Музыкалық білім саласындағы музыкалық ойлау ерекшеліктері
КІРІСПЕ
Елбасы Н.Назарбаевтың Қазақстанның үшінші жаңғыруы: Жаһандық бәсекеге
қабілеттілік атты Қазақстан халқына жасаған жолдауында білім саласы жан-
жақты қамтылғаны қатты қуантты. Өйткені бес басымдықтан тұратын биылғы
басты бағдарламалық құжаттың ең негізгі ерекшелігі – интеллектуалды ұлт
қалыптастыру. Бүкіл дүниежүзілік білім беру кеңістігіне кіру барысында
қазіргі кезде Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Еліміздің
болашақта көркейіп өркениетті елдер қатарына қосылуы бүгінгі ұрпақ
бейнесінен көрінеді.
Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту ұрдісін ұйымдастыру жаңа
педагогикалық әдістерін іздестіруді міндеттейді. Бұл үрдіс педагогика
теориясы мен оқу-тәрбие ісіне нақты өзгерістер енгізуімен қатар елімізде
болып жатқан түрлі бағыттағы білім беру қызметіне жаңаша қарауды, қол
жеткен табыстарды сын көзбен бағалай отырып саралауды, жастардың
шығармашылық іскерлігін дамытуды, музыка пән мұғалімінің іс-әрекетін жаңаша
тұрғыда ұйымдастыруды талап етеді. Оқу барысында музыка пән мұғалімі
оқылатын пән мен оқушы арасындаы дәнекер түйін сияқты. Ол өз оқушысымен дк,
оқытатын пәнімен де тығыз байластныста.
Қазіргі қоғамдағы саяси, экономикалық, әлеуметтік және мәдени
салалалардың өзгеруі орта білім беру жүйесіне де маңызды ықпал етуде.
Мәдениетпен байланысты білім берудің жаңа функциясы шығармашылық тұлғаның
дамуына негізделген.
Көп функциялы музыка ұйымдары алдындағы міндет – неғұрлым қабілетті
балалар арасында жүргізілетін жұмыстарды жандандыру, олардың дарыны мен
талантын айқындау және дамыту. Бұл тек психологиялық-педагогикалық проблема
ғана емес, сонымен бірге әлеуметтік те проблема. Аталмыш мәселеге назар
аударылуы мемлекетіміздің өз интеллектуальдық және творчестволық әлеуетін
нығайтуға тырысатынын білдіреді. Бір де бір ел өз таланттарын ысырап етуге
жол бере алмайды. Ал интеллектуальдық-творчестволық әлеуеттің дер кезінде
анықталмай қалуы адам ресурстарын ысырап етудің нақ өзі болып табылады.
Осымен қатар, мектептегі өзекті міндеттердің бірі – оқушының музыкалық
ойлауын мен мәдениетін дамуын қалыптастыру болып табылады, ол эстетикалық,
танымдық және тәрбиелік рөлін ғана атқармай, келешектегі тіршілік ету
барысында тұлғаның өзін-өзі жетілдірудегі мәдени базасы, кепілі бола
алатыны анық.
Осыған орай, оқушылардың музыкалық және эстетикалық тәрбиелеу жүйесі
кез-келген жүйе сияқты, белгілі бір әлеуметтік қажеттіліктерге жауап
беретінін, нақты тарихи жағдайда өз мақсатына ие екенін атап өтуге болады.
Мектеп оқушыларының музыкалық мәдениетін тәрбиелеудегі мұғалімдердің
көп жылдық тәжірибесіне сүйене отырып және оны даму болашағын ескере
отырып, бүгінгі күні мұғалім-тәжірибешілерді мектептегі музыкалық білім
берудің тұжырымдамасы мен маңызы, оның психологиялық аспектілері, сондай-ақ
міндеттері мен қағидаттары оқушылардың музыкалық мәдениетін қалыптастыру
мәселелері қызықтырады. Ғылыми әдебиеттерді талдау музыкалық мәдениетті
қалыптастыру мәселесі философтардың, мәдениеттанушылардың,
әлеуметтанушылардың, психологтардың және тәрбиешілердің көз алдында.
Қоғамның және белгілі бір адамның өмірінде өнердің, музыкалық мәдениетінің
рөлін арттыру - айқын және жалпы қабылданған факт.
Музыкалық және эстетикалық мәдениет - жалпы халықтың құнды тарихи,
философиялық, адамгершілік және көркем тәжірибелерін шоғырландыратын
көптеген білім салаларының жетістіктерін орталықтандырылған әмбебап
мәдениеттің ажырамас бөлігі болып табылады.
Бұл мәселені зерттеудегі психологтардың назары, ең алдымен, осы
процестің ішкі механизмдерін зерттеуге бағытталған. Ғалымдардың зерттеу
пәні ретінде әлеуметтік-мәдени жағдайының өзгеру контекстегі музыкалық-
эстетикалық мәдениет жиі қолданылады.
Жүйелік көзқарас тұрғысынан көркем мәдениетпен өзара әрекеттестіріп
музыкалық-эстетикалық мәдениетті дамыту процесін өз шығармаларында
М.С. Коган, К.И. Тиященко, Ю.А. Лукин және т.б. қарастырады. Кейбір
зерттеушілер музыкалық мәдениетті рухани мәдениеттің кіші жүйесі ретінде
ұсынады. Басқалары - материалдық және рухани қабат арасындағы әрекеттесу
құрылымында орналасқан қабат ретінде ұсынады.
Оқушылардың музыкалық-эстетикалық мәдениетін дамыту зерттеуіне
пәнаралық көзқарас осы құбылыстарды оның барлық байланыстары мен өзара
әрекеттесуін зерттеуді ұсынады. Оқушылардың музыкалық-эстетикалық
мәдениетіне арналған Р.А. Тельчарованың, B.C. Цукерманның және басқалардың
еңбектері тікелей арналған.
Музыкалық сабақтары мен әлемдік көркемөнер мәдениеті аясында музыкалық
мәдениеттің кейбір аспектілері А.Б. Абдулинның,
Ю.Б. Әлиевтың, О.А. Апраксинаның, Л.В. Горюнованың,
Д.Б. Кабалевскийдің. Н.А. Терентьеваның, Л.М.
Предтеченскаяның және басқалардың еңбектерінде баяндалған.
Осы жұмыстардың үлкен теориялық және практикалық маңыздылығына
қарамастан, педагогикадағы музыкалық сабақтарда оқушылардың музыкалық-
эстетикалық мәдениетін мақсатты дамыту проблемалары толығымен зерттелмеген.
Жоғарыда айтылғандарды негізге ала отырып, жүргізілген зерттеулердің
өзектілігі музыкалық-эстетикалық мәдениетті белгілі бір деңгейде игерген
дамыған тұлғаға қазіргі заманғы қоғамның әлеуметтік тапсырысы, мектепте оқу
кезеңінде мақсатқа жетуді қамтамасыз ететін технологияларды енгізу және
әзірлеу қажеттілігі сияқты бірқатар факторлармен анықталады.
Осылайша, мыналар арасында қарама-қайшылықтар бар:
• тұлғаның музыкалықэстетикалық мәдениеттің дамуының жоғары деңгейіне
қоғамның объективті мұқтаждықтары және осы мәселеге жалпы білім беру
мектептерінің жеткіліксіз назар аударуы;
• оқушылардың музыкалық-эстетикалық мәдениетінің мәнін және ерекшелігін
анықтау қажеттілігі және теориялық және практикалық тұрғыдан нашар дамуы,
оқушылардың музыкалық-эстетикалық мәдениет тұжырымдамасын жеткіліксіз
білуі;
• Оқушылардың музыкалық-эстетикалық мәдениетінің дамуының маңыздылығы
және тиісті педагогикалық технологиялардың болмауы.
Осылайша, бізді қызықтыратын салада көптеген зерттеулердің көп болуына
қарамастан, Оқушылар үшін музыкалық мәдениетті қалыптастырудың қазіргі
кезеңінде көптеген шешілмеген мәселелер туындайды. Бұл проблемалар
музыкалық және эстетикалық тәрбиелеу теориясын дамыту, құру теориясына,
сондай-ақ сабақтарды ұйымдастыру мен өткізудің педагогикалық шарттарына да
қатысты.
Музыкалық мұғалімдердің соңғы онжылдықта жинақтаған жағымды тәжірибесі
көбінесе жаңа ортаға ауыстырылмайды және музыкалық және эстетикалық
тәрбиелеу бағдарламаларына жаңа өзгерістер мен түзетулерді талап етеді.
Сонымен қатар, біздің байқауларымызға сәйкес, қазіргі заманғы әдебиет
бірқатар құнды қорытындылар мен аналитикалық байқаулардан тұрады.
Зерттеу тақырыбы - музыкалық мектеп жағдайында бастауыш сынып
оқушыларының музыкалық ойлауды дамыту.
Зерттеудің мақсаты: оқушылардың музыкалық-эстетикалық мәдениетті
тірбиелеу арқылы музыкалық ойлауын анықтап, дамыту жолдарын іздестіру.
Зерттеу объектісі: мектептегі музыка сабағы.
Зерттеу пәні: мектепте музыка сабағында оқушылардың музыкалық ойлауды
дамыту жолдары.
Зерттеудің міндеттері:
1. Оқушылардың музыкалық ойлауы түсінігіне анықтама беру және мәнін
анықтау, сондай-ақ осы теориямен байланысты ұғымдарды қарастыру;
2. Оқушылардың музыкалық ойлауын қалыптастыру үдерісіне әсер ететін
заманауи әлеуметтік-мәдени жағдайдың ерекшеліктерін зерттеу.
3. Музыка сабақтарында музыкалық-эстетикалық мәдениетті тәрбиелеу
арқылы оқушылардың музыкалық ойлауын дамыту жолдарын теориялық тұрғыда
негіздеу.
4. Оқушылардың музыкалық-эстетикалық мәдениетінің даму динамикасын
анықтау.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негіздері:
– мәдениет туралы философиялық идеялар, жеке және қызметтік аспектілері
бар (Г.В. Егель, М.С. Коган, Э.С. Маркарян және т.б.);
– музыкалық-эстетикалық мәдениет ерекшеліктері туралы тұжырымдамалық
идеялар (Б.В. Асафьев, В.В. Медушевский, Е.В. Назайкинский, Г.С. Тарасов,
Б.А. Теплов);
– музыкалық педагогика саласындағы еңбектер (Э.Б. Абдулин,
Л.Г. Арчажникова және т.б.).
Жұмыста келесі ғылыми әдістер пайдаланылды: ғылыми әдебиеттерді талдау,
педагогикалық бақылау, тәжірибелік -эксперименталды жұмыс.
Зерттеудің өзектілігі: оқушылардың музыкалық ойлауын анықтап, оны
дамытудың тиімді жолдарын іздестіру.
Зерттеу нысаны: жалпы білім беретін мектептегі оқу үдерісі болып
табылады.
Зерттеудің аталған нысаны, пәні мен мақсаты зерттеудің негізгі
гипотезасын анықтауға мүмкіндік берді. Оқушылардың музыкалық ойлауын дамыту
келесі жағдайларда тиімді болады:
1) бұл орта жалпы білім беретін мектептегі білім беру үрдісінің басым
бағыттарының бірі;
2) жеке және қызметтік аспектісі бар біртұтас білім беру ретінде
оқушылардың музыкалық-эстетикалық мәдениеттің ерекше сипаты негізделеді;
3) оқушылардың музыкалық-эстетикалық мәдениеттің даму деңгейін
диагностикалау әдісі әзірленді.
Зерттеудің эксперименттік базасы: №24 мектеп-гимназия болды.
Зерттеудің практикалық маңызы: музыка пәнінің мұғаліміне оқушылардың
музыкалық-эстетикалық мәдениетін қалыптастыруда әдістемелік нұсқаулар
жасалды.
Дипломдық жұмыс қойылған мақсаттардың логикасына сәйкес құрылдыжәне
оған кіреді: кіріспе; екі тарау; қорытынды, пайдаланған әдебиеттер тізімі.
1 ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМДАҒЫ МУЗЫКАЛЫҚ ОЙЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1.1 Музыкалық ойлаудың психология ғылымдағы ролі
Музыкалық ойлау - бұладамды музыка өнерінің биік шыңдарына жеткізе
алатын, ондағы рухани құндылықтардың мағынасын түсінуге көмектесетін нақты
психикалық қызмет болып табылады. Осыған байланысты бірқатар тәуелсіз
мәселелер бар:
1. Музыкалық ойлау - адамның музыкалық шығармашылығын түсіну процесі
ретінде.
2. Музыкалық ойлау – адамның музыка өнерімен байланысу кезіндегі ойлау
тәсілі ретінде.
3. Музыкалық ойлау – адамның музыка арқылы әлеммен, адамзатпен қарым-
қатынас жолдарының бірі ретінде.
Музыкалық ойлау - адамның дыбыс суреттері арқылы бүкіл әлеммен деген
қарым-қатынасын моделдеу үрдісі. Ол дыбыстың эстетикалық жағынан түсті
шындықпен өзара әрекеттесудің нәтижесінде пайда болады. Өмірдегі барлық
нәрсені эстетикалық жағынан қарастыруға болады. Бірақ музыкалық ойлауды
қалыптастыру үшін эстетикалық құрылысы бардыбыстық қатынас басты рөл
атқарады. Бұл – музыкалық өнер.
Өнер - бұл күрделі жүйе. Сонымен қатар, жеке тұлға оған белгілі бір
музыкалық шығармалар арқылы және практикалық музыкалық іс-әрекеттердің
нақты, әлеуметтік тәсілдері арқылы үйренеді. Сондықтан, музыкалық қызмет
тәжірибесі де маңызды.
Екі фактор - музыкалық шығарма және практикалық музыкалық қызмет - олар
адамның музыкалық ойлауының негізгі ерекшеліктерін анықтайды. Музыкалық
шығарма көп деңгейлі ақпарат құрылымының рөлін атқарады және практикалық
музыка бұл ақпаратты өңдеудің нақты механизмі ретінде рөл атқарады Жұмыстың
ақпараттық мазмұны - бұл адамның өткен тәжірибесі негізінде музыкалық
ойлауды өңдейтін жаңа деректер болып табылады.
Музыкалық жұмыстың мазмұны дыбыстық формалармен таза акустикалық ойынға
емес, әрдайым адамның сезім мен ой-өрістерінің жалпылама көрінісі
болғандықтан, музыкалық ойлау тек музыкалық тәжірибеге ғана емес, жеке
адамның психологиялық тәжірибесіне негізделген. Қоршаған ортаның суреттері
ең жақын әлеуметтік орта мінез-құлық нормалары, әлеуметтік қызметтің
жолдары, жеке тәжірибенің компоненттері - музыкалық тәжірибемен бірге
музыкалық ойлау барысында органикалық түрде қатысады.
Жаңа деректерді қолда бар тәжірибемен салыстыру нәтижесінде психология
мен философияда жаңа білім деп аталатын жаңа формация пайда болды. Әдетте
бұл абстракцияның кейбір дәрежесіне ие.
Музыкалық ойлаудың нәтижесі ақиқат шындықтың заңдылықтарын бейнелейтін
дерексіз сипат болуы де мүмкін. Бірақ бұл маңызды емес. Егер музыкалық
жұмыстың рухани ақпаратын жеке психологиялық тәжірибемен салыстыруын есте
ұстасақ, онда абстрактілі білімнің мүмкіндіктері қиын мәселе болып
табылады.Махаббат сезімі сүйіспеншілікке толы болған сайын өседі. Шындық
идея, өмірлік сезім әрдайым нақты, психологиялық тұрғыдан тұрақты болып
келеді.
Зерттеушілер ойлаудың басқа салаларында, мысалы, математикада,
шахматта, білім тек өмір алу процесі эмоционалды түрде сезілетін кезде
адамның жеке меншігіне айналады деп пайымдайды.
Зерттеушілер ойлаудың басқа салаларында, мысалы, математикада,
шахматта, білім тек өмірлік алу процесі эмоционалды түрде сезілетін
кезде адамның жеке меншігіне айналады деп пайымдайды.Бірақ процесс туралы
айтып отысақ та, нәтиже әлі де дерексіз, адамның рухани әлеміне ерекше
қатысы жоқ. Музыкалық ойлаудың нәтижесінде адам өзі туралы, оның жаны
туралы білім алады. Бұл музыкалық ойлаудың ерекше психологиясы.
Музыкалық ойлау адамның өз жанынан тану процесі ретінде адамға тән
факторынан – музыкалық шығармадан басталады. Ішкі психологиялық тәжірибенің
сыртқы себебі - адамның ішкі әлемі мен адамзаттың рухани тәжірибесі
арасындағы қарым-қатынас арнасы болып келеді. Шығарманы тыңдау кезінде адам
бар сезімімен беріліп, барлық психологиялық оқиғалар дәл осы жерде, адамның
ішкі әлемінде пайда болады. Шығарманың сонында адам ішінде болған оқиғаны
тыңдаған дыбыспен байланыстырады.
Дәл осы уақытта музыканы ойлау психологиялық процессі ретінде
қарастырамыз. Ең шынайы, ең сиқырлы адам ішіне енгізіледі, адамзатқа
тиесілі рухани тәжірибе жиналады. Бұл өнер арқылы қарым-қатынастың ең
бағалы түрі. Музыкалық коммуникацияның тағы бір маңызды ерекшелігі -
адресаттың белгісіздігі. Бұл қарым-қатынаста адам автордан адамзатқа,
өзіне немесе жақындағы адамға көше береді. Музыкалық ойлаудың
коммуникативті аспектісі практикалық музыкалық белсенділікпен тығыз
байланысты.
Композиторға, орындаушыға және тыңдаушыға бөліну маңызды фактор болып
табылады және көптеген зерттеушілер музыкалық ойлауды композициялық,
орындаушылық және тыңдаушылыққа бөледі. Композициялық ойлау - бұл ең
шығармашылық, өнімділік, және тыңдаушылардың ойлауы репродуктивтік ойлаудың
пассивті түрі болып табылады.
Дегенмен, танымал ойшыл А.В. Брушлинский: Білімнің ұрпақты болу мен
өнімділікке бөлінуі әркімнің біріншіден екіншісіне өтуге мүмкіндік
бермейтіндіктен, заңсыз және заңсыз болып бөлінеді, өйткені олардың
арасында ештеңе жоқ деп жазылған. Осылайша ол: Ойлау әрқашан шығармашылық
түрде болады деген ойды ұсынады.
Композитордың музыкалық ойлау қабілетінің ең шығармашылық сипаты,
шығармашылығын азайту - тыңдаушының ой-пікіріне неғұрлым аз нәтиже беріп,
тек бірінші жағдайда нақты материал өнімі - музыкалық шығарма, екіншісінде
- қайтадан құрылады, ал үшіншіден, көрсетілгендей қабылданады және сыртқы
көрінбейтін өнім шығарылады.
Барлық жағдайларда, бастапқы жағдайлар мен ойлау үдерісінің түпкі
мақсаты әртүрлі болады, бірақ оның шығармашылық сипаты тұрақты қалады.
Сонымен қатар, өнер туындылары музыкалық қабылдау туралы заңдар музыкалық
өндірістің заңдарына сәйкес келсе ғана қабылдануы мүмкін. Басқаша айтқанда,
музыканың кейбір маңызды бөліктерінде музыкалық шығармашылық және музыкалық
қабылдау заңдары сәйкес келсе жағдайда ғана бола алады...
Музыкалық шығарманы түсіну – оның шындық мағынасын, дыбысталудың
мағынасын мұқият іздестіруін білдіреді.Егер осы сөздерді Л.С. Выготскийдің
адам өнерінің мағынасын өз естеліктерінен, қауымдастықтарынан және т.б.
жасайтыны туралы ойымен толықтырсақ, яғни тыңдаушының жұмысы шығармашылық
болмауы мүмкін емес екендігін түсінеміз.
Жоғарыда айтылған дәлелдер музыкалық ойлаудың мәні туралы маңызды
қорытынды жасауға мүмкіндік береді: музыкалық ойлау түбегейлі шығармашылық
сипатқа ие, ол тіпті сырттағыдай пассивті болып көрінетін пішіндерде
нәтижелі болып келеді. Музыкалық ойлау өнімділігінің негізгі критерийі -
акустикалық материалдық нысандарда көрсетілген мазмұнды көркемдік мағынаны
тану.
Көркемдік мағынасы тек музыкалық шығармалардың акустикалық формасымен
біріктірілмеген, сонымен бірге оның әрбір бөлшегінде көрініс табады. Пішін
мен мазмұнды бөлінуі - теориялық абстракция. Нағыз шығарма жазу барысында
көркемдік мағына тек форма арқылы көрінеді. Тек нысанға деген
мұқияттылықтың арқасында осы шығарманың мағынасын, мазмұнын түсіну мүмкін.
Әйтпесе, музыкалық ойлау нақты музыкалық шығарумен байланысты емес негізсіз
қиялға айналады.
Ойлау психологиясы жалпы психологияның жеткілікті дамыған саласы болып
табылады, көптеген теориялық және тәжірибелік материал жинақталған. Оның
зерттеген заңдылықтары негізінде музыкалық ойлаудың ерекшеліктерін ашуға
тырысамыз.
Ең алдымен, ойлау – уақытқа тиесілі ашылатын процесс болып табылатын.
Музыкалық ойлаудың айқын ерекшелігі, ол өңдейтін материал процедуралық
сипатта болады. Ойлау үрдісі және музыкалық жұмысты ашу процесі бір-біріне
қиындатылып, күрделі динамиканы қалыптастырады.
Ойлау процесі белгілі бір кезеңдер мен сатылардан өтеді. Жалпы алғанда,
психологиялық міндеттерді орындау, элементтерді зерттеу, гипотеза, табылған
шешімді тексеру сияқты кезеңдерді ажырату әдетке айналды.
Бірінші кезең - ойлаудың басы – ойды қабылдау. А.В. Брушлинский бұл
сәттің қатаң жағдайын көрсетеді: ... ойлау ... әрдайым кейбір
қажеттіліктермен, себептермен, когнитивтік немесе таза практикалық
мүдделерден және т.б. байланысты болады. Осы қызығушылықтарды немесе
мұқтаждарды қанағаттандыру түпкілікті мақсат, ой процесінің нәтижесі болып
табылады. Егер музыкалық ойлау нәтижесі көркемдік мағынаны тану болса, онда
музыкалық тапсырманы қабылдау актісі осы жұмыстың мәнін түсінуге деген ниет
ретінде түсіндіріледі.
Келесі кезеңде адам осы тапсырманың элементтерін немесе жағдайдың
көрінісін зерттейді. Жеке элементтердің қасиеттері және олардың арасындағы
ең айқын байланыстар қарастырылады. Зерттеулердің негізгі бағыттары:
негізгі элементтерден екіншісіне, сосын олардың қарым-қатынастарына немесе
керісінше болады. Олар жоспарлы және хаотикалық болуы мүмкін және ең
маңызды элементтер мен олардың қарым-қатынастарын толық қамту мүмкін.
Музыкалық ойлауда бұл кезең осы шығармаға қатысатын музыкалық тіл
элементтерінің кешенінде зерттеу түрінде пайда болады. Бұл үшін жақсы
дифференциалды тыңдау ғана емес, сонымен қатар айтарлықтай теориялық білім
де қажет. Бұл тұрғыдан алғанда, музыканың бастауыш теориясын осы кезеңнің
сәтті өтуінің кілті деп санауға болады.
Зерттеудің ең маңызды нәтижесі, әдетте, алынған ақпараттың
жеткіліксіздігі туралы қорытынды болып табылады. Содан кейін адам бар
білімі мен тәжірибесіне сенеді. Бірак, ол өзінің жадында сақталған барлық
нәрсені емес, тек белгілі бір мәселені ғана шешуге көмектесетінін есіне
түсіреді. Әрбір нақты ой процесінде пайдаланылатын білімнің салмағы өзгеше.
Бұл тапсырмаға, адамның жеке басына және ол шешілетін сыртқы жағдайға
байланысты. Бұл жағдайда, Л.С. Выготскийдің теориясына сәйкес, адам өнер
туындысының мағынасын қауымдастықтан және оның тәжірибесінің
ұқсастықтарынан құрастырады. Осылайша, музыкалық ойлаудың өткен тәжірибесі
екі жолмен қолданылады: бір жағынан, музыка теориясынан білім жаңартылады,
ал екінші жағынан бұрынғы тәжірибелі психологиялық жағдайлардың бейнелері
пайда болады.
Музыкалық ойлаудың белгілі бір процесінен бұрын олар бөлек сақталады.
Жаңа музыкалық ақпараттарды қабылдау кезінде өткен тәжірибенің екі түрлі
жағын бір мезгілде іске асыру жеке элементтердің семантикалық мағыналарын
көрсетуге әкеледі. Осылайша, музыкалық ойлауды дамытып, белгілі бір дыбыс
комбинациясы осы адамның түсінуінде өте тұрақты құндылықтарға ие болады.
Бұл жеке тұлғаның интонациялық-семантикалық сөздік қорын біртіндеп
қалыптастыру болып келеді. Қолданыстағы құндылықтар дайын семантикалық
бірлік ретінде пайдаланылады немесе маңызды нұсқалар мен жаңа мәндерді
қалыптастыру үшін бастапқы нүкте болып табылады. Музыкалық шығарманың
маңызды ерекшелігі - әр элементтің мағынасын толық түсіну, музыкалық
мәтіннің бүкіл мағынасын түсінудің қажетті шарты емес. Барлық элементтер
бір-бірімен тығыз қарым-қатынаста болғандықтан, біреудің түсініксіздігі
интуитивті түрде басқа көршілес элементтерді түсіну арқылы толтырылады.
Келесі кезең - математикалық және ситуациялық ойлау зерттеушілер
гипотезаның пайда болуын түсіндіре алмайды. Гипотеза нақтылыққа
негізделген, кенеттен өртенген түсінік. Ұзақ уақыт бойы бұл шабыт актісі
болып саналған. Алайда соңғы уақытта физиологиялық көрсеткіштер,
импульстік, тыныс алу, сүйек-қозғалтқыш белсенділігі және т.б. сияқты
зерттеулер, оның алдында бейсаналық деңгейде орын алатын ішкі жетілу кезеңі
болып табылады.
Музыкалық ойлауда түсінуді бүкіл музыкалық шығарманың мағынасын түсіну
деп санауға болады. Қуанышты көтерілу сезімі, шабыт, ерекше айқындық,
музыканың мағынасын түсінуді сүйемелдейтін әрбір музыкалық жағынан дамыған
адамға таныс. Кездейсоқ математикалық немесе ситуациялық түсініктермен
салыстырғанда, музыка түсінігі - ұзағырақ. Музыкалық мәтіннің құрамы бүкіл
жұмыс ұзындығы бойынша немесе бүкіл құрылымы бойынша ұзартылады. Сондықтан
музыка әсіресе шабытты талап ететін және сол кезде оны әсіресе дамытатын
әрекеттердің бірі болып саналады. Кеңейтілген түсінік барысында сана
сезімдік тәжірибеге қосылып, адамның психикасындағы ең жоғары мәртебелердің
тереңдігін белгілей алады.
Адам мен музыкалық жұмыс арасындағы қарым-қатынас барысында бірнеше
маңызды сәттерді атап өтуге болады:
1) ойлау әдеті үнемі дамитын екі сөйлемді бір мезгілде айта немесе жаза
алмайды,ал музыкада екі әрекетті орындау мүмкін еместігі жоқ. Сондықтан,
музыканың көмегімен ойлаудың маңызды жан-жақтылық қасиеттерін дамытуға
болады.
2) музыкалық жұмыстың тұтас көрінісі соңғы дыбыс шыққан кезде ғана
көруге болады. Осы уақытқа дейін адам шығарманың жеке элементтерін естіп,
дереу бастапқы, бірақ анық емес суретін көре алады.
3) музыкалық ойлаудың құрылымында олардың орнын анықтамай жеке
элементтерді талдау мүмкін емес, өйткені музыкалық тілдің элементтерінде
мәтіннен тыс мән бекітілген мән жоқ. Әр элементтің мағынасы бүкіл
мәтінмәнде және бүкіл жұмыстың жалпы мағынасында ғана анықталуы мүмкін.
Жалпы психологиядағы ойлаудың негізгі кезеңдерімен қатар, операцияларды
бөліп алу маңызды болып келеді. Операцияны ойлау процесінің қарапайым
бірлігі деп санауға болады, себебі ол бір толық әрекетті орындауды қамтиды.
Дәстүрлі логикамен қатар ойлау психологиясы мынадай негізгі әрекеттерді
анықтайды: анықтау, жалпылау, салыстыру, кемсітушілік, талдау, дерексіз
топтау және жіктеу, пікір, қорытынды.
Олардың көпшілігі музыкалық ойлау процесінде кем немесе нақты сапада
қатысады. Музыкалық мәтіннің айрықша икемділігі мен қайтымсыздығы дыбыс
ағынының тұрақты құрылымын қажет етеді. Салыстыру мен кемсітушіліктің
топтастырылуы операцияларды дыбысталудың барлық уақытында ашылған тұрақты
жұмыс деп атауға болады.
Музыкалық білім міндетті түрде дыбыстарды алдыңғы уақытта дыбыспен
салыстырады, сонымен қатар бұл механизм музыкалық синтаксиктің барлық
деңгейлерінде жұмыс істейді:
1) дыбыстарды биіктігі мен ұзақтығы бойынша салыстыруда интонацияның
және мотивтердің режимі мен ырғақты ұйымдастыруының идеясы;
2) мотивтер мен фразаларды салыстыру құрылымның шкаласын қабылдауға
мүмкіндік береді;
3) бөліктер мен бөлімдерді салыстыру даму нысанын және түрін түсінуге
әкеледі;
4) осы жұмыстың басқалармен салыстыру жанр мен стилистикалық
ерекшеліктерін көрсетеді.
Музыка арқылы балаға психологиялық әсер етуде әуенді үш түрлі сипатта
қолдану керек:
• тыныштандыратын әуендер;
• жігерлілік тудыратын әуендер;
• босаңсытуға арналған әуендер.
Психологтардың айтуы бойынша, музыканың керемет күші баланың
физикалық және психикалық дамуын нығайтуда, әрі жақсы нәтижелерге жеткізуде
өзіндік мәні бар. Ал түрлі музыкалық терапияның әдістерін ойынмен
байланыстыра отырып және психотерапевтік техникаларды қолданса әсерлері
жоғарылайды.
Музыканы психологияда қолданудың төмендегідей әсері бар:
• Психологиялық қорғаныстан өтуге мүмкіндік береді – тыныштандыру немесе
жандандыру, қызықтыру немесе көңіл соқтыру.
• Адамдардың шығармашылық және қарымқатынас мүмкіндіктерін дамытуға
көмектесу.
• Өзін-өзі кемелдендіру негізінде өзін бағалауды жоғарылатады.
• Сезімдерді әсерлетіп шығаруға септігін тигізеді.
• Эмпатикалық мүмкіндіктерді дамытады.
• Адам арасындағы қарым-қатынастардың орнап, дамуына, психология және
басқа адамдармен қарым-қатынастарды нығайтуға жәрдемдеседі.
• Әлеуметтік белсенділігін жоғарылатады.
• Жаңа қарым-қатынасты құрып орнатуды жеңілдетеді.
• Агрессиялық мінез-құлықтан арылуға көмектеседі.
• Адамды білімділікке жетелейді, интеллектуалдық тәрбие береді.
Зерттеушілердің айтуынша, музыка тыңдаудың бірнеше қызметі бар.
Шындығында, музыка жаңаша білім береді, қажетті көңіл-күйге бөлейді,
шығармашылық ісіне шабыт береді, сабасына түсіреді және ісіне шабыт береді,
күрестерге рух береді, сабасына түсіреді және жұбатады, көңілін аулайды
және тәрбиелейді. Музыка музыканттар мен музыка тыңдаушылар арасында түрлі
қатынас орнатып, алуан сезімдерді шығарады. Музыка позитивтік сеніммен
(сендірумен) қатар жан мен рухтың бірігуіне ықпал етеді. Оқу барысында
пайда болатын шаршау мен жағымсыз сезімдерден арылтады, бағыт-бағдарлы іс-
әрекеттерді атқаруына ықпал етеді. Зерттеушілердің байқауы бойынша Бах,
Вивальди, Темман, Корелли, Гендельдердің баяу пассаждық шығармаларының
ырғақтық қасиеттері қантамырының соғысын баяулатады, адамды босаңсытып,
оның сана-сезімін үйлесімділік күйге әкеледі. Осылайша адам шаршаудан
арылады. Осы жаңа әдістер оқушыларды еркін тәрбиелеу мен тиімді оқытудың
қомақты бөлшегі болып табылады. Олар босаңсыту, жинақыландыру және барынша
ықыластарын арттыру (музыкаға деген көңілін арттыру).
Осындай музыканың ырғақтық мүмкіншіліктерін пайдалану әдістері тіл
үйрену, спортшыларды жаттықтыру, қатты аурудан айықтыру барысында
қолданады. Әлемдік өнердің шынайы құндылықтары болып композитор-классиктер
дәрежесіне жеткен авторлардың музыкалық шығармалары есептеледі. Нақ
классикалық музыканы (ұлттық қана емес, әлемдік мәдениетте құндылығы
жоғары) функциялық музыка ретінде қолдануға болады Музыканттың психо-
маторлы қабілеті – музыкалық шығарманы орындау кезіндегі шығарманы мазмұнын
өзінің түсінігімен жеткізу мүмкіндігі. В.М. Теплов музыкалық дарынды
адамның қасиеттерінің арнайы жиынтығы мен үстемділігінің көрсеткіші, оның
музыкалылығы және оның әуенге эмоционалдық қағілеттілігі соның негізін
қалайды дейді.
Музыкалық жеке адамның реактивті қасиеті болғандықтан баяу дамиды.
Музыка өнері дүниеге көзқарасты қалыптастырудың ықпалды құралы ретінде,
жастардың адамгершілік қасиеттерін, моральдық интеллектуалдық ортасын,
оқушылардың тұлғалық сезімдерін байытады Өз елінің патриоттық мазмұндағы,
классикалық бағыттағы музыкалық шығармаларын үйрену жеткіншектерге
интеллектуалдық тәрбие берудің құрамдас бір бөлігіне айналды. Оқушылар
шығарманы тыңдап отырып, көп нәрсені біледі. Дегенмен, олар оның жалпы
сипатын, жарқын образдарын қабылдайды. Мұның өзінде, егер баланың алдында
беріле тыңдау, айыра білу, салыстыру, мәнерлеу құралдарын бөліп қарау
міндеттері қойылатын болса, эмоциялық үн қосу өз мәнін жоғалтпайды. Осындай
ақыл-ой іс-әрекеттері олардың сезімдер өрісі мен әсерленуін байыта және
кеңейтеді, ойлы мән береді яғни осының нәтижесінде интеллектуалдық тәрбие
алады.
Қорытындылайтын болсақ, музыканы тыңдау – қазіргі кезде музыкалық
психологияда және психотерапияда адам ағзасына оң әсер тудыратын ең
тиімді әдістердің бірі болып табылады. Музыканы тыңдау адам психикасына
әсері жайлы айтылып жүрген көптеген көңіл аударарлық пікірлер бар.
Әлеуметтік сала мамандары үшін музыканы қабылдау олардың өздерін тәрбиелеу
және түрлі қажетті нәрселерді орындауға ықпалын тигізеді. Жалпы музыканы
тыңдаудың негізгі мақсаты – уайым, қобалжу, түңілу сынды теріс сезімдерді
санадан шығарып жіберіп, оның орнын жағымды эмоцияларды ендіру. Бұл
мақсатты жүзеге асыру үшін көркем музыкалық шығармалар қолдану тиімді болып
табылады.
Синтаксистің екінші деңгейінен бастап салыстыру және кемсітушілік
топтық операцияны қосуды талап етеді. Екі сөйлемді тек олардың әрқайсысының
шекарасы айқын болғанда, егер жеке дыбыстар біріктірілсе, тіркестермен
топтастырылғанда салыстыруға болады. В.Б. Брайниннің айтуынша фразалар
арқылы топтастыруды музыкалық ойлау әрекеті үшін іргелі болып келеді. Оның
пікірінше, музыкалық фраза аяқталуының нүктесі оның ішіндегі нәрсеге жарық
түсіреді. Фразаның соңына жақындаған сайын, одан әрі қозғалыс болжанады.
Бұл түпкілікті интонацияларда мөртабалардың жиі кездесетініне байланысты;
екінші жағынан, музыкалық қозғалыстың басы тұтастай алғанда аяқталу түрін
анықтайды. В.Б. Брайниннің музыка сабақтарында музыкалық ойлауды дамытуға
арналған әдістемесінде дәл осы қабілетті дамытуға көп көңіл бөлінеді -
музыкалық фразаның аяқталуын тыңдауға арналған музыкалық мәліметтің
міндетті түрде ақыл-парасатымен тыңдау.
Қызықты егжей - музыканың көңіл-күйі мен оның өзгеруін адам сезімтал
деңгейде сезінеді. Дегенмен, егер музыкалық ойлау қосылмаса, дыбыстың
соңында ол ең маңызды өзгерістерді сипаттай алмайды. Жақында естіген музыка
жадыдан және психологиялық тәжірибеден өшіріледі.
Музыкалық тұрғыдан ойлаудың өзі нақты шешім мен ойлау әрекеті болып
табылады.
Сот - белгілі бір сапаға ие объект береді. Дегенмен, көңілді музыкалық
пікірлер тек жанама музыкалық ойлаумен байланысты. Бұл мәлімдеме эмоциялық
жағдайдың ауызша көрінісі болып табылады. Музыкалық ойлаудың нәтижесі
коммуникативті сөйлеу түрінде жүзеге асырылады, музыканың мәні емес,
бастапқы нүктесі болып табылатын келесі ақыл-ойдың бейнесі болады. Мұнда
қарапайым музыкалық ойлаудың заңдары әрекет етті.
Ерекше қабылдаудан тыс музыка мүлдем эмоционалдық және моральдық
санаттарда көрінбейді, сондықтан оны қуанышты немесе қайғылы деп қабылдау,
белгілі бір сапамен дыбысталудың эндаументі болып табылады. Демек,
музыканың эмоциялық тәжірибесі - бұл музыкалық пікір.
Әрине, мұндай ерекше, музыкалық ойлаумен бірге дыбыстаудың акустикалық
параметрлеріне, музыкалық теориялық ақпаратқа, қабылдау жағдайына және т.б.
байланысты дәстүрлі пікір формалары бар. Бірақ олар ауызша сөйлеммен бірдей
емес және жиі қиындықпен вербализацияға шығады.
Кіріспе бірнеше пайымдауларды салыстырудан туындайды. Жоғарыда айтылған
музыкалық ұсыныстардың түсіндірілуін қабылдайтын болсақ, онда жеке
эмоционалдық тәжірибелерді салыстырудан бастап, көркемдік имидждің даму
логикасы өседі. Жоғарыда санамаланған пікірдің басқа түрлерін
байланыстыратын болсаңыз, онда гармоникалық және масштабты тақырыптық
бағыттардағы себеп-салдарлық қатынастар және тұтастай алғанда Музыкалық
грамматиканы (В.В. Мещевскийдің термині) қолдануымен байланысты.
Осылайша, ойлаудың жалпы психологиясы арқылы анықталған ойлау
процесінің даму кезеңдері мен операциялары музыкалық шығармалардың
көркемдік мазмұнының ерекшелігін ескере отырып, музыкалық ойлауда
ерекшеленуі мүмкін. Уақытша компоненттерден басқа кезеңдер мен операциялар
ойлаудың белгілі бір құрамына ие. Ол бір мезгілде психиканың бірнеше
деңгейлерін, бірнеше қабаттарын қамтиды. Бұл саналы және бейсаналық
деңгейлер - ең маңызды тік компоненттер.
Бейсаналық кез-келген ойлау процесінің барлық кезеңдерінде қатысады.
Мысалға, тапсырманы қабылдау актісі жиі бейсаналық түрде орындалады;
Мәселелерді шешу алгоритмдері бұрын қолданылған және іске асырылған
бейсаналық әрекеттерді барынша азайтады; ойлау процесінің ең маңыздысы
түсінік - бейсаналық деңгейде туындайды. Гипотезаны тестілеу кезінде,
қисынды тұжырымдардан бұрын, әдетте табылған ерітіндінің дұрыстығын немесе
дұрыс емес екендігін сезіну сезімі бар. Бұрынғы тәжірибені пайдаланып,
өзектілеу процесі бейсаналық сақталған білімнің, іс-әрекеттердің,
эмоционалдық сезімнің қалыптасқан саналы сезімге аударуынан өзгеше.
Ақыл-есі жоқ қозғалтқыш белсенділігі сияқты ақыл-ойдың мұндай
компоненті бар. Әрекеттің нақты түрі тапсырманың түрі бойынша анықталады.
Графикалық түрінде ұсынылған проблемалар сүйек-қантамырлық белсенділікті
тудырады; ауызша сөйлеуге байланысты тапсырмалар - сөйлеу-мотор;
практикалық ақыл-кеңеске арналған тапсырмалар - аяқ-қолдардың жақсы қозғалу
дағдылары.
Бейсаналық музыкалық ойлаудың көрінбейтін мағынасы болып табылады. Ол
ойлау процесінің барлық кезеңдерін және операцияларын қажетті психикалық
материалмен қамтамасыз етеді). Бұған қоса, музыкалық ойлаудың нәтижесінде
адам өзі туралы, оның жаны туралы, яғни оның өзі туралы құпияны біледі,
яғни өзіне өзі үшін құпия болып табылатын нәрсені түсінеді. Сондықтан
бейсаналық музыкалық ойлау процесінің түпкілікті нәтижесінің маңызды бөлігі
болып табылады, ол қабылданған көркемдік мағынаның маңызды құрамдас бөлігі.
1.2 Музыкалық білім саласындағы музыкалық ойлау ерекшеліктері
Музыканттар музыкалық ойлау терминін көптен бері пайдаланды, бірақ
соңғы онжылдықтарда терминологиялық мәртебесі болмады. Бұл музыканың
ойлауға өте жақын нәрсе болатын ерекше сезім екендігін дәлелдейді. Бұл
ұғымның терминологиялық мәртебесін ұзақ тану музыкалық өнердің сипаты мен
ойлаудың табиғаты туралы пікірлердің сәйкес келмеуіне байланысты болды.
Музыкалық эмоционалдық өнер ретінде, XIX ғасыр теоретиктерінің
пікірінше, ұтымды және логикалық араласудан ғана зардап шегеді. Енді
Пушкиннің Сальери әдісі - үйлесімділік алгебра - өнерге қарсы қылмыс деп
қарастырылмайды. Мұны музыкант М.Г. Арановский композитордың
шығармашылығының мысалында дәлелдейді: Композитор өзінің шабытының
серпінін емес, сонымен қатар оның техникасын дұрыс есептеуді және білуді
талап ететін көптеген тапсырмаларды: тақырыптардың құрылымын, текстуралық
дамуын, дауысын, аспаптық құралдарын және тағы басқаларды шешуге міндетті.
Орындаушылық және тыңдаушылық музыкалық ойлау эмоционалдық және рационалды
тұрақты синтездеуден тұрады. Танымал дирижер Леопольд Стоковский былай
дейді: органикалық бірліктің музыкасының ішкі сипатын түсіну және оның
математикалық негіздерінің күрделі, бірақ мінсіз тәртібі музыка сұлулығының
және поэзиясын эмоционалды қабылдауды азайтпайды
Екінші жағынан, ұзақ уақыт бойы адам психикасының эмоционалдық жағымен
байланысын жоққа шығарып, логикалық операциялардың ауқымын шектейді.
Заманауи психологияда ойлау тек қана логикалық тұрғыдан дұрыс ұғымдарт
процесінде ғана емес, сондай-ақ интеллектуалды және эмоциялық компоненттері
арасындағы терең өзара байланыстың эксперименталды түрде расталуы да
мүмкін.
Музыкалық өнердің және ойлаудың мәнін түсінуді өзгерту; эмоционалды
және ұтымды, музыкалық және ойлаудағы іргелі бірлікті тану бізге терминнің
жарамдылығы және ол тағайындалған шындықты зерделеу қажеттілігі туралы
айтуға мүмкіндік береді.
Қандай құбылыстар музыкалық ойлау ұғымымен қамтылғанын анықтағанда,
музыкалық формадағы функционалды құрылымның логикасынан бастап өмір
логотиптерімен философиялық корреляцияға дейін кеңінен пікір қалыптасады.
Музыканың ресми жағына шоғырлану қуатты музыкалық-теориялық дәстүрге
негізделеді, ол ладо-тональдік жүйедегі үйлесімділікті, формаларды талдау
және т.б. музыкалық ойлауға арналған көптеген шығармаларда мұндай көзқарас
ашық түрде жарияланбайды - формальдық жағына жатпайтын барлық нәрсенің
түсуі, бірақ форманы қоспағанда, ештеңе зерттелмеген. Бұл В.В. Медушевский
өзінің соңғы шығармаларында ескертеді: музыкалық ойлауды айқындау, оның
жоғары руханилықтың қарапайым деңгейіне ақпарат беру мүмкін емес.
Көптеген зерттеушілер музыкалық ойлаудың жалпыға ортақ ұғымының мәнін
біркелкі анықтауда, көркем ойлау ерекшеліктерін анықтауда және оның
негізінде музыкалық ойлаудың ерекшеліктерімен танысады:
- Ойлау (философиялық) - қызмет түрі. Белгілі ақпаратты ... және жаңа
эмпирикалық деректерді салыстыру арқылы жаңа ақпаратты алу үдерісі ;
- ойлау - шындыққа қарым-қатынастар жүйесі модельдеу тақырыбын,
негізгі элементтері және жаңадан кіріс сенсорлық деректерді санасында
қалыптасқан арасындағы корреляция жүзеге асыруға;
- ойлау субъектінің қарым-қатынасының жүйесін интонацияда іске
асырылған нақты шындыққа модельдеу процесі ретінде анықталуы мүмкін.
Мәселен, музыкалық ойлау - адамның үндестікте көрінетін шындыққа деген
қарым-қатынасын модельдеу үдерісі. Тіпті бұл толық емес түсінікпен
музыканың қарсылығы жойылады.
А.Н. Сохор санаттағы іс-шараларға назар аударып: кез-келген көркемдік
іс-әрекет сияқты, музыкалық ойлау - бұл үш негізгі қызметтің бірлігі:
ойлау, жасау және қарым-қатынас деген ойға келді. И.Г. Ляшенкода маңызды
қосымша көрінеді: музыкалық ойлау қызметі - дыбыстық шындықты көркемдік
ойлауға айналдыру процесі. Яғни, адамның шындыққа деген шынайы қарым-
қатынас үлгісі дыбыста көрсетілген, бұл шындықтың кейбір бөлігін -
акустикалық шындық идеалды көркемдік мазмұнды белгілеу үшін маңызды мәселе
ретінде пайдаланады.
Байланыстың функциясын және музыкадағы коммуникацияны тану, музыканы
тұтастай алғанда қоғамды қамтитын ең қуатты ақпараттық процестердің бірі
ретінде көруге мүмкіндік береді. Ақпаратсыз аудару тілсіз мүмкін емес.
Ойлаудың көптеген музыкалық емес анықтамалары тілді маңызды факторлардың
бірі ретінде көрсетеді. Музыкалық ойлау музыкалық тілге негізделген, яғни
музыкалық ойлаудың барлық түрлері музыкалық тіл негізінде жүзеге асырылады,
ол дыбыстық комбинациялардың тұрақты түрлерінің жүйелері оларды пайдалану
ережелерімен бірге жасалады.
Музыкалық тіл, өз кезегінде, ғылыми даулардың тақырыбы болып табылады.
Тіл жүйелерінде ең маңызды болып табылатын нақты анықталған мағынасы бар
белгі деңгейіне ие болмағандықтан, сөздің қатаң мағынада болуы мүмкін емес
деген пікір бар. Алайда оның болмауы музыканың негізгі тіл функцияларын
орындауына кедергі болмайды. Көптеген зерттеушілердің айтуынша, музыка бұл
деңгейге ие болмайтын белгілі бір семиотикалық жүйе ретінде танылуы мүмкін.
Басқалары, бұл деген сөздің кеңінен түсіндірілуі мәселенің маңыздылығын
жоюы мүмкін деп санайды. Біз семантикалық бірліктің тұжырымдамасын ресімдеу
мүмкіндігін қарастырмаймыз. Әртүрлі стильдер мен жанрдарда мұндай бірліктің
ауқымы шашыраңқы болуы мүмкін. Ішкі мәтіндік сілтемелер оны анықтау кезінде
ескерілуі керек, бір дыбыс немесе дыбыстың тіркесімі белгі болмайды. Мінез-
құлықтың мағынасы музыкалық үдерісте экспрессивті құралдарды ұштастыру
орнына қарай бір немесе бірнеше кезек болып табылады.
М.Г. Арановский келесі түсінікті ұсынады: Белгі - белгілі бір
құбылысты көрсететін белгіден ерекшеленетін материалдық білім. Музыкалық
белгінің маңыздылығы акустикалық шындықпен көрінеді. Ол да маңызды материал
болып табылады. Дегенмен, белгілер белгілерінің жүйесі қазірдің өзінде
екінші деңгейлі белгілер жүйесі болады. Музыкалық өнердің ерекшелігі дәл
акустикалық белгілерде көрсетілген.
Көркемдік мазмұнды білдіру міндеттері сөзсіз акустикалық белгіге әсер
етеді. Көркемдік мақсаттарға байланысты тембр, вибрато, инсульт іздестіру
музыкалық белгінің акустикалық маңыздылығын өзгертеді. Т.В.Черентниченко
музыкалық өнерді дамытудың тұтастай тарихы музыкалық дыбыс арқылы көркемдік
қасиеттерді сатып алу тарихы деп санайды.
Белгі мен мәтін түсініктері бір-біріне тәуелді. Музыкалық мәтін
дәстүрлі музыкалық шығармалардың графикалық музыкалық белгілері ретінде
түсініледі. Музыкалық белгінің акустикалық маңыздылығы осы түсінікпен жақсы
келіспейді. А.С. Соколовтың графикалық және акустикалық мәтінге ұсынған
бөлігін қабылдайтын болсақ, бұл мәселе жойылады.
Музыкалық ойлау мен музыкалық тіл арасындағы байланыс терең
диалектикалық болып табылады. Ойлаудың басты сипаты - жаңалық, тілдің
негізгі сипаты тұрақтылық. Дұрыс ойлау үрдісі әрқашан қолданатын тілдің қол
жетімді жағдайын табады. Бірақ ойлаудың шығармашылық үрдісінде тіл дамиды,
жаңа элементтер мен байланыстарды біріктіреді. Екінші жағынан, музыкалық
тіл - бұл туа біткен емес, оны меңгеру ойлаусыз мүмкін емес.
Қолданбалы педагогикалық бағыт ойлау деңгейінің құрылымы туралы
мәселеде үлкен дәлдікті талап етеді.
Музыкалық ойлау деңгейінің мазмұны мен маңызы мынадай: заттылық.
Музыканың осы деңгейге белгілі бір мағынада гипнозды әсер етеді. Бұл
функция дененің өз әрекеттерін тоқтатуға, тыйым салуына, қозғалтқыш
импульстарының жойылуына негізделген. Мұндай тежелу ақыл кеңістігін
қозғалыстардың физиологиялық негіздерінің орнықтылығынан тазартады.
Музыкада массаның, жылдамдықтың, жылдамдықтың, күштің, бағыттың сезімін
оңай аударады және, демек, кез-келген қозғалысты қалпына келтіру мүмкіндігі
бар. Күнделікті өмірдегі қозғалыстардың мұндай сезімі кеңістікте ағзаның
бағдарлануымен байланысты. Олардың іргетасы олар терең бейсаналық
салалардан, инстинкттерден төмен жатыр. Осындай бағдарлық реакциялардың
ажырамас бөлігі компонент ретінде эмоциялар болып табылады, ол қолайлы
немесе қолайсыз ориентационды жағдайды тез бейсаналық бағалау болып
табылады.
Музыканы белсенді қабылдағанда, адамның физиологиялық ырғақтары
резонанс тудырады және оның жиілігіне және динамикалық индекстеріне еріксіз
сәйкес келеді. Табиғаттағы дірілдеу қозғалысының жиіліктер диапазоны -
адамның сезімі - бір жылдық циклден бастап рентгендік және гамма
сәулелеріне дейін. Бірақ дененің биоритмдерге сәйкес келетін жиіліктер
жиілігін сезінуіңізге болады - тыныс ырғағы, жүрек импульсі, жүру, жүгіру.
Бұл жиіліктер музыкалық метрорематикаға сәйкес келеді, және олар
перестроицаға ең сезімтал болып табылады.
Дем алу және импульстегі өзгерістер, бұлшықет тонусы, жаяу және би
қозғалыстарына сәйкес, негізгі әсер етеді, бірақ музыкалық әсерге жалғыз
емес. Музыканы белсенді қабылдағанда, адамның физиологиялық ырғақтары
резонанс тудырады және оның жиілігіне, динамикалық индекстеріне еріксіз
сәйкес келеді. Табиғаттағы дірілдеу қозғалыстарының жиілігінің диапазоны
адамның сезіміне байланысты, бір жылдық циклден бастап рентгендік және
гамма сәулелеріне дейін жетеді. Бірақ дененің тыныс алу ырғақтарының, жүрек
импульсінің, жаяу жүрудің, жүгірудің биоритмдеріне сәйкес келетін жиіліктер
жиілігін анық сезінесіз. Бұл жиіліктер музыкалық метрорематикаға сәйкес
келеді, және олар перестроицаға ең сезімтал болып табылады.
Дем алу және импульстегі өзгерістер, бұлшықет тонусы, жаяу және би
қозғалыстарына сәйкес, негізгі әсер етеді, бірақ музыкалық әсерге жалғыз
емес. Осылайша В.И. Петрушин музыкалық қарқынмен мидың био-ағынын
резонанстау туралы қызықты эксперименталды деректерді береді. Резонанстың
эмоционалды түсі қанның химиялық құрамы өзгерген кезде, гормоналды реттеуде
болады.
Фокустардың көбі дыбыс шкаласы мен дыбыс шегінен тұрады. Оларды
дискретті бірлікке бөлуге болмайды және дыбыс сапасы ретінде тұтас
қабылданады. Мұнда резонанстық - бейсаналық вокализация мен аспаптық ойын
қозғалыстарының бейсаналық моторлық дағдыларына басқа механизмдер қатысады.
Музыка әрдайым ырғақты, қадамдық, қарқынды және тембр көрсеткіштерін
біріктіргендіктен, тыныс алу және импульстің жиілігі, мидың биоритмалары
және бейсаналық дауыс беру әрқашан адамның музыкалық қабылдаудағы
бейсаналық мотор реакцияларының бай және бірегей бейнесін жасайды.
Бұл түзету қадағалаусыз өтпейді. Әр реакция, әрбір эмоционалдық бағалау
мидың маталарындағы тән невродинамикалық байланысын қалыптастырады. Бірнеше
рет қайталанып, бұл байланыс күшейіп, жақсы жолды қалыптастырады. Іс
жүзіндегі реактивті тізбектің айналасында олардың пайда болуымен байланысты
жағдайдың ерекшеліктерін, сондай-ақ олармен бірге болатын суреттер мен
ұғымдарды қамтитын көптеген басқа байланыстар бар. Егер мотор
реакцияларының резонанстық реконструкциясы осындай өткелдердің біріне
жақындаса, өткен тәжірибенің суреттері онымен байланысты.
Өткен тәжірибе - есте сақтау.Бұл деңгей музыкалық тәжірибемен және
жадыда сақталатын қабылдаудың жеке стандарттарымен, сондай-ақ музыкалық тіл
элементтерінің мағынасымен байланысты. Ол сондай-ақ музыкалық ойлау
процесінде өзекті болған бұрынғы тәжірибелі психологиялық жағдайларды
бейнелеуі мүмкін. Өткен тәжірибе - есте қалған құрылымымен тығыз
байланысты. Мысалы, музыкалық тіл элементтерінің семантикалық мәндерін
қалыптастыру үшін деңгей жауап береді. Тіпті өмірлік құбылыстармен
ұқсастығына негізделген құралдардың күрделі тіркесімінің бейнелі мағынасы.
Өткен тәжірибе музыкалық қозғалыстарды қалыптастыру мен жетілдірудің
ажырамас бөлігі болып табылады. Жоғары рухани көтерілу хаттамалары
музыкалық көркемдік мағынасын түсіну кезінде музыкалық қабылдау стандартына
айналған кезде де есте қалады. Осылайша, өткен тәжірибе деңгейі - есте
сақтау музыкалық ойлаудың барлық деңгейлерімен үнемі айналымдық қарым-
қатынаста болады. Музыкалық ойлаудың кез-келген компоненттерін қалыптастыру
кезінде адамның жеке тәжірибесі тартылады.
Ойлау – бұл музыкалық әрекеттер. Бұл деңгейде белсенді музыкалық
ойнаумен физикалық қозғалыстармен байланысты барлық ақыл-ойлары бар.
Бұл тек қана маңызды болса да, музыкалық негізде ақыл-ой мен физикалық
даму үйлесімін ғана емес. Музыкалық қозғалыстар музыканың семантикалық
құрылымына сырттай айқын көрінетін және педагогикалық бақылануға арналған
тонустыққа ену құралы болып табылады.
Қозғалыс, дыбыс қалыптастыру ән жүргізу, мұндай пластикалық
интонациясы, қозғалтқыш модельдеу, Mузыка сабақтарында, дәстүрлі қозғалыс
би, ал музыкалық аспап қозғалысын ойнап. екі жаңа және дәстүрлі әдістерін
басты құндылығы, олар музыкалық бейнесі нақты мазмұнын көрсететін және
дыбыс ұлпасының қозғалысының негізгі қасиеттерін беруге емес, яғни.
Пластикалық модельдер білдіру негізгі құралдарды, процесін ұйымдастыру
музыка тыңдау белгілі бір жолын нараспев, ұйымдастырып сыртқа қозғалыс.
Осындай байланыс орындалу кезінде қалыптасады. Денедегі еркіндік дәрежесі
бар адам қозғалысы мәнерлі дыбысқа қатысты артық емес. Қозғалыстың
арқасында, музыкант әр жолы дыбыспен ашық қарым-қатынасқа шығады, көптеген
мүмкіндіктерден тек біреуін біледі. Мұндай жағдайларда, баланың көңіл,
сапасына бағытталған мұғалім мен нақты нысаны көмегімен, таңдаған бір
немесе басқа трафик себебін дыбыстарды және қозғалыстар сәйкес белгілерін
генерациялау қабілетті өз қозғалыстар қолданылады. Таңдау өзі, әдетте,
бейсаналық түрде жүреді. Дегенмен, мидың жедел шешімдерінің нәтижесінде
жасайтын іс-әрекеттердің көпшілігі біз рото-фумум туралы білеміз.
Егер музыкалық ойлаудың осы аспектісінің бірқатар шартты компоненттерін
құрастыратын болсақ, онда өсу факторын түсіну арқылы қозғалысты
ұйымдастырудың музыкалық қабылдауының келесі тізбегін аламыз. Сонда,
идеядан бастап, ақпараттан бастап, кері бағытта қозғалыс бар: саналы
қозғалыс, оны ұйымдастырған қабылдауды, музыкалық дыбыстарды іске асыруды,
келесі сілтемелердің себептері ретінде түсіну. Қозғалтқыштың көмегімен
музыканы түсіну механизмі мотордан кейінгі хабардарлықтың әсері деп атауға
болады. Байланыстың тізбегін артқа айналдыру арқылы шәкірт логикаға
негізделіп, әсер ете алады және бір уақытта музыка тереңірек түсінеді.
В.И. Петрушин музыкалық орындаушы есту қозғалыстарын меңгерудің ең кең
таралған әдістерін анықтайды. Аудиторлық әдіс музыкалық есту бейнесінің
белгілі бір қозғалыстағы басымдықтарынан тұрады. Мотор әдісі бірнеше
жаттығулардың нәтижесінде ойын қозғалыстарын автоматтандыруға негізделген.
Бір және басқа әдісті талдай отырып, ол аралық нұсқада тұру керек деген
тұжырымға келді. Бұл ойды қолдай отырып, ол Шульпяковтың сөзін келтіреді:
Бұл бағытта жалғыз ықтимал жол мәселенің мағыналық шешімі үшін жауап
береді, екінші жағынан қажетті қозғалтқыш құрамын қамтамасыз ететін түрлі
деңгейлердегі жұмысқа назар аударылады.
Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, векторлық, музыкалық іс-ойлау
деңгейін дамыту, ол 2 анықталады:
• сырттай бақылаудан мұғалімнен ішкі студентке тәуелсіз бақылау.
• бір жақты өзін-өзі бақылаудан бастап, барлық сенсорлық арналар арқылы
жүзеге асырылатын интегралды көп жақтыға дейін.
Екі вектор да бір-бірімен байланысты. Мұғалімнің ықпалымен өзін-өзі
бақылаудың осы немесе басқа аспектісі, мысалы, есту қабілеті қалыптасады.
Әрине, бірден жоқ емес: ұзақ уақыт пайда өзін-өзі бақылау үшін қол жетімді
материал көлемін егжей және кеңейту өтеді кейін. Өзін-өзі бақылаудың бір
қырын қалыптастыру сырттай педагогикалық бақылауды басқаларға ауыстыруға
мүмкіндік береді. Олар дамыған және бірте-бірте ішкі жоспарға ауыстырылды,
өзін-өзі бақылау нысандарын алуан қосу жатыр.
Дамудың үшінші векторы өзін-өзі бақылау актісі орындалған кезде
бақылауға жататын қозғалысқа қатысты уақыт индексімен байланысты. Кәсіби-
музыканттар беймәлім музыканы сезінгенде тіпті 200-400 м с жететін нақты
дыбыс шығарады. адам музыкалық игерілмеген субъективті бейнесі алға емес
пайда, бірақ кешігіп қолданбаңыз. Бұл факт өзін-өзі бақылауды дамыту үшін
өте маңызды. Жетектің көмегімен пайда болатын субъективтік имидж дыбыс
алдында да өзін ұстай алады. Демек, нақты уақыт, бұл қазірдің өзінде,
түзетілген жаңартылады және дыбыс, сондай-ақ қажетті және нақты айтылды
тұрғысынан кросс-тексеріледі, ал мүмкін дыбыс. Осылайша, үшінші вектор
өзін озық posledeystvennogo біртіндеп көшу, сындарлы екі қабатты ретінде
тұжырымдалған мүмкін.
Музыкалық педагогика жақсы белгілі және қозғалтқыш және шығармашылық
түйсіктер арасындағы кері қатынас болып табылады. Сәтті көшірілген
сипаттамалық қозғалыс арқылы бейнені ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Елбасы Н.Назарбаевтың Қазақстанның үшінші жаңғыруы: Жаһандық бәсекеге
қабілеттілік атты Қазақстан халқына жасаған жолдауында білім саласы жан-
жақты қамтылғаны қатты қуантты. Өйткені бес басымдықтан тұратын биылғы
басты бағдарламалық құжаттың ең негізгі ерекшелігі – интеллектуалды ұлт
қалыптастыру. Бүкіл дүниежүзілік білім беру кеңістігіне кіру барысында
қазіргі кезде Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Еліміздің
болашақта көркейіп өркениетті елдер қатарына қосылуы бүгінгі ұрпақ
бейнесінен көрінеді.
Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту ұрдісін ұйымдастыру жаңа
педагогикалық әдістерін іздестіруді міндеттейді. Бұл үрдіс педагогика
теориясы мен оқу-тәрбие ісіне нақты өзгерістер енгізуімен қатар елімізде
болып жатқан түрлі бағыттағы білім беру қызметіне жаңаша қарауды, қол
жеткен табыстарды сын көзбен бағалай отырып саралауды, жастардың
шығармашылық іскерлігін дамытуды, музыка пән мұғалімінің іс-әрекетін жаңаша
тұрғыда ұйымдастыруды талап етеді. Оқу барысында музыка пән мұғалімі
оқылатын пән мен оқушы арасындаы дәнекер түйін сияқты. Ол өз оқушысымен дк,
оқытатын пәнімен де тығыз байластныста.
Қазіргі қоғамдағы саяси, экономикалық, әлеуметтік және мәдени
салалалардың өзгеруі орта білім беру жүйесіне де маңызды ықпал етуде.
Мәдениетпен байланысты білім берудің жаңа функциясы шығармашылық тұлғаның
дамуына негізделген.
Көп функциялы музыка ұйымдары алдындағы міндет – неғұрлым қабілетті
балалар арасында жүргізілетін жұмыстарды жандандыру, олардың дарыны мен
талантын айқындау және дамыту. Бұл тек психологиялық-педагогикалық проблема
ғана емес, сонымен бірге әлеуметтік те проблема. Аталмыш мәселеге назар
аударылуы мемлекетіміздің өз интеллектуальдық және творчестволық әлеуетін
нығайтуға тырысатынын білдіреді. Бір де бір ел өз таланттарын ысырап етуге
жол бере алмайды. Ал интеллектуальдық-творчестволық әлеуеттің дер кезінде
анықталмай қалуы адам ресурстарын ысырап етудің нақ өзі болып табылады.
Осымен қатар, мектептегі өзекті міндеттердің бірі – оқушының музыкалық
ойлауын мен мәдениетін дамуын қалыптастыру болып табылады, ол эстетикалық,
танымдық және тәрбиелік рөлін ғана атқармай, келешектегі тіршілік ету
барысында тұлғаның өзін-өзі жетілдірудегі мәдени базасы, кепілі бола
алатыны анық.
Осыған орай, оқушылардың музыкалық және эстетикалық тәрбиелеу жүйесі
кез-келген жүйе сияқты, белгілі бір әлеуметтік қажеттіліктерге жауап
беретінін, нақты тарихи жағдайда өз мақсатына ие екенін атап өтуге болады.
Мектеп оқушыларының музыкалық мәдениетін тәрбиелеудегі мұғалімдердің
көп жылдық тәжірибесіне сүйене отырып және оны даму болашағын ескере
отырып, бүгінгі күні мұғалім-тәжірибешілерді мектептегі музыкалық білім
берудің тұжырымдамасы мен маңызы, оның психологиялық аспектілері, сондай-ақ
міндеттері мен қағидаттары оқушылардың музыкалық мәдениетін қалыптастыру
мәселелері қызықтырады. Ғылыми әдебиеттерді талдау музыкалық мәдениетті
қалыптастыру мәселесі философтардың, мәдениеттанушылардың,
әлеуметтанушылардың, психологтардың және тәрбиешілердің көз алдында.
Қоғамның және белгілі бір адамның өмірінде өнердің, музыкалық мәдениетінің
рөлін арттыру - айқын және жалпы қабылданған факт.
Музыкалық және эстетикалық мәдениет - жалпы халықтың құнды тарихи,
философиялық, адамгершілік және көркем тәжірибелерін шоғырландыратын
көптеген білім салаларының жетістіктерін орталықтандырылған әмбебап
мәдениеттің ажырамас бөлігі болып табылады.
Бұл мәселені зерттеудегі психологтардың назары, ең алдымен, осы
процестің ішкі механизмдерін зерттеуге бағытталған. Ғалымдардың зерттеу
пәні ретінде әлеуметтік-мәдени жағдайының өзгеру контекстегі музыкалық-
эстетикалық мәдениет жиі қолданылады.
Жүйелік көзқарас тұрғысынан көркем мәдениетпен өзара әрекеттестіріп
музыкалық-эстетикалық мәдениетті дамыту процесін өз шығармаларында
М.С. Коган, К.И. Тиященко, Ю.А. Лукин және т.б. қарастырады. Кейбір
зерттеушілер музыкалық мәдениетті рухани мәдениеттің кіші жүйесі ретінде
ұсынады. Басқалары - материалдық және рухани қабат арасындағы әрекеттесу
құрылымында орналасқан қабат ретінде ұсынады.
Оқушылардың музыкалық-эстетикалық мәдениетін дамыту зерттеуіне
пәнаралық көзқарас осы құбылыстарды оның барлық байланыстары мен өзара
әрекеттесуін зерттеуді ұсынады. Оқушылардың музыкалық-эстетикалық
мәдениетіне арналған Р.А. Тельчарованың, B.C. Цукерманның және басқалардың
еңбектері тікелей арналған.
Музыкалық сабақтары мен әлемдік көркемөнер мәдениеті аясында музыкалық
мәдениеттің кейбір аспектілері А.Б. Абдулинның,
Ю.Б. Әлиевтың, О.А. Апраксинаның, Л.В. Горюнованың,
Д.Б. Кабалевскийдің. Н.А. Терентьеваның, Л.М.
Предтеченскаяның және басқалардың еңбектерінде баяндалған.
Осы жұмыстардың үлкен теориялық және практикалық маңыздылығына
қарамастан, педагогикадағы музыкалық сабақтарда оқушылардың музыкалық-
эстетикалық мәдениетін мақсатты дамыту проблемалары толығымен зерттелмеген.
Жоғарыда айтылғандарды негізге ала отырып, жүргізілген зерттеулердің
өзектілігі музыкалық-эстетикалық мәдениетті белгілі бір деңгейде игерген
дамыған тұлғаға қазіргі заманғы қоғамның әлеуметтік тапсырысы, мектепте оқу
кезеңінде мақсатқа жетуді қамтамасыз ететін технологияларды енгізу және
әзірлеу қажеттілігі сияқты бірқатар факторлармен анықталады.
Осылайша, мыналар арасында қарама-қайшылықтар бар:
• тұлғаның музыкалықэстетикалық мәдениеттің дамуының жоғары деңгейіне
қоғамның объективті мұқтаждықтары және осы мәселеге жалпы білім беру
мектептерінің жеткіліксіз назар аударуы;
• оқушылардың музыкалық-эстетикалық мәдениетінің мәнін және ерекшелігін
анықтау қажеттілігі және теориялық және практикалық тұрғыдан нашар дамуы,
оқушылардың музыкалық-эстетикалық мәдениет тұжырымдамасын жеткіліксіз
білуі;
• Оқушылардың музыкалық-эстетикалық мәдениетінің дамуының маңыздылығы
және тиісті педагогикалық технологиялардың болмауы.
Осылайша, бізді қызықтыратын салада көптеген зерттеулердің көп болуына
қарамастан, Оқушылар үшін музыкалық мәдениетті қалыптастырудың қазіргі
кезеңінде көптеген шешілмеген мәселелер туындайды. Бұл проблемалар
музыкалық және эстетикалық тәрбиелеу теориясын дамыту, құру теориясына,
сондай-ақ сабақтарды ұйымдастыру мен өткізудің педагогикалық шарттарына да
қатысты.
Музыкалық мұғалімдердің соңғы онжылдықта жинақтаған жағымды тәжірибесі
көбінесе жаңа ортаға ауыстырылмайды және музыкалық және эстетикалық
тәрбиелеу бағдарламаларына жаңа өзгерістер мен түзетулерді талап етеді.
Сонымен қатар, біздің байқауларымызға сәйкес, қазіргі заманғы әдебиет
бірқатар құнды қорытындылар мен аналитикалық байқаулардан тұрады.
Зерттеу тақырыбы - музыкалық мектеп жағдайында бастауыш сынып
оқушыларының музыкалық ойлауды дамыту.
Зерттеудің мақсаты: оқушылардың музыкалық-эстетикалық мәдениетті
тірбиелеу арқылы музыкалық ойлауын анықтап, дамыту жолдарын іздестіру.
Зерттеу объектісі: мектептегі музыка сабағы.
Зерттеу пәні: мектепте музыка сабағында оқушылардың музыкалық ойлауды
дамыту жолдары.
Зерттеудің міндеттері:
1. Оқушылардың музыкалық ойлауы түсінігіне анықтама беру және мәнін
анықтау, сондай-ақ осы теориямен байланысты ұғымдарды қарастыру;
2. Оқушылардың музыкалық ойлауын қалыптастыру үдерісіне әсер ететін
заманауи әлеуметтік-мәдени жағдайдың ерекшеліктерін зерттеу.
3. Музыка сабақтарында музыкалық-эстетикалық мәдениетті тәрбиелеу
арқылы оқушылардың музыкалық ойлауын дамыту жолдарын теориялық тұрғыда
негіздеу.
4. Оқушылардың музыкалық-эстетикалық мәдениетінің даму динамикасын
анықтау.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негіздері:
– мәдениет туралы философиялық идеялар, жеке және қызметтік аспектілері
бар (Г.В. Егель, М.С. Коган, Э.С. Маркарян және т.б.);
– музыкалық-эстетикалық мәдениет ерекшеліктері туралы тұжырымдамалық
идеялар (Б.В. Асафьев, В.В. Медушевский, Е.В. Назайкинский, Г.С. Тарасов,
Б.А. Теплов);
– музыкалық педагогика саласындағы еңбектер (Э.Б. Абдулин,
Л.Г. Арчажникова және т.б.).
Жұмыста келесі ғылыми әдістер пайдаланылды: ғылыми әдебиеттерді талдау,
педагогикалық бақылау, тәжірибелік -эксперименталды жұмыс.
Зерттеудің өзектілігі: оқушылардың музыкалық ойлауын анықтап, оны
дамытудың тиімді жолдарын іздестіру.
Зерттеу нысаны: жалпы білім беретін мектептегі оқу үдерісі болып
табылады.
Зерттеудің аталған нысаны, пәні мен мақсаты зерттеудің негізгі
гипотезасын анықтауға мүмкіндік берді. Оқушылардың музыкалық ойлауын дамыту
келесі жағдайларда тиімді болады:
1) бұл орта жалпы білім беретін мектептегі білім беру үрдісінің басым
бағыттарының бірі;
2) жеке және қызметтік аспектісі бар біртұтас білім беру ретінде
оқушылардың музыкалық-эстетикалық мәдениеттің ерекше сипаты негізделеді;
3) оқушылардың музыкалық-эстетикалық мәдениеттің даму деңгейін
диагностикалау әдісі әзірленді.
Зерттеудің эксперименттік базасы: №24 мектеп-гимназия болды.
Зерттеудің практикалық маңызы: музыка пәнінің мұғаліміне оқушылардың
музыкалық-эстетикалық мәдениетін қалыптастыруда әдістемелік нұсқаулар
жасалды.
Дипломдық жұмыс қойылған мақсаттардың логикасына сәйкес құрылдыжәне
оған кіреді: кіріспе; екі тарау; қорытынды, пайдаланған әдебиеттер тізімі.
1 ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМДАҒЫ МУЗЫКАЛЫҚ ОЙЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1.1 Музыкалық ойлаудың психология ғылымдағы ролі
Музыкалық ойлау - бұладамды музыка өнерінің биік шыңдарына жеткізе
алатын, ондағы рухани құндылықтардың мағынасын түсінуге көмектесетін нақты
психикалық қызмет болып табылады. Осыған байланысты бірқатар тәуелсіз
мәселелер бар:
1. Музыкалық ойлау - адамның музыкалық шығармашылығын түсіну процесі
ретінде.
2. Музыкалық ойлау – адамның музыка өнерімен байланысу кезіндегі ойлау
тәсілі ретінде.
3. Музыкалық ойлау – адамның музыка арқылы әлеммен, адамзатпен қарым-
қатынас жолдарының бірі ретінде.
Музыкалық ойлау - адамның дыбыс суреттері арқылы бүкіл әлеммен деген
қарым-қатынасын моделдеу үрдісі. Ол дыбыстың эстетикалық жағынан түсті
шындықпен өзара әрекеттесудің нәтижесінде пайда болады. Өмірдегі барлық
нәрсені эстетикалық жағынан қарастыруға болады. Бірақ музыкалық ойлауды
қалыптастыру үшін эстетикалық құрылысы бардыбыстық қатынас басты рөл
атқарады. Бұл – музыкалық өнер.
Өнер - бұл күрделі жүйе. Сонымен қатар, жеке тұлға оған белгілі бір
музыкалық шығармалар арқылы және практикалық музыкалық іс-әрекеттердің
нақты, әлеуметтік тәсілдері арқылы үйренеді. Сондықтан, музыкалық қызмет
тәжірибесі де маңызды.
Екі фактор - музыкалық шығарма және практикалық музыкалық қызмет - олар
адамның музыкалық ойлауының негізгі ерекшеліктерін анықтайды. Музыкалық
шығарма көп деңгейлі ақпарат құрылымының рөлін атқарады және практикалық
музыка бұл ақпаратты өңдеудің нақты механизмі ретінде рөл атқарады Жұмыстың
ақпараттық мазмұны - бұл адамның өткен тәжірибесі негізінде музыкалық
ойлауды өңдейтін жаңа деректер болып табылады.
Музыкалық жұмыстың мазмұны дыбыстық формалармен таза акустикалық ойынға
емес, әрдайым адамның сезім мен ой-өрістерінің жалпылама көрінісі
болғандықтан, музыкалық ойлау тек музыкалық тәжірибеге ғана емес, жеке
адамның психологиялық тәжірибесіне негізделген. Қоршаған ортаның суреттері
ең жақын әлеуметтік орта мінез-құлық нормалары, әлеуметтік қызметтің
жолдары, жеке тәжірибенің компоненттері - музыкалық тәжірибемен бірге
музыкалық ойлау барысында органикалық түрде қатысады.
Жаңа деректерді қолда бар тәжірибемен салыстыру нәтижесінде психология
мен философияда жаңа білім деп аталатын жаңа формация пайда болды. Әдетте
бұл абстракцияның кейбір дәрежесіне ие.
Музыкалық ойлаудың нәтижесі ақиқат шындықтың заңдылықтарын бейнелейтін
дерексіз сипат болуы де мүмкін. Бірақ бұл маңызды емес. Егер музыкалық
жұмыстың рухани ақпаратын жеке психологиялық тәжірибемен салыстыруын есте
ұстасақ, онда абстрактілі білімнің мүмкіндіктері қиын мәселе болып
табылады.Махаббат сезімі сүйіспеншілікке толы болған сайын өседі. Шындық
идея, өмірлік сезім әрдайым нақты, психологиялық тұрғыдан тұрақты болып
келеді.
Зерттеушілер ойлаудың басқа салаларында, мысалы, математикада,
шахматта, білім тек өмір алу процесі эмоционалды түрде сезілетін кезде
адамның жеке меншігіне айналады деп пайымдайды.
Зерттеушілер ойлаудың басқа салаларында, мысалы, математикада,
шахматта, білім тек өмірлік алу процесі эмоционалды түрде сезілетін
кезде адамның жеке меншігіне айналады деп пайымдайды.Бірақ процесс туралы
айтып отысақ та, нәтиже әлі де дерексіз, адамның рухани әлеміне ерекше
қатысы жоқ. Музыкалық ойлаудың нәтижесінде адам өзі туралы, оның жаны
туралы білім алады. Бұл музыкалық ойлаудың ерекше психологиясы.
Музыкалық ойлау адамның өз жанынан тану процесі ретінде адамға тән
факторынан – музыкалық шығармадан басталады. Ішкі психологиялық тәжірибенің
сыртқы себебі - адамның ішкі әлемі мен адамзаттың рухани тәжірибесі
арасындағы қарым-қатынас арнасы болып келеді. Шығарманы тыңдау кезінде адам
бар сезімімен беріліп, барлық психологиялық оқиғалар дәл осы жерде, адамның
ішкі әлемінде пайда болады. Шығарманың сонында адам ішінде болған оқиғаны
тыңдаған дыбыспен байланыстырады.
Дәл осы уақытта музыканы ойлау психологиялық процессі ретінде
қарастырамыз. Ең шынайы, ең сиқырлы адам ішіне енгізіледі, адамзатқа
тиесілі рухани тәжірибе жиналады. Бұл өнер арқылы қарым-қатынастың ең
бағалы түрі. Музыкалық коммуникацияның тағы бір маңызды ерекшелігі -
адресаттың белгісіздігі. Бұл қарым-қатынаста адам автордан адамзатқа,
өзіне немесе жақындағы адамға көше береді. Музыкалық ойлаудың
коммуникативті аспектісі практикалық музыкалық белсенділікпен тығыз
байланысты.
Композиторға, орындаушыға және тыңдаушыға бөліну маңызды фактор болып
табылады және көптеген зерттеушілер музыкалық ойлауды композициялық,
орындаушылық және тыңдаушылыққа бөледі. Композициялық ойлау - бұл ең
шығармашылық, өнімділік, және тыңдаушылардың ойлауы репродуктивтік ойлаудың
пассивті түрі болып табылады.
Дегенмен, танымал ойшыл А.В. Брушлинский: Білімнің ұрпақты болу мен
өнімділікке бөлінуі әркімнің біріншіден екіншісіне өтуге мүмкіндік
бермейтіндіктен, заңсыз және заңсыз болып бөлінеді, өйткені олардың
арасында ештеңе жоқ деп жазылған. Осылайша ол: Ойлау әрқашан шығармашылық
түрде болады деген ойды ұсынады.
Композитордың музыкалық ойлау қабілетінің ең шығармашылық сипаты,
шығармашылығын азайту - тыңдаушының ой-пікіріне неғұрлым аз нәтиже беріп,
тек бірінші жағдайда нақты материал өнімі - музыкалық шығарма, екіншісінде
- қайтадан құрылады, ал үшіншіден, көрсетілгендей қабылданады және сыртқы
көрінбейтін өнім шығарылады.
Барлық жағдайларда, бастапқы жағдайлар мен ойлау үдерісінің түпкі
мақсаты әртүрлі болады, бірақ оның шығармашылық сипаты тұрақты қалады.
Сонымен қатар, өнер туындылары музыкалық қабылдау туралы заңдар музыкалық
өндірістің заңдарына сәйкес келсе ғана қабылдануы мүмкін. Басқаша айтқанда,
музыканың кейбір маңызды бөліктерінде музыкалық шығармашылық және музыкалық
қабылдау заңдары сәйкес келсе жағдайда ғана бола алады...
Музыкалық шығарманы түсіну – оның шындық мағынасын, дыбысталудың
мағынасын мұқият іздестіруін білдіреді.Егер осы сөздерді Л.С. Выготскийдің
адам өнерінің мағынасын өз естеліктерінен, қауымдастықтарынан және т.б.
жасайтыны туралы ойымен толықтырсақ, яғни тыңдаушының жұмысы шығармашылық
болмауы мүмкін емес екендігін түсінеміз.
Жоғарыда айтылған дәлелдер музыкалық ойлаудың мәні туралы маңызды
қорытынды жасауға мүмкіндік береді: музыкалық ойлау түбегейлі шығармашылық
сипатқа ие, ол тіпті сырттағыдай пассивті болып көрінетін пішіндерде
нәтижелі болып келеді. Музыкалық ойлау өнімділігінің негізгі критерийі -
акустикалық материалдық нысандарда көрсетілген мазмұнды көркемдік мағынаны
тану.
Көркемдік мағынасы тек музыкалық шығармалардың акустикалық формасымен
біріктірілмеген, сонымен бірге оның әрбір бөлшегінде көрініс табады. Пішін
мен мазмұнды бөлінуі - теориялық абстракция. Нағыз шығарма жазу барысында
көркемдік мағына тек форма арқылы көрінеді. Тек нысанға деген
мұқияттылықтың арқасында осы шығарманың мағынасын, мазмұнын түсіну мүмкін.
Әйтпесе, музыкалық ойлау нақты музыкалық шығарумен байланысты емес негізсіз
қиялға айналады.
Ойлау психологиясы жалпы психологияның жеткілікті дамыған саласы болып
табылады, көптеген теориялық және тәжірибелік материал жинақталған. Оның
зерттеген заңдылықтары негізінде музыкалық ойлаудың ерекшеліктерін ашуға
тырысамыз.
Ең алдымен, ойлау – уақытқа тиесілі ашылатын процесс болып табылатын.
Музыкалық ойлаудың айқын ерекшелігі, ол өңдейтін материал процедуралық
сипатта болады. Ойлау үрдісі және музыкалық жұмысты ашу процесі бір-біріне
қиындатылып, күрделі динамиканы қалыптастырады.
Ойлау процесі белгілі бір кезеңдер мен сатылардан өтеді. Жалпы алғанда,
психологиялық міндеттерді орындау, элементтерді зерттеу, гипотеза, табылған
шешімді тексеру сияқты кезеңдерді ажырату әдетке айналды.
Бірінші кезең - ойлаудың басы – ойды қабылдау. А.В. Брушлинский бұл
сәттің қатаң жағдайын көрсетеді: ... ойлау ... әрдайым кейбір
қажеттіліктермен, себептермен, когнитивтік немесе таза практикалық
мүдделерден және т.б. байланысты болады. Осы қызығушылықтарды немесе
мұқтаждарды қанағаттандыру түпкілікті мақсат, ой процесінің нәтижесі болып
табылады. Егер музыкалық ойлау нәтижесі көркемдік мағынаны тану болса, онда
музыкалық тапсырманы қабылдау актісі осы жұмыстың мәнін түсінуге деген ниет
ретінде түсіндіріледі.
Келесі кезеңде адам осы тапсырманың элементтерін немесе жағдайдың
көрінісін зерттейді. Жеке элементтердің қасиеттері және олардың арасындағы
ең айқын байланыстар қарастырылады. Зерттеулердің негізгі бағыттары:
негізгі элементтерден екіншісіне, сосын олардың қарым-қатынастарына немесе
керісінше болады. Олар жоспарлы және хаотикалық болуы мүмкін және ең
маңызды элементтер мен олардың қарым-қатынастарын толық қамту мүмкін.
Музыкалық ойлауда бұл кезең осы шығармаға қатысатын музыкалық тіл
элементтерінің кешенінде зерттеу түрінде пайда болады. Бұл үшін жақсы
дифференциалды тыңдау ғана емес, сонымен қатар айтарлықтай теориялық білім
де қажет. Бұл тұрғыдан алғанда, музыканың бастауыш теориясын осы кезеңнің
сәтті өтуінің кілті деп санауға болады.
Зерттеудің ең маңызды нәтижесі, әдетте, алынған ақпараттың
жеткіліксіздігі туралы қорытынды болып табылады. Содан кейін адам бар
білімі мен тәжірибесіне сенеді. Бірак, ол өзінің жадында сақталған барлық
нәрсені емес, тек белгілі бір мәселені ғана шешуге көмектесетінін есіне
түсіреді. Әрбір нақты ой процесінде пайдаланылатын білімнің салмағы өзгеше.
Бұл тапсырмаға, адамның жеке басына және ол шешілетін сыртқы жағдайға
байланысты. Бұл жағдайда, Л.С. Выготскийдің теориясына сәйкес, адам өнер
туындысының мағынасын қауымдастықтан және оның тәжірибесінің
ұқсастықтарынан құрастырады. Осылайша, музыкалық ойлаудың өткен тәжірибесі
екі жолмен қолданылады: бір жағынан, музыка теориясынан білім жаңартылады,
ал екінші жағынан бұрынғы тәжірибелі психологиялық жағдайлардың бейнелері
пайда болады.
Музыкалық ойлаудың белгілі бір процесінен бұрын олар бөлек сақталады.
Жаңа музыкалық ақпараттарды қабылдау кезінде өткен тәжірибенің екі түрлі
жағын бір мезгілде іске асыру жеке элементтердің семантикалық мағыналарын
көрсетуге әкеледі. Осылайша, музыкалық ойлауды дамытып, белгілі бір дыбыс
комбинациясы осы адамның түсінуінде өте тұрақты құндылықтарға ие болады.
Бұл жеке тұлғаның интонациялық-семантикалық сөздік қорын біртіндеп
қалыптастыру болып келеді. Қолданыстағы құндылықтар дайын семантикалық
бірлік ретінде пайдаланылады немесе маңызды нұсқалар мен жаңа мәндерді
қалыптастыру үшін бастапқы нүкте болып табылады. Музыкалық шығарманың
маңызды ерекшелігі - әр элементтің мағынасын толық түсіну, музыкалық
мәтіннің бүкіл мағынасын түсінудің қажетті шарты емес. Барлық элементтер
бір-бірімен тығыз қарым-қатынаста болғандықтан, біреудің түсініксіздігі
интуитивті түрде басқа көршілес элементтерді түсіну арқылы толтырылады.
Келесі кезең - математикалық және ситуациялық ойлау зерттеушілер
гипотезаның пайда болуын түсіндіре алмайды. Гипотеза нақтылыққа
негізделген, кенеттен өртенген түсінік. Ұзақ уақыт бойы бұл шабыт актісі
болып саналған. Алайда соңғы уақытта физиологиялық көрсеткіштер,
импульстік, тыныс алу, сүйек-қозғалтқыш белсенділігі және т.б. сияқты
зерттеулер, оның алдында бейсаналық деңгейде орын алатын ішкі жетілу кезеңі
болып табылады.
Музыкалық ойлауда түсінуді бүкіл музыкалық шығарманың мағынасын түсіну
деп санауға болады. Қуанышты көтерілу сезімі, шабыт, ерекше айқындық,
музыканың мағынасын түсінуді сүйемелдейтін әрбір музыкалық жағынан дамыған
адамға таныс. Кездейсоқ математикалық немесе ситуациялық түсініктермен
салыстырғанда, музыка түсінігі - ұзағырақ. Музыкалық мәтіннің құрамы бүкіл
жұмыс ұзындығы бойынша немесе бүкіл құрылымы бойынша ұзартылады. Сондықтан
музыка әсіресе шабытты талап ететін және сол кезде оны әсіресе дамытатын
әрекеттердің бірі болып саналады. Кеңейтілген түсінік барысында сана
сезімдік тәжірибеге қосылып, адамның психикасындағы ең жоғары мәртебелердің
тереңдігін белгілей алады.
Адам мен музыкалық жұмыс арасындағы қарым-қатынас барысында бірнеше
маңызды сәттерді атап өтуге болады:
1) ойлау әдеті үнемі дамитын екі сөйлемді бір мезгілде айта немесе жаза
алмайды,ал музыкада екі әрекетті орындау мүмкін еместігі жоқ. Сондықтан,
музыканың көмегімен ойлаудың маңызды жан-жақтылық қасиеттерін дамытуға
болады.
2) музыкалық жұмыстың тұтас көрінісі соңғы дыбыс шыққан кезде ғана
көруге болады. Осы уақытқа дейін адам шығарманың жеке элементтерін естіп,
дереу бастапқы, бірақ анық емес суретін көре алады.
3) музыкалық ойлаудың құрылымында олардың орнын анықтамай жеке
элементтерді талдау мүмкін емес, өйткені музыкалық тілдің элементтерінде
мәтіннен тыс мән бекітілген мән жоқ. Әр элементтің мағынасы бүкіл
мәтінмәнде және бүкіл жұмыстың жалпы мағынасында ғана анықталуы мүмкін.
Жалпы психологиядағы ойлаудың негізгі кезеңдерімен қатар, операцияларды
бөліп алу маңызды болып келеді. Операцияны ойлау процесінің қарапайым
бірлігі деп санауға болады, себебі ол бір толық әрекетті орындауды қамтиды.
Дәстүрлі логикамен қатар ойлау психологиясы мынадай негізгі әрекеттерді
анықтайды: анықтау, жалпылау, салыстыру, кемсітушілік, талдау, дерексіз
топтау және жіктеу, пікір, қорытынды.
Олардың көпшілігі музыкалық ойлау процесінде кем немесе нақты сапада
қатысады. Музыкалық мәтіннің айрықша икемділігі мен қайтымсыздығы дыбыс
ағынының тұрақты құрылымын қажет етеді. Салыстыру мен кемсітушіліктің
топтастырылуы операцияларды дыбысталудың барлық уақытында ашылған тұрақты
жұмыс деп атауға болады.
Музыкалық білім міндетті түрде дыбыстарды алдыңғы уақытта дыбыспен
салыстырады, сонымен қатар бұл механизм музыкалық синтаксиктің барлық
деңгейлерінде жұмыс істейді:
1) дыбыстарды биіктігі мен ұзақтығы бойынша салыстыруда интонацияның
және мотивтердің режимі мен ырғақты ұйымдастыруының идеясы;
2) мотивтер мен фразаларды салыстыру құрылымның шкаласын қабылдауға
мүмкіндік береді;
3) бөліктер мен бөлімдерді салыстыру даму нысанын және түрін түсінуге
әкеледі;
4) осы жұмыстың басқалармен салыстыру жанр мен стилистикалық
ерекшеліктерін көрсетеді.
Музыка арқылы балаға психологиялық әсер етуде әуенді үш түрлі сипатта
қолдану керек:
• тыныштандыратын әуендер;
• жігерлілік тудыратын әуендер;
• босаңсытуға арналған әуендер.
Психологтардың айтуы бойынша, музыканың керемет күші баланың
физикалық және психикалық дамуын нығайтуда, әрі жақсы нәтижелерге жеткізуде
өзіндік мәні бар. Ал түрлі музыкалық терапияның әдістерін ойынмен
байланыстыра отырып және психотерапевтік техникаларды қолданса әсерлері
жоғарылайды.
Музыканы психологияда қолданудың төмендегідей әсері бар:
• Психологиялық қорғаныстан өтуге мүмкіндік береді – тыныштандыру немесе
жандандыру, қызықтыру немесе көңіл соқтыру.
• Адамдардың шығармашылық және қарымқатынас мүмкіндіктерін дамытуға
көмектесу.
• Өзін-өзі кемелдендіру негізінде өзін бағалауды жоғарылатады.
• Сезімдерді әсерлетіп шығаруға септігін тигізеді.
• Эмпатикалық мүмкіндіктерді дамытады.
• Адам арасындағы қарым-қатынастардың орнап, дамуына, психология және
басқа адамдармен қарым-қатынастарды нығайтуға жәрдемдеседі.
• Әлеуметтік белсенділігін жоғарылатады.
• Жаңа қарым-қатынасты құрып орнатуды жеңілдетеді.
• Агрессиялық мінез-құлықтан арылуға көмектеседі.
• Адамды білімділікке жетелейді, интеллектуалдық тәрбие береді.
Зерттеушілердің айтуынша, музыка тыңдаудың бірнеше қызметі бар.
Шындығында, музыка жаңаша білім береді, қажетті көңіл-күйге бөлейді,
шығармашылық ісіне шабыт береді, сабасына түсіреді және ісіне шабыт береді,
күрестерге рух береді, сабасына түсіреді және жұбатады, көңілін аулайды
және тәрбиелейді. Музыка музыканттар мен музыка тыңдаушылар арасында түрлі
қатынас орнатып, алуан сезімдерді шығарады. Музыка позитивтік сеніммен
(сендірумен) қатар жан мен рухтың бірігуіне ықпал етеді. Оқу барысында
пайда болатын шаршау мен жағымсыз сезімдерден арылтады, бағыт-бағдарлы іс-
әрекеттерді атқаруына ықпал етеді. Зерттеушілердің байқауы бойынша Бах,
Вивальди, Темман, Корелли, Гендельдердің баяу пассаждық шығармаларының
ырғақтық қасиеттері қантамырының соғысын баяулатады, адамды босаңсытып,
оның сана-сезімін үйлесімділік күйге әкеледі. Осылайша адам шаршаудан
арылады. Осы жаңа әдістер оқушыларды еркін тәрбиелеу мен тиімді оқытудың
қомақты бөлшегі болып табылады. Олар босаңсыту, жинақыландыру және барынша
ықыластарын арттыру (музыкаға деген көңілін арттыру).
Осындай музыканың ырғақтық мүмкіншіліктерін пайдалану әдістері тіл
үйрену, спортшыларды жаттықтыру, қатты аурудан айықтыру барысында
қолданады. Әлемдік өнердің шынайы құндылықтары болып композитор-классиктер
дәрежесіне жеткен авторлардың музыкалық шығармалары есептеледі. Нақ
классикалық музыканы (ұлттық қана емес, әлемдік мәдениетте құндылығы
жоғары) функциялық музыка ретінде қолдануға болады Музыканттың психо-
маторлы қабілеті – музыкалық шығарманы орындау кезіндегі шығарманы мазмұнын
өзінің түсінігімен жеткізу мүмкіндігі. В.М. Теплов музыкалық дарынды
адамның қасиеттерінің арнайы жиынтығы мен үстемділігінің көрсеткіші, оның
музыкалылығы және оның әуенге эмоционалдық қағілеттілігі соның негізін
қалайды дейді.
Музыкалық жеке адамның реактивті қасиеті болғандықтан баяу дамиды.
Музыка өнері дүниеге көзқарасты қалыптастырудың ықпалды құралы ретінде,
жастардың адамгершілік қасиеттерін, моральдық интеллектуалдық ортасын,
оқушылардың тұлғалық сезімдерін байытады Өз елінің патриоттық мазмұндағы,
классикалық бағыттағы музыкалық шығармаларын үйрену жеткіншектерге
интеллектуалдық тәрбие берудің құрамдас бір бөлігіне айналды. Оқушылар
шығарманы тыңдап отырып, көп нәрсені біледі. Дегенмен, олар оның жалпы
сипатын, жарқын образдарын қабылдайды. Мұның өзінде, егер баланың алдында
беріле тыңдау, айыра білу, салыстыру, мәнерлеу құралдарын бөліп қарау
міндеттері қойылатын болса, эмоциялық үн қосу өз мәнін жоғалтпайды. Осындай
ақыл-ой іс-әрекеттері олардың сезімдер өрісі мен әсерленуін байыта және
кеңейтеді, ойлы мән береді яғни осының нәтижесінде интеллектуалдық тәрбие
алады.
Қорытындылайтын болсақ, музыканы тыңдау – қазіргі кезде музыкалық
психологияда және психотерапияда адам ағзасына оң әсер тудыратын ең
тиімді әдістердің бірі болып табылады. Музыканы тыңдау адам психикасына
әсері жайлы айтылып жүрген көптеген көңіл аударарлық пікірлер бар.
Әлеуметтік сала мамандары үшін музыканы қабылдау олардың өздерін тәрбиелеу
және түрлі қажетті нәрселерді орындауға ықпалын тигізеді. Жалпы музыканы
тыңдаудың негізгі мақсаты – уайым, қобалжу, түңілу сынды теріс сезімдерді
санадан шығарып жіберіп, оның орнын жағымды эмоцияларды ендіру. Бұл
мақсатты жүзеге асыру үшін көркем музыкалық шығармалар қолдану тиімді болып
табылады.
Синтаксистің екінші деңгейінен бастап салыстыру және кемсітушілік
топтық операцияны қосуды талап етеді. Екі сөйлемді тек олардың әрқайсысының
шекарасы айқын болғанда, егер жеке дыбыстар біріктірілсе, тіркестермен
топтастырылғанда салыстыруға болады. В.Б. Брайниннің айтуынша фразалар
арқылы топтастыруды музыкалық ойлау әрекеті үшін іргелі болып келеді. Оның
пікірінше, музыкалық фраза аяқталуының нүктесі оның ішіндегі нәрсеге жарық
түсіреді. Фразаның соңына жақындаған сайын, одан әрі қозғалыс болжанады.
Бұл түпкілікті интонацияларда мөртабалардың жиі кездесетініне байланысты;
екінші жағынан, музыкалық қозғалыстың басы тұтастай алғанда аяқталу түрін
анықтайды. В.Б. Брайниннің музыка сабақтарында музыкалық ойлауды дамытуға
арналған әдістемесінде дәл осы қабілетті дамытуға көп көңіл бөлінеді -
музыкалық фразаның аяқталуын тыңдауға арналған музыкалық мәліметтің
міндетті түрде ақыл-парасатымен тыңдау.
Қызықты егжей - музыканың көңіл-күйі мен оның өзгеруін адам сезімтал
деңгейде сезінеді. Дегенмен, егер музыкалық ойлау қосылмаса, дыбыстың
соңында ол ең маңызды өзгерістерді сипаттай алмайды. Жақында естіген музыка
жадыдан және психологиялық тәжірибеден өшіріледі.
Музыкалық тұрғыдан ойлаудың өзі нақты шешім мен ойлау әрекеті болып
табылады.
Сот - белгілі бір сапаға ие объект береді. Дегенмен, көңілді музыкалық
пікірлер тек жанама музыкалық ойлаумен байланысты. Бұл мәлімдеме эмоциялық
жағдайдың ауызша көрінісі болып табылады. Музыкалық ойлаудың нәтижесі
коммуникативті сөйлеу түрінде жүзеге асырылады, музыканың мәні емес,
бастапқы нүктесі болып табылатын келесі ақыл-ойдың бейнесі болады. Мұнда
қарапайым музыкалық ойлаудың заңдары әрекет етті.
Ерекше қабылдаудан тыс музыка мүлдем эмоционалдық және моральдық
санаттарда көрінбейді, сондықтан оны қуанышты немесе қайғылы деп қабылдау,
белгілі бір сапамен дыбысталудың эндаументі болып табылады. Демек,
музыканың эмоциялық тәжірибесі - бұл музыкалық пікір.
Әрине, мұндай ерекше, музыкалық ойлаумен бірге дыбыстаудың акустикалық
параметрлеріне, музыкалық теориялық ақпаратқа, қабылдау жағдайына және т.б.
байланысты дәстүрлі пікір формалары бар. Бірақ олар ауызша сөйлеммен бірдей
емес және жиі қиындықпен вербализацияға шығады.
Кіріспе бірнеше пайымдауларды салыстырудан туындайды. Жоғарыда айтылған
музыкалық ұсыныстардың түсіндірілуін қабылдайтын болсақ, онда жеке
эмоционалдық тәжірибелерді салыстырудан бастап, көркемдік имидждің даму
логикасы өседі. Жоғарыда санамаланған пікірдің басқа түрлерін
байланыстыратын болсаңыз, онда гармоникалық және масштабты тақырыптық
бағыттардағы себеп-салдарлық қатынастар және тұтастай алғанда Музыкалық
грамматиканы (В.В. Мещевскийдің термині) қолдануымен байланысты.
Осылайша, ойлаудың жалпы психологиясы арқылы анықталған ойлау
процесінің даму кезеңдері мен операциялары музыкалық шығармалардың
көркемдік мазмұнының ерекшелігін ескере отырып, музыкалық ойлауда
ерекшеленуі мүмкін. Уақытша компоненттерден басқа кезеңдер мен операциялар
ойлаудың белгілі бір құрамына ие. Ол бір мезгілде психиканың бірнеше
деңгейлерін, бірнеше қабаттарын қамтиды. Бұл саналы және бейсаналық
деңгейлер - ең маңызды тік компоненттер.
Бейсаналық кез-келген ойлау процесінің барлық кезеңдерінде қатысады.
Мысалға, тапсырманы қабылдау актісі жиі бейсаналық түрде орындалады;
Мәселелерді шешу алгоритмдері бұрын қолданылған және іске асырылған
бейсаналық әрекеттерді барынша азайтады; ойлау процесінің ең маңыздысы
түсінік - бейсаналық деңгейде туындайды. Гипотезаны тестілеу кезінде,
қисынды тұжырымдардан бұрын, әдетте табылған ерітіндінің дұрыстығын немесе
дұрыс емес екендігін сезіну сезімі бар. Бұрынғы тәжірибені пайдаланып,
өзектілеу процесі бейсаналық сақталған білімнің, іс-әрекеттердің,
эмоционалдық сезімнің қалыптасқан саналы сезімге аударуынан өзгеше.
Ақыл-есі жоқ қозғалтқыш белсенділігі сияқты ақыл-ойдың мұндай
компоненті бар. Әрекеттің нақты түрі тапсырманың түрі бойынша анықталады.
Графикалық түрінде ұсынылған проблемалар сүйек-қантамырлық белсенділікті
тудырады; ауызша сөйлеуге байланысты тапсырмалар - сөйлеу-мотор;
практикалық ақыл-кеңеске арналған тапсырмалар - аяқ-қолдардың жақсы қозғалу
дағдылары.
Бейсаналық музыкалық ойлаудың көрінбейтін мағынасы болып табылады. Ол
ойлау процесінің барлық кезеңдерін және операцияларын қажетті психикалық
материалмен қамтамасыз етеді). Бұған қоса, музыкалық ойлаудың нәтижесінде
адам өзі туралы, оның жаны туралы, яғни оның өзі туралы құпияны біледі,
яғни өзіне өзі үшін құпия болып табылатын нәрсені түсінеді. Сондықтан
бейсаналық музыкалық ойлау процесінің түпкілікті нәтижесінің маңызды бөлігі
болып табылады, ол қабылданған көркемдік мағынаның маңызды құрамдас бөлігі.
1.2 Музыкалық білім саласындағы музыкалық ойлау ерекшеліктері
Музыканттар музыкалық ойлау терминін көптен бері пайдаланды, бірақ
соңғы онжылдықтарда терминологиялық мәртебесі болмады. Бұл музыканың
ойлауға өте жақын нәрсе болатын ерекше сезім екендігін дәлелдейді. Бұл
ұғымның терминологиялық мәртебесін ұзақ тану музыкалық өнердің сипаты мен
ойлаудың табиғаты туралы пікірлердің сәйкес келмеуіне байланысты болды.
Музыкалық эмоционалдық өнер ретінде, XIX ғасыр теоретиктерінің
пікірінше, ұтымды және логикалық араласудан ғана зардап шегеді. Енді
Пушкиннің Сальери әдісі - үйлесімділік алгебра - өнерге қарсы қылмыс деп
қарастырылмайды. Мұны музыкант М.Г. Арановский композитордың
шығармашылығының мысалында дәлелдейді: Композитор өзінің шабытының
серпінін емес, сонымен қатар оның техникасын дұрыс есептеуді және білуді
талап ететін көптеген тапсырмаларды: тақырыптардың құрылымын, текстуралық
дамуын, дауысын, аспаптық құралдарын және тағы басқаларды шешуге міндетті.
Орындаушылық және тыңдаушылық музыкалық ойлау эмоционалдық және рационалды
тұрақты синтездеуден тұрады. Танымал дирижер Леопольд Стоковский былай
дейді: органикалық бірліктің музыкасының ішкі сипатын түсіну және оның
математикалық негіздерінің күрделі, бірақ мінсіз тәртібі музыка сұлулығының
және поэзиясын эмоционалды қабылдауды азайтпайды
Екінші жағынан, ұзақ уақыт бойы адам психикасының эмоционалдық жағымен
байланысын жоққа шығарып, логикалық операциялардың ауқымын шектейді.
Заманауи психологияда ойлау тек қана логикалық тұрғыдан дұрыс ұғымдарт
процесінде ғана емес, сондай-ақ интеллектуалды және эмоциялық компоненттері
арасындағы терең өзара байланыстың эксперименталды түрде расталуы да
мүмкін.
Музыкалық өнердің және ойлаудың мәнін түсінуді өзгерту; эмоционалды
және ұтымды, музыкалық және ойлаудағы іргелі бірлікті тану бізге терминнің
жарамдылығы және ол тағайындалған шындықты зерделеу қажеттілігі туралы
айтуға мүмкіндік береді.
Қандай құбылыстар музыкалық ойлау ұғымымен қамтылғанын анықтағанда,
музыкалық формадағы функционалды құрылымның логикасынан бастап өмір
логотиптерімен философиялық корреляцияға дейін кеңінен пікір қалыптасады.
Музыканың ресми жағына шоғырлану қуатты музыкалық-теориялық дәстүрге
негізделеді, ол ладо-тональдік жүйедегі үйлесімділікті, формаларды талдау
және т.б. музыкалық ойлауға арналған көптеген шығармаларда мұндай көзқарас
ашық түрде жарияланбайды - формальдық жағына жатпайтын барлық нәрсенің
түсуі, бірақ форманы қоспағанда, ештеңе зерттелмеген. Бұл В.В. Медушевский
өзінің соңғы шығармаларында ескертеді: музыкалық ойлауды айқындау, оның
жоғары руханилықтың қарапайым деңгейіне ақпарат беру мүмкін емес.
Көптеген зерттеушілер музыкалық ойлаудың жалпыға ортақ ұғымының мәнін
біркелкі анықтауда, көркем ойлау ерекшеліктерін анықтауда және оның
негізінде музыкалық ойлаудың ерекшеліктерімен танысады:
- Ойлау (философиялық) - қызмет түрі. Белгілі ақпаратты ... және жаңа
эмпирикалық деректерді салыстыру арқылы жаңа ақпаратты алу үдерісі ;
- ойлау - шындыққа қарым-қатынастар жүйесі модельдеу тақырыбын,
негізгі элементтері және жаңадан кіріс сенсорлық деректерді санасында
қалыптасқан арасындағы корреляция жүзеге асыруға;
- ойлау субъектінің қарым-қатынасының жүйесін интонацияда іске
асырылған нақты шындыққа модельдеу процесі ретінде анықталуы мүмкін.
Мәселен, музыкалық ойлау - адамның үндестікте көрінетін шындыққа деген
қарым-қатынасын модельдеу үдерісі. Тіпті бұл толық емес түсінікпен
музыканың қарсылығы жойылады.
А.Н. Сохор санаттағы іс-шараларға назар аударып: кез-келген көркемдік
іс-әрекет сияқты, музыкалық ойлау - бұл үш негізгі қызметтің бірлігі:
ойлау, жасау және қарым-қатынас деген ойға келді. И.Г. Ляшенкода маңызды
қосымша көрінеді: музыкалық ойлау қызметі - дыбыстық шындықты көркемдік
ойлауға айналдыру процесі. Яғни, адамның шындыққа деген шынайы қарым-
қатынас үлгісі дыбыста көрсетілген, бұл шындықтың кейбір бөлігін -
акустикалық шындық идеалды көркемдік мазмұнды белгілеу үшін маңызды мәселе
ретінде пайдаланады.
Байланыстың функциясын және музыкадағы коммуникацияны тану, музыканы
тұтастай алғанда қоғамды қамтитын ең қуатты ақпараттық процестердің бірі
ретінде көруге мүмкіндік береді. Ақпаратсыз аудару тілсіз мүмкін емес.
Ойлаудың көптеген музыкалық емес анықтамалары тілді маңызды факторлардың
бірі ретінде көрсетеді. Музыкалық ойлау музыкалық тілге негізделген, яғни
музыкалық ойлаудың барлық түрлері музыкалық тіл негізінде жүзеге асырылады,
ол дыбыстық комбинациялардың тұрақты түрлерінің жүйелері оларды пайдалану
ережелерімен бірге жасалады.
Музыкалық тіл, өз кезегінде, ғылыми даулардың тақырыбы болып табылады.
Тіл жүйелерінде ең маңызды болып табылатын нақты анықталған мағынасы бар
белгі деңгейіне ие болмағандықтан, сөздің қатаң мағынада болуы мүмкін емес
деген пікір бар. Алайда оның болмауы музыканың негізгі тіл функцияларын
орындауына кедергі болмайды. Көптеген зерттеушілердің айтуынша, музыка бұл
деңгейге ие болмайтын белгілі бір семиотикалық жүйе ретінде танылуы мүмкін.
Басқалары, бұл деген сөздің кеңінен түсіндірілуі мәселенің маңыздылығын
жоюы мүмкін деп санайды. Біз семантикалық бірліктің тұжырымдамасын ресімдеу
мүмкіндігін қарастырмаймыз. Әртүрлі стильдер мен жанрдарда мұндай бірліктің
ауқымы шашыраңқы болуы мүмкін. Ішкі мәтіндік сілтемелер оны анықтау кезінде
ескерілуі керек, бір дыбыс немесе дыбыстың тіркесімі белгі болмайды. Мінез-
құлықтың мағынасы музыкалық үдерісте экспрессивті құралдарды ұштастыру
орнына қарай бір немесе бірнеше кезек болып табылады.
М.Г. Арановский келесі түсінікті ұсынады: Белгі - белгілі бір
құбылысты көрсететін белгіден ерекшеленетін материалдық білім. Музыкалық
белгінің маңыздылығы акустикалық шындықпен көрінеді. Ол да маңызды материал
болып табылады. Дегенмен, белгілер белгілерінің жүйесі қазірдің өзінде
екінші деңгейлі белгілер жүйесі болады. Музыкалық өнердің ерекшелігі дәл
акустикалық белгілерде көрсетілген.
Көркемдік мазмұнды білдіру міндеттері сөзсіз акустикалық белгіге әсер
етеді. Көркемдік мақсаттарға байланысты тембр, вибрато, инсульт іздестіру
музыкалық белгінің акустикалық маңыздылығын өзгертеді. Т.В.Черентниченко
музыкалық өнерді дамытудың тұтастай тарихы музыкалық дыбыс арқылы көркемдік
қасиеттерді сатып алу тарихы деп санайды.
Белгі мен мәтін түсініктері бір-біріне тәуелді. Музыкалық мәтін
дәстүрлі музыкалық шығармалардың графикалық музыкалық белгілері ретінде
түсініледі. Музыкалық белгінің акустикалық маңыздылығы осы түсінікпен жақсы
келіспейді. А.С. Соколовтың графикалық және акустикалық мәтінге ұсынған
бөлігін қабылдайтын болсақ, бұл мәселе жойылады.
Музыкалық ойлау мен музыкалық тіл арасындағы байланыс терең
диалектикалық болып табылады. Ойлаудың басты сипаты - жаңалық, тілдің
негізгі сипаты тұрақтылық. Дұрыс ойлау үрдісі әрқашан қолданатын тілдің қол
жетімді жағдайын табады. Бірақ ойлаудың шығармашылық үрдісінде тіл дамиды,
жаңа элементтер мен байланыстарды біріктіреді. Екінші жағынан, музыкалық
тіл - бұл туа біткен емес, оны меңгеру ойлаусыз мүмкін емес.
Қолданбалы педагогикалық бағыт ойлау деңгейінің құрылымы туралы
мәселеде үлкен дәлдікті талап етеді.
Музыкалық ойлау деңгейінің мазмұны мен маңызы мынадай: заттылық.
Музыканың осы деңгейге белгілі бір мағынада гипнозды әсер етеді. Бұл
функция дененің өз әрекеттерін тоқтатуға, тыйым салуына, қозғалтқыш
импульстарының жойылуына негізделген. Мұндай тежелу ақыл кеңістігін
қозғалыстардың физиологиялық негіздерінің орнықтылығынан тазартады.
Музыкада массаның, жылдамдықтың, жылдамдықтың, күштің, бағыттың сезімін
оңай аударады және, демек, кез-келген қозғалысты қалпына келтіру мүмкіндігі
бар. Күнделікті өмірдегі қозғалыстардың мұндай сезімі кеңістікте ағзаның
бағдарлануымен байланысты. Олардың іргетасы олар терең бейсаналық
салалардан, инстинкттерден төмен жатыр. Осындай бағдарлық реакциялардың
ажырамас бөлігі компонент ретінде эмоциялар болып табылады, ол қолайлы
немесе қолайсыз ориентационды жағдайды тез бейсаналық бағалау болып
табылады.
Музыканы белсенді қабылдағанда, адамның физиологиялық ырғақтары
резонанс тудырады және оның жиілігіне және динамикалық индекстеріне еріксіз
сәйкес келеді. Табиғаттағы дірілдеу қозғалысының жиіліктер диапазоны -
адамның сезімі - бір жылдық циклден бастап рентгендік және гамма
сәулелеріне дейін. Бірақ дененің биоритмдерге сәйкес келетін жиіліктер
жиілігін сезінуіңізге болады - тыныс ырғағы, жүрек импульсі, жүру, жүгіру.
Бұл жиіліктер музыкалық метрорематикаға сәйкес келеді, және олар
перестроицаға ең сезімтал болып табылады.
Дем алу және импульстегі өзгерістер, бұлшықет тонусы, жаяу және би
қозғалыстарына сәйкес, негізгі әсер етеді, бірақ музыкалық әсерге жалғыз
емес. Музыканы белсенді қабылдағанда, адамның физиологиялық ырғақтары
резонанс тудырады және оның жиілігіне, динамикалық индекстеріне еріксіз
сәйкес келеді. Табиғаттағы дірілдеу қозғалыстарының жиілігінің диапазоны
адамның сезіміне байланысты, бір жылдық циклден бастап рентгендік және
гамма сәулелеріне дейін жетеді. Бірақ дененің тыныс алу ырғақтарының, жүрек
импульсінің, жаяу жүрудің, жүгірудің биоритмдеріне сәйкес келетін жиіліктер
жиілігін анық сезінесіз. Бұл жиіліктер музыкалық метрорематикаға сәйкес
келеді, және олар перестроицаға ең сезімтал болып табылады.
Дем алу және импульстегі өзгерістер, бұлшықет тонусы, жаяу және би
қозғалыстарына сәйкес, негізгі әсер етеді, бірақ музыкалық әсерге жалғыз
емес. Осылайша В.И. Петрушин музыкалық қарқынмен мидың био-ағынын
резонанстау туралы қызықты эксперименталды деректерді береді. Резонанстың
эмоционалды түсі қанның химиялық құрамы өзгерген кезде, гормоналды реттеуде
болады.
Фокустардың көбі дыбыс шкаласы мен дыбыс шегінен тұрады. Оларды
дискретті бірлікке бөлуге болмайды және дыбыс сапасы ретінде тұтас
қабылданады. Мұнда резонанстық - бейсаналық вокализация мен аспаптық ойын
қозғалыстарының бейсаналық моторлық дағдыларына басқа механизмдер қатысады.
Музыка әрдайым ырғақты, қадамдық, қарқынды және тембр көрсеткіштерін
біріктіргендіктен, тыныс алу және импульстің жиілігі, мидың биоритмалары
және бейсаналық дауыс беру әрқашан адамның музыкалық қабылдаудағы
бейсаналық мотор реакцияларының бай және бірегей бейнесін жасайды.
Бұл түзету қадағалаусыз өтпейді. Әр реакция, әрбір эмоционалдық бағалау
мидың маталарындағы тән невродинамикалық байланысын қалыптастырады. Бірнеше
рет қайталанып, бұл байланыс күшейіп, жақсы жолды қалыптастырады. Іс
жүзіндегі реактивті тізбектің айналасында олардың пайда болуымен байланысты
жағдайдың ерекшеліктерін, сондай-ақ олармен бірге болатын суреттер мен
ұғымдарды қамтитын көптеген басқа байланыстар бар. Егер мотор
реакцияларының резонанстық реконструкциясы осындай өткелдердің біріне
жақындаса, өткен тәжірибенің суреттері онымен байланысты.
Өткен тәжірибе - есте сақтау.Бұл деңгей музыкалық тәжірибемен және
жадыда сақталатын қабылдаудың жеке стандарттарымен, сондай-ақ музыкалық тіл
элементтерінің мағынасымен байланысты. Ол сондай-ақ музыкалық ойлау
процесінде өзекті болған бұрынғы тәжірибелі психологиялық жағдайларды
бейнелеуі мүмкін. Өткен тәжірибе - есте қалған құрылымымен тығыз
байланысты. Мысалы, музыкалық тіл элементтерінің семантикалық мәндерін
қалыптастыру үшін деңгей жауап береді. Тіпті өмірлік құбылыстармен
ұқсастығына негізделген құралдардың күрделі тіркесімінің бейнелі мағынасы.
Өткен тәжірибе музыкалық қозғалыстарды қалыптастыру мен жетілдірудің
ажырамас бөлігі болып табылады. Жоғары рухани көтерілу хаттамалары
музыкалық көркемдік мағынасын түсіну кезінде музыкалық қабылдау стандартына
айналған кезде де есте қалады. Осылайша, өткен тәжірибе деңгейі - есте
сақтау музыкалық ойлаудың барлық деңгейлерімен үнемі айналымдық қарым-
қатынаста болады. Музыкалық ойлаудың кез-келген компоненттерін қалыптастыру
кезінде адамның жеке тәжірибесі тартылады.
Ойлау – бұл музыкалық әрекеттер. Бұл деңгейде белсенді музыкалық
ойнаумен физикалық қозғалыстармен байланысты барлық ақыл-ойлары бар.
Бұл тек қана маңызды болса да, музыкалық негізде ақыл-ой мен физикалық
даму үйлесімін ғана емес. Музыкалық қозғалыстар музыканың семантикалық
құрылымына сырттай айқын көрінетін және педагогикалық бақылануға арналған
тонустыққа ену құралы болып табылады.
Қозғалыс, дыбыс қалыптастыру ән жүргізу, мұндай пластикалық
интонациясы, қозғалтқыш модельдеу, Mузыка сабақтарында, дәстүрлі қозғалыс
би, ал музыкалық аспап қозғалысын ойнап. екі жаңа және дәстүрлі әдістерін
басты құндылығы, олар музыкалық бейнесі нақты мазмұнын көрсететін және
дыбыс ұлпасының қозғалысының негізгі қасиеттерін беруге емес, яғни.
Пластикалық модельдер білдіру негізгі құралдарды, процесін ұйымдастыру
музыка тыңдау белгілі бір жолын нараспев, ұйымдастырып сыртқа қозғалыс.
Осындай байланыс орындалу кезінде қалыптасады. Денедегі еркіндік дәрежесі
бар адам қозғалысы мәнерлі дыбысқа қатысты артық емес. Қозғалыстың
арқасында, музыкант әр жолы дыбыспен ашық қарым-қатынасқа шығады, көптеген
мүмкіндіктерден тек біреуін біледі. Мұндай жағдайларда, баланың көңіл,
сапасына бағытталған мұғалім мен нақты нысаны көмегімен, таңдаған бір
немесе басқа трафик себебін дыбыстарды және қозғалыстар сәйкес белгілерін
генерациялау қабілетті өз қозғалыстар қолданылады. Таңдау өзі, әдетте,
бейсаналық түрде жүреді. Дегенмен, мидың жедел шешімдерінің нәтижесінде
жасайтын іс-әрекеттердің көпшілігі біз рото-фумум туралы білеміз.
Егер музыкалық ойлаудың осы аспектісінің бірқатар шартты компоненттерін
құрастыратын болсақ, онда өсу факторын түсіну арқылы қозғалысты
ұйымдастырудың музыкалық қабылдауының келесі тізбегін аламыз. Сонда,
идеядан бастап, ақпараттан бастап, кері бағытта қозғалыс бар: саналы
қозғалыс, оны ұйымдастырған қабылдауды, музыкалық дыбыстарды іске асыруды,
келесі сілтемелердің себептері ретінде түсіну. Қозғалтқыштың көмегімен
музыканы түсіну механизмі мотордан кейінгі хабардарлықтың әсері деп атауға
болады. Байланыстың тізбегін артқа айналдыру арқылы шәкірт логикаға
негізделіп, әсер ете алады және бір уақытта музыка тереңірек түсінеді.
В.И. Петрушин музыкалық орындаушы есту қозғалыстарын меңгерудің ең кең
таралған әдістерін анықтайды. Аудиторлық әдіс музыкалық есту бейнесінің
белгілі бір қозғалыстағы басымдықтарынан тұрады. Мотор әдісі бірнеше
жаттығулардың нәтижесінде ойын қозғалыстарын автоматтандыруға негізделген.
Бір және басқа әдісті талдай отырып, ол аралық нұсқада тұру керек деген
тұжырымға келді. Бұл ойды қолдай отырып, ол Шульпяковтың сөзін келтіреді:
Бұл бағытта жалғыз ықтимал жол мәселенің мағыналық шешімі үшін жауап
береді, екінші жағынан қажетті қозғалтқыш құрамын қамтамасыз ететін түрлі
деңгейлердегі жұмысқа назар аударылады.
Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, векторлық, музыкалық іс-ойлау
деңгейін дамыту, ол 2 анықталады:
• сырттай бақылаудан мұғалімнен ішкі студентке тәуелсіз бақылау.
• бір жақты өзін-өзі бақылаудан бастап, барлық сенсорлық арналар арқылы
жүзеге асырылатын интегралды көп жақтыға дейін.
Екі вектор да бір-бірімен байланысты. Мұғалімнің ықпалымен өзін-өзі
бақылаудың осы немесе басқа аспектісі, мысалы, есту қабілеті қалыптасады.
Әрине, бірден жоқ емес: ұзақ уақыт пайда өзін-өзі бақылау үшін қол жетімді
материал көлемін егжей және кеңейту өтеді кейін. Өзін-өзі бақылаудың бір
қырын қалыптастыру сырттай педагогикалық бақылауды басқаларға ауыстыруға
мүмкіндік береді. Олар дамыған және бірте-бірте ішкі жоспарға ауыстырылды,
өзін-өзі бақылау нысандарын алуан қосу жатыр.
Дамудың үшінші векторы өзін-өзі бақылау актісі орындалған кезде
бақылауға жататын қозғалысқа қатысты уақыт индексімен байланысты. Кәсіби-
музыканттар беймәлім музыканы сезінгенде тіпті 200-400 м с жететін нақты
дыбыс шығарады. адам музыкалық игерілмеген субъективті бейнесі алға емес
пайда, бірақ кешігіп қолданбаңыз. Бұл факт өзін-өзі бақылауды дамыту үшін
өте маңызды. Жетектің көмегімен пайда болатын субъективтік имидж дыбыс
алдында да өзін ұстай алады. Демек, нақты уақыт, бұл қазірдің өзінде,
түзетілген жаңартылады және дыбыс, сондай-ақ қажетті және нақты айтылды
тұрғысынан кросс-тексеріледі, ал мүмкін дыбыс. Осылайша, үшінші вектор
өзін озық posledeystvennogo біртіндеп көшу, сындарлы екі қабатты ретінде
тұжырымдалған мүмкін.
Музыкалық педагогика жақсы белгілі және қозғалтқыш және шығармашылық
түйсіктер арасындағы кері қатынас болып табылады. Сәтті көшірілген
сипаттамалық қозғалыс арқылы бейнені ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz