Жалға алушы кәмелетке толғкан отбасы мүшелерінің келісімімен кез келген уақытта жалдау шартын бұзуға құқылы
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
І Тарау Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй саясатының мемлекеттік
бағдарламасы .
1.1. Тұрғын үй саясатының мемлекеттік бағдарламасы мен оны жүзеге асыру
механизімдері.
1.2.Тұрғын үй құқықтық қатынастары. Тұрғын үй заңнамасы
ІІ Тарау Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй беру.
2.1. Мемлекеттік тұрғын үй қорының тұрғын үйлерін пайдалану
2.2. Тұрғын үй және тұрғын үй құрылыс кооперативтік мүшелерінің және
олардың отбасы мүшелерінің тұрғын үй құқықтары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе лекция
Халықты тұрғын үймен кезекті қамтамасыз етудің қол жеткізілген пайыздары
жария етілетін бесжылдықтар жоспарлары тұрақты түрде сәтсіздікке ұшырай
бастайды,жалпы бұл,тұрғын үй алған Кеңес Одағы қалалары,соның ішінде Қаз
ССР қалалары,тұрғындарының саны аз болмағанмен негізге алынған жүйенің
өміршең еместігін дәлелдеп берді.
Бұл жүйені қайта қалпына келтірудің соңғы талпынысы 1987 жылы
жасалды.Сол жылы Тұрғын үй - 91Бағдарламасы қабылданған болатын.Ол
алғашқы бес жыл ішінде 1987 жылдың 1 қаңтарында кезекте тұрған қалалардағы
барлық жанұяларды тұрғын үймен қамтамасыз етуді көздеді.
Ауылда тұрғын үйге мұқтаждардың әрқайсысы бір жыл ішінде пәтер алуға
тиіс болды.Ол сол күнде орындалусыз қалды.
Тұрғын үймен қамтамасыз етудің бөліп тарату жүйесі көптеген асыра
пайдаланушылықтарға алып келіп отырды. 70-80 жылдары Республикада бірқатар
басшылар тарапынан кеңестік тұрғын үй заңнамасының талаптарынан саналы
тұрде ауытқуға бой алдырған көптеген факторлар орын алды,олар қызметтік
жағдайын теріс пайдалана отырып,кезектілікке қарамастан тұрғын үй берудің
тәртібін дөрекі түрде жазып отырды және іс жүзіндегі мұқтаждығын
ескерместен өз жанұяларын, жерлестерін пәтерлермен қамтамасыз етіп
отырды.Тұрғын үйді пайдалануды бөліп тарату аясында тамыр-таныстық пен
коррупция жиі көрініс беріп отырды, бұл көп жылдар бой кезекте тұрған
азаматтарға тұрғын үй берудің мерзімдерін елеулі түрде ұзартып қана қойған
жоқ,сонымен қатар,ол кезектік органдардың беделіне, социалистік әділеттілік
сеніміне орасан зор нұқман келтірді.
1984 жылғы Қаз ССР-дің Тұрғын үй кодексінің орнына, 1 шілде 1992 жылы
қабылданған Қазақстан Республикасының Жаңа Тұрғын үй кодексі,әлеуметтік-
экономикалық жағдайлардың өзгергеніне қарамастан,екі заңнамада болған
позицияларды сақтап қалды және оларды тек елеусіз жөндеуден
өткізді.Осылайша,тұрғын үймен қамтамасыз етудің ескі бөліп тарату жүйесінің
сақталғандығын білдірген азаматтардың тұрғын үйге деген құқығы туралы
декларация сақталып қалды.
Қайта қалыптасып келе жатқан нарықтық экономикалық қатынастар жүйесінде
бұлмүмкін емес болатын және ол толығымен,оның логикасына қарама-қайшы еді.
Соның салдарынан 6 қыркүйек 1993 жылы Қазақстан Республикасы Президентінің
Жаңа тұрған үй саясаты туралы Жарлығы қабылданды (ол қазіргі уақытта
нарық инфроқұрылымның бірте-бірте өзгеруіне және өз ролін орындап болуына
байланысты өзінің заңды күшін тоқтатты.Нарық инфроқұрылымы мен әлеуметтік-
экономикалық жағдайдың өзгеруінің көрінісі мынады – сол кезеңде мемлекет
акциялардың бақылаушы пакетін мемлекеттік органға,құрылыс, тұрғын үй және
аумақты салу Министірлігіне бере отырып құрылыс холдингілерін құру ниетімен
мемлекеттік капитализмге сенім артқан еді. Қзіргі таңда құрылыс жеке
компаниялармен жүргізілуде және мемлекеттің осы компаниялармен ара
қатынасы тек шарттық негізде құрылуда.
Қазақстан Республикасы Президентінің аталған Жарлығында осы сәтте орын
алған өзгерістер атап өтілген Мемлекеттік тұрғын үй қорын
жекешелендіру,баға еркіндігі және нарыққа өтудің өзге де
процестері,инфляция салдарынан тұрғындардың сатып алушылық қабілеттілігінің
төмендеуі тұрғын үй аясындағы жағдайды елеулі түрде өзгертті.Жаңа тұрғын үй
саясатын жүргізу және оны қоғамның негізгі басымдықтарының біріне айналдыру
талап етілді.
3.1. Тұрғын үй саясатының мемлекеттік бағдарламасы мен оны жүзеге асыру
механизімдері.
Тұрғын үймен қамтамасыз ету қазіргі кезенде маңызды әлеуметтік
мәселелердің бірі болып табылады және оған орай белгілі бір саясатты жасап
шығармау мүмкін емес. Әрине,ол оны бірден шешпейді,бірақ бірте-бірте
азаматтарды тұрғын үймен неғұрлым тиімді түрде қамтамасыз етуге қол еткізе
отырып,бұл осы мәселені бақылауда ұстауға мүмкіндік береді.Тұрғын үй
қатынастары аясыгда жүргізетін саясаттың мазмұнын жалпылама түрде
анықтайтын Қазақстан Республикасының Конституциясы тұрғын үй қатынастарына
тиісті тұрде ықпал етеді.
Тұрғын үй саясатының тарихына қысқаша тоқталып өтейік.
1917 жылғы октябрь революциясынан кейінгі және КСРО-ның өмір сүрген
кезеңінде тұрғын үй мәселесін шешудің әртүрлі жолдарын бөліп көрсетуге
болады.Бастапқы кезде еңбекші халақ тұрғын үймен балаларға тиесілі тұрғын
үйлерді қайта бөлу есебінен қамтамасыз етілді.Кейіннен ХХ ғасырдың отызыншы
жылдарында КСРО-да индустриялдық негізде тұрғын үй құрылысы
басталды.Алғашқы уақытта барлығын тегін тұрғын үймен қамтамасыз ету
ойластырылды.Бірақ азаматтарға тұрғын үй бергеннен кейін бірден оған ақы
төлеу бойынша белгілі бір нормаланған ставкалар енгізілді,өйткені
экономикалық тұрғыдан толығымен тегін тұрғын үй беру ойға қонымсыз
еді.О.С.Иоффе айтқандай: Социалистік ұйымдарға қатысты заңды тұлға
институты 1918 жылдан бастап жарық көрген заңды актілерді
пайдаланғанымен,өзінің қандайда бір елеулі ауқымдағы шынайы көрінісін бұл
институт тауарлы-ақша қатынастарын тікелей орталықтандырылған қайта бөлу
жүйесімен алмастыру процесі аяқталғанға дейін ала алмады.Бірақ ол қарама
қайшы процеске-тауарлы ақша қатынастарын мүліктік қатынастар аясына, соның
ішінде мүліктік қатынастар аясына қатысумен байланысты қатынастарға
енгізуге – орын берген кезде-ақ соңғыларының жекелеген нормативтік
актілерден басқа РСФСР-дің бірінші Азаматтық Жарғысының (1922ж) жалпы
нормаларында бекітілген,азаматтық құқық қабілеттілігі кеңестік цивилистік
теорияның ең елеулі және маңызды мәселелеріне айналды.Осы айтылған ой
тұрғын үй қатынастарына да қатысты екені сөзсіз.Сонымен бірге,тұрғын үймен
қамтамасыз ету барлығын тегін тұрғын үймен қамтамасыз ету туралы ұран
сақталғандықтан жоспарлы жүйенің белгілері басым болған аялардың бірі
еді.Тұрғын үймен тегін қамтамасыз ету социализімнің идеологиялық жалауының
бір элементі болды,өйткені ол жалпы халықтық өндірілген өнімді жеке
тәртіпте бөлуді көздеген аз ғана аялардың бірі болған еді.
Халықты тұрғын үймен кезекті қамтамасыз етудің қол жеткізілген пайыздары
жария етілетін бесжылдықтар жоспарлары тұрақты түрде сәтсіздікке ұшырай
бастайды,жалпы бұл,тұрғын үй алған Кеңес Одағы қалалары,соның ішінде Қаз
ССР қалалары,тұрғындарының саны аз болмағанмен негізге алынған жүйенің
өміршең еместігін дәлелдеп берді.
Бұл жүйені қайта қалпына келтірудің соңғы талпынысы 1987 жылы
жасалды.Сол жылы Тұрғын үй - 91Бағдарламасы қабылданған болатын.Ол
алғашқы бес жыл ішінде 1987 жылдың 1 қаңтарында кезекте тұрған қалалардағы
барлық жанұяларды тұрғын үймен қамтамасыз етуді көздеді.
Ауылда тұрғын үйге мұқтаждардың әрқайсысы бір жыл ішінде пәтер алуға
тиіс болды.Ол сол күнде орындалусыз қалды.
Тұрғын үймен қамтамасыз етудің бөліп тарату жүйесі көптеген асыра
пайдаланушылықтарға алып келіп отырды. 70-80 жылдары Республикада бірқатар
басшылар тарапынан кеңестік тұрғын үй заңнамасының талаптарынан саналы
тұрде ауытқуға бой алдырған көптеген факторлар орын алды,олар қызметтік
жағдайын теріс пайдалана отырып,кезектілікке қарамастан тұрғын үй берудің
тәртібін дөрекі түрде жазып отырды және іс жүзіндегі мұқтаждығын
ескерместен өз жанұяларын, жерлестерін пәтерлермен қамтамасыз етіп
отырды.Тұрғын үйді пайдалануды бөліп тарату аясында тамыр-таныстық пен
коррупция жиі көрініс беріп отырды, бұл көп жылдар бой кезекте тұрған
азаматтарға тұрғын үй берудің мерзімдерін елеулі түрде ұзартып қана қойған
жоқ,сонымен қатар,ол кезектік органдардың беделіне, социалистік әділеттілік
сеніміне орасан зор нұқман келтірді.
1984 жылғы Қаз ССР-дің Тұрғын үй кодексінің орнына, 1 шілде 1992 жылы
қабылданған Қазақстан Республикасының Жаңа Тұрғын үй кодексі,әлеуметтік-
экономикалық жағдайлардың өзгергеніне қарамастан,екі заңнамада болған
позицияларды сақтап қалды және оларды тек елеусіз жөндеуден
өткізді.Осылайша,тұрғын үймен қамтамасыз етудің ескі бөліп тарату жүйесінің
сақталғандығын білдірген азаматтардың тұрғын үйге деген құқығы туралы
декларация сақталып қалды.
Қайта қалыптасып келе жатқан нарықтық экономикалық қатынастар жүйесінде
бұлмүмкін емес болатын және ол толығымен,оның логикасына қарама-қайшы еді.
Соның салдарынан 6 қыркүйек 1993 жылы Қазақстан Республикасы Президентінің
Жаңа тұрған үй саясаты туралы Жарлығы қабылданды (ол қазіргі уақытта
нарық инфроқұрылымның бірте-бірте өзгеруіне және өз ролін орындап болуына
байланысты өзінің заңды күшін тоқтатты.Нарық инфроқұрылымы мен әлеуметтік-
экономикалық жағдайдың өзгеруінің көрінісі мынады – сол кезеңде мемлекет
акциялардың бақылаушы пакетін мемлекеттік органға,құрылыс, тұрғын үй және
аумақты салу Министірлігіне бере отырып құрылыс холдингілерін құру ниетімен
мемлекеттік капитализмге сенім артқан еді. Қзіргі таңда құрылыс жеке
компаниялармен жүргізілуде және мемлекеттің осы компаниялармен ара
қатынасы тек шарттық негізде құрылуда.
Қазақстан Республикасы Президентінің аталған Жарлығында осы сәтте орын
алған өзгерістер атап өтілген Мемлекеттік тұрғын үй қорын
жекешелендіру,баға еркіндігі және нарыққа өтудің өзге де
процестері,инфляция салдарынан тұрғындардың сатып алушылық қабілеттілігінің
төмендеуі тұрғын үй аясындағы жағдайды елеулі түрде өзгертті.Жаңа тұрғын үй
саясатын жүргізу және оны қоғамның негізгі басымдықтарының біріне айналдыру
талап етілді.
Қазақстан Республикасы Президентінің 15шілде 1992 жылғы Қазақстанның
егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясын жүзеге асыру
жөніндегі шаралар туралы №853 қаулысын орындау аясында сол кезде жасап
шығарылған – жаңа тұрғын үй саясатының мемлекеттік бағдарламасы аса зор
маңызға ие болды.Оның басқа нормативтік актілерден ерекшелігі – ол
тоқтатылмайды және соған орай қазіргі таңда ад маңызды болып табылады.
Тұрғын үй саясатының анықтамасындағы бірінші тармақмен мемлекеттік тұрғын
үйді бөліп таратудан оны жекелеген азаматтармен және олардың меншік
нысанына қарамастан, кәсіпорындармен басым жағдайда еңбек етіп алуға өту
көзделді.Мемлекет, сонымен бірге,азаматтардың тұрғын үйге деген
конституциялық құқықтарын,соның ішінде, азаматтардың жекелеген
категорияларын тұрғын үймен мемлекеттік қамтамасыз ету үшін жағдайлар
құруға міндетті.
Тұрғын үй қорын жөндеумен пайдалану жүйесін қаржыландырудың негәзгі
қайнар көзі ретінде тұрғын үй қорының иелерімен тұрғын үй коииуналдық
қызметтер үшін ақ төлеу қарастырылды.Түпкілікті мақсат ретінде тұрғын үй
қорын пайдалану жүйесінің өзін-өзі ақтаушылығы қойылды,сол сәтте ол 95-98 %-
ға осы шығындардың орнын толтыру үшін жеткілікті қайнар көздерге ие
болмаған жергілікті бюджеттер есебінен дотацияланды.
Азаматтардың тұрғын үймен қамтамассыз етілу жағдайын жақсартуға бірқатар
шаралар арқылы қол жеткізу көзделген болатын.Олар: 1)тұрғын үй құрылысы
процесінде қатысатын азаматтар мен заңды тұлғалар үшін жеңілдіктер жүйесін
құру; 2) қолда бар тұрғын үй қорының сақталуын қамтамасыз ету,тұрғын үйді
пайдалану мерзімін ұзарту; 3) кезекке тұрушылардың тұрғын үйге деген
құқықтарын сақтауға қатысты тұрғын үй саясатының сабақтастығын
сақау.Қажетті сатып алушылық қабілеттілігінің болмауы,әрине,көптеген
қатардағы азаматтарға тұрғын үйді өз қаражаттарты есебінен алуға мүмкіндік
бермес еді.Сондықтан оны алуды қаржыландырудың белгілі бір жүйесін құру
көзделді.Бұл орайда, тәжірибелік тұрғыдан алғанда,ең маңыздысы болып
ипатекалық несиелеу жүйесі табылады.Ол туралы алғаш рет ресми түрде осы
бағдарламада мәлімденген болатын. Оған дейін мәлімет,сондай-ақ тұрғын үй
алуды несиелеудің басқа да тәсілдерін енгізуге талпынған еді,бірақ олар
нарық жағдайларына сәйкес келмеді.
Мемлекеттік тұрғын үй қорының тұрғын үйді жалға алушының отбасы
мүшелері,жалға алушы уақытша болмаған жағдайларда,бүкіл тұрғын үйді бұрынғы
шарттармен пайдалануға құқылы.Бұл орайда олар жалға алу шарт ы бойынша
құқықтарды жүзеге асырып,сол бойынша міндеттерді атқарады.Уақытша болмаған
азаматта осы жағдайда уақытша сақталатын тұрғын алаң артық деп
есептелмейді.Жоғарыда аталған тұлғалар жалға алушының отбасы мүшелері
болуын тоқтатқан жағдайларда,олар өздерінің жалға алушымен теңдей тұрғын үй
құқықтары мен міндеттерін өз еріктері бойынша сақтап қала алады.
Жалға алушы отбасының кәмелетке толған мүшесі жалға алушының және
отбасының кәмелетке тоған басқа мүшелерінің келісімінен бұрын жасалған
жалға алу шарты бойынша алғашқы жалға алушының орнына өзін жалға алушы деп
тануды талап ете алады.Жалға алушы қайтыс болған жағдайда қайтыс болған
адамның отбасының кәмелетке толған кез келген мүшесіне нақ осындай құқық
беріледі. Жалға алушының өзгеруі тұрғын үйді жалдау шартын қайта рәсімдеуді
қажет етеді.
Жалға алушы мемлекеттік тұрғын үй қорындағы өзі тұратын тұрғын үйге
отбасы мүшелерімен қатар жұбайын,балаларын,ата-анасын (кіргізу сәтінде
жалға алушының отбасы мүшелері болып табылмайтындар),басқа дамдарды
кіргізуге құқылы.Кіргізу үшін жалға алушымен бірге тұратын отбасының
кәмелетке толмаған мүшелерінің жазбаша келісімі талап етіледі.Егер жалға
алушы өзінің кәмелетке толмаған баласын кіргізіп жатса,отбасы мүшелерінің
келісімі талап етілмейді.
Ипатекалық несиелеудің маңыздылығын сақтап отырғаны Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 22 тамыз 1997 жылғы Мемлекеттік тұрғын үй саясатын
жаңа экономикалық жағдайларда жүзеге асыру туралы № 277 қаулысымен
туындайды.Онда жеке тұлғалармен тұрғын үй алу үшін банктік ипотекалық
несиелеу көлемін ұлғайту мәселелері қарастырылған.Мемлекеттік ұтыс алушылық
тұрғын үй заемы,тұрғын үй лотериялары сияқты түсініктер зым-зия жоқ болды.
Қазіргі уақытта Құрылыс қорлары туралы Қазақстан Республикасының Заңы
қабылданған. Онда көзделген жүйе,жалпылама түрде тұрғын үй саясатының
мемлекеттік бағдарламасымен көзделген несие жинақтаушы жүйені еске
түсіреді.Жаңа жүйенің мәнісі мынада: азаматарға арнайы мамандандырылған
несие жинақтаушы банктермен тұрғын үй құрылысына,оны сатып алу мен
жөндеуден өткізуге сиақының төмен ставкасы бойынша несиелер берілетін
болады.Оның тиімділігін мынадан көруге болады-несие алған қазақстандық
сонымен бірге банктің салымшысы да болып табылады.Соған орай ол
проценттер,сондай-ақ өз міндеттерін орындаған жағдайда премиялар алатын
болады.Осындай жолмен мемлекет бірте-бірте тұрғын үй саясатының
бағдарламалық ережелерін жүзеге асыруда.
Тұрғын үй саясаты бағдарламасының өзекті идеясы конституцияда
бекітілгенін атап өткізігіміз келіп отыр.Мемлекет азаматтардың тұрғын үйге
деген құқықтарының көлемін бұрын болған көлемде мәлімдеуден бас
тартты.Сонымен бірге Қазақстан Республикасы Конституциясының 25-бабының
екінші тармағы бекіткендей,Қазақстан Республикасында азаматтарды тұрғын
үймен қамтамасыз ету үшін жағдайлар жасалады..Мұны азаматтарды тұрғын үймен
қамтамасыз ету үшін кез келген тәсілдермен және заңды актілермен көзделген
тәртіпте жағдайлар жасау деп түсінген жөн...
1.2.Тұрғын үй құқықтық қатынастары. Тұрғын үй заңнамасы
Тұрғын үй құқықтық қатынастарының түсінігі, тұрғын үй құқықтық
қатынастарының түрлері.Біздің тұрғын үй құқықтық қатынастарын азаматтық
құқық аясында қарастыратынымызға қарамастан,бұл құқықтық қатынастарының
жария-құқықтық нораға жатқызуға болатын нормалармен ғана реттелмейтіндігін
атап өткен жөн.Сонымен бірге тұрғын үй қатынастарын кешенді құқықтық
реттееудің түпкі мақсаттары да жеткілікті түрде айқын болып
табылады.Біріншіден,ол тұрғын үймен қамтамасыз етуде азаматтардың
қажеттіліктерін жүзеге асыру үшін тиімді заңды нысандарды жасауға
септеседі.Екіншіден, ол тұрғын үй иелері өздерінің соған деген құқықтарын
жеткілікті шамада тәжірибие жүзінде асыру мүмкіндігіне ие болатын режимді
қолдайды.Бұл орайда, тұрғын үйді иелену басқада мүлікті иелену жүзеге
асырылатын нысандарда көрініс беретіндігін және мұнда тұрған үйдің
ерекшелігі ескерілетіндігін тағы бір рет атап өткіміз келіп
отыр.Бұл,нәтижесінде тұрғын үйлерге қатысты туындайтын мүліктік
қатынастарға барлық ортақ азаматтық құқықтық ережелерді қолдануға мүмкіндік
береді.
Алдымен тұрғын үй құқықтық қатынастарының аясы мен жүйесін анықтап
алайық,содан кейін тұрғын үй құқықтық қатынастарының түсінігіне тоқталамыз.
Заңнама жеке тұрғын үй құқықтық қатынастары ретінде тұрғын үй қорын
(тұрғын үй қоры жалпы алғанда азаматтық құқықтырдың объектісі болып
табылмайды) пайдаланумен байланысты құқықтық қатынастардыда ажыратады.
Заңнамада тұрғын үй қорының мынадай анықтамасы берілген: тұрғын үй қоры-
Қазақстан Республикасы аумағындағы меншік нысанындаға тұрғын үйлер. Ол
бірнеше түрге бөлінген. Ол өз кезегінде тұрғын үйге меншік құқығын жүзеге
асырумен және оларды пайдаланумен байланысты туындайтын жекелеген құқықтық
қатынастардың құрылымы үшін маңызды болып табылады (олар тұрғын үйдің қай
тұрғын үй қорына жататындығына байланысты әр түрлі болады).
Қазақстан Республикасы тұрғын үй қорының құрамына жеке тұрғын үй қоры
мен мемлекеттік тұрғын үй қоры кіреді..Жеке тұрғын үй қоры мемлекеттік емес
меншік нысанына негізделген азаматтар мен заңды тұлғаларға меншік құқығы
негізінде тиесілі тұрғын үйлерді қамтиды.Мемлекеттік тұрғын үй қорына
меншік құқығымен мемлекетке (әкімшілік-аумақтық бөлініске)қарасты және
жергілікті атқарушы органдардың қарамағындағы (мемлекеттік коммуналдық
тұрғын үй қоры) не мемлекеттік кәсіпорын қарамағындағы (мемлекеттік
кәсіпорынның тұрғын үй қоры)тұрғыын үйлер кіреді.Тұрғын үй заңнамасының
мазмұнынан туындайтындай мемлекеттік тұрғын үй қоры тұрақты тұру үшін
де,уақытша тұру үшін де арналған тұрғын үй-жайларды қамтиды.Тұрғын үй
қорына тұрғын үйлерді тұрғын емес үй-жайлар кірмейді.
Сонымен,тұрғын үй-бұл азаматтардың (жеке тұлғаларлы) тұрақты тұруы үшін
және уақытша тұруы үшін де (пайдалану сипатына орай) арналған барлық үй-
жайлардың жиынтығы деуге болады.
Мемлекеттік тұрғын үй қорының тұрғын үйді жалға алушының отбасы
мүшелері,жалға алушы уақытша болмаған жағдайларда,бүкіл тұрғын үйді бұрынғы
шарттармен пайдалануға құқылы.Бұл орайда олар жалға алу шарт ы бойынша
құқықтарды жүзеге асырып,сол бойынша міндеттерді атқарады.Уақытша болмаған
азаматта осы жағдайда уақытша сақталатын тұрғын алаң артық деп
есептелмейді.Жоғарыда аталған тұлғалар жалға алушының отбасы мүшелері
болуын тоқтатқан жағдайларда,олар өздерінің жалға алушымен теңдей тұрғын үй
құқықтары мен міндеттерін өз еріктері бойынша сақтап қала алады.
Жалға алушы отбасының кәмелетке толған мүшесі жалға алушының және
отбасының кәмелетке тоған басқа мүшелерінің келісімінен бұрын жасалған
жалға алу шарты бойынша алғашқы жалға алушының орнына өзін жалға алушы деп
тануды талап ете алады.Жалға алушы қайтыс болған жағдайда қайтыс болған
адамның отбасының кәмелетке толған кез келген мүшесіне нақ осындай құқық
беріледі. Жалға алушының өзгеруі тұрғын үйді жалдау шартын қайта рәсімдеуді
қажет етеді.
Жалға алушы мемлекеттік тұрғын үй қорындағы өзі тұратын тұрғын үйге
отбасы мүшелерімен қатар жұбайын,балаларын,ата-анасын (кіргізу сәтінде
жалға алушының отбасы мүшелері болып табылмайтындар),басқа дамдарды
кіргізуге құқылы.Кіргізу үшін жалға алушымен бірге тұратын отбасының
кәмелетке толмаған мүшелерінің жазбаша келісімі талап етіледі.Егер жалға
алушы өзінің кәмелетке толмаған баласын кіргізіп жатса,отбасы мүшелерінің
келісімі талап етілмейді.
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қоры жөніндеге қатынастары жария
құқықтық сипатқа ие.Олардың мазмұны мынада:мемлекет тұрғын үй қорының
есебін жүргізеді,тұрғын үй қорына енгізілуі мүмкін үй-жайларға қойылатын
міндетті талаптарды белгілейді,оны мақсатына сай пайдалануды және оның
сақталуын қамтамасыз етуді бақылайды.Мемлекет құзіретіне,сондай-ақ,сол бір
немесе өзге үй-жайды тұрғын үй қорынан шығаруды санкциялау да кіреді.Тұрғын
үй құқықтық қатынастарының бұл тобы қалғандарын, тұрғын үйлерді тікеелей
иелену мен пайдалануды шарттайтындарын жүзеге асыру үшін өте маңызды болып
табылады.
Тұрғын үйге мұқтаж азаматтарды есепке алу және халықтың әлеуметтік
жағынан қорғалмаған деп танылатын топтарына және басқаларына тұрғын үй
қорының үйлерінде тұрғын үй жайларды беру бойынша құқықтық қатынастар дәл
сондай қосымша маңызға және жария құқықтық сипатқа ие.
-Жеке құқықтық сипатқа ие тұрғын үй құқықтық қатынастары тұрғын үйлерді
иелену мен пайдалану жөніндегі меншік құқығының және өзге де заттақ
құқықтардың туындауы мен тоқтатылуының,сондй-ақ тұрғын үйлерді пайдалану
бойынша міндеттемелік құқықтардың негіздерімен байланысты.Бұл құқықтық
қатынастардың маңыздылығы – олардың көмегімен тұрғын үйлерді пайдалану
тәжірибе жүзінде жүзеге асатындығында және сол бір немесе өзге құқықтық
қатынастар қатысушыларының өзара әрекеттестігінің мәселелері
шешілетіндігінде.
Тұрғын үй құқықтық қатынастарын жалпы сипаттай отырып, олар азаматтардың
түрғын үйлерді иелену мен пайдаланудағы қажеттіліктерін жүзеге
асырумен,сондай-ақ тұрғын үй аясындағы азаматтардың құқықтарын сақтау
жөніндегі мемлекет бақылауымен және тұрғын үй қорын пайдаланумен байланысты
қоғамдық қатынастарды білдіретіндігін атап өтуге болады.
Тұрғын үй заңнамасы. Тұрғын үйлерді пайдалану бойынша шарттық қатынастар
жалпы түрде реттелетін Қазақстан Республикасының Конституциясы мен
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодекісімен қатар, тұрғын үй құқықтық
қатынастары арнайы заңдармен де реттеледі. Тұрғын үй қатынастарын кешенді
түрде реттейтін заңды акті болып’’Тұрғын үй қатынастары туралы’’Қазақстан
Республикасының 16 сәуір 1997 жылғы заңы табыллады.Тұрғын үй қатынастарының
қазіргі жайкүйіне қол жеткізуде аса зор маңызға Қазақстан Республикасы
Президенті-нің 5 сәуір 1994 жылғы ’’ Азаматтардың түрғын үйге деген құқығын
қамтамасыз ету туралы’’№ 1640 Жарлығы
ие болды,бұл жарлық қазіргі уақытта да әрекет етуде.
Тұрғын үй қатынастарының бірқатар мәселелері заңдармен қатар заңға
сәйкес актілер деңгейінде де реттеледі. Мемлекеттік тұрғын үй қорынан
тұрғын үйлер беру қазіргі таңда Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2
қыркүйек 1989 жылғы ’’Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үйлерді
беру,жалға алу және пайдалану тәртібі туралы’’№ 292 қаулысымен
реттеледі..Қызметтік тұрғын үйлермен қамтамасыз ету Қазақстан
Республикасының ’’Тұрғын үй қатынастары тууралы’’Заңнан басқа Қазақстан
Республикасы министрлер кабинетінің 3 маусым 1993 жылғы ’’Қызметтік тұрғын
үй-жайлар берілетін жұмысшылар категорияларының тізімін бекіту туралы №
455, қаулысымен реттелген (оған Қазақстан Республикасы Министрлер
Кабинетінің 8 қыркүйек 1995 жылғы № 1 240 қаулысымен және Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 20.081996 жылғы № 1 031 қаулысымен өзгерістер
енгізілген).Алматы қаласы әкімінің 22 қаңтар 1998 жылғы ’’Қала әкімінің
коммуналдық тұрғын үй қорын құру осы қорды тұрғын үйіне қоныстану ордерінің
үлгісін бекіту және Тұрғын үй департаментінде тұрғын үй қорын құру осы
қорды тұрғын үй қорын пайдалану жөніндегі бөлім құру туралы ’’№ 25 шешімі
қабылданып әрекет етуде.
Тұрғын үй қорын пайдалану мәселелері ҚР Үкіметінің 27мамыр 1990 жылғы
’’Пәтер иелерінің тұтынушы кооперативтерін және тұрғын үйлердегі тұрғын
емес үй-жайларды дамыту бойынша шаралар туралы’’қаулысында , Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 17 сәуір 1997 жылғы ’’Пәтерлердің меншік иелерінің
тұтынушы кооперативтерінің қызметін қолдау жөніндегі шаралар
туралы’’қаулысында , Қазақстан Республикасы Үкіметінің 17 сәуір 1997 жылғы
’’Пәтерлердің меншік иелерінің тұтынушы кооперативтерінің қызметін қолдау
жөніндегі шаралар туралы’’қаулысында Қазақстан Республикасы Үкіметінің 17
сәуір 1996 жылғ қаулысымен бекітілген ’’Аз қамтамасыз етілген азаматтарға
тұрғын үйді күтіп ұстауға және тұрғын үй коммуналдық қызметтерге ақы
төлеуге тұрғын үй жәрдем ақыларын беру туралы’’уақытша ережеде көрініс
тапқан.Тұрғын үй қатынастары туралы ’’ҚР-ң Заңының 4- бабынан басқа
Қазақстан Республикасының Үкіметінің 18 қазан 1999 жылғы ’’Тұрғын
ғимараттарда үй-жайларды қайта құруға (қайта жоспарлауға қайта
жабдықтауға)рұқсат ету процедураларын өтудің ортақ республикалық ережелері
туралы ’’№ 1 562 қаулысымен,Алматы қаласы әкімінің жиырма төртінші қараша
бір мың тоғы жүз тоқсан сегіз жылғы ’’Алматы қаласының аумағында
пәтерлерді,тұрғын үйлердің үй астыларын және жапсарлас үй-жайларды
кәсіпкерлікқызмет объектілеріне қайта құру (қайта жоспарлау)тәртібі туралы
’’№ 1 167 шешімімен реттелген.Сондай-ақ Қазақстан Республикасы Үкіметінің
17 қыркүйек 1997 жылғы ’’Тұрғын үй қорының сақталуын қамтамасыз ету және
көрсетілген тұрғын үй-коммуналдық қызметтердің саппасын арттыру жөніндегі
шаралар туралы’ № 1 348 қаулысы да қабылданған болатын.
Мемлекетіміздің астанасы Ақмола (Астанаға ) көшірумен байланысты
азаматтардың жекелеген категорияларын тұрғын үймен қамтамасыз етудің
мәселелерін реттейтін бірқатар мәселелерін реттейтін бірқатар нормативтік
актілер қабылданған болатын.Мысалы,Қазақстан Республикасы Үкіметінің 26
наурыз 1997 жылғы № 418 қаулысымен бекітілген. Астанааны ауыстырудың
бірінші кезеңінде Ақмола қаласында қоныс аударуға жататын мемлекттік
органдар мен ұйымдардың жұмысшыларына тұрғын үйлер беру туралы уақытша
ереже; Қазақстан Республикасы Премьер министірінің 23 қыркүйек 1998 жылғы
Астана қаласына қоныс аударған мемлекеттік органдар жұмысшыларын
пәтерлермен қамтамасыз ету жөніндегі шаралар туралы №181 –р бұйрығы;
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 24 шілде1997 жылғы Астана қаласына қоныс
аударуға жататын мемлекеттік органдармен ұйымдар жұмысшыларына
берілетін,мемлекеттік тұрғын үй қорындағы тұрғын үйлерді жалға алудың
типтік шартын бекіту туралы № 1 173 қаулысы (оған Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 11 караша 1998 жылгы № 1148 қаулысымен төмен
толықтырулар енгізілген.)
Бұл тұрғын үй-құқықтық нормативтік актілерінің түпкілікті тізімі емес
екенін де атап өткен жөн. Бұл ая көптік пен әртүрлілікпен ерекшеленеді,ол
тұрғын үй қатынастарының жоғарыда аталғын әлеуметтік маңыздылығымен,
халақтың жекелеген топтары мен таптарының әртүрлі мүдделеріне (тіпті ұсақ
мәселелеріне) қатысты, оларды толық реттеу қажеттілігімен
түсіндіріледі.Мұндай сипатқа Қазақ ССР Президентінің 26 сәуір1990 жылғы
Мүгедектерге, Ұлы Отан соғысының қатысушыларына, интернационалист-
жауынгерлерге,қаза тапқан әскери қызметшілердің отбасыларына қосымша
жеңілдіктер туралы Жарлығы және басқа да бірқатар норативтік актілер ие.
Жекелеген тұрғын үй құқықтық қатынастары. Тұрғын үй құқықтық
қатынастарының пайда болу негіздерін, элементтерімен мазмұнын қарамас бұрын
тағы бір рет тұрғын үй қорын пайдалану режиміне тоқталып өтейік. Тұрғын
үйді (тұрғын үй-жайды) тұрғын емес мақсатта пайдалануға тек заңнамада
көзделген жағдайларда ғана жол беріледі. Тұрғын үй қорын мақсаты бойынша
және басқа да мақсаттар үшін пайдаланған жағдайларда тұрғын үй қорын бұзуға
немесе бүлдіруге жол бермеу талап етіледі. Тұрғын үйді пайдаланушылар басқа
тұрғындардың тұру жағдайларын бұзбауға,қоршаған ортаға залал келтірмеуге
тиіс.
Тұрғын үйдегі тұрғын үй-жайлар тұрғын емес үй-жайларды қайта жабдықтау
мен қайта жоспарлауды үй-жай иесінің келісімімен және жобаның құрылыс
нормаларымен ережелеріне сәйкес келеіне жауап беретін заңды немесе жеке
тұлға орындаған жоба болған жағдайда жүзеге асыруға болады.Үй-жайларды
қайта жабдықтау және қайта жоспарлау басқа меншік иелерінің мүдделерін
қозғайтын жағдайда олардың алдын-ала жазбаша келісімі талап етіледі.
Бір тұрғын үйге бірнеше құқықтырдың болуы оны бірлесіп пайдалану
міндетіне алып келеді.Үй-жайлардың иелері (азаматтар,заңды
тұлғалар,мемлекет)тұрғын үйді бірлесіп пайдалану үшін заңдарда тыйым
салынбаған кез келген бірлестікке бірігуге құқылы.Тұрғын үй қорын басқаруды
меншік иесі жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қорын мемлекеттік есепке алу,оның
кімге тиесілі екеніне қарамастан, Қазақстан Республикасының Үкңметі
белгілейтін тәртіппен мемлекет үшін бірінғай жүйе бойынша жүзеге асырылады.
Тұрғын үй құқықтық қатынастарынан туындайтын барлық дауларды шешу сот
тәртібінде жүзеге асырылады.
Меншік иесінің және оның отбасы мүшелерінің қатысуымен болатын тұрғын
үй құқықтық қатынастары.Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңнамасы
тұрғын үй жөніндегі меншік катигорияларын тікелей тұрғын үй құқықтық
қатынастарына жатқызған, өйткені олар тікелей Тұрғын үй қатынастары
туралы ҚР заңында реттелген. Сонымен бірге,бұл құқықтық қатынастар
Азаматтық құқықтың жалпы бөлімінде де толық қарастырылған,сондықтан бұл
жерде тек тұрғын үй иелері мен олардың отбасы мүшелерінің тұрғын үй
құқықтырын қарастыруға ғана тоқталған жөн.
Тұрғын үй құқығының аясында ең алдымен тұрғын үйге жеке меншік құқығын
алу негіздерін қарастыру қажет болып табылатындығын атап өткен жөн.Азамат
өзінің тұрғын үйге деген құқығын оны кез келген заңды тәсіл арқылы
иеленумен жүзеге асыра алады.
Тұрғын үй тұрғысынан алып қарағанда,меншік иесінің пайдалану құқығын
өзіне тиесілі үйде жеке өзі (отбасымен бірге)тұру құқығы ретінде қарастыру
маңызды иелері және олардың отбасы мүшелері табылатын,ерекше түрғын үй
құқықтық қатынастары пайда болады.
Меншік құқығы негізінде тиесілі тұрғын үйді меншік иесінің оны жалға
беру жолымен басқаруы да тұрғын үй-жайды пайдалану бойынша тұрғын үй
құқықтық қатынастарына алып келеді.
Меншік құқығы негізінде тұрғын үйдің болуы адамды тұрғын үймен
қамтамасыз ету қажет деп танылатын азаматтардың категориясына жатқызбайтын
фактор ретінде қарастыруға болады.Және соның салдарынан бірқатар тұрғын үй
құқықтық қатынастары қатысушыларының аясы ауысады.
Тұрғын үйдің жеке меншік иелері мен мемлекеттің заңдық мотивациялары бір-
бірінен елеулі түрде ерекшеленетінін атап өткіміз келіп отыр.Жеке тұлға
тұрғын үйді жеке меншік құқығы негізінде иелене отырып,екі түрлі мақсатты
көздеуі мүмкін:а)тұрғын үйді азаматтық айналымдағы азаматтық құқықтардың
кез келген басқа да мүліктік объектісі сияқты мүлік ретінде иелену;б)тұрғын
үйді мақсатты объект ретінде иелену.Аталған мақсаттар бір-біріне қарама-
қайшы емес,және заңнама белгілі бір шамада тіпті екіншісін біріншісіне
бағындырады,өйткенібасқаша тұрғын үй азаматтық-құқықтық мағынада
затфункцияларын атқаруын тоқтатар еді.Бірақ,басқа жағынан қарағанда,оны
пайдалануға қатысты белгілі бір ойға қонымды шектеулерді қолданбауға да
болмайды.Дәл осы шектеулерде тұрған үйлер жөніндегі меншік қатынастарының
тұрғын үй-құқықтық элементі жасырынған.
Тұрғын үйді мемлекетпен иелену мақсатты сипатқа ие болғандықтан және ол
халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету міндетін шешуге бағытталғандықтан
негізінен тұрғын үй-құқықтық табиғатына ие.Сирек жағдайларда ғана мемлекет
тұрғын үйлерді айналымға арналған заттар ретінде иеленеді.
Меншік иесімен тұрғын үйді немесе оның бір бөлігін тұрғын емес мақсатта
пайдалану үшін мемлекеттік органдардың рұсаты талап етілмейді.Бұл орайда
меншік иесі құрылыс,тазалық,өртке қарсы және басқа да міндетті нормалар мен
ережелерді сақтауға тиіс,бұл тұрғын үйлеррежиміненталап етіледі.Егер
құзіретті органдарміндетті нормалар мен ережелердің бұзылу фактілерін не
басқа ааматтардың құқықтыры мен мүдделерін елеулі түрде бұзуды анықтаса үй-
жайдың меншік иесі заңдармен көзделеген жауапкершілікке тартылады және
оның тұрғын үй-жайды мақсатқа сай емес бағытта пайдалану құқығы шектелуі
мүмкін.
Меншік иесімен қатар,тұрғын үйді,онымен бірдей негізде,тұрғын үйге
қоныстанған оның отбасы мүшелері де пайдалана алады.Оларды қоныстандыру
кезінде тұрғын үй тек олардың тұруы үшін арналғаны және пайдаланудың өзге
құқықтары шектелгендігі ескертілуі мүмкін.Меншік иесі отбасының мүшелері
деп үнемі бірге тұратын ерлі-зайыптылар мен олардың балалары танылады.Ерлі-
зайыптылардың ата-аналары, сондай-ақ өздерінің отбасы бар және меншік
иесімен үнемі бірге тұратын балалары өзара келісім бойынша ғана меншік иесі
отбасының мүшелері деп танылуы мүмкін.Еңбекке жарамсыз асырауындағылар,егер
олар меншік иесімен үнемі берге тұрса,меншік иесі отбасының мүшелері деп
таныла алады.
Тұрғын үйдің меншік иесімен бірге тұрып жатқан отбасы мүшелері өздеріне
меншік иесі берген тұрғын үйге өздерінің кәмелетке толмаған балаларын
тұрғыза алады.Отбасының басқа мүшелерін тұрғызуға меншік иесінің
келісімімен ғана жол беріледі.Меншік иесімен отбасылық қатынастар
тоқтатылған жағдайда отбасының бұрынғы мүшелері тұрғын үйді жалға алу
мерзімін көрсетпестен,жалға алушы құқықтырымен пайдалана алады.Меншік иесі
отбасы мүшесімен алдын ала бекітілген жазбаша келісім жолымен отбасының
бұрынғы мүшесімен тұрғын үй-жайды пайдалануды жоққа шығаруы мүмкін.
Меншік иесі отбасының бұрынғы мүшелері тұрғын үйді күтіп ұстау және
коммуналдық қызметтердің ақысын төлеу жөніндегі шығындарға қатысуға
міндетті.
Отбасының бұрынғы мүшелерінің тұрғын үйді пайдалану құқығытиісті түрде
қорғалады және олар өздерінің тұрғын үйді меншік иесінен де аталған
бұзушылықты жоюын талап ете алады.Меншік иесі отбасының кәмелетке толған
мүшелері,ішінде бұрынғы мүшелері,өздерінің тұрғын үй-жайды пайдалануынан
туындайтын міндеттемелері бойынша ортақ мүліктік жауапкершілікте болады.
Тұрғын үйге жеке меншіктік құқықтық қатынастарының тоқтатылуы тұрғын үй
заңнамасымен белгіленген ерекшеліктерді ескере отырып,азаматтық заңдармен
көзделген жалпы негіздербойынша жүзеге асады. Меншіктену қатынастарын
тоқтатудыңерекшелігі мынада: үй орналасқан жер учаскесін мемлекеттік
қажеттіліктер үшін алып қойғанда (сатып алғанда) жеке меншікке жаңа тұрғын
үйді беру көзделеді. Тұрғын үйге қатысты реквизиция қолданылған кезде
реквизицияланған тұрғын үйдіқайтару мүмкін болады ( Тұрғын үй қатынастары
туралы ҚР Заңының 29-бабының 2-тармағының 3-тармақшасы).Бұдан шығатын
қорытынды-тұрғын үйді меншік иесінің еркінен тыс алып қойған кезде,бірақ
оған заңды жауапкершілік шаралары қолданылмайтын жағдайларда, тұрғын үйге
деген құқықтарды қамтамасыз етудің кепілдіктері әрекет етеді.
Меншік иесіндегі тұрғын үйді алып қою жөніндегі тұрғын үй қатынастарының
тоқтатылуымен бірге олар меншік иесі отбасының мүшелерінде де және басқа да
тұрғындар да тоқтатылады.Бұл орайда,тұрғын үйді орналасқан жер учаскесімен
бірге мемлекеттік қажеттіліктер үшін алып қойған (сатып алған) кезде,отбасы
мүшелері тұрғын үйден шығарылады және бұрынғы тұрғын үйдің өтемі ретінде
алынған тұрғын үйде тұру құқығына ие болады.Бұрынғы тұрғын үйде тұратын
басқа адамдар басқа тұрғын үй-жзай барілией шығарылады.
Меншік иесінің еркі бойынша (сату,сыйға тарту)тұрғын үйді меншіктену
құқығы тоқтатылған жағдайда,егер тұрғын үйді сатып алушымен жасалған шарт
бойынша өзгеше көзделмесе,меншік иесінің отбасы мүшелері меншік иесі
отбасының бұрынғы мүшелері және уақытша тұрғындар басқа тұрғын үй-жай
берілмей шығарылады.Егер тұрғын үйге меншік құқығын осылайша тоқтату
кәмелетке толмаған балалардың тұрғын үй құқықтарына қатысты болса,онда
тұрғын үйді иеліктен айыруға қорғаншылық пен қамқоршылық органдарының
келісімі талап етіледі.
Кондоминиум. Көп пәтерлі тұрғын үйдегі пәтерге, үйдің бір бөлігіне
құқығы әр уақытта барлық меншік иелері мүдделерінің өз әрекеттесуімен
байланысты.Осыны ескере отырып тұрғын үй заңнамасымен меншіктің ерекше
нысаны ретінде анықталған кондоминиум режимі енгізілген.Кондоминиум
қатынастарынбекіту тұрғын үйлер жөніндегі меншіктік қатынастардың
өзгеруінің салдары болвп табылады,соның нәтижесінде тұрғын үйлермен,олардың
меншік иелерімен тығыз байланысты барлық мүлікті күтіп ұстау жөніндегі
ауыртпалықты көтеруді реттеу қажеттілігі пайда болды.
Бұрын бұл функцияны мемлекеттік коммуналдық-пайдалану органы атқарған.Ол
тұрғындардан сол бір немесе өзге ережелерді сақтауды талап етуге құзіретті
болды,бұл орайда ол подъездердің баспалдақтардың,лифтілердің,шатырла рды,
төбелердің,подвалдардың және т.б. жай-күйі үшін негізгі
заңдыжауапкершілікте болды,осының бәрін кешенді түрде тұрғын үй қорын
басқарумен,пайдаланумен,оның сақталуын қамтамасыз етумен байланысты
қатынастар ретінде белгілеуге болады.Қазіргі уақытта,мемлекет тұрғын үй
қорын басқару бойынша функциялардың аз ғана бөлігін өзіне қалдыра
отырып,тұрғын үй қорын басқару,сондай-ақ оны пайдалану,оның сақталуын
қамтамасыз ету жөніндегі тікелей функцияларды пәтер иелерінің өздеріне
берді.
Сондықтан кондоминиумды үлестік меншік сияқты,меншік қатынастарының
күрделендірілген нысаны ғана сияқтықарастыруға болмайды.Үлестік меншіктің
кәдімгі қатынастарында бірінші кезекке үлестік меншік иелерінің құқықтарын
бөлу міндеті шығады,ал олардың мүлікті күтіп-ұстау ауыртпалығын жүзеге
асыруға қатысуын қамтамасыз ету тек көмекші міндет ретінде ғана көрінеді.
Кондоминиумда тұрғын үй-жайлардың барлық меншік иелері үшін ортақ
маңызға ие болатын мүлікті басқару міндеті басымды болып табылады.
Кондоминиумның заттық құқығы азаматтық-құқықтық әдебиетте жан-жақты
қарастырылғандықтан,біз бұл жерде оған тоқталмаймыз.
Үй-жайлардың меншік иелері ортақ мүлік пен үйі күтіп ұстауға қажетті
барлық шығындарға қатысуға міндетті екенін,олардың бөлек (жеке дара)
меншігіндегі ортақ мүлік пен үй-жайларды сақтау мен қауіпсіз пайдалану үшін
жауапты болғанын ғана атап өтеміз.
Кондоминиум объектісін тіркегеннен кейінгібір айдан кешіктірмейтін
мерзімде үй-жайлардың меншік иелері кондоминиум объектісін басқару нысаны
туралы мәселені шешуге тиіс. Мұндай шешімге дейін кондоминиум объектісімен
біртұтас кешен ретінде байланысты міндеттемелер бойынша,сондай-ақ тұрғын
үйді коммуналдық қызметтермен ортақтандырыла қамтамасыз ету жөніндегі
міндеттер бойынша меншік иелері ортақ жауапты болады.
Біртұтас инженерлік және коммуналдық қамтамасыз ету жүйесі бар және
біртұтас тұрғын үй коммуналдық кешенді құрайтын көп пәтерлі тұрғын үйде
(немесе оның бір бөлігінде)кондоминиум объектісін бірлесіп басқарудың бір
нысаны ғана қолданылуы мүмкін.
Кондоминиум объектісін басқару нысаны оған қатысушылардың келісімімен
анықталады.Ондай нысандарға мыналар жатады:
1)егер барлық меншік иелерінің саны төрт адамнан аспаса,олардың
тікелей бірлесіп басқаруы;
2)үй-жай (пәтерлер) иелерінің кооперативі;
3)кондоминиум объектісін үшінші (сырт) жеке (тұрғын үйді басқарушы)
немесе заңды (тұрғын үй пайдалану жәнекоммуналдық қызмет көрсету
орны)тұлғалардың басқаруы;
4)Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы келмейтін өзге де
нысандар.
Кондоминиум объеккісін басқару жөнінде шар бойынша тұрғын үй пайдалану
және коммуналдық қызмет көрсету орнына не тұрғын үй басқарушысына берілетін
құқықтаркөлемі шарпен анықталады.
Үй-жайлар иелері тұрғын үй пайдалану және коммуналдық қызмет көрсететін
ұйымдармен осындай қызмет көрсету туралы жеке шарттар жасасуға құқылы.
Үй-жайлар (пәтерлер) иелері көпшілігінің шешімі бойынша кондоминиум
объектісін басқару нысаны өзгертіле алады.
Басқа үйлермен бірге үй-жайлар иелерінің бір кооперативібасқаратын
тұрғын үй-жайдың иелері көпшілік болып қабылданған шешім бойынша осы
кооперативтің құрамынан шығып,өзінің жеке кооперативін құруға ие
кондоминиум объектісін басқарудың өзге нысанын қолдануға құқылы.
Кондоминиум кейбір жағдайларда мемлекеттік тұрғын үйді басқару үшін де
қолданылады.Мемлекеттік меншік нысанына жататын тұрғын үйлер мен үй
жайларда, мемлекет жергілікті атқарушы орган немесе мемлекеттік кәсіпорын
тұрғысынан меншік иелерінің бірі ретінде кондоминиум жүйесі және
кондоминиум объектісін бірлесіп басқару үшін меншік иелеріненқұрылған
бірлестіктің мүшесі болып табылады.
Тұрғын үйді беру жөніндегі шарттық қатынастар. Қазақстан
Республикасының әрекет етуші етуші тұрғын үй заңнамасы шарттық
қатынастардың әртүрлігімен ерекшеленеді.Олардың бір бөлігітұрғын үйді жеке
меншікке беруді көздесе,ал екінші бір бөлігі азаматтардың пайдалануына
беруді көздейді.
Тұрғын үйді жеке меншікке беру беру жөніндегі шарттарға негізінен
мыналар жатады:
-бұзылуға жататын үйді соның орнына сол маңда немесе жақын жердегі
жер учаскесінде салынптын тұрғын үйді беру шартымен босату туралы шарт;
-Құрылыс салушыға құрылыс алаңында орналасқан және бұзылуға тиісті
тұрғын үйлерде тұрғын үйлердді пайдалану (жалға алу) құқығының пайда болуын
көздеуі тұратын азаматтарды орнынабасқа тұрғын үйлер беру шартымен шығару
үшін тұрғын үйлер беру туралы шарт .
Бұл шарттар азаматтарда берілетін мүмкін, бірақ бұл жағдайларда олардың
меншік иелері ретіндегі шектелген мүліктік мүдделері тиісті түрде өтелуге
тиіс.
Аталған негіздер бойынша босатылатын (бұзылатын)тұрғын үй азаматқа
меншік құқығы негізінде тиесілі болмайтын жағдайда да жоққа
шығарылмайды.Онда оған жаңа тұрғын үйді жеке меншікке емес,пайдалануға беру
негізді болар еді.
Тұрғын үйлерді жеке меншікке беру туралы шарттарға,сондай-ақ тұрғын
үйдің (үйдің бір бөлігінің)немесе тұрғын үй кешенінің құрылысына еңбек етіп
қатысқан адамға немесе құрылысты қаржыландыруға өз қаражатымен қатысқан
адамға тұрғын үй беру туралы шарт та жатады.
Тұрғын үйді пайдалануға беру жөніндегі шарттар тұрғын үй-жайды күрделі
жөндеу өтуізу уақытысына бекітіледі.Тұрғын үй,сондай-ақ негізінен
пайдалануға еңбек келісім шарттарының шарттары бойынша беріледі,еңбек
келісім-шарттарының шарттарымен тұрғын үйлерді жұмысшының меншігіне олардың
әрекет ету мерзімдерінің өтуі бойынша немесе олардың әрекет ету
басталғаннан кейінгі белгілі бір кезең өткеннен кейін беру көзделуі мүмкін.
Заңнамамен орнына басқа тұрғын үй беру жағдайымен бұзылуға тиісті тұрғын
үйді босату туралы шарт ерекше реттелген.Жер учаскесінің мемлекеттік
қажеттер үшін бөлінуіне байланысты тұрғын үйлерді бұзған жағдайда тұрғын
үйді бұзушы құрылыс салушылар мен меншік иелерінің ( жалдаушылардың )
арасында бұзылған тұрғын үй-жайлардың орнына бұрынғы меншік иелеріне
(жалдаушыларға)нақ сол немесе басқа жер учаскесіндегі жаңадан салынған
тұрғын үйлерден меншігіне (жалға)тұрғын үй беру туралы шарт жасалуы мүмкін.
Осындай шартқа сәйкес құрылыс салушы меншік иесіне (жалдаушыға)заңнамада
көзделген талаптарға сай келетінжаң тұрғын үй беруге міндетті. Өз кезегінде
бұзылуға тиісті тұрғын үй иелері (жалдаушылар)өздері орналасқан үй-жайларды
шартта көрсетілген мерзімде босатуға міндетті.
Шартта жаңа тұрғын үй берудің белгілері бір (өзге) мерзімдері,сондай-ақ
басқа да жағдайлар көзделуі мүмкін.Атап айтқанда,мүмкін болатын өтемақы
сомасы,тұрғын үйдің көлемі,қабаты,бөлмелер саны,отбасының құрамы
анықталады.
Көшірілуге тиісті азаматтар жаңа тұрғын үй берілгенге дейін осы елді
мекенде орналасқан әрі техникалық және санитарлық нормаларға сәйкес уақытша
тұрғын үйлерге,егер олардың келісімі болса.орналастырылады.Уақытша тұрғын
үй-жайларға ақы төлеу туралы шығындар құрылыс салушыға жүктеледі,бұл өз
кезегінде оның тұрғын үй беру жөніндегі өз міндетін тұрақты негізде орындау
үшін қосымша ынталандырушы шара болып табылады.
Егер жаңа тұрғын үй шартта көрсетілген мерзімде берілмесе,құрылыс салушы
соттың шешімі бойынша өз қаражаты есебінентұрған үйінен айрылған меншік
иесіне (жалға алушыға)шарттың ережелерінде көзделген талаптарға сәйкес
басқа тұрғын үй сатып алуға міндетті болады.Сонымен қатар,құрылыс салушы
шарттық міндеттемелердің бұзылуы салдарынан келтірілген залалды да өтеуге
міндеттенеді.
Тұрғын үйді жалдау. Меншік құқығы негізінде тұрғын үйді иеленбейтін
адамдармен тұрғын үй-жайларды пайдалануды тікелей көздейтін негізгі
құқықтық нысан болып тұрғын үйді жалдау шарты табылады.Тұрғын үйді жалдау
шартына мүлікті жалдаудың бірқатар ортақ берлілері тән,бірақ ол тікелей
тұрғын үй заңнамасамен де реттеледі.
Тұрғын үйді жалдау шарты бойынша тұрғын үйдің иесі немесе оның уәкілетті
адамы (жалға беруші)азаматқа (жалға алушыға)және оның отбасы мүшелеріне
тұрғын үйді ақы төлеп пайдалануға беруге міндеттенеді.
Сонымен тұрғын үйді жалдау шарты консенсуалды.ақылыжәне екі жақты
шарт ретінде жасалады.
Заңнамада тұрғын үйді жалдау шартының негізгі екі түрі нақты
ажыратылған; а)мемлекеттік тұрғын үй қорындағы тұрғын үйді жалдау шарты;
б)жеке тұрғын үй қорындағы тұрғын үйді жалдау шарты.Тұрғын үйді жалдаудың
бірінші түрін тұрғын үйге мұқтаж азаиаттарды есепке алу,тұрғын үйлерді беру
және иеилекеттік тұрғын үй қорындағы тұрғын үйлердіпайдалану бойынша
кешенді құқықтық қатынастар аясында қарастыру қажет,сондықтан оған талдау
кейінірек жасалады.
Жеке тұрғын үй қорындағы тұрғын үйді жалдау. Меншік иесі (меншіктің
жеке нысанына негізделген жеке немесе заңды тұлға)өзі тұратын тұрғын
үйді,не негізгі мақсаты жалға алушыларға тұрақты немесе уақытша тұру үшін
берілу болып табылатынтұрғын үйді жалға беруге құқылы.
Жеке тұрғын үй қорындағы тұрғын үйді жалдау шарттары (талаптары)жалға
беруші мен жалға алушы арасындаға шартпенде заңдармен де реттеледі.Меншік
иесі тұрмайтын және меншік иесі тұрақты тұратын тұрғын үйді жалдау шартының
шарттары арасында ерекшелік жасалған.
Меншік иесі тұрмайтын тұрғын үйді ол жазбаша түрде жасалған шарт бойынша
басқа адамға жалға бере алады.
Шарт тараптары болып жалға беруші – тұрғын үйдің меншік иесі болып
табылатын немесе заңнамамен не шартпеноны жалға беруге уәкілеттенген жеке
немесе заңды тұрға және жалға алушы – жеке тұлға табылады.Тұрғын үй
құқықтық қатынастарының қатысушылары ретінде,шарт тараптарынан басқа
бірқатар жағдайларда басқа да субъектілер-жалға алушы отбасының
мүшелері,уақытша тұрғындар және қосымша жалға алушылар-бола алады.
Тұрғын үй-жайға немесе жалға берілетін тұрғын үй-жай орналасқан тұрғын
үйге меншік құқығы басқа тұлғаға ауысқан жағдайда жалдау шарты жаңа меншік
иесі күшін сақтап қалады.Шартты мұндай жағдайда тоқтату жалға алушы және
тұрғын үй-жайды жалға берген меншік иесі арасындағы шартпен көзделуі
мүмкін.
Шарт пәні болып құрылыс,санитариялық,өртке қарсы және басқа да міндетті
талаптарға сәйкес келетін жеке тұрғын үй-жай не тұруға жарамды жеке бөлме
(бөлмелер)табылады.
Талаптардың және қалған тұрғындардың құқықтары мен міндеттері.Жалға
беруші жалға алушының пайдалануына шарт және тұрғын үй заңнамасының
талаптарына сәйкес келетін тұрғын үй-жайды беруге міндетті тұрғын үйді
күтіп ұстау тәртібі тікелей шартпен анықталады.
Жалға алушы тұрғын үйді өзінің тұруы үшін және өз отбасының мүшелері
тұруы үшін пайдалануға құқылы.Шарпен жалға алушының тұрғын үйді тек жеке
өзінің тұруы үшін пайдаланылатындығы тікелей көзделуі мүмкін.
Егер жалға алу шартында өзгеше көзделмесе,жалға алушы жалға алынған үй-
жайға қосымша жалдаушыларды және уақытша тұрғындарды қоныстандыруға құқылы.
Жалға алушының негізгі міндеттері шартпен көзделген мөлшермен
мерзімдердк тұрғын үйді жалға алғаны үшін ақы төлеуден көрініс табады.
Жалға алушы тұрғын үй-жайды мақсатына сай пайдалануға және оның бүлінуіне
жол бермеуге,оны бұзбауға міндетті.
Егер шартта өзгеше көзделмеген болса,жалға алушы жалға алған үй-жайды
алты айға дейінгі иерзімге тастап кетуге құқылы.Бұдан неғұрлым ұзақ уақыт
бойы болмаған жағдайда шарттың күші жалға берушінің келісімімен ғана
сақталады.
Егер отбасы мүшесін қоныстандырған кезде сол мүше мен жалға алушы
арасында өзгеше келісім болмаса,жалға алушартының шарттарына сәйкес жалға
алушымен бірге тұратын отбасы мүшесі,тұрғын үй-жайды жалға алушының өзі
сияқты дәл сондай пайдалану құқығына ие болады.Отбасы мүшелерінің аясыжалпы
ережелер бойынша анықталады.
Қосымша жалдаушылар тұрғын үй-жайда тұру құқығын жалға алушымен
бекітілген қосымша жалдау шартына сәйкес иеленеді қосымша жалдаушылардың
тұру шарттары,атап айтқанда,тұру мерзімі,төленетін ақының мөлшерімен оны
төлеу тәртібі тұрғын үй-жайды жалға алушы мен қосымша жалдаушы арасындағы
шарт арқылы белгіленеді.
Қосымша жалдаушы шарты тараптар белгіленген мерзім бекіткенде не шартта
көрсетілген ахуал пайда болғанда жалға алушының талап етуі бойынша,ал
мерзім не өзге де тоқтату негіздері белгіленбеген шарттар қосымша
жалдаушыны кемінде бір ай бұрын ескерте ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
І Тарау Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй саясатының мемлекеттік
бағдарламасы .
1.1. Тұрғын үй саясатының мемлекеттік бағдарламасы мен оны жүзеге асыру
механизімдері.
1.2.Тұрғын үй құқықтық қатынастары. Тұрғын үй заңнамасы
ІІ Тарау Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй беру.
2.1. Мемлекеттік тұрғын үй қорының тұрғын үйлерін пайдалану
2.2. Тұрғын үй және тұрғын үй құрылыс кооперативтік мүшелерінің және
олардың отбасы мүшелерінің тұрғын үй құқықтары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе лекция
Халықты тұрғын үймен кезекті қамтамасыз етудің қол жеткізілген пайыздары
жария етілетін бесжылдықтар жоспарлары тұрақты түрде сәтсіздікке ұшырай
бастайды,жалпы бұл,тұрғын үй алған Кеңес Одағы қалалары,соның ішінде Қаз
ССР қалалары,тұрғындарының саны аз болмағанмен негізге алынған жүйенің
өміршең еместігін дәлелдеп берді.
Бұл жүйені қайта қалпына келтірудің соңғы талпынысы 1987 жылы
жасалды.Сол жылы Тұрғын үй - 91Бағдарламасы қабылданған болатын.Ол
алғашқы бес жыл ішінде 1987 жылдың 1 қаңтарында кезекте тұрған қалалардағы
барлық жанұяларды тұрғын үймен қамтамасыз етуді көздеді.
Ауылда тұрғын үйге мұқтаждардың әрқайсысы бір жыл ішінде пәтер алуға
тиіс болды.Ол сол күнде орындалусыз қалды.
Тұрғын үймен қамтамасыз етудің бөліп тарату жүйесі көптеген асыра
пайдаланушылықтарға алып келіп отырды. 70-80 жылдары Республикада бірқатар
басшылар тарапынан кеңестік тұрғын үй заңнамасының талаптарынан саналы
тұрде ауытқуға бой алдырған көптеген факторлар орын алды,олар қызметтік
жағдайын теріс пайдалана отырып,кезектілікке қарамастан тұрғын үй берудің
тәртібін дөрекі түрде жазып отырды және іс жүзіндегі мұқтаждығын
ескерместен өз жанұяларын, жерлестерін пәтерлермен қамтамасыз етіп
отырды.Тұрғын үйді пайдалануды бөліп тарату аясында тамыр-таныстық пен
коррупция жиі көрініс беріп отырды, бұл көп жылдар бой кезекте тұрған
азаматтарға тұрғын үй берудің мерзімдерін елеулі түрде ұзартып қана қойған
жоқ,сонымен қатар,ол кезектік органдардың беделіне, социалистік әділеттілік
сеніміне орасан зор нұқман келтірді.
1984 жылғы Қаз ССР-дің Тұрғын үй кодексінің орнына, 1 шілде 1992 жылы
қабылданған Қазақстан Республикасының Жаңа Тұрғын үй кодексі,әлеуметтік-
экономикалық жағдайлардың өзгергеніне қарамастан,екі заңнамада болған
позицияларды сақтап қалды және оларды тек елеусіз жөндеуден
өткізді.Осылайша,тұрғын үймен қамтамасыз етудің ескі бөліп тарату жүйесінің
сақталғандығын білдірген азаматтардың тұрғын үйге деген құқығы туралы
декларация сақталып қалды.
Қайта қалыптасып келе жатқан нарықтық экономикалық қатынастар жүйесінде
бұлмүмкін емес болатын және ол толығымен,оның логикасына қарама-қайшы еді.
Соның салдарынан 6 қыркүйек 1993 жылы Қазақстан Республикасы Президентінің
Жаңа тұрған үй саясаты туралы Жарлығы қабылданды (ол қазіргі уақытта
нарық инфроқұрылымның бірте-бірте өзгеруіне және өз ролін орындап болуына
байланысты өзінің заңды күшін тоқтатты.Нарық инфроқұрылымы мен әлеуметтік-
экономикалық жағдайдың өзгеруінің көрінісі мынады – сол кезеңде мемлекет
акциялардың бақылаушы пакетін мемлекеттік органға,құрылыс, тұрғын үй және
аумақты салу Министірлігіне бере отырып құрылыс холдингілерін құру ниетімен
мемлекеттік капитализмге сенім артқан еді. Қзіргі таңда құрылыс жеке
компаниялармен жүргізілуде және мемлекеттің осы компаниялармен ара
қатынасы тек шарттық негізде құрылуда.
Қазақстан Республикасы Президентінің аталған Жарлығында осы сәтте орын
алған өзгерістер атап өтілген Мемлекеттік тұрғын үй қорын
жекешелендіру,баға еркіндігі және нарыққа өтудің өзге де
процестері,инфляция салдарынан тұрғындардың сатып алушылық қабілеттілігінің
төмендеуі тұрғын үй аясындағы жағдайды елеулі түрде өзгертті.Жаңа тұрғын үй
саясатын жүргізу және оны қоғамның негізгі басымдықтарының біріне айналдыру
талап етілді.
3.1. Тұрғын үй саясатының мемлекеттік бағдарламасы мен оны жүзеге асыру
механизімдері.
Тұрғын үймен қамтамасыз ету қазіргі кезенде маңызды әлеуметтік
мәселелердің бірі болып табылады және оған орай белгілі бір саясатты жасап
шығармау мүмкін емес. Әрине,ол оны бірден шешпейді,бірақ бірте-бірте
азаматтарды тұрғын үймен неғұрлым тиімді түрде қамтамасыз етуге қол еткізе
отырып,бұл осы мәселені бақылауда ұстауға мүмкіндік береді.Тұрғын үй
қатынастары аясыгда жүргізетін саясаттың мазмұнын жалпылама түрде
анықтайтын Қазақстан Республикасының Конституциясы тұрғын үй қатынастарына
тиісті тұрде ықпал етеді.
Тұрғын үй саясатының тарихына қысқаша тоқталып өтейік.
1917 жылғы октябрь революциясынан кейінгі және КСРО-ның өмір сүрген
кезеңінде тұрғын үй мәселесін шешудің әртүрлі жолдарын бөліп көрсетуге
болады.Бастапқы кезде еңбекші халақ тұрғын үймен балаларға тиесілі тұрғын
үйлерді қайта бөлу есебінен қамтамасыз етілді.Кейіннен ХХ ғасырдың отызыншы
жылдарында КСРО-да индустриялдық негізде тұрғын үй құрылысы
басталды.Алғашқы уақытта барлығын тегін тұрғын үймен қамтамасыз ету
ойластырылды.Бірақ азаматтарға тұрғын үй бергеннен кейін бірден оған ақы
төлеу бойынша белгілі бір нормаланған ставкалар енгізілді,өйткені
экономикалық тұрғыдан толығымен тегін тұрғын үй беру ойға қонымсыз
еді.О.С.Иоффе айтқандай: Социалистік ұйымдарға қатысты заңды тұлға
институты 1918 жылдан бастап жарық көрген заңды актілерді
пайдаланғанымен,өзінің қандайда бір елеулі ауқымдағы шынайы көрінісін бұл
институт тауарлы-ақша қатынастарын тікелей орталықтандырылған қайта бөлу
жүйесімен алмастыру процесі аяқталғанға дейін ала алмады.Бірақ ол қарама
қайшы процеске-тауарлы ақша қатынастарын мүліктік қатынастар аясына, соның
ішінде мүліктік қатынастар аясына қатысумен байланысты қатынастарға
енгізуге – орын берген кезде-ақ соңғыларының жекелеген нормативтік
актілерден басқа РСФСР-дің бірінші Азаматтық Жарғысының (1922ж) жалпы
нормаларында бекітілген,азаматтық құқық қабілеттілігі кеңестік цивилистік
теорияның ең елеулі және маңызды мәселелеріне айналды.Осы айтылған ой
тұрғын үй қатынастарына да қатысты екені сөзсіз.Сонымен бірге,тұрғын үймен
қамтамасыз ету барлығын тегін тұрғын үймен қамтамасыз ету туралы ұран
сақталғандықтан жоспарлы жүйенің белгілері басым болған аялардың бірі
еді.Тұрғын үймен тегін қамтамасыз ету социализімнің идеологиялық жалауының
бір элементі болды,өйткені ол жалпы халықтық өндірілген өнімді жеке
тәртіпте бөлуді көздеген аз ғана аялардың бірі болған еді.
Халықты тұрғын үймен кезекті қамтамасыз етудің қол жеткізілген пайыздары
жария етілетін бесжылдықтар жоспарлары тұрақты түрде сәтсіздікке ұшырай
бастайды,жалпы бұл,тұрғын үй алған Кеңес Одағы қалалары,соның ішінде Қаз
ССР қалалары,тұрғындарының саны аз болмағанмен негізге алынған жүйенің
өміршең еместігін дәлелдеп берді.
Бұл жүйені қайта қалпына келтірудің соңғы талпынысы 1987 жылы
жасалды.Сол жылы Тұрғын үй - 91Бағдарламасы қабылданған болатын.Ол
алғашқы бес жыл ішінде 1987 жылдың 1 қаңтарында кезекте тұрған қалалардағы
барлық жанұяларды тұрғын үймен қамтамасыз етуді көздеді.
Ауылда тұрғын үйге мұқтаждардың әрқайсысы бір жыл ішінде пәтер алуға
тиіс болды.Ол сол күнде орындалусыз қалды.
Тұрғын үймен қамтамасыз етудің бөліп тарату жүйесі көптеген асыра
пайдаланушылықтарға алып келіп отырды. 70-80 жылдары Республикада бірқатар
басшылар тарапынан кеңестік тұрғын үй заңнамасының талаптарынан саналы
тұрде ауытқуға бой алдырған көптеген факторлар орын алды,олар қызметтік
жағдайын теріс пайдалана отырып,кезектілікке қарамастан тұрғын үй берудің
тәртібін дөрекі түрде жазып отырды және іс жүзіндегі мұқтаждығын
ескерместен өз жанұяларын, жерлестерін пәтерлермен қамтамасыз етіп
отырды.Тұрғын үйді пайдалануды бөліп тарату аясында тамыр-таныстық пен
коррупция жиі көрініс беріп отырды, бұл көп жылдар бой кезекте тұрған
азаматтарға тұрғын үй берудің мерзімдерін елеулі түрде ұзартып қана қойған
жоқ,сонымен қатар,ол кезектік органдардың беделіне, социалистік әділеттілік
сеніміне орасан зор нұқман келтірді.
1984 жылғы Қаз ССР-дің Тұрғын үй кодексінің орнына, 1 шілде 1992 жылы
қабылданған Қазақстан Республикасының Жаңа Тұрғын үй кодексі,әлеуметтік-
экономикалық жағдайлардың өзгергеніне қарамастан,екі заңнамада болған
позицияларды сақтап қалды және оларды тек елеусіз жөндеуден
өткізді.Осылайша,тұрғын үймен қамтамасыз етудің ескі бөліп тарату жүйесінің
сақталғандығын білдірген азаматтардың тұрғын үйге деген құқығы туралы
декларация сақталып қалды.
Қайта қалыптасып келе жатқан нарықтық экономикалық қатынастар жүйесінде
бұлмүмкін емес болатын және ол толығымен,оның логикасына қарама-қайшы еді.
Соның салдарынан 6 қыркүйек 1993 жылы Қазақстан Республикасы Президентінің
Жаңа тұрған үй саясаты туралы Жарлығы қабылданды (ол қазіргі уақытта
нарық инфроқұрылымның бірте-бірте өзгеруіне және өз ролін орындап болуына
байланысты өзінің заңды күшін тоқтатты.Нарық инфроқұрылымы мен әлеуметтік-
экономикалық жағдайдың өзгеруінің көрінісі мынады – сол кезеңде мемлекет
акциялардың бақылаушы пакетін мемлекеттік органға,құрылыс, тұрғын үй және
аумақты салу Министірлігіне бере отырып құрылыс холдингілерін құру ниетімен
мемлекеттік капитализмге сенім артқан еді. Қзіргі таңда құрылыс жеке
компаниялармен жүргізілуде және мемлекеттің осы компаниялармен ара
қатынасы тек шарттық негізде құрылуда.
Қазақстан Республикасы Президентінің аталған Жарлығында осы сәтте орын
алған өзгерістер атап өтілген Мемлекеттік тұрғын үй қорын
жекешелендіру,баға еркіндігі және нарыққа өтудің өзге де
процестері,инфляция салдарынан тұрғындардың сатып алушылық қабілеттілігінің
төмендеуі тұрғын үй аясындағы жағдайды елеулі түрде өзгертті.Жаңа тұрғын үй
саясатын жүргізу және оны қоғамның негізгі басымдықтарының біріне айналдыру
талап етілді.
Қазақстан Республикасы Президентінің 15шілде 1992 жылғы Қазақстанның
егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясын жүзеге асыру
жөніндегі шаралар туралы №853 қаулысын орындау аясында сол кезде жасап
шығарылған – жаңа тұрғын үй саясатының мемлекеттік бағдарламасы аса зор
маңызға ие болды.Оның басқа нормативтік актілерден ерекшелігі – ол
тоқтатылмайды және соған орай қазіргі таңда ад маңызды болып табылады.
Тұрғын үй саясатының анықтамасындағы бірінші тармақмен мемлекеттік тұрғын
үйді бөліп таратудан оны жекелеген азаматтармен және олардың меншік
нысанына қарамастан, кәсіпорындармен басым жағдайда еңбек етіп алуға өту
көзделді.Мемлекет, сонымен бірге,азаматтардың тұрғын үйге деген
конституциялық құқықтарын,соның ішінде, азаматтардың жекелеген
категорияларын тұрғын үймен мемлекеттік қамтамасыз ету үшін жағдайлар
құруға міндетті.
Тұрғын үй қорын жөндеумен пайдалану жүйесін қаржыландырудың негәзгі
қайнар көзі ретінде тұрғын үй қорының иелерімен тұрғын үй коииуналдық
қызметтер үшін ақ төлеу қарастырылды.Түпкілікті мақсат ретінде тұрғын үй
қорын пайдалану жүйесінің өзін-өзі ақтаушылығы қойылды,сол сәтте ол 95-98 %-
ға осы шығындардың орнын толтыру үшін жеткілікті қайнар көздерге ие
болмаған жергілікті бюджеттер есебінен дотацияланды.
Азаматтардың тұрғын үймен қамтамассыз етілу жағдайын жақсартуға бірқатар
шаралар арқылы қол жеткізу көзделген болатын.Олар: 1)тұрғын үй құрылысы
процесінде қатысатын азаматтар мен заңды тұлғалар үшін жеңілдіктер жүйесін
құру; 2) қолда бар тұрғын үй қорының сақталуын қамтамасыз ету,тұрғын үйді
пайдалану мерзімін ұзарту; 3) кезекке тұрушылардың тұрғын үйге деген
құқықтарын сақтауға қатысты тұрғын үй саясатының сабақтастығын
сақау.Қажетті сатып алушылық қабілеттілігінің болмауы,әрине,көптеген
қатардағы азаматтарға тұрғын үйді өз қаражаттарты есебінен алуға мүмкіндік
бермес еді.Сондықтан оны алуды қаржыландырудың белгілі бір жүйесін құру
көзделді.Бұл орайда, тәжірибелік тұрғыдан алғанда,ең маңыздысы болып
ипатекалық несиелеу жүйесі табылады.Ол туралы алғаш рет ресми түрде осы
бағдарламада мәлімденген болатын. Оған дейін мәлімет,сондай-ақ тұрғын үй
алуды несиелеудің басқа да тәсілдерін енгізуге талпынған еді,бірақ олар
нарық жағдайларына сәйкес келмеді.
Мемлекеттік тұрғын үй қорының тұрғын үйді жалға алушының отбасы
мүшелері,жалға алушы уақытша болмаған жағдайларда,бүкіл тұрғын үйді бұрынғы
шарттармен пайдалануға құқылы.Бұл орайда олар жалға алу шарт ы бойынша
құқықтарды жүзеге асырып,сол бойынша міндеттерді атқарады.Уақытша болмаған
азаматта осы жағдайда уақытша сақталатын тұрғын алаң артық деп
есептелмейді.Жоғарыда аталған тұлғалар жалға алушының отбасы мүшелері
болуын тоқтатқан жағдайларда,олар өздерінің жалға алушымен теңдей тұрғын үй
құқықтары мен міндеттерін өз еріктері бойынша сақтап қала алады.
Жалға алушы отбасының кәмелетке толған мүшесі жалға алушының және
отбасының кәмелетке тоған басқа мүшелерінің келісімінен бұрын жасалған
жалға алу шарты бойынша алғашқы жалға алушының орнына өзін жалға алушы деп
тануды талап ете алады.Жалға алушы қайтыс болған жағдайда қайтыс болған
адамның отбасының кәмелетке толған кез келген мүшесіне нақ осындай құқық
беріледі. Жалға алушының өзгеруі тұрғын үйді жалдау шартын қайта рәсімдеуді
қажет етеді.
Жалға алушы мемлекеттік тұрғын үй қорындағы өзі тұратын тұрғын үйге
отбасы мүшелерімен қатар жұбайын,балаларын,ата-анасын (кіргізу сәтінде
жалға алушының отбасы мүшелері болып табылмайтындар),басқа дамдарды
кіргізуге құқылы.Кіргізу үшін жалға алушымен бірге тұратын отбасының
кәмелетке толмаған мүшелерінің жазбаша келісімі талап етіледі.Егер жалға
алушы өзінің кәмелетке толмаған баласын кіргізіп жатса,отбасы мүшелерінің
келісімі талап етілмейді.
Ипатекалық несиелеудің маңыздылығын сақтап отырғаны Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 22 тамыз 1997 жылғы Мемлекеттік тұрғын үй саясатын
жаңа экономикалық жағдайларда жүзеге асыру туралы № 277 қаулысымен
туындайды.Онда жеке тұлғалармен тұрғын үй алу үшін банктік ипотекалық
несиелеу көлемін ұлғайту мәселелері қарастырылған.Мемлекеттік ұтыс алушылық
тұрғын үй заемы,тұрғын үй лотериялары сияқты түсініктер зым-зия жоқ болды.
Қазіргі уақытта Құрылыс қорлары туралы Қазақстан Республикасының Заңы
қабылданған. Онда көзделген жүйе,жалпылама түрде тұрғын үй саясатының
мемлекеттік бағдарламасымен көзделген несие жинақтаушы жүйені еске
түсіреді.Жаңа жүйенің мәнісі мынада: азаматарға арнайы мамандандырылған
несие жинақтаушы банктермен тұрғын үй құрылысына,оны сатып алу мен
жөндеуден өткізуге сиақының төмен ставкасы бойынша несиелер берілетін
болады.Оның тиімділігін мынадан көруге болады-несие алған қазақстандық
сонымен бірге банктің салымшысы да болып табылады.Соған орай ол
проценттер,сондай-ақ өз міндеттерін орындаған жағдайда премиялар алатын
болады.Осындай жолмен мемлекет бірте-бірте тұрғын үй саясатының
бағдарламалық ережелерін жүзеге асыруда.
Тұрғын үй саясаты бағдарламасының өзекті идеясы конституцияда
бекітілгенін атап өткізігіміз келіп отыр.Мемлекет азаматтардың тұрғын үйге
деген құқықтарының көлемін бұрын болған көлемде мәлімдеуден бас
тартты.Сонымен бірге Қазақстан Республикасы Конституциясының 25-бабының
екінші тармағы бекіткендей,Қазақстан Республикасында азаматтарды тұрғын
үймен қамтамасыз ету үшін жағдайлар жасалады..Мұны азаматтарды тұрғын үймен
қамтамасыз ету үшін кез келген тәсілдермен және заңды актілермен көзделген
тәртіпте жағдайлар жасау деп түсінген жөн...
1.2.Тұрғын үй құқықтық қатынастары. Тұрғын үй заңнамасы
Тұрғын үй құқықтық қатынастарының түсінігі, тұрғын үй құқықтық
қатынастарының түрлері.Біздің тұрғын үй құқықтық қатынастарын азаматтық
құқық аясында қарастыратынымызға қарамастан,бұл құқықтық қатынастарының
жария-құқықтық нораға жатқызуға болатын нормалармен ғана реттелмейтіндігін
атап өткен жөн.Сонымен бірге тұрғын үй қатынастарын кешенді құқықтық
реттееудің түпкі мақсаттары да жеткілікті түрде айқын болып
табылады.Біріншіден,ол тұрғын үймен қамтамасыз етуде азаматтардың
қажеттіліктерін жүзеге асыру үшін тиімді заңды нысандарды жасауға
септеседі.Екіншіден, ол тұрғын үй иелері өздерінің соған деген құқықтарын
жеткілікті шамада тәжірибие жүзінде асыру мүмкіндігіне ие болатын режимді
қолдайды.Бұл орайда, тұрғын үйді иелену басқада мүлікті иелену жүзеге
асырылатын нысандарда көрініс беретіндігін және мұнда тұрған үйдің
ерекшелігі ескерілетіндігін тағы бір рет атап өткіміз келіп
отыр.Бұл,нәтижесінде тұрғын үйлерге қатысты туындайтын мүліктік
қатынастарға барлық ортақ азаматтық құқықтық ережелерді қолдануға мүмкіндік
береді.
Алдымен тұрғын үй құқықтық қатынастарының аясы мен жүйесін анықтап
алайық,содан кейін тұрғын үй құқықтық қатынастарының түсінігіне тоқталамыз.
Заңнама жеке тұрғын үй құқықтық қатынастары ретінде тұрғын үй қорын
(тұрғын үй қоры жалпы алғанда азаматтық құқықтырдың объектісі болып
табылмайды) пайдаланумен байланысты құқықтық қатынастардыда ажыратады.
Заңнамада тұрғын үй қорының мынадай анықтамасы берілген: тұрғын үй қоры-
Қазақстан Республикасы аумағындағы меншік нысанындаға тұрғын үйлер. Ол
бірнеше түрге бөлінген. Ол өз кезегінде тұрғын үйге меншік құқығын жүзеге
асырумен және оларды пайдаланумен байланысты туындайтын жекелеген құқықтық
қатынастардың құрылымы үшін маңызды болып табылады (олар тұрғын үйдің қай
тұрғын үй қорына жататындығына байланысты әр түрлі болады).
Қазақстан Республикасы тұрғын үй қорының құрамына жеке тұрғын үй қоры
мен мемлекеттік тұрғын үй қоры кіреді..Жеке тұрғын үй қоры мемлекеттік емес
меншік нысанына негізделген азаматтар мен заңды тұлғаларға меншік құқығы
негізінде тиесілі тұрғын үйлерді қамтиды.Мемлекеттік тұрғын үй қорына
меншік құқығымен мемлекетке (әкімшілік-аумақтық бөлініске)қарасты және
жергілікті атқарушы органдардың қарамағындағы (мемлекеттік коммуналдық
тұрғын үй қоры) не мемлекеттік кәсіпорын қарамағындағы (мемлекеттік
кәсіпорынның тұрғын үй қоры)тұрғыын үйлер кіреді.Тұрғын үй заңнамасының
мазмұнынан туындайтындай мемлекеттік тұрғын үй қоры тұрақты тұру үшін
де,уақытша тұру үшін де арналған тұрғын үй-жайларды қамтиды.Тұрғын үй
қорына тұрғын үйлерді тұрғын емес үй-жайлар кірмейді.
Сонымен,тұрғын үй-бұл азаматтардың (жеке тұлғаларлы) тұрақты тұруы үшін
және уақытша тұруы үшін де (пайдалану сипатына орай) арналған барлық үй-
жайлардың жиынтығы деуге болады.
Мемлекеттік тұрғын үй қорының тұрғын үйді жалға алушының отбасы
мүшелері,жалға алушы уақытша болмаған жағдайларда,бүкіл тұрғын үйді бұрынғы
шарттармен пайдалануға құқылы.Бұл орайда олар жалға алу шарт ы бойынша
құқықтарды жүзеге асырып,сол бойынша міндеттерді атқарады.Уақытша болмаған
азаматта осы жағдайда уақытша сақталатын тұрғын алаң артық деп
есептелмейді.Жоғарыда аталған тұлғалар жалға алушының отбасы мүшелері
болуын тоқтатқан жағдайларда,олар өздерінің жалға алушымен теңдей тұрғын үй
құқықтары мен міндеттерін өз еріктері бойынша сақтап қала алады.
Жалға алушы отбасының кәмелетке толған мүшесі жалға алушының және
отбасының кәмелетке тоған басқа мүшелерінің келісімінен бұрын жасалған
жалға алу шарты бойынша алғашқы жалға алушының орнына өзін жалға алушы деп
тануды талап ете алады.Жалға алушы қайтыс болған жағдайда қайтыс болған
адамның отбасының кәмелетке толған кез келген мүшесіне нақ осындай құқық
беріледі. Жалға алушының өзгеруі тұрғын үйді жалдау шартын қайта рәсімдеуді
қажет етеді.
Жалға алушы мемлекеттік тұрғын үй қорындағы өзі тұратын тұрғын үйге
отбасы мүшелерімен қатар жұбайын,балаларын,ата-анасын (кіргізу сәтінде
жалға алушының отбасы мүшелері болып табылмайтындар),басқа дамдарды
кіргізуге құқылы.Кіргізу үшін жалға алушымен бірге тұратын отбасының
кәмелетке толмаған мүшелерінің жазбаша келісімі талап етіледі.Егер жалға
алушы өзінің кәмелетке толмаған баласын кіргізіп жатса,отбасы мүшелерінің
келісімі талап етілмейді.
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қоры жөніндеге қатынастары жария
құқықтық сипатқа ие.Олардың мазмұны мынада:мемлекет тұрғын үй қорының
есебін жүргізеді,тұрғын үй қорына енгізілуі мүмкін үй-жайларға қойылатын
міндетті талаптарды белгілейді,оны мақсатына сай пайдалануды және оның
сақталуын қамтамасыз етуді бақылайды.Мемлекет құзіретіне,сондай-ақ,сол бір
немесе өзге үй-жайды тұрғын үй қорынан шығаруды санкциялау да кіреді.Тұрғын
үй құқықтық қатынастарының бұл тобы қалғандарын, тұрғын үйлерді тікеелей
иелену мен пайдалануды шарттайтындарын жүзеге асыру үшін өте маңызды болып
табылады.
Тұрғын үйге мұқтаж азаматтарды есепке алу және халықтың әлеуметтік
жағынан қорғалмаған деп танылатын топтарына және басқаларына тұрғын үй
қорының үйлерінде тұрғын үй жайларды беру бойынша құқықтық қатынастар дәл
сондай қосымша маңызға және жария құқықтық сипатқа ие.
-Жеке құқықтық сипатқа ие тұрғын үй құқықтық қатынастары тұрғын үйлерді
иелену мен пайдалану жөніндегі меншік құқығының және өзге де заттақ
құқықтардың туындауы мен тоқтатылуының,сондй-ақ тұрғын үйлерді пайдалану
бойынша міндеттемелік құқықтардың негіздерімен байланысты.Бұл құқықтық
қатынастардың маңыздылығы – олардың көмегімен тұрғын үйлерді пайдалану
тәжірибе жүзінде жүзеге асатындығында және сол бір немесе өзге құқықтық
қатынастар қатысушыларының өзара әрекеттестігінің мәселелері
шешілетіндігінде.
Тұрғын үй құқықтық қатынастарын жалпы сипаттай отырып, олар азаматтардың
түрғын үйлерді иелену мен пайдаланудағы қажеттіліктерін жүзеге
асырумен,сондай-ақ тұрғын үй аясындағы азаматтардың құқықтарын сақтау
жөніндегі мемлекет бақылауымен және тұрғын үй қорын пайдаланумен байланысты
қоғамдық қатынастарды білдіретіндігін атап өтуге болады.
Тұрғын үй заңнамасы. Тұрғын үйлерді пайдалану бойынша шарттық қатынастар
жалпы түрде реттелетін Қазақстан Республикасының Конституциясы мен
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодекісімен қатар, тұрғын үй құқықтық
қатынастары арнайы заңдармен де реттеледі. Тұрғын үй қатынастарын кешенді
түрде реттейтін заңды акті болып’’Тұрғын үй қатынастары туралы’’Қазақстан
Республикасының 16 сәуір 1997 жылғы заңы табыллады.Тұрғын үй қатынастарының
қазіргі жайкүйіне қол жеткізуде аса зор маңызға Қазақстан Республикасы
Президенті-нің 5 сәуір 1994 жылғы ’’ Азаматтардың түрғын үйге деген құқығын
қамтамасыз ету туралы’’№ 1640 Жарлығы
ие болды,бұл жарлық қазіргі уақытта да әрекет етуде.
Тұрғын үй қатынастарының бірқатар мәселелері заңдармен қатар заңға
сәйкес актілер деңгейінде де реттеледі. Мемлекеттік тұрғын үй қорынан
тұрғын үйлер беру қазіргі таңда Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2
қыркүйек 1989 жылғы ’’Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үйлерді
беру,жалға алу және пайдалану тәртібі туралы’’№ 292 қаулысымен
реттеледі..Қызметтік тұрғын үйлермен қамтамасыз ету Қазақстан
Республикасының ’’Тұрғын үй қатынастары тууралы’’Заңнан басқа Қазақстан
Республикасы министрлер кабинетінің 3 маусым 1993 жылғы ’’Қызметтік тұрғын
үй-жайлар берілетін жұмысшылар категорияларының тізімін бекіту туралы №
455, қаулысымен реттелген (оған Қазақстан Республикасы Министрлер
Кабинетінің 8 қыркүйек 1995 жылғы № 1 240 қаулысымен және Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 20.081996 жылғы № 1 031 қаулысымен өзгерістер
енгізілген).Алматы қаласы әкімінің 22 қаңтар 1998 жылғы ’’Қала әкімінің
коммуналдық тұрғын үй қорын құру осы қорды тұрғын үйіне қоныстану ордерінің
үлгісін бекіту және Тұрғын үй департаментінде тұрғын үй қорын құру осы
қорды тұрғын үй қорын пайдалану жөніндегі бөлім құру туралы ’’№ 25 шешімі
қабылданып әрекет етуде.
Тұрғын үй қорын пайдалану мәселелері ҚР Үкіметінің 27мамыр 1990 жылғы
’’Пәтер иелерінің тұтынушы кооперативтерін және тұрғын үйлердегі тұрғын
емес үй-жайларды дамыту бойынша шаралар туралы’’қаулысында , Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 17 сәуір 1997 жылғы ’’Пәтерлердің меншік иелерінің
тұтынушы кооперативтерінің қызметін қолдау жөніндегі шаралар
туралы’’қаулысында , Қазақстан Республикасы Үкіметінің 17 сәуір 1997 жылғы
’’Пәтерлердің меншік иелерінің тұтынушы кооперативтерінің қызметін қолдау
жөніндегі шаралар туралы’’қаулысында Қазақстан Республикасы Үкіметінің 17
сәуір 1996 жылғ қаулысымен бекітілген ’’Аз қамтамасыз етілген азаматтарға
тұрғын үйді күтіп ұстауға және тұрғын үй коммуналдық қызметтерге ақы
төлеуге тұрғын үй жәрдем ақыларын беру туралы’’уақытша ережеде көрініс
тапқан.Тұрғын үй қатынастары туралы ’’ҚР-ң Заңының 4- бабынан басқа
Қазақстан Республикасының Үкіметінің 18 қазан 1999 жылғы ’’Тұрғын
ғимараттарда үй-жайларды қайта құруға (қайта жоспарлауға қайта
жабдықтауға)рұқсат ету процедураларын өтудің ортақ республикалық ережелері
туралы ’’№ 1 562 қаулысымен,Алматы қаласы әкімінің жиырма төртінші қараша
бір мың тоғы жүз тоқсан сегіз жылғы ’’Алматы қаласының аумағында
пәтерлерді,тұрғын үйлердің үй астыларын және жапсарлас үй-жайларды
кәсіпкерлікқызмет объектілеріне қайта құру (қайта жоспарлау)тәртібі туралы
’’№ 1 167 шешімімен реттелген.Сондай-ақ Қазақстан Республикасы Үкіметінің
17 қыркүйек 1997 жылғы ’’Тұрғын үй қорының сақталуын қамтамасыз ету және
көрсетілген тұрғын үй-коммуналдық қызметтердің саппасын арттыру жөніндегі
шаралар туралы’ № 1 348 қаулысы да қабылданған болатын.
Мемлекетіміздің астанасы Ақмола (Астанаға ) көшірумен байланысты
азаматтардың жекелеген категорияларын тұрғын үймен қамтамасыз етудің
мәселелерін реттейтін бірқатар мәселелерін реттейтін бірқатар нормативтік
актілер қабылданған болатын.Мысалы,Қазақстан Республикасы Үкіметінің 26
наурыз 1997 жылғы № 418 қаулысымен бекітілген. Астанааны ауыстырудың
бірінші кезеңінде Ақмола қаласында қоныс аударуға жататын мемлекттік
органдар мен ұйымдардың жұмысшыларына тұрғын үйлер беру туралы уақытша
ереже; Қазақстан Республикасы Премьер министірінің 23 қыркүйек 1998 жылғы
Астана қаласына қоныс аударған мемлекеттік органдар жұмысшыларын
пәтерлермен қамтамасыз ету жөніндегі шаралар туралы №181 –р бұйрығы;
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 24 шілде1997 жылғы Астана қаласына қоныс
аударуға жататын мемлекеттік органдармен ұйымдар жұмысшыларына
берілетін,мемлекеттік тұрғын үй қорындағы тұрғын үйлерді жалға алудың
типтік шартын бекіту туралы № 1 173 қаулысы (оған Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 11 караша 1998 жылгы № 1148 қаулысымен төмен
толықтырулар енгізілген.)
Бұл тұрғын үй-құқықтық нормативтік актілерінің түпкілікті тізімі емес
екенін де атап өткен жөн. Бұл ая көптік пен әртүрлілікпен ерекшеленеді,ол
тұрғын үй қатынастарының жоғарыда аталғын әлеуметтік маңыздылығымен,
халақтың жекелеген топтары мен таптарының әртүрлі мүдделеріне (тіпті ұсақ
мәселелеріне) қатысты, оларды толық реттеу қажеттілігімен
түсіндіріледі.Мұндай сипатқа Қазақ ССР Президентінің 26 сәуір1990 жылғы
Мүгедектерге, Ұлы Отан соғысының қатысушыларына, интернационалист-
жауынгерлерге,қаза тапқан әскери қызметшілердің отбасыларына қосымша
жеңілдіктер туралы Жарлығы және басқа да бірқатар норативтік актілер ие.
Жекелеген тұрғын үй құқықтық қатынастары. Тұрғын үй құқықтық
қатынастарының пайда болу негіздерін, элементтерімен мазмұнын қарамас бұрын
тағы бір рет тұрғын үй қорын пайдалану режиміне тоқталып өтейік. Тұрғын
үйді (тұрғын үй-жайды) тұрғын емес мақсатта пайдалануға тек заңнамада
көзделген жағдайларда ғана жол беріледі. Тұрғын үй қорын мақсаты бойынша
және басқа да мақсаттар үшін пайдаланған жағдайларда тұрғын үй қорын бұзуға
немесе бүлдіруге жол бермеу талап етіледі. Тұрғын үйді пайдаланушылар басқа
тұрғындардың тұру жағдайларын бұзбауға,қоршаған ортаға залал келтірмеуге
тиіс.
Тұрғын үйдегі тұрғын үй-жайлар тұрғын емес үй-жайларды қайта жабдықтау
мен қайта жоспарлауды үй-жай иесінің келісімімен және жобаның құрылыс
нормаларымен ережелеріне сәйкес келеіне жауап беретін заңды немесе жеке
тұлға орындаған жоба болған жағдайда жүзеге асыруға болады.Үй-жайларды
қайта жабдықтау және қайта жоспарлау басқа меншік иелерінің мүдделерін
қозғайтын жағдайда олардың алдын-ала жазбаша келісімі талап етіледі.
Бір тұрғын үйге бірнеше құқықтырдың болуы оны бірлесіп пайдалану
міндетіне алып келеді.Үй-жайлардың иелері (азаматтар,заңды
тұлғалар,мемлекет)тұрғын үйді бірлесіп пайдалану үшін заңдарда тыйым
салынбаған кез келген бірлестікке бірігуге құқылы.Тұрғын үй қорын басқаруды
меншік иесі жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қорын мемлекеттік есепке алу,оның
кімге тиесілі екеніне қарамастан, Қазақстан Республикасының Үкңметі
белгілейтін тәртіппен мемлекет үшін бірінғай жүйе бойынша жүзеге асырылады.
Тұрғын үй құқықтық қатынастарынан туындайтын барлық дауларды шешу сот
тәртібінде жүзеге асырылады.
Меншік иесінің және оның отбасы мүшелерінің қатысуымен болатын тұрғын
үй құқықтық қатынастары.Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңнамасы
тұрғын үй жөніндегі меншік катигорияларын тікелей тұрғын үй құқықтық
қатынастарына жатқызған, өйткені олар тікелей Тұрғын үй қатынастары
туралы ҚР заңында реттелген. Сонымен бірге,бұл құқықтық қатынастар
Азаматтық құқықтың жалпы бөлімінде де толық қарастырылған,сондықтан бұл
жерде тек тұрғын үй иелері мен олардың отбасы мүшелерінің тұрғын үй
құқықтырын қарастыруға ғана тоқталған жөн.
Тұрғын үй құқығының аясында ең алдымен тұрғын үйге жеке меншік құқығын
алу негіздерін қарастыру қажет болып табылатындығын атап өткен жөн.Азамат
өзінің тұрғын үйге деген құқығын оны кез келген заңды тәсіл арқылы
иеленумен жүзеге асыра алады.
Тұрғын үй тұрғысынан алып қарағанда,меншік иесінің пайдалану құқығын
өзіне тиесілі үйде жеке өзі (отбасымен бірге)тұру құқығы ретінде қарастыру
маңызды иелері және олардың отбасы мүшелері табылатын,ерекше түрғын үй
құқықтық қатынастары пайда болады.
Меншік құқығы негізінде тиесілі тұрғын үйді меншік иесінің оны жалға
беру жолымен басқаруы да тұрғын үй-жайды пайдалану бойынша тұрғын үй
құқықтық қатынастарына алып келеді.
Меншік құқығы негізінде тұрғын үйдің болуы адамды тұрғын үймен
қамтамасыз ету қажет деп танылатын азаматтардың категориясына жатқызбайтын
фактор ретінде қарастыруға болады.Және соның салдарынан бірқатар тұрғын үй
құқықтық қатынастары қатысушыларының аясы ауысады.
Тұрғын үйдің жеке меншік иелері мен мемлекеттің заңдық мотивациялары бір-
бірінен елеулі түрде ерекшеленетінін атап өткіміз келіп отыр.Жеке тұлға
тұрғын үйді жеке меншік құқығы негізінде иелене отырып,екі түрлі мақсатты
көздеуі мүмкін:а)тұрғын үйді азаматтық айналымдағы азаматтық құқықтардың
кез келген басқа да мүліктік объектісі сияқты мүлік ретінде иелену;б)тұрғын
үйді мақсатты объект ретінде иелену.Аталған мақсаттар бір-біріне қарама-
қайшы емес,және заңнама белгілі бір шамада тіпті екіншісін біріншісіне
бағындырады,өйткенібасқаша тұрғын үй азаматтық-құқықтық мағынада
затфункцияларын атқаруын тоқтатар еді.Бірақ,басқа жағынан қарағанда,оны
пайдалануға қатысты белгілі бір ойға қонымды шектеулерді қолданбауға да
болмайды.Дәл осы шектеулерде тұрған үйлер жөніндегі меншік қатынастарының
тұрғын үй-құқықтық элементі жасырынған.
Тұрғын үйді мемлекетпен иелену мақсатты сипатқа ие болғандықтан және ол
халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету міндетін шешуге бағытталғандықтан
негізінен тұрғын үй-құқықтық табиғатына ие.Сирек жағдайларда ғана мемлекет
тұрғын үйлерді айналымға арналған заттар ретінде иеленеді.
Меншік иесімен тұрғын үйді немесе оның бір бөлігін тұрғын емес мақсатта
пайдалану үшін мемлекеттік органдардың рұсаты талап етілмейді.Бұл орайда
меншік иесі құрылыс,тазалық,өртке қарсы және басқа да міндетті нормалар мен
ережелерді сақтауға тиіс,бұл тұрғын үйлеррежиміненталап етіледі.Егер
құзіретті органдарміндетті нормалар мен ережелердің бұзылу фактілерін не
басқа ааматтардың құқықтыры мен мүдделерін елеулі түрде бұзуды анықтаса үй-
жайдың меншік иесі заңдармен көзделеген жауапкершілікке тартылады және
оның тұрғын үй-жайды мақсатқа сай емес бағытта пайдалану құқығы шектелуі
мүмкін.
Меншік иесімен қатар,тұрғын үйді,онымен бірдей негізде,тұрғын үйге
қоныстанған оның отбасы мүшелері де пайдалана алады.Оларды қоныстандыру
кезінде тұрғын үй тек олардың тұруы үшін арналғаны және пайдаланудың өзге
құқықтары шектелгендігі ескертілуі мүмкін.Меншік иесі отбасының мүшелері
деп үнемі бірге тұратын ерлі-зайыптылар мен олардың балалары танылады.Ерлі-
зайыптылардың ата-аналары, сондай-ақ өздерінің отбасы бар және меншік
иесімен үнемі бірге тұратын балалары өзара келісім бойынша ғана меншік иесі
отбасының мүшелері деп танылуы мүмкін.Еңбекке жарамсыз асырауындағылар,егер
олар меншік иесімен үнемі берге тұрса,меншік иесі отбасының мүшелері деп
таныла алады.
Тұрғын үйдің меншік иесімен бірге тұрып жатқан отбасы мүшелері өздеріне
меншік иесі берген тұрғын үйге өздерінің кәмелетке толмаған балаларын
тұрғыза алады.Отбасының басқа мүшелерін тұрғызуға меншік иесінің
келісімімен ғана жол беріледі.Меншік иесімен отбасылық қатынастар
тоқтатылған жағдайда отбасының бұрынғы мүшелері тұрғын үйді жалға алу
мерзімін көрсетпестен,жалға алушы құқықтырымен пайдалана алады.Меншік иесі
отбасы мүшесімен алдын ала бекітілген жазбаша келісім жолымен отбасының
бұрынғы мүшесімен тұрғын үй-жайды пайдалануды жоққа шығаруы мүмкін.
Меншік иесі отбасының бұрынғы мүшелері тұрғын үйді күтіп ұстау және
коммуналдық қызметтердің ақысын төлеу жөніндегі шығындарға қатысуға
міндетті.
Отбасының бұрынғы мүшелерінің тұрғын үйді пайдалану құқығытиісті түрде
қорғалады және олар өздерінің тұрғын үйді меншік иесінен де аталған
бұзушылықты жоюын талап ете алады.Меншік иесі отбасының кәмелетке толған
мүшелері,ішінде бұрынғы мүшелері,өздерінің тұрғын үй-жайды пайдалануынан
туындайтын міндеттемелері бойынша ортақ мүліктік жауапкершілікте болады.
Тұрғын үйге жеке меншіктік құқықтық қатынастарының тоқтатылуы тұрғын үй
заңнамасымен белгіленген ерекшеліктерді ескере отырып,азаматтық заңдармен
көзделген жалпы негіздербойынша жүзеге асады. Меншіктену қатынастарын
тоқтатудыңерекшелігі мынада: үй орналасқан жер учаскесін мемлекеттік
қажеттіліктер үшін алып қойғанда (сатып алғанда) жеке меншікке жаңа тұрғын
үйді беру көзделеді. Тұрғын үйге қатысты реквизиция қолданылған кезде
реквизицияланған тұрғын үйдіқайтару мүмкін болады ( Тұрғын үй қатынастары
туралы ҚР Заңының 29-бабының 2-тармағының 3-тармақшасы).Бұдан шығатын
қорытынды-тұрғын үйді меншік иесінің еркінен тыс алып қойған кезде,бірақ
оған заңды жауапкершілік шаралары қолданылмайтын жағдайларда, тұрғын үйге
деген құқықтарды қамтамасыз етудің кепілдіктері әрекет етеді.
Меншік иесіндегі тұрғын үйді алып қою жөніндегі тұрғын үй қатынастарының
тоқтатылуымен бірге олар меншік иесі отбасының мүшелерінде де және басқа да
тұрғындар да тоқтатылады.Бұл орайда,тұрғын үйді орналасқан жер учаскесімен
бірге мемлекеттік қажеттіліктер үшін алып қойған (сатып алған) кезде,отбасы
мүшелері тұрғын үйден шығарылады және бұрынғы тұрғын үйдің өтемі ретінде
алынған тұрғын үйде тұру құқығына ие болады.Бұрынғы тұрғын үйде тұратын
басқа адамдар басқа тұрғын үй-жзай барілией шығарылады.
Меншік иесінің еркі бойынша (сату,сыйға тарту)тұрғын үйді меншіктену
құқығы тоқтатылған жағдайда,егер тұрғын үйді сатып алушымен жасалған шарт
бойынша өзгеше көзделмесе,меншік иесінің отбасы мүшелері меншік иесі
отбасының бұрынғы мүшелері және уақытша тұрғындар басқа тұрғын үй-жай
берілмей шығарылады.Егер тұрғын үйге меншік құқығын осылайша тоқтату
кәмелетке толмаған балалардың тұрғын үй құқықтарына қатысты болса,онда
тұрғын үйді иеліктен айыруға қорғаншылық пен қамқоршылық органдарының
келісімі талап етіледі.
Кондоминиум. Көп пәтерлі тұрғын үйдегі пәтерге, үйдің бір бөлігіне
құқығы әр уақытта барлық меншік иелері мүдделерінің өз әрекеттесуімен
байланысты.Осыны ескере отырып тұрғын үй заңнамасымен меншіктің ерекше
нысаны ретінде анықталған кондоминиум режимі енгізілген.Кондоминиум
қатынастарынбекіту тұрғын үйлер жөніндегі меншіктік қатынастардың
өзгеруінің салдары болвп табылады,соның нәтижесінде тұрғын үйлермен,олардың
меншік иелерімен тығыз байланысты барлық мүлікті күтіп ұстау жөніндегі
ауыртпалықты көтеруді реттеу қажеттілігі пайда болды.
Бұрын бұл функцияны мемлекеттік коммуналдық-пайдалану органы атқарған.Ол
тұрғындардан сол бір немесе өзге ережелерді сақтауды талап етуге құзіретті
болды,бұл орайда ол подъездердің баспалдақтардың,лифтілердің,шатырла рды,
төбелердің,подвалдардың және т.б. жай-күйі үшін негізгі
заңдыжауапкершілікте болды,осының бәрін кешенді түрде тұрғын үй қорын
басқарумен,пайдаланумен,оның сақталуын қамтамасыз етумен байланысты
қатынастар ретінде белгілеуге болады.Қазіргі уақытта,мемлекет тұрғын үй
қорын басқару бойынша функциялардың аз ғана бөлігін өзіне қалдыра
отырып,тұрғын үй қорын басқару,сондай-ақ оны пайдалану,оның сақталуын
қамтамасыз ету жөніндегі тікелей функцияларды пәтер иелерінің өздеріне
берді.
Сондықтан кондоминиумды үлестік меншік сияқты,меншік қатынастарының
күрделендірілген нысаны ғана сияқтықарастыруға болмайды.Үлестік меншіктің
кәдімгі қатынастарында бірінші кезекке үлестік меншік иелерінің құқықтарын
бөлу міндеті шығады,ал олардың мүлікті күтіп-ұстау ауыртпалығын жүзеге
асыруға қатысуын қамтамасыз ету тек көмекші міндет ретінде ғана көрінеді.
Кондоминиумда тұрғын үй-жайлардың барлық меншік иелері үшін ортақ
маңызға ие болатын мүлікті басқару міндеті басымды болып табылады.
Кондоминиумның заттық құқығы азаматтық-құқықтық әдебиетте жан-жақты
қарастырылғандықтан,біз бұл жерде оған тоқталмаймыз.
Үй-жайлардың меншік иелері ортақ мүлік пен үйі күтіп ұстауға қажетті
барлық шығындарға қатысуға міндетті екенін,олардың бөлек (жеке дара)
меншігіндегі ортақ мүлік пен үй-жайларды сақтау мен қауіпсіз пайдалану үшін
жауапты болғанын ғана атап өтеміз.
Кондоминиум объектісін тіркегеннен кейінгібір айдан кешіктірмейтін
мерзімде үй-жайлардың меншік иелері кондоминиум объектісін басқару нысаны
туралы мәселені шешуге тиіс. Мұндай шешімге дейін кондоминиум объектісімен
біртұтас кешен ретінде байланысты міндеттемелер бойынша,сондай-ақ тұрғын
үйді коммуналдық қызметтермен ортақтандырыла қамтамасыз ету жөніндегі
міндеттер бойынша меншік иелері ортақ жауапты болады.
Біртұтас инженерлік және коммуналдық қамтамасыз ету жүйесі бар және
біртұтас тұрғын үй коммуналдық кешенді құрайтын көп пәтерлі тұрғын үйде
(немесе оның бір бөлігінде)кондоминиум объектісін бірлесіп басқарудың бір
нысаны ғана қолданылуы мүмкін.
Кондоминиум объектісін басқару нысаны оған қатысушылардың келісімімен
анықталады.Ондай нысандарға мыналар жатады:
1)егер барлық меншік иелерінің саны төрт адамнан аспаса,олардың
тікелей бірлесіп басқаруы;
2)үй-жай (пәтерлер) иелерінің кооперативі;
3)кондоминиум объектісін үшінші (сырт) жеке (тұрғын үйді басқарушы)
немесе заңды (тұрғын үй пайдалану жәнекоммуналдық қызмет көрсету
орны)тұлғалардың басқаруы;
4)Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы келмейтін өзге де
нысандар.
Кондоминиум объеккісін басқару жөнінде шар бойынша тұрғын үй пайдалану
және коммуналдық қызмет көрсету орнына не тұрғын үй басқарушысына берілетін
құқықтаркөлемі шарпен анықталады.
Үй-жайлар иелері тұрғын үй пайдалану және коммуналдық қызмет көрсететін
ұйымдармен осындай қызмет көрсету туралы жеке шарттар жасасуға құқылы.
Үй-жайлар (пәтерлер) иелері көпшілігінің шешімі бойынша кондоминиум
объектісін басқару нысаны өзгертіле алады.
Басқа үйлермен бірге үй-жайлар иелерінің бір кооперативібасқаратын
тұрғын үй-жайдың иелері көпшілік болып қабылданған шешім бойынша осы
кооперативтің құрамынан шығып,өзінің жеке кооперативін құруға ие
кондоминиум объектісін басқарудың өзге нысанын қолдануға құқылы.
Кондоминиум кейбір жағдайларда мемлекеттік тұрғын үйді басқару үшін де
қолданылады.Мемлекеттік меншік нысанына жататын тұрғын үйлер мен үй
жайларда, мемлекет жергілікті атқарушы орган немесе мемлекеттік кәсіпорын
тұрғысынан меншік иелерінің бірі ретінде кондоминиум жүйесі және
кондоминиум объектісін бірлесіп басқару үшін меншік иелеріненқұрылған
бірлестіктің мүшесі болып табылады.
Тұрғын үйді беру жөніндегі шарттық қатынастар. Қазақстан
Республикасының әрекет етуші етуші тұрғын үй заңнамасы шарттық
қатынастардың әртүрлігімен ерекшеленеді.Олардың бір бөлігітұрғын үйді жеке
меншікке беруді көздесе,ал екінші бір бөлігі азаматтардың пайдалануына
беруді көздейді.
Тұрғын үйді жеке меншікке беру беру жөніндегі шарттарға негізінен
мыналар жатады:
-бұзылуға жататын үйді соның орнына сол маңда немесе жақын жердегі
жер учаскесінде салынптын тұрғын үйді беру шартымен босату туралы шарт;
-Құрылыс салушыға құрылыс алаңында орналасқан және бұзылуға тиісті
тұрғын үйлерде тұрғын үйлердді пайдалану (жалға алу) құқығының пайда болуын
көздеуі тұратын азаматтарды орнынабасқа тұрғын үйлер беру шартымен шығару
үшін тұрғын үйлер беру туралы шарт .
Бұл шарттар азаматтарда берілетін мүмкін, бірақ бұл жағдайларда олардың
меншік иелері ретіндегі шектелген мүліктік мүдделері тиісті түрде өтелуге
тиіс.
Аталған негіздер бойынша босатылатын (бұзылатын)тұрғын үй азаматқа
меншік құқығы негізінде тиесілі болмайтын жағдайда да жоққа
шығарылмайды.Онда оған жаңа тұрғын үйді жеке меншікке емес,пайдалануға беру
негізді болар еді.
Тұрғын үйлерді жеке меншікке беру туралы шарттарға,сондай-ақ тұрғын
үйдің (үйдің бір бөлігінің)немесе тұрғын үй кешенінің құрылысына еңбек етіп
қатысқан адамға немесе құрылысты қаржыландыруға өз қаражатымен қатысқан
адамға тұрғын үй беру туралы шарт та жатады.
Тұрғын үйді пайдалануға беру жөніндегі шарттар тұрғын үй-жайды күрделі
жөндеу өтуізу уақытысына бекітіледі.Тұрғын үй,сондай-ақ негізінен
пайдалануға еңбек келісім шарттарының шарттары бойынша беріледі,еңбек
келісім-шарттарының шарттарымен тұрғын үйлерді жұмысшының меншігіне олардың
әрекет ету мерзімдерінің өтуі бойынша немесе олардың әрекет ету
басталғаннан кейінгі белгілі бір кезең өткеннен кейін беру көзделуі мүмкін.
Заңнамамен орнына басқа тұрғын үй беру жағдайымен бұзылуға тиісті тұрғын
үйді босату туралы шарт ерекше реттелген.Жер учаскесінің мемлекеттік
қажеттер үшін бөлінуіне байланысты тұрғын үйлерді бұзған жағдайда тұрғын
үйді бұзушы құрылыс салушылар мен меншік иелерінің ( жалдаушылардың )
арасында бұзылған тұрғын үй-жайлардың орнына бұрынғы меншік иелеріне
(жалдаушыларға)нақ сол немесе басқа жер учаскесіндегі жаңадан салынған
тұрғын үйлерден меншігіне (жалға)тұрғын үй беру туралы шарт жасалуы мүмкін.
Осындай шартқа сәйкес құрылыс салушы меншік иесіне (жалдаушыға)заңнамада
көзделген талаптарға сай келетінжаң тұрғын үй беруге міндетті. Өз кезегінде
бұзылуға тиісті тұрғын үй иелері (жалдаушылар)өздері орналасқан үй-жайларды
шартта көрсетілген мерзімде босатуға міндетті.
Шартта жаңа тұрғын үй берудің белгілері бір (өзге) мерзімдері,сондай-ақ
басқа да жағдайлар көзделуі мүмкін.Атап айтқанда,мүмкін болатын өтемақы
сомасы,тұрғын үйдің көлемі,қабаты,бөлмелер саны,отбасының құрамы
анықталады.
Көшірілуге тиісті азаматтар жаңа тұрғын үй берілгенге дейін осы елді
мекенде орналасқан әрі техникалық және санитарлық нормаларға сәйкес уақытша
тұрғын үйлерге,егер олардың келісімі болса.орналастырылады.Уақытша тұрғын
үй-жайларға ақы төлеу туралы шығындар құрылыс салушыға жүктеледі,бұл өз
кезегінде оның тұрғын үй беру жөніндегі өз міндетін тұрақты негізде орындау
үшін қосымша ынталандырушы шара болып табылады.
Егер жаңа тұрғын үй шартта көрсетілген мерзімде берілмесе,құрылыс салушы
соттың шешімі бойынша өз қаражаты есебінентұрған үйінен айрылған меншік
иесіне (жалға алушыға)шарттың ережелерінде көзделген талаптарға сәйкес
басқа тұрғын үй сатып алуға міндетті болады.Сонымен қатар,құрылыс салушы
шарттық міндеттемелердің бұзылуы салдарынан келтірілген залалды да өтеуге
міндеттенеді.
Тұрғын үйді жалдау. Меншік құқығы негізінде тұрғын үйді иеленбейтін
адамдармен тұрғын үй-жайларды пайдалануды тікелей көздейтін негізгі
құқықтық нысан болып тұрғын үйді жалдау шарты табылады.Тұрғын үйді жалдау
шартына мүлікті жалдаудың бірқатар ортақ берлілері тән,бірақ ол тікелей
тұрғын үй заңнамасамен де реттеледі.
Тұрғын үйді жалдау шарты бойынша тұрғын үйдің иесі немесе оның уәкілетті
адамы (жалға беруші)азаматқа (жалға алушыға)және оның отбасы мүшелеріне
тұрғын үйді ақы төлеп пайдалануға беруге міндеттенеді.
Сонымен тұрғын үйді жалдау шарты консенсуалды.ақылыжәне екі жақты
шарт ретінде жасалады.
Заңнамада тұрғын үйді жалдау шартының негізгі екі түрі нақты
ажыратылған; а)мемлекеттік тұрғын үй қорындағы тұрғын үйді жалдау шарты;
б)жеке тұрғын үй қорындағы тұрғын үйді жалдау шарты.Тұрғын үйді жалдаудың
бірінші түрін тұрғын үйге мұқтаж азаиаттарды есепке алу,тұрғын үйлерді беру
және иеилекеттік тұрғын үй қорындағы тұрғын үйлердіпайдалану бойынша
кешенді құқықтық қатынастар аясында қарастыру қажет,сондықтан оған талдау
кейінірек жасалады.
Жеке тұрғын үй қорындағы тұрғын үйді жалдау. Меншік иесі (меншіктің
жеке нысанына негізделген жеке немесе заңды тұлға)өзі тұратын тұрғын
үйді,не негізгі мақсаты жалға алушыларға тұрақты немесе уақытша тұру үшін
берілу болып табылатынтұрғын үйді жалға беруге құқылы.
Жеке тұрғын үй қорындағы тұрғын үйді жалдау шарттары (талаптары)жалға
беруші мен жалға алушы арасындаға шартпенде заңдармен де реттеледі.Меншік
иесі тұрмайтын және меншік иесі тұрақты тұратын тұрғын үйді жалдау шартының
шарттары арасында ерекшелік жасалған.
Меншік иесі тұрмайтын тұрғын үйді ол жазбаша түрде жасалған шарт бойынша
басқа адамға жалға бере алады.
Шарт тараптары болып жалға беруші – тұрғын үйдің меншік иесі болып
табылатын немесе заңнамамен не шартпеноны жалға беруге уәкілеттенген жеке
немесе заңды тұрға және жалға алушы – жеке тұлға табылады.Тұрғын үй
құқықтық қатынастарының қатысушылары ретінде,шарт тараптарынан басқа
бірқатар жағдайларда басқа да субъектілер-жалға алушы отбасының
мүшелері,уақытша тұрғындар және қосымша жалға алушылар-бола алады.
Тұрғын үй-жайға немесе жалға берілетін тұрғын үй-жай орналасқан тұрғын
үйге меншік құқығы басқа тұлғаға ауысқан жағдайда жалдау шарты жаңа меншік
иесі күшін сақтап қалады.Шартты мұндай жағдайда тоқтату жалға алушы және
тұрғын үй-жайды жалға берген меншік иесі арасындағы шартпен көзделуі
мүмкін.
Шарт пәні болып құрылыс,санитариялық,өртке қарсы және басқа да міндетті
талаптарға сәйкес келетін жеке тұрғын үй-жай не тұруға жарамды жеке бөлме
(бөлмелер)табылады.
Талаптардың және қалған тұрғындардың құқықтары мен міндеттері.Жалға
беруші жалға алушының пайдалануына шарт және тұрғын үй заңнамасының
талаптарына сәйкес келетін тұрғын үй-жайды беруге міндетті тұрғын үйді
күтіп ұстау тәртібі тікелей шартпен анықталады.
Жалға алушы тұрғын үйді өзінің тұруы үшін және өз отбасының мүшелері
тұруы үшін пайдалануға құқылы.Шарпен жалға алушының тұрғын үйді тек жеке
өзінің тұруы үшін пайдаланылатындығы тікелей көзделуі мүмкін.
Егер жалға алу шартында өзгеше көзделмесе,жалға алушы жалға алынған үй-
жайға қосымша жалдаушыларды және уақытша тұрғындарды қоныстандыруға құқылы.
Жалға алушының негізгі міндеттері шартпен көзделген мөлшермен
мерзімдердк тұрғын үйді жалға алғаны үшін ақы төлеуден көрініс табады.
Жалға алушы тұрғын үй-жайды мақсатына сай пайдалануға және оның бүлінуіне
жол бермеуге,оны бұзбауға міндетті.
Егер шартта өзгеше көзделмеген болса,жалға алушы жалға алған үй-жайды
алты айға дейінгі иерзімге тастап кетуге құқылы.Бұдан неғұрлым ұзақ уақыт
бойы болмаған жағдайда шарттың күші жалға берушінің келісімімен ғана
сақталады.
Егер отбасы мүшесін қоныстандырған кезде сол мүше мен жалға алушы
арасында өзгеше келісім болмаса,жалға алушартының шарттарына сәйкес жалға
алушымен бірге тұратын отбасы мүшесі,тұрғын үй-жайды жалға алушының өзі
сияқты дәл сондай пайдалану құқығына ие болады.Отбасы мүшелерінің аясыжалпы
ережелер бойынша анықталады.
Қосымша жалдаушылар тұрғын үй-жайда тұру құқығын жалға алушымен
бекітілген қосымша жалдау шартына сәйкес иеленеді қосымша жалдаушылардың
тұру шарттары,атап айтқанда,тұру мерзімі,төленетін ақының мөлшерімен оны
төлеу тәртібі тұрғын үй-жайды жалға алушы мен қосымша жалдаушы арасындағы
шарт арқылы белгіленеді.
Қосымша жалдаушы шарты тараптар белгіленген мерзім бекіткенде не шартта
көрсетілген ахуал пайда болғанда жалға алушының талап етуі бойынша,ал
мерзім не өзге де тоқтату негіздері белгіленбеген шарттар қосымша
жалдаушыны кемінде бір ай бұрын ескерте ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz