LTE желісінде MIMO технологиясының жалпы принциптерін қарастыру

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

Дипломдық жұмыстың тақырыбы Петропавл қаласында LTE-Advanced технологиясы негізінде сымсыз байланыс желісін ұйымдастыру болып табылады.

Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Елбасымыздың Қазақстан халқына жолдауына сәйкес елімізде «Цифрлы Қазақстан» атты мемлекеттік бағдарламамен жұмыс істелуде. Жолдауда Елбасы: «Біз цифрлы технологияны қолдану арқылы құрылатын жаңа индустрияларды өркендетуге тиіспіз. Бұл - маңызды кешенді міндет. Елде 3D-принтинг, онлайн-сауда, мобильді банкинг, цифрлы қызмет көрсету секілді денсаулық сақтау, білім беру ісінде қолданылатын және басқа да перспективті салаларды дамыту керек. Бұл индустриялар қазірдің өзінде дамыған елдердің экономикалық құрылымын өзгертіп, дәстүрлі салаларға жаңа сапа дарытты» деп нақты бағдар берді. «Цифрлы Қазақстан» бағдарламасын жүзеге асыруда 4 бағыт бар. Бірінші бағыт - ауыл-аймақты кең жолақты интернетпен қамтамасыз етіп, Қазақстанның транзиттік әлеуетін арттыру. Екінші бағыт - экономиканың салаларына (көлік және логистика, денсаулық сақтау, білім беру, ауыл шаруашылығы және электронды сауда) цифрлы технологияны ендіру. Үшіншісі - мемлекеттік органдар жұмысының сапасын арттыру және төртінші бағыт - IT- мамандарды даярлау. LTE-Advanced технологиясының негізінде, жоғары жылдамдықты кеңжолақты қатынас қызметін ұсынатын ұялы байланыс жүйесін ұйымдастыру болып табылады.

Қазіргі біз тұрып жатқан әлем телекоммуникацияға қатысты жалпыға ортақ мобильділік шегінде тұр. Сымсыз байланыс жүйесі облысында тұрақсыз жасаулар жүргізілуде, өндірушілер біздің өмірімізге өздігінше әр түрлі және жоғары сапалы инновацияларды инвестициялауда. Жаңа мобильді технологиялар жылдан жылға біздің өмірімізде барынша белсенді қолданылуда, ал телефонияның жаңа кезеңіндегі мәліметтерді жіберетін мобильдік қызметтер сапасы дәстүрлі желілердегімен тең баламалы қызметтер болып табылуда. Жаңа технологияларды енгізудегі қажеттілік ғаламтордың танымалдығының, интерактивті интернет сервистердің саны мен сапасының жыл сайынғы өсуімен байланысты. Бұл өз кезегінде байланыс арнасының өсуіне алып келеді.

Дипломдық жұмыстың тақырыбы бойынша қозғалатын мәселенің заманауи деңгейін бағалау . Ақпараттық құрылымның дамуы мәліметтерді жіберу көлемінің өсуіне алып келеді. Осыған байланысты қазіргі ақпараттық қоғам мен бизнес талаптарына жауап беру үшін желінің өткізгіштік қабілеттілігіне, мәліметтер жіберу технологиясына да талаптар өсуде.

Бүгінде мәліметтерді жіберу жылдамдығын мегабайт және гигабайтпен өлшеу қабылданған, алдыңғы технологиялар шектетілуде және де олардың орнына барлық құрылғыларды бірге байланыстыратын, оларды орталықтан басқаратын жаңалары келуде. Осылардың бір мысалы LTE технологиясы болып табылады.

LTE технологиясы алдына қойған тапсырмалармен жақсы жұмыс істеуде, мәліметтерді таратудың жоғары жылдамдығын қамтамасыз ете отырып, мобильді байланыс желілерінде қызметтер спектрін кеңейтіп, осы қызметтерді алуға шығындарды азайтуда. Өндірушілер жоспарында тек қана үлкен видео мен дыбыстық файлдарды алмасуды ғана қамтамасыз ету емес, сонымен қатар видео ағынында қолданушылардың қажеттілігін жүзеге асыру болып табылады. Өкінішке орай, бұл тапсырманың жүзеге асырылуы әлі толық емес.

Дипломдық жұмыстың мақсаты: Петропавл қаласында LTE-A технологиясын пайдаланып, сол аймақта орналасқан халық үшін ғаламторға жоғары сапалы сымсыз қатынас желісін қамтамасыз ету.

LTE-A технологиясы негізінде Петропавл қаласында ғаламторға сымсыз қатынас желісін жаңғырту үшін мүмкін болатын әдістемелерін зерттеу.

Дипломдық жұмысты орындау кезінде мынадай тапсырмалар қойылды:

- Кеңейтілген LTE/LTE-Advanced технологиясын теориялық талдау;

- Желі жобаланатын аймақты сипаттау;

- Қондырғылар мен құрылғыларға салыстырмалы талдау жасап, қажеттісін таңдау;

- Жобаланатын желінің өткізгіштік қабілеттілігін есептеу;

- Желіні орнату үшін базалық станциялардың санын (БС) анықтау;

- Тіршілік қауіпсіздік бөлімін қарастыру;

- Экономикалық тиімділігін есептеу.

Дипломдық жұмыстың практикалық маңыздылығы : жобаланатын LTE-A технологиясы негізінде сымсыз байланыс жүйесі өңірдегі ғаламтор желісін одан әрі дамытуға мүмкіндік береді.

Дипломдық жұмыстың зерттеу обьектісі - Солтүстік Қазақстан облысы, Петропавл қаласына LTE-Advanced технологиясы негізінде сымсыз байланыс қатынас желісін орнату.

LTE-A технологиясының LTE технологиясынан ерекшелігін салыстыру жағдайындағы зерттеу бағыты негізінде Соколав Н. А., Тихвинский В. О., Терентьев С. В., Гельгор А. Л сынды ғалымдардың және Garsia Uzeda L. G сияқты шетелдік ғалымдардың зерттеу жұмыстары жұмыстың теориялық негізі болды.

LTE-A технологиясы негізінде сымсыз қатынас желісін орнату жұмысына қажетті құрылғылар мен қондырғыларды таңдау негіз ретінде Л. П. Клочковская, С. В. Коньшин [12] сияқты ғалымдардың зерттеу жұмыстары алынды. Бұл зерттеулерді алу себебі, LTE-A технологиясын, бірінші LTE технологиясын оқып білу арқылы түсінеміз. LTE-A технологиясы LTE желісінің жаңаланған нұсқасы болып табылады. .

Дипломдық жұмысты орындаудың практикалық базасы - Радиотехника, электроника және телекоммуникациялар кафедрасы, физика-техникалық факультеті, Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық Университеті, Нұр-сұлтан қаласы.

Дипломдық жұмыстың құрылымы: кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан, аббревиатура тізімі мен глоссарийден тұрады. Кіріспе 3 беттен, негізгі бөлім 54 беттен, қорытынды 2 беттен тұрады, пайдаланылған әдебиеттер саны - 30, қосымшалар - 4.

Кіріспе бөлімінде дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі, практикалық маңыздылығы, заманауи мәселесінің деңгейі көрсетілді. Сондай-ақ, дипломдық жұмыстың мақсаты, міндеті және объектісі сипатталды.

Негізгі бөлім 3 бөлімнен және экономикалық, тіршілік қауіпсіздік негіздері бөлімдерінен тұрады.

Бірінші бөлімде LTE-Advanced (4G+) технологиясының негізгі сипаттамаларына шолу жасалынды. LTE-A мен LTE технологияларының ерекшеліктері қарастырылды. LTE-Advanced желісінің негізіндегі MIMO технологиясының жалпы принциптеріне талдау жасалынды. Қазақстандағы LTE технологиясының даму перспективасы талданды.

Екінші бөлімінде жұмыстың негізгі тұжырымы және қондырғылар мен құрылғыларды таңдау, жобаланатын желі үшін қажетті нысанды сипаттау, DBS3900 - базалық таратқыш станциясының сипаттамаларын зерттеу жұмыстары қарастырылды.

Үшінші бөлімде жұмыстың есептеу бөлімі қарастырылды. Бұл бөлімде Петропавл қаласының аумағында LTE-А желісі үшін қамту аймағы, абоненттердің ықтимал саны мен желінің өткізу қабілеттілігі, АС-БС бағытындағы байланыс жүйесінің ара-қашықтығы, базалық станциялар саны есептелінді.

Төртінші бөлім техникалық қауіпсіздік және еңбекті қорғау бөлімі болып табылады, қызмет көрсетушіге қойылатын талаптар, найзағайдан қорғау құрылғысы және еңбек жағдайларын талдау жүйесі қарастырылды.

Бесінші бөлім жұмыстың экономикалық бөлімі, қаржы жоспары құрылып, эксплуатациялық шығындар мен жобаны шығынын өтеу уақыты есептелінді.

Дипломның қорытынды бөлімінде LTE-A технологиясына жүргізілген салыстырмалы талдаулар, есептеулер, зерттеулер нәтижесі бойынша жалпылама ұсыныстар жасалынды.

Қосымшада негізгі бөлімге енбей қалған қосымша материалдар кіреді: Қосымша А «MathСad 14 Rus бағдарламасын пайдалана отырып орындалған байланыс қашықтығын есептеу терезесі», Қосымша Ә «Анықтамалық құрал. Оптикалық кабельдердің негізгі сипаттамасы», Қосымша Б «LTE желісін дамыту үшін бөлінген жиілік диапазоны», Қосымша В «LTE Advanced желісін дамыту үшін бөлінген жиілік диапазоны».

1 LTE ADVANCED (4G+) ТЕХНОЛОГИЯСЫНЫҢ НЕГІЗГІ СИПАТТАМАЛАРЫН ЗЕРТТЕУ

1. 1 3G/4G мобильдік байланыс желілерінің дамуына салыстырмалы талдау

Сымсыз байланыстың қарқынды дамуы теxнологиялардың үзіліссіз ауысымымен қоса жүреді, олардың негізінде ұялы байланыстың Global System of Mobile (GSM) және Code Definition Multiplex Access (CDMA) стандарттары, оған қоса Institute of Electrical and Electronic Engineers (IEEE) 802 деректерді жіберу жүйесінің стандарты жатады (сурет 1) . Тариxи тұрғыдан қарасақ, сымсыз байланыс теxнологиялары екі бір-біріне тәуелсіз бағытта дамыған - телефондық байланыс жүйелері (ұялы байланыс) және деректерді жіберу жүйелері (Wireless Fidelity (Wi-Fi), World Interoperability for Microwave Access (WiMAX) .

Сурет 1 - Кеңжолақты байланыс теxнологияларының дамуының негізгі бағыттары

Бірақ, соңғы уақытта аталған екі функциялардың бірігуінің айқын үрдісі байқалады. Алайда, High Speed Packet Access (HSPA) теxнологиясын енгізумен байланысты ұялы байланыс желілерінің 3-ші буынындағы пакеттік деректерінің көлемі дауыстық трафик көлемінен асып кеткен (сурет 2) . Өз кезегінде, заманауи ақпарат тарату желілері әртүрлі трафик түрлеріне белгіленген сапа деңгейін міндетті түрде қамтамасыз етеді. Жеке ақпарат ағынының басымдылығын қолдау желілік/транспорттық деңгейлерінде (Transmission Control Protocol / Internet Protocol (TCP/IP) деңгейінде), сондай-ақ Media Access Control (МАС) деңгейінде (IEEE 802. 16 стандарттары) іске асады.

Бұл оларды қызмет көрсетудің дауыстық байланысында, мультимедиалық ақпарат жіберуде қолдануға рұқсат береді. Осыған орай, келесі желі, төртінші буын (4G) түсінігі - ақпаратты таратудың әмбебап мобильді мультимедиалық желілерін құрумен тығыз байланысты (егер синонимді болмаса) .

1990-жылдың соңында GSM теxнологиясының сипаттамасын дамыту мақсатында 3GPP (3rd Generation Partnership Project) - яғни, GSM стандарттарының тобының дамуы, қолдау көрсетуіне және өңдеуіне жауапты ұйым ретінде қалыптасқан. GSM (Groupe Special Mobile тобының атауынан пайда болған, кейінірек Global System for Mobile Communications деген атауға өзгертілген) (орыс. СПС-900) - каналды жиіліктік бөлудің Time Division Multiple Access (TDMA) принципіне сәйкес және қауіпсіздіктің орташа деңгейімен, мобильді ұялы байланысы үшін глобальді цифрлық стандарт. 80-ші жылдың соңында Еуропалық электробайланысты стандарттау институтының басшылығымен өңделген.

Сол уақыттан бері GSM теxнологиясымен байланысты барлық стандарттар 3GPP-де өңделеді және қызмет көрсетіледі (кесте 1) . 3GPP аты айтып тұрғандай, бірқатар серіктестерден тұрады. Бұл серіктестер бүкіл әлем бойынша орналасқан стандарттау ұйымы және 3GPP әрекеттерінің шегіне келісім беру және қызмет көрсету, ресурстарды және процедуралық сұрақтар бойынша аппеляциялық мекеменің жұмысын белгілеуге жауапты.

Бастапқыдан, GSM дауыстық жіберу ретінде сәйкес келетін, бірақ деректерді жіберуде мүлдем келмейтін арналарды коммутациялау қызметінде өңделген. General Packet Radio Service (GPRS) стандартының пайда болуымен барлығы өзгерді, енді 3GPP барлық GSM стандарттары сияқты қызмет көрсетілетін объект ретінде танылды. GPRS GSM желісі бойынша пакеттерді жіберудің әдісін ұсынды, және оны көбінесе 2, 5G стандарты ретінде сипаттайды.

GSM желілерімен деректерді жіберу мүмкіндігі Enhanced Data Ratesfor GSM Evolution (EDGE) ретінде көпшілікке танылған стандартын қабылдаумен одан әрі алға басты. 2003 жылы жарияланған EDGE теxнологиясы GPRS-ке қарағанда үш есе жоғары үнемділік қамтамасыз етеді және өз алдына 3G үшін ITU сипаттамасына негізделген, 3G теxнологиясы болып табылады.

Деректерді жіберу мүмкіндігі 3GPP-дан кезекті 3G стандартының HSPA деген атауға ие шығарылымымен одан сайын жақсартылды. EDGE желілері теория жүзінде төмендемелі деректерді жіберудің (down link data rate) 1МБ/с-қа дейінгі жылдамдығын қамтамасыз етсе, HSPA желісі теория жүзінде төмендемелі деректерді жіберудің 14 МБ/с-қа дейін қамтамасыз ете алады. Сондықтан, HSPA желісі төмендемелі деректерді жіберудің жылдамдығын едәуір басымдылықпен қамтамасыз ету керек болатын; алайда практикада бұл дәлелденген жоқ. Мысал ретінде, 2009 жылдың басында Vodafone компаниясы HSPA+ төмендемелі деректерді жіберудің жылдамдығын 16 МБ/с-ке жеткізуге уәде берген желісін сынақтан өткізді, бірақ олар тұтынушылардың көбісі 4 МБ/с-тан аспайтын жүктеу жылдамдығын алатынын мойындады.

HSPA+ сондай-ақ, Evolved HSPA ретінде танылған HSPA базалық стандартының кеңейтілген түрі және теориялық тұрғыдан деректерді жүктеудің мүмкін жылдамдығын 56 МБ/с-ке дейін қамтамасыз етеді. HSPA+ теxнологиясының толықтырылған көрінісі ретінде all-IP міндетті емес арxитектурасын алуға болады. all-IP арxитектурасы сымсыз телекоммуникация саласында негізгі инновация болып табылады, онымен қоса LTE теxнологиясы үшін ең қажетті элементі болып келеді. HSPA+, сонымен қатар, Multiple Input/ Multiple Output (MIMO) деген атауға ие антеналық теxнологиясын қолданады. all-IP теxнологиясы сияқты MIMO да LTE-де қолданылатын теxнология.

Сонымен, егер де GSM теxнологиясын жоғары мобильділікті дауыстық тиімді қосымшалары үшін арналған арналарды коммутациялау бар желі ретінде неден бастағанына көз жүгіртсек және қазірде EDGE, HSPA және HSPA+ технологияларының қайда орналасқанын анықтасақ, 3GPP GSM стандартын жоғары мобильділікті деректермен айырбастау (бұл деректерге дауыстың да қатысы бар) стандартына айналдыру үшін үдемелі дамытып келе жатқанына көз жеткіземіз. Деректерді айырбастау жылдамдығының қарқынды және тұрақты өсуімен қатар, 3GPP GSM-нің 3-ші буыны және 4-ші буынға ауысуы максимал мүмкіндігіне қол жеткізу міндеттерінің жүзеге асуы үшін қажетті арxитектурасындағы едәуір өзгерістермен таныстырды.

Кесте 1 - Мобильді телефония буындары

Қазіргі таңда 4G байланысы атауының басым құқығына ие болу үшін күресуде: WiMAX (IEEE 802. 16e стандартында қалыптасқан) теxнологиясы және деректерді жіберудің мобильді протоколы 3GPP Long Term Evolution (LTE) .

4G стандартының негізгі теxнологиясы - Orthogonal Frequency Division Multiplexing (OFDM - Ортогональді жиіліктік тығыздау) .

Болашақ 4-ші буын желілері туралы көптеген түрлі ой-пікірлер бар: таңдау мобильді WiMAX және LTE арасында, дегенмен кейінгі кездері мобильді сектордың компаниялары көбінесе дәл соңғысына артықшылық береді.

LTE оған қоса сымсыз кеңжолақты қолжетімділіктің 3G-стандартын қамтиды, LTE - GSM негізінде арxитектуралардың арналарды коммутациялаудан аll-IP-ге дейінгі базасында дамыған GSM тобының соңғы стандарты. General Packet Radio Service (GPRS) стандартынан кейін, Enhanced Data Ratesfor GSM Evolution (EDGE) және High Speed Packet Access (HSPA) стандарттарын қоса алғанда, GSM стандарты бірте-бірте, бірақ ештеңеге қарамастан аll-IP арxитектурасына ауысып жатыр [8] .

3GPP Long Term Evolution (LTE) - мобильді деректерді жіберу теxнологиясының атауы. 3GPP жобасы- деректерді жіберу жылдамдығының болашақ қажеттіліктерін қанағаттандыратын CDMA, UMTS теxнологияларын жетілдіру стандарты.

3GPP LTE стандартын қарастырғанда, көбінде 9-релиз және одан ертеректе пайда болған релиздерін айтуға болады, бірақ ресми түрде 4G сымсыз байланыстың стандарты емес, алайда LTE Advanced стандарты Халықаралық Электробайланыс Одағымен сымсыз байланыстың 4-ші буынының барлық талаптарына сай, және IMT-Advanced-ке қосылған сымсыз желі ретінде бекітілген. Бастапқыда 3GPP LTE 4G- сымсыз байланыстың 4-ші буынына жатпады, өйткені 4G-ге қатысты Халықаралық Электробайланыс Одағының шарттарын қанағаттандырмады, бірақ кейінірек бұл белгіні қолдану рұқсат етілді, сонымен 3GPP LTE стандарты pre-4G-ге, яғни 4-ші буын стандарттарының шамаланған нұсқасына жатқызылды. Cтандарт атауы ретінде жиі қолданылатын (IEEE 802. 16m стандарты) WiMAX стандартымен бірге, LTE Advanced қазіргі уақытта IMT-Advanced-пен бекітілген барлық стандарттары болып табылады.

1. 2 LTE/LTE Advanced радиожиіліктік спектрін анықтау

LTE стандарты үлкен икемділікке ие эфирлік интерфейсті білдіреді. Желі типі E-UTRAN деген атауға ие - Evolved Universal Terrestrial Radio Access Network (дамушы әмбебап жерүстілік радиоқолжетімділіктің желісі) . Төменде LTE теxнологиясының негізгі параметрлері келтірілген.

1) Көпмөлшерлі қолжетімділік теxнологиясы:

- тура арна (Downlink - DL) - OFDMA;

- кері арна ( Uplink - UL) - SC-FDMA;

2) Жиіліктердің жұмыс аймағы:450 МГц; 700 МГц; 800 МГц; 1800 МГц; 2, 1 ГГц; 2, 4 - 2, 5 ГГц; 2, 6 - 2, 7 ГГц.

3) Биттік жылдамдық:

- тура арна (DL) MIMO 2TX×2RX: 100 - 300 Мбит/с;

- кері арна (UL) : 50-172, 8 Мбит/с.

4) Радиоарна жолағының ені:1, 4 - 20 МГц.

5) Ұяшық радиусы: 5 - 30 км.

6) Ұяшық сыйымдылығы (қызмет көрсетілген абоненттер саны) :

- 5МГц жолағында 200-ден астам тұтынушылар;

- 5 МГц-тен жоғары жолағында 400-ден астам тұтынушылар.

7) Мобильділік: қозғалу жылдамдылығы 250 км/сағ-қа дейін.

8) MIMO параметрлері:

- тура арна (DL) : 2TX×2RX, 4TX×4RX;

- кері арна (UL) : 2TX×2RX.

9) Кешігу мәні (latency) : 5мс.

10) Спектрлік эффективтілігі: 5 бит/сек/Гц.

11) Модуляцияның қолданылатын типтері:

- тура арна (DL) : 64 QAM, QPSK, 16 QAM;

- кері арна (UL) : QPSK, 16 QAM

12) Арналарды дуплексті бөлу: FDD, TDD.

Кесте 2 талаптарын салыстыру көрсетілген.

Кесте 2 - IMT-Advanced, LTE Release 8 және LTE-Advanced талаптарын салыстыру кестесі

1. 3 LTE/LTE Advanced желі архитектурасын қарастыру

LTE желісінің арxитектурасы, пакеттік трафиктің «жіксіз» мобильділікпен қолдауын қамтамасыз ететіндей және минимал кідіріспен пакеттерді жеткізу және қызмет көрсету сапасының жоғарғы көрсеткіштерімен жасалынып шығарылған. LTE стандартын жасаушылардың ең басты мақсаты -максималды мүмкін желі құрылымын ықшамдау және 3G UMTS жүйесіне тән, желілік протоколдардың қайталанатын қызметтерін алып тастау. Сурет 2 LTE желісінің жалпылама құрылымы көрсетілген.

Сурет 2 - LTE желісінің жалпылама құрылымы

Бұл кестеден желі құрылымы 2G және 3G стандарттарынан әлдеқайда өзгеше екендігін көруге болады. Елеулі өзгерістерді базалық станцияның ішкі жүйесі де, коммутацияның ішкі жүйесі де бастан өткізді. Тұтынушылардың құрылғылары мен базалық станция арасында деректерді жіберу теxнологиясы да өзгеріске ұшыраған. Сонымен қатар, деректерді жіберу протоколдары мен желілік элементтер арасында өзгерістер орын алған. Барлық ақпарат пакет түрінде жіберіледі, осыған орай тек дауыстық ақпаратты немесе тек пакеттік деректерді өңдейтін бөліктерге бөлу әдісі қолданылмайды [6] .

LTE стандартының құрылымында барлық желілік өзара әрекеттесу екі түйін арасында болады: базалық станция (eNB) және GW (Gateway) желілік шлюзі бар мобильділікті басқару блогы арасында.

Физикалық деңгейде LTE желісі екі компоненттен тұрады: E-UTRAN радиоқолжетімділік желісі және SAE (System Architecture Evolution) базалық желісі.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс