Студент-спортшылардың кардиореспираторлық жүйесі көрсеткіштерінің дене жүктемесіне бейімделу өзгерістерін зерттеу

Жұмыс түрі: Диссертация
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 98 бет
Таңдаулыға:

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

БИОЛОГИЯ ЖӘНЕ БИОТЕХНОЛОГИЯ ФАКУЛЬТЕТІ

Дене шынықтыру және спорт кафедрасы

МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ

Студент-спортшылардың кардиореспираторлық жүйесі көрсеткіштерінің дене жүктемесіне бейімделу өзгерістерін зерттеу

Орындаушы: магистрант Испамбетова Г. А. ” ” 2013 ж.

/қолы/

Ғылыми жетекшісі:

б. ғ. к., доцент Сраилова Г. Т. ” ” 2013 ж.

/қолы/

Қорғауға жіберілді:

кафедра меңгерушісі,

профессор Арещенко А. И. ” ” 2013 ж.

/қолы/

Алматы, 2013 ж.

ТҰЖЫРЫМ

Магистрлік диссертация 98 беттен, 21 суреттен, 18 кестеден тұрады. Пайдаланған әдебиеттер тізімі 160.

Негізгі сөздер: стресс, бейімделу, жүрек-қан тамыр жүйесі, тыныс алу жүйесі, кардиореспираторлық жүйе, артериалдық қысым (систолдық, диастолдық), бейімделу потенциалы, демалудың минуттық көлемі, дене ұзындығы, дене салмағы, жүрек соғу жиілігі, жасы, қанның минуттық көлемі, қан ағымы эффективтілік коэффициенті, оттегін тұтыну шегі, орташа динамикалық қысым, өкпенің тіршілік сиымдылығы, пульстік қысым, перифериялық кедергі, систолдық көлем, тыныстың минуттық көлемі, тиісті өкпенің тіршілік сиымдылығы, тыныс алу жиілігі, тыныс алудың минуттық көлемі, қалыпты жағдай, дене жүктемесі.

Жұмыстың мақсаты: Студент-спортшылардың және спортпен шұғылданбайтын студенттердің бейімделу потенциалын зерттеу.

Жұмыстың міндеттері:

1. Спортпен шұғылданатын және шұғылданбайтын студенттердің тыныс алу жүйесінің функционалдық көрсеткіштерін қалыпты жағдайда және жүктемеден кейін зерттеу.

2. Спортпен шұғылданатын және шұғылданбайтын студенттердің жүрек-қан тамыр жүйесінің функционалдық көрсеткіштерін қалыпты жағдайда және жүктемеден кейін зерттеу.

3. Спортпен шұғылданатын және шұғылданбайтын студенттердің жүрек-қан тамыр жүйесінің бейімделу потенциалын анықтау және салыстырмалы түрде талдау жасау.

Зерттеу объектісі және әдістері: Зерттеу объектісі ретінде биология және биотехнология факультетінің «Дене шынықтыру және спорт» мамандықтарының 1 мен 2 курс пен әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың басқа факультеттерінің 1-2 курс студенттері алынса, артериалық қысымды Коротков әдісімен, пульс жиілігін қабылданған әдіспен, жүктеме ретінде Гарвард-степ тест сынамасы, ал бейімделу потенциалын А. П. Берсенева әдісімен анықталды. Зерттелген студенттердің саны 130, барлығы 18-20 жастағы студенттер. Оларды төрт топқа бөлдік: әр түрлі спортпен шұғылданатын студенттер: қыздар - 29, ұлдар - 35, спортпен шұғылданбайтын студенттер: қыздар - 30, ұлдар - 36. Зерттеу жұмыстарының нәтижелері математикалық сараптамадан өтіп, А. П. Берсенева әдісі бойынша бейімделу потенциалы анықталды.

Зерттеу нәтижелері: Диссертациялық жұмысты жүргізу барысында қалыпты жағдайда спортпен шұғылданатын студенттердің жүрек соғу жиіліктері әдебиет көздеріне сәйкес төмен болды. Сондай-ақ, олардың гемодинамикалық көрсеткіштері де жақсы нәтижелерді берді. Ал спортшы емес студенттердің бұл көрсеткіштері спортшыларға қарағанда аз ғана өзгеріске ұшырады.

Енгізу туралы нәтижелері: Баспадан шыққан мақалалардың жалпы саны - 5. Оның ішінде 3 мақала, 2 тезис. Конференция жұмысына қатысуы - 2.

Аннотация

Зерттеуде басты назар дене жүктемесін жекелеу тиімділігіндегі қан айналу жүйесінің бейімделу потенциалын бағалауға аударылады. Студенттерінің тыныштық жағдайдағы және жүктемеден кейінгі жүрек-қан тамыр жүйесінің физиологиялық көрсеткіштерінің негізінде А. П. Берсенева әдісі бойынша бейімделу потенциалы анықталды. Бейімделу потенциалы 1 және 2 курс студенттер организмінің бейімделу мүмкіншіліктерін бағалау үшін қолданылды. Әр түрлі спортпен шұғылданатын студенттерде спортпен шұғылданбайтын студенттерге қарағанда организмнің бейімделу мүмкіншілігі жоғары. Бейімделу потенциалын бағалау әдісінің қол жетімділігі дене жүктемесін жекелеу тиімділігін, дене шынықтырудың сауықтыру нәтижелігін бағалауда және аурудың алдын алу мәселелерін шешуде кеңінен қоладанылады.

Аннотация

Центральное место в исследованиях отведено оценке адаптационного потенциала системы кровообращения (АП) в индивидуальной оптимизации физических нагрузок. Физиологические показатели сердечно-сосудистой системы студентов в состоянии покоя определяли на основе адаптационного потенциала А. П. Берсеневой. АП использовался для оценки адаптационных возможностей организма студентов 1 и 2 курсов. Выявлено наличие корреляции АП с физическими способностями организма. У студентов, занимающихся различными видами спорта, адаптационные возможности организма выше, чем у студентов, не занимающихся спортом. Широкая доступность метода оценки АП позволяет использовать его в решении проблемы индивидуальной оптимизации физических нагрузок, оценке оздоровительной результативности физического воспитания и предупреждение заболеваемости.

Resume.

The research focuses on estimating are leading the adaptation potential (AP) of blood circulation system in individual optimization of physical load. Physiological indicators of cardiovascular system of students at rest defined on the basis of A. P. Berseneva’s adaptable potential. AP was used for estimated adaptation possible of the organism of the 1-2 cours of students. Between AP and the physical ability of the body was found that correlation exists. At the students, training of the some forms sports, adaptation possible of the organism higher, than at the students, don’t training of the sports. The AP evaluation method being easily applicable, it can be used to individually optimize physical loads, to evaluate of health effectiveness of physical education and warning of morbidity.

МАЗМҰНЫ

ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР

КІРІСПЕ 6

ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ 8

1. 1 Бейімделудің жалпы сипаттамасы және организм үшін оның маңызы 8

1. 2 Тыныс алу жүйесінің физиологиялық маңызы 21

1. 2. 1 Қалыпты жағдайдағы тыныс алу жүйесінің қызметі 23

1. 2. 2 Дене жүктемесінің тыныс алу жүйесінің функционалдық

көрсеткіштеріне әсері 27

1. 3 Жүрек-қан тамыр жүйесінің функционалдық маңызы 28

1. 3. 1 Қалыпты жағдайдағы жүрек-қан тамыр жүйесінің қызметі 31

1. 3. 2 Дене жүктемесінің жүрек-қан тамыр жүйесінің функционалдық

көрсеткіштеріне әсері 32

Спортшылардың жүрек-қан тамыр жүйе қызметінің

ерекшеліктері 34

Гемодинамиканың негізгі принциптері 37

1. 4 Организмнің дене жүктемесіне бейімделуі 40

1. 4. 1 Бейімделу процестеріне дене жаттығуларының әсері 42

2 ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ МЕН ОБЪЕКТІЛЕРІ 46

2. 1 Зерттеу объектілер 46

2. 2 Зерттеу әдістері 46

2. 2. 1 Спирография әдісі 46

2. 2. 2 Тамыр соғу жиілігін өлшеу 48

2. 2. 3 Артериалдық қан қысымын өлшеу 49

2. 2. 4 Гарвард степ-тест сынамасы 50

2. 2. 5 Организмнің бейімделу потенциалын анықтау

(А. П. Берсенева әдісі) 51

3 ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ТАЛҚЫЛАУ 53

3. 1Спортпен шұғылданатын және шұғылданбайтын студенттердің

сыртқы тыныс алу көрсеткіштерінің өзгерістері 53

3. 2 Спортпен шұғылданатың және шұғылданбайтын студенттердің

физикалық жүктемеден кейінгі сыртқы тыныс алу

көрсеткіштерінің өзгерістері 55

3. 3 Спортпен шұғылданатын және шұғылданбайтын студенттердің

қалыпты жағдайдағы жүрек-қан тамыр жүйесінің көрсеткіштерін

зерттеу 62

3. 4 Спортпен шұғылданатың және шұғылданбайтын студенттердің

физикалық жүктемеден кейінгі жүрек-қан тамыр жүйесінің

көрсеткіштерін зерттеу 70

3. 5 Бейімделу потенциалының нәтижелерін зерттеу 85

ҚОРЫТЫНДЫ 89

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 91

ҚОСЫМША

ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР

АҚс - артериалдық қысым систолдық

АҚд - артериалдық қысым диастолдық

ӘДҰ - Әлемдік денсаулық сақтау ұйымы

БП - бейімделу потенциалы

ДМК - демалудың минуттық көлемі

ДҰ - дене ұзындығы

ДС - дене салмағы

ЖСЖ - жүрек соғу жиілігі

Ж - жасы

ҚМК - қанның минуттық көлемі

ҚЭК - қан ағымы эффективтілік коэффициенті

ОТШ - оттегін тұтыну шегі

ОДҚ - орташа динамикалық қысым

ӨТС - өкпенің тіршілік сыйымдылығы

ПҚ - пульстік қысым

ПК - перифериялық кедергі

СК - систолдық көлем

ТМК - тыныстың минуттық көлемі

ТӨТС - тиісті өкпенің тіршілік сиымдылығы

ТЖ - тыс жиілігі

ТАМК - тыныс алудың минуттық көлемі

КІРІСПЕ

Студенттердің морфофункционалдық жағдайының мәселелері көптеген мамандардың назарын аударады. Бұл мәселені зерттеудегі негізгі мән студент-жастар денсаулықтарының нашарлауының ілгері фоны болып табылады. [1] .

Адам жаңа әлеуметтік-экономикалық, саясаттық, қоғамдық жағдайға бейімделіп қана қоймай, сонымен қатар организмін өзінің қажеттіліктеріне сай бейімдейтін күрделі әлеуметтік-биологиялық процесс.

Адамның бейімделу мүмкіншіліктерін зерттеу адамның қалыпты тіршілік ортасының шектен шығуына және ғылыми-техникалық құралдардың дамуына байланысты ерекше орын алды. Кәсіби саладағы және тұрмыс-тіршіліктердегі электромагниттік өрістер, вибрациялар, химиялық ластану, иондық сәулелену, психологиялық жарақаттану, шұлы дыбыстар бейімделудің заңдылықтарын зертттеудегі өзектілігі өсті. Адам өміріндегі құбылыстар ерекше, әрі күрделі болған сайын бейімделу процесі қиындай түседі [2] .

Жұмыстың өзектілігі. Оқытудың алғашқы жылдарында жаңа әлеуметтік жағдайларға бейімделу организмнің белсенді мобилизациясын тудырады. Денсаулықтың интегралды белгісі ретінде организмнің бейімделу мүмкіншіліктерін қарастырады. Студенттердің жүрек-қан тамыр жүйесін зерттеу денсаулықты жақсартуда маңызы зор. Сондай-ақ, спорттық нәтиженің өсуі көп жағдайларда спортшының жүрек-қан тамыр жүйесінің функционалдық жағдайларының жоғарылауына байланысты. Осы уақытқа дейін спортшылардың жүрек-қан тамыр жүйесінің бейімделу реакциялары мен қанның микроциркуляциясы толығымен зерттелмеген. Демек, жүрек-қан тамыр жүйесінің бейімделу мүмкіншіліктерінің сандық бағасын зерттеу өзекті мәселе болып табылады.

Спортшы өзінің кәсіби саласында тұрғын және спорттық ортасын, киім-кешек жиынтығын, өзіне сай жүріс-тұрысын, арнайы тамақтану, демалу және еңбек ортасын т. с. с. жаңа өмірлік қамтамасыз ету жүйесін құрайды. Жаттықтыру және жарыс процесі кезінде спортшыға максималды жүктемемен, жарақатпен, аурулармен, эмоционалдық қозумен, шаршаумен байланысты әртүрлі стрессорлар әсер етеді. Жарыс кезіндегі жағымсыз әсерлер келесі факторларды тудырады: қолайсыз уақыт, оны өткізудегі қолайсыз жағдай, сәтсіз жеребе, қарсыласының және оның жаттықтырушысының «спорттық ережесіне сай емес» ұстауы, көрермендердің жағымсыз реакциясы, сәтсіз талпыныс немесе жеңіліс, тенденциоздық төрешілік. Осының барлығы белгілі бір әсермен денсаулықтың психологиялық және физикалық жағдайының нашарлауына әкеледі [3] .

Спортшының бейімделуіндегі көптеген әдістер (биохимиялық, физиологиялық, психологиялық) организмнің жеке бейімделу мүмкіншіліктерін болжаудағы мәселелерді шешуге бағытталған. Оқу-жаттықтыру процесіндегі дене жүктемесінің көлемі мен қарқындылығының жоғарылауы студент-спортшылардың денсаулық деңгейін қатаң бақылауды талап етеді.

Спортшының бұлшық етінің белсенді жүйесі, афферентті импульсацияның өзгерісі, реттегіш механизмдерінің қайта құрылуы, энергетикалық алмасу - осының барлығы бейімделу процесінің бөлігі болып табылады. Спортшының организмін барлық белгілеріне қарап бұлшықет жүктемесіне бейімделген организмнің моделі деп санауға болады [4] .

Бейімделудің сол және басқа да жақтарын ұқсату және бір немесе бірнеше факторлардың әрекетіндегі бейімделудің ауытқулар сипаттамасын бақылауға мүмкіншілік беретін функционалдық және жүктемелік сынамалары ерекше рөл атқарады. Сынамалардың көмегімен жағымсыз факторлардағы амплитудалардың жоғарылауы кезіндегі бейімделу реакциялардың ерекшеліктерін талқылау мүмкін, сонымен қатар бейімделу реакциясының жеке қалыптарын алуға болады. Адам организмінің бейімделу мүмкіншіліктерінің донозологиялық тексеріліс әдістерінің ішінен қарапайым және ақпараттық әдіс болып бейімделу потенциалын (БП) бағалау өзіне назар аударады [5] .

Спорттық нәтиженің өсуі көбінесе спортшының шеберлігін көтеруіндегі жиі шектейтін фактор болып табылатын жүрек-қан тамырлар жүйесінің функционалдық мүмкіншіліктерінің жоғарылауына байланысты. Алайда, бейімдік құрылымның орын ауыстыруы және жүректің функциясы, қан тамырлардың жағдайы бірқалыпты болмайтынын есте сақтау керек. Қазіргі уақытқа дейін спортшының жүрек-қан тамырлар жүйесінің және қанның микроциркуляциясы жеткіліксіз зерттелген [6] .

Жұмыстың мақсаты: Студент-спортшылардың және спортпен шұғылданбайтын студенттердің жүрек-қан тамыр жүйесінің бейімделу потенциалын зерттеу.

Зерттеудің міндеттері:

I ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ

1. 1 Бейімделудің жалпы сипаттамасы және организм үшін оның маңызы

Адамның денсаулық деңгейін бағалау үшін организмнің бейімделу мүмкіншіліктері жиі қарастырылады. Қоршаған ортаға адамдар әр түрлі бейімделеді. Адамның денсаулығы организмнің жеке бейімделу мүмкіншілік жүйесіне байланысты [7] .

Дені сау мен ауру жағдай арасындағы көптеген адамдарда негізгі қауіп факторы ретінде организмнің бейімделу мүмкіншілігінің төмендеуі болып табылады. Денсаулық деңгейін бағалау мәселесінде ең алдымен донозологиялық диагностика әдістемесін құрастырумен байланысты. Тығыз байланыс аурудың дамуы мен организмдегі бейімделу мүмкіншілігінің төмендеуі арасында бар екені көпжылдық бақылауда дәлелденген. Организмнің функционалдық резервін бағалау мен болжау нәтижелері дене мүмкіншілігін, сондай-ақ аурудың даму қаупін бағалау үшін қолданылуы мүмкін.

Ауру мен дені сау адамдар арасындағы функционалдық жағдайды бағалау әдістемесінің дамуы - бейімделу, гомеостаз, биологиялық кибернетика ережелерін, функционалдық жүйелердің теориясы жайында физиологияны заманауи тұрғыда негізделген маңызды ғылыми бағыт. Бұл бағыттағы зерттеуде негізгі орынды организмнің бейімделу мүмкіншілігін бағалау әдістемесі, критериі және тәсілдерді даярлау жатады. Организмнің бейімделу реакциялары дені сау және ауруға қарсы «физиологиялық өлшем» ретінде дәрігерлік ойлауда мағынасында толық енеді.

Ағзаның негізгі қасиетін сыртқы ортаның жағымсыз факторларға және түрлі стресстік әсерлерге қарсы тұру қабілеттілігін бағалау үшін сапалық бағалаудан сандық бағалауға өту және осы қасиетін шартты-сандық қатынасын өлшеу зерттеулердің жаңа бағыты болып табылады [8] .

Организмнің бейімделу мүмкіншілігінің төмендеуі жағымсыз қасиет болып аурудың пайда болуы мен дамуына себеп болады. Бұқаралық зерттеудегі жалпы тәжірибелік материалдар бейімделу мүмкіншілігінің төмендеуі аурудың алғашқы белгілері көріне бастағаннан бұрын шығатынын көрсетеді. Алайда, мұндай ауысым біртіндеп өтеді. Жақсы мысал ретінде организмге ұзақ уақыттағы психоэмоционалды күштену әсерін меңгеру болуы мүмкін.

Дені саудан ауру жағдайға өту физиолог үшін организмнің гомеостазды анықтайтын биологиялық тұрақтылығының бұзылуынан немесе оның бейімделу қасиетінің төмендеуінен болады. Клиницист ауруды мүшелердің құрылысы мен жұмысының белгілі патологиялық өзгерістерге ұшырауы, нақты белгілер мен синдромдардың шығуынан деп есептейді [9] .

Қалыпты мен патология арасындағы организмнің функционалдық жағдай аурудың пайда болуы мен дамуын анықтайды.

Осыған байланысты денсаулық деңгейін организмнің ауруға қарсы тұру қабілеті деп анықтауымызға болады.

Демек, денсаулық деңгейі жоғары болған сайын, аурудың даму қаупі төмен болмақ.

Жеке адамның ағымдағы денсаулық деңгейін бағалау және оның өзгерістерін бақылау мәселесі тұрғындар үшін, әсіресе дене жүктемесіне немесе жоғары психоэмоционалды күйге ұшыраған адамдар үшін өте маңызды орын алады.

Бұл ең алдымен күрделі жүйедегі операторларға, ұшқыштарға, ғарышкерлерге және спортшыларға қатысты. Денсаулықты дәріханадан сатып алуға болмайтыны көбісі түсіне бермейді, ол үшін қоршаған орта мен организм арасындағы тепе-теңдікті сақтап тұратын организмнің функционалдық резервтерін күнделікті күш салу арқылы «төлеу» керек [10] .

Адам ағзасы қазіргі жағдайдағы ғылыми-техникалық даму нәтижесінде пайда болған стресстік әсерлерді (өндірістік, психоэмоционалды т. б. ) бастан кешкендіктен жеке функционалдық жүйелер өзгерістерінің және басқару механизмдерінің күштенуінің қоршаған орта факторларына үздіксіз бейімделетін динамикалық жүйе ретінде қарастыру керек.

Жаңа жағдайға бейімделу немесе адаптация организмнің белгілі «биосоциалды төлеммен» жұмсалатын функционалдық ресурстарының құнымен жетеді [11] .

И. В. Давыдовский «бейімделу бағасы» терминін 1962 жылы ұсынған. Адаптация ішкі және сыртқы қайшылықтар әдісі мен нәтижесі болып табылатын, өмір мен өлім, ауру мен дені сау кезінде соқтығысу мен орын ауысу кезінде қалыптастын тірі материяға тән қасиет [12] . Адаптацияның құнын төлеу организмнің резервтік мүмкіншілігіне байланысты. «Биосоциалды бюджет» шегінен шығып кеткен және организмнен жаңа талпыныстарды қажет ететін төлем бейімделу механизмдерінің бұзылуына әкеліп соғады.

Кейде қалыпты жағдаймен салыстырғанда сол және басқа дисгармонияның белгілі зақымдану құнымен қол жеткізілетін биологиялық қана емес, сондай-ақ әлеуметтік сипат [13] .

Қоршаған орта факторларымен қарым-қатынастағы организм реакциясы әр түрлі жағдайларға: әсер ету факторларының күшіне, әсер ету уақытына, функционалдық ресурсты анықтайтын организмнің бейімделу мүмкіншілігіне байланысты. Стресстік сипат алатын факторлардың әсеріне жауап ретінде арнайы емес сипат алатын организмде жалпы бейімделу синдромы пайда болады. Ол қатты күштенген биожүйе құрылымы жұмысын жеңілдетеді. Сондықтан ол биоэнергетикалық жағынан тиімді де, әрі орынды. Арнайы емес бейімделу реакция процесінде ортаның тиімсіз жағдайлары кезінде организм пайдаланатын функционалдық тұрақтылықты сақтау үшін қосымша энергия саны құралады. Егер әсер етуші фактор күші жағынан жоғары болмаса немесе оның әсер етуі қысқа мерзімді болса, онда организм қанағаттанарлық бейімделуді, яғни жоғары функционалдық мүмкіншіліктерді сақтауы мүмкін. Әсер етуші күш жоғары болып немесе оның ұзақтығы басқару мүшелерінде айтарлықтай күштену байқалады. Басқару жүйелерінің қатты күштенуі организмнің қорғаныс күшінің қажуына, оның функционалдық мүмкіншіліктерінің төмендеуіне әкеледі.

Арнайы өзгерістер бейімделу өзгерістерінің барлық кезеңінде байқалып, бірақ шарықтау шегі организмнің қорғаныс күші қажыған кезінде болады.

Соның салдарынан нақты жағдай тән функционалдық бұзылу немесе белгілі патологиялық синдром қалыптасады.

Организмнің толық жағдайы функционалдық жүйе жұмысының нәтижесі ретінде басқару әсердің тиімділігімен, орта мен организм арасындағы тепе-теңдікті қамтамасыз ететін қабілетімен және оның өмір сүру ортасына бейімделушілігін анықтайды.

Ортамен тепе-теңдік қабілеті немесе организмнің бейімделу мүмкіншіліктері тірі жүйенің маңызды ерекшеліктерінің бірі болып табылады. Адаптация гомеостазбен бірге биологиялық объектінің функционалдық құрамы ретінде биологияның негізгі түсінігіне жатады [14] .

Қан айналым жүйесінің функционалдық резерві дәстүрлі түрде функционалдық жүктеме сынамаларын қолдану арқылы анықталады. Қан айналым жүйесінің резервтік «қуаты» организмге жағымсыз әсер еткенде берік қорды құрайды және соның арқасында бастапқы функционалдық деңгей төмендейді. Организмнің ағымдағы жұмысы резервті жұмсаумен, сонымен қатар олардың толығуымен байланысты. Сондықтан маңызды болып резервтің өз уақытысында мобилизациялауы ғана емес, сонымен қатар қорғаныс пен қалпына келу процесіне сәйкес стимуляция. Сол үшін де қан айналу жүйесінің функционалдық резерві жайлы сұрақты талқылағанда миокардты-гемодинамикалық гомеостазды және вегетативті гомеостазды қарастыру керек [15] .

Бейімделу мүмкіншілікті бағалау көп жағдайда денсаулықтың маңызды критериі ретінде қарастырады. Вaine Brian денсаулықтың жаңа концепциясын алға қоя отырып, оның динамикалық сипатын ескереді [16] .

Организмнің ортаға бейімделуі физиикалық, психикалық және әлеуметтік ресурстарға байланысты. Организмнің ортамен динамикалық тепе-теңдігі денсаулық балансын анықтайды. Nanke L. денсаулықты екі аспектіде қарастырады: жеке мүшелердің қалыпты жағдайы ретінде және адамның мақсатына жетелейтін организмнің жағдайы ретінде. Екінші анықтама жаратылысы бойынша денсаулықтың қоршаған орта жағдайларына бейімделуі [17] . Алайда, кейбір ғалымдар ӘДҰ анықтамасына сәйкес денсаулыққа физикалық, психикалық және әлеуметтік аспектілердің әсерін кең ауқымды мағынада сынға ұшыратады. L. Nordenfelt денсаулық медициналық аспектіде шектелумен және ауру критерилеріне көп көңіл бөлген жөн деп ұсынады [18] . Бірақ қазіргі денсаулық түсінігі қорғаныс механизмі, ең алдымен сыртқы ортаның әсерінен белсенді болатын бейімделу механизмдері мен компенсациялары жайлы түсінігін қосады.

Адамның бейімделу мүмкіншілігі жоғары болған сайын аурудың пайда болу қаупі төмен болғаны. Бейімделу мүмкіншлігі оның фундаментальды құрамын көрсетеді. Ең алдымен бейімделу мүмкіншілігі - орта мен организм арасында тепе-теңдікті ұстап тұратын функционалдық резервтің қоры. Функционалдық резерв қоры - жұмсалғаны қалпына келіп тұратын ақпараттық, энергетикалық және метаболикалық ресурстар. Сондықтан, қазіргі уақыттың әрбір сәтінде олардың кейбір орта деңгейіне қатысты функционалдық ресурстың кейбір жағымды немесе жағымсыз тепе-теңдігі бар. Функционалдық ресурстың орта деңгейі өз кезегінде уақытпен ауысады. Осылай тәуліктік және маусымдық функционалдық ресурстардың ауытқуын анықтауға болады. Бірақ тіршілікке әлдеқайда бейім жас ерекшелік өзгерістер болып табылады. Функционалдық резервтің шығындалуы организмнің негізгі жүйелерінің функционалдық деңгейлеріне қажетті ұстап тұруымен іске асады. Соңғысы өз кезегінде гомеостазды қамтамасыз етуде организмнің сыртқы ортамен тұрақтылығын сақтауда маңызды орын алады. Сыртқы ортаның келеңсіз жағдайларына организм функционалдық резервті шығындайтын, жеке мүшелердің функционалдық деңгейін өзгерту жолында бейімделуге мәжбүр болады. Басқару механизмдер жұмысының арқасында ішкі орта сыртқы ортаға сәйкес қайта өзгереді [19] .

Ішкі ортаның сыртқы ортаға ауыспалы гомеостатикалық тәуелділігі организмнің жеке ерекшеліктеріне, сондай-ақ қарсы фактордың спецификасымен шартталған әр түрлі сипат алады.

Сыртқы ортаның өзгермелі жағдайына бейімделу қажеттілігі және гомеостазды сақтап тұру басқару механизмдерінен белгілі күштенуді қажет етеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.