнымалы бөлігі болып табылады, тариф
(оклад) немесе келісімді бағалар салыстырмалы түрде тұрақты сипатқа ие;
үшіншіден, негізгі еңбек ақыға қарағанда, сыйақы әртүрлі көздерден (өзіндік
күн, пайда есебінен құралған көтермелеу қоры, матеиалдық ресурстарды
үнемдеу есебінен) құралады; төртіншіден, негізгі еңбек ақымен салыстырғанда
сыйақы жоғарғы органдар тарапынан көп реттеле бермейді.
Бұдан өзге, біздің ойымызша, сыйақыны тек ынталандыру құралы ретінде
ғана емес, технологиялық және еңбек тәртібін бұзғаны үшін жауапкершілікке
тарту құралы ретінде де пайдалану керек.
Еңбек ақыны ұйымдастырудың негізгі міндеттері:
- Ұйым жұмысшыларына еңбек ақы төлеу нысандары мен жүйесін анықтау:
- Ұйым жұмысшылары мен мамандарының қол жеткізген нәтижелеріне төленетін
қосымша ақының критерийлері мен мөлшерін белгілеу.
- Қызметкерлер мен мамандардың қызметтік окладтары жүйесін белгілеу,
- Қызметкерге сыйақы беру жүйесі мен көрсеткіштерін негіздеу.
Еңбек ақыны мемлекеттік реттеу қамтиды:
- Қазақстан Республикасында еңбек ақының ең төменгі мөлшерін белгілеу
және өзгерту заңдылықтары;
- Ұйымның еңбек ақы төлеуге бағытталған қаражаттарын,жеке
тұлғалардың табыстарын салықтық реттеу;
- Аудандық коэффициенттер мен үстемелік пайыздарды бекіту;
- Еңбек ақы жөніндегі мемлекеттік кепілді бекіту.
1.2. Ұйымның ұйымдық-өндірістік қызметіне сипаттама және негізгі
көрсеткіштерін талдау
Мирас жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің негізгі қызметі темір
– бетон бұйымдарын өндіру және құрастыру, өнеркәсіптік, азаматтық
құбылыстарды салу, әртүрлі обьектілерде монтаждау және жөндеу жұмыстарын
жүргізу, бұған қоса әртүрлі өз жарғысында көрсетілген коммерциялық
қызметтерді жүзеге асыру болып табылады. Ол серіктестік ретінде 5 сәуір
2002 жылы 4958-1933 ЖШС куәлігімен тіркеуден өткен. Осы тіркеуден өткенге
дейін Теміржолқұрылыс акционерлік қоғамының Қазақ филиалы болып келді .
Қазалы темір-бетон құрастыру зауыты 1982 жылы Батыс Қазақстан темір
жолын темірбетон бұйымдарымен қамтамасыз ету мақсатында екі СБ – 153 бетон
араластырғыштармен жылына 10000 м бұйым өндіру мүмкіндігі бар типтік бетон
араластырғыш желі ретінде салынды. Ол инерттік материалдарды қабылдау, беру
және дозалау құралдарымен жабдықталған.
1986 жылы өнімділігі 10 плита болатын кеңістік плита желісі бар
бұйымдарды шығару үшін жазғы полигон салынды. Полигонда қабырғалық блоктар,
барлық маркадағы фундаменттік ұзынша блоктар, барлық маркадағы фундаменттік
ұзынша блоктар колонналар, аэдродромдық плиталар, электр беру желісіне
тірек болатын бұйымдар шығарылады.
Зауытта құрылыс лабораториясы, әкімшілік-тұрмыстық ғимарат,
арматуралы-каркастық цех, автотұрақтар, ағаш өңдейтін цех бар. Зауыт 160-
тан астам темір-бетон бұйымдарын шығарады.
1982 жылдан 1986 жылға дейін зауыт цух ретінде Қандыағаш темірбетон
құрастыру зауытының балансында болды. 1998 жылдан Түркістан теміржолы
ұйымының балансында, ал 2000 жылдан бастап Теміржолқұрылыс ААҚ
құрамында қызмет атқарды.
Серіктестіктің жеке балансы, фирмалық белгісі, мөрі банктерде есеп
айырысу шоттары бар.
Зауытта жоғары білікті инженерлік-техникалық қызметкерлер, кәсіпқой
мамандар жұмыс істейді; олар қазіргі талаптарға сай сапалы бұйымдар
шығаруға мүмкіндік береді.
Мирас ЖШС-нің өндірістік қызметінің нәтижесі оның бөлімшелерінің
қызметімен анықталады. Серіктестіктің жұмысының тиімділігі жұмыс процесінің
дұрыс ұйымдасуына, технологиялық құрал – жабдықтардың пайдалану деңгейіне
байланысты. Зауыттың қарамағында бетон құю цехы, құрылыс бригадасы, ағаш
өңдеу цехы, ұстахана, өндірістік- сметалық бөлім, қаржы – жоспарлау өнімнің
сапасын тексеру лабораториясы және кадрлар бөлімі жұмыс істейді (1-ші
сызбаны қараңыз).
Мирас ЖШС-де негізгі бөлім – бетон құю цехы. Онда темір –
бетон бұйымдары дайындалады. Бұл цехта өндірілетін негізгі бұйымдар -
әртүрлі маркадағы колонналар, баспалдақтық, тротуарлық плиталар, тас
шеңберлі құдық плиталары, фундаменттік блоктар мен қабырғалар тас плиталар.
Цехта орта есеппен жылына 3381 мың теңгенің өнімі өндіріледі. Зауытта
темірбетон бұйымынан бөлек құрылыстық заттар – есік, терезе, едендік
ағаштар т.б. жасалынады. Бұл өнімдерді серіктестікте ағаш өңдеу цехында
дайындайды.
“Мирас ” ЖШС
Өндірісті ұйымдастыру және басқару қызметі
Материалдық – техникалық жабдықтау қызметі :
- Материалдық жабдықтау бөлімі
- Өткізу бөлімі
Экономикалық қызмет :
- Есеп – қисап бөлімі
- Қаржылық жоспарлау бөлімі
Техникалық бақылау бөлімі
Әкімшілік – шаруашылық қызметі
Инженерлік – техникалық қызмет
Өндірістік - сметалық бөлім
Техникалық бақылау бөлімі
Өнімнің сапасын тексеру лабараториясы
Негізгі және көмекші өндіріс
Бетон құю цехы
Ағаш өндеу цехы
Ұстахана
Құрылыс учаскесі
Жөндеу шеберханасы
Сызба -1. Серіктестіктің ұйымдық - өндірістік құрылымы.
Серіктестіктің құрылыс учаскесі құрылыс-монтаж, жөндеу жұмыстарын
тапсырысқа сай орындайды.
Ұстаханада шаруашылыққа қажетті қызметтерді көрсету, атап айтқанда
темірді кесу, дәнекерлеу, құлардарды жөндеу жұмыстары орындалады.
Серіктестіктің жабдықтау-өткізу бөлімі мүліктердің сақталуына, өндіріс
барысында материалдық қорлардың жеткілікті мөлшерде болуына, дайын
бұйымдардың қордаланып қалмай, жылдам өткізілуіне және олардың сапасының
дұрыс анықталып отыруына жауап береді.
Есеп-қисап бөлімі серіктестікке бөлінген мүліктердің және олардың
құралу көздерінің есебін жүргізеді. Өнімнің өзіндік құнын анықтайды.
Кадрлармен жабдықтау бөлімінде жұмыс күшін жинау, кадрларды.
серіктестіктің дайындау және қайта дайындау бойынша жұмыстар атқарылады .
Мирас ЖШС –нің қызметінін басқаруды тікелей серіктестік төрағасы
жүзеге асырады. Төраға серіктестік жарғысымен заңдылықтар талаптарына
сәйкес мүлкіне иелік жасайды, жұмысшылардың құрылымын, еңбек ақы жүйесін
бекітеді, серіктестіктің қаржылық жағдайына, оның мүлкінің сақталуына жауап
береді.
Бас экономист экономикалық шешімдерді дайындап, өндірісті болжамдап
жоспарлау, несие, қаржыландыру, баға саясаты және мүліктердің экономикалық
тиімділігін бағалауды жүзеге асырады.
Бас инженер өндірісте ғылым мен техниканы дамытуға бағытталған жалпы
техникалық қауіпсіздікті сақтауға, электрэнергиясымен, жылу және сумен
қамтамасыз ету мәселелеріне жауап береді.
Бас механик зауыттың техника машина, құрал-жабдықтарға жауапты. Ол
механикалық, техникалық қызмет көрсетуді машиналар мен құрал – жабдықтарды
жөндеуге басшылық жасайды.
Нарықтық қатынастардың дамуы ұйымдардың тиімді жұмысын қамтамасыз
етуду талап етеді. Зауыттың өндірістік, қаржылық қызмет көрсету түрлерінің
нәтижелері әртүрлі көрсеткіштермен сипатталады. Серіктестік тиімді қызмет
жүргізуі үшін еңбек, материалдық ресурстарды тиімді пайдалануды қамтамасыз
етуі қажет, ғылыми – техникалық прогресс жетістіктерін енгізуді, тиімді
қамтамасыз етуі қажет, ғылыми – техникалық прогресс жетістіктерін енгізуді,
білімді өндірісті құруды, тұтынушылар тапсырысына икемделуді қамтамасыз
етуі қажет. Серіктестіктің қолда бар ресурстарын тиімді,үнемді,ұқыпты
пайдалану, оның табысы қызметіне тікелей әсер етеді.
Темір-бетон құрастыру зауыты бойынша негізгі құралдардың жалпы
сомасы 28290 мың теңге,оның ішінде жоғары үлесті ғимараттар мен құрылыс
алады (73,1 пайыз),берілістік құрылғылар – 7,8 пайыз машиналармен
жабдықтартар 10,8 пайыз, көлік құралдары – 7,3 пайыз.
Негізгі құралдардың зерттеу жүргізіліп отырған жылғы тозу
коэффициенті 43,8 пайызды құрады. Осы жылғы құрылыс монтаж жұмыстарының
және бұйымдарды өткізудің көлемі 57322,4 мың теңгені көрсетіп отырса, қор
қайтарымы 2,02 теңгеге, қор сыйымдылығы 0,49 теңгеге тең болып, зауытта
негізгі құралдардың пайдалануы тиімділігінің жоғары екендігін байқатып
отыр.
Мирас серіктестігінде қызметкерлер мен жұмысшылардың жалпы саны
113 адам,оның ішінде өндіріс жұмысшылар – 99, әкімшілік қызметкерлері – 14.
Зауыттың өндіріс ырғағының бірқалыпты жүруіне жыл мезгілдерінің ықпалы
едәуір. Қыс айларында зауыт ұсынатын бұйымдар мен көрсететін қызмет
түрлеріне, сұраныстың төмендеуіне байланысты, қызметкерлер мен жұмысшылар
ақысыз демалыстарға шығуға мәжбүр. Ал сұраныстың қайта жоғарылауымен қатар
зауыт жұмысы да жанданады.
Сонымен қатар, серіктестіктің өндірістік қызметінің жалпы
сипаттамасын алу үшін негізгі техника-экономикалық жағдайын бейнелейтін
көрсеткіштер жүйесіне кешенді баға беру қажет, олардың қатарына -
өткізілген өнім және орындалған жұмыс көлемі, өткізілген өнімнің (жұмыстың)
өзіндік құны, өндірістік әлеуметтік қамтамасыз етілу деңгейі, пайдалану
тиімділігі,еңбек ақы қоры, орташа айлық жалақы, табыс көлемі, табыстылық
деңгейі, тағы басқа көрсеткіштерді жатқызуға болады. Серіктестіктің негізгі
экономикалық көрсеткіштерді жатқызуға болады. Серіктестіктің негізгі
экономикалық көрсеткіштері 1- кестеде берілген.
1-ші кестенің мәліметтері көрсетіп отырғандай, негізгі
құралдардың орташа жылдық құны 2005 жылмен салыстырғанда 21 пайызға
көтерілген, бұған 2876,4 мың теңге негізгі құралдардың сатып алынуы ықпал
етті.
Кесте 1.
Мирас ЖШС қаржы-шаруашылық қызметінің техникалық- экономикалық
көрсеткіштері
№ Көрсеткіштері Жылдар Ауытқу
2007-2006 жж
2006 2007 +,- %
1 Негізгі құралдардың 23718 28704 +4986 +21
орташа жылдық құны,
мың теңге
2 Ағымдағы 34588.5 24528 -10060.5 -29.1
активтердің орташа
жылдық құны, мың
теңге
3 Оның ішінде: 23296 14622 -8674 -37.2
Дебиторлық қарыздар
4 Кредиторлық 29460.5 43689 +14228.5 +48.3
қарыздардың орташа
жылдық кұны, мың
теңге
5 Еңбекке ақы төлеу 15116 20056 +4930 +32.6
қоры, мың теңге
6 Орташа тізімдік 102 113 +11 +10.7
жұмысшылар саны,
адам
7 Өнімдерді (жұмыс, 57322 80146 +22824 +39.8
қызмет) өткізуден
түскен табыс, мың
теңге
8 Өткізілген 54007 72673 18666 +34.6
өнімдердің (жұмыс,
қызмет) өзіндік
кұны, мың теңге
9 Кезең шағындырды, 6311 3185 -3126 -49.5
мың теңге
10 Таза табыс (залал), 91 701 +610 7есе
мың теңге
11 Қор қайтарымдылығы, 2.0 3.4 +1.4 +70
теңге
12 Қор сыйымдылығы, 0.5 0.3 -0.2 -40
теңге
13 Өткізу 0.2 0.9 +0.7 4.5есе
рентабельділігі, %
Көзі: Мирас ЖШС-ның жылдық есебінен келтірілген деректер
Орындалған жұмыс көлемі мен өткізілетін өнім көлемі өткен жылға
қарағанда 22824,0 мың теңгеге немесе 39,8 пайызға көбейді. Дегенмен есепті
жылы сұраныстың аз болуына байланысты, орындалған жұмыс көлемі небәрі
41092,7 мың теңгені, темірбетон бұйымдарын өткізу көлемі 23214,0 мың
теңгені құраған. Жұмыс көлемі мен темірбетон бұйымдарын өткізу көлемінің
жоғарылауына байланысты,өткізілген өнімнің (жұмыс) өзіндік құны 18666 мың
теңгеге немесе 34,6 пайызға өскен.
Жұмысшылар саны серіктестікте 11 адамға жоғарылаған,еңбекке ақы
төлеу қоры жылдан жылға артып отыр. Егер 2005 жылы 15116 теңгені құраса,
2006 жылы 20056 теңгеге тең, яғни 4930 мың теңгеге немесе 32,6 пайызға
артқан.
Серіктестік рентабельды болып табылады. Зерттеліп отырған жылдарды
табыспен қорытындылаған, 2005 жылы рентабельділік деңгейі – 0,2 пайыз, 2006
жылы 0,9 пайыз.
1.3 Ұйымда бухгалтерлік есепті және есеп саясатын
ұйымдастыру
Есеп саясаты – бұл ұйымның есептік нұсқасын, нұсқалар рұқсат еткен
есеп объектілерін бағалаудың, сондай–ақ белгіленген нормалардың талаптарына
және ұйым қызметінің ерекшеліктеріне орай бухгалтерлік есепті жүргізу мен
ұйымдастырудың техникасының нысандарын таңдау.
Ұйымның есеп саясаты жалпылама қабылданған, белгілі бір қағидалар
жиынына негізделеді. Ол бас бухгалтермен жасалынып, ұйым басшысымен
бекітіледі.
Есеп саясатының басты міндеттері:
- Ұйымның қаржы – шаруашылық қызметін объективті көрсету;
- Ұйым қызметін тиімді басқару мақсатында ұйым қызметі туралы толық
және шынайы ақпаратты қалыптастыру;
Есеп саясатын қалыптастыру кезеңдері: бухгалтерлік есептің
объектілерін анықтау; бухгалтерлік есепті жүргізу тәсілдерін таңдауға әсер
ететін факторларды табу, талдау және бағалау; есеп саясатын құрудың
бастапқы ережесін таңдау және негіздеу;нақты ұйым үшін бухгалтерлік есепті
жүргізу тәсілдерін таңдау,таңдап алынған есеп саясатын рәсімдеу.
Есеп саясатын қалыптастырған және қолданған кезде есептің мынандай
принциптерін сақтау керек:
1. Есептеу – ұйымның табыстары мен шығыстары олардың келіп түсуіне
немесе туындауына қарай танылады және бухгалтерлік есепте көрсетіледі.
2. Үздіксіздік – яғни объектілер үздіксіз әрекет ететін,болашақта да
жұмыс жасайтын болып саналады.Оның таратылуына немесе қызмет көлемінің
едәуір қысқартуға ешқандай ниеті де, мұқтаждығы да жоқ деп болжанады.
3. Түсініктілік – қаржы есептемелеріндегі барлық ақпараттар
пайдаланушыға түсінікті болуы тиіс.
4. Маңыздылық – пайдаланушылар негізделген басқару шешімдерін
қабылдауды және ұйымның шаруашылық қызметін бағалауы үшін қаржылық ақпарат
маңызды болуы керек.
5. Мәнділік – ақпарат мәнді болуға тиіс.Егер біз қаржылық есептемеде
қандай да бір мәліметті жіберіп алсақ, не дұрыс ұсынбасақ, онда бұл
ақпаратты пайдаланушылардың экономикалық шешіміне әсер етуі мүмкін.
6. Растық. Ақпаратта қателік немесе жалғандық жоқ болса, ол рас болып
табылады және оған пайдаланушылар сене алады.
7. Бейтараптық. Қаржылық ақпарат тәуелсіз болуға тиіс.
8. Сақтық, яғни активтер мен кірістер артық бағаланбас үшін шешім
қабылдаған кезде қауіпсіздік жағдайын сақтау, абайлау.
Бұл принциптер ұйымның есеп саясатын әзірлеуге және қабылдауға
негіздемені қамтамасыз етеді. Бұларды сақтамау ұйымның мүліктік және қаржы
жағдайы туралы көріністі бұрмалайды. Бухгалтерлік есептің стандарттары есеп
саясатын қалыптастыруға база болып саналады.
Мирас серіктестігінде бухгалтерлік есеп журнал- ордерді формада
жүргізіледі. Серіктестікте негізгі құралдар есебі Негізгі құралдар есебі
бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес жүргізіледі. Барлық негізгі
құралдар типтік формадағы бланкілерде жүргізіледі. Негізгі құралдар
кірістелген сәтінде стандартқа сәйкес бастапқы құнымен бағаланылады.
Нысаналы бағыты мен орындайтын қызметіне байланысты, сондай-ақ шоттардың
типтік жоспарына сәйкес серіктестіктің негізгі құралдары жіктеледі.
Негізгі құралдарды есептен шығару серіктестік төрағасымен
бекітілген Негізгі құралдарды есептен шығару тәртібі туралы нұсқауға
сәйкес жүргізіледі.
Негізгі құралдарды түгендеу Мирас серіктестігі төрағасының
өкімімен жылына бір рет өткізіледі.
Зауытта негізгі құралдардың амортизациясы бірқалыпты (түзу
сызықты) әдіспен жүргізіледі. Салықтық есеп үшін серіктестік активтердің
(негізгі құралдар және материалдық емес актив) амортизациясын есептейді.
Серіктестікте құралдарды күрделі жөндеуге арналған жөндеу қоры
құрылмаған. Күрделі жөндеу бойынша нақты шығыстар олар пайда болған сәтте
шығындардың сәйкесінше шоттарына апарылады.
Күрделі салымдар,қайта конструкциялар мен модернизациялау
серіктестікте негізгі құралдардың есептелген амортизациясына, таза табыс
немесе ұзақ мерзімді несиелер есебінен жүзеге асырылады.
Материалдық емес активтер бастапқы құны бойынша бағаланады:
- Сатып алу бағасы;
- Бағдарламалық өнімді орнату және реттеу бойынша шығындар, материалдық
емес активтер бойынша тозу ай сайын бекітілген нормаға сай есептеледі.
Материалдық емес активтердің пайдалы қызмет мерзімі олардың түрлеріне
байланысты (лицензия, патент, пайдалану құқығы) арадағы мәміледе
қарастырылған жағдайлармен анықталады.
Тауарлы – материалдық қорлар есебі № 7 Тауарлы-материалдық қорлар
есебі бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес жүзеге асырылады. Олардың
есебі қойма карточкаларында және типтік құжаттарда жүргізіледі. Тауарлы-
материалдық қорлардың өзіндік құны оларды сатып алу, транспорттық-дайындау
шығындарынан құралады. ТМҚ орташа құн әдісімен бағаланады. ФИФО және арнайы
ұқсастыру әдістері қолданылмайды. Сатып алынған тез тозатын заттар,
инструменттер, төсек жабдықтары, арнайы киімдер, қорғану заттары
эксплуатацияға берілгенге дейін 206 Басқадай материал шотының 04
Қоймадағы көп ретті пайдаланылатын заттар аралық шотында есепке алынады.
Ал пайдалану мерзімі бір жылдан жоғары заттар негізгі құралдар ретінде
12501 Инструменттер, өндірістік және шаруашылық интервалдарышотында
есепке алынады.
Серіктестікте өндіріс шығындарын есепке алу үшін 90 Негізгі
өндіріс 92 Көмекші өндіріс, 93 Үстеме шығындаршоттары ашылған. Құрылыс
– монтаж жұмыстарының барлық шығындары тікелей, үстеме және басқадай
шығындарға бөлінеді.
Тікелей-мердігерлік мәмілемен байланысты тікелей шығындар. Оған
материалдық шығындар, негізгі жұмысшылардың еңбек ақысы мен еңбекақыдан
аударымдар, негізгі құралдарды және материалдарды құрылыс участогіне орын
ауыстыру шығындары, учаскеде пайдалану үшін жалға алынған негізгі құралдар
бойынша шығындар, жобалау және авторлық бағалау шығындары,үшінші тараптың
талабын қанағаттандыру бойынша шығындар енеді .
Құрылыс мердігер мәмілесінің өзгеруі – бұл тапсырыс берушінің
жұмыс көлемін,құрылымын немесе мерзімін өзгерту туралы нұсқауы, бұл
жағдайда табыстың артуы немесе кемуі мүмкін.
2007 жылғы 1 қаңтардан бастап, Қазақстан Республикасының ұйымдары
қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарына көшіп, соған сәйкесті
қаржылық есептілікті тапсыруға міндетті. Бір жағынан алып қарағанда, бұл
ұйымдардың есепке алу жүйелері мен саясаттарын өзгерту жөніндегі үлкен
міндет болса, екінші жағынан, инвесторлармен қарым – қатынастың жаңа
деңгейін жасаудың мүмкіндігі болып табылады.
Ұйымдарда бұл жүйеге көшудің қиыншылықтары сол, олар уақытпен
шектеліп қана қоймай, салықтық бухгалтерлік есептен басқа төртінші есеп
жүйесі болып табылады.
Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарына көшумен қатар
қосымша мінднттер туындайды. 2005 жылы ҚЕХС жөніндегі комитет активтер мен
міндеттемелерді рыноктік бағалауды көбірек пайдалануға, сондай-ақ есеп
стандарттарын US GAAP-пен үйлестіруге бағытталған бірқатар өзгерістерді
іске асырады. Нәтижесінде ұйымдардың бірқатар шаруашылық шарттарын,
материалдық емес активтерді тану жөніндегі ҚЕХС бойынша есеп саясатын қайта
қараулары тиіс.
Ұйым есеп саясатын қайта қараған кезде ҚЕХС №8 Есеп
саясаты,есептік бағалаудың өзгерістері және қателіктері IAS есеп саясатын
басшылыққа алып, ондағы таңдау және өзгерту критерилерін, сондай –ақ
есептік бағалаулар мен қателіктердің есеп мәліметтеріне ықпалы туралы
ақпаратты ашып көрсету жөніндегі талаптарды белгілейді.
Есеп саясаты туралы ақпаратты ашып көрсету жөніндегі талаптар 1-
Қаржы есептілігін ұсыну IAS-та белгіленген. Оны қолдану аясы мыналарды
қамтиды:
- Есеп саясатын таңдау немесе оны өзгерту;
- Есептік бағалауларды өзгерту;
- Алдыңғы есептік кезеңдерде жіберілген қателіктерді түзету.
Есеп саясаты өз құрылымы мен мазмұндық нысаны бойынша үш
дәстүрлі бөлімнен тұрады:
1) жалпы бөлім
2) ұйымдастыру бөлімі;
3) әдістемелік бөлім
Жалпы ережелербөліміне мыналарды енгізген жөн:
- ұйым туралы жалпы мәліметтер
- қаржылық жағдайлар,қызмет нәтижелері және ұйымның қаржылық
жағдайындағы өзгерістер туралы шынайы ақпаратты қалыптастырудың
қамтамасыз етілуі оның есеп саясатының негізгі мақсаты;
- таңдап алынған есеп саясаты арқылы қаржы есептілігінің халықаралық
қаржы есептілігінің барлық талаптары мен түсіндірмелер жөніндегі
тұрақты комитетінің түсіндірмелерінде жекелей,сондай-ақ жиынтық
түрінде сәйкестігін қамтамасыз етуге тырысуды көрсету.
Әдістемелік бөлім ақпаратты қаржы есептілігінде көрсетудің ҚЕХС
ұсынатын таңдаулы баламаларға орай нақты тәсілдерін қамтуға тиіс. Меніңше,
егер басқаша жасаудың ерекше негіздемелері болмаса, есеп саясатын ҚЕХС
бойынша бір рет қалыптастыратын ұйымдарға негізгі (ұсынылатын) жол
бойынша жүргені дұрыс. ҚЕХС көшумен қатар әртүрлі қиыншылықтар кездесетіні
сөзсіз, мәселен, материалдық емес активтердің, зерттеу, әзірлеу, өндірісті
игеру және т.б. шығындарының әлі бола қоймаған амортизациясын есептеу
нормалары мен тәсілдерін анықтау барынша күрделі болып келуі мүмкін, мұндай
қиыншылықтар таяу болашақтада болатыны түсінікті. Сондықтан, біріншіден,
есеп саясатында оқиғалардың барлық өрбу жағдайларын және бухгалтерлік
қадағалау объектілерін алдын-ала болжап білуге тырысудың керегі жоқ. ҚЕХС
егжей-тегжейлі рәсімдерге емес принциптерге сүйенеді, ал екіншіден, жаңадан
пайда болған бухгалтерлік қадағалау объектілерісін есепке алудың нақты
тәсілін есепке қабылдау сәтінде тек 1-қаңтардағы жағдайды емес, жыл
ортасында да анықтай беруге болады. Бұл факті есеп саясатының өзгерісі
емес, толықтырулары ретінде танылады, сондықтан халықаралық стандарттарға
қайшы келмейді.
Өзгерістерге қатысты келетін болсақ, онда ҚЕХС ұйым операцияларының
немесе ҚЕХС өзі мен оларға түсіндірмелердегі өзгерістердің сипатындағы
елеулі өзгерістер болған жағдайда ғана жол береді.
Сондай-ақ есеп саясаты – бұл алдағы жылға әрекет жасауда ұсынылатын
жалпы басшылық екенін және ол түсіндірме жазбаларға ашылуға тиіс
әдістемелік сипаттағы мәліметтерді алмастыра алмайтынын ескеру керек.
Ұйымдастыру бөлімі бухгалтерлік есепті жүргізуге, бухгалтерия
құрылымын ұйымдастыруға және оның қызметкерлерінің лауазымдық міндеттерін
бөлуге, бухгалтерлік есепті жүргізудің қолданылатын нысандарын, шоттардың
жұмысшы жоспарын және басқаларды сипаттауға жауапты тұлғаларды анықтайтын
елеулі мәселелерді қамтиды. Мұның барлығы бухгалтерияның жұмысын ретке
келтіруге, ақпарат келіп түскен кезде оны дәл бірегейлендіруге, бағалауға,
жіктеуге және жүйелендіруге мүмкіндік беріп, есептілікті жасаған кезде
жұмысты едәуір оңайландырады.
2. ЕҢБЕККЕ АҚЫ ТӨЛЕУ БОЙЫНША ЕСЕП АЙЫРЫСУ ЕСЕБІ
2.1 Жұмысшылар мен қызметкерлердің құрамы және жұмыс уақытын пайдалану
есебі
Есеп еңбек өнімділігінің жоғарылауына және өнімнің өзіндік құнының
төмендеуіне ықпал етуі тиіс. Ұйымның қаржы – шаруашылық қызметі барысында
жұмысшылар мен қызметкерлерді қабылдау және жұмыстан шығару, бір орыннан
екіншісіне ауыстыру болып тұрады.
Жұмысшылар мен қызметкерлердің жеке құрамын кадрлар бөлімі жүргізеді.
Кадрлар бөлімінде мынандай алғашқы есеп құралдары пайдаланылады:
- Жұмысқа алу туралы бұйрық (үлгі Т- 1);
- Жеке карточка (үлгі Т – 2)
- Басқа жұмысқа ауыстыру туралы бұйрық (үлгі Т -5)
- Демалыс беру туралы бұйрық (үлгі Т- 6)
- Еңбек келісім шартын бұзу туралы бұйрық (үлгі Т- 8)
Жұмысқа қабылдау туралы бұйрық (Т – 1) шыққаннан кейін жұмысқа алу
жайлы өтініш негізінде жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек кітапшасына төл
құжаттағы тиісті жазулар жазылып және оған Т -2 үлгідегі жеке карточкасы
ашылды. Ол карточкада жұмысшылар мен қызметкерлердің білімі,жұмыс орны, аты-
жөні, ұлты, еңбек стажы, дүнеге келген күні, айы және дүниеге келген жылы,
мекен-жайы және тағы басқа керекті мәліметтер толтырылады.
Бірінші рет жұмысқа орналасқан жұмысшылар мен қызметкерлерге
ұйымның кадрлар бөлімі еңбек кітапшасын толтырады. Еңбек кітапшасы –
мамандар бөлімінде сақталанып оған жұмысшылар мен қызметкерлердің қызмет
орнының өзгеруі, алған мақтаулары мен сыйлықтары, сондай-ақ ескертулері,
сөгістері және тағы да басқа деректер жазылады.
Ұйымдағы әрбір қызметке алынған адамға,яғни жұмысшылар мен
қызметкерлерге табельдік номер беріледі. Бұл номер – еңбек ақы бойынша есеп
айырысу құжаттарында көрсетіледі. Белгілі бір кезеңдегі яғни, уақыттағы
ұйымның жұмысшылар мен қызметкерлердің тізімдегі орташа санын анықтау үшін
жұмысшылар мен қызметкерлердің күнделікті сандық есебін жүргізу керек. Ол
үшін жұмысшылар мен қызметкерлердің, тізімдегі саны әрбір жұмыс күні сайын
жұмысшылар мен қызметкерлердің, жұмысқа алу, басқа қызметке ауысу
бұйрықтары негізінде анықталып отырады.
Жұмысшылар мен қызметкерлердің күнделікті тізімдегі саны
қызметкерлердің жұмыс уақытын пайдалану есебінде табельдің деректеріне
сәйкес келуі тиіс. Есеп беретін айдағы шаруашылық ұйымның жұмысшылар мен
қызметкерлерлің орташа саны сол айдағы әрбір календарлық күндердегі
жұмысшылар мен қызметкерлердің тізімдегі санын қосып, яғни 1-нен 30-на
дейін немесе 1-нен 31- не дейін (ақпан айында 1-нен 28- не дейін немесе 1
–нен 29- на дейін) мейрам және қызмет істемейтін күндері екі немесе одан да
көп қатар болса ,жұмыскерлердің тізімдегі саны ол күндердің әрқайсысына
демалыс немесе мейрам күндерінің, сондай–ақ жұмыс істемейтін күндерінің
алдыңғы жұмыс күніндегі тізімдегі санына теңеліп алынады.
Жұмысшылар мен қызметкерлердің тізімдегі саны ұйымдарға қызметке жаңа
адамды алуға немесе кейбір қызметкерлердің жұмыстан босатуға байланысты
өзгеріп отырады.
Еңбек жайлы есеп беруде көп салалы қызмет атқаратын ұйымның
жұмысшылар мен қызметкерлерін негізгі қызмет атқаратындар және негізгі емес
қызмет атқаратындар деп екі топқа бөлінеді. Басшылар қатарына - директор,
ректор, президент, меңгеруші және тағы басқалар жатады. Мамандар қатарына –
инженерлер, техникалық қызметтегі адамдар және тағы басқалар жатады. Басқа
да қызметкерлер қатарына – құжаттарды дайындайтын, есеп пен бақылау жұмысын
жүргізетін, шаруашылық қызметтерін атқаратын бухгалтерлер, менеджерлер,
агрономдар, механиктер және тағы басқалар жатады.
Жұмыс істелінген уақыт көрсеткіші, жұмысшылар мен қызметкерлердің
еңбекақысые жұмыс істеген уақытына қарай есептеуге, оларға өнімнің
өнімділігін есептеуге және жұмысшылар мен қызметкерлердің белгіленген
нормасын орындау барысын анықтауға, сонымен қатар жұмыс істегені жайлы
статистикалық көрсеткіштерді алуға, жұмыс күнінің балансын жасауға
қолданылады. Жұмыс істелінген уақыт есебі жұмысшылар мен қызметкерлердің
жұмысқа келуі, олардың жұмыс істегені, жұмыстың тоқтап қалуы және жұмысқа
келмеген жұмысшылар мен қызметкерлердің категорияларына сай табельде
алфавит бойынша жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақысын есептеуге
арналған.
Барлық категориядағы жұмысшылардың жұмыс уақытын пайдалану есебі
Жұмыс уақытын есепке алу табелінді (Т – 13 үлгі ) жүргізіледі.Ол
ақпаратты автоматты өңдеу жағдайында қолданылады.
Бұл табельдер ұйымның әр құрылымының өкілдері бойынша жұмысшылар мен
қызметкерлердің жұмысқа келмегені, жұмыстың тоқтап қалғанына байланысты
белгіленген шартты белгілерді қою арқылы толтырылады. Жұмысшылар мен
қызметкерлердің уақытша жұмысқа жарамай қалғаны туралы құжаттарды осы
табельге қосымша тіркелінеді .
Зерттеу жүргізіліп отырған ұйымда өткізу қағазы жүйесі қолданылады,
әрбір жұмысшыға тұрақты өту қағазы беріледі. Олар бұл қағазды жұмыс орнына
келген кезде алып,жұмыстан қайтқан кезде өткізулері тиіс.Өткізілген немесе
өткізілмеген қағаздардың негізінде табель есебі жүргізіледі .
Табельдік есеп жұмысшылар мен қызметкерлердің ұйымда қабылданған еңбек
тәртібіне сәйкес жұмысқа дәл уақытында келу мен кетуін, сондай-ақ олардың
жұмыс уақытында болуын қадағалауды қамтамасыз етуі тиіс.
Жұмысшыны табельге қосу немесе қоспау жұмыс күшінің қозғалысы туралы
алғашқы құжаттардың негізінде жүргізіледі. Жұмысшылардың жұмысқа келмегені
жайлы белгі,құрылысшылардың өзге, жұмысшылар мен қызметкерлерге өткізу
жүйесінің мәліметтері негізінде қойылады. Құрылысшылардың жұмысқа келген
келмегені жайлы мәліметті тікелей бригадир немесе шебер қадағалап
белгілейді. Бұдан өзге табельге жазулар түсіруге, уақытша еңбекке
жарамсыздығы парағы, қызметтік іс сапар жайлы бұйрықтар іс сапар куәлігімен
қоса,қысқартылған жұмыс уақытын бекіту жайлы (жасөспірімдердің жеңілдік
сағаттары,емізетін аналардың үзілістері т.б.) бұйрықтар негіз
болады.демалыс және мейрам күндерінің есебі табельде ұйымның жұмыс кестесі
мен тәртібінің негізінде жүзеге асырылады.
Жұмыстағы іркілістер де табельде көрсетіледі. Олардың есепте
көрсетілуіне тұрып қалу парағы негіз болады.
Табельдік есепті жүргізуге жұмыс уақыты шығынының шартты белгілері
қолданылады. Жұмыс уақыты шығындарының барлық түрлері 4 типке бөлінеді:
- атқарылған уақыт;
- атқарлылмаған уақыт ;
- атқарылмаған бөлінбейтін уақыт;
- демалыс және мейрам күндері.
Жұмысшылар мен қызметкерлердің демалысқа шығуы, іс-сапарында болуы,
жұмысқа себепсіз кешігуі және тағы басқа жағдайлар табельде тиісті
белгіленген әріптік белгімен көрсетіледі.
Мысалы:
- Іс- сапардағы жұмысшы қызметкер үшін – і
- Демалыстағы жұмысшы қызметкер үшін – д
- Жұмыстан себепсіз кешіккен жұмысшылар үшін – с
- Тағы да басқа белгілер қолданылады.
Табельдьде жұмысшылар мен қызметкерлердің тек қана жұмысқа келген
немесе жұмысқа келмеген күнін белгілеп қана қоймай, олардың жұмысқа
кешіккенін, мерзімнен тыс жұмыс істеген уақытын,жұмыс істеудің белгіленген
уақытын және тағы да басқа себептерді есептеу үшін белгілер қойылады.
Бұл ретте шартты белгінің қасына белгіленген жұмыс уақытынан
ауытқыған уақыты табедьге бұрыннан арналған алғашқы құжаттарға жазылуы
тиіс.
Ай соңында табель жабылады, яғни онда әрбір жұмысшының жұмысқа келген
күнінің саны, келмеген күні, оның себептері, атқарылмаған сағаттың саны
(кешігу,жұмыстан ерте кету, іркілістер), атқарылған уақыттың жалпы
саны,оның ішінде түнгі, кесімді, көрсетіледі. Табельге табельді толтыратын
тұлға, цех бастығы қолдарын қойып, бухгалтерияға өткізеді.
Мерзімді еңбек ақы кезінде табель әрбір жұмысшыға тиісті еңбек ақыны
анықтайтын негізгі құжат болып саналады. Еңбек ақысы мерзімді жалақы
бойынша төленетін жұмысшыларға ол ай ішінде нақты атқарылған уақыт туралы
табель есебінің мәліметтері және белгіленген оклад негізінде анықталады.
Бұл кезде өндірілген өнімнің саны есепке алынбайды.
Кесімді еңбек ақы жағдайында табельдік есеппен қатар өнімділік есебі
де үлкен мәнге ие.
Сондықтан серіктестікте құрылыс учаскесінің жұмысшыларынан өзге
жұмысшыларға еңбек ақы мерзімді-сыйақылы жүйе бойынша төленеді. Бұл кезде
еңбек саны мен сапасы есепке алынып,еңбек нәтижесіне жұмысшылардың
мүдделілігі көтеріледі. Өйткені сыйақы уақытты үнемдегені, құралдардың
тоқтаусыз жұмысы және материалдарды үнемдегендері үшін беріледі.
Өнімділік нормалары келісімді жалақы кезінде қажет. Яғни әрбір
жұмысшының орындаған жұмысының көлемін натуральды өлшемде есептеп уақыт
бірлігіне келетін нормамен салыстыруға мүмкіндік болады. Сондықтан
өнімділік есебі бойынша алғашқы құжаттар есеп қызметкерлерін келесі
мәліметтермен қамтамасыз етуі тиіс:
- орындалған жұмыстың саны мен сапасы жайлы;
- орындалған жұмыстың көлемінінің осы кезде жұмсалған материалдарының
санымен сәйкестігі туралы,
- өнім нормасының орындалуы туралы;
Жұмысшылар мен қызметкерлердің өндірген өнімдері мен істеген
жұмыстарына толтырылған алғашқы құжаттар мен жұмыс уақытының алғашқы
табельдері оларға еңбекақы есептеу және оны төлеу үшін ұйымның цехынан,
бөлімшелерінен, бригадаларынан ұйым әкімшілігіне, белгілеген мерзімде
бухгалтерияға келіп түседі. Еңбекақы есептеу үшін толтырылатын бұл алғашқы
құжаттар мен табельдердің дұрыс толтырылуы, лауазымды тұлғалардың
қолдарының қойылуы мұқият тексеріледі. Сондай–ақ бұл құжаттағы еңбек
бағасының дұрыс қойылуы, орардың жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы
төлеу және сыйақы есептеу қағидаларына сәйкес келуі және шифрларының дұрыс
қойылуы тексеріледі. Тексеріліп болғаннан соң бұл құжаттар бойынша ұйымның
жұмысшылары мен қызметкерлерге еңбекақы төлеу және сыйақы есептеу
қағидаларына сәйкес келуі және шифрларының дұрыс қойылуы тексеріледі.
Тексеріліп болған кейін бұл құжаттар бұл құжаттар бойынша ұйымның
жұмысшылары мен қызметкерлерге еңбекақы сомалары есептелінеді.
Ұйымдағы тоқтап қалған жұмысқа төленетін еңбекақы жұмыстың тоқтап
қалуы туралы жазылған қағаздың негізінде есептелінеді. Табельдегі толтыруға
негіз болатын жоғарыда айтылған құжаттар табельдермен бірге бухгалтерияға
тапсырылуы тиіс. Табельдер мен оларға негіз болған алғашқы құжаттар
еңбекақы есептеуге және жұмысшы-қызметкерлердің жұмыс істеген уақытын
есептеу үшін пайдаланылады. Сонымен қатар цехтар мен бөлімшелер бойынша
жинақталған деректер жұмыс уақытының балансын жасауға, нақтылы жұмыс
істелінген уақыты жайлы статистикалық есеп беруге пайдаланылады. Бұл
көрсеткіштер еңбектің өнімділігін анықтап, жұмыс уақытының пайдалану
нәтижесін анықтау үшін де қажет болып табылады.
Ұйымда өнім өндіру есебін жүргізу,ең алдымен,орындалған жұмыстың,
өндіріп шығарған өнімнің саны мен сапасына қарай кесімді еңбекақы есептеу
үшін және жұмысшылар мен қызметкерлердің жеке және топтық еңбек
өнімділігіне бақылау жүргізу үшін қажет. Өнім өндіру есебі негізінде тек
қана кесімді еңбекақы алатын жұмысшылар мен қызметкерлерге сандық және
сапалық көрсеткіштердің артығымен орындалуына қарай жекелеген сыйақы
төленеді. Жекелеген жұмысшылар мен қызметкерлердің кесімді еңбекақысына
қосымша өнім өндіру негізінде мөлшерлі тапсырманы орындағаны үшін сыйақы
алады.
Өнім өндіру есебі әрбір ұйымда жұмысшылардың еңбегін ұйымдастыруға
және оларға есептелініп төленетін еңбекақы түріне байланысты. Ұйымдағы
еңбекті ұйымдастыру көбіне ғылыми –техникалық даму деңгейі мен оларды
тиімді пайдалануға және тағы да басқаларға байланысты болып келеді.
Ұйымда өнім өндіру және жұмысты орындау барысында толтырылатын
алғашқы құжаттарда орындалған жұмыстың аталымы, оның қабылданған уақыты
(күні, айы, жылы) өндірілген өнімнің саны мен көлемі, өнімді өндіру мен
жасап шығаруға кеткен уақыт, орындалған жұмысшылар мен қызметкерлердің
табельдік номері немесе бригада номерлері, цех бөлімшесінің шифрлары және
оларға есептелген еңбекақы түрі жайлы мәліметтер болуы керек. Олардың
негізінде жұмысшылармен есеп айырысу және өндіріліп шығарылатын өнімдер мен
істелінетін жұмыстарға есептелген төлем сомаларының мөлшері анықталады.
Жұмысшылардың кінәсінсіз болған бос тұрып қалған,бірақ төленуге
тиісті уақыт (ауа- райының қолайсыздығы ,материалдардың,электр қуатының
болмауы,т.б.)бос тұрып қалу парағымен рәсімделеді.
Аккордттық еңбек ақы жүйесі кезінде бригадаға тапсырыс берілген уақыт
ішінде аяқталуға тиіс жұмыстар кешеніне аккордтық нарядтар беріледі. Онда
жекелеген жұмыс түрлерінің толық құрамы мен жұмыс бірлігіне қойылатын баға
көрсетіледі (мысалы, 1 шаршы метрге қаланған кірпіш ). Жұмыс бірлігіне
қойылатын бағаның құрамында тек кірпішті қалау ғана емес, осы қалаумен
қатар жүретін жұмыстар да – кірпішті, ерітіндіні, тетіктерді алып беріп
тұру, сатыларды құрастыру- есептелінеді.
Жұмысшылардың өндірген өнімдерін ұйымның техникалық бақылау бөлімі
қабылдап, санап алғаннан кейін, ол туралы мәліметтер алғашқы құжаттарға
жазуды қажет етеді. Бұл жүйе бойынша көбірек қолданылатын алғашқы
құжаттардың түрі кесімді жұмыс наряды болып табылады. Бұл құжат жұмыс
орындалмай яғни басталмай тұрып толтырылады және жұмысшы қызметкерлерге
беріледі. Тапсырма орындалғаннан кейін бұл нарядқа нақты өндірілген өнімдер
мен орындалған жұмыстың саны, көлемі жазылып жұмысшы қызметкерлердің
еңбекақысын есептеу үшін ұйымның бухгалтериясына тапсырылады.
Ұйым бойынша өндірілген өнімге, істелінген жұмысқа күнделікті наряд
жазу жұмысшыларға еңбекақы есептеу жұмысын қиындатып жібереді. Оның үстіне
нарядтар бойынша төленетін еңбекақы мөлшерін цехтардағы, бөлімшелердегі
өндірілген өнімнің, орындалған жұмыстардың көлеміне сай келуін бақылауға,
салыстыруға мүмкіндік бермейді. Сондықтан да өнім өндіру есебінің жаңа
прогрессивті еңбекті жеңілдететін жүйесін енгізу қажет. Іс жүзінде
жекелеген жұмыс нарядының орнына айлық немесе ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
АЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. ҰЙЫМДА ӨНДІРІСТІК ЖӘНЕ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ
o Еңбек ақы ұғымы, мәні және оны ұйымдастыру
жүйелері ... ... ... ...5
o Ұйымның ұйымдық өндірістік қызметіне сипаттама және негізгі
көрсеткіштерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ..7
o Ұйымда бухгалтерлік есепті және есеп саясатын ұйымдастыру ... 12
2. ЕҢБЕККЕ АҚЫ ТӨЛЕУ БОЙЫНША ЕСЕП АЙЫРЫСУ ЕСЕБІ
2.1. Жұмысшылар мен қызметкерлердің құрамы және жұмыс уақытын
пайдалану
есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ..17
2.2 Еңбекақының түрлері. Еңбекке ақы төлеу нысандары мен
жүйелері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ..25
2.3. Еңбекақыны есептеу және одан ұсталынатын сомалар
есебі ... ... ..30
2.4. Еңбекке жарамсыздығы бойынша жәрдемақыны есептеу ... ... ... ...32
2.5. Еңбекақының аналитикалық және синтетикалық
есебі ... ... ... ... ...34
3. ЕҢБЕКАҚЫ ҚОРЫН ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУЫН ТАЛДАУ
3.1.Талдаудың міндеттері және оның
мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
3.2. Еңбекті пайдаланудың тиімділігін және еңбекақыны талдау ... ... .
40
3.3 Еңбекке ақы төлеу есебін ішкі
бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...47
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .52
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
К І Р І С П Е
Қазіргі экономикалық жағдайда әрбір ұйымның қызмет ету процесіне
нарықтық қатынастарға қатысушы мүдделі тұлғалар үлкен көңіл аударатыны
белгілі.Сол себепті олар есеп мәліметтеріне сүйене отырып, ұйымның қаржылық
жағдайын бағалауға ұмтылады .
Бухгалтерлік есеп нарықтық экономика жағдайында ұйым жөнінде жан-жақты
қамтылған ақпарат алудың бірден-бір көзі болып табылады.Оның көмегімен
ұйымның төлем қабілеттілігін, өндірістік қызметінің тиімділігі мен
табыстылығын, даму перспективаларын сипаттауға мүмкіндік мол .
Нарықтық қатынастардың дамуымен бірге әр түрлі меншік нысанындағы
еңбекке ақы төлеу мәселесі де басты орынға шықты. Еңбек ақы – жұмысшының өз
еңбегінің нәтижелі болуына, құрылыс-монтаж жұмысының көлемі мен сапасын
көтеруге мүдделігін арттырудағы ең басты құрал. Ол күрделі экономикалық
қарым-қатынастардың жиынтығын сипаттайды. Айталық, біріншіден, бұл -
жұмысшы мен жалпы қоғам арасындағы қарым-қатынас. Еңбек ақы төңірегіндегі,
ең төменгі жалақы мөлшерін белгілеу, ұжымдық келісім–шартты бекіту секілді
мемлекеттік саясаттың қажеттілігі, яғни мемлекеттік реттеу қызметі.
Екіншіден, еңбек ұжымы мен құрылыс ұйымыны арасындағы қарым-қатынас,
басқаша айтқанда еңбек ақы мөлшерінің құрылыс ұйымының қаржы–шаруашылық
есебімен тығыз байланыстылығы.
Еңбек ақының мәні, оның қызметімен анықталады, ол жұмысшының
материалдық және мәдени қажеттілігін қанағаттандыру үшін жеткілікті болуы
тиіс.
Бұрынғы Кеңес тұсындағы жоспарлы–бөлу жүйесі, тарифтік стафкаларды
бекітудің директивті тәсілі нарықтық экономика жағдайында еңбек ақының
реттеуге қабілетсіздігін байқатты.
Экономикасы дамыған елдердің тәжірибесін зерттеу, еңбек ақыны
нарықтық реттеудің механизмі өзіне келесілерді қамтитынын көрсетті.
- еңбек келісім шартын бекіту кезінде барлық мүдделі талаптардың
мүддесін толық көрсетуге мүмкіндік беретін көп деңгейлі ұжымдық-
келісім-шарттық жүйені .
- жеке табыс салығын реттеудің салықтық жүйесін,сондай–ақ жұмыс
берушінің жұмыс күшіне жұмсайтын шығындарын
- еңбекке ақы төлеудің жекелеген шарттарын ең төменгі кепілдік жалақы
түрінде мемлекеттік реттеу.
Қазіргі жағдайда жұмысшыларға еңбек ақы төлеу нысаны, жүйесі мен
мөлшері, сонымен қатар басқа да табыс түрлері құрылыс ұйымының шешімімен
белгіленеді .Бірақ, кәсіпорындар,меншік түрі мен ұйымдық құқықтық нысанына
қарамастан, міндетті түрде, еңбекке ақы төлеудің ең төменгі мөлшерін және
жұмысшыларды әлеуметтік қорғаудың заңмен бекітілген шарттарын қамтамасыз
етуі тиіс.
Диплом жұмысының мақсаты ұйымдағы еңбекке ақы төлеу бойынша есеп
айырылысудың ұйымдастырылуын зерттеу, қолданыстағы еңбек ақы нысаны мен
жүйелерінің артықшылықтары мен кемшіліктерін талдау болып табылады.
Жоғарыда аталған мәселелер диплом жұмысының тақырыбының өзектілігін
анықтайды.
Осы мақсатқа қол жеткізу үшін келесі міндеттер өз шешімін табуы
керек.
- Еңбек ақы ұғымының мәнін зерттеу және ашу.
- Іс жүзіндегі еңбек ақы нысандары мен жүйелерін қарастыру,еңбек
ақыны есептеу,сый ақыны беру тәртібін зерттеу .
- Еңбек ақыдан және басқадай төлемдерден ұсталынатын ұсталымдар
есебін, олардың есеп шоттарда көрсетілуін қарастыру.
- Еңбек өнімділігі мен еңбек ақы қорын талдау .
Алға қойылған міндеттерді шешу үшін Мирас ЖШС –нің 2006-2007
жылдардағы есеп мәліметтері, сондай-ақ Қазақстан Республикасының
бухгалтерлік есеп саласындағы нормативтік–құқықтық ақпараттары, арнайы
әдебиеттер пайдаланылды.
1. ҰЙЫМДА ӨНДІРІСТІК ЖӘНЕ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ
1. Еңбек ақы ұғымы, мәні және оны ұйымдастыру жүйелері
Еңбек ақы ұғымы көптеген экономистер арасында қызу пікірталас
тудырып отырған ұғым, олардың бірқатары еңбек ақы ұғымының орнына еңбек
табысыұғымын қолдануды ұсынады .
Бірқатар экономистердің ұсынатын қағидасы жаңа терминологиялық
сөздң емес, керісінше еңбек ақы экономикалық категориясының мәні мен
қасиетін тану. Еңбек ақыны жұмысшылар арасында атқарған еңбегіне қарай
бөлінетін қоғамдық өнімнің (жиынтық қоғамдық өнім,ұлттық табыс) бір бөлігі
ретінде түсіну нарық талабына қайшы .
Бұл жерде тек еңбек ақының пайда болу көзі ғана белгіленіп отыр,
сондай-ақ еңбек ақы тек еңбектің үлесіне қарай бөлінеді .
Экономикалық теорияда еңбек ақының жаратылысын анықтайтын екі
негізгі тұжырым бар:
- Еңбек ақы – бұл еңбектің бағасы. Оның шамасы және
динамикасы нарықтық факторларға, ең алдымен, сұраныс пен ұсынысқа тәуелді
- Еңбек ақы – бұл тауар құнының ақшалай көрінісі, жұмыс
күші немесе жұмыс күші тауарының құнының өзгертілген нысаны. Оның шамасы
өндіріс шарттарымен және нарықтық факторлармен – сұраныс және ұсыныс
анықталады. Осылардың ықпалымен еңбек ақы жұмыс күшінің құнынан ауытқиды.
Еңбек ақының еңбек бағасы ретіндегі тұжырымын А.Смит пен
Рикардо берді.Олар еңбек тауар ретінде көрініс тауып, табиғи бағаға, яғни
табиғи еңбек ақы ие болады деп санады. Ол өндіріс шығындарымен
анықталады, оның құрамына А.Смит жұмысшы мен оның отбасының өмір сүруіне
жеткілікті қаражаттардың құнын қосты.
Еңбек ақы - тауардың ақшалай көрінісі тұжырымдамасын К.Маркс
жасады. Оның негізінде ол еңбек пен жұмыс күші түсініктерінің
айырмашылықтарын салды. Және еңбектің тауар бола алмайтындығын және оның
құны жоқ екендігін негіздеді.Тауар болып еңбек етуге қабілетті жұмыс күші
танылады, ал еңбек ақы осы тауардың ақшалай түрдегі құны болып табылады.
Жұмысшы бүкіл еңбегіне емес, тек керекті еңбекке ғана ақы алады. Еңбек
ақының экономикалық жаратылысы мынада, оның есебінен жұмыс күшінің ұдайы
өндіріс процеесін қамтамасыз ететін материалдық және рухани қажеттілігі
қанағаттандырылады.
К.Маркс еңбек ақының шамасы тіршілік ету қаражатына емес, қоғамның
экономикалық, әлеуметтік,мәдени деңгейіне,сондай еңбек өнімділігінің
деңгейіне тәуелді екенін анықтады .
Еңбек ақы – бұл ұжым еңбегінің соңғы нәтижесіне тәуелді болатын және
жұмысшылар арасында жұмсалынған жұмыс саны мен сапасына, әрбір жұмысшының
нақты қосқан үлесіне қарай бөлінетін тұтынуға бағытталған қаражаттардың
негізгі бөлігі.
Еңбек ақы – жұмысшының өз еңбегінің нәтижелі болуына, құрылыс-монтаж
жұмысының көлемі мен сапасын көтеруге мүдделілігін арттырудағы ең басты
құрал. Ол күрделі экономикалық қарым-қатынастардың жиынтығын сипаттайды.
Айталық, біріншіден, бұл- жұмысшы мен жалпы қоғам арасындағы қарым-қатынас.
Еңбек ақы, төңірегіндегі ең төменгі жалақы мөлшерін белгілеу, ұжымдық
келісім- шартты бекіту секілді мемлекеттік саясаттың қажеттілігі, яғни
мемелекеттік реттеу қызметі. Екіншіден, еңбек ұжымы мен құрылыс ұйымы
арасындағы қарым-қатынас, басқаша айтқанда, еңбек ақы мөлшерінің құрылыс
ұйымының қаржы-шаруашылық есебімен тығыз байланысты.
Еңбек ақының мәні, оның қызметімен анықталады,ол жұмысшының
материалдық және мәдени қажеттілігін қанағаттандыру үшін жеткілікті болуы
тиіс.
Бұрынғы Кеңес тұсындағы жоспарлы-бөлу жүйесі, тарифтік стафкаларды
бекітудің директивті тәсілі нарықтық экономика жағдайында еңбек ақының
арақатынасын реттеуге қабілетсіздігін байқатты.
Экономикасы дамыған елдердің тәжірибесін зерттеу, еңбек ақыны
нарықтық механизмі өзіне келесілерді қамтитынын көрсетті:
- еңбек келісім шартын бекіту кезінде барлық мүдделі талаптардың
мүддесін толық көрсетуге мүмкіндік беретін көп деңгейлі ұжымдық-келісім
шарттық жүйені
- жеке табыс салығын реттеудің салықтық жүйесін, сондай-ақ жұмыс
берушінің жұмыс күшіне жұмсайтын шығындарын
- еңбекке ақы төлеудің жекелеген шарттарын ең төменгі кепілдік жалақы
түрінде мемлекеттік реттеу.
Қазіргі жағдайда жұмысшыларға еңбек ақы төлеу нысаны, жүйесі мен
мөлшері, сонымен қатар басқа да табыс түрлері құрылыс ұйымының шешімімен
белгіленеді. Бірақ, кәсіпорындар, меншік түрі мен ұйымдық-құқықтық нысанына
қарамастан, міндетті түрде, еңбекке ақы төлеудің ең төменгі мөлшерін және
жұмысшыларды әлеуметтік қорғаудың заңмен бекітілген шарттарын қамтамасыз
етуі тиіс.
Еңбек ақы жұмысшы мен жұмыс беруші арасындағы өзара келісімге қарай
төленеді. Еңбек ақының сметалық деңгейі жұмыс беруші үшін еңбек ақы
шығындарының экономикалық тиімді шегін анықтайды .
Жұмысшылардың еңбек ақысын есептеу кәсіпорында қабылданған еңбекке ақы
төлеу жүйесі мен нысандарына, ұжымдық келісім шарттарына,материалдық
ынталандыру ережелеріне сәйкес жүзеге асырылады.
Ұйымда еңбекті ұйымдастырудың негізгі ережелері 10 желтоқсан 1999
жылғы №493-1 Қазақстан Республикасындағы Еңбек туралы Заңымен бекітілген.
Еңбек ақының негізгі көзі – еңбекке ақы төлеу қоры. Сонымен бірге
жалақының екінші түріне жұмысшыларға ұжым еңбегіне қосқан жеке нәтижелері
үшін төленетін әртүрлі төлемдер жатқызылады. Бұл кезде жұмысшыларға сыйақы
беру орындалған жұмыстың сапасын бағалай отырып,ынталандыру қорын еңбекке
араласу коэффициентінің көмегімен жұмысшылардың арасында бөлу арқылы жүзеге
асырылады .
Еңбекке ақы төлеу жүйесіндегі сыйақының маңызды белгілері мыналар
болып табылады: біріншіден, олар негізгі еңбек ақы түріндегі тарифтен
(оклад) бөлек еңбекке ақы төлеудің қосымша нысаны ретінде көрініс табады;
екіншіден,сыйақы еңбекке ақы төлеудің айнымалы бөлігі болып табылады, тариф
(оклад) немесе келісімді бағалар салыстырмалы түрде тұрақты сипатқа ие;
үшіншіден, негізгі еңбек ақыға қарағанда, сыйақы әртүрлі көздерден (өзіндік
күн, пайда есебінен құралған көтермелеу қоры, матеиалдық ресурстарды
үнемдеу есебінен) құралады; төртіншіден, негізгі еңбек ақымен салыстырғанда
сыйақы жоғарғы органдар тарапынан көп реттеле бермейді.
Бұдан өзге, біздің ойымызша, сыйақыны тек ынталандыру құралы ретінде
ғана емес, технологиялық және еңбек тәртібін бұзғаны үшін жауапкершілікке
тарту құралы ретінде де пайдалану керек.
Еңбек ақыны ұйымдастырудың негізгі міндеттері:
- Ұйым жұмысшыларына еңбек ақы төлеу нысандары мен жүйесін анықтау:
- Ұйым жұмысшылары мен мамандарының қол жеткізген нәтижелеріне төленетін
қосымша ақының критерийлері мен мөлшерін белгілеу.
- Қызметкерлер мен мамандардың қызметтік окладтары жүйесін белгілеу,
- Қызметкерге сыйақы беру жүйесі мен көрсеткіштерін негіздеу.
Еңбек ақыны мемлекеттік реттеу қамтиды:
- Қазақстан Республикасында еңбек ақының ең төменгі мөлшерін белгілеу
және өзгерту заңдылықтары;
- Ұйымның еңбек ақы төлеуге бағытталған қаражаттарын,жеке
тұлғалардың табыстарын салықтық реттеу;
- Аудандық коэффициенттер мен үстемелік пайыздарды бекіту;
- Еңбек ақы жөніндегі мемлекеттік кепілді бекіту.
1.2. Ұйымның ұйымдық-өндірістік қызметіне сипаттама және негізгі
көрсеткіштерін талдау
Мирас жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің негізгі қызметі темір
– бетон бұйымдарын өндіру және құрастыру, өнеркәсіптік, азаматтық
құбылыстарды салу, әртүрлі обьектілерде монтаждау және жөндеу жұмыстарын
жүргізу, бұған қоса әртүрлі өз жарғысында көрсетілген коммерциялық
қызметтерді жүзеге асыру болып табылады. Ол серіктестік ретінде 5 сәуір
2002 жылы 4958-1933 ЖШС куәлігімен тіркеуден өткен. Осы тіркеуден өткенге
дейін Теміржолқұрылыс акционерлік қоғамының Қазақ филиалы болып келді .
Қазалы темір-бетон құрастыру зауыты 1982 жылы Батыс Қазақстан темір
жолын темірбетон бұйымдарымен қамтамасыз ету мақсатында екі СБ – 153 бетон
араластырғыштармен жылына 10000 м бұйым өндіру мүмкіндігі бар типтік бетон
араластырғыш желі ретінде салынды. Ол инерттік материалдарды қабылдау, беру
және дозалау құралдарымен жабдықталған.
1986 жылы өнімділігі 10 плита болатын кеңістік плита желісі бар
бұйымдарды шығару үшін жазғы полигон салынды. Полигонда қабырғалық блоктар,
барлық маркадағы фундаменттік ұзынша блоктар, барлық маркадағы фундаменттік
ұзынша блоктар колонналар, аэдродромдық плиталар, электр беру желісіне
тірек болатын бұйымдар шығарылады.
Зауытта құрылыс лабораториясы, әкімшілік-тұрмыстық ғимарат,
арматуралы-каркастық цех, автотұрақтар, ағаш өңдейтін цех бар. Зауыт 160-
тан астам темір-бетон бұйымдарын шығарады.
1982 жылдан 1986 жылға дейін зауыт цух ретінде Қандыағаш темірбетон
құрастыру зауытының балансында болды. 1998 жылдан Түркістан теміржолы
ұйымының балансында, ал 2000 жылдан бастап Теміржолқұрылыс ААҚ
құрамында қызмет атқарды.
Серіктестіктің жеке балансы, фирмалық белгісі, мөрі банктерде есеп
айырысу шоттары бар.
Зауытта жоғары білікті инженерлік-техникалық қызметкерлер, кәсіпқой
мамандар жұмыс істейді; олар қазіргі талаптарға сай сапалы бұйымдар
шығаруға мүмкіндік береді.
Мирас ЖШС-нің өндірістік қызметінің нәтижесі оның бөлімшелерінің
қызметімен анықталады. Серіктестіктің жұмысының тиімділігі жұмыс процесінің
дұрыс ұйымдасуына, технологиялық құрал – жабдықтардың пайдалану деңгейіне
байланысты. Зауыттың қарамағында бетон құю цехы, құрылыс бригадасы, ағаш
өңдеу цехы, ұстахана, өндірістік- сметалық бөлім, қаржы – жоспарлау өнімнің
сапасын тексеру лабораториясы және кадрлар бөлімі жұмыс істейді (1-ші
сызбаны қараңыз).
Мирас ЖШС-де негізгі бөлім – бетон құю цехы. Онда темір –
бетон бұйымдары дайындалады. Бұл цехта өндірілетін негізгі бұйымдар -
әртүрлі маркадағы колонналар, баспалдақтық, тротуарлық плиталар, тас
шеңберлі құдық плиталары, фундаменттік блоктар мен қабырғалар тас плиталар.
Цехта орта есеппен жылына 3381 мың теңгенің өнімі өндіріледі. Зауытта
темірбетон бұйымынан бөлек құрылыстық заттар – есік, терезе, едендік
ағаштар т.б. жасалынады. Бұл өнімдерді серіктестікте ағаш өңдеу цехында
дайындайды.
“Мирас ” ЖШС
Өндірісті ұйымдастыру және басқару қызметі
Материалдық – техникалық жабдықтау қызметі :
- Материалдық жабдықтау бөлімі
- Өткізу бөлімі
Экономикалық қызмет :
- Есеп – қисап бөлімі
- Қаржылық жоспарлау бөлімі
Техникалық бақылау бөлімі
Әкімшілік – шаруашылық қызметі
Инженерлік – техникалық қызмет
Өндірістік - сметалық бөлім
Техникалық бақылау бөлімі
Өнімнің сапасын тексеру лабараториясы
Негізгі және көмекші өндіріс
Бетон құю цехы
Ағаш өндеу цехы
Ұстахана
Құрылыс учаскесі
Жөндеу шеберханасы
Сызба -1. Серіктестіктің ұйымдық - өндірістік құрылымы.
Серіктестіктің құрылыс учаскесі құрылыс-монтаж, жөндеу жұмыстарын
тапсырысқа сай орындайды.
Ұстаханада шаруашылыққа қажетті қызметтерді көрсету, атап айтқанда
темірді кесу, дәнекерлеу, құлардарды жөндеу жұмыстары орындалады.
Серіктестіктің жабдықтау-өткізу бөлімі мүліктердің сақталуына, өндіріс
барысында материалдық қорлардың жеткілікті мөлшерде болуына, дайын
бұйымдардың қордаланып қалмай, жылдам өткізілуіне және олардың сапасының
дұрыс анықталып отыруына жауап береді.
Есеп-қисап бөлімі серіктестікке бөлінген мүліктердің және олардың
құралу көздерінің есебін жүргізеді. Өнімнің өзіндік құнын анықтайды.
Кадрлармен жабдықтау бөлімінде жұмыс күшін жинау, кадрларды.
серіктестіктің дайындау және қайта дайындау бойынша жұмыстар атқарылады .
Мирас ЖШС –нің қызметінін басқаруды тікелей серіктестік төрағасы
жүзеге асырады. Төраға серіктестік жарғысымен заңдылықтар талаптарына
сәйкес мүлкіне иелік жасайды, жұмысшылардың құрылымын, еңбек ақы жүйесін
бекітеді, серіктестіктің қаржылық жағдайына, оның мүлкінің сақталуына жауап
береді.
Бас экономист экономикалық шешімдерді дайындап, өндірісті болжамдап
жоспарлау, несие, қаржыландыру, баға саясаты және мүліктердің экономикалық
тиімділігін бағалауды жүзеге асырады.
Бас инженер өндірісте ғылым мен техниканы дамытуға бағытталған жалпы
техникалық қауіпсіздікті сақтауға, электрэнергиясымен, жылу және сумен
қамтамасыз ету мәселелеріне жауап береді.
Бас механик зауыттың техника машина, құрал-жабдықтарға жауапты. Ол
механикалық, техникалық қызмет көрсетуді машиналар мен құрал – жабдықтарды
жөндеуге басшылық жасайды.
Нарықтық қатынастардың дамуы ұйымдардың тиімді жұмысын қамтамасыз
етуду талап етеді. Зауыттың өндірістік, қаржылық қызмет көрсету түрлерінің
нәтижелері әртүрлі көрсеткіштермен сипатталады. Серіктестік тиімді қызмет
жүргізуі үшін еңбек, материалдық ресурстарды тиімді пайдалануды қамтамасыз
етуі қажет, ғылыми – техникалық прогресс жетістіктерін енгізуді, тиімді
қамтамасыз етуі қажет, ғылыми – техникалық прогресс жетістіктерін енгізуді,
білімді өндірісті құруды, тұтынушылар тапсырысына икемделуді қамтамасыз
етуі қажет. Серіктестіктің қолда бар ресурстарын тиімді,үнемді,ұқыпты
пайдалану, оның табысы қызметіне тікелей әсер етеді.
Темір-бетон құрастыру зауыты бойынша негізгі құралдардың жалпы
сомасы 28290 мың теңге,оның ішінде жоғары үлесті ғимараттар мен құрылыс
алады (73,1 пайыз),берілістік құрылғылар – 7,8 пайыз машиналармен
жабдықтартар 10,8 пайыз, көлік құралдары – 7,3 пайыз.
Негізгі құралдардың зерттеу жүргізіліп отырған жылғы тозу
коэффициенті 43,8 пайызды құрады. Осы жылғы құрылыс монтаж жұмыстарының
және бұйымдарды өткізудің көлемі 57322,4 мың теңгені көрсетіп отырса, қор
қайтарымы 2,02 теңгеге, қор сыйымдылығы 0,49 теңгеге тең болып, зауытта
негізгі құралдардың пайдалануы тиімділігінің жоғары екендігін байқатып
отыр.
Мирас серіктестігінде қызметкерлер мен жұмысшылардың жалпы саны
113 адам,оның ішінде өндіріс жұмысшылар – 99, әкімшілік қызметкерлері – 14.
Зауыттың өндіріс ырғағының бірқалыпты жүруіне жыл мезгілдерінің ықпалы
едәуір. Қыс айларында зауыт ұсынатын бұйымдар мен көрсететін қызмет
түрлеріне, сұраныстың төмендеуіне байланысты, қызметкерлер мен жұмысшылар
ақысыз демалыстарға шығуға мәжбүр. Ал сұраныстың қайта жоғарылауымен қатар
зауыт жұмысы да жанданады.
Сонымен қатар, серіктестіктің өндірістік қызметінің жалпы
сипаттамасын алу үшін негізгі техника-экономикалық жағдайын бейнелейтін
көрсеткіштер жүйесіне кешенді баға беру қажет, олардың қатарына -
өткізілген өнім және орындалған жұмыс көлемі, өткізілген өнімнің (жұмыстың)
өзіндік құны, өндірістік әлеуметтік қамтамасыз етілу деңгейі, пайдалану
тиімділігі,еңбек ақы қоры, орташа айлық жалақы, табыс көлемі, табыстылық
деңгейі, тағы басқа көрсеткіштерді жатқызуға болады. Серіктестіктің негізгі
экономикалық көрсеткіштерді жатқызуға болады. Серіктестіктің негізгі
экономикалық көрсеткіштері 1- кестеде берілген.
1-ші кестенің мәліметтері көрсетіп отырғандай, негізгі
құралдардың орташа жылдық құны 2005 жылмен салыстырғанда 21 пайызға
көтерілген, бұған 2876,4 мың теңге негізгі құралдардың сатып алынуы ықпал
етті.
Кесте 1.
Мирас ЖШС қаржы-шаруашылық қызметінің техникалық- экономикалық
көрсеткіштері
№ Көрсеткіштері Жылдар Ауытқу
2007-2006 жж
2006 2007 +,- %
1 Негізгі құралдардың 23718 28704 +4986 +21
орташа жылдық құны,
мың теңге
2 Ағымдағы 34588.5 24528 -10060.5 -29.1
активтердің орташа
жылдық құны, мың
теңге
3 Оның ішінде: 23296 14622 -8674 -37.2
Дебиторлық қарыздар
4 Кредиторлық 29460.5 43689 +14228.5 +48.3
қарыздардың орташа
жылдық кұны, мың
теңге
5 Еңбекке ақы төлеу 15116 20056 +4930 +32.6
қоры, мың теңге
6 Орташа тізімдік 102 113 +11 +10.7
жұмысшылар саны,
адам
7 Өнімдерді (жұмыс, 57322 80146 +22824 +39.8
қызмет) өткізуден
түскен табыс, мың
теңге
8 Өткізілген 54007 72673 18666 +34.6
өнімдердің (жұмыс,
қызмет) өзіндік
кұны, мың теңге
9 Кезең шағындырды, 6311 3185 -3126 -49.5
мың теңге
10 Таза табыс (залал), 91 701 +610 7есе
мың теңге
11 Қор қайтарымдылығы, 2.0 3.4 +1.4 +70
теңге
12 Қор сыйымдылығы, 0.5 0.3 -0.2 -40
теңге
13 Өткізу 0.2 0.9 +0.7 4.5есе
рентабельділігі, %
Көзі: Мирас ЖШС-ның жылдық есебінен келтірілген деректер
Орындалған жұмыс көлемі мен өткізілетін өнім көлемі өткен жылға
қарағанда 22824,0 мың теңгеге немесе 39,8 пайызға көбейді. Дегенмен есепті
жылы сұраныстың аз болуына байланысты, орындалған жұмыс көлемі небәрі
41092,7 мың теңгені, темірбетон бұйымдарын өткізу көлемі 23214,0 мың
теңгені құраған. Жұмыс көлемі мен темірбетон бұйымдарын өткізу көлемінің
жоғарылауына байланысты,өткізілген өнімнің (жұмыс) өзіндік құны 18666 мың
теңгеге немесе 34,6 пайызға өскен.
Жұмысшылар саны серіктестікте 11 адамға жоғарылаған,еңбекке ақы
төлеу қоры жылдан жылға артып отыр. Егер 2005 жылы 15116 теңгені құраса,
2006 жылы 20056 теңгеге тең, яғни 4930 мың теңгеге немесе 32,6 пайызға
артқан.
Серіктестік рентабельды болып табылады. Зерттеліп отырған жылдарды
табыспен қорытындылаған, 2005 жылы рентабельділік деңгейі – 0,2 пайыз, 2006
жылы 0,9 пайыз.
1.3 Ұйымда бухгалтерлік есепті және есеп саясатын
ұйымдастыру
Есеп саясаты – бұл ұйымның есептік нұсқасын, нұсқалар рұқсат еткен
есеп объектілерін бағалаудың, сондай–ақ белгіленген нормалардың талаптарына
және ұйым қызметінің ерекшеліктеріне орай бухгалтерлік есепті жүргізу мен
ұйымдастырудың техникасының нысандарын таңдау.
Ұйымның есеп саясаты жалпылама қабылданған, белгілі бір қағидалар
жиынына негізделеді. Ол бас бухгалтермен жасалынып, ұйым басшысымен
бекітіледі.
Есеп саясатының басты міндеттері:
- Ұйымның қаржы – шаруашылық қызметін объективті көрсету;
- Ұйым қызметін тиімді басқару мақсатында ұйым қызметі туралы толық
және шынайы ақпаратты қалыптастыру;
Есеп саясатын қалыптастыру кезеңдері: бухгалтерлік есептің
объектілерін анықтау; бухгалтерлік есепті жүргізу тәсілдерін таңдауға әсер
ететін факторларды табу, талдау және бағалау; есеп саясатын құрудың
бастапқы ережесін таңдау және негіздеу;нақты ұйым үшін бухгалтерлік есепті
жүргізу тәсілдерін таңдау,таңдап алынған есеп саясатын рәсімдеу.
Есеп саясатын қалыптастырған және қолданған кезде есептің мынандай
принциптерін сақтау керек:
1. Есептеу – ұйымның табыстары мен шығыстары олардың келіп түсуіне
немесе туындауына қарай танылады және бухгалтерлік есепте көрсетіледі.
2. Үздіксіздік – яғни объектілер үздіксіз әрекет ететін,болашақта да
жұмыс жасайтын болып саналады.Оның таратылуына немесе қызмет көлемінің
едәуір қысқартуға ешқандай ниеті де, мұқтаждығы да жоқ деп болжанады.
3. Түсініктілік – қаржы есептемелеріндегі барлық ақпараттар
пайдаланушыға түсінікті болуы тиіс.
4. Маңыздылық – пайдаланушылар негізделген басқару шешімдерін
қабылдауды және ұйымның шаруашылық қызметін бағалауы үшін қаржылық ақпарат
маңызды болуы керек.
5. Мәнділік – ақпарат мәнді болуға тиіс.Егер біз қаржылық есептемеде
қандай да бір мәліметті жіберіп алсақ, не дұрыс ұсынбасақ, онда бұл
ақпаратты пайдаланушылардың экономикалық шешіміне әсер етуі мүмкін.
6. Растық. Ақпаратта қателік немесе жалғандық жоқ болса, ол рас болып
табылады және оған пайдаланушылар сене алады.
7. Бейтараптық. Қаржылық ақпарат тәуелсіз болуға тиіс.
8. Сақтық, яғни активтер мен кірістер артық бағаланбас үшін шешім
қабылдаған кезде қауіпсіздік жағдайын сақтау, абайлау.
Бұл принциптер ұйымның есеп саясатын әзірлеуге және қабылдауға
негіздемені қамтамасыз етеді. Бұларды сақтамау ұйымның мүліктік және қаржы
жағдайы туралы көріністі бұрмалайды. Бухгалтерлік есептің стандарттары есеп
саясатын қалыптастыруға база болып саналады.
Мирас серіктестігінде бухгалтерлік есеп журнал- ордерді формада
жүргізіледі. Серіктестікте негізгі құралдар есебі Негізгі құралдар есебі
бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес жүргізіледі. Барлық негізгі
құралдар типтік формадағы бланкілерде жүргізіледі. Негізгі құралдар
кірістелген сәтінде стандартқа сәйкес бастапқы құнымен бағаланылады.
Нысаналы бағыты мен орындайтын қызметіне байланысты, сондай-ақ шоттардың
типтік жоспарына сәйкес серіктестіктің негізгі құралдары жіктеледі.
Негізгі құралдарды есептен шығару серіктестік төрағасымен
бекітілген Негізгі құралдарды есептен шығару тәртібі туралы нұсқауға
сәйкес жүргізіледі.
Негізгі құралдарды түгендеу Мирас серіктестігі төрағасының
өкімімен жылына бір рет өткізіледі.
Зауытта негізгі құралдардың амортизациясы бірқалыпты (түзу
сызықты) әдіспен жүргізіледі. Салықтық есеп үшін серіктестік активтердің
(негізгі құралдар және материалдық емес актив) амортизациясын есептейді.
Серіктестікте құралдарды күрделі жөндеуге арналған жөндеу қоры
құрылмаған. Күрделі жөндеу бойынша нақты шығыстар олар пайда болған сәтте
шығындардың сәйкесінше шоттарына апарылады.
Күрделі салымдар,қайта конструкциялар мен модернизациялау
серіктестікте негізгі құралдардың есептелген амортизациясына, таза табыс
немесе ұзақ мерзімді несиелер есебінен жүзеге асырылады.
Материалдық емес активтер бастапқы құны бойынша бағаланады:
- Сатып алу бағасы;
- Бағдарламалық өнімді орнату және реттеу бойынша шығындар, материалдық
емес активтер бойынша тозу ай сайын бекітілген нормаға сай есептеледі.
Материалдық емес активтердің пайдалы қызмет мерзімі олардың түрлеріне
байланысты (лицензия, патент, пайдалану құқығы) арадағы мәміледе
қарастырылған жағдайлармен анықталады.
Тауарлы – материалдық қорлар есебі № 7 Тауарлы-материалдық қорлар
есебі бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес жүзеге асырылады. Олардың
есебі қойма карточкаларында және типтік құжаттарда жүргізіледі. Тауарлы-
материалдық қорлардың өзіндік құны оларды сатып алу, транспорттық-дайындау
шығындарынан құралады. ТМҚ орташа құн әдісімен бағаланады. ФИФО және арнайы
ұқсастыру әдістері қолданылмайды. Сатып алынған тез тозатын заттар,
инструменттер, төсек жабдықтары, арнайы киімдер, қорғану заттары
эксплуатацияға берілгенге дейін 206 Басқадай материал шотының 04
Қоймадағы көп ретті пайдаланылатын заттар аралық шотында есепке алынады.
Ал пайдалану мерзімі бір жылдан жоғары заттар негізгі құралдар ретінде
12501 Инструменттер, өндірістік және шаруашылық интервалдарышотында
есепке алынады.
Серіктестікте өндіріс шығындарын есепке алу үшін 90 Негізгі
өндіріс 92 Көмекші өндіріс, 93 Үстеме шығындаршоттары ашылған. Құрылыс
– монтаж жұмыстарының барлық шығындары тікелей, үстеме және басқадай
шығындарға бөлінеді.
Тікелей-мердігерлік мәмілемен байланысты тікелей шығындар. Оған
материалдық шығындар, негізгі жұмысшылардың еңбек ақысы мен еңбекақыдан
аударымдар, негізгі құралдарды және материалдарды құрылыс участогіне орын
ауыстыру шығындары, учаскеде пайдалану үшін жалға алынған негізгі құралдар
бойынша шығындар, жобалау және авторлық бағалау шығындары,үшінші тараптың
талабын қанағаттандыру бойынша шығындар енеді .
Құрылыс мердігер мәмілесінің өзгеруі – бұл тапсырыс берушінің
жұмыс көлемін,құрылымын немесе мерзімін өзгерту туралы нұсқауы, бұл
жағдайда табыстың артуы немесе кемуі мүмкін.
2007 жылғы 1 қаңтардан бастап, Қазақстан Республикасының ұйымдары
қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарына көшіп, соған сәйкесті
қаржылық есептілікті тапсыруға міндетті. Бір жағынан алып қарағанда, бұл
ұйымдардың есепке алу жүйелері мен саясаттарын өзгерту жөніндегі үлкен
міндет болса, екінші жағынан, инвесторлармен қарым – қатынастың жаңа
деңгейін жасаудың мүмкіндігі болып табылады.
Ұйымдарда бұл жүйеге көшудің қиыншылықтары сол, олар уақытпен
шектеліп қана қоймай, салықтық бухгалтерлік есептен басқа төртінші есеп
жүйесі болып табылады.
Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарына көшумен қатар
қосымша мінднттер туындайды. 2005 жылы ҚЕХС жөніндегі комитет активтер мен
міндеттемелерді рыноктік бағалауды көбірек пайдалануға, сондай-ақ есеп
стандарттарын US GAAP-пен үйлестіруге бағытталған бірқатар өзгерістерді
іске асырады. Нәтижесінде ұйымдардың бірқатар шаруашылық шарттарын,
материалдық емес активтерді тану жөніндегі ҚЕХС бойынша есеп саясатын қайта
қараулары тиіс.
Ұйым есеп саясатын қайта қараған кезде ҚЕХС №8 Есеп
саясаты,есептік бағалаудың өзгерістері және қателіктері IAS есеп саясатын
басшылыққа алып, ондағы таңдау және өзгерту критерилерін, сондай –ақ
есептік бағалаулар мен қателіктердің есеп мәліметтеріне ықпалы туралы
ақпаратты ашып көрсету жөніндегі талаптарды белгілейді.
Есеп саясаты туралы ақпаратты ашып көрсету жөніндегі талаптар 1-
Қаржы есептілігін ұсыну IAS-та белгіленген. Оны қолдану аясы мыналарды
қамтиды:
- Есеп саясатын таңдау немесе оны өзгерту;
- Есептік бағалауларды өзгерту;
- Алдыңғы есептік кезеңдерде жіберілген қателіктерді түзету.
Есеп саясаты өз құрылымы мен мазмұндық нысаны бойынша үш
дәстүрлі бөлімнен тұрады:
1) жалпы бөлім
2) ұйымдастыру бөлімі;
3) әдістемелік бөлім
Жалпы ережелербөліміне мыналарды енгізген жөн:
- ұйым туралы жалпы мәліметтер
- қаржылық жағдайлар,қызмет нәтижелері және ұйымның қаржылық
жағдайындағы өзгерістер туралы шынайы ақпаратты қалыптастырудың
қамтамасыз етілуі оның есеп саясатының негізгі мақсаты;
- таңдап алынған есеп саясаты арқылы қаржы есептілігінің халықаралық
қаржы есептілігінің барлық талаптары мен түсіндірмелер жөніндегі
тұрақты комитетінің түсіндірмелерінде жекелей,сондай-ақ жиынтық
түрінде сәйкестігін қамтамасыз етуге тырысуды көрсету.
Әдістемелік бөлім ақпаратты қаржы есептілігінде көрсетудің ҚЕХС
ұсынатын таңдаулы баламаларға орай нақты тәсілдерін қамтуға тиіс. Меніңше,
егер басқаша жасаудың ерекше негіздемелері болмаса, есеп саясатын ҚЕХС
бойынша бір рет қалыптастыратын ұйымдарға негізгі (ұсынылатын) жол
бойынша жүргені дұрыс. ҚЕХС көшумен қатар әртүрлі қиыншылықтар кездесетіні
сөзсіз, мәселен, материалдық емес активтердің, зерттеу, әзірлеу, өндірісті
игеру және т.б. шығындарының әлі бола қоймаған амортизациясын есептеу
нормалары мен тәсілдерін анықтау барынша күрделі болып келуі мүмкін, мұндай
қиыншылықтар таяу болашақтада болатыны түсінікті. Сондықтан, біріншіден,
есеп саясатында оқиғалардың барлық өрбу жағдайларын және бухгалтерлік
қадағалау объектілерін алдын-ала болжап білуге тырысудың керегі жоқ. ҚЕХС
егжей-тегжейлі рәсімдерге емес принциптерге сүйенеді, ал екіншіден, жаңадан
пайда болған бухгалтерлік қадағалау объектілерісін есепке алудың нақты
тәсілін есепке қабылдау сәтінде тек 1-қаңтардағы жағдайды емес, жыл
ортасында да анықтай беруге болады. Бұл факті есеп саясатының өзгерісі
емес, толықтырулары ретінде танылады, сондықтан халықаралық стандарттарға
қайшы келмейді.
Өзгерістерге қатысты келетін болсақ, онда ҚЕХС ұйым операцияларының
немесе ҚЕХС өзі мен оларға түсіндірмелердегі өзгерістердің сипатындағы
елеулі өзгерістер болған жағдайда ғана жол береді.
Сондай-ақ есеп саясаты – бұл алдағы жылға әрекет жасауда ұсынылатын
жалпы басшылық екенін және ол түсіндірме жазбаларға ашылуға тиіс
әдістемелік сипаттағы мәліметтерді алмастыра алмайтынын ескеру керек.
Ұйымдастыру бөлімі бухгалтерлік есепті жүргізуге, бухгалтерия
құрылымын ұйымдастыруға және оның қызметкерлерінің лауазымдық міндеттерін
бөлуге, бухгалтерлік есепті жүргізудің қолданылатын нысандарын, шоттардың
жұмысшы жоспарын және басқаларды сипаттауға жауапты тұлғаларды анықтайтын
елеулі мәселелерді қамтиды. Мұның барлығы бухгалтерияның жұмысын ретке
келтіруге, ақпарат келіп түскен кезде оны дәл бірегейлендіруге, бағалауға,
жіктеуге және жүйелендіруге мүмкіндік беріп, есептілікті жасаған кезде
жұмысты едәуір оңайландырады.
2. ЕҢБЕККЕ АҚЫ ТӨЛЕУ БОЙЫНША ЕСЕП АЙЫРЫСУ ЕСЕБІ
2.1 Жұмысшылар мен қызметкерлердің құрамы және жұмыс уақытын пайдалану
есебі
Есеп еңбек өнімділігінің жоғарылауына және өнімнің өзіндік құнының
төмендеуіне ықпал етуі тиіс. Ұйымның қаржы – шаруашылық қызметі барысында
жұмысшылар мен қызметкерлерді қабылдау және жұмыстан шығару, бір орыннан
екіншісіне ауыстыру болып тұрады.
Жұмысшылар мен қызметкерлердің жеке құрамын кадрлар бөлімі жүргізеді.
Кадрлар бөлімінде мынандай алғашқы есеп құралдары пайдаланылады:
- Жұмысқа алу туралы бұйрық (үлгі Т- 1);
- Жеке карточка (үлгі Т – 2)
- Басқа жұмысқа ауыстыру туралы бұйрық (үлгі Т -5)
- Демалыс беру туралы бұйрық (үлгі Т- 6)
- Еңбек келісім шартын бұзу туралы бұйрық (үлгі Т- 8)
Жұмысқа қабылдау туралы бұйрық (Т – 1) шыққаннан кейін жұмысқа алу
жайлы өтініш негізінде жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек кітапшасына төл
құжаттағы тиісті жазулар жазылып және оған Т -2 үлгідегі жеке карточкасы
ашылды. Ол карточкада жұмысшылар мен қызметкерлердің білімі,жұмыс орны, аты-
жөні, ұлты, еңбек стажы, дүнеге келген күні, айы және дүниеге келген жылы,
мекен-жайы және тағы басқа керекті мәліметтер толтырылады.
Бірінші рет жұмысқа орналасқан жұмысшылар мен қызметкерлерге
ұйымның кадрлар бөлімі еңбек кітапшасын толтырады. Еңбек кітапшасы –
мамандар бөлімінде сақталанып оған жұмысшылар мен қызметкерлердің қызмет
орнының өзгеруі, алған мақтаулары мен сыйлықтары, сондай-ақ ескертулері,
сөгістері және тағы да басқа деректер жазылады.
Ұйымдағы әрбір қызметке алынған адамға,яғни жұмысшылар мен
қызметкерлерге табельдік номер беріледі. Бұл номер – еңбек ақы бойынша есеп
айырысу құжаттарында көрсетіледі. Белгілі бір кезеңдегі яғни, уақыттағы
ұйымның жұмысшылар мен қызметкерлердің тізімдегі орташа санын анықтау үшін
жұмысшылар мен қызметкерлердің күнделікті сандық есебін жүргізу керек. Ол
үшін жұмысшылар мен қызметкерлердің, тізімдегі саны әрбір жұмыс күні сайын
жұмысшылар мен қызметкерлердің, жұмысқа алу, басқа қызметке ауысу
бұйрықтары негізінде анықталып отырады.
Жұмысшылар мен қызметкерлердің күнделікті тізімдегі саны
қызметкерлердің жұмыс уақытын пайдалану есебінде табельдің деректеріне
сәйкес келуі тиіс. Есеп беретін айдағы шаруашылық ұйымның жұмысшылар мен
қызметкерлерлің орташа саны сол айдағы әрбір календарлық күндердегі
жұмысшылар мен қызметкерлердің тізімдегі санын қосып, яғни 1-нен 30-на
дейін немесе 1-нен 31- не дейін (ақпан айында 1-нен 28- не дейін немесе 1
–нен 29- на дейін) мейрам және қызмет істемейтін күндері екі немесе одан да
көп қатар болса ,жұмыскерлердің тізімдегі саны ол күндердің әрқайсысына
демалыс немесе мейрам күндерінің, сондай–ақ жұмыс істемейтін күндерінің
алдыңғы жұмыс күніндегі тізімдегі санына теңеліп алынады.
Жұмысшылар мен қызметкерлердің тізімдегі саны ұйымдарға қызметке жаңа
адамды алуға немесе кейбір қызметкерлердің жұмыстан босатуға байланысты
өзгеріп отырады.
Еңбек жайлы есеп беруде көп салалы қызмет атқаратын ұйымның
жұмысшылар мен қызметкерлерін негізгі қызмет атқаратындар және негізгі емес
қызмет атқаратындар деп екі топқа бөлінеді. Басшылар қатарына - директор,
ректор, президент, меңгеруші және тағы басқалар жатады. Мамандар қатарына –
инженерлер, техникалық қызметтегі адамдар және тағы басқалар жатады. Басқа
да қызметкерлер қатарына – құжаттарды дайындайтын, есеп пен бақылау жұмысын
жүргізетін, шаруашылық қызметтерін атқаратын бухгалтерлер, менеджерлер,
агрономдар, механиктер және тағы басқалар жатады.
Жұмыс істелінген уақыт көрсеткіші, жұмысшылар мен қызметкерлердің
еңбекақысые жұмыс істеген уақытына қарай есептеуге, оларға өнімнің
өнімділігін есептеуге және жұмысшылар мен қызметкерлердің белгіленген
нормасын орындау барысын анықтауға, сонымен қатар жұмыс істегені жайлы
статистикалық көрсеткіштерді алуға, жұмыс күнінің балансын жасауға
қолданылады. Жұмыс істелінген уақыт есебі жұмысшылар мен қызметкерлердің
жұмысқа келуі, олардың жұмыс істегені, жұмыстың тоқтап қалуы және жұмысқа
келмеген жұмысшылар мен қызметкерлердің категорияларына сай табельде
алфавит бойынша жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақысын есептеуге
арналған.
Барлық категориядағы жұмысшылардың жұмыс уақытын пайдалану есебі
Жұмыс уақытын есепке алу табелінді (Т – 13 үлгі ) жүргізіледі.Ол
ақпаратты автоматты өңдеу жағдайында қолданылады.
Бұл табельдер ұйымның әр құрылымының өкілдері бойынша жұмысшылар мен
қызметкерлердің жұмысқа келмегені, жұмыстың тоқтап қалғанына байланысты
белгіленген шартты белгілерді қою арқылы толтырылады. Жұмысшылар мен
қызметкерлердің уақытша жұмысқа жарамай қалғаны туралы құжаттарды осы
табельге қосымша тіркелінеді .
Зерттеу жүргізіліп отырған ұйымда өткізу қағазы жүйесі қолданылады,
әрбір жұмысшыға тұрақты өту қағазы беріледі. Олар бұл қағазды жұмыс орнына
келген кезде алып,жұмыстан қайтқан кезде өткізулері тиіс.Өткізілген немесе
өткізілмеген қағаздардың негізінде табель есебі жүргізіледі .
Табельдік есеп жұмысшылар мен қызметкерлердің ұйымда қабылданған еңбек
тәртібіне сәйкес жұмысқа дәл уақытында келу мен кетуін, сондай-ақ олардың
жұмыс уақытында болуын қадағалауды қамтамасыз етуі тиіс.
Жұмысшыны табельге қосу немесе қоспау жұмыс күшінің қозғалысы туралы
алғашқы құжаттардың негізінде жүргізіледі. Жұмысшылардың жұмысқа келмегені
жайлы белгі,құрылысшылардың өзге, жұмысшылар мен қызметкерлерге өткізу
жүйесінің мәліметтері негізінде қойылады. Құрылысшылардың жұмысқа келген
келмегені жайлы мәліметті тікелей бригадир немесе шебер қадағалап
белгілейді. Бұдан өзге табельге жазулар түсіруге, уақытша еңбекке
жарамсыздығы парағы, қызметтік іс сапар жайлы бұйрықтар іс сапар куәлігімен
қоса,қысқартылған жұмыс уақытын бекіту жайлы (жасөспірімдердің жеңілдік
сағаттары,емізетін аналардың үзілістері т.б.) бұйрықтар негіз
болады.демалыс және мейрам күндерінің есебі табельде ұйымның жұмыс кестесі
мен тәртібінің негізінде жүзеге асырылады.
Жұмыстағы іркілістер де табельде көрсетіледі. Олардың есепте
көрсетілуіне тұрып қалу парағы негіз болады.
Табельдік есепті жүргізуге жұмыс уақыты шығынының шартты белгілері
қолданылады. Жұмыс уақыты шығындарының барлық түрлері 4 типке бөлінеді:
- атқарылған уақыт;
- атқарлылмаған уақыт ;
- атқарылмаған бөлінбейтін уақыт;
- демалыс және мейрам күндері.
Жұмысшылар мен қызметкерлердің демалысқа шығуы, іс-сапарында болуы,
жұмысқа себепсіз кешігуі және тағы басқа жағдайлар табельде тиісті
белгіленген әріптік белгімен көрсетіледі.
Мысалы:
- Іс- сапардағы жұмысшы қызметкер үшін – і
- Демалыстағы жұмысшы қызметкер үшін – д
- Жұмыстан себепсіз кешіккен жұмысшылар үшін – с
- Тағы да басқа белгілер қолданылады.
Табельдьде жұмысшылар мен қызметкерлердің тек қана жұмысқа келген
немесе жұмысқа келмеген күнін белгілеп қана қоймай, олардың жұмысқа
кешіккенін, мерзімнен тыс жұмыс істеген уақытын,жұмыс істеудің белгіленген
уақытын және тағы да басқа себептерді есептеу үшін белгілер қойылады.
Бұл ретте шартты белгінің қасына белгіленген жұмыс уақытынан
ауытқыған уақыты табедьге бұрыннан арналған алғашқы құжаттарға жазылуы
тиіс.
Ай соңында табель жабылады, яғни онда әрбір жұмысшының жұмысқа келген
күнінің саны, келмеген күні, оның себептері, атқарылмаған сағаттың саны
(кешігу,жұмыстан ерте кету, іркілістер), атқарылған уақыттың жалпы
саны,оның ішінде түнгі, кесімді, көрсетіледі. Табельге табельді толтыратын
тұлға, цех бастығы қолдарын қойып, бухгалтерияға өткізеді.
Мерзімді еңбек ақы кезінде табель әрбір жұмысшыға тиісті еңбек ақыны
анықтайтын негізгі құжат болып саналады. Еңбек ақысы мерзімді жалақы
бойынша төленетін жұмысшыларға ол ай ішінде нақты атқарылған уақыт туралы
табель есебінің мәліметтері және белгіленген оклад негізінде анықталады.
Бұл кезде өндірілген өнімнің саны есепке алынбайды.
Кесімді еңбек ақы жағдайында табельдік есеппен қатар өнімділік есебі
де үлкен мәнге ие.
Сондықтан серіктестікте құрылыс учаскесінің жұмысшыларынан өзге
жұмысшыларға еңбек ақы мерзімді-сыйақылы жүйе бойынша төленеді. Бұл кезде
еңбек саны мен сапасы есепке алынып,еңбек нәтижесіне жұмысшылардың
мүдделілігі көтеріледі. Өйткені сыйақы уақытты үнемдегені, құралдардың
тоқтаусыз жұмысы және материалдарды үнемдегендері үшін беріледі.
Өнімділік нормалары келісімді жалақы кезінде қажет. Яғни әрбір
жұмысшының орындаған жұмысының көлемін натуральды өлшемде есептеп уақыт
бірлігіне келетін нормамен салыстыруға мүмкіндік болады. Сондықтан
өнімділік есебі бойынша алғашқы құжаттар есеп қызметкерлерін келесі
мәліметтермен қамтамасыз етуі тиіс:
- орындалған жұмыстың саны мен сапасы жайлы;
- орындалған жұмыстың көлемінінің осы кезде жұмсалған материалдарының
санымен сәйкестігі туралы,
- өнім нормасының орындалуы туралы;
Жұмысшылар мен қызметкерлердің өндірген өнімдері мен істеген
жұмыстарына толтырылған алғашқы құжаттар мен жұмыс уақытының алғашқы
табельдері оларға еңбекақы есептеу және оны төлеу үшін ұйымның цехынан,
бөлімшелерінен, бригадаларынан ұйым әкімшілігіне, белгілеген мерзімде
бухгалтерияға келіп түседі. Еңбекақы есептеу үшін толтырылатын бұл алғашқы
құжаттар мен табельдердің дұрыс толтырылуы, лауазымды тұлғалардың
қолдарының қойылуы мұқият тексеріледі. Сондай–ақ бұл құжаттағы еңбек
бағасының дұрыс қойылуы, орардың жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы
төлеу және сыйақы есептеу қағидаларына сәйкес келуі және шифрларының дұрыс
қойылуы тексеріледі. Тексеріліп болғаннан соң бұл құжаттар бойынша ұйымның
жұмысшылары мен қызметкерлерге еңбекақы төлеу және сыйақы есептеу
қағидаларына сәйкес келуі және шифрларының дұрыс қойылуы тексеріледі.
Тексеріліп болған кейін бұл құжаттар бұл құжаттар бойынша ұйымның
жұмысшылары мен қызметкерлерге еңбекақы сомалары есептелінеді.
Ұйымдағы тоқтап қалған жұмысқа төленетін еңбекақы жұмыстың тоқтап
қалуы туралы жазылған қағаздың негізінде есептелінеді. Табельдегі толтыруға
негіз болатын жоғарыда айтылған құжаттар табельдермен бірге бухгалтерияға
тапсырылуы тиіс. Табельдер мен оларға негіз болған алғашқы құжаттар
еңбекақы есептеуге және жұмысшы-қызметкерлердің жұмыс істеген уақытын
есептеу үшін пайдаланылады. Сонымен қатар цехтар мен бөлімшелер бойынша
жинақталған деректер жұмыс уақытының балансын жасауға, нақтылы жұмыс
істелінген уақыты жайлы статистикалық есеп беруге пайдаланылады. Бұл
көрсеткіштер еңбектің өнімділігін анықтап, жұмыс уақытының пайдалану
нәтижесін анықтау үшін де қажет болып табылады.
Ұйымда өнім өндіру есебін жүргізу,ең алдымен,орындалған жұмыстың,
өндіріп шығарған өнімнің саны мен сапасына қарай кесімді еңбекақы есептеу
үшін және жұмысшылар мен қызметкерлердің жеке және топтық еңбек
өнімділігіне бақылау жүргізу үшін қажет. Өнім өндіру есебі негізінде тек
қана кесімді еңбекақы алатын жұмысшылар мен қызметкерлерге сандық және
сапалық көрсеткіштердің артығымен орындалуына қарай жекелеген сыйақы
төленеді. Жекелеген жұмысшылар мен қызметкерлердің кесімді еңбекақысына
қосымша өнім өндіру негізінде мөлшерлі тапсырманы орындағаны үшін сыйақы
алады.
Өнім өндіру есебі әрбір ұйымда жұмысшылардың еңбегін ұйымдастыруға
және оларға есептелініп төленетін еңбекақы түріне байланысты. Ұйымдағы
еңбекті ұйымдастыру көбіне ғылыми –техникалық даму деңгейі мен оларды
тиімді пайдалануға және тағы да басқаларға байланысты болып келеді.
Ұйымда өнім өндіру және жұмысты орындау барысында толтырылатын
алғашқы құжаттарда орындалған жұмыстың аталымы, оның қабылданған уақыты
(күні, айы, жылы) өндірілген өнімнің саны мен көлемі, өнімді өндіру мен
жасап шығаруға кеткен уақыт, орындалған жұмысшылар мен қызметкерлердің
табельдік номері немесе бригада номерлері, цех бөлімшесінің шифрлары және
оларға есептелген еңбекақы түрі жайлы мәліметтер болуы керек. Олардың
негізінде жұмысшылармен есеп айырысу және өндіріліп шығарылатын өнімдер мен
істелінетін жұмыстарға есептелген төлем сомаларының мөлшері анықталады.
Жұмысшылардың кінәсінсіз болған бос тұрып қалған,бірақ төленуге
тиісті уақыт (ауа- райының қолайсыздығы ,материалдардың,электр қуатының
болмауы,т.б.)бос тұрып қалу парағымен рәсімделеді.
Аккордттық еңбек ақы жүйесі кезінде бригадаға тапсырыс берілген уақыт
ішінде аяқталуға тиіс жұмыстар кешеніне аккордтық нарядтар беріледі. Онда
жекелеген жұмыс түрлерінің толық құрамы мен жұмыс бірлігіне қойылатын баға
көрсетіледі (мысалы, 1 шаршы метрге қаланған кірпіш ). Жұмыс бірлігіне
қойылатын бағаның құрамында тек кірпішті қалау ғана емес, осы қалаумен
қатар жүретін жұмыстар да – кірпішті, ерітіндіні, тетіктерді алып беріп
тұру, сатыларды құрастыру- есептелінеді.
Жұмысшылардың өндірген өнімдерін ұйымның техникалық бақылау бөлімі
қабылдап, санап алғаннан кейін, ол туралы мәліметтер алғашқы құжаттарға
жазуды қажет етеді. Бұл жүйе бойынша көбірек қолданылатын алғашқы
құжаттардың түрі кесімді жұмыс наряды болып табылады. Бұл құжат жұмыс
орындалмай яғни басталмай тұрып толтырылады және жұмысшы қызметкерлерге
беріледі. Тапсырма орындалғаннан кейін бұл нарядқа нақты өндірілген өнімдер
мен орындалған жұмыстың саны, көлемі жазылып жұмысшы қызметкерлердің
еңбекақысын есептеу үшін ұйымның бухгалтериясына тапсырылады.
Ұйым бойынша өндірілген өнімге, істелінген жұмысқа күнделікті наряд
жазу жұмысшыларға еңбекақы есептеу жұмысын қиындатып жібереді. Оның үстіне
нарядтар бойынша төленетін еңбекақы мөлшерін цехтардағы, бөлімшелердегі
өндірілген өнімнің, орындалған жұмыстардың көлеміне сай келуін бақылауға,
салыстыруға мүмкіндік бермейді. Сондықтан да өнім өндіру есебінің жаңа
прогрессивті еңбекті жеңілдететін жүйесін енгізу қажет. Іс жүзінде
жекелеген жұмыс нарядының орнына айлық немесе ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz