ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫНДАҒЫ ШАРДАРА СУ ҚОЙМАСЫНЫҢ ҚЫЗЫЛҚҰМ КАНАЛЫНА СУ ЖІБЕРГІШ ҚҰРЫЛЫМЫН ҚАЙТА ҚҰРУ ЖОБАСЫ

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒЫ
МИНИСТРЛІГІ

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Су ресурстары және мелиорация кафедрасы

АРЫНША МӨЛДІР БАСЫМБЕКҚЫЗЫ

ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА

ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫНДАҒЫ ШАРДАРА СУ ҚОЙМАСЫНЫҢ ҚЫЗЫЛҚҰМ КАНАЛЫНА СУ ЖІБЕРГІШ ҚҰРЫЛЫМЫН ҚАЙТА ҚҰРУ ЖОБАСЫ

5В081000 - Жерді мелиорациялау, баптау және қорғау мамандығы

Алматы 2018
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ауыл шаруашылығы
минисТРЛІГІ

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Гидротехника, мелиорация және бизнес факультеті

Су ресурстары және мелиорация кафедрасы

ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА

Тақырыбы:__________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ _____________________

Беттер саны _____________
Сызбалар мен көрнекі материалдар_____________
Қосымшалар_____________

Орындаған ___________________________________ ________
(аты-жөні)

20___ ж. ______________ қорғауға жіберілді

Кафедра меңгерушісі ________________ ____________________________
(қолы) (аты-жөні)
Жетекші ________________ ______________________________
(қолы) (аты-жөні)
Арнайы тараулар кеңесшілері:
_____________________ _______________ ____________________________
(тарау) (қолы) (аты-жөні)
_____________________ _______________ ____________________________
(тарау) (қолы) (аты-жөні)

Норма бақылау _______________ ___________________________
(қолы) (аты-жөні)
Сарапшы _______________ ___________________________
(қолы) (аты-жөні)

Алматы 2018
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Гидротехника, мелиорация және бизнес факультеті

Су ресурстары және мелиорация кафедрасы

5В081000 - Жерді мелиорациялау, баптау және қорғау мамандығы

Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау

ТАПСЫРМАСЫ

Студент ___________________________________ _______________________________
(аты-жөні)
Жұмыс (жоба) тақырыбы
___________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ __________________________________

Университет бойынша 20___ж __________________ №____ бұйрығымен бекітілген

Дайын жұмысты (жобаны) тапсыру мерзімі 20___ж _________________

Жұмыстың (жобаның) бастапқы деректері
___________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ______________
___________________________________ _______________________________

Дипломдық жұмысты (жобаны) өңдеуге арналған мәселелер тізімі

___________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ____________________

Графикалық материалдардың тізімі (қажетті жағдайда)
___________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ____________________

Ұсынылатын негізгі әдебиеттер
___________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ _________________

Жұмыстың (жобаның) арнайы тараулары бойынша кеңесшілері

Тарау
Кеңесші
Мерзімі
Қолы

Кафедра меңгерушісі ________________ ____________________________
(қолы) (аты-жөні)

Жұмыс жетекшісі ________________ ____________________________
(қолы) (аты-жөні)

Тапсырманы орындауға
қабылдадым, студент ________________ _____________________________
(қолы) (аты-жөні)

Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау

ГРАФИГІ

Рет саны
Тараулар және қарастырылатын сұрақтар тізімі
Жетекшіге ұсыну мерзімі
Ескертулер

Кафедра меңгерушісі ________________ ____________________________
(қолы) (аты-жөні)

Жұмыс жетекшісі ________________ ____________________________
(қолы) (аты-жөні)

Тапсырманы орындауға
қабылдадым, студент ________________ _____________________________

(қолы) (аты-жөні)

АҢДАТПА

Бұл дипломдық жобада Оңтүстік Қазақстан облысындағы Шардара су қоймасының Қызылқұм каналына су жібергіш құрылымын қайта құру жобасы қарастырылды.Дипломдық жұмыста құрылыс ауданының табиғи-шаруашылық жағдайлары, инженерлік - геологиялық және гидрогеологиялық сипаттамасы, ОҚО Шардара ауданында орналасқан Қызылқұм магистральды каналындағы су жібергіш құрылымының есептеулері көрсетілді.
Бөгеттің жоғары және төмеңгі бьфті қалыптастыру, құрылыстың тұрақтылығы мен беріктілігін анықтау, реттегіш арнаны есептеу жүргізілді.
Құрылыс аймағының сипаттамасы, жүргізілетін негізгі жұмыстар көлемі, жұмыстардың жасалу тәртібі мен құрылыс материалдарының қажетті мөлшері, қажетті механизмдер мен құрылыс көліктері анықталды.

АННОТАЦИЯ

В данном дипломном проекте был рассмотрен водохранилищный гидроузел сезонного регулирования на канале Кызылкум Шардаринского района, Южно-Казахстанской области. Расчитаны гидротехнические сооружения данного гидроузла: башенный водовыпуск, аварийный водосброс. Приведены водохозяйственный расчеты, фильтрационные, а также расчет устойчивости откосов. Определены экономические показатели гидроузла, срок строительство. Рассмотрены вопросы охраны труда, охраны природы, эксплуатация гидроузла.

ABSTRACT

The degree work is dedicated to the elaboration of hydro-centre at the south Kazahstan region, district Shardara kanal Kyzylkum, for the irrigation of spring three peasant farms.The following was made: the water-economic calculation, the planning tank, the organization and the production of works, the calculation of indexes of the common economic effectivenness of capital investments.
Questions of measures for protection of labour were made out of the whole system, safety devises and measures for protection of labour were made out.

МАЗМҰНЫ

Белгілер мен қысқартылған сөздер ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ..
9

Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
10

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
12
1.
Жалпы бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
14

1.1 ОҚО, Шардара ауданының топографиялық шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

14

1.2 Гидрогеологиялық жағдайлары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .
14

1.3 Шардара су қоймасы Қызылқұм каналының агроклиматтық және гидрологиялық шарттары ... ... ... ... ..

15

1.4 Су шаруашылығын басқару құрылымдары ... ... ... ... ...
18

1.5 Суару жүйелерінің техникалық жағдайы ... ... ... ... ... ...
25

1.6 Қызылқұм су жібергіш құрылымының орналасқан бөгеттің суының ең жоғарғы мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

27

1.7 Қатты ағын ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
30

1.8 Қызылқұм су жібергіш құрылымы орналасқан бөгеттің қысқы режимі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..

31

1.9 Инженерлік-геологиялық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ..
31

1.10 Инженерлік-гидрологиялық жағдайлары ... ... ... ... ... .
33

1.11 Магистралді каналдағы террасалардың көлбеу еңістердің инженерлік-геологиялық шарттары ... ... ... ... ...

34

1.12 Жоғарғы бьефті қайтақалыптастыру ... ... ... ... .. ... ... ..
35

1.13 Төменгі бьефті қайта қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ..
35
2.
Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
37

2.1 ОҚО, Шардара ауданындағы Қызылқұм каналындағы су жібергішті есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

37

2.2 Магистральды каналды есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
38

2.3 Құрылымның тұрақтылығы мен беріктілігі бойынша негізгі талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

45

2.4 Су ағызғыш бөгеттің профильді статистикалық есептері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

48

2.5 Реттегіш арна ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
49

2.6 Құрылыс есебін жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
51

2.7 Құрылыстың жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
51

2.8 Құрылысты ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
52

2.9 Құрылыс техникалыры және автотаранспорттың қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

53

2.10 Бетон және темір бетон жұмыстары ... ... ... ... ... ... .. ...
54
3.
Еңбек және тіршілік қауіпсіздігін қорғау бөлім ... ... ... ... ..
58

3.1 Су жібергіш құрылымның орналасқан зиянды және қауіпті жағдайларды талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .

59

3.2 Су жібергіш құрылымындағы санитария ... ... ... ... ... ...
61

3.3 Су жібергіш құрылымындағы электр қауіпсіздігін сақтау мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

64

3.4 Өрт қауіпсіздігі бойынша шаралар ... ... ... ... ... ... ... ...
64

3.5 Төтенше жағдайлар кезіндегі қауіпсіздік шаралар ...
65
4.
Қоршаған ортаны қорғау бойынша бөлім ... ... ... ... ... ... ...
67
5.
Экономикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
69

5.1 Су жібергіш құрылымның құрылысына кеткен құнын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

69

5.2 Электроэнергетика құны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
70

5.3 Қаржылық жоспар ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
71

5.4 Әлеуметтік аспектілер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .
72

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
73

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
74

БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР

ПӘК - Пайдалы әсер коэффициенті;
ОҚО - Оңтүстік Қазақстан облысы;
ҚСД - Қалыпты су деңгейі;
ӨКД - Өлі көлем деңгейі;
МК - Магистраль канал;
ҚМШ - Қалдықтардың мүмкіндік шегі;
МШК - мүмкіндік шекті концентрациясы;
м - метр;
м2 - шаршы метр;
м3 - текше метр;
мм - миллиметр;
с - секунд;
мс - метрсекунд;
м3с - текше метрсекунд;
км - километр;
км2 - шаршы километр;
км3 - текше километр;
м3км - текше метркилометр;
га - гектар;
цга - 1 гектар жерден центнер есебінде алынған өнім мөлшері;
лс - 1 секунд уақытта қаншалықты сұйықтың мөлшері өтті;
гм3 - граммтекше метр.

АНЫҚТАМАЛАР

Су ресурстары - белгілі бір территорияның топырақ және атмосфера ылғалын қоса алғанда , пайдалануға жарамды барлық жер астындағы және жер бетіндегі су қорлары.
Су пайдалану - халық шаруашылығының және тұрғындардың кез-келген қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін су нысандарын пайдалану.
Су ресурстарын кешенді пайдалану - су ресурстарын халықтың және экономиканың әр түрлі салаларының қажеттерін қанағаттандырып, сарқылтпай пайдалану.
Бөгет - судың деңгейін көтеру үшін су тоқтататын тосқауыл құрылыс.
Су шаруашылығы - халықтың және халық шаруашылығының қажетін сумен қамтамасыз етуді, оны тиімді пайдалануды, қорғауды қарастыратын шаруашылық саласы.
Суды қорғау шаралары - табиғи су көздерін тиімді пайдалану, таза сақтау, қалдықтармен ластамау шараларының жүйесі.
Су пайдалану мөлшері - судың пайдаланушыға қажетті мөлшері.
Су жинайтын аудан - жер бетіндегі немесе жер астындағы судың жиналатын орны.
Су жібергіш - су қоймалардан артық суды ағызып шығаратын гидротехникалық құрылым.
Пайдалы әсер коэффициенті (пәк) - қуатты өзгертіп пайдалану кезіндегі жүйенің (машина, құрылғы) тиімділігін көрсететін шама.
Табиғат қорғау - өзімізді қоршаған табиғи ортаны сақтауға, тиімді пайдалануға, жаңартуға, жақсартуға бағытталған шаралар жүйесі.
Еңбекті қорғау - еңбек жағдайының адам өміріне, денсаулығына қауіпсіз болуын қамтамасыз етуге бағытталған шаралар жүйесі.
Жер асты сулары - барлық физикалық күйдегі литосфераның сулары.
Топырақтың ылғал сыйымдылығы - топырақтың ылғалды ұстау қабілетінің сандық сипатының шамасы.
Су балансы - қарастырылатын нысан үшін таңдалған уақыт аралығындағы су қорының өзгерістерін ескере отырып, оның кірісі мен шығысының арақатынасы.
Су қоры - еліміздің барлық суларының жинтығы. Су қорларға өзендер, көлдер, су қоймалар, жер бетіндегі су көздер мен суаттар, сондай-ақ жер асты сулары, территориялық сулар, мұздықтар, ішкі теңіздер және т.б. кіреді. Су алатын құрылым - өзеннен, көлден, су қоймалардан және т.б. су алуға қызмет ететін гидротехникалық құрылыс.
Сумен қамтамасыз ету - суды тұтынушыларға беру.
Су жіберу - су қоймасын немесе арнасын босату үшін салынған гидротехникалық құрылыс.
Су қоймасы - суды қорғау және ағысын реттеу мақсатында су ағысын бекіту арқылы жасалған суат.
Гидромодуль - суарылатын жердің әрбір өлшеміне (1 гектарға) берілетін судың мөлшері (гектарына лс есебімен).
Гидромодульдің графигі - әрбір құрама гектар егістікті суару үшін керек болатын судың мөлшерін графикалық әдіспен бейнелеу.
Өзен жүйесі - суы бір-біріне қосылып, теңізге немесе көлге бір сағамен құятын негізгі өзен мен оның салаларының жиынтығы.
Өзен алабы- су арындары жеке өзенге немесе өзен жүйелеріне келіп қосылатын жер бетінің белгілі бір аумағы. Кейде Су жиналатын алқап деп те атайды.
Өзен-жер бетіндегі табиғитарна мен тұрақты немесе жыл маусымдарының көпшілік уақыттарында ағатын су ағыны.
Смета-алдағы кірістер мен шығыстарды есептеу, материалдық және ақшалай қаражаттың жұмсалуы мен түсуінің жоспары.
Серіктестік-коммерциялы ұйымдар қызметінің негізгі ұйымдық-құқықтық нысаны.
Гидротехникалық құрылымдар- су обьектілері мен аумақтардың гидрологиялық режимін(су деңгейі, температурасы, ағыс жылдамдығы, лайлылығы, мұз қату және еру құбылыстары, толқындар т.б.) бақылау және реттеу құрылысы.
Су деңгейі - су қоймалары су ағыстары еркін бетінің кез келген шартт жазық бетке (салыстырмалы су деңгейі) немесе теңіз деңгейіне қарағандағы биіктігі.
Су қойма-жер бетіндегі табиғи және жасанды (бөгет, әуіт) ойыстары ағынсыз немесе баяу ағыспен жиналатын су көздері.
Ауыл шаруашылық мелиорациясы-ауыл шаруашылық дақылдарынан мол және тұрақты өнім алу үшін, қолайсыз табиғи жағдайларды түбегейлі жақсарту жолында қолданылатын ұйымдастыру-шаруашылық және техникалық шаралар жүйесі.

КІРІСПЕ

Жұмыстың өзекті мәселесі - тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында ауыл аруашылығына аз көңіл бөлінді. Міне, қазір енді сол бұрынғы жоғалтылған жетістіктерге қайта қол жете бастады. Жер және су ресурстары толығымен дерлік мемлекет бақылауына алынды.
Мемлекеттік су құрылымдары ауыл шаруашылық өніміндерін өндіруге толығымен септігін тигізуі және өркендеуі үшін су саласына және мамадарына ақшалай қосымша көмектер (дотациялар), несиелер, салықтық жеңілдіктер мен үкіметтік тапсырмалар беріле бастады.
Еліміз бүгінде су көздерін және құрылымдарын жөндеу, толығымен реттеу мақсатында қажетті құрал-жабдықтармен қамтамасыз етіп, су шаруашылығын дамытуды жүзеге асыруға мүмкіндіктер жасауда.
Қазақстан жерінің асты да байлық, үсті де байлық - деп атап өткен Елбасы, осы табиғи байлықтарымызды нарықтық экономика жағдайында тиімді пайдалану жолдарын қарастыру керектігін меңзеген болатын. Табиғи ресурстар мәңгі емес. Күндердің -күнінде кез-келген табиғи ресурс азаяды немесе таусылады. Дәл осы табиғи ресурстар қатарына тіршіліктің көзі болмыш - су ресурстары да кіреді.
Қазіргі кезде еліміздің су шаруашылығы өз дамуының ерекше сатысына көтерілді, өйткені халық шаруашылығындағы жылдан-жылға ұлғайған су тұтынушылық кейбір аудандарда су қорларының азаюына және мүлдем бітуіне себеп болып отыр.
Жұмыстың мақсаты және зерттеу міндеттері - ОҚО, Шардара ауданында 2000 га жерде мал шаруашылығының жем-шөп базасын дамыту және балық шаруашылығын өркендету. Қойылған мақсатқа жету үшін келесі мәселелер қарастырылып шешілді:
- ОҚО, Шардара ауданының табиғи-климаттық жағдайын жан-жақты бағаланып, қажетті мәліметтер негізінде суару тәсілі анықталды;
- облыстың су ресурстарының ауылшаруашылық саласына әсерін анықтап, пайдаланудың тиімді жолдарын негіздеу.
Зерттеу нысаны - ОҚО, Шардара ауданы, Қызылқұм бөгеті.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы:
- ОҚО, Шардара су қоймасы, Қызылқұм су жібергіш құрылымын қайта құруды жобалау;
- Қызылқұм су жібергіш құрылымын қайта құруды жобалау негізінде мал азығы жем-шөптік және егіншілік шаруашылығына қажетті су мөлшерін жеткізіп беру, нәтижесінде ауданда жем-шөптің және егіншіліктен мол өнім алуына ықпал тигізу;
- жасанды су қоймасын салу нәтижесінде балық шаруашылығын өркендетуге мол жағдайлар жасау.
Өндірістік құндылығы: инженерлік геология, гидрология және топографиялық жағдайларды ескере отырып Оңтүстік Қазақстан облысы, Шардара ауданындағы Қызылқұм каналында су қоймасын тұрғызу қарастырылған.
Оңтүстік Қазақстан Облысы, Шардара ауданында бүгінгі таңда кейбір қосымша су көздерінің жоқтығына байланысты мал азығы қорын кеңейтуге мүмкіндіктер аз болуда. Ал бұл жағдай өз кезегінде ауданда мал басы санының артуына кедергілер келтіруде.
Мал шаруашылығы азығы қорын дамыту үшін жобада жасанды су бөгетін салу қарастырылған. Су қойманың сумен толтыру көзі Сырдария өзенімен ағатын болып, канал арқылы 2000 га аудан жерді суғару көзделген.
Сонымен қатар су қоймада балық шаруашылығын өркендетугеде мол мүмкіндіктер мен жағдайлар жасалған.
Жұмыстағы пайдаланылған зерттеу әдістері: жұмыста қарастырылып отырған күрделі мәселелерді шешу мақсатында, табиғи жүйені пайдаланудың қағидалары мен заңдылықтарына сүйене отырып, су ресурстарын тиімді пайдалану мақсатында су қоймасын жобалау есептері арқылы алынған мәліметтерді суару техникасының элементтері және бөгетті жобалау есептерін қолдану арқылы негіздеу.

1. ЖАЛПЫ БӨЛІМ

1.1 Оңтүстік Қазақстан облысы Шардара ауданының топографиялық шарттары

Шардара елді мекені - Оңтүстік Қазақстан облысы. Шардара ауданындағы ауыл, ауылдық округ орталығы. Аудан орталығы Шардара қаласынан солтүстікке қарай 12 км жерде, Сырдария өзені мен Қызылқұм каналы аралығында орналасқан. Тұрғыны 4,9 мың адам ( 2006). 1957 - 96 ж. Қаракөл ғылыми өндірістік бірлестігі Шардара кеңшарының орталығы болды. Оның негізінде ӨК, ЖШС, шаруа қожалықтары құрылды. Облыс орталығы Шымкент қаласынан оңтүстік - батысқа қарай 300 км жерде орналасқан.

1.2 Гидрогеологиялық жағдайлары

Жерасты топырақ сулары аэрация аймағы арқылы ауылшаруашылық мелиорация обьектісі болып табылатын топырақтармен тікелей қатынаста болады. Жерасты суларының ең белсенді көзі егіндіктерді суаруға берілген су болып табылады, олар жерасты суларын каналдардан және егіс танаптарынан тікелей сүзілу арқылы толықтырады. Сонымен жерасты және жерүсті суларының арасында тығыз байланыс орнайды.
Алқапқа тән гидрогеологиялық жағдай төмендегідей:
- Барлық шөгінділердің су сақтай алуы, олардың жақсы гидравликалық байланыста болуы. Өйткені олар негізінен түрлі өлшемдегі құмнан құралған;
- Жақсы өткізгіш қабаттарда қысымның болмауы;
- Топырақ жамылғысынан жерасты суларының оңайлықпен кетуі, өйткені одан төменде орта және ұсақ өлшемдегі құм үлкен қалыңдықта орналасқан.
Суармалы егіншілік алқапта қазіргідей көп көлемге орналасқанға дейін жер асты суы 7-10 метр тереңдікте орналасқан, ол Сырдария өзеніндегі судың деңгейіне байланысты аздап өзгеріп отырған. Алқапта ұзақ уақыт суармалы егіншіліктің, әсіресе күріш егудің арқасында жер асты суларының деңгейі елеулі түрде көтерілген. Жер қорының негізгі бөлігінде жарты гидроморфты және гидроморфты топырақ түзілу тәртібі пайда болған, яғни жер асты сулары топырақ түзілу процесіне әсер ететін болған.
Жер асты суларының деңгейі жерасты ағысының есебінен және ирригациялық тәртіпке байланысты өзгеріп отырады. Суару тәртібі, судың жер астына сүзілу деңгейі, өзендегі судың мөлшері, ақаба сулар, көлдер мен ойпаттар өз әсерін тигізіп отырады.

1.3 Шардара су қоймасы Қызылқұм каналының агроклиматтық және гидрологиялық шарттары

Агроклиматтық жағынан аудан құрғақ, ыстық шөл және шөлейт аймаққа жатады. Климат континенталды. Аймақта атмосфера ылғалдары аз, оның жылдық жиынтығы 165-200 мм. Олар көбіне көктемде және күзде жауады. Ылғалдану коэффициентінің көрсеткішіне сәйкес, ауданның орналасқан табиғи зонасы оңтүстік шөл болып есептеледі.
2016-2017 жылдардағы ауа температурасының және атмосфера ылғалдарының салыстырмалы көрсеткіштері Қызылқұм метеостансасынан алынған мәліметтер арқылы жасалды (1.1 кесте, 1.1 және 1.2 суреттер).

Кесте 1.1
Қызылқұм ауа райын бақылау бөлімінен алынған метеорологиялық мәлімет

Айлар
Ауа температурасы, t°С
Жауын-шашын, мм
Жел жылдамдығы, мсек

2015 жыл
2016 жыл
2015 жыл
2016 жыл
2015 жыл
2016 жыл

орт.
мак.
мин.
орт.
мак.
мин.

қазан
11,7
36
-2
9,03
28
-10
13,7
10
9
8
қараша
4
14
-6
-1,3
23
-20
38
6
8
7
желтоқсан
1,8
16
-11
0,5
21
-18
21
35
10
8

2016 жыл
2017 жыл
2016 жыл
2017 жыл
2016 жыл
2017 жыл
қантар
2,03
14
-7
0,6
11
-8
3,3
19,4
9
6
ақпан
4,6
28
-12
3,2
11
-18
0
24
6
7
наурыз
11,5
28
-4
4,9
24
-8
40
29
8
9
сәуір
15,6
35
2
13,4
32,6
-4
3,4
20,3
8
7
мамыр
22,2
36
9
24,3
40
6,3
23
5
7
6
маусым
27,7
42
16
28
43
9
31
0,9
10
7
шілде
29,8
43
16
30,8
44,6
14,3
18,4
0
7
3
тамыз
28,9
40
14
28,4
44
10
0
0
9
11
қыркүйек
23,4
38
7
22,6
40,2
-1,8
0
0
8
1
жылдық:

191,8
149,6

Аймақтың термикалық ресурстарын бағалаудың және ауыл шаруашылық дақылдарының жылу қажеттілігінің негізгі агроклиматтық көрсеткіші - ол 100С - ан жоғары орташа тәуліктік температуралардың қосындысы. Оны тиімді температура қосындысы деп атайды. Сәуір айыннан қазан айынның соңғы онкүндігіне дейін ауаның орташа тәуліктік температурасы 100С-тан жоғары болады. Осындай тиімді температура қосындысы 4600-48000С тең. Маусым айының екінші онкүндігінен тамыздың екінші онкүндігіне дейін орташа онкүндік температура 250С тең. Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 77-82 пайыздан аспайды, ал маусым-тамыз аралығында 31% дейін төмендейді. Ауа құрғақ болғандықтан, жазда жел болған кездерде аптапты ыстықтар болады. Сондықтан, жылуды сүйетін мақта, күріш, бақша, көкөніс дақылдарын осы алқапта тек қана суармалы егіншілік жағдайында өсіріп, тиімді өнім алуға болады.
Қызылқұм метеостансасының 80 жылдық метеоэлементтерді бақылау мәліметтеріне сәйкес, ауаның 100С-тан жоғары температураға жетуінің 75% ықтималдығы 20 сәуірге келеді. Демек, мақтаны егудің бастапқы мерзімдері сәуірдің ІІ-ІІІ онкүндігі және мамырдың І онкүндігі болады. Ауданда мақта егу тәжірибесі осы мерзімдердің дұрыс ұсынылғанын көрсетті. 2016 жылдың күз және желтоқсан айларында және 2017 жылдың қыс айларында ауа райы жер жырту, арамшөтерді гербицидтермен жою және күздік дәнді дақылдарды егу үшін өте қолайлы болды. Ақпан айындағы жауған қарлар және онша аязы жоқ күндер күздік дақылдарға оң әсер етті. Көктем айларындағы ауа райы дақылдарды уақтылы егуге және олардың қалыпты өсіп шығуына мүмкіндік берді.Жаз айларында күн ашық, егінге қолайлы болды. 450С дейінгі ыстық күндер суарылған дақылдарға зиян тигізген жоқ. Аздаған жаңбырлар болмаса күз айларында күн ашық болып, жиын-терім жұмыстары кедергісіз аяқталды.
Сурет 1.1 Қызылқұм алқабындағы орташа ауа температурасының салыстырмалы жылдар бойынша көрсеткіштері
Сурет 1.2 Қызылқұм суармалы алқабындағы атмосфера ылғалдарының
жылдар бойынша салыстырмалы көрсеткіштері

Кесте 1.2
Орташа айлық Жылдық тарату есебі А=1080 км2 М=2,67 лс км2 және Қызылқұм су жібергіш құрылымының орналасқан бөгетінің суының жылдық есебі
Қамтамасыздан
дыру
Белгілеу
Ай
Жыл

I

II
III

IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII

Орташа көпжылдық
М³с
2,45
3,23
5,56
8,8
5,94
1,56
0,39
0,34
0,57
1,26
2,11
2,43
2,88

млн.м³
6,57
7,82
14,9
22,8
15,9
4,04
1,05
0,91
1,48
3,38
5,46
6,51
90,84
50% қамтамасыздан
М³с
2,21
2,91
5,00
7,92
5,35
1,40
0,35
0,31
0,51
1,13
1,90
2,19
2,59

млн.м³
5,92
7,04
13,4
20,5
14,3
3,65
0,94
0,83
1,32
3,03
4,92
5,87
81,70
75% қамтамасыздан
М³с
1,59
2,10
3,61
5,72
3,86
1,014
0,25
0,22
0,37
0,82
1,37
1,58
1,87

млн.м³
4,26
5,08
9,67
14,8
10,3
2,62
0,67
0,59
0,96
2,20
3,55
4,23
59,0
90% қамтамасыздан
М³с
1,18
1,55
2,67
4,22
2,85
0,75
0,19
0,16
0,27
0,60
0,66
14,17
1,38

млн.м³
3,16
3,75
7,16
10,9
7,64
1,94
0,51
0,43
0,70
1,61
1,71
3,14
43,53

Кесте 1.3
Орташа айлық құрылыс заттарының 10% қамтамасыздандырылғандағы жылдық тарату шығын есебі

Қамтамасыздан
дыру
Белгілеу
Ай
Жыл

I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII

Орташа көпжылдық
М³с
4,04
5,33
9,17
14,5
9,80
2,57
0,64
0,56
0,94
2,08
3,48
4,01
4,75

Млн.м³
10,8
12,9
24,6
37,56
25,56
6,67
1,72
1,50
2,44
5,57
9,02
10,57
150,0

1.4 Су шаруашылығын басқару құрылымдары

Қызылқұм суармалы алқабындағы басты су көзі - Шардара су қоймасынан бастау алатын Қызылқұм магистральды каналы. Каналдың ұзындығы 106,1 км, оның ішінде 27,4 км бөлігі темір-бетон плиталармен қапталған.

Сурет 1.3 Қызылқұм магистральды каналының схемасы

Тұрысбеков және Қоссейіт ауылдарындағы жерлерде Шардара каналы арқылы су барады; ұзындығы 10,2 км, оның 1,2 км бөлігі плиталармен қапталған.
Жаушықұм ауылындағы суармалы жерлер Шардара су қоймасынан және Сырдария өзенінен су сорғылары арқылы көтерілген су арқылы суарылады.
Шардара су қоймасы Қазсушар РМК ОҚФ Шардара су қоймасын пайдалану өндірістік бөлімшесінің қарамағына берілген. Қызылқұм және Шардара каналдары барлық гидротехникалық құрылымдарымен бірге Қазсушар РМК ОҚФ Шардара өндірістік бөлімшесі арқылы басқарылады, олар Қазсушар РМК ОҚФ теңгерімінде.
Олардың 17-сі қайта құрылған немесе жаңадан құрылған ауылшаруашылық кооперативтері (АӨК). Коммуналдық меншіктегі каналдарды АӨК - тер сенімгерлік басқаруға алып пайдалануда.
СҚЖЖЖ-2 жобасының жұмыстарына байланысты Алатау батыр, Қызылқұм және Сүткент ауылдарына су беретін 10 канал Қазсушар РМК ОҚФ қарамағында. Осы каналдар арқылы жер суаратын шаруалар суды сол кәсіпорыннан шарт арқылы алып есеп айырысып отырады. Нақты мәліметтер 1.4 кестеде келтірілген.
Кесте 1.4
Шардара ауданы бойынша 2017 жылғы ағын су пайдаланушы су шаруашылығы құрылымдары туралы мәлімет

№
рс
Су пайдаланушы тұлғаның атауы
Оған тиісті канал атауы
Су алатын ауыл атауы
Бекітілген жер көлемі,
га
Басты су көзі

Алынған су көлемі, млн. м³
1
2
3
4
5
6
7
1
Шардара төбе АӨК
РЧ-2,РЧ-3,РЧ-4
Тұрысбеков
1152
Шардара каналы
11,17
2
Мариям АӨК
РК-1
Тұрысбеков
878
КМК
7,87
3
Бау-бақша АӨК
РК-2
Тұрысбеков
490
КМК
2,10
4
Шұғыла-І АӨК
1Р-1, 1Р-2
Қоссейіт
7087
Шардара каналы
109,77
5
Көксу АӨК
Р-1,Р-1-1,Р-3
Көксу
2331
КМК
26,84
6
Бірлік АӨК
2Р-1
Сырдария
4003
КМК
44,76
7
Нұрарна АӨК
2Р-2,2Р-3,2Р-4
Сырдария
2510
КМК
42,53
8
Жайсаң АӨК
3Р-1,3Р-2,3Р-3
Ұзын ата
5614
КМК
100,31
9
Аятолла ШҚ
1Х-1,1ХЛ-1,1Х-3,1Х-4
Достық
3591
КМК
30,72
10
Асыл су АӨК
1Х-2
Достық
1820
КМК
7,38
11
Асланбек АӨК
1ХЛ-4-1
Достық
510
КМК
3,00
12
Асама АӨК
СР-1,2Х-1,2ХЛ-1,4К-1,4К-2,4К-3,4К-2 -1,4К-3-1,4К-4
Сүткент,
Ақалтын,
Егізқұм
14231
КМК
110,00
СҚЖЖЖ-2 бағдарламасына енген каналдар бойынша
13
Қазсушар РМК ОҚФ Шардара өндірістік бөлімшесі
4Р-1, 4Р-2, 4Р-3, 4Р-4,5Р-1, 5Р-2, 5Р-3,4ПР-2,5ПР-1
Алатау батыр
12150
КМК
133,98

бұл да
6Р-1,6Р-2
Қызыл
құм
5356
КМК
32,18
Басқа тұлғалар:
14
Тұрар АӨК
-
Жаушы
құм
жайылым
Шардара су қоймасы
2,10
15
Қазыбек АӨК

Жаушы
құм
жайылым
Шардара су қоймасы
2,25
16
Хантәңірі АӨК
-
Жаушы
құм
жайылым
Шардара су қоймасы
5,27
17
Барс-7 АӨК
-
Жаушы
құм
жайылым
Шардара су қоймасы
4,08
18
Иіржар-Су АӨК
Көксу,
Юбилейный-1
Жаушы
құм
1050
Сырдария өз.
4,50
19
Арман-Су АӨК
Юбилейный-2
Жаушы
құм
475
Сырдария өз.
8,50
2016 жылы Қызылқұм каналынан 13, Шардара су қоймасынан 4, Сырдария өзенінен 2 заңды тұлға ағын су алып пайдаланды.
2017 жылдың ақырындағы жағдай бойынша су жүйелерінің меншіктік жағдайы төмендегідей:
1. Шардара су қоймасы, Қызылқұм магистралды каналы, Шардара каналы және СҚЖЖЖ-2 бағдарламасына енген 10 каналдар жүйесі республикалық меншікте;
2. Алқаптың I-кезеңінде орналасқан басқа каналдар, аудандық коммуналдық меншікте;
3. Достық ауылындағы 1-х-2 каналы аудандық коммуналдық меншікте;
4. Алқаптың II- кезеңінде орналасқан аудандағы басқа каналдар жеке меншікте. Әр канал бойынша нақты мәліметтер 1.5 кестеде көрсетілген.
Коммуналдық меншіктегі каналдарды облыстық бюджет қаржысы есебінен механикалық тазалауға және жөндеуге мүмкіндік бар.
Жыл ақырына дейін Достық, Егізқұм ауылдарының каналдарын коммуналдық меншікке өткізу мәселесі шешілмей келе жатыр. Ол каналдар кезінде ағын су жеткізумен айналысқан, қазір Шардара - Мақтаарал Агроөнеркәсіптік бірлестігі ЖШС деп аталатын тұлғаның теңгерімінде. Әртүрлі деңгейде бұл мәселе қаралғанымен, каналдар қайтарылмай жатыр. Бұл жағдай аталған каналдарға механикалық тазарту және жөндеу жұмыстарын жүргізуге де мүмкіндік бермеді.

Сурет 1.4 Қызылқұм магистральды каналында орналасқан гидропост схемасы

Кесте 1.5
Қызылқұм суармалы алқабындағы су жүйелерінің техникалық сипаттамасы және 2017 жылы олар арқылы берілген су көлемі

№
Канал атауы
Ұзын-
дығы, км
Су өткізгіш
тік қабілеті, м³сек
Гидроқұрыл-ғылар саны, дана
Көпірлер мен өткелдер саны, дана
Бекітілген суарыла
тын жер көлемі, га
Су жеткізілетін ауылдың атауы
2017 ж.осы канал(өзен) арқылы егістікке берілген су,
млн. м³
Меншік түрі
01.12.2017 ж. жағдай
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
І. Магистралдық канал
1
Қызылқұм магистральды каналы
106,1
220
20
17
72658

441,70
республика
лық
ІІ. Шаруашылық аралық канал
1
Шардара каналы
10,2
45
2
1
8087
Тұрысбеков, Қоссейіт
79,09
республика
лық
ІІІ. І-тәртіптегі каналдар
1
РК-1
6
1
19
3
878
Тұрысбеков
4,10
аудандық коммуналдық
2
РК-2
6,2
1
9
3
490
Тұрысбеков
1,16
--
3
РЧ-2
4,85
0,5
15
-
368
Тұрысбеков
1,37
--
4
РЧ-3
0,85
0,5
3
-
40
Тұрысбеков
0,69
--
5
РЧ-4
7,81
1,5
12
3
784
Тұрысбеков
4,67
--
6
1Р-1
8,8
16
9
3
3035
Қоссейіт
34,37
--
7
1Р-2
10,4
18
15
5
3840
Қоссейіт
32,47
--
8
1-Г-13
3
0,5
5
2
20
Қоссейіт
0,26
--
9
Р-1
7,75
3
8
2
2352
Көксу
15,99
--
10
Р-1-1
2,8
0,5
5
2
100
Көксу
-
--
11
Р-3
4,6
6,5
6
4
442
Көксу
-
--
12
2Р-1
9,8
13,2
12
2
3166
Сырдария
29,30
--
13
2Р-2
8,6
17
15
1
2755
Сырдария
27,56
--
14
11-Г-3
2
1,15
6
-
126
Сырдария
-
--
1.5 кестенің жалғасы
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
15
2Р-3
2,4
3,5
3
1
327
Сырдария
0,86
--
16
2Р-4
3,7
3
2
-
346
Сырдария
0,84
--
17
3Р-1
5,1
12
7
1
2502
Ұзыната
30,42
--
18
3Р-1-1
2,5
6,5
7
2
950
Ұзыната
5,59
--
19
3Р-1-2
2,3
6,5
5
1
368
Ұзыната
0,26
--
20
ПГ-18
1,5
1,5
4
-
50
Ұзыната
0,64
--
21
3Р-2
3,2
6,5
5
1
1100
Ұзыната
14,07
--
22
3Р-2-1
1,2
1,5
4
1
70
Ұзын ата
0,66
--
23
3Р-3
4,8
8,5
8
-
1058
Ұзыната
12,60
--
24
4Р-1
4,5
8,2
5
1
1235
Алатау батыр
13,43
республика-
лық
25
4Р-2
4,5
14
10
1
1322
Алатау батыр
18,73
--
26
4Р-3
4,1
8,6
4
1
2
3
4
5
27
4Р-4
3,8
11,2
6
1
1311
Алатау батыр
10,24
--
28
4ПР-2
0,8
1,2
2
-
490
Алатау батыр
0,43
--
29
5Р-1
13,2
15
8
3
3400
Алатау батыр
11,72
--
30
5Р-2
5,2
12
8
-
1533
Алатау батыр
9,36
--
31
5Р-3
3,9
8,2
2
-
1149
Алатау батыр
10,05
-
32
5ПР-1
4,9
0,8
5
-
230
Алатау батыр
0,44
--
33
6Р-1
7,7
15,7
7
-
3226
Қызылқұм
10,90
--
34
6Р-2
4,1
8
3
1
1852
Қызылқұм
6,36
--
35
СР-1
5,8
8
9
1
2487
Сүткент
9,08
--
36
1-х-1
6,3
1,5
8
-
1222
Достық
6,14
жекеменшік
37
1-хл-1-1
2,93
2
2
-
134
Достық
-
--
38
1-х-2
4,3
1,5
4
1
1607
Достық
4,67
аудандық
39
1-х-3
6,1
4
4
2
1265
Достық
3,65
жекеменшік
40
1-х-4
6,2
5
4
-
1233
Достық
8,54
--
41
1-хл-4-1
2,5
1
2
-
510
Достық
1,96
--
42
2-х-1
29
6
23
7
5269
Ақалтын
17,02
аудандық
1.5 кестенің жалғасы
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
43
2-хл-1-А
1,9
6
4
-
735
Ақалтын
3,68
--
44
4К-1
3,8
6
5
2
1553
Егізқұм
9,65
жекеменшік
45
4К-2
6,5
6
6
3
1145
Егізқұм
9,72
--
46
4К-2-1
2,8
1
3
-
191
Егізқұм
-
--
47
4К-3
4,4
6
6
-
1555
Егізқұм
11,22
--
48
4К-3-1
1,6
1
6
-
100
Егізқұм
-
--
49
4К-4
4,6
6
7
2
551
Егізқұм
4,75
--
50
БК-1
5,5
5,5
5
1
1922
Байырқұм
4,97
аудандық коммуналдық
51
БК-1-А
2
4,5
5
-
524
Байырқұм
1,28
--
52
БК-2Ш
8,2
2
5
-
301
Байырқұм
2,03
--
53
3К-1
3,7
6
4
3
1651
Жиделі
6,46
--
54
3К-2
3,9
6
8
-
1080
Жиделі
6,46
--
55
3К-3
18,8
10
15
4
2428
Жиделі
6,46
--
56
Аққұм
24
6
30
1
2915
Аққұм
4,18
иесіз
57
Шардара су қоймасы
х
х
х
х
х
Жаушықұм
13,20
республика
лық
58
Сырдария өзені
х
х
х
х
х
Жаушықұм
13,00
мемлекеттік

Ескертулер: 1. Республикалық меншіктегі каналдар жүйесі Қазсушар РМК ОҚФ иелігінде; 2. Жеке меншіктегі каналдар Шардара - Мақтаарал Агроөнеркәсіптік бірлестігі ЖШС теңгерімінде.

Сурет 1.5 Қызылқұм суармалы алқабының су және коллектор-қашыртқы жүйелерінің орналасу схемасы

Сурет 1.6 Қызылқұм магистральды каналының бойындағы гидропост схемасы

1.5 Суару жүйелерінің техникалық жағдайы

Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында су қоймаларының, су шаруашылығы және гидромелиорациялық маңызы бар магистральдық және таратушы каналдардың қанағаттанғысыз техникалық жай-күйі су шаруашылығындағы проблемалардың бірі ретінде аталып өтілген. Бұл - Шардара ауданының өткір проблемасы.
Ұзақ жылдар жөндеусіз пайдаланудың салдарынан каналдардың, олардағы гидротехникалық құрылғылардың тозығы жеткен. Ағымдағы ішінара жөндеу жұмыстары жеткіліксіз болып келді (1.7 сурет).
Экскаваторлардың, бульдозерлердің және басқа мелиоративтік техникалардың жұмыстарының қымбат болуы су жүйелерін механикалық тазарту жұмыстарын су пайдаланушылардың есебінен орындауға мүмкіндік бермейді. Гидротехникалық құрылғыларды жөндеу жұмыстарына да үлкен қаржылар керек.

Сурет 1.7 4-4К-7 каналының сынған бөліктері (Егізқұм ауылы)

2009-2016 жылдардағы су жүйелерін механикалық тазалау және жөндеу арқылы 13413 га жер айналымға қосылды және су жеткізіп беру жағдайы жақсарды, дақылдардың өнімділігі ұлғайды. Осы жылдарда 26 каналдың 457,0 км ұзындықтағы бөлігінде механикалық тазалау жасалды, 540 гидроқондырғы жаңаланды, 6,7 км ұзындықта жаңа канал іске қосылды. Биыл каналдарда көлемді жөндеу жұмыстары болған жоқ. ІІ - кезеңдегі каналдардың бас жағында ЖШС күшімен 30 км ұзындықтағы бөлігіне механикалық тазалау жасалды.
Ішкі шаруашылық каналдар жөндеу көрмей тозығы жеткен. Олар таязданған, арнасы тарылған, қаулап шөп, қамыс өскен, тоспалар тозған немесе жойылған. Темір-бетон науалардан жасалған каналдардың құлаған, су ұстамайтын, тіпті мүлдем жарамсыз халге түсіп, талан-таражға түскен бөліктері көптеп кездеседі. КМК пайдалы әсер коэффициенті (ПӘК) 0,62 тең болса, ішкі шаруашылық каналдарының ПӘК 0,54 - 0,64 болып жүр, яғни өте төмен. Бірақ, осы ПӘК заңды тұрғыда бекітілмегендіктен, су пайдалануда келіспеушіліктерді туындатады. Сондықтан, осы көрсеткіштер ғылыми-зерттеу орталықтары арқылы анықталуы қажет.
КМК 14-ші бекетіндегі тоспа құрылымының астыңғы бөлігінің ойылып құлауы 2 жылдан бері қауіпті болып келді. Биылғы ақпан-наурыз айларында мұнда Қазсушар РМК ОҚФ жөндеу жұмыстарын жүргізіп, 10 наурыздан бастап су алына бастады.
Республикалық меншіктегі 10 каналдар жүйесінде СҚЖЖЖ-2 жобасы бойынша 2018 жылы жұмыстар басталады деп күтіледі. Аудандық коммуналдық меншіктегі каналдарды жөндеу СҚЖЖЖ-3 жобасы арқылы жүзеге асырылады. Оған дейінгі жөндеу жұмыстары облыстық бюджет қаржыларымен Табиғат қорғау МКҚК арқылы атқарылады. Жаушықұм ауылындағы Юбилейный-1, Юбилейный-2, Көксу каналдарының және сондағы аванкамераның жөндеу жұмыстарына жобалық-сметалық құжаттар дайындалып, аталған кәсіпорын арқылы іске асыру қаралған.
Жөндеу жұмыстары жүргізілгенде жұмыстардың және пайдаланылатын материалдардың сапасына жете көңіл бөлу қажет. Байырқұм, Жиделі ауылдарында жаңадан әкеліп қойылған науа каналдар 2 жылда қирап жарамсыз болып қалды.
Ауданда 2525,5 км ішкі су жүйесінің бар екенін ескерсек, бұл салада қажетті жөндеу жұмыстарының ауқымы өте үлкен.
Каналдардың арнасымен қоса, олардағы өткелдер мен көпірлер де жөндеуді қажет етеді.

1.6 Қызылқұм су жібергіш құрылымы орналасқан бөгеттің суының ең жоғарғы мәні

Қызылқұм су жібергіш құрылымыныңорналасқан бөгеттің суының ең жоғарғы мәні әдетте жаңбырдың еруінен пайда болған араласқан үлгісінің шығыны ретінде келеді. 1959 жылдың 8 сәуірінде Қызылқұм каналы суының ең жоғарғы мәні 244м³с мөлшеріне дейін жетті. Таулы,су жинау ауданы 2490 км2.
Ағынның ең жоғарғы модулі 1к-тан 98 лс-ті құрады. Бұл шығын қамтамасыздандырудың 0,01% болды. Бұл шығын жаңбырлармен қалыптасқан өткен жылдардың ең жоғарғы шығындары 85-90% шамадан асты. Қарастырылып отырған жобаланған бөгет таулы Қызылқұм су жібергіш құрылымының орналасқан бөгеттің шыға берісінде орналасқан. Қарастырылып отырған бөгетте гидрологиялық бақылаулар жүргізілмеген. Жаңбыр тамшылары суының ең жоғарғы шығыны редукциялық формула түрінде анықталған.

QР%= q200(А200)nрр1р2 Аλ (1.1)

мұндағы: QР% - Ең жоғарғы көпжылдық шығын,м³с;
q200 -Су жинау ауданының 200км2 келтірілген ең жоғарғы көпжылдық шығын суының модулі;
р-Төмендеген ең жоғарғы өзен ағынының есепке алынған коэффициенті,су қоймалары р=1,0;
р1 - Саздармен судың ең жоғарғы шығынының төмендеуі есепке алынады, р=1,0;
р2 - Саздармен судың ең жоғарғы шығынының төмендеуі есепке алынады, р2=1,0;
λ-Өтпелі коэффициент;
А-Жобалы бөгетке дейінгі су қақпасының ауданы, А=1080км2 L=58км.

q200 = q1%( А200)n (1.2)

мұндағы: n-Судың ең жоғарғы шығынының модулі редукциясының коэффициент,су қақпасының ұлғаюымен, n=0,55;
q1% -Судың ең жоғарғы шығынының модулі; q1%=0,098м³с.

q200 = q1% ( А200)n =0,098м³с( 1080200)0,55 =0,248 м³с

q1% = q200( 200А)n рр1р2Аλ=0,248(200 1080)0,55 1*1080*1=110м³с

Қызылқұм су жібергіш құрылымының жобаланған бөгетінің жоғарғы ағынының есеп айыратын гидрографының ординаттары 1.6 кестеде келтірілген.

Кесте 1.6
Қызылқұм су жібергіш құрылымының жобаланған бөгетінің жоғарғы ағынының есеп айыратын гидрографының ординаттары

№
Сағат
Kt=
QтәуQс.с
Q0,01=260 м³с

Q0,1=
154 м³с

Q0,5=
132 м³с

Q1%=
110 м³с

Q5%=
68,2 м³с

Q10%=
49,5 м³с

1
2
3
4
5
6
7
8
9
1
8
0,13
33,8
20,0
17,2
14,3
8,87
6,64
2
9
0,13
33,8
20,0
17,2
14,3
8,87
6,64
3
10
0,14
36,4
21,6
18,5
15,4
9,55
6,93
4
11
0,18
46,8
27,7
23,8
19,8
12,3
8,91
5
12
0,23
59,8
35,4
30,4
25,3
15,7
11,4
6
13
0,35
91,0
53,9
46,2
38,5
23,9
17,3
7
14
0,55
143
84,7
72,6
60,5
37,5
27,2
8
15
0,71
185
109
93,7
78,1
48,4
35,1
9
16
0,94
244
145
124
103
64,2
46,5
10
17
1,0
260
154
132
110
68,3
49,5
11
18
0,95
247
146
125
105
64,8
47,0
12
19
0,82
213
128
108
90,2
59,9
40,6
13
20
0,69
179
106
91,1
75,9
47,1
34,2
14
21
0,54
140
83,2
71,3
59,4
36,8
26,7
15
22
0,44
114
67,8
58,1
48,4
30,0
21,8
16
23
0,35
91
53,9
46,2
38,5
23,9
17,3
17
24
0,30
78
46,2
39,6
33,0
20,5
14,9
18
1
0,26
67,6
40,0
34,3
28,6
17,7
12,9
19
2
0,23
59,8
35,4
30,4
25,3
15,7
11,4
1.6 кестенің жалғасы
1
2
3
4
5
6
7
8
9
20
3
0,21
54,6
32,2
27,7
23,1
14,3
10,4
21
4
0,19
49,4
29,3
25,14
20,9
13,0
9,41
22
5
0,18
46,8
27,7
23,8
19,8
12,3
8,41
23
6
0,16
41,6
24,6
21,1
17,6
10,9
7,92
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.