Саяси жүйелердің сипаттамасы
Тақырыбы: Саяси жүйелердің сипаттамасы. АҚШ, Ұлыбритания, Франция елдерінің
саяси жүйелері.
Қабылдаған:
Орындаған:
Тобы:
Шымкент 2010
Жоспар
I.Кіріспе
1) Саяси жүйе ұғымы туралы
II.Негізгі бөлім
1) Саяси жүйенің жіктелуі
2) Саяси жүйенің құрылымы
3) АҚШ
4) Ұлыбритания
5) Франция
III.Қорытынды
Саяси жүйе ұғымы туралы
"Жүйе" ұғымын XX ғасырдың 20 жылдары ғылыми айналымға алғаш енгізген неміс
биологы Л. Фон Борталанфи (1901 -1972). Ол бұл терминді клетканың сырткы
ортамен алмасу процесін көрсету үшін пайдаланды. Ғалым жүйеге өзара
байланыста болатын элементтердің біртұтас жиынтығы ретінде карады. Жүйенің
бір элементі өзгеріске ұшыраса, барлық тұтастымен өзгереді. Жүйе сыртқы
дабылдарға және өзінің ішкі элементгерінің талаптары на жауап қайтару
арқасында дамиды.
Саяси жүйе төмендегідей кызметтерді атқарады:
1.Белгілі бір әлеуметтік топтың немесс көпшілік халыктың саяси билігін
камтамасыз ету. Ол биліктің тәртіпке келтірілген, ережелерде, калыптарда
бскітілген, яғни институционалданған түрі. Сондықтан ол конституцияға
негізделген жалпыға міндетті зандар шығарады. Сол арқылы қоғамда тәртіп
орнайды. Егер оны бұзушылар болса, оларға тиісті шара қолданылады.
2.Саяси жүйе қоғамдық қатынастарды реттейді, жекелеген әлеуметтік топтар
немесе көпшілік халықтың максат-мүддесіне сәйкес адамдардың тіршілік
әрекетінін әр түрлі салаларын басқарады. Ол әлеуметтік институттар
қызметінің мақсаггарын айкындайды, солардың негізінде оларды орындаудың
саяси жобаларын жасайды.
3. Саяси жүйе қоғамда жинактаушылык, топтастырушылық кызметті атқарады. Ол
ортақ әлеуметтік-саяси мақсаттар мен кұндылыктардынң айналасында барлық
әлеуметтік топтар, таптар, жіктердің белгілі бір бірлестігін қамтамасыз
етеді.
4.Экономиканың калыпты жұмыс істеп, прогресті дамуына қажетті саяси жағдай
жасау. Мысалы, саяси жүйе өндіріс кұралдарына меншік түрлерін күқыктық
тұрғыдан бекітеді, каржы жүйесін реттейді, салық саясатын жүргізеді.
5. Коғамды, оның мүшелерін ішкі және сырткы бүліндіргіш әрекеттерден
корғау. Мысалы, ұйымдасқан қылмыс, сырткы агрессиядан (әскери.
экономикалык, информациялык) және т.с.с,
Сонымен, қогамның саяси жүйесі деп билік жүргізіп, коғамда тұрақтылык пен
тәртіпті қамтамасыз ететін, әлеуметтік топтар, таптар, ұлттар, мемлекеттер
арасындағы саяси өзара катынастарды реттейтін ұйымдар мен мекемелердің
жиынтығын айтады. Бұл жүйе саяси деп аталады. Себебі мемлекеттік істер алға
қойған максатты, амал-әдістсрді, оларға жету жолдарын қамтитын арнайы жеке
зерттелінетін шаралар, саяси бағыт арқылы жүзеге асырылады. Сонымен қатар
оны жүйе дейді. Өйткені оған мемлекеттен басқа мсмлекеттік билікке ықпал
ету үшін басқалармен бәсекеге түсетін, одақтарға кіретін, мәмілеге келетін
мемлекеттік емес көптеген ұйымдар да кіреді. Бұл саяси катынастардың
күрделі көрінісі жүйелілікті, тұтастықты білдіреді.
Саяси жүйенің құрылымы
Зерттеушілер саяси жүйенің мынадай негізгі төрт болігін атайды: 1) саяси
институттар; 2) саяси катынастар; 3) саяси ерсжелер; 4) саяси
мәдениет. Соларға кысқаша сипаттама берелік.
Саяси институттарга (ұйымдар, мекемслер) мемлекет, саяси партиялар,
кәсіподақтар, кооперативтік, жастар, әйелдер, т.б. ұйымдар мен бірлестіктер
жатады. Бұл ұйымдардың бәрі таптық, топтық, ұлттык, жыныстық, кәсіби, жас
мөлшеріне қарай және т.с.с. байланысты пайда болатын көптеген әлеуметтік
мақсат-мүдделерді білдіріп, корғау үшін кұрылады.
Солардың ішіндегі ең негізгісі — мемлекет. Ол қоғамда белгілі бір
тәртіпті орнатады, оны басқарады, экономикалық және әлеуметтік құрылымын
корғайды. Ол үшін мемлекеттің арнайы аппараты, еріксіз көндіретін күштеу,
зорлау органдары (әскер, сот, полиция, милиция және т.б) болады. Солардың
көмегімен ол адамдардың жүріс-тұрыс, іс-әрекетін реттейді. Мемлекет коғам
атынан оның ішкі және сыртқы саясатын атқара алады.
Мемлекеттік емес ұйымдардың арасында қазіргі қоғамның саяси өмірінде ең
үлкен рөл атқаратындар — саяси партиялар. Олар мемлекеттік билікті жүзеге
асыруға, саяси жүйені, идеологиялар мен доктриналарды, қоғамдық пікірді,
саяси сана мен мәдениетті қалыптастыруға ат салысады.
Қоғамның ең бұкаралық ұйымына кәсіптік одақтар жатады. Олардың ыкпалы әр
елде әр түрлі. Біздін елімізде олар халык шаруашылығын өркендетудің маңызды
міндеттерін шешуге каты-сады. Енбекшілердің, заңды талаптарын корғайды,
еңбек занда-рынын. катаң сакталуын кадағалайды. Олардың денсаулығын сақ-
тауға, мәдени-тұрмыстық қажетін өтеуге камқорлык жасайды. Тұрғын үйлерді
бөлу, балабақшасына орналастыру, мектеп окушыларының жазғы демалысын
ұйымдастыру жұмыстарын бас-карады. Қазір оның ыкпалы төмендеп кетті.
Қоғамнын саяси жүйесіне діни ұйымдар да кіреді. Олардын рөлі, әсіресе,
феодалдык, коғамда зор болды. Ол кезде олар аксүйектер билігін де өздсріне
қараткысы келді. Сондықдан олар мемлекеттік билікпен катар өздерінің заң
шығарушы, атқарушы, сот билігін де кұрды. Олардын ішіндегі ең озбыры
католик шіркеуінін XIII ғасырда өздеріне карсыларды ерекше қатал кудалаған
сот, полиция ұйымы — инквизиция еді. Олар 5 миллионға жуык адамды қугын-
сүргінге салып, біразын тірідей отқа жағып жіберді. Капитализм кезінле дін
орындарының әсері әлдеқайда бәсеңдеді, бірақ саяси өмірде ыкпалын тежеген
жоқ. Бұрынғы Кенестер Одағы кезінде олар катты қудаланған болатын. Казіргі
кезде жағдай өзгерді.
Жоғарыда көрсетілген ұйымдардың ішінде мемлекет пен саяси партиялардың
саяси жүйе тікелей қатынасы бар. Кәсіподақтар мен шіркеудің тура
болмағанмен жанама катынасын байқаймыз. Олардың қатарына жастар одағын,
еңбек ұжымдарын, коопера-тивтерді жаткызуга болады. Солармен катар биліктен
алшақ, де-генмен, белгілі бір жағдайларда оған ықпал да жасай алатын ұйым-
дар бар. Оларға жазушылар, суретшілер, композиторлар одағы, ғылыми-
техникалық қогамдар, көптеген ерікті, спорт, мәдени және т.б. ұйымдар
жатады.
Коғамдық жүйенің екінші бөлігін саяси қатынастар құрайды. Оған таптардын,
этникалык бірлестіктердің тұлғалар мен коғам-ның азамат пен мемлекеттің
арасындағы қатынастар кіреді. Олар-дың басқа (экономикалык, ұлттык, діни,
отбасылык және т.с.с.) қатынастардан айырмашылығы мұнда олардын, саяси және
мемлекеттік билікке катынасы көрініс береді.
Саяси жүйенің үшінші бөлігі болып саяси ережелер (нормалар) есептеледі.
Олар саяси институттардың өзара бірлесіп әрекет етуін камтамасыз етсді және
саяси жүйенің ережелік негізін кұрайды. Олардың ішіндегі ең маңыздысына
Конституция жатады.
Саяси жүйенің төртінші белгісі — саяси мәдениет. Ол саяси сана мен іс-
әрекетте, саяси көзқарастарда, идеяларда, теорияларда, саяси
тұғырнамаларда, бағдарламаларда, шешімдерде, саяси ережелерге қатынаста
көрініс табады. Саяси мәдениеттің реттеушілік қызметі адамдардың іс-
әрекетіне және олардың ұйымдарына ететін әсерінен білінеді. Сонымен бірге
бұрынғы және қазіргі саяси жүйе және оның элементтеріне, саяси
кызметкерлер, баскару аппаратының лауазымды адамдарына, саяси басқару
шешімдерін дайындау және қабылдау процесіне және т.б. ыкпал етуінен де
байкалады.
Саяси жүйенің жіктелуі
Саяси жүйенің жіктелуі жөнінде ғалымдар арасында ортақ пікір жоқ. Олар бұл
мәселеге әр жақтан карайды, әр түрлі өлшемді (критерийді) пайдаланады.
Мысалы, марксизм формациялык көзкарасты басшылықка алып (өндіріс тәсілінін.
және коғамның таптық кұрылымының өзгешеліктеріне карай) оны кұлдық, фео-
далдық, капиталистік және коммунистік саяси жүйе деп бөледі.
АҚШ
АҚШ – та мемлекетті басқару түрі республикалық. Яғни Республика деп
мемлекеттік биліктің барлық жоғарғы органдары белгілі бір уақытқа
сайланатын немесе өкілдік мекемелер арқылы қалыптасатын мемлекеттік
басқарудың түрі.Президентті жалпыға бірдей, тікелей, құпия сайлау арқылы
халық сайлайды. Ондай президенттің билігі зор. АҚШ-та атқарушы билік
тікелей парламентке бағынбайды. Президент үкіметті өзі тағайындап, өзі
басқарады. Айта кететін болсақ мұндай билік ең алғаш осы АҚШ-та орнады. Бұл
елде президент 4жылға сайланады. Онда премьер-министр болмайды. Президент
мемлекетті де, үкіметті де басқарады. Ол департаменттердің
(министерстволардың аты) басшыларын, министрлер кабинетін және үкіметті
тағайындайды. Олар тек президентке ғана есеп береді. Оның қылмыскерге
кешірім жасауға, марапаттауға, халықаралық келіссөздерді жүргізуге құқығы
бар. Бірақ президенттің заң шығаруға құқығы жоқ. Ол бюджетті де шеше
алмайды оны Конгресс шешеді. Парламент президенттің қай тағайындауын болсын
бұза алады оны “право вето” деп атайды. Конгресс президентті орынынан ала
алады оны “импичмент” дейді. Адам саны 300 млн 3-ші орын әлемде.
АҚШ-та екі партия тайталаса билік етеді Республикалықтар және Демократтар.
Америка Конституциясы - әлемдсгі осы уақытқа дейін өз күшін то-лық сақтап
отырған ерте, алғашқы қабылданған Конституция. Ол дүние жүзіндегі басқа
елдердін конституцияларына үлгі болғанын атап өткен жөн. Конституцияның
құдіреті оның ерекше икемділігі мен қарапайымдылығына байланысты. 18
ғасырдың соңғы кезінде алғашқы қабылдаңған бұл Конституция Атлантика
жағасындағы 13 штатқа, оның 4 миллион тұрғындарының қоғамдық өміріне
басшылық атқарды. Оның негізгі ережелерінің өміршеңдігі сондай 27 ғана
түзетумен ол бүгінгі Атлант мүхитынан Тынық мұхитқа дейін созылған 50ден
аса штаттардағы 260 миллион американдықтардың тілектеріне, тыныс -
тіршілігіне абройлы қызмет етіп келеді.
Конституцияга қарай жол түзу, оңай болған жоқ. Қызу пікір талас-тан туған
ойларды топшылау барысында алты жылғы тәжірибеден өткізгеннен кейін,
алғашқы нұсқасы 1787 жылы қабылданды.
Конфедерацияның қағидалары штаттардың арасында ерікті одақтарды құруға және
өте шектелген билігімен федералдық үкіметті қалыптастыруға жағдай туғызды.
Осындай мәселелердің ішінде: қорғаныс, халық қаржысы, сауда мәселесі бар.
Ал қиын-қыстау жағдайларында федералдық үкімет штаттардың
легислатурасындағы билігінде болды. Ол не тұрақтылыққа не өктемдікке
мүмкіндік туғызған жоқ. Көп уақыт өтпей-ақ конфедерацияның әлсіздігі
анықталды. Саяси және зкономикалық жағдаймен күрделі сипатқа ие болып, жаңа
ұлт аласапыранға жақындады. Америка Құрама Штаттардың 1789 жылы бірінші Пре-
зиденті болып сайланған Джордж Вашингтонның айтуы бойынша 13 штаттың
бірлігі нашар болды. Олар құмдай сусыды деуге де болады.
Осындай күрделі жағдайда Америка Құрама Штаттарының Конституциясы өмірге
келді. Республиканың заң шығаратын органы, Континенталдық конгресс, 1787
жылдың ақпан айында қағидаларды жаңадан қарастыру үшін Пенсильвания
штатының Филадельфия қаласына барлық штаттарға өкілдерін жіберу туралы
шақыру жіберді. Конституциялық конвент 1787 жылы мамырдың 25 жұлдызында
Тәуелсіздік залында жиналды, он бір жыл бұрын, 1776 жылдың шілде айында,
осы залда Тәуелсіздік декла-рациясына қол қойылған еді. Делегаттар тек
конфедерациянын қағидаларын өзгертуге жиналғанымен, олар ең әуелі жаңа
орталықтандырылған үкіметтің шартын құрастыруға кірісті. Жаңа құжат -
Конституция -1787 жылы, қыркүйектің 17 жұлдызында дайын болды, ал 1789
жылдың 4 наурызында ресми қабылданды.
Конституцияны құрастырған 55 делегаттың арасында атақты көпшілігі жаңа
ұлттың Негізін Қалаушылары - ретіндегі кісілср болды. Олар өмірдің сан
алуан мүддесін, тарихи болмысын, күй-жайын бейнелеп көрсетуге тырысты.
Бірақ бәріде Конституцияның преамбуласындағы мына түжырымға келісті: Біз
Америка Құрама Штаттарының халқы, іргелі одақ кұру үшін, әділетті қоғам
құру үшін, отанда тыныштық орнату үшін, бүкіл одақтық қорғаныс пен жалпы
халықтық ауқаттылық үшін және өзіміздің, біздің ұрпақтарымыз үшін аянбай ат
салысамыз деді.
ҮКІМЕТТІҢ ПРИНЦИПТЕРІ
Конституцияның алғашқы қабылданған нұсқасы түрлі өзгерістерге ұшырағанымен
оның негізгі принциптері 1789 жылдағы түрінде сақталып қалды. Мемлекеттік
биліктің үш тармағы - атқарушы билік, заң шығарушы билік және сот билігі-
бір бірінен тәуелсіз, жеке дара, дербес. Сөйте тұра билік тармақтары өзара
тепе-теңдік сақтайды. Әр билік тармағы басқа екі билік тармағының артық
мүмкіншілігін доғарып, тежеп түрады. Президент ұсынған, Сенат құптаған
Конституция өзінің тұжырымдарына сәйкес қабылданған басқа заңдардан, алуан
түрлі нормативтік актілерден, және ережелерден жоғары болып саналады.
Азаматтардын бәрі де заң алдында тең және бәрі де заңды қорғауға тең
құқылы. Штаттардың бәрі тең, ешбір штатқа федералдық үкімет ерекше тәртіп
көрсетпейді. Конституция талаптарының шеңберінде әрбір штат басқа штаттың
заңын құптауға және оған өз құрметін көрсетуге тиіс. Штаттың үкіметі
федералдық үкіметке сәйкес демократиялық сипатта болуы керек, ал биліктің
қайнар көзі - халық.
Ұлыбритания
Конституциялық монархия. Мемлекет басшысы королева. Үкімет басшысы премьер-
министр. Заң шығару органы Парламент. Ол екі палатадан Лордтар және Қауым.
Ұлыбритания БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты мүшесі, "үлкен сегіздіктің"
мүшесі, ядролық державалардың бірі бола отырып, КСРО тараған кезден бастап
Кеңестік бұрынғы кеңістікті өзінің стратегиялық мүдделерінің аймағы ретінде
қарай отырып, жаңа тәуелсіз мемлекеттер жөнінде белсенді көзқарас ұстанды.
Атап айтқанда Британ сыртқы саясатының басым бағыттарының бірі Каспий
аймағын елдің ұлттық мүдделерінің ауданы ретінде қарап, онда өзінің орнын
нығайтуға күш салуы болып табылады. 1990 жылдардың басында елдің бұрынғы
Премьер-Министрі, көрнекті британ саясаткері М.Тэтчердің Қазақстанға келуі
осының дәлелі. Лондонның Орталық Азия мемлекеттері жөнінде маңызды
міндеттеріне либералдық реформаларды қолдау, халықаралық құрылымдарда
тиісті елдердің қызметін бақылау, діни радикализмнің таралуына жол бермеу
жатады.
Қазақстанның Еуропадағы аса ірі сауда және инвестициялық серіктесі ретінде
Ұлыбританияның айрықша орны екі жақты қатынастарда саяси проблемалардың
жоқтығымен, бірінші кезекте мұнайға, газға және құбырға орай
геостратегиялық және экономикалық факторлармен байланысты.
Қазақстан Республикасы мен Ұлыбритания және Солтүстік Ирландия Біріккен
Королдігі арасында дипломатиялык, қаты-настар 1992 жылғы 19 қаңтарда
орнатылды.
Бұл орайда Қазақстан - Британ қатынастарының дамуына Президент
Н.Назарбаевтың Біріккен Королдікке 1991 жылғы қазанда жұмыс сапарының
барысында-ақ тыныс берілген еді. Сол кезде Еуропа қайта құру және даму
банкінің, қазір Қазақстанда белсене жұмыс істеп жатқан "Бригиш Газ", "Бри-
тиш Петролеум" компанияларының және басқа да жетекші британ компанияларының
басшылығы байланыстар орнатылды.
Қазақстанға Король отбасымен мүшелері мұрагер ханзада Чарльз 1996жылғы
қарашада, ханшайым Анна 1993жылғы шілдеде және Королева II Елизаветаның
немере інісі Герцог Глостерский 2002 жылғы қыркүйекте келіп қайтты.
Екі жақты қатынастар экономика мен мәдениет саласында, сондай-ақ НАТО-ның
"Бейбітшілік жолындағы әріптестік" бағдарламасы шеңберіндегі әскери
ынтымақтастық серпінді дамуда.
Президент Н.Назарбаевтың 1994 жылғы наурызда Ұлыбританияға ресми сапары
өзара іс-қимылды тереңдетуде жаңа кезеңді ашты. Қазақстан - Британ
ынтымақтастығының шарттық-құқықтық негізін қалаған құжаттарға қол қойылды.
Бұлар: Достық және ынтымақтастық туралы бірлескен декларация; Білім, ғылым
және мәдениет саласындағы ынтымақтастық туралы; Әуе қатынасы туралы
келісімдер; Екі елдің сыртқы істер министрліктері арасындағы ынтымақтастық
туралы декларация; Қос салық салуды жою және табыс пен мүлік құнының
өсіміне салықтар төлеуден жалтаруды болдырмау туралы конвенция.
1995 жылдың соңы мен 1996 жылдың басында екі жақты экономикалық
қатынастарды реттейтін екі шешуші келісім: Қос салық салуды болдырмау
туралы конвенция және Инвестиция-ларды қолдау мен өзара қорғау туралы
келісім күшіне енді. Бұл Қазақстан мен Ұлыбритания арасында сауда-
экономикалық және инвестициялық қатынастардың дамуын айтарлықтай дәрежеде
жеңілдетті. Оның негізгі бағыттары энергетика, кен өндіру өнеркәсібі,
сауда, әлеуметтік инфрақурылым, денсаулық сақтау, көлік пен байланыс, қаржы
және жекешелендіру саласындағы консалтингтік қызметтер, пайдалы қазбаларды
барлау мен өндіру болып отыр.
Ұлыбритания Еуропа Одағы елдері арасынан бірінші болып 1996 жылғы
маусымда Қазақстан мен ЕО арасындағы серіктестік және ынтымақтастық туралы
келісімді бекітті.
Кейінгі уақытта Қазақстан - Британ қатынастарын серпінді дамыту үрдісі
айтарлықтай нығая түсті. Британ бағыты біздің саясатымыздың еуропалық
бағыттағы маңызды құрамдас бөлігіне айналды. 1997 жылғы маусымда Қазақстан
Президентінің Ұлыбританияға баруы елеулі оқиға деп саналады. Лондондағы
келіссөздерден кейін саяси және сауда-экономикалық байланыстарға, ірі
Британ компаниялармен ынтымақастықты кеңейтуге серпін берілді.
1999 жылғы сәуірде НАТО-ның мерекелік салтанатында Н.Назарбаевтың
Ұлыбританияның Премьер-Министрі Т.Блэр-мен кездесуі болды. Мемлекеттер
басшылары өзара тиімді ынтымақтастықты тереңдету жөнінде бұдан былайғы іс-
қимылды талқылап, белгіледі.
Қазақстан Президентінің 2000 жылғы қарашада Лондонға ресми сапары екі елдің
өзара қатынастарындағы ірі оқиға еді. Сапар барысында Королева II Елизавета
Н.Назарбаевты Қазақстанда саяси және экономикалык, тұрақтылықты қамтамасыз
етуге, заңдылық пен демократияны орнатуға, сондай-ақ жәһандық ауқымда
ядролық қаруды таратпау ісіне сіңірген еңбегі үшін Біріккен Корольдіктің
жоғары наградасы Қасиетті Михаил және Қасиетті Георгий орденімен
марапаттады. Сапар кезінде әскери саладағы ынтымақтастық туралы құжаттарға,
ҚР Өкіметі компаниясы арасындағы өзара түсіністік туралы меморандумға,
сондай-ақ ҚР Білім және ғылым министрлігі мен Британ кеңесі арасындағы
Қазақстан - Британ университетін құру туралы меморандумға қол қойылды.
Ұлыбритания Қазақстанмен сауда-саттықта жетекші орын алатын әлемнің бес
дамыған елдерінің қатарына жатады. 1998 және 1999 жылдары сауда айналымы
тиісінше 629 млн. және 422 млн. долларды құрады. 2000 жылы екі жақты сауда
айналымы 450 млн. долларды, оның ішінде экспорт 231 млн. долларды, импорт
219 млн. Долларды құрады. Және де 2000 жылы Қазақстанның сыртқы сауда
айналымының жалпы көлеміндегі Ұлыбританияның жеке үлесі 3,2 пайызды құрады.
Франция
Басқару түрі - республикалық. Республиканың аралас түріне жатады оны
жартылай президенттік немесе президенттік-парламенттік деп атайды. Мұнда
президенттік те, Парламенттік те түрлердің белгілері кездеседі. Үкіметке
екі жақты Президенттің алдында да және парламенттің алдында да
жауапкершілік жүктеледі. Республиканың классикалық түрі. Парламентті
Францияда- Ұлттық жиналыс дейді. Елдің жалпы ауданы 551 км2. Адам саны 61
млн. Конституциясы 1958 жылдан бері өзгетулермен келе жатыр. Президент 5
жылға сайланады. Сайлау мажаритарлық жүйе бойынша 2 турдан тұрады.
Кейінгі уақытта Францияның ТМД елдерімен екі жақты байланыстарды
айтарлықтай жандандырғаны байқалады. Бұл
ретте екі негізгі бағыт бағдары айқын көрінеді. Бір жағынан, Париждің
стратегиялық басымдықтары қатарына Еуропада қауіпсіздіктің жаңа жүйесін
қалыптастыру кіреді, мұнда Ресейге айрықша орын беріледі. Францияның ТМД-ға
ұстанымдарының басқа маңызды астары өзінің Орталық Азиядағы және Кавказ
сыртындағы қатысуын бекіту әрі кеңейту желісі болып табылады.
Қазақстан мен Франция арасындағы қатынастар айтарлықтай табысты дамуда.
Францияға ықылас экономикалық ынтымақтастықтың елеулі әлеуеті болуымен,
оның зор инвес-тициялық мүмкіндіктері және жоғары технологияларымен си-
патталатын экономиканың жоғары өнімді аграрлық секторы болуымен байланысты.
Париж тарабынан ықылас Қазақстанды қуатты транзиттік әлеуеті, энергетика
саласында зор мүмкіндіктері бар мемлекет ретінде қарауымен байланысты.
Париж біздің еліміздің аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі күш-
жігеріне лайықты баға беріп отыр. Франция Қазақстанның батыс әріптестері
арасында АҚШ-пен және Германиямен қатар алғашқы орындардың бірін алуға
ұмтылады. Бұл үшін гранттар беру әдісі кеңінен қолданылуда. Олардың
алғашқысы, 4 млн. франк сомасы компьютер техникасын сатып алуға
пайдаланылды. 5 млн. франк сомасындағы екіншісі - Арал теңізі ауданында
ауыз суды тазарту жөніндегі жабдықты орнатуға жұмсалды, ол 1996 жылғы 19
шілдеде іске қосылды. 20,3 млн. франк мөлшеріндегі үшіншісі - Француз
шаруашылық жүргізуші субъектілерінің, атап айтқанда банкілерінің
жекешелендіруге көмек көрсету, бағалы қағаздар рыногын құру және
экономикалық реформаның басқа салаларында қатысуын қаржыландыруға арналды.
Екі мемлекет арасындағы қатынастардың негізгі қағидаттары Н.Назарбаевтың
1992 жылы Францияға мемлекеттік сапары барысында жасалған Достық, өзара
түсіністік және ын-тымақтастық туралы шартта қаланды. Франция алыс шет ел
мемлекеттері ішінен осындай деңгейдегі құжатқа қол қойған бірінші мемлекет
болғанын айта кету ләзім.
Өзара байланыстар Қазақстанға 1993 жылы Президент Ф.Миттеранның ресми
сапары кезінде одан әрі өрістеді. Қазақстан мен Францияның жоғары дәрежелі
басшыларымен сенімге құрылған жеке байланыстары екі жақты қатынастарды
дамытуда маңызды ынталандырушы фактор болды. Ф.Миттеран Н.Назарбаевты ТМД-
дағы аса қабілетті әрі беделді басшы деп есептейтінін атап көрсетті.
1997 жылы жоғары дәрежедегі саяси сұхбат Президент Ж.Ширак пен одан әрі
дами түсті. 1995- 1999 жылдар кезеңінде екі мемлекет басшыларының арасында
6 кездесу болып өтті, олар халықаралық немесе аймақтық өзекті проблемалар
бойынша көзқарастардың жақыңдығын немесе сәйкесетіндігін паш етті. Екі
жақты ынтымақтастықтың тұрақты тұрғысынан келгенде Франция басқа ядролық
мемлекеттер қатарында Қазақстанның ядролық қауіпсіздігіне кепілдік берді.
Сауда-экономика саласындағы Қазақстан - Француз қатынастары барған сайын
өрістеп отыр. Қазақстанда 38 француз компаниясының өкілдіктері және
бірлескен кәсіпорындар жұмыс істейді. Жеңіл және тамақ өнеркәсібінде,
құрылыста, денсаулық сақтауда, туризмде жұмыс істейтін француз фирмаларымен
байланыстар жолға қойылған. Қазақстан мен Франция арасында тауар
айналымының серпіні жақсы. 1999 жылы оның көлемі 85 млн. доллар болды.
Отын-энергетика кешенінде, құрылыста, көлікте, геофизикада,
агроөнеркәсіптік секторда, телекоммуникациялар саласында, әуе қозғалысын
басқаруда, информатикада, сондай-ақ бағалы және сирек металлдарды өндіру
мен қайта өңдеуде өзара іс-қимылдың келешегі зор. Тұтас алғанда Қазақстан -
Француз байланыстары саяси, экономикалық, ғылыми, әскери-техникалық
байланыстардың іс жүзінде барлық астарларын қамтиды.
Дегенмен, бірқатар жағдаяйларға байланысты Қазақстанға тікелей
инвестициялардың көлемі соншалықты жоғары емес. Франция тарихи тұрғыдан
алғанда Орталық Азия аймағының істеріне жеткілікті тартылмаған ел,
Қазақстанның энергетика ресурстарын игеру үшін бәсекеге басқа Батыс
елдерінен кейінірек түсті, өндіруші салаларда бірқатар шетін жобалар іске
асырылмай қалды (соның ішінде Қазақстан тарапының кінәсі бойынша да). Соған
қарамастан, рынокта "Тоталь" және "Эльф Акитен" фирмалары тиімді жұмыс
істеп, кейінірек "То-тальФинаЭльф" ірі Франция - Бельгия мұнай
конгломератын құрды, ол Солтүстік Каспийдін, Қазақстан аймағында жұмыстарын
белсенді жүргізуде.
Ұлыбритания
Ұлыбритания
Екінші дүниежүзілік соғыстың салдары. Гитлерге қарсы одақтың мүшесі ретінде
Ұлыбритания соғыстан жеңімпаздар қатарында шықты. Оның адам шығындары
Бірінші дүниежүзілік соғыспен салыстырғанда аз болды, бірақ материалдық
шығындары бірнеше миллиард фунт стрелингкке теңелді. Оның үстіне
Ұлыбритания өзінің сыртқы қаржы активтерінің көбінене айырылып, АҚШ пен
өзінің доминиондарының борышкеріне айналды. Бұл екіжақтылық жағдайын
Ұлыбританияның соғыс жылдарындағы премьер-министр У.Черчиль Триумф және
қасірет деп атады.
Соғыс жылдарындағы консерваторлар басқарған аралас үкіметтің құрамына
лейбористік және либералдық партиялардың өкілдері де енді. Соғыс бітісімен
бұл аралас үкімет тарады да, 1945 жылы шілдеде өткен парламент сайлауында
екі басты қарсыластар:консерваторлық және лейбористік партиялар арасында
билік үшін күрес қайта басталды. Әдетте олардың екеуінің бірі жеңеді. Бұл
саяси маятник осы уақытқа дейін тербелуде. Соғыстан кейінгі алғашқы
сайлауда жеңіс лейбористер жағында болды.
Лейбористік үкімет.1945-1951жж.Лейбористер сайлаушыларға әлеуметтік салада
реформалардың кең бағдарламасын ұсынды.
Бұл бағдарламада Болашақ бетбұрыс деп аталады. Консервативтік партияның
айқын бағдарламасы болмады, олар тек Черчилльдің беделіне арқа тұтты. Олар
өмір сүру жағдайларын жақсартуды көксеген ағылшындардың көңіл-күйін
ескермеді, сөйтіп, қатты жеңіліс тапты. Лейбористерді жақтап 12млн. дауыс
берді, олар қауымдар палатасындағы орындардың үштен екісіне ие болды.
Лейбористік партия өз уәделерін негізінен орындады. Үкімет Ағылшын банкін,
көмір және газ өнеркәсібін, электростанцияларды, телеграф пен
радиобайланысын, заамттық авиацияны, су және теміржол транспортын, ішінара
қара металлургияны мемлекет қарамағына алды. Мемлекеттендіру сатып алу
жолымен іске асырылды. Шаруашылықтың бұл салаларында жалдамалы
жұмыскерлердің 20%-дейін жұмыс істейтін. 1946 жылы кәсіподақтарға қарсы
1927 жылы қабылданған жазалаушылық заң жойылды. 1945-1948 жж. жұмыс
қабілетін жоғалтуға, кәсіби науқастарға байланысты жәрдем ақыларды,
қарттыққа байланысты және жесір әйелдерге зейнетақы төлеуді қамтитын
әлеуметтік қамтамасыздандыру мен қауіпсіздендірудің жаңа кешенді жүйесі
іске асырылды. 10 миллионнан астам жұмысшылардың жалақысы көбейтілді.
Ақырында, 1948жылы ұлттық денсаулық сақтау қызметі құрылды және тегін
медициналық қызмет көрсету жүйесі еңгізіліп, дәрі-дәрмектер тегін
үлестірілетін болды. Лейбористік партия біртіндеп реформалау жолымен
Ұлыбритания демократиялық социализмге өтеді деп есептеді.
Консервативтік үкіметтер.1951-1964жж. 1951 жылы қазанда сайлауда жеңіп
шыққан У.Черчилль тағы да үкімет басқарды. Консерваторлар лейбористер
тұрған әлеуметтік құрылымды сол күйінше қалдырды. Тіпті олар 1945 жылы
сайлаудағы жеңілістен қорытынды жасап, әл-ауқаттылық мемелкеті идеясына
қолдау көрсетті. Консервативтік партия үкімет басында 13 жыл отырды. Ол
өзініңөзгерген жағдайларға бейімделуге және мемлекеттік басқару мен
әлеуметтік-экономикалық саясаттың жаңа әдістерін қолдануға қабілеттілігін
көрсетті. 1962 жылы теңдестірілген экономикалық даму бағдарламасын жасау
үшін экономикалық дамудың Ұлттық кеңесі құрылды. 1964 жылы болған кезекті
парламент сайлауы екі партияның ешқайсысына да айқын басымдылық берген жоқ.
Екеуі де 12 млн. даусы алды, бірақ лейбористердің бағы жанып, сәл ғана
басымдылыққа ие болды.
Г.Вильсонның үкіметі (1964-1970) консерваторлар бастап кеткен болашақ
экономикалық жоспарлауды жасау бағытын жалғасытырды. Г.Вильсон әсіресе
елдің ғылыми-техникалық мүмкіндіктерінің дамуына үміт артты. Осы мақсатпен
1965 жылы парламент тұңғыш ұлттық бесжылждық экономикалық жоспарды
қабылдады. Жосапрды орындау үшін Г.Вильсон үкіметтің, бизнестің және
кәсіподақтардың әрекет бірлігін қамтамасыз етуге тиіс болды. Үкіметтің
Ниеттре туралы декларация атты құжаты жалақының өсуі мен бағаның артуын
ақылға сиымды мөлшерге шектеу ерікті түрде іске асырылса, 1966 жылы кейін
үкімет оныкүгтеп қатыруға кірісті. 1970 жылы парламент сайлауында
консерваторлар жеңіске жетті.
Э.Хиттің экономикалық саясаты. (1970-1974) қалай болғанда да өндірісті
қатаң капиталистік жетілдіру және экономикалық дамуды тездету бағытын іске
асырды. Хиттың тұсында Ұлыбритания ЕЭБ-ге мүше облды. бағалар мен табыс
саясаты бұрынғыдан да нұсқада қабылданды, баға мен жалақыны әкімшілік
жолымен реттестеруші аппарт құрылды. Өнеркәсіпегі қатынастар туралы
кәсіподақтарға қарсы бағытталған заңның консервативтік нұсқаыс жарық көрді.
Ол кәсіподақ қозғалысы мен ереуілдерге қатаң шектеулер қоюды көздеген
болатын. Заң қабылданды, бірақ бүкіл ТБК пен оған кіретін кәсіподақтар оған
қарсы көтерілді. Елге жаппай ереуіл қаупі төнді. Хит баспасөз Бен
тоғышарлардың жұмысшыларды емес, өзін қолдайтынына сеніп, жаңа парламент
сайлауын тағайындайды. Аздаған ғана парламент сайлауын тағайындады. Аздаған
ғана көпшілікпен (303-қарсы 296) 1974 жылы 28 ақпандағы сайлауда
лейбористер жеңіске жетті.
Премьер-Министр Г.Вильсон (1976 жылы оның орнына Д.Ж.Каллагэн келді.) басқа
жоспар мен бағалар мен табыстар саясатының жаңа нұсқасын қабылдауға
мәжбүр болды. Вильсон-Каллагэн үкіметінің (1974-1979) саясатының негізгі
желісі әлеуметтік келісім, яғни кәсіподақтардың атынан ТБК мен үкімет
арасындағы келісім жасасу болды.
Ұлыбританияның сыртқы саясаты. Ұлыбритания әдетте Еуропалық және
дүниежүзілік саясатта ерекше орын алып келді. Ел құрлықтағы соғыстарға
сирек қатынасатын, бірақ дипломатиялық күрестің кездейсоқ қалтарыстарында
әруақытта жетекші күш ретінде көрініс табатын сыртқы саясат саласындағы
көпжылдық тәжірибе Ұлыбританияға Еуропалық концертте бірінші скрипка
рөлін ойнауға мүмкіндік беріп келді.
Екінші дүниежүзілік соғыстан соң жағдай күрт өзгерді:дүниежүзінің
тағдырына жауапкершілік рөлі АҚШ-қа көшті де, Ұлыбритания Еуропада өгей
бала күйінде қалып қойды. Оның ерекше орны мына үш жақты рөлімен
анықталады:Ұлыбритания халықаралық аренада АҚШ-тың басты әріптесіне
айналды, екінші жағынан, ол басты Батыс Еуропалық елдердің бірі қалпында
қала берді, ең соңында, ол көлемі метрополия көлемінің 20 есе артық
доминиондарды біріктіретін ұлттар достығының басшысы ретінде дүние жүзінде
танымал еді. АҚШ пен арада әсіресе соғыстан кейінгі алғашқы жылдары ерекше
қатынастар-бағыныштылық пен қаржы-қаражат саласындағы тәуелділік
қатынастары орнады.
Құрлықтық Еуропамен белгілі бір дәрежеде менсінбеушілік пен салқындық
қатынастары орнады. Бірақ Ұлыбритания барлық батысеуропалық одақтарға мүше
болды (НАТО,Батысеуропалық одақ). Ұлыбритания Францияның ҒФР-мен
жақындасуына сенімсіздікпен қарады. Франция болса, өз тарапынан, ағылшын-
американдардың тығыз байланыстарына сенімсіздік білдіріп, Англияны АҚШ-тың
Троян аты деп есептеді. Бұл 1973 жылға дейін Францияның Ұлыбританияның
Еуропалық экономикалық бірлестікке кіруіне тосқауыл қойып келген
себептерінің бірі ғана.
Ұлыбритания ядролық қаруға байланысты ерекше ұстанымда болып келді. Британ
үкіметтері, француз үкіметтері сияқты, өздерінің партиялық тегіне
қарамастан, тіпті болмағанда, Францияға тең ядролық мәртебеге ие болуға
құқын қорғады.
Ұлыбритания Корея соғысына, БҰҰ мен АҚШ-тың басқа да әрекеттеріне қатысты.
Ұлыбританияның 1991 ж. Маастрихттегі батысеуропалық бірігуі процестері мен
ХХІ ғасыр басындағы саяси, экономикалық және валюталық одақ құру туралы
құжаттарды дайындау мен қабылдауға қатысуын британ саясатының атлантикалық
бағдардан (АҚШ-қа бейімделуден) Еуропалық бағытқа ойысқандығын көрсетті.
Ұлыбританияның КСРО мен социалистік елдерге қатынасы бірқалыпты, ұстамды
болды, әрине, кейде дипломатиялық жанжалдар да болып отырды
Еңбек қауіпсіздігі мен қорғау саласындағы жұмысшы мен жұмыс берушінің
құқықтары мен міндеттері
Еңбек кодексіне сәйкес еңбек қауіпсіздігінің жағдайы дегеніміз – бұл
жұмысшының еңбектегі міндеттерін атқарудағы еңбек қауіпсіздігі мен қорғау
талаптарына еңбек үдерісі мен өндірістік ортаның сәйкестігі.
Еңбек қауіпсіздігі мен қорғау саласында жұмысшының құқықтары мынадай:
• еңбек қауіпсіздігі мен қорғау талаптарымен жұмыс орнының, жабдықтың
сәйкестігі;
• санитарлық-тұрмыстық кеңістікпен, жеке және ұжымдық қорғаныс
құралдарымен, еңбек қауіпсіздігі мен қорғау, сонымен қатар еңбек,
ұжымдық келісім-шарт талаптарына сәйкес арнайы киіммен қамтамасыз ету;
• жұмыс орнына еңбекті қорғау мен жағдайларына тексеру жүргізу туралы
еңбек жөніндегі мемлекеттік өкілетті орган мен оның аумақтық
бөлімшелеріне хабарласу;
• еңбек жағдайын, қауіпсіздігі мен қорғауға байланысты мәселелерді
тексеру мен қарауда өз өкілдері арқылы немесе жеке қатысу;
• басшы немесе жұмыс берушіге тікелей жазбаша өтініш жазу арқылы
денсаулығына немесе өміріне қауіп төнген жағдайда жұмыс істеуден бас
тарту;
• Қазақстан Республикасының бекітілген заңнамасындағы тәртіппен еңбек
тегі міндеттерін қауіпсіз атқару үшін қажетті оқыту және кәсіби
дайындау;
• жұмыс берушіден жұмыс орнының сипаты мен ұйым территориясы, еңбек
жағдайы, қауіпсіздігі мен қорғалу жағдайы туралы, өмір мен денсаулыққа
келетін қауіп туралы, сонымен қатар қауіпті (аса қауіпті) де зиянды
өндірістік факторлардан қорғалуы бойынша қолданылатын шаралар туралы
нақты ақпарат алу;
• еңбек қауіпсіздігі мен қорғау талаптарына сәйкессіздігіне байланысты
жұмыстың уақытша тоқтауы кезінде орташа айлық жалақысының сақталуы;
• еңбек қауіпсіздігі мен қорғау саласындағы жұмыс берушінің заңға қайшы
әрекеттеріне шағымдану.
Жұмысшының міндеті:
• өндірісте болған әрбір қайғылы оқиға туралы, кәсіби ауру (улану)
белгілері, сонымен қатар адам өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін
жағдай туралы тікелей басшыға хабарлауы тиіс;
• мерзімді медициналық тексерулер мен ауысымды медициналық
куәландырудан, сонымен қатар өндірістік қажеттілік аясында немесе
кәсіби ауруға шалдыққан сәтте басқа жұмысқа ауысу үшін медициналық
куәландірудан өту;
• жұмыс берушімен ұсынылатын жеке және ұжымдық қорғаныс құралдарын
тағайындауды қабылдау және пайдалану;
• жұмыс беруші қаржыландыратын жағдайда медициналық мекемемен берілген
емдік және сауықтыру шараларын орындау;
• еңбек қауіпсіздігі мен қорғау ережелері мен нұсқамасы, норма
талаптарын, сонымен қатар өндіріс орнында қауіпсіз жұмыс жүргізу
талаптарын сақтау.
Жұмыс берушінің құқы:
• жұмыс орнында жағымды еңбек жағдайын қалыптастырғаны, қауіпсіз еңбек
жағдайын жасау жөнінде рационализаторлық ұсыныстар үшін жұмысшыны
ынталандыру;
• Бекітілген Еңбек кодексі тәртібімен еңбек қауіпсіздігі мен қорғау
талаптарын бұзған жұмысшыларды жұмыстан шеттетіп, жауапқа тарту.
Жұмыс берушінің міндеттері:
• жұмыс орындардағы кез келген қауіптің алдын алу мен профилактика
өткізу, өндіріс жабдықтарын ауыстыру және техонологиялық үдерістерді
қауіпсіз жағдайға өзгерту шараларын қабылдау;
• еңбек қауіпсіздігі мен қорғау бойынша жұмысшыларды оқыту және
дайындау;
• еңбек қауіпсіздігі мен қорғау бойынша ұйымдастырушылық-техникалық
шаралар өткізу;
• өндірістік үдеріс пен жұмысты қауіпсіз жүргізу жөніндегі құжаттармен
қамтамасыз ету, инструктаж өткізу;
• еңбек қауіпсіздігі мен қорғау мәселесі бойынша білімін тексеру өткізу
және еңбек жөніндегі мемлекеттік өкілетті органдармен бекітілген
ережелерге сәйкес басшылар мен мамандардың біліміне тексеру
ұйымдастыру;
• жұмысшыларға қажетті санитарлық-гигиеналық жағдай жасау, арнайы киім
мен аяқ киімдерді жөндеумен қамту, оларды еңбек жөніндегі мемлекеттік
өкілетті органның бекітілген нормаларына сәйкес профилактикалық өңдеу
құралдарымен, жуатын және залалсыздандыратын құралдармен, медициналық
аптекамен, сүтпен, емдік-профилактикалық тағаммен жабдықтау;
• еңбек жөніндегі өкілетті мемлекеттік органға, және оның аумақтық
бөлімшелеріне, санитарлық-эпидемиологиялық қызмет органының қызметтік
тұлғаларына, жұымсшы өкілдеріне, олардың жазбаша сұраныстарына
байланысты ұйымдағы еңбек қауіпсіздігі мен қорғау, жағдай туралы
қажетті ақпаратты ұсыну;
• мемлекетті еңбек инспекторларының бұйрығын орындау;
• қайғылы оқиға мен өндірістегі кәсіби ауруларды есепке алу, сараптау,
тіркеуді жүзеге асыру;
• жұмысшы өкілдерінің қатысуымен бес жылда бір рет мерзімді түрде еңбек
жағдайына байланысты өндіріс нысандарын аттестациялау, сонымен қатар
еңбек жөніндегі мемлекеттік өкілетті органның бекіткен ережесіне
сәйкес қайта құрудан кейін, жаңалау, жаңа техника немесе технология
орнатқан соң аттестациядан өткізу;
• Қазақстан Республикасының бекітілген заңнамалық тәртібімен қайғылы
жағдайларды тексеруді қамтамасыз ету;
• еңбек міндеттерін орындауда жұмысшының денсаулығы мен өміріне келетін
қауіпке деген жауапкершілікті сақтандыру;
• халықтың санитарлық-эпидемиологиялық жағдайы саласында мемлекеттік
өкілетті органның сәйкес территориалдық бөлімшесіне қатты улану туралы
жағдайды хабарлау;
• қауіпсіз еңбек жағдайын қамтамасыз ету;
• өзінің қаржы есебіне, Қазақстан Республикасының заңнамасында
қарастырылғандай, сонымен қатар еңбек жағдайы қанағаттандырмаса,
немесе өндірісте кәсіби ауру белгілері білінсе басқа жұмысқа ауысу
кезінде міндетті, мерзімді (еңбек қызметі кезеңінде) медициналық
куәландыру және ауысымдық медициналық куәландырудан өткізу;
• апатты жағдайлардың алдын алу мен өзге тұлғаларды жарақаттайтын
әсерлерді жою бойынша атқарылатын міндетті шараларды қабылдау.
Жоғары қауіптілік көздері бар жұмыс түрлері мен қызмет спецификасын есепке
алғанда еңбек немесе ұжымдық келісім-шартта жұмыс берушінің қосымша
міндеттері қарастырылуы мүмкін.
Еңбек қауіпсіздігі мен қорғау бойынша шараларды қаржыландыру Қазақстан
Республикасының заңнамасымен тыйым салынбаған, жұмыс беруші мен басқа да
қаржы көздерінен жүзеге асырылады.
Қаржы көлемі ұжымдық келісім-шартпен анықталады.
http:sachok.kzreferatshow671
Ұлы Tүркістан.
Tарих деректерi.
Бұл Әбдол’әзиз Чiнгiзхан есiмдi шығыстүркiстандық мұғаджардың (эмигрант)
1939 жылы 27 сәуiр күнi мысырлық ең мәшһүр қауым арасында, ислам
бауырластық кеңесiнде жасаған лекциясы. Ұлы Түркiстан жайлы араб тiлiнде
жазылған бұл лекцияны автор кезiнде өзi шағатай тiлiне аударып Йаш
Түркiстан журналына, Мұстафа Шоқайға жолдаған екен. Осы кезеңдерi
журналдың шығуы тоқтап қалуына байланысты аталмыш жазба Мұстафаның жеке
мұрағатында сақталып келген.
Бұл еңбек Франциядан әкелiнген Шоқай құжаттарымен бiрге бүгiнгi күнге жетiп
отыр. Әбдол’әзиздiң кiм болғаны бiз үшiн беймәлiм. Бiрақ оның өз
замандастары арасындағы озық ойлы зиялы жандар қатарынан екенi анық.
Орталық мұрағаттағы Мұстафа Шоқай құжаттары iшiнде Әбдол’әзиздiң Йаш
Түркiстан журналы мен оның редакторы атына Мысырдан, Каирден жолдаған
бiрнеше хаты бар. Алдымен арабша жазылып, одан шағатай тiлiне түсiрiлген
бұл жазба ендi араға алпыс жылдан артық уақыт салып бiздiң қазақша
аудармамызбен назарларыңызға ықшамдалып ұсынылып отыр. оның тарихына
қатысты базбiр деректер
Түркiстан – түркi жұрты немесе түркi елi және түркi өлкесi деген сөз. Бұл
өлке бүкiл адамзат мәдениетiнiң бастау алған жерi, түркi дүниесiнiң бесiгi,
ұлы Азияның жүрегi.
Бұл өлке мәдениет ошағы ретiнде ең көне өлке болғандықтан да түркi
тарихының әр дәуiрiнде жасалған мәдени ескерткiштердi өз құшағында сақтап
келедi. Бүкiл түркi әлемiнiң атажұрты! Түркi қағандарының, хандары мен
билерiнiң орталық мекенi және мәдениетiнiң қайнар бұлағы болған бұл жерден
бүкiл дүние құрылымдары жан-жаққа тарады.
Бұл көне өлке парсы тарихының әуелгi ескерткiш-мұраларында жазылып қалған
деректер бойынша Тұран (түркi) әулеттерi мен Иран әулеттерi арасындағы ұрыс-
қақтығыстардың майдан алаңы болып, бұл тартыстарда Түркiстан ханы Афрасияб
ирандықтарға қарсы соғысқан. Олардың бұл шайқастары Мұса пайғамбардың
ғасырына сәйкес келедi. Бұл ұрыс-шайқас, соғыстар туралы көп кiтаптар
жазылған. Соның бiрi Ғәзнәлi сұлтан Мәһмудтың әмiрiмен әр бетi бiр алтынға
тең бағаланып жазылған Фердоусидiң атақты Шаһнамасы. Бұл шайқастар
қазiрге дейiн бүгiн өткендей етiп мысал орнында жатқа айтылады.
Түркiстан түрiктерi мыңдаған жылдардан берi, ғасырлар бойы өзiнiң тұтас
өлкесiне иелiк етiп, басшылық жасап келдi. Иран хандарын кәсiрi, Мысыр
хандарын ферғауын дейтiнi секiлдi Түркiстан хандарын да қаған (хақан),
қаан деп атайды. Тарихқа белгiлi қағандардың ең байырғысы ұлы Оғыз хан
болды. Бұл қаған Түркiстандағы Йасы шәһәрiн (Түркiстан шейхы Қожа Ахмет
Яссауидiң жұрты) орталық ете отырып Шын, Орта Азия, Ауғанстан мен
Үндiстанның да кейбiр өлкелерiне басшылық жасады. Бұл ұлы қаған Ибраһим
пайғамбардың заманында өткенiн тарих мәлiм етедi. Базбiр тарихшылар Оғыз
ханның қызы Қантұра ханым Ибраһим пайғамбармен тұрмыс құрғаны туралы да
жазады.
Түркiстандықтар миләдтан (христиан жыл санауынан) 13 ғасыр бұрын солтүстiк
Шында Гүн түркi императорлығы аталатын үлкен императорлық құрды. Бұл
императорлықты Еуропада да Гүн императорлығы деп танығандығы секiлдi,
шындықтар да Сиуңниу (Шиуңниу) императорлығы деп атады. Бұл императорлық
Қиыр Шығыстан Орталық Еуропаға дейiн созылып жатты. Ұлы император Атилла
хан өлген соң (453 ж.) бұл императорлық орнына Түркiстанда Түркийә
императорлығы деген атпен және бiр ұлттық императорлық құрылды. Бұл
императорлықты шындықтар Түкийө (Түпийо) императорлығы деп атады.
Адамзат мәдениетiнде үлкен өрлеу туғызған бұл императорлық Корея түбегiнен
Хазар теңiзiне дейiн созылып жатты. Миладтың (христиан жыл санауының) 659
жылы өзара араласулар мен бөлектенулер себебiнен ойғұр, қарлұқ, түркiш
секiлдi әр түрлi аттармен әр түрлi ұлттық мемлекеттер бой көтердi. Олар
әлемдiк саясатта және адамзат мәдениетiнде өзiндiк рөлдер атқарды.
Түркiстанда ислам нұры енiп, кең тарай бастады. Түркiстан топырағы қазiрге
дейiн исламияттан бұрынғы бабаларымыздың өмiрiне дейiн көз алдымызға
келтiретiн ғылыми және тарихи ескерткiш мұраларын жер астында сақтап
келедi.
Америка археологиялық экспедициясының 1904 жылы Ашхабад қаласы маңында және
Алман (немiс) археологиялық экспедициясының 1902 жылдан 1914 жылға дейiн
Түркiстанның шығыс бөлiгiнде – Тұрфан, Қарашар, Күчар атыраптарында төрт
дүркiн жүргiзген қазба жұмыстарында табылған, сондай-ақ, орыс археологтары
Түркiстанның солтүстiк бөлiгiндегi қазақ, қырғыз далаларынан тапқан ғылыми,
тарихи ескерткiш мұралар Түркiстан түрiктерiнiң исламияттан бұрынғы жоғары
мәдениетi мен көркем өнерi және шеберлiктерi туралы анық мағлұматтар
бередi. Бұл мұралар қазiр Алмания, Англия, Америка, Ресей мұражайларын
көрiктендiрiп тұр.
Исламият дәуiрiнде де Түркiстан өзiнiң бағзы өнерi мен көне мәдениетiн
жоғалтқан жоқ. Ислам дiнi Түркiстанға хижраның 96 жылдарында Вәлиддин
Әбдулмәлiктiң халифалық құрып тұрған заманында жетiп, аз уақыт iшiнде көпке
жайылды және өрлеу дәуiрiн бастан кешiрдi. Ислам мәдениетiн ең көп
қабылдаған түркiстандықтар болды. Уағыз iсi де түркiстандықтар зердесiнен
туындаған нәрсе-тiн.
Исламиятқа дейiнгi аралықта жоғары бiр өзiндiк дүниетаным, өзiндiк байырғы
мәдениет иесi болып келген түркiстандықтар исламды қабыл еткеннен кейiн,
оның дамуына да өзiндiк ықпал етуi табиғи жәйт едi. Ислам мәдениетi
салаларында Түркiстан түрiктерiнiң қызметi жоғары болды. Исламды қабылдап,
исламиятты тарату үшiн медреселер ашты. Бұхара, Самарқанд, Қашқарда
исламнан тәлiм беру үшiн жоғары мектептер, медреселер салынды. Исламды
жаймақ үшiн Тибетке ислам миссионерлерiн жiбердi.
Көптеген тибеттiктер исламды қабыл еттi. Кейiн Моғолстанда жасайтын
бауырлары моғол түрiктерiне исламды тарату мақсатымен ислам тағлиматын
жайды және Шынға да Түркiстан миссионерлерi барып нәтижелi жұмыстар
жүргiздi. Бiр қауым шындықтар мұсылмандықты қабылдады. Сол үшiн де Шында
мұсылмандарды хой-хой деген атпен атай бастады. Хой-хой ойғұрлар атын
бұзып айтудан шыққан едi.
Ойғұр – түрiк әулеттерiндегi бiр тармағының есiмi. Қытайлар тiптi бүгiнгi
күнге дейiн бүтiн дүние мұсылмандарын осы атпен хой-хой деп атайды.
Шынның батыс уәлаяттарында мұсылмандардың көп болуы да түркiстандық ислам
миссионерлерiнiң ықпал етуiнен орнаған жәйт едi.
Түркiстандықтар ислам үшiн түрлi қызметтерде болды. Тiптi бүтiн ислам
әлемiнде Құраннан кейiнгi ақиқат жолы саналатын бiр адис жинағы Сәһиһ әл-
Бұхаридi (Әл-Бұхари ақиқаты) жазған Түркiстанның Бұхара шаһарынан шыққан
Мұһәммәд Исмаил есiмдi бiр түркiстандық түрiк едi.
Сонымен қатар, ол дәуiрдiң құқықтық заңдарына барабар болған жазба
мұралардың бiрсыпырасын Түркiстан түрiк ғалымдары жазды. Мәселен, осы күнге
дейiн тарихта, құқықтық еңбектерде Парлақ (мәшһүр) атымен танылған
әдайә иесi (авторы) марғұландық Әли бин Әбубәкiр және қашқарлық ғұлама
Сейiд әд-Дин, сондай-ақ, ғұлама Тәфтазани, ғұлама Нәсәфи, шейх Шәмс әл-
А’мәт, ғұлама Сәдр әш-Шәри’ә, ғұлама Тәж әш-Шәри’әлардың бәрi де Түркiстан
түрiктерi. Шешендiк iлiмiнде алдына жан салдырмаған Әбдолқаһһәр Журжани мен
Йүсiф Искаки, құран тәфсiрi (түсiндiрмесi) мен сөз мәнiн ашуда осы күнге
дейiн теңдесi табылмаған жаңалық иесi ғұлама Жаролла Зәмхәшри – бәрi де
түркiстандық түрiктер едi.
Негiз кiтаптардың ең мықтылары Мәнар (шырақ-маяк), һәсами (шешiм),
Тоузиһ (түсiндiрме), Тәлвиһ (iз), Тәнқиһ (тазарту) және басқалары да
Түркiстан түрiктерi тарапынан жазылған. түркiстандықтардың шұғылданбаған
ғылым салалары жоқ. Көне грек iлiмi негiзiнде әуелгi жағрафия кiтабын
жазған Әбу Зәййид есiмдi бiр түркiстандық болатын. Үндi ғылымы мен
философиясын ислам әлемiне және Еуропаға танытқан Әбу әр-Рәйһан әл-Бируни
де Түркiстанның Хорезм шаһарынан шыққан түрiк едi. Ислам дүниесiнiң
Аристотелi, бүтiн Еуропаның ұстазы Әш-шәйх әр-Рә’ис Әбу Әли Сина мен ислам
әлемiнiң ең ұлы философы Әбу Нәсiр Фараби де түркiстандық түрiк болып
табылады.
Фарабидiң Әс-сийасат әл-мәдина атты еңбегi экономикалық саясатқа арналған
кiтап. Ислам мәдениетiнде бұл проблемаға жазылған тұңғыш еңбек осы.
Фарабидiң бұл кiтабындағы экономикалық, шаруашылық саясаты туралы iлiмдi
исламда насихаттау, негiздеу бiздiң Түркiстан түрiктерiне үлкен пайда
әкелмек.
Түркiстандықтар ғылым саласында ең мәшһүр бiр ұлт болумен қатар әлем
тарихында мемлекет, әкiмшiлiк тәртiп, саясат iстерiмен шұғылданушы,
жаңалықтар жаратушы қырларымен де танымал едi. Сол үшiн де Әббасийлер
уақытында мекеме iстерi мен әскери қызметтерде Түркiстан түрiктерi өте көп
болды.
Орталықтан алыс, әкiмшiлiк iстерi қиын кейбiр уәлаяттардың әкiмшiлiк
орындарында түркiстандықтар болатыны да бiраз нәрселердi, үлкен нәтижелердi
аңғартады. Бұл уәлилер арасынан шыққан кейбiр түркiстандықтар белсендi
қимыл жасау арқылы тәуелсiздiкке қол жеткiзiп, дербес мемлекеттер құрды.
Мәселен, Мысыр мен Сирияда жарты ғасыр бойы қожалық еткен толондар
мемлекетiн құрушы Аһмәд Толон түркiстандық түрiк болғандығы баршамызға
мәлiм. Мысырда құрылған бұл түркiстандық Толон дәулетi исламдықтар үшiн,
әсiресе, мысырлықтар үшiн өте жоғары бiр қызмет көрсеттi. Бұл мемлекет орта
ғасырлық ислам тарихында өзiндiк мән-маңызы ерекше болған Түркiстан түрiк
дәулетi едi.
Мысыр мен Сирияға әкiм болған бұл түркiстандық Аһмәд Толон айрықша бiр
құтты теңiз флотын жасады. Меккеде теңiз флотының бiр орталығы құрылды.
Мысыр мен Сирияда тәртiпке келтiрiлген бiр әкiмшiлiк ұйымы ашылды. Қаржы
iстерiн тәртiпке келтiрiп, халықты ауыр алым-салықтардан құтқарды.
Егiншiлiк, сауда, өнеркәсiп iстерiнiң дамуына қамқорлық еттi.
Ол салалардан Әббасийә әулетi басқаруындағы кезеңдердей мұнда шеттен тауар
тасымай-ақ пайда, түсiм көбейдi. Мысырда жаңа ғимараттар, мешiттер,
моншалар, сарайлар, медреселер, мектептер салынды. Бұл түркiстандық Аһмәд
Толонның Мысырда салдырған үлкен жұма мешiтi Түркiстан сәулет өнерiнiң
қастерлi бiр үлгiсi болып табылады. Мысырда Түркiстан сәулетшiлiгi
тарапынан салынған ең әуелгi жұма мешiт осы Аһмәд Толонның мешiтi. Қазiргi
күндерi де бұл жұма мешiт Мысырдағы ең көркем ғимараттардың бiрi болып
табылады.
Бұл дәуiрде әдебиет, музыка, қолөнер, сәулет өнерi салалары да үлкен бiр
өрлеу үстiнде едi. Бұл кезеңдi мысырлықтар алтын дәуiр деп таниды.
Бұл мемлекет ыдырап, кейiн Мысыр мен Сирияны Әббаси әмiршiлерi қайырып алса
да, Шам ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
саяси жүйелері.
Қабылдаған:
Орындаған:
Тобы:
Шымкент 2010
Жоспар
I.Кіріспе
1) Саяси жүйе ұғымы туралы
II.Негізгі бөлім
1) Саяси жүйенің жіктелуі
2) Саяси жүйенің құрылымы
3) АҚШ
4) Ұлыбритания
5) Франция
III.Қорытынды
Саяси жүйе ұғымы туралы
"Жүйе" ұғымын XX ғасырдың 20 жылдары ғылыми айналымға алғаш енгізген неміс
биологы Л. Фон Борталанфи (1901 -1972). Ол бұл терминді клетканың сырткы
ортамен алмасу процесін көрсету үшін пайдаланды. Ғалым жүйеге өзара
байланыста болатын элементтердің біртұтас жиынтығы ретінде карады. Жүйенің
бір элементі өзгеріске ұшыраса, барлық тұтастымен өзгереді. Жүйе сыртқы
дабылдарға және өзінің ішкі элементгерінің талаптары на жауап қайтару
арқасында дамиды.
Саяси жүйе төмендегідей кызметтерді атқарады:
1.Белгілі бір әлеуметтік топтың немесс көпшілік халыктың саяси билігін
камтамасыз ету. Ол биліктің тәртіпке келтірілген, ережелерде, калыптарда
бскітілген, яғни институционалданған түрі. Сондықтан ол конституцияға
негізделген жалпыға міндетті зандар шығарады. Сол арқылы қоғамда тәртіп
орнайды. Егер оны бұзушылар болса, оларға тиісті шара қолданылады.
2.Саяси жүйе қоғамдық қатынастарды реттейді, жекелеген әлеуметтік топтар
немесе көпшілік халықтың максат-мүддесіне сәйкес адамдардың тіршілік
әрекетінін әр түрлі салаларын басқарады. Ол әлеуметтік институттар
қызметінің мақсаггарын айкындайды, солардың негізінде оларды орындаудың
саяси жобаларын жасайды.
3. Саяси жүйе қоғамда жинактаушылык, топтастырушылық кызметті атқарады. Ол
ортақ әлеуметтік-саяси мақсаттар мен кұндылыктардынң айналасында барлық
әлеуметтік топтар, таптар, жіктердің белгілі бір бірлестігін қамтамасыз
етеді.
4.Экономиканың калыпты жұмыс істеп, прогресті дамуына қажетті саяси жағдай
жасау. Мысалы, саяси жүйе өндіріс кұралдарына меншік түрлерін күқыктық
тұрғыдан бекітеді, каржы жүйесін реттейді, салық саясатын жүргізеді.
5. Коғамды, оның мүшелерін ішкі және сырткы бүліндіргіш әрекеттерден
корғау. Мысалы, ұйымдасқан қылмыс, сырткы агрессиядан (әскери.
экономикалык, информациялык) және т.с.с,
Сонымен, қогамның саяси жүйесі деп билік жүргізіп, коғамда тұрақтылык пен
тәртіпті қамтамасыз ететін, әлеуметтік топтар, таптар, ұлттар, мемлекеттер
арасындағы саяси өзара катынастарды реттейтін ұйымдар мен мекемелердің
жиынтығын айтады. Бұл жүйе саяси деп аталады. Себебі мемлекеттік істер алға
қойған максатты, амал-әдістсрді, оларға жету жолдарын қамтитын арнайы жеке
зерттелінетін шаралар, саяси бағыт арқылы жүзеге асырылады. Сонымен қатар
оны жүйе дейді. Өйткені оған мемлекеттен басқа мсмлекеттік билікке ықпал
ету үшін басқалармен бәсекеге түсетін, одақтарға кіретін, мәмілеге келетін
мемлекеттік емес көптеген ұйымдар да кіреді. Бұл саяси катынастардың
күрделі көрінісі жүйелілікті, тұтастықты білдіреді.
Саяси жүйенің құрылымы
Зерттеушілер саяси жүйенің мынадай негізгі төрт болігін атайды: 1) саяси
институттар; 2) саяси катынастар; 3) саяси ерсжелер; 4) саяси
мәдениет. Соларға кысқаша сипаттама берелік.
Саяси институттарга (ұйымдар, мекемслер) мемлекет, саяси партиялар,
кәсіподақтар, кооперативтік, жастар, әйелдер, т.б. ұйымдар мен бірлестіктер
жатады. Бұл ұйымдардың бәрі таптық, топтық, ұлттык, жыныстық, кәсіби, жас
мөлшеріне қарай және т.с.с. байланысты пайда болатын көптеген әлеуметтік
мақсат-мүдделерді білдіріп, корғау үшін кұрылады.
Солардың ішіндегі ең негізгісі — мемлекет. Ол қоғамда белгілі бір
тәртіпті орнатады, оны басқарады, экономикалық және әлеуметтік құрылымын
корғайды. Ол үшін мемлекеттің арнайы аппараты, еріксіз көндіретін күштеу,
зорлау органдары (әскер, сот, полиция, милиция және т.б) болады. Солардың
көмегімен ол адамдардың жүріс-тұрыс, іс-әрекетін реттейді. Мемлекет коғам
атынан оның ішкі және сыртқы саясатын атқара алады.
Мемлекеттік емес ұйымдардың арасында қазіргі қоғамның саяси өмірінде ең
үлкен рөл атқаратындар — саяси партиялар. Олар мемлекеттік билікті жүзеге
асыруға, саяси жүйені, идеологиялар мен доктриналарды, қоғамдық пікірді,
саяси сана мен мәдениетті қалыптастыруға ат салысады.
Қоғамның ең бұкаралық ұйымына кәсіптік одақтар жатады. Олардың ыкпалы әр
елде әр түрлі. Біздін елімізде олар халык шаруашылығын өркендетудің маңызды
міндеттерін шешуге каты-сады. Енбекшілердің, заңды талаптарын корғайды,
еңбек занда-рынын. катаң сакталуын кадағалайды. Олардың денсаулығын сақ-
тауға, мәдени-тұрмыстық қажетін өтеуге камқорлык жасайды. Тұрғын үйлерді
бөлу, балабақшасына орналастыру, мектеп окушыларының жазғы демалысын
ұйымдастыру жұмыстарын бас-карады. Қазір оның ыкпалы төмендеп кетті.
Қоғамнын саяси жүйесіне діни ұйымдар да кіреді. Олардын рөлі, әсіресе,
феодалдык, коғамда зор болды. Ол кезде олар аксүйектер билігін де өздсріне
қараткысы келді. Сондықдан олар мемлекеттік билікпен катар өздерінің заң
шығарушы, атқарушы, сот билігін де кұрды. Олардын ішіндегі ең озбыры
католик шіркеуінін XIII ғасырда өздеріне карсыларды ерекше қатал кудалаған
сот, полиция ұйымы — инквизиция еді. Олар 5 миллионға жуык адамды қугын-
сүргінге салып, біразын тірідей отқа жағып жіберді. Капитализм кезінле дін
орындарының әсері әлдеқайда бәсеңдеді, бірақ саяси өмірде ыкпалын тежеген
жоқ. Бұрынғы Кенестер Одағы кезінде олар катты қудаланған болатын. Казіргі
кезде жағдай өзгерді.
Жоғарыда көрсетілген ұйымдардың ішінде мемлекет пен саяси партиялардың
саяси жүйе тікелей қатынасы бар. Кәсіподақтар мен шіркеудің тура
болмағанмен жанама катынасын байқаймыз. Олардың қатарына жастар одағын,
еңбек ұжымдарын, коопера-тивтерді жаткызуга болады. Солармен катар биліктен
алшақ, де-генмен, белгілі бір жағдайларда оған ықпал да жасай алатын ұйым-
дар бар. Оларға жазушылар, суретшілер, композиторлар одағы, ғылыми-
техникалық қогамдар, көптеген ерікті, спорт, мәдени және т.б. ұйымдар
жатады.
Коғамдық жүйенің екінші бөлігін саяси қатынастар құрайды. Оған таптардын,
этникалык бірлестіктердің тұлғалар мен коғам-ның азамат пен мемлекеттің
арасындағы қатынастар кіреді. Олар-дың басқа (экономикалык, ұлттык, діни,
отбасылык және т.с.с.) қатынастардан айырмашылығы мұнда олардын, саяси және
мемлекеттік билікке катынасы көрініс береді.
Саяси жүйенің үшінші бөлігі болып саяси ережелер (нормалар) есептеледі.
Олар саяси институттардың өзара бірлесіп әрекет етуін камтамасыз етсді және
саяси жүйенің ережелік негізін кұрайды. Олардың ішіндегі ең маңыздысына
Конституция жатады.
Саяси жүйенің төртінші белгісі — саяси мәдениет. Ол саяси сана мен іс-
әрекетте, саяси көзқарастарда, идеяларда, теорияларда, саяси
тұғырнамаларда, бағдарламаларда, шешімдерде, саяси ережелерге қатынаста
көрініс табады. Саяси мәдениеттің реттеушілік қызметі адамдардың іс-
әрекетіне және олардың ұйымдарына ететін әсерінен білінеді. Сонымен бірге
бұрынғы және қазіргі саяси жүйе және оның элементтеріне, саяси
кызметкерлер, баскару аппаратының лауазымды адамдарына, саяси басқару
шешімдерін дайындау және қабылдау процесіне және т.б. ыкпал етуінен де
байкалады.
Саяси жүйенің жіктелуі
Саяси жүйенің жіктелуі жөнінде ғалымдар арасында ортақ пікір жоқ. Олар бұл
мәселеге әр жақтан карайды, әр түрлі өлшемді (критерийді) пайдаланады.
Мысалы, марксизм формациялык көзкарасты басшылықка алып (өндіріс тәсілінін.
және коғамның таптық кұрылымының өзгешеліктеріне карай) оны кұлдық, фео-
далдық, капиталистік және коммунистік саяси жүйе деп бөледі.
АҚШ
АҚШ – та мемлекетті басқару түрі республикалық. Яғни Республика деп
мемлекеттік биліктің барлық жоғарғы органдары белгілі бір уақытқа
сайланатын немесе өкілдік мекемелер арқылы қалыптасатын мемлекеттік
басқарудың түрі.Президентті жалпыға бірдей, тікелей, құпия сайлау арқылы
халық сайлайды. Ондай президенттің билігі зор. АҚШ-та атқарушы билік
тікелей парламентке бағынбайды. Президент үкіметті өзі тағайындап, өзі
басқарады. Айта кететін болсақ мұндай билік ең алғаш осы АҚШ-та орнады. Бұл
елде президент 4жылға сайланады. Онда премьер-министр болмайды. Президент
мемлекетті де, үкіметті де басқарады. Ол департаменттердің
(министерстволардың аты) басшыларын, министрлер кабинетін және үкіметті
тағайындайды. Олар тек президентке ғана есеп береді. Оның қылмыскерге
кешірім жасауға, марапаттауға, халықаралық келіссөздерді жүргізуге құқығы
бар. Бірақ президенттің заң шығаруға құқығы жоқ. Ол бюджетті де шеше
алмайды оны Конгресс шешеді. Парламент президенттің қай тағайындауын болсын
бұза алады оны “право вето” деп атайды. Конгресс президентті орынынан ала
алады оны “импичмент” дейді. Адам саны 300 млн 3-ші орын әлемде.
АҚШ-та екі партия тайталаса билік етеді Республикалықтар және Демократтар.
Америка Конституциясы - әлемдсгі осы уақытқа дейін өз күшін то-лық сақтап
отырған ерте, алғашқы қабылданған Конституция. Ол дүние жүзіндегі басқа
елдердін конституцияларына үлгі болғанын атап өткен жөн. Конституцияның
құдіреті оның ерекше икемділігі мен қарапайымдылығына байланысты. 18
ғасырдың соңғы кезінде алғашқы қабылдаңған бұл Конституция Атлантика
жағасындағы 13 штатқа, оның 4 миллион тұрғындарының қоғамдық өміріне
басшылық атқарды. Оның негізгі ережелерінің өміршеңдігі сондай 27 ғана
түзетумен ол бүгінгі Атлант мүхитынан Тынық мұхитқа дейін созылған 50ден
аса штаттардағы 260 миллион американдықтардың тілектеріне, тыныс -
тіршілігіне абройлы қызмет етіп келеді.
Конституцияга қарай жол түзу, оңай болған жоқ. Қызу пікір талас-тан туған
ойларды топшылау барысында алты жылғы тәжірибеден өткізгеннен кейін,
алғашқы нұсқасы 1787 жылы қабылданды.
Конфедерацияның қағидалары штаттардың арасында ерікті одақтарды құруға және
өте шектелген билігімен федералдық үкіметті қалыптастыруға жағдай туғызды.
Осындай мәселелердің ішінде: қорғаныс, халық қаржысы, сауда мәселесі бар.
Ал қиын-қыстау жағдайларында федералдық үкімет штаттардың
легислатурасындағы билігінде болды. Ол не тұрақтылыққа не өктемдікке
мүмкіндік туғызған жоқ. Көп уақыт өтпей-ақ конфедерацияның әлсіздігі
анықталды. Саяси және зкономикалық жағдаймен күрделі сипатқа ие болып, жаңа
ұлт аласапыранға жақындады. Америка Құрама Штаттардың 1789 жылы бірінші Пре-
зиденті болып сайланған Джордж Вашингтонның айтуы бойынша 13 штаттың
бірлігі нашар болды. Олар құмдай сусыды деуге де болады.
Осындай күрделі жағдайда Америка Құрама Штаттарының Конституциясы өмірге
келді. Республиканың заң шығаратын органы, Континенталдық конгресс, 1787
жылдың ақпан айында қағидаларды жаңадан қарастыру үшін Пенсильвания
штатының Филадельфия қаласына барлық штаттарға өкілдерін жіберу туралы
шақыру жіберді. Конституциялық конвент 1787 жылы мамырдың 25 жұлдызында
Тәуелсіздік залында жиналды, он бір жыл бұрын, 1776 жылдың шілде айында,
осы залда Тәуелсіздік декла-рациясына қол қойылған еді. Делегаттар тек
конфедерациянын қағидаларын өзгертуге жиналғанымен, олар ең әуелі жаңа
орталықтандырылған үкіметтің шартын құрастыруға кірісті. Жаңа құжат -
Конституция -1787 жылы, қыркүйектің 17 жұлдызында дайын болды, ал 1789
жылдың 4 наурызында ресми қабылданды.
Конституцияны құрастырған 55 делегаттың арасында атақты көпшілігі жаңа
ұлттың Негізін Қалаушылары - ретіндегі кісілср болды. Олар өмірдің сан
алуан мүддесін, тарихи болмысын, күй-жайын бейнелеп көрсетуге тырысты.
Бірақ бәріде Конституцияның преамбуласындағы мына түжырымға келісті: Біз
Америка Құрама Штаттарының халқы, іргелі одақ кұру үшін, әділетті қоғам
құру үшін, отанда тыныштық орнату үшін, бүкіл одақтық қорғаныс пен жалпы
халықтық ауқаттылық үшін және өзіміздің, біздің ұрпақтарымыз үшін аянбай ат
салысамыз деді.
ҮКІМЕТТІҢ ПРИНЦИПТЕРІ
Конституцияның алғашқы қабылданған нұсқасы түрлі өзгерістерге ұшырағанымен
оның негізгі принциптері 1789 жылдағы түрінде сақталып қалды. Мемлекеттік
биліктің үш тармағы - атқарушы билік, заң шығарушы билік және сот билігі-
бір бірінен тәуелсіз, жеке дара, дербес. Сөйте тұра билік тармақтары өзара
тепе-теңдік сақтайды. Әр билік тармағы басқа екі билік тармағының артық
мүмкіншілігін доғарып, тежеп түрады. Президент ұсынған, Сенат құптаған
Конституция өзінің тұжырымдарына сәйкес қабылданған басқа заңдардан, алуан
түрлі нормативтік актілерден, және ережелерден жоғары болып саналады.
Азаматтардын бәрі де заң алдында тең және бәрі де заңды қорғауға тең
құқылы. Штаттардың бәрі тең, ешбір штатқа федералдық үкімет ерекше тәртіп
көрсетпейді. Конституция талаптарының шеңберінде әрбір штат басқа штаттың
заңын құптауға және оған өз құрметін көрсетуге тиіс. Штаттың үкіметі
федералдық үкіметке сәйкес демократиялық сипатта болуы керек, ал биліктің
қайнар көзі - халық.
Ұлыбритания
Конституциялық монархия. Мемлекет басшысы королева. Үкімет басшысы премьер-
министр. Заң шығару органы Парламент. Ол екі палатадан Лордтар және Қауым.
Ұлыбритания БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты мүшесі, "үлкен сегіздіктің"
мүшесі, ядролық державалардың бірі бола отырып, КСРО тараған кезден бастап
Кеңестік бұрынғы кеңістікті өзінің стратегиялық мүдделерінің аймағы ретінде
қарай отырып, жаңа тәуелсіз мемлекеттер жөнінде белсенді көзқарас ұстанды.
Атап айтқанда Британ сыртқы саясатының басым бағыттарының бірі Каспий
аймағын елдің ұлттық мүдделерінің ауданы ретінде қарап, онда өзінің орнын
нығайтуға күш салуы болып табылады. 1990 жылдардың басында елдің бұрынғы
Премьер-Министрі, көрнекті британ саясаткері М.Тэтчердің Қазақстанға келуі
осының дәлелі. Лондонның Орталық Азия мемлекеттері жөнінде маңызды
міндеттеріне либералдық реформаларды қолдау, халықаралық құрылымдарда
тиісті елдердің қызметін бақылау, діни радикализмнің таралуына жол бермеу
жатады.
Қазақстанның Еуропадағы аса ірі сауда және инвестициялық серіктесі ретінде
Ұлыбританияның айрықша орны екі жақты қатынастарда саяси проблемалардың
жоқтығымен, бірінші кезекте мұнайға, газға және құбырға орай
геостратегиялық және экономикалық факторлармен байланысты.
Қазақстан Республикасы мен Ұлыбритания және Солтүстік Ирландия Біріккен
Королдігі арасында дипломатиялык, қаты-настар 1992 жылғы 19 қаңтарда
орнатылды.
Бұл орайда Қазақстан - Британ қатынастарының дамуына Президент
Н.Назарбаевтың Біріккен Королдікке 1991 жылғы қазанда жұмыс сапарының
барысында-ақ тыныс берілген еді. Сол кезде Еуропа қайта құру және даму
банкінің, қазір Қазақстанда белсене жұмыс істеп жатқан "Бригиш Газ", "Бри-
тиш Петролеум" компанияларының және басқа да жетекші британ компанияларының
басшылығы байланыстар орнатылды.
Қазақстанға Король отбасымен мүшелері мұрагер ханзада Чарльз 1996жылғы
қарашада, ханшайым Анна 1993жылғы шілдеде және Королева II Елизаветаның
немере інісі Герцог Глостерский 2002 жылғы қыркүйекте келіп қайтты.
Екі жақты қатынастар экономика мен мәдениет саласында, сондай-ақ НАТО-ның
"Бейбітшілік жолындағы әріптестік" бағдарламасы шеңберіндегі әскери
ынтымақтастық серпінді дамуда.
Президент Н.Назарбаевтың 1994 жылғы наурызда Ұлыбританияға ресми сапары
өзара іс-қимылды тереңдетуде жаңа кезеңді ашты. Қазақстан - Британ
ынтымақтастығының шарттық-құқықтық негізін қалаған құжаттарға қол қойылды.
Бұлар: Достық және ынтымақтастық туралы бірлескен декларация; Білім, ғылым
және мәдениет саласындағы ынтымақтастық туралы; Әуе қатынасы туралы
келісімдер; Екі елдің сыртқы істер министрліктері арасындағы ынтымақтастық
туралы декларация; Қос салық салуды жою және табыс пен мүлік құнының
өсіміне салықтар төлеуден жалтаруды болдырмау туралы конвенция.
1995 жылдың соңы мен 1996 жылдың басында екі жақты экономикалық
қатынастарды реттейтін екі шешуші келісім: Қос салық салуды болдырмау
туралы конвенция және Инвестиция-ларды қолдау мен өзара қорғау туралы
келісім күшіне енді. Бұл Қазақстан мен Ұлыбритания арасында сауда-
экономикалық және инвестициялық қатынастардың дамуын айтарлықтай дәрежеде
жеңілдетті. Оның негізгі бағыттары энергетика, кен өндіру өнеркәсібі,
сауда, әлеуметтік инфрақурылым, денсаулық сақтау, көлік пен байланыс, қаржы
және жекешелендіру саласындағы консалтингтік қызметтер, пайдалы қазбаларды
барлау мен өндіру болып отыр.
Ұлыбритания Еуропа Одағы елдері арасынан бірінші болып 1996 жылғы
маусымда Қазақстан мен ЕО арасындағы серіктестік және ынтымақтастық туралы
келісімді бекітті.
Кейінгі уақытта Қазақстан - Британ қатынастарын серпінді дамыту үрдісі
айтарлықтай нығая түсті. Британ бағыты біздің саясатымыздың еуропалық
бағыттағы маңызды құрамдас бөлігіне айналды. 1997 жылғы маусымда Қазақстан
Президентінің Ұлыбританияға баруы елеулі оқиға деп саналады. Лондондағы
келіссөздерден кейін саяси және сауда-экономикалық байланыстарға, ірі
Британ компаниялармен ынтымақастықты кеңейтуге серпін берілді.
1999 жылғы сәуірде НАТО-ның мерекелік салтанатында Н.Назарбаевтың
Ұлыбританияның Премьер-Министрі Т.Блэр-мен кездесуі болды. Мемлекеттер
басшылары өзара тиімді ынтымақтастықты тереңдету жөнінде бұдан былайғы іс-
қимылды талқылап, белгіледі.
Қазақстан Президентінің 2000 жылғы қарашада Лондонға ресми сапары екі елдің
өзара қатынастарындағы ірі оқиға еді. Сапар барысында Королева II Елизавета
Н.Назарбаевты Қазақстанда саяси және экономикалык, тұрақтылықты қамтамасыз
етуге, заңдылық пен демократияны орнатуға, сондай-ақ жәһандық ауқымда
ядролық қаруды таратпау ісіне сіңірген еңбегі үшін Біріккен Корольдіктің
жоғары наградасы Қасиетті Михаил және Қасиетті Георгий орденімен
марапаттады. Сапар кезінде әскери саладағы ынтымақтастық туралы құжаттарға,
ҚР Өкіметі компаниясы арасындағы өзара түсіністік туралы меморандумға,
сондай-ақ ҚР Білім және ғылым министрлігі мен Британ кеңесі арасындағы
Қазақстан - Британ университетін құру туралы меморандумға қол қойылды.
Ұлыбритания Қазақстанмен сауда-саттықта жетекші орын алатын әлемнің бес
дамыған елдерінің қатарына жатады. 1998 және 1999 жылдары сауда айналымы
тиісінше 629 млн. және 422 млн. долларды құрады. 2000 жылы екі жақты сауда
айналымы 450 млн. долларды, оның ішінде экспорт 231 млн. долларды, импорт
219 млн. Долларды құрады. Және де 2000 жылы Қазақстанның сыртқы сауда
айналымының жалпы көлеміндегі Ұлыбританияның жеке үлесі 3,2 пайызды құрады.
Франция
Басқару түрі - республикалық. Республиканың аралас түріне жатады оны
жартылай президенттік немесе президенттік-парламенттік деп атайды. Мұнда
президенттік те, Парламенттік те түрлердің белгілері кездеседі. Үкіметке
екі жақты Президенттің алдында да және парламенттің алдында да
жауапкершілік жүктеледі. Республиканың классикалық түрі. Парламентті
Францияда- Ұлттық жиналыс дейді. Елдің жалпы ауданы 551 км2. Адам саны 61
млн. Конституциясы 1958 жылдан бері өзгетулермен келе жатыр. Президент 5
жылға сайланады. Сайлау мажаритарлық жүйе бойынша 2 турдан тұрады.
Кейінгі уақытта Францияның ТМД елдерімен екі жақты байланыстарды
айтарлықтай жандандырғаны байқалады. Бұл
ретте екі негізгі бағыт бағдары айқын көрінеді. Бір жағынан, Париждің
стратегиялық басымдықтары қатарына Еуропада қауіпсіздіктің жаңа жүйесін
қалыптастыру кіреді, мұнда Ресейге айрықша орын беріледі. Францияның ТМД-ға
ұстанымдарының басқа маңызды астары өзінің Орталық Азиядағы және Кавказ
сыртындағы қатысуын бекіту әрі кеңейту желісі болып табылады.
Қазақстан мен Франция арасындағы қатынастар айтарлықтай табысты дамуда.
Францияға ықылас экономикалық ынтымақтастықтың елеулі әлеуеті болуымен,
оның зор инвес-тициялық мүмкіндіктері және жоғары технологияларымен си-
патталатын экономиканың жоғары өнімді аграрлық секторы болуымен байланысты.
Париж тарабынан ықылас Қазақстанды қуатты транзиттік әлеуеті, энергетика
саласында зор мүмкіндіктері бар мемлекет ретінде қарауымен байланысты.
Париж біздің еліміздің аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі күш-
жігеріне лайықты баға беріп отыр. Франция Қазақстанның батыс әріптестері
арасында АҚШ-пен және Германиямен қатар алғашқы орындардың бірін алуға
ұмтылады. Бұл үшін гранттар беру әдісі кеңінен қолданылуда. Олардың
алғашқысы, 4 млн. франк сомасы компьютер техникасын сатып алуға
пайдаланылды. 5 млн. франк сомасындағы екіншісі - Арал теңізі ауданында
ауыз суды тазарту жөніндегі жабдықты орнатуға жұмсалды, ол 1996 жылғы 19
шілдеде іске қосылды. 20,3 млн. франк мөлшеріндегі үшіншісі - Француз
шаруашылық жүргізуші субъектілерінің, атап айтқанда банкілерінің
жекешелендіруге көмек көрсету, бағалы қағаздар рыногын құру және
экономикалық реформаның басқа салаларында қатысуын қаржыландыруға арналды.
Екі мемлекет арасындағы қатынастардың негізгі қағидаттары Н.Назарбаевтың
1992 жылы Францияға мемлекеттік сапары барысында жасалған Достық, өзара
түсіністік және ын-тымақтастық туралы шартта қаланды. Франция алыс шет ел
мемлекеттері ішінен осындай деңгейдегі құжатқа қол қойған бірінші мемлекет
болғанын айта кету ләзім.
Өзара байланыстар Қазақстанға 1993 жылы Президент Ф.Миттеранның ресми
сапары кезінде одан әрі өрістеді. Қазақстан мен Францияның жоғары дәрежелі
басшыларымен сенімге құрылған жеке байланыстары екі жақты қатынастарды
дамытуда маңызды ынталандырушы фактор болды. Ф.Миттеран Н.Назарбаевты ТМД-
дағы аса қабілетті әрі беделді басшы деп есептейтінін атап көрсетті.
1997 жылы жоғары дәрежедегі саяси сұхбат Президент Ж.Ширак пен одан әрі
дами түсті. 1995- 1999 жылдар кезеңінде екі мемлекет басшыларының арасында
6 кездесу болып өтті, олар халықаралық немесе аймақтық өзекті проблемалар
бойынша көзқарастардың жақыңдығын немесе сәйкесетіндігін паш етті. Екі
жақты ынтымақтастықтың тұрақты тұрғысынан келгенде Франция басқа ядролық
мемлекеттер қатарында Қазақстанның ядролық қауіпсіздігіне кепілдік берді.
Сауда-экономика саласындағы Қазақстан - Француз қатынастары барған сайын
өрістеп отыр. Қазақстанда 38 француз компаниясының өкілдіктері және
бірлескен кәсіпорындар жұмыс істейді. Жеңіл және тамақ өнеркәсібінде,
құрылыста, денсаулық сақтауда, туризмде жұмыс істейтін француз фирмаларымен
байланыстар жолға қойылған. Қазақстан мен Франция арасында тауар
айналымының серпіні жақсы. 1999 жылы оның көлемі 85 млн. доллар болды.
Отын-энергетика кешенінде, құрылыста, көлікте, геофизикада,
агроөнеркәсіптік секторда, телекоммуникациялар саласында, әуе қозғалысын
басқаруда, информатикада, сондай-ақ бағалы және сирек металлдарды өндіру
мен қайта өңдеуде өзара іс-қимылдың келешегі зор. Тұтас алғанда Қазақстан -
Француз байланыстары саяси, экономикалық, ғылыми, әскери-техникалық
байланыстардың іс жүзінде барлық астарларын қамтиды.
Дегенмен, бірқатар жағдаяйларға байланысты Қазақстанға тікелей
инвестициялардың көлемі соншалықты жоғары емес. Франция тарихи тұрғыдан
алғанда Орталық Азия аймағының істеріне жеткілікті тартылмаған ел,
Қазақстанның энергетика ресурстарын игеру үшін бәсекеге басқа Батыс
елдерінен кейінірек түсті, өндіруші салаларда бірқатар шетін жобалар іске
асырылмай қалды (соның ішінде Қазақстан тарапының кінәсі бойынша да). Соған
қарамастан, рынокта "Тоталь" және "Эльф Акитен" фирмалары тиімді жұмыс
істеп, кейінірек "То-тальФинаЭльф" ірі Франция - Бельгия мұнай
конгломератын құрды, ол Солтүстік Каспийдін, Қазақстан аймағында жұмыстарын
белсенді жүргізуде.
Ұлыбритания
Ұлыбритания
Екінші дүниежүзілік соғыстың салдары. Гитлерге қарсы одақтың мүшесі ретінде
Ұлыбритания соғыстан жеңімпаздар қатарында шықты. Оның адам шығындары
Бірінші дүниежүзілік соғыспен салыстырғанда аз болды, бірақ материалдық
шығындары бірнеше миллиард фунт стрелингкке теңелді. Оның үстіне
Ұлыбритания өзінің сыртқы қаржы активтерінің көбінене айырылып, АҚШ пен
өзінің доминиондарының борышкеріне айналды. Бұл екіжақтылық жағдайын
Ұлыбританияның соғыс жылдарындағы премьер-министр У.Черчиль Триумф және
қасірет деп атады.
Соғыс жылдарындағы консерваторлар басқарған аралас үкіметтің құрамына
лейбористік және либералдық партиялардың өкілдері де енді. Соғыс бітісімен
бұл аралас үкімет тарады да, 1945 жылы шілдеде өткен парламент сайлауында
екі басты қарсыластар:консерваторлық және лейбористік партиялар арасында
билік үшін күрес қайта басталды. Әдетте олардың екеуінің бірі жеңеді. Бұл
саяси маятник осы уақытқа дейін тербелуде. Соғыстан кейінгі алғашқы
сайлауда жеңіс лейбористер жағында болды.
Лейбористік үкімет.1945-1951жж.Лейбористер сайлаушыларға әлеуметтік салада
реформалардың кең бағдарламасын ұсынды.
Бұл бағдарламада Болашақ бетбұрыс деп аталады. Консервативтік партияның
айқын бағдарламасы болмады, олар тек Черчилльдің беделіне арқа тұтты. Олар
өмір сүру жағдайларын жақсартуды көксеген ағылшындардың көңіл-күйін
ескермеді, сөйтіп, қатты жеңіліс тапты. Лейбористерді жақтап 12млн. дауыс
берді, олар қауымдар палатасындағы орындардың үштен екісіне ие болды.
Лейбористік партия өз уәделерін негізінен орындады. Үкімет Ағылшын банкін,
көмір және газ өнеркәсібін, электростанцияларды, телеграф пен
радиобайланысын, заамттық авиацияны, су және теміржол транспортын, ішінара
қара металлургияны мемлекет қарамағына алды. Мемлекеттендіру сатып алу
жолымен іске асырылды. Шаруашылықтың бұл салаларында жалдамалы
жұмыскерлердің 20%-дейін жұмыс істейтін. 1946 жылы кәсіподақтарға қарсы
1927 жылы қабылданған жазалаушылық заң жойылды. 1945-1948 жж. жұмыс
қабілетін жоғалтуға, кәсіби науқастарға байланысты жәрдем ақыларды,
қарттыққа байланысты және жесір әйелдерге зейнетақы төлеуді қамтитын
әлеуметтік қамтамасыздандыру мен қауіпсіздендірудің жаңа кешенді жүйесі
іске асырылды. 10 миллионнан астам жұмысшылардың жалақысы көбейтілді.
Ақырында, 1948жылы ұлттық денсаулық сақтау қызметі құрылды және тегін
медициналық қызмет көрсету жүйесі еңгізіліп, дәрі-дәрмектер тегін
үлестірілетін болды. Лейбористік партия біртіндеп реформалау жолымен
Ұлыбритания демократиялық социализмге өтеді деп есептеді.
Консервативтік үкіметтер.1951-1964жж. 1951 жылы қазанда сайлауда жеңіп
шыққан У.Черчилль тағы да үкімет басқарды. Консерваторлар лейбористер
тұрған әлеуметтік құрылымды сол күйінше қалдырды. Тіпті олар 1945 жылы
сайлаудағы жеңілістен қорытынды жасап, әл-ауқаттылық мемелкеті идеясына
қолдау көрсетті. Консервативтік партия үкімет басында 13 жыл отырды. Ол
өзініңөзгерген жағдайларға бейімделуге және мемлекеттік басқару мен
әлеуметтік-экономикалық саясаттың жаңа әдістерін қолдануға қабілеттілігін
көрсетті. 1962 жылы теңдестірілген экономикалық даму бағдарламасын жасау
үшін экономикалық дамудың Ұлттық кеңесі құрылды. 1964 жылы болған кезекті
парламент сайлауы екі партияның ешқайсысына да айқын басымдылық берген жоқ.
Екеуі де 12 млн. даусы алды, бірақ лейбористердің бағы жанып, сәл ғана
басымдылыққа ие болды.
Г.Вильсонның үкіметі (1964-1970) консерваторлар бастап кеткен болашақ
экономикалық жоспарлауды жасау бағытын жалғасытырды. Г.Вильсон әсіресе
елдің ғылыми-техникалық мүмкіндіктерінің дамуына үміт артты. Осы мақсатпен
1965 жылы парламент тұңғыш ұлттық бесжылждық экономикалық жоспарды
қабылдады. Жосапрды орындау үшін Г.Вильсон үкіметтің, бизнестің және
кәсіподақтардың әрекет бірлігін қамтамасыз етуге тиіс болды. Үкіметтің
Ниеттре туралы декларация атты құжаты жалақының өсуі мен бағаның артуын
ақылға сиымды мөлшерге шектеу ерікті түрде іске асырылса, 1966 жылы кейін
үкімет оныкүгтеп қатыруға кірісті. 1970 жылы парламент сайлауында
консерваторлар жеңіске жетті.
Э.Хиттің экономикалық саясаты. (1970-1974) қалай болғанда да өндірісті
қатаң капиталистік жетілдіру және экономикалық дамуды тездету бағытын іске
асырды. Хиттың тұсында Ұлыбритания ЕЭБ-ге мүше облды. бағалар мен табыс
саясаты бұрынғыдан да нұсқада қабылданды, баға мен жалақыны әкімшілік
жолымен реттестеруші аппарт құрылды. Өнеркәсіпегі қатынастар туралы
кәсіподақтарға қарсы бағытталған заңның консервативтік нұсқаыс жарық көрді.
Ол кәсіподақ қозғалысы мен ереуілдерге қатаң шектеулер қоюды көздеген
болатын. Заң қабылданды, бірақ бүкіл ТБК пен оған кіретін кәсіподақтар оған
қарсы көтерілді. Елге жаппай ереуіл қаупі төнді. Хит баспасөз Бен
тоғышарлардың жұмысшыларды емес, өзін қолдайтынына сеніп, жаңа парламент
сайлауын тағайындайды. Аздаған ғана парламент сайлауын тағайындады. Аздаған
ғана көпшілікпен (303-қарсы 296) 1974 жылы 28 ақпандағы сайлауда
лейбористер жеңіске жетті.
Премьер-Министр Г.Вильсон (1976 жылы оның орнына Д.Ж.Каллагэн келді.) басқа
жоспар мен бағалар мен табыстар саясатының жаңа нұсқасын қабылдауға
мәжбүр болды. Вильсон-Каллагэн үкіметінің (1974-1979) саясатының негізгі
желісі әлеуметтік келісім, яғни кәсіподақтардың атынан ТБК мен үкімет
арасындағы келісім жасасу болды.
Ұлыбританияның сыртқы саясаты. Ұлыбритания әдетте Еуропалық және
дүниежүзілік саясатта ерекше орын алып келді. Ел құрлықтағы соғыстарға
сирек қатынасатын, бірақ дипломатиялық күрестің кездейсоқ қалтарыстарында
әруақытта жетекші күш ретінде көрініс табатын сыртқы саясат саласындағы
көпжылдық тәжірибе Ұлыбританияға Еуропалық концертте бірінші скрипка
рөлін ойнауға мүмкіндік беріп келді.
Екінші дүниежүзілік соғыстан соң жағдай күрт өзгерді:дүниежүзінің
тағдырына жауапкершілік рөлі АҚШ-қа көшті де, Ұлыбритания Еуропада өгей
бала күйінде қалып қойды. Оның ерекше орны мына үш жақты рөлімен
анықталады:Ұлыбритания халықаралық аренада АҚШ-тың басты әріптесіне
айналды, екінші жағынан, ол басты Батыс Еуропалық елдердің бірі қалпында
қала берді, ең соңында, ол көлемі метрополия көлемінің 20 есе артық
доминиондарды біріктіретін ұлттар достығының басшысы ретінде дүние жүзінде
танымал еді. АҚШ пен арада әсіресе соғыстан кейінгі алғашқы жылдары ерекше
қатынастар-бағыныштылық пен қаржы-қаражат саласындағы тәуелділік
қатынастары орнады.
Құрлықтық Еуропамен белгілі бір дәрежеде менсінбеушілік пен салқындық
қатынастары орнады. Бірақ Ұлыбритания барлық батысеуропалық одақтарға мүше
болды (НАТО,Батысеуропалық одақ). Ұлыбритания Францияның ҒФР-мен
жақындасуына сенімсіздікпен қарады. Франция болса, өз тарапынан, ағылшын-
американдардың тығыз байланыстарына сенімсіздік білдіріп, Англияны АҚШ-тың
Троян аты деп есептеді. Бұл 1973 жылға дейін Францияның Ұлыбританияның
Еуропалық экономикалық бірлестікке кіруіне тосқауыл қойып келген
себептерінің бірі ғана.
Ұлыбритания ядролық қаруға байланысты ерекше ұстанымда болып келді. Британ
үкіметтері, француз үкіметтері сияқты, өздерінің партиялық тегіне
қарамастан, тіпті болмағанда, Францияға тең ядролық мәртебеге ие болуға
құқын қорғады.
Ұлыбритания Корея соғысына, БҰҰ мен АҚШ-тың басқа да әрекеттеріне қатысты.
Ұлыбританияның 1991 ж. Маастрихттегі батысеуропалық бірігуі процестері мен
ХХІ ғасыр басындағы саяси, экономикалық және валюталық одақ құру туралы
құжаттарды дайындау мен қабылдауға қатысуын британ саясатының атлантикалық
бағдардан (АҚШ-қа бейімделуден) Еуропалық бағытқа ойысқандығын көрсетті.
Ұлыбританияның КСРО мен социалистік елдерге қатынасы бірқалыпты, ұстамды
болды, әрине, кейде дипломатиялық жанжалдар да болып отырды
Еңбек қауіпсіздігі мен қорғау саласындағы жұмысшы мен жұмыс берушінің
құқықтары мен міндеттері
Еңбек кодексіне сәйкес еңбек қауіпсіздігінің жағдайы дегеніміз – бұл
жұмысшының еңбектегі міндеттерін атқарудағы еңбек қауіпсіздігі мен қорғау
талаптарына еңбек үдерісі мен өндірістік ортаның сәйкестігі.
Еңбек қауіпсіздігі мен қорғау саласында жұмысшының құқықтары мынадай:
• еңбек қауіпсіздігі мен қорғау талаптарымен жұмыс орнының, жабдықтың
сәйкестігі;
• санитарлық-тұрмыстық кеңістікпен, жеке және ұжымдық қорғаныс
құралдарымен, еңбек қауіпсіздігі мен қорғау, сонымен қатар еңбек,
ұжымдық келісім-шарт талаптарына сәйкес арнайы киіммен қамтамасыз ету;
• жұмыс орнына еңбекті қорғау мен жағдайларына тексеру жүргізу туралы
еңбек жөніндегі мемлекеттік өкілетті орган мен оның аумақтық
бөлімшелеріне хабарласу;
• еңбек жағдайын, қауіпсіздігі мен қорғауға байланысты мәселелерді
тексеру мен қарауда өз өкілдері арқылы немесе жеке қатысу;
• басшы немесе жұмыс берушіге тікелей жазбаша өтініш жазу арқылы
денсаулығына немесе өміріне қауіп төнген жағдайда жұмыс істеуден бас
тарту;
• Қазақстан Республикасының бекітілген заңнамасындағы тәртіппен еңбек
тегі міндеттерін қауіпсіз атқару үшін қажетті оқыту және кәсіби
дайындау;
• жұмыс берушіден жұмыс орнының сипаты мен ұйым территориясы, еңбек
жағдайы, қауіпсіздігі мен қорғалу жағдайы туралы, өмір мен денсаулыққа
келетін қауіп туралы, сонымен қатар қауіпті (аса қауіпті) де зиянды
өндірістік факторлардан қорғалуы бойынша қолданылатын шаралар туралы
нақты ақпарат алу;
• еңбек қауіпсіздігі мен қорғау талаптарына сәйкессіздігіне байланысты
жұмыстың уақытша тоқтауы кезінде орташа айлық жалақысының сақталуы;
• еңбек қауіпсіздігі мен қорғау саласындағы жұмыс берушінің заңға қайшы
әрекеттеріне шағымдану.
Жұмысшының міндеті:
• өндірісте болған әрбір қайғылы оқиға туралы, кәсіби ауру (улану)
белгілері, сонымен қатар адам өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін
жағдай туралы тікелей басшыға хабарлауы тиіс;
• мерзімді медициналық тексерулер мен ауысымды медициналық
куәландырудан, сонымен қатар өндірістік қажеттілік аясында немесе
кәсіби ауруға шалдыққан сәтте басқа жұмысқа ауысу үшін медициналық
куәландірудан өту;
• жұмыс берушімен ұсынылатын жеке және ұжымдық қорғаныс құралдарын
тағайындауды қабылдау және пайдалану;
• жұмыс беруші қаржыландыратын жағдайда медициналық мекемемен берілген
емдік және сауықтыру шараларын орындау;
• еңбек қауіпсіздігі мен қорғау ережелері мен нұсқамасы, норма
талаптарын, сонымен қатар өндіріс орнында қауіпсіз жұмыс жүргізу
талаптарын сақтау.
Жұмыс берушінің құқы:
• жұмыс орнында жағымды еңбек жағдайын қалыптастырғаны, қауіпсіз еңбек
жағдайын жасау жөнінде рационализаторлық ұсыныстар үшін жұмысшыны
ынталандыру;
• Бекітілген Еңбек кодексі тәртібімен еңбек қауіпсіздігі мен қорғау
талаптарын бұзған жұмысшыларды жұмыстан шеттетіп, жауапқа тарту.
Жұмыс берушінің міндеттері:
• жұмыс орындардағы кез келген қауіптің алдын алу мен профилактика
өткізу, өндіріс жабдықтарын ауыстыру және техонологиялық үдерістерді
қауіпсіз жағдайға өзгерту шараларын қабылдау;
• еңбек қауіпсіздігі мен қорғау бойынша жұмысшыларды оқыту және
дайындау;
• еңбек қауіпсіздігі мен қорғау бойынша ұйымдастырушылық-техникалық
шаралар өткізу;
• өндірістік үдеріс пен жұмысты қауіпсіз жүргізу жөніндегі құжаттармен
қамтамасыз ету, инструктаж өткізу;
• еңбек қауіпсіздігі мен қорғау мәселесі бойынша білімін тексеру өткізу
және еңбек жөніндегі мемлекеттік өкілетті органдармен бекітілген
ережелерге сәйкес басшылар мен мамандардың біліміне тексеру
ұйымдастыру;
• жұмысшыларға қажетті санитарлық-гигиеналық жағдай жасау, арнайы киім
мен аяқ киімдерді жөндеумен қамту, оларды еңбек жөніндегі мемлекеттік
өкілетті органның бекітілген нормаларына сәйкес профилактикалық өңдеу
құралдарымен, жуатын және залалсыздандыратын құралдармен, медициналық
аптекамен, сүтпен, емдік-профилактикалық тағаммен жабдықтау;
• еңбек жөніндегі өкілетті мемлекеттік органға, және оның аумақтық
бөлімшелеріне, санитарлық-эпидемиологиялық қызмет органының қызметтік
тұлғаларына, жұымсшы өкілдеріне, олардың жазбаша сұраныстарына
байланысты ұйымдағы еңбек қауіпсіздігі мен қорғау, жағдай туралы
қажетті ақпаратты ұсыну;
• мемлекетті еңбек инспекторларының бұйрығын орындау;
• қайғылы оқиға мен өндірістегі кәсіби ауруларды есепке алу, сараптау,
тіркеуді жүзеге асыру;
• жұмысшы өкілдерінің қатысуымен бес жылда бір рет мерзімді түрде еңбек
жағдайына байланысты өндіріс нысандарын аттестациялау, сонымен қатар
еңбек жөніндегі мемлекеттік өкілетті органның бекіткен ережесіне
сәйкес қайта құрудан кейін, жаңалау, жаңа техника немесе технология
орнатқан соң аттестациядан өткізу;
• Қазақстан Республикасының бекітілген заңнамалық тәртібімен қайғылы
жағдайларды тексеруді қамтамасыз ету;
• еңбек міндеттерін орындауда жұмысшының денсаулығы мен өміріне келетін
қауіпке деген жауапкершілікті сақтандыру;
• халықтың санитарлық-эпидемиологиялық жағдайы саласында мемлекеттік
өкілетті органның сәйкес территориалдық бөлімшесіне қатты улану туралы
жағдайды хабарлау;
• қауіпсіз еңбек жағдайын қамтамасыз ету;
• өзінің қаржы есебіне, Қазақстан Республикасының заңнамасында
қарастырылғандай, сонымен қатар еңбек жағдайы қанағаттандырмаса,
немесе өндірісте кәсіби ауру белгілері білінсе басқа жұмысқа ауысу
кезінде міндетті, мерзімді (еңбек қызметі кезеңінде) медициналық
куәландыру және ауысымдық медициналық куәландырудан өткізу;
• апатты жағдайлардың алдын алу мен өзге тұлғаларды жарақаттайтын
әсерлерді жою бойынша атқарылатын міндетті шараларды қабылдау.
Жоғары қауіптілік көздері бар жұмыс түрлері мен қызмет спецификасын есепке
алғанда еңбек немесе ұжымдық келісім-шартта жұмыс берушінің қосымша
міндеттері қарастырылуы мүмкін.
Еңбек қауіпсіздігі мен қорғау бойынша шараларды қаржыландыру Қазақстан
Республикасының заңнамасымен тыйым салынбаған, жұмыс беруші мен басқа да
қаржы көздерінен жүзеге асырылады.
Қаржы көлемі ұжымдық келісім-шартпен анықталады.
http:sachok.kzreferatshow671
Ұлы Tүркістан.
Tарих деректерi.
Бұл Әбдол’әзиз Чiнгiзхан есiмдi шығыстүркiстандық мұғаджардың (эмигрант)
1939 жылы 27 сәуiр күнi мысырлық ең мәшһүр қауым арасында, ислам
бауырластық кеңесiнде жасаған лекциясы. Ұлы Түркiстан жайлы араб тiлiнде
жазылған бұл лекцияны автор кезiнде өзi шағатай тiлiне аударып Йаш
Түркiстан журналына, Мұстафа Шоқайға жолдаған екен. Осы кезеңдерi
журналдың шығуы тоқтап қалуына байланысты аталмыш жазба Мұстафаның жеке
мұрағатында сақталып келген.
Бұл еңбек Франциядан әкелiнген Шоқай құжаттарымен бiрге бүгiнгi күнге жетiп
отыр. Әбдол’әзиздiң кiм болғаны бiз үшiн беймәлiм. Бiрақ оның өз
замандастары арасындағы озық ойлы зиялы жандар қатарынан екенi анық.
Орталық мұрағаттағы Мұстафа Шоқай құжаттары iшiнде Әбдол’әзиздiң Йаш
Түркiстан журналы мен оның редакторы атына Мысырдан, Каирден жолдаған
бiрнеше хаты бар. Алдымен арабша жазылып, одан шағатай тiлiне түсiрiлген
бұл жазба ендi араға алпыс жылдан артық уақыт салып бiздiң қазақша
аудармамызбен назарларыңызға ықшамдалып ұсынылып отыр. оның тарихына
қатысты базбiр деректер
Түркiстан – түркi жұрты немесе түркi елi және түркi өлкесi деген сөз. Бұл
өлке бүкiл адамзат мәдениетiнiң бастау алған жерi, түркi дүниесiнiң бесiгi,
ұлы Азияның жүрегi.
Бұл өлке мәдениет ошағы ретiнде ең көне өлке болғандықтан да түркi
тарихының әр дәуiрiнде жасалған мәдени ескерткiштердi өз құшағында сақтап
келедi. Бүкiл түркi әлемiнiң атажұрты! Түркi қағандарының, хандары мен
билерiнiң орталық мекенi және мәдениетiнiң қайнар бұлағы болған бұл жерден
бүкiл дүние құрылымдары жан-жаққа тарады.
Бұл көне өлке парсы тарихының әуелгi ескерткiш-мұраларында жазылып қалған
деректер бойынша Тұран (түркi) әулеттерi мен Иран әулеттерi арасындағы ұрыс-
қақтығыстардың майдан алаңы болып, бұл тартыстарда Түркiстан ханы Афрасияб
ирандықтарға қарсы соғысқан. Олардың бұл шайқастары Мұса пайғамбардың
ғасырына сәйкес келедi. Бұл ұрыс-шайқас, соғыстар туралы көп кiтаптар
жазылған. Соның бiрi Ғәзнәлi сұлтан Мәһмудтың әмiрiмен әр бетi бiр алтынға
тең бағаланып жазылған Фердоусидiң атақты Шаһнамасы. Бұл шайқастар
қазiрге дейiн бүгiн өткендей етiп мысал орнында жатқа айтылады.
Түркiстан түрiктерi мыңдаған жылдардан берi, ғасырлар бойы өзiнiң тұтас
өлкесiне иелiк етiп, басшылық жасап келдi. Иран хандарын кәсiрi, Мысыр
хандарын ферғауын дейтiнi секiлдi Түркiстан хандарын да қаған (хақан),
қаан деп атайды. Тарихқа белгiлi қағандардың ең байырғысы ұлы Оғыз хан
болды. Бұл қаған Түркiстандағы Йасы шәһәрiн (Түркiстан шейхы Қожа Ахмет
Яссауидiң жұрты) орталық ете отырып Шын, Орта Азия, Ауғанстан мен
Үндiстанның да кейбiр өлкелерiне басшылық жасады. Бұл ұлы қаған Ибраһим
пайғамбардың заманында өткенiн тарих мәлiм етедi. Базбiр тарихшылар Оғыз
ханның қызы Қантұра ханым Ибраһим пайғамбармен тұрмыс құрғаны туралы да
жазады.
Түркiстандықтар миләдтан (христиан жыл санауынан) 13 ғасыр бұрын солтүстiк
Шында Гүн түркi императорлығы аталатын үлкен императорлық құрды. Бұл
императорлықты Еуропада да Гүн императорлығы деп танығандығы секiлдi,
шындықтар да Сиуңниу (Шиуңниу) императорлығы деп атады. Бұл императорлық
Қиыр Шығыстан Орталық Еуропаға дейiн созылып жатты. Ұлы император Атилла
хан өлген соң (453 ж.) бұл императорлық орнына Түркiстанда Түркийә
императорлығы деген атпен және бiр ұлттық императорлық құрылды. Бұл
императорлықты шындықтар Түкийө (Түпийо) императорлығы деп атады.
Адамзат мәдениетiнде үлкен өрлеу туғызған бұл императорлық Корея түбегiнен
Хазар теңiзiне дейiн созылып жатты. Миладтың (христиан жыл санауының) 659
жылы өзара араласулар мен бөлектенулер себебiнен ойғұр, қарлұқ, түркiш
секiлдi әр түрлi аттармен әр түрлi ұлттық мемлекеттер бой көтердi. Олар
әлемдiк саясатта және адамзат мәдениетiнде өзiндiк рөлдер атқарды.
Түркiстанда ислам нұры енiп, кең тарай бастады. Түркiстан топырағы қазiрге
дейiн исламияттан бұрынғы бабаларымыздың өмiрiне дейiн көз алдымызға
келтiретiн ғылыми және тарихи ескерткiш мұраларын жер астында сақтап
келедi.
Америка археологиялық экспедициясының 1904 жылы Ашхабад қаласы маңында және
Алман (немiс) археологиялық экспедициясының 1902 жылдан 1914 жылға дейiн
Түркiстанның шығыс бөлiгiнде – Тұрфан, Қарашар, Күчар атыраптарында төрт
дүркiн жүргiзген қазба жұмыстарында табылған, сондай-ақ, орыс археологтары
Түркiстанның солтүстiк бөлiгiндегi қазақ, қырғыз далаларынан тапқан ғылыми,
тарихи ескерткiш мұралар Түркiстан түрiктерiнiң исламияттан бұрынғы жоғары
мәдениетi мен көркем өнерi және шеберлiктерi туралы анық мағлұматтар
бередi. Бұл мұралар қазiр Алмания, Англия, Америка, Ресей мұражайларын
көрiктендiрiп тұр.
Исламият дәуiрiнде де Түркiстан өзiнiң бағзы өнерi мен көне мәдениетiн
жоғалтқан жоқ. Ислам дiнi Түркiстанға хижраның 96 жылдарында Вәлиддин
Әбдулмәлiктiң халифалық құрып тұрған заманында жетiп, аз уақыт iшiнде көпке
жайылды және өрлеу дәуiрiн бастан кешiрдi. Ислам мәдениетiн ең көп
қабылдаған түркiстандықтар болды. Уағыз iсi де түркiстандықтар зердесiнен
туындаған нәрсе-тiн.
Исламиятқа дейiнгi аралықта жоғары бiр өзiндiк дүниетаным, өзiндiк байырғы
мәдениет иесi болып келген түркiстандықтар исламды қабыл еткеннен кейiн,
оның дамуына да өзiндiк ықпал етуi табиғи жәйт едi. Ислам мәдениетi
салаларында Түркiстан түрiктерiнiң қызметi жоғары болды. Исламды қабылдап,
исламиятты тарату үшiн медреселер ашты. Бұхара, Самарқанд, Қашқарда
исламнан тәлiм беру үшiн жоғары мектептер, медреселер салынды. Исламды
жаймақ үшiн Тибетке ислам миссионерлерiн жiбердi.
Көптеген тибеттiктер исламды қабыл еттi. Кейiн Моғолстанда жасайтын
бауырлары моғол түрiктерiне исламды тарату мақсатымен ислам тағлиматын
жайды және Шынға да Түркiстан миссионерлерi барып нәтижелi жұмыстар
жүргiздi. Бiр қауым шындықтар мұсылмандықты қабылдады. Сол үшiн де Шында
мұсылмандарды хой-хой деген атпен атай бастады. Хой-хой ойғұрлар атын
бұзып айтудан шыққан едi.
Ойғұр – түрiк әулеттерiндегi бiр тармағының есiмi. Қытайлар тiптi бүгiнгi
күнге дейiн бүтiн дүние мұсылмандарын осы атпен хой-хой деп атайды.
Шынның батыс уәлаяттарында мұсылмандардың көп болуы да түркiстандық ислам
миссионерлерiнiң ықпал етуiнен орнаған жәйт едi.
Түркiстандықтар ислам үшiн түрлi қызметтерде болды. Тiптi бүтiн ислам
әлемiнде Құраннан кейiнгi ақиқат жолы саналатын бiр адис жинағы Сәһиһ әл-
Бұхаридi (Әл-Бұхари ақиқаты) жазған Түркiстанның Бұхара шаһарынан шыққан
Мұһәммәд Исмаил есiмдi бiр түркiстандық түрiк едi.
Сонымен қатар, ол дәуiрдiң құқықтық заңдарына барабар болған жазба
мұралардың бiрсыпырасын Түркiстан түрiк ғалымдары жазды. Мәселен, осы күнге
дейiн тарихта, құқықтық еңбектерде Парлақ (мәшһүр) атымен танылған
әдайә иесi (авторы) марғұландық Әли бин Әбубәкiр және қашқарлық ғұлама
Сейiд әд-Дин, сондай-ақ, ғұлама Тәфтазани, ғұлама Нәсәфи, шейх Шәмс әл-
А’мәт, ғұлама Сәдр әш-Шәри’ә, ғұлама Тәж әш-Шәри’әлардың бәрi де Түркiстан
түрiктерi. Шешендiк iлiмiнде алдына жан салдырмаған Әбдолқаһһәр Журжани мен
Йүсiф Искаки, құран тәфсiрi (түсiндiрмесi) мен сөз мәнiн ашуда осы күнге
дейiн теңдесi табылмаған жаңалық иесi ғұлама Жаролла Зәмхәшри – бәрi де
түркiстандық түрiктер едi.
Негiз кiтаптардың ең мықтылары Мәнар (шырақ-маяк), һәсами (шешiм),
Тоузиһ (түсiндiрме), Тәлвиһ (iз), Тәнқиһ (тазарту) және басқалары да
Түркiстан түрiктерi тарапынан жазылған. түркiстандықтардың шұғылданбаған
ғылым салалары жоқ. Көне грек iлiмi негiзiнде әуелгi жағрафия кiтабын
жазған Әбу Зәййид есiмдi бiр түркiстандық болатын. Үндi ғылымы мен
философиясын ислам әлемiне және Еуропаға танытқан Әбу әр-Рәйһан әл-Бируни
де Түркiстанның Хорезм шаһарынан шыққан түрiк едi. Ислам дүниесiнiң
Аристотелi, бүтiн Еуропаның ұстазы Әш-шәйх әр-Рә’ис Әбу Әли Сина мен ислам
әлемiнiң ең ұлы философы Әбу Нәсiр Фараби де түркiстандық түрiк болып
табылады.
Фарабидiң Әс-сийасат әл-мәдина атты еңбегi экономикалық саясатқа арналған
кiтап. Ислам мәдениетiнде бұл проблемаға жазылған тұңғыш еңбек осы.
Фарабидiң бұл кiтабындағы экономикалық, шаруашылық саясаты туралы iлiмдi
исламда насихаттау, негiздеу бiздiң Түркiстан түрiктерiне үлкен пайда
әкелмек.
Түркiстандықтар ғылым саласында ең мәшһүр бiр ұлт болумен қатар әлем
тарихында мемлекет, әкiмшiлiк тәртiп, саясат iстерiмен шұғылданушы,
жаңалықтар жаратушы қырларымен де танымал едi. Сол үшiн де Әббасийлер
уақытында мекеме iстерi мен әскери қызметтерде Түркiстан түрiктерi өте көп
болды.
Орталықтан алыс, әкiмшiлiк iстерi қиын кейбiр уәлаяттардың әкiмшiлiк
орындарында түркiстандықтар болатыны да бiраз нәрселердi, үлкен нәтижелердi
аңғартады. Бұл уәлилер арасынан шыққан кейбiр түркiстандықтар белсендi
қимыл жасау арқылы тәуелсiздiкке қол жеткiзiп, дербес мемлекеттер құрды.
Мәселен, Мысыр мен Сирияда жарты ғасыр бойы қожалық еткен толондар
мемлекетiн құрушы Аһмәд Толон түркiстандық түрiк болғандығы баршамызға
мәлiм. Мысырда құрылған бұл түркiстандық Толон дәулетi исламдықтар үшiн,
әсiресе, мысырлықтар үшiн өте жоғары бiр қызмет көрсеттi. Бұл мемлекет орта
ғасырлық ислам тарихында өзiндiк мән-маңызы ерекше болған Түркiстан түрiк
дәулетi едi.
Мысыр мен Сирияға әкiм болған бұл түркiстандық Аһмәд Толон айрықша бiр
құтты теңiз флотын жасады. Меккеде теңiз флотының бiр орталығы құрылды.
Мысыр мен Сирияда тәртiпке келтiрiлген бiр әкiмшiлiк ұйымы ашылды. Қаржы
iстерiн тәртiпке келтiрiп, халықты ауыр алым-салықтардан құтқарды.
Егiншiлiк, сауда, өнеркәсiп iстерiнiң дамуына қамқорлық еттi.
Ол салалардан Әббасийә әулетi басқаруындағы кезеңдердей мұнда шеттен тауар
тасымай-ақ пайда, түсiм көбейдi. Мысырда жаңа ғимараттар, мешiттер,
моншалар, сарайлар, медреселер, мектептер салынды. Бұл түркiстандық Аһмәд
Толонның Мысырда салдырған үлкен жұма мешiтi Түркiстан сәулет өнерiнiң
қастерлi бiр үлгiсi болып табылады. Мысырда Түркiстан сәулетшiлiгi
тарапынан салынған ең әуелгi жұма мешiт осы Аһмәд Толонның мешiтi. Қазiргi
күндерi де бұл жұма мешiт Мысырдағы ең көркем ғимараттардың бiрi болып
табылады.
Бұл дәуiрде әдебиет, музыка, қолөнер, сәулет өнерi салалары да үлкен бiр
өрлеу үстiнде едi. Бұл кезеңдi мысырлықтар алтын дәуiр деп таниды.
Бұл мемлекет ыдырап, кейiн Мысыр мен Сирияны Әббаси әмiршiлерi қайырып алса
да, Шам ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz