Уақытша суғару арықтарын тегістейтін тегістегіштің құрылымдық ерекшеліктері

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 45 бет
Таңдаулыға:

Ф. 7. 04-08

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ

МИНИСТРЛІГІ

М. О. ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН

МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

Тұрдалы Жандар Ералыұлы

ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА

Тақырыбы: Фермер шаруа қожалықтарына арналған әмбебап көпфункционалды аспалы құрылғынының жұмысшы органын жетілдіру жобасы

мамандығы 5В080600 - «Аграрлық техника және технология»

Шымкент, 2016

Ф. 7. 04-09

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ

МИНИСТРЛІГІ

М. ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН

МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

КАФЕДРА Су ресурстары, жерді пайдалану және агротехника

«Қорғауға жіберілді»

Кафедра меңгерушісі

т. ғ. к., Г. С. Кенжибаева

“”2016ж.

ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА

Тақырыбы: «Фермер шаруа қожалықтарына арналған әмбебап көпфункционалды аспалы құрылғынының жұмысшы органын жетілдіру жобасы»

мамандығы 5В080600 - «Аграрлық техника және технология»

Орындаған Тұрдалы Ж. Е.

Ғылыми жетекшісі

т. ғ. к., доцент Манабаев Н. Т.

Шымкент, 2016

Ф. 7. 04-10

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ

МИНИСТРЛІГІ

М. ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН

МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

«Ауылшаруашылық ғылымдары» жоғары мектебі

Су ресурстары, жерді пайдалану және агротехника кафедрасы

Мамандығы 5В080600 - «Аграрлық техника және технология»

«БЕКІТЕМІН»

Су ресурстары, жерді

пайдалану және агротехника

Кафедрасы меңгерушісі Г. С. Кенжибаева

“”2016 ж.

Дипломдық жобаны орындауға

ТАПСЫРМА №9

Студент Тұрдалы Жандар АП -12-3к1

Жоба тақырыбы: Фермер шаруа қожалықтарына арналған әмбебап көпфункционалды аспалы құрылғынының жұмысшы органын жетілдіру жобасы

Университет бойынша 16. 11. 2015 ж. №3-221 С бұйрығымен бекітілген

Аяқталған жобаны тапсыру мерзімі 28. 04. 2016 ж.

Жобаның бастапқы мәліметтері: Әмбебап көпфункционалды аспалы құрылғылардың жұмысшы органы

Дипломдық жобаны орындауға қатысты сұрақтар тізімі:

1Уақытша суғару арықтарын тегістейтін тегістегіштерге қойылатын агротехникалық талаптар.

2Уақытша суғару арықтарын тегістейтін тегістегіштің құрылымдық ерекшеліктері.

3Уақытша суғару арықтарын қазу және тегістеу кезіндегі топырақтың жалпы сипаттамасы.

4Дамбаның түзілу сапасына уақытша суғару арықтарын тегістеу технологиясының әсері.

5Зерттеу жұмыстарының нәтижелері.

ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБАНЫҢ МАЗМҰНЫ

№

Бөлімдер

Кеңесші Т. А. Ә. қолы

№: 1

Бөлімдер: 2

Кеңесші Т. А. Ә. қолы: 3

№: 1

Бөлімдер: Аналитикалық бөлім

Кеңесші Т. А. Ә. қолы: Манабаев Н. Т.

№: 2

Бөлімдер: Технологиялық бөлім

Кеңесші Т. А. Ә. қолы: Манабаев Н. Т.

№: 3

Бөлімдер: Тіршілік қауіпсіздігі

Кеңесші Т. А. Ә. қолы: Манабаев Н. Т.

№: 4

Бөлімдер: Экология

Кеңесші Т. А. Ә. қолы: Манабаев Н. Т.

№: 5

Бөлімдер: Экономика

Кеңесші Т. А. Ә. қолы:

№: 6

Бөлімдер: Бизнес-жоспар

Кеңесші Т. А. Ә. қолы:

Графикалық материалдардың тізімі:

1. Суғару арықтары тегістегішінің жұмысшы органдарының параметрлері

2. Қайырма профилінің пішіндері. Кавальер-тегістегіштердің қайырмасын орнату бұрыштарының оңтайлы мәндері

3. Бульдозер қайырмасының көлденең профилінің негізгі параметрлері

4. Қолданыстағы уақытша суғару арықтарын тегістеу технологиялық процесі

5. Тегістелгеннен соң арыққазғыштармен қайта салынған арық

6. Уақытша суғару арығы дамбасы көлденең кесімінде кубиктердің орналасуы

7. Факторлар және олардың варьиациялық деңгейі

8. Қазылған уақытша суғару арығы дамбасы топырағының құрамы

9. Уақытша суғару арықтарын тегістеуге ұсынылатын технология

10. Тегістегеннен кейінгі уақытша арықтың табанындағы топырақ ылғалдылығының үлестірілуі

11. Тегістегеннен кейінгі уақытша арықтың табанындағы топырақ ылғалдылығының өзгеру динамикасы

12. Әмбебап мелиоративтік аспалы қондырғы

13. Жаңа машинасының жер тегістеу нұсқасының жұмыс көрсеткіштері

14. Экономикалық бөлім

Ұсынылған негізгі әдебиет

1. Под ред. Рахимбаева Ф. М. Сельскохозяйственные гидротехнические мелиорации. Ташкент, Мехнат. 1988.

2. Программа по развитию агропромышленного комплекса в республике Казахстан на 2013-2020 годы (агробизнес - 2020) . Астана, 2012 .

3. Манабаев Н. Т. Заравнивание временного оросителя. Сельское хозяйство Узбекистана. Ташкент: Научно-производственный журнал М. С. Х. Р. Уз. -1992 N8, 9 С. 47-49;

Тапсырманың берілген күні 16. 11. 2015ж.

Дипломдық жоба ғылыми жетекшісі Манабаев Н. Т.

Тапсырманы орындауға алған студент Тұрдалы Ж. Е.

Ф. 7. 04-11

Дипломдық жобаны орындауға

КҮНТІЗБЕЛІК КЕСТЕСІ

№

Бөлімдер

Орындалу

Орындау мерзімі

Тапсырма

берілген күн

Тапсырма

орындалған күн

Кеңесші қолы

№: 1

Бөлімдер: Кіріспе

Орындалу%: 5

Орындау мерзімі: 5 күн

Тапсырмаберілген күн: 16. 11. 2015

Тапсырмаорындалған күн: 21. 11. 2015

Кеңесші қолы:

№: 2

Бөлімдер: Аналитикалық бөлім

Орындалу%: 15

Орындау мерзімі: 40 күн

Тапсырмаберілген күн: 22. 11. 2015

Тапсырмаорындалған күн: 31. 12. 2015

Кеңесші қолы:

№: 3

Бөлімдер: Технологиялық бөлім

Орындалу%: 40

Орындау мерзімі: 40 күн

Тапсырмаберілген күн: 01. 01. 2016

Тапсырмаорындалған күн: 10. 02. 2016

Кеңесші қолы:

№: 4

Бөлімдер: Тіршілік қауіпсіздігі

Орындалу%: 5

Орындау мерзімі: 15күн

Тапсырмаберілген күн: 11. 02. 2016

Тапсырмаорындалған күн: 26. 02. 2016

Кеңесші қолы:

№: 5

Бөлімдер: Экология

Орындалу%: 5

Орындау мерзімі: 15 күн

Тапсырмаберілген күн: 27. 02. 2016

Тапсырмаорындалған күн: 13. 03. 2016

Кеңесші қолы:

№: 6

Бөлімдер: Экономика

Орындалу%: 10

Орындау мерзімі: 20 күн

Тапсырмаберілген күн: 14. 03. 2016

Тапсырмаорындалған күн: 04. 04. 2016

Кеңесші қолы:

№: 7

Бөлімдер: Бизнес-жоспар

Орындалу%: 10

Орындау мерзімі: 20 күн

Тапсырмаберілген күн: 05. 04. 2016

Тапсырмаорындалған күн: 25. 04. 2016

Кеңесші қолы:

№: 8

Бөлімдер: Қорытынды

Орындалу%: 5

Орындау мерзімі: 1 күн

Тапсырмаберілген күн: 25. 04. 2016

Тапсырмаорындалған күн: 26. 04. 2016

Кеңесші қолы:

№: 9

Бөлімдер: Пайдаланған әдебиет

Орындалу%: 5

Орындау мерзімі: 2 күн

Тапсырмаберілген күн: 26. 04. 2016

Тапсырмаорындалған күн: 28. 04. 2016

Кеңесші қолы:

№:

Бөлімдер: Жалпы

Орындалу%: 100

Орындау мерзімі:

Тапсырмаберілген күн:

Тапсырмаорындалған күн:

Кеңесші қолы:

Дипломдық жоба жетекшісі

(күні, қолы)

Дипломдық жоба орындаушы

(күні, қолы)

Норма бақылау

(күні, қолы)

Аннотация

Жоба тақырыбы: «Фермер шаруа қожалықтарына арналған әмбебап көпфункционалды аспалы құрылғынының жұмысшы органын жетілдіру жобасы», студент Тұрдалы. Ж. Е., ғылыми жетекшісі т. ғ. к., доцент Манабаев Н. Т., қорғау мерзімі 2016 ж.

«Фермер шаруа қожалықтарына арналған әмбебап көпфункционалды аспалы құрылғынының жұмысшы органын жетілдіру жобасы» тақырыбына жазылған дипломдық жоба 6 бөлімнен, 25 -кесте, 15 -сурет, 32 -теңдеу, қорытынды және пайдаланған әдебиет тізімінен тұрады.

Дипломдық жоба мақсаты егілетін дақылға қолайлы жағдай туғызып өнімділікті арттыру және еңбек шығындарын төмендету мақсатында агротехника, машиналы технология, механикаландыру барысында тұрақты машиналар жүйесін пайдалану және басқа салалардағы ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін қолдану болып отыр.

Дипломдық жобада ауыл шаруашылығының материалдық техникалық базасын жарату және дамыту процесінде ауыл шаруашылығын техникалық қайта қаруландыру жаңа техникаларды, тасқынды-индустриальдық өндірістік әдістер және прогрестік технологиялар, барлық ауыл шаруашылық жұмыстарының механизация деңгейін жоғарылату жолы қарастырылған.

Сонымен қатар, әмбебап машиналар жүйедегі машиналар түрінің санын қысқарту мақсатында жаратылады. Бір машинаның өзін әртүрлі жағдайда әртүрлі егін түріне және процестерде жұмыс орындауға бейімдеу, оның қолдану аймағын кеңейту. Әмбебап машиналар жүйедегі машиналардың металсиымдылығын азайтады, қолданылатын машиналардың бағасын төмендетеді.

Дипломдық жобада уақытша суғару арықтарын қазу және жабу жұмыстарын орындайтын агрегатының жұмысшы органын жетілдіру нұсқасы ұсынылады және есептеулері келтіріледі.

Уақытша суғару арықтарын қазу және жабу жұмыстарын орындайтын агрегаттың жұмысшы органының құрылымдық ерекшеліктері қарастырылып, ұсынылған технологияның агротехникалық талаптарға толық жауап беретіндігі дәлелденген.

Тіршілік қауіпсіздігі мен қоршаған ортаны қорғау іс-шаралары қарастырылды. Жобаның экономикалық тиімділігі негізделіп берілді. Бизнес-жоспар жасалынды.

Мазмұны

Нормативтік сілтемелер . . . 9

Анықтамалар . . . 10

Белгілер мен қысқартулар . . . 11

Кіріспе . . . 12

1 Аналитикалық бөлім . . . 14

1. 5 Жерді суару және суландыру . . . 14

1. 2 Суғармалы егіндерді жүйекпен суғару технологиясы . . . 15

1. 3 Уақытша суғару арықтарын тегістейтін тегістегіштерге қойылатын агротехникалық талаптар . . . 17

1. 4 Уақытша суғару арықтарын тегістейтін тегістегіштің құрылымдық ерекшеліктері . . . 18

2 Технологиялық негіздеу бөлімі . . . 24

2. 1 Зерттеулердің мақсаты мен міндеттері . . . 24

2. 2 Уақытша суғару арықтарын тегістеу кезіндегі топырақтың жалпы сипаттамасы . . . 24

2. 3 Уақытша суғару арығын қазу және тегістеу кезіндегі топырақтың физикалық-механикалық қасиеттері . . . 25

2. 4 Топырақтың ылғалдылығы . . . 29

2. 5 Уақытша суғару арықтарын тегістеу технологиясының дамбаның түзілу

сапасына әсері . . . 33

2. 6 Орта және кіші шаруа қожалықтарына арналған әмбебап мелиоративтік аспалы қондырғы . . . 37

3 Тіршілік қауіпсіздігі . . . 41

3. 1 Өндірістің әлеуметтік қауіптілігі және зияндылығын талдау . . . 42

3. 2 Көлемдік жоспарлау шешімі . . . 44

3. 3 Электр қауіпсізді . . . 46 3. 4 Өртке қарсы іс-шаралар . . . 47

3. 5 Азаматтық қорғаныс . . . 48

4 Қоршаған ортаны қорғау . . . 50

4. 1 Қоршаған ортаны қорғау тұрғысынан ауыл шаруашылығы техникасын жөндеу учаскесінің жұмысын сипаттау . . . 50

4. 2 Қоршаған ортаны қорғау бойынша іс-шаралар . . . 54

5 Экономикалық бөлім . . . 55

5. 1 Бастапқы мәліметтерді таңдау . . . 55

5. 2 Экономикалық тиімділігін есептеу . . . 57

6 Бизнес-жоспар . . . 62

6. 1 Аннотация . . . 62

6. 2 Түйіндеме . . . 62

6. 3 Кәсіпорынның сипаттамасы . . . 63

6. 4 Өндірістік жоспар . . . 64

6. 5 Ұйымдастырушылық жоспар . . . 66

6. 6 Қаржылық жоспар . . . 69

Қорытынды . . . 70

Пайдаланған әдебиеттер . . . 71

Нормативтік сілтемелер

Дипломдық жобаны орындау барысында мына төмендегі құжаттарға сілтемелер жасалған.

1. Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы.

2. Мемлекеттік азық-түлік бағдарламасы.

3. «Еңбек қауіпсіздігі мен еңбекті қорғау туралы Заңы» құжаттары.

4. ОСТ-70. 4. 2-80 «Ауыл шаруашылығы техникасын сынау. Топырақты беттік өңдеу машиналары. Сынау бағдарламасы мен әдістері».

5. ОСТ -70. 12. 1-84 «Мелиоративтік және суғару машиналары. Сынау бағдарламасы мен әдістері».

6. Техника сельскохозяйственная. Методы эксплуатационно-технологической оценки. Техника сельскохозяйственная. Методы экономической оценки.

7. ГП 902-2-403, 86 құжаттары.

8. СН и П 11-33-85 құжаттары.

9. МЕСТ 17. 2. 3. 02-78 құжаттары.

10. ТП 903-1-212. 84 бойынша қара көмірдің ең үлкен шығынын есептеу.

Анықтамалар

Дипломдық жобаны орындау барысында мына төмендегі терминдерге анықтамалар берілген.

Топырақтың қаттылығы - оның табиғи күйінде сығылу мен сыналануға қарсыласу қабілеті.

Микробедер жасау - жырту қабатының қалыңдығын күшейту, топырақ пен атмосфера арасындағы газ айналымын жақсарту және топырақтың тез қызуын қамтамасыз ету.

Араластыру технологиялық операциясы - топырақ түйіршіктерінің өзара орналасуын өзгерту.

Топырақты тегістеу - беткі қабатының кедір-бұдырлығын жою.

Топырақ қопсыту - оның көлемін ұлғайту.

Профиль - топырақтың жырту қабаты кескінінің өзгеруі.

Гумусы молырақ - құнарлылығы жоғары.

Технологиялық операциялар - өсімдіктерді тіршілігіне қажетті жағдайлармен толық қамтамасыз етуде топырақты өңдеу.

Топырақты аудару - оның өңделетін жоғары және төменгі қабаттарының орындарын тік бағытта өзара алмастыру.

Биологиялық фактор - (микроорганизмдердің тіршілігі) әсерінен топырақтың беткі қабатында микробиологиялық процестер жақсы жүріп, өсімдіктерге қажетті қоректік заттар қорының молаюы.

Белгілер мен қысқартулар

АШК - ауыл шаруашылық кешені;

108-Ф - мақта тұқымының сорты;

СТВХ- қолданыстағы сепкіш маркасы;

ШҰК-шекті ұйғарымды концентрация;

ШМК-шектік мүмкін концентрация;

ТҚК-техникалық қызмет көрсету;

АЖ-ағымды жөндеу;

МТС-машина трактор станциясы;

ВП-8- жер тегістегіші;

МВ-6-мала тегістегіші.

ПД-4-35- аспалы түрен;

ПД-3-35- аспалы түрен;

П-5-35- тіркемелі түрен;

БДТ-2, 2- дискелі тырма.

Кіріспе

Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың «Қазақстан -2050» Стратегиясының негізгі бағыттарының бірі - еліміздің аграрлық саласын өркендету. Осы жөніндегі Жолдауда республикамыздың агроөнеркәсіптік кешенін дамытудың негізгі жолы ретінде еңбек өнімділігін арттыру қажеттігі айрықша атап өтілген. Сонымен қатар, заманауи озық технологиялар мен тиімді жұмыс істейтін машиналар мен агрегаттарды өндіріске енгізу өзекті мәселеге айналып отыр.

Жұмыстың актуалдылығы . Ауыл шаруашылығы өндірісінде бұл негізінен ауыл шаруашылығы машиналарының жаңа түрлерін жасау мен енгізумен және технологиялық процестерді орындайтын әмбебап мелиоративтік аспалы қондырғы жарату, аз энергия мен материалдар шығынының жұмсалуымен байланысты болады.

Ендеше өнімді өнімділігі жоғары технологиямен өндіруге көшу аграрлық өндірістің басты стратегиясына айналуы тиіс. Ауылшаруашылық өнімдерін ілгері дамытудың ең басты қажетті шарты-бұл ауыл шаруашылығының материалдық техникалық базасын нығайту, оны әмбебап өнімділігі жоғары техникалармен жаңарту.

Жұмыстың ғылымилығы. Агротехнология мен машиналар кешенін одан әрі жетілдіруде аграрлық сектордағы отандық және шетел ғалымдары мен практиктерінің еңбегін терең үйрену, ғылыми жиынтықтарды және алдынғы тәжірибелерді енгізу үлкен маңызға ие.

Ауыл шаруашылығы өндірісінде техникаға деген мұқтаждықты анықтау және оның коммерциялық сипаттамасына баға беруде маркетингтік зерртеудің жүргізілуі; жаңа техниканы ойластыру, жасап шығару және өндіріске пайдалану қызметін ұйымдастыруға әлеуметтік тапсырысты көрсетілген мерзімдегі біртұтас өндірістік процесс ретінде қарау.

Жұмыстың маңыздылығы. Ауыл шаруашылығының материалдық техникалық базасын жарату және дамыту процесінде ауыл шаруашылығын техникалық қайта қаруландыру жаңа техникаларды, тасқынды-индустриальдық өндірістік әдістер және прогрестік технологиялар, барлық ауыл шаруашылық жұмыстарының механизация деңгейін жоғарылату жолымен енгізу қарастырылған.

Жұмыстың мақсаты. Сонымен бұл жобада, әмбебап машиналар жүйедегі машиналар түрінің санын қысқарту мақсатында жаратылады. Бір машинаның өзін әртүрлі жағдайда әртүрлі егін түріне және процестерде жұмыс орындауға бейімдеу, оның қолдану аймағын кеңейту. Әмбебап машиналар жүйедегі машиналардың металсиымдылығын азайтады, қолданылатын машиналардың бағасын төмендетеді. Әмбебап көпфункционалды аспалы құрылғынының жұмысшы органын жетілдіру болып отыр.

Жұмыстың тапсырмалары. Ауыл шаруашылығының тиімділігі еңбек өнімділігімен сипатталады Еңбек өнімділігін өсірудің дәйектігі бір жолы - ауыл шаруашылық өндірісін жарақтандыру. Өндірісті жарақтандырудың екі түрлі шешімі бар. Біріншісі - шаруашылықты конструкциясы жетік, сенімділігі мол, жұмыс өнімділігі жоғары техникамен жеткілікті деңгейде жабдықтау да, екіншісі - сол техниканы ұтымды пайдалану.

Машина пайдаланудың түпкі мұраты-дақыл өсіру жұмысын агротехникалық мерзім ішінде түгелдей және сапалы атқарып, жарақталған жұмыстың экономикалық тиімділігін қамтамасыз ету. Жоғарыда атаған мәшине пайдалану ісінің әрқайсысы осы мақсатқа қызмет етеді. Олардың әрбіреуінің өзіндік атқару технологиясы, техникасы, инженерлік қызметі мен материалдық - техникалық қоры бар. Сол техникалық қордың тапсырмаларын нақтылау.

Зерттеу объекті. Солардың бәрін түпкі мақсатқа жұмылдырудың ұтымды жолын мәшине пайдалануды ғылыми зерттеп орта және кіші шаруа қожалықтарына арналған әмбебап мелиоративтік көпфункционалды аспалы құрылғынының жұмысшы органын жетілдіру болып отыр, оның технологиялық, техникалық және ұйымдастыру шарасын белгілеу.

Дипломдық жобаның мақсаты машиналардың соңғы әрі келешектегі технологиялаларға негізделген мақта өсіру аймағына арналған аспалы әмбебап мелиоративтік қондырғыны өндіріске енгізу болып отыр.

1 Аналитикалық бөлім

1. 1 Егістікті суғару түрлері мен әдістері

Ауыл шаруашылық дақылдарынан мол және тұрақты өнім алу үшін егіс белгілі тәртіпте қолдан сұрыпталып, топырақ ылғалдылығы қажетті мөлшерге дейін жеткізілуге тиісті. Ал суды егіс алқабына жіберу үшін арнаулы суару жүйелері жасалады.

Техникалық және дәнді дақылдарды, мал азықтық шөптерді, көкөністі және басқаларын суарудың шаруашылықтықта маңызы орасан зор.

Шөл және шөлейт аймақтарда ауыл шаруашылығын одан әрі дамыту тек суармалы егістер ұйымдастыру негізінде ғана мүмкін болады. Ал қуаңшылық аудандарда жер суару жұмысын тиімді пайдаланудың арқасында оларды гүлденген аймаққа айналдырып, елімізде мақта, күріш, жеміс және тағы басқа ауыл шаруашылық дақылдарының мол өнімін алуға мүмкіншілік туады.

Ал енді далаңқы аудандарда жауын-шашынның жеткіліксіз және жыл бойы өте құбылмалы болуының салдарынан ауыл шаруашылық дақылдарының өнімі тұрақсыз болады. Сондықтан, бұл аймақтарда жыл сайын дәнді, техникалық және мал азығы дақылдары мен көкеністің мөл өнімін тек суғару жұмыстарын дұрыс ұйымдастыру негізінде алуға болады.

Егісті суғару еліміздің тек оңтүстік топырақ дымқылдығы құбылмалы аудандарда ғана тиімді болып қоймай, сондай-ақ дымқылдығы артық аймақтарда да өте тиімді.

Суғарылған егістердің өнімділігі, суғарылмаған жермен салыстырғанда, 5 . . . 10 есе жоғары болады. Қазіргі уақытта 265 млн гектар жер бүкіл дүние жүзі жер шарының жартысынан артық халқын қамтамасыз етеді.

Суғарудың түрлері. Жер суғару топырақты дымқылдандыру, тыңайту және арнаулы суғару болып үш түрге бөлінеді:

Топырақта қажетті су және ауа режимін жасау үшін суғарудың дымқылдандыру түрі пайдаланылады. Суғарудың бұл түрі дүние жүзінде де өте көп тарған негізгі түрі болып саналады және өсімдіктердің өсіп-өну дәуірімен оның кейбір кезеңдерінде судың керекті мөлшерімен қамтамасыз етілмеген шақтарында жүргізіледі. Суғарудың бұл түрі өзінше жүйелі (тұрақты) және бір дүркін ғана суғару болып бөлінеді.

Шаруашылық жағдайында суғарудың жүйелі түрін пайдаланғанда топырақ қажетті мөлшерде және керекті мезгілде дымқылданады.

Су көздерінен су суғару жүйелерінде өздігінен ағатын болғанда өздігінен ағызып суғару, оған керісінше, механикалық әдіспен жіберілсе, онда механикалық суғару деп аталады.

Жоғарыда көрсетілгендей, біздің елімізде судың өздігінен ағуына негізделген жүйелі суғару түрі көп тараған және ол ең негізгі түрі болып саналады.

Ал енді жерді бір дүркін ғана суғару үшін су алаңға бір-ақ рет жайылады. Алаңға жазғытұрым пайда болатын қар суы жабылған жағдайда ол көлтабанды суғарма деп аталады. Ал енді алаңға каналдар арқылы көктемгі тасқын сулары жайылса оны тасқын сумен суғару деп атайды. Көлтабанды суғарма әсіресе Қазақстанда, Ресей және Украинада кеңінен тараған.

Суғарудың топырақты тыңайту үшін қолданылатын түрін ұйымдастырғанда тыңайтқыштар сумен бірге топыраққа ерітілген күйінде таратылып, оның дымқылдану қабатына сіңеді. Суғарудың бұл түріне қалалар мен өнеркәсіп орындарының сарқынды суларын және топырағы құрамында азығы мол тасқын суларын пайдалану жатады.

Арнаулы суғарудың түріне топырақты тазарту, жылыту және т. б. мақсаттармен жүргізілетін суғару жұмыстары жатады. Суғарудың топырақты тазарту үшін қолданылатын түрі оның құрамындағы артық тұздарды шаю және өсімдіктерге зиянкес жәндіктерді құрту үшін ұйымдастырылады. Мысалы, тышқандарды, май қоңызының личинкаларын, филлоксерлерді (өсімдік биті) жою үшін алқап бетіне су жайылады.

Топырақты жылыту үшін суғарғанда, оны өзінен жылырақ сумен суғарып жылытудың арқасында өсімдіктердің өсіп-өну дәуірі ұзартылады. Суғарудың бұл түрі шаруашылық жағдайында қазіргі уақытта аса көп тарамаған.

Суғарудың тәсілдері. Суды топыраққа енгізу тәсіліне қарай жер суғару үш түрге бөлінеді:

1 Беткейлеп, немесе беткі жағынан суғару тәсілі. Бұл әдісті қолданғанда су топырақ бетіне суғару жүйектері, алқаптары және атыздары арқылы таратылады. Бұл әдіс біздің елімізде кеңінен тараған.

2 Жаңбырлатып суғару тәсілі. Бұл әдісті қолданғанда жаңбырлатқыш аппараттар арқылы су жоғары шашыратылып, онда тамшыларға бөлініп жер бетіне табиғи жауын тәрізді жауып, ауаның жер бетіне жақын қабатына, өсімдіктерді және топырақты ылғалдандырады. Қазіргі уақытта суғарудың бұл әдісі шаруашылықтарда өте көп тараған.

3 Егісті астыңғы жағынан суғару әдісін қолдану үшін су топырақтың жыртылатын қабатының астыңғы қыртысына енгізіледі. Бұл әдіс әзірше көп тарамаған және қазіргі уақытта толық жетілдіру сатысы үстінде.

1. 2 Суғармалы егіндерді жүйекпен суғару технологиясы

Көлдетіп суғару байрығы көне суғару әдісі болып, алқап мұқият тегістеліп, палдармен қоршалып бөлінді. Сондықтан бір сушы 80-100 л/с су шығынын басқара алды, сөткесіне 1000-2000 м ³ суғару нормасымен 8, 5 га жерді тез сумен толтырып суғару мүмкіндігіне ие болды.

Көлдетіп суғару әдісінің кемшілігі жерді мұқият тегістеу, топырақ аэрациясы және топырақ құрамына кері әсері болды.

Сумен дұрыс қамтамасыз ету жүйесінде жаппай бастырып суғару әдісі өзінің жан жақтылығымен ұтымдырақ болды. Жаппай бастырып суғаруда көлденең тегітеу жұмыстары жүргізілмейді, жер еңкістігі реттеледі. Әрбір 100-300 м-де горизонталь бойлап су беру арықтары алынады. Су беру арықтарындағы су топырақ тосықтармен бөгеліп, оның дамбасындағы су жіберу жолдары арқылы алқапқа 15-25 л/с мөлшерде жіберілді. Бұл әдістің кемшілігі алқапты жаппай қатқалақ басып және топырақ нығыздалып салдарында оны қопсытуға көп еңбек шығыны талап етіледі. Егінді бір қатар егу әдісіне өтуге байланысты, жүйекпен суғару әдісіне көшті. Егінді суғару техникасы мен технологиясының жетілдірілмеген әдісін қолдану, оның ПӘК- нің 0, 48-0, 55-ке төмендеуіне алып келеді.

Уақытша суғару арықтары бойлама (1а сурет) және көлденең (1б сурет) әдіс бойынша алынады.

Жүйек ұзындығы 100-200 м болғанда су нормасының таралу біріңғайлылығы 0, 5-0, 7 аралығында, толық суғарылмаған алқапта өнімнің 2-ден 15%-ға дейін төмендеуіне, ал жүйек ұзындығы 300-400 м болғанда, су нормасының таралу біріңғайлылығы оданда төмен.