Қазақстан Республикасын мемлекеттік басқару және мемлекеттік билік органдарының жүйесі
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І тарау. Қазақстан Республикасын мемлекеттік басқару жєне мемлекеттік билік органдарының жүйесі
1.1 Мемлекеттік басқару қызметінің мәні және қағидалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік билік органдарының жүйесі ... ... ... 7
ІІ тарау. ¤зін.µзі басқару жєне мемлекеттік басқаруды жетілдіру жолдары
2.1 Мемлекеттік басқару мен өзін.өзі басқару тұжырымдамасы ... ... ... ... ... ... ... .17
2.2 Мемлекеттік басқаруды жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І тарау. Қазақстан Республикасын мемлекеттік басқару жєне мемлекеттік билік органдарының жүйесі
1.1 Мемлекеттік басқару қызметінің мәні және қағидалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік билік органдарының жүйесі ... ... ... 7
ІІ тарау. ¤зін.µзі басқару жєне мемлекеттік басқаруды жетілдіру жолдары
2.1 Мемлекеттік басқару мен өзін.өзі басқару тұжырымдамасы ... ... ... ... ... ... ... .17
2.2 Мемлекеттік басқаруды жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
Кіріспе
Басқару - мемлекеттік және қоғамдық ұйымдарда, қоғамдық құрылыстың барлық саласында қолданылып, аз шығындармен барынша тиімділікке қол жеткізуді көздейді. Сондықтан да басқару теориясы мен тәжірибесі барлық деңгейлерге тән. Басқару – процес ретінде жалпылама сипатқа ие болып, табиғаттың барлық құбылыстарында, яғни өлі табиғатта, тірі табиғатта және қоғамдағы әлеуметтік жүйені басқару процестерінде орындалады. Осыған байланысты басқару ісі барлық бірдей территориялық бөліктерде, әлеуметтік экономикалық жүйелерде обьективті түрде жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуын басқарудағы дербестілік саяси алғышарттарының қажеттілігін ескертеді. 80 жылдардың екінші жартысынан тастап бұрынғы Кеңес одағында, сондай ақ Қазақстан қоғамдық саяси ахуал қарама қайшылықтармен сипатталып, қоғамдық тұрақсыздықты көрсетті. Орталықтың Республика мен оның аймақтарының мүдделерін ескермеуі, қоғамдық және территориялық еңбек бөлінісінде орын алып отырғандай, мекемелік және жергілікті мүдделердің қарама қайшылығын үдете түсіп, табиғи ресурстардың бей берекет пайдалануына мүмкіндік береді, мұның ақыры экономикалық ахуалдың шиеленісе түсуіне әкеліп соқтырады. Тұрақсыздықтың ең басты себебі жоғарыда аталғандай жүйенің ішкі тоқырауында болды. Кеңестік жүйенің күйреуі алдындағы айқын дәлел ауқымды кезекке тұру, талондық жүйенің үдей түсуі, ақшаның құнсыздануы болып табылады. Тіпті 1993 жылдың аяқ кезіне дейін дербес экономикалық саясат орын алмады. Сонымен көптеген мемлекеттердің айқын дәлелдегендей, барлық шаруашылық жүргізу жүйелерінің ішінде ең тиімдісі болып нарықтық экономика табылады. Ол еңбекті ынталандыруды жетілдіреді, өнім өндірушілердің экономикалық дербестігін қамтамасыз етеді, өндірушілердің монополиясына жол бермейді және өндірісті тұтынушы сұранысына бағыттайды.
Республикамызда терең де батыл өзгерістерді жүзеге асыруда нақтылы алғышарттар қажет етілді. Осы бағытта 1990 жылы 25 қазанда Қазақстан мемлекеттік егемендігі туралы Декларациясы және 1993 жылы Республиканың Ата Заңының қабылдануы мемлекетіміздің тарихындағы жаңа сәт болып табылды. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының 1995 жылдың 30 тамызында қабылданған екінші Конституциясы және 1991 жылдың 16 желтоқсанында қабылданған Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы конституциялық заң еліміздің әлеуметтік экономикалық дамуында айрықша орын алады.
Аталып өткен құжаттардың Республикадағы саяси экономикалық процестерді басқаруда маңызы зор. Оларда экономикалық тәуелсіздіктің негіздері, нарықтық қатынастарды қалыптастырудағы экономиканы басқарудың маңыздылығы көрсетілген. Бұл жәйт Республика дербестігінің экономикалық алғышарты мен өмір тіршілігін басқаруды барлық сферасын анықтайды. Атап айтқанда, олар Қазақстанның экономикалық тәуелсіздігінң негізі: жерге, оның қойма байлықтарына, ішкі және территориялық су ресурстарына, өсімдік пен жан жануарлар әлеміне, тарихи , мәдени құндылықтарына, өндірістік және өндірістік емес обьектілігіне деген төтенше меншігі.
Басқару - мемлекеттік және қоғамдық ұйымдарда, қоғамдық құрылыстың барлық саласында қолданылып, аз шығындармен барынша тиімділікке қол жеткізуді көздейді. Сондықтан да басқару теориясы мен тәжірибесі барлық деңгейлерге тән. Басқару – процес ретінде жалпылама сипатқа ие болып, табиғаттың барлық құбылыстарында, яғни өлі табиғатта, тірі табиғатта және қоғамдағы әлеуметтік жүйені басқару процестерінде орындалады. Осыған байланысты басқару ісі барлық бірдей территориялық бөліктерде, әлеуметтік экономикалық жүйелерде обьективті түрде жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуын басқарудағы дербестілік саяси алғышарттарының қажеттілігін ескертеді. 80 жылдардың екінші жартысынан тастап бұрынғы Кеңес одағында, сондай ақ Қазақстан қоғамдық саяси ахуал қарама қайшылықтармен сипатталып, қоғамдық тұрақсыздықты көрсетті. Орталықтың Республика мен оның аймақтарының мүдделерін ескермеуі, қоғамдық және территориялық еңбек бөлінісінде орын алып отырғандай, мекемелік және жергілікті мүдделердің қарама қайшылығын үдете түсіп, табиғи ресурстардың бей берекет пайдалануына мүмкіндік береді, мұның ақыры экономикалық ахуалдың шиеленісе түсуіне әкеліп соқтырады. Тұрақсыздықтың ең басты себебі жоғарыда аталғандай жүйенің ішкі тоқырауында болды. Кеңестік жүйенің күйреуі алдындағы айқын дәлел ауқымды кезекке тұру, талондық жүйенің үдей түсуі, ақшаның құнсыздануы болып табылады. Тіпті 1993 жылдың аяқ кезіне дейін дербес экономикалық саясат орын алмады. Сонымен көптеген мемлекеттердің айқын дәлелдегендей, барлық шаруашылық жүргізу жүйелерінің ішінде ең тиімдісі болып нарықтық экономика табылады. Ол еңбекті ынталандыруды жетілдіреді, өнім өндірушілердің экономикалық дербестігін қамтамасыз етеді, өндірушілердің монополиясына жол бермейді және өндірісті тұтынушы сұранысына бағыттайды.
Республикамызда терең де батыл өзгерістерді жүзеге асыруда нақтылы алғышарттар қажет етілді. Осы бағытта 1990 жылы 25 қазанда Қазақстан мемлекеттік егемендігі туралы Декларациясы және 1993 жылы Республиканың Ата Заңының қабылдануы мемлекетіміздің тарихындағы жаңа сәт болып табылды. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының 1995 жылдың 30 тамызында қабылданған екінші Конституциясы және 1991 жылдың 16 желтоқсанында қабылданған Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы конституциялық заң еліміздің әлеуметтік экономикалық дамуында айрықша орын алады.
Аталып өткен құжаттардың Республикадағы саяси экономикалық процестерді басқаруда маңызы зор. Оларда экономикалық тәуелсіздіктің негіздері, нарықтық қатынастарды қалыптастырудағы экономиканы басқарудың маңыздылығы көрсетілген. Бұл жәйт Республика дербестігінің экономикалық алғышарты мен өмір тіршілігін басқаруды барлық сферасын анықтайды. Атап айтқанда, олар Қазақстанның экономикалық тәуелсіздігінң негізі: жерге, оның қойма байлықтарына, ішкі және территориялық су ресурстарына, өсімдік пен жан жануарлар әлеміне, тарихи , мәдени құндылықтарына, өндірістік және өндірістік емес обьектілігіне деген төтенше меншігі.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. ҚАЗАҚСТАН Республикасы Президентінің Қазақстан халқына жолдауы-Казақстан – 2030// Егемен Қазақстан 1997г. 11 қараша.
2. Қазақстан республикасының “ҚР мемлекеттік жергілікті басқару туралы” заңы”. Егемен Қазақстан 23.01.2001ж.
3. 2002-2006 ж.ж. арналған Қазақстан Республикасының аймақтық саясат қағидалары. Астана қаласы, 2001 ж.
4. Махмутова М.”Системы местного самоуправления в Казахстане”. М: 2001г.
5. Арбатов А.”Механизм регулирования развития регионов.” Экономист, N12,2001г.
6. Анимица Е.Г. ”Основы местного самоуправления” Учебник: М. Финансы и статистика. 2001.
7. Концепция интеграции научных учереждений и ВУЗов с наукоемкими производствами // Наука Казахстана. 1999г. 1-15 января.
8. Указ президента Республики Казахстан от 11.03.1996г. О мерах по совершенствованию системы государственного управления наукой в Республике Казахстан // Казахстанская правда. 1996г. 13 марта.
9. Баймуратов У.Б. Эффективность технического прогресса в промышленности Казахстана – Алматы.1973г. – 200с.
Герчикова И.Н. Менеджмент – М. Банки и биржи, изд Объединение ЮНТИТ
1. ҚАЗАҚСТАН Республикасы Президентінің Қазақстан халқына жолдауы-Казақстан – 2030// Егемен Қазақстан 1997г. 11 қараша.
2. Қазақстан республикасының “ҚР мемлекеттік жергілікті басқару туралы” заңы”. Егемен Қазақстан 23.01.2001ж.
3. 2002-2006 ж.ж. арналған Қазақстан Республикасының аймақтық саясат қағидалары. Астана қаласы, 2001 ж.
4. Махмутова М.”Системы местного самоуправления в Казахстане”. М: 2001г.
5. Арбатов А.”Механизм регулирования развития регионов.” Экономист, N12,2001г.
6. Анимица Е.Г. ”Основы местного самоуправления” Учебник: М. Финансы и статистика. 2001.
7. Концепция интеграции научных учереждений и ВУЗов с наукоемкими производствами // Наука Казахстана. 1999г. 1-15 января.
8. Указ президента Республики Казахстан от 11.03.1996г. О мерах по совершенствованию системы государственного управления наукой в Республике Казахстан // Казахстанская правда. 1996г. 13 марта.
9. Баймуратов У.Б. Эффективность технического прогресса в промышленности Казахстана – Алматы.1973г. – 200с.
Герчикова И.Н. Менеджмент – М. Банки и биржи, изд Объединение ЮНТИТ
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І тарау. Қазақстан Республикасын мемлекеттік басқару жєне
мемлекеттік билік органдарының жүйесі
1.1 Мемлекеттік басқару қызметінің мәні және
қағидалары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..5
1.2 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік билік органдарының
жүйесі ... ... ... 7
ІІ тарау. ¤зін-µзі басқару жєне мемлекеттік басқаруды жетілдіру жолдары
2.1 Мемлекеттік басқару мен өзін-өзі басқару
тұжырымдамасы ... ... ... ... ... .. ... ...17
2.2 Мемлекеттік басқаруды жетілдіру жолдары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..2 4
Кіріспе
Басқару - мемлекеттік және қоғамдық ұйымдарда, қоғамдық құрылыстың
барлық саласында қолданылып, аз шығындармен барынша тиімділікке қол
жеткізуді көздейді. Сондықтан да басқару теориясы мен тәжірибесі барлық
деңгейлерге тән. Басқару – процес ретінде жалпылама сипатқа ие болып,
табиғаттың барлық құбылыстарында, яғни өлі табиғатта, тірі табиғатта және
қоғамдағы әлеуметтік жүйені басқару процестерінде орындалады. Осыған
байланысты басқару ісі барлық бірдей территориялық бөліктерде, әлеуметтік
экономикалық жүйелерде обьективті түрде жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуын басқарудағы
дербестілік саяси алғышарттарының қажеттілігін ескертеді. 80 жылдардың
екінші жартысынан тастап бұрынғы Кеңес одағында, сондай ақ Қазақстан
қоғамдық саяси ахуал қарама қайшылықтармен сипатталып, қоғамдық
тұрақсыздықты көрсетті. Орталықтың Республика мен оның аймақтарының
мүдделерін ескермеуі, қоғамдық және территориялық еңбек бөлінісінде орын
алып отырғандай, мекемелік және жергілікті мүдделердің қарама қайшылығын
үдете түсіп, табиғи ресурстардың бей берекет пайдалануына мүмкіндік береді,
мұның ақыры экономикалық ахуалдың шиеленісе түсуіне әкеліп соқтырады.
Тұрақсыздықтың ең басты себебі жоғарыда аталғандай жүйенің ішкі тоқырауында
болды. Кеңестік жүйенің күйреуі алдындағы айқын дәлел ауқымды кезекке тұру,
талондық жүйенің үдей түсуі, ақшаның құнсыздануы болып табылады. Тіпті 1993
жылдың аяқ кезіне дейін дербес экономикалық саясат орын алмады. Сонымен
көптеген мемлекеттердің айқын дәлелдегендей, барлық шаруашылық жүргізу
жүйелерінің ішінде ең тиімдісі болып нарықтық экономика табылады. Ол
еңбекті ынталандыруды жетілдіреді, өнім өндірушілердің экономикалық
дербестігін қамтамасыз етеді, өндірушілердің монополиясына жол бермейді
және өндірісті тұтынушы сұранысына бағыттайды.
Республикамызда терең де батыл өзгерістерді жүзеге асыруда нақтылы
алғышарттар қажет етілді. Осы бағытта 1990 жылы 25 қазанда Қазақстан
мемлекеттік егемендігі туралы Декларациясы және 1993 жылы Республиканың Ата
Заңының қабылдануы мемлекетіміздің тарихындағы жаңа сәт болып табылды.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының 1995 жылдың 30 тамызында
қабылданған екінші Конституциясы және 1991 жылдың 16 желтоқсанында
қабылданған Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы
конституциялық заң еліміздің әлеуметтік экономикалық дамуында айрықша орын
алады.
Аталып өткен құжаттардың Республикадағы саяси экономикалық
процестерді басқаруда маңызы зор. Оларда экономикалық тәуелсіздіктің
негіздері, нарықтық қатынастарды қалыптастырудағы экономиканы басқарудың
маңыздылығы көрсетілген. Бұл жәйт Республика дербестігінің экономикалық
алғышарты мен өмір тіршілігін басқаруды барлық сферасын анықтайды. Атап
айтқанда, олар Қазақстанның экономикалық тәуелсіздігінң негізі: жерге, оның
қойма байлықтарына, ішкі және территориялық су ресурстарына, өсімдік пен
жан жануарлар әлеміне, тарихи , мәдени құндылықтарына, өндірістік және
өндірістік емес обьектілігіне деген төтенше меншігі.
І тарау. Қазақстан Республикасын мемлекеттік басқару жєне
мемлекеттік билік органдарының жүйесі
1. 1 Мемлекеттік басқару қызметінің мәні және қағидалары
Мемлекеттік басқару - ерекше субъектілер тобының экономика ,
єкімшілік - саяси, єлеуметтік – мєдени аяларына басшылық жасау процесінде
міндеттер мен функцияларды іс жүзінде орындаудан т±ратын заңѓа тєуелді
заңдық біліктілікті ±йымдастыру қызметі. Мемлекеттік басқару мыналармен
сипатталады:
- қоѓамдық пайдалы қызметтің нақтылы түрімен;
- б±л қызметті атқару ету µкім сипатымен;
- арнайы уєкілетті субъектілердің жүзеге асыруымен;
- заңѓа тєуелді сипатымен,
- қызметтің єртүрлі нысандарымен.
Мемлекеттік басқару мәні келесілерді қамтиды:
1. Мемлекеттің ішкі және сыртқы қауіпсіздігін қамтамасыз ету
2. Еліміздің сенімді әрі тұрақты демократиялық дамуын қамтамасыз ететін
қоғамдық институттарды дамыту және тұрақтандыру.
3. ҚР азаматтарының құқығы мен еркіндігін конституциялық қорғау, жалпы
әкімшілік-құқықтық реттеу.
4. Халықтың әл-ауқатын көтеруге бағытталған мемлекеттік саясатты құру.
5. Тиімді экологиялық жағдайды қолдау.
6. Нарықтық механизмдерді қолдау.
7. Аймақтар мен орталықтың тиімді байланыстарын орнату.
Бұл мемлекеттік басқару бағытталған жалпы мақсаттар жүйесі
болып табылады. Бірақ мақсаттар оперативті, стратегиялық, соңғы және
аралық, жалпы және жеке болып бөлінеді. Мақсаттар ортақ мүддені қамтамасыз
етуі қажетті. Сол мақсаттарды жүзеге асыру үшін құралдар мен әдістерді
тиімді пайдалану қажет, олай болмаған жағдайда оң нәтиже алу мүмкін емес.
Мемлекеттік басқару қызметтеріне мыналар жатады:
Жоспарлау қызметі. (мұнда қандай мақсат қойылуы қажет, ол қашан және
қалай орындалады деген сұрақтарға жауап беріледі.)
Үйымдастыру қызметі. (Адамдарға өкілеттіктер мен міндеттерді бөліп
беру арқылы оларды ортақ нәтижеге жұмылдыру)
Реттеу қызметі.(Адамдардың белгілі бір ұйым шеңберінде белгілі бір
қызметтерді атқаруға міндеттейді.)
Қызметкерлермен жұмыс істеу қызметі. (Әлемдік тәжірибеде бұл қызметке
маңызды көңіл бөлінеді)
Бақылау қызметі. ( барлық жоғарыда аталған қызметтердің кері
байланысын көрсетеді.)
Нарықтық экономика механизмінде мемлекеттің экономикаға араласуынсыз
экономиканы толық реттеу мүмкін емес. Сондықтан мемлекет салық, инвестиция,
жеңілдіктер беру арқылы нарықтық экономиканы реттеп отырады. Ал мемлекеттің
арнайы қызметтері ретінде ғылыми-техникалық дамуды қамтамасыз ету, еңбек
қатынастары мен қаржы жүйесін мемлекеттік бақылау және реттеу қызметтерін
қарастырсақ болады. Мемлекеттік басқаруды жүйелі түрде қарастыру үшін оның
қағидаларын жетік білу қажет.қағидалар бір-бірімен байланысқан
субъектілердің даму заңдылығын анықтайды. Мемлекеттік басқаруда келесі 3
қағиданы атап көрсетсек болады:
- Онтологиялық. ( мұнда элементтердің табиғатпен байланысын, оның даму
заңдылығын және бір-бірімен байланысын қарастырады.)
- Гносеологиялық (қағидалардың негізгі ерекшеліктерін талдау және оларға
ғылыми түрде сипаттама беру)
- Методологиялық (қағидаларды теориялық және іс-тәжірибеде қолдану
механизмін анықтайды).
Мемлекеттік басқару қағидаларына келесілер жатады:
1. Қоғамдық-саяси (мемлекеттік басқарудың әлеуметтік табиғатын зерттеу
арқылы олардың даму заңдылығын анықтау)
2. Функционалды-құрылымдық (мемлекеттік басқару органдарының құрылымының
заңдылығын түсіндіреді.)
3. Ұйымдық-құрылымдық (мемлекеттік басқарудың ұйымдастыру құрылымының
заңдылығы мен бір-бірімен байланысын түсіндіреді)
4. Мемлекеттік басқару қызметі (мемлекеттік басқару органдарының басқару
әдістерін қолдау заңдылығын түсіндіреді)
Мемлекеттік билік органдарының арасындағы өкілеттіктерді бөлу
барысында келесі негізгі мәселелер қарастырылады:
- мемлекет көлемінде мемлекеттік басқарудың демократиялығы мен
рационалдығын қамтамасыз ету;
- мемлекеттік басқаруды тиімді құру;
- мемлекеттік басқарудың тұтастығы, рационалдығы және тиімділігі;
- заңдық реттеудің біртұтастығымен құқықтық нормалады қолдану
әртүрлілігі берілген жағдайға байланысты;
- мемлекеттік- құқықтық жадайлардың тұрақтылығы.
1.2. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік билік органдарының жүйесі
Жоғарыда аталған өлшемдер негізінде мемлекеттік билік органдарының
мынадай төрт негізгі түрі ерекшеленеді: Қазақстан Республикасының Үкіметі
және Қазақстан Республикасы соттарының жүйесі. Осы органдардың бәрі
жинақтала келе Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік билік органдарының
бірыңғай жүйесін құрайды.
Қазақстан Республикасының Президенті — мемлекет басшысы, мемлекеттің
ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарын айқындайтын, ел ішінде және
халықаралық қатынастарда Қазақстанның атынан өкілдік ететін ең жоғары
лауазымды тұлға. Республиканың Президенті — халык пен мемлекеттік билік
бірлігінің, Конституцияның мызғымастығының, адам және азамат құқықтары мен
бостандықтарының нышаны әрі кепілі. Президент мемлекеттік биліктің барлық
тармағының келісіп жұмыс істеуін және өкімет органдарының халық алдындағы
жауапкершілігін камтамасыз етеді (40-бап).
Қазақстан Республикасынан тысқары жерде туған, 40 жасқа толмаған
мемлекеттік тілді еркін меңгермеген, әрі Қазақстанда кемінде он бес жыл
үнемі тұрмаған адам Президент болып сайлана алмайтынын атап көрсету қажет.
Бұл лауазымды иеленуге қойылған өзге кедергілерге қатарынан екі реттен
артық мерзімге сайлана алмайтындығы жатады. Президенттің мемлекеттік тідді
еркін меңгеруі әрі Қазақстанда кемінде он бес жыл бойы тұруы және тумысынан
сол елдің азаматы болуға тиіс.
Президент өкілді органның депутаты болып қоса сайлана алмайды, өзге де
ақы төленетін қызметтерді атқаруға және кәсіпкерлік қызметпен айналысуға
құқығы жоқ. Республика Президенті өз өкілеттігін жүзеге асыру кезеңінде
саяси партиядағы қызметін тоқтата түрады. Ол ешкім тиіспеу құқығына ие.
Қазақстан Республикасының Парламенті—Қазақстан Республикасының заң
шығару қызметін жүзеге асыратын Республиканың ең жоғары өкілді органы.
тұрақты негізде жұмыс істейтін екі Палатадан — Сенаттан және Мәжілістен
тұрады.
Қазақстан Республикасы Парламентінің төменгі Палатасы — Мәжіліс
жалпыға бірдей, тең және төте сайлау құкығы негізінде жасырын дауыс беру
арқылы сайланады. Қазақстан Республикасы Парламентінің жоғары Палатасы —
Сенат жанама сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру жолымен сайланады
(51-бап).
Қазақстан Республикасының Үкіметі — атқарушы биліктің маңызды тармағы
болып табылады, аткарушы органдардын жүйесін басқарады және олардын,
қызметіне басшылық жасайды. Оны Казақстан Республикасының Президенті
құрады.
Сот билігін — сотта іс жүргізудің азаматтық, қылмыстык және заңмен
белгіленген өзге де нысандары арқылы тек сот қана жүзеге асырады. Заңмен
құрылған Республиканың Жоғарғы Соты және Республиканың жергілікті соттары
Республиканың соттары болып табылады. Қандай да бір атаумен арнаулы және
төтенше соттар құруға жол берілмейді (75-бап).
Судьялар сот төрелігін іске асыру кезінде тәуелсіз және тек
Конституция мен Занға ғана бағынады. Сот төрелігін іске асыру жөніндегі
сотіың қызметіне кандайда болсын араласуға жол берілмейді және ол заң
бойынша жауапкершілікке әкеп соғады. Нақты істер бойынша судьялар есеп
бермейді. Судьяның қызметі депутаттык мандатпен, окытушылық, ғылыми немесе
өзге шығармашылык кызметтерді қоспағанда, өзге де ақы төленетін жұмысты
атқарумен, кәсіпкерлікпен айналысумен, коммерциялық ұйымның басшы органының
немесе байқаушы кенесінің құрамына кірумен сыйыспайды.
Мемлекеттік биліктің бірынғай жүйесінде Қазақстан Республикасы
Президентінің орны айрықша. Мемлекет басшысы ретінде нак Президент билік
тармақтарынын әркайсысының кызметіне белсене араласады.
Президент деген ұғым конституциялық құқылык мағынада мемлекет басшысы
дегенді білдіреді. Бұл кызмет сол үшін елемдік тәжірибеде тағайындалған
(АҚШ, Франция).
Президент кызметі түнғыш рет Қазақстанда 1990 жылғы 24 сәуірде Жоғарғы
Кеңес қабылдаған Заңмен тағайындалды, онда алғашқы Президентті Жоғарғы
Кеңес алты жыл мерзімге сайлайды деп белгіленді. Н. Ә. Назарбаев тұңғыш
Президент болып сайланды. Кейін 1991 жылғы 16 қазанда Президент сайлауы
туралы Заң қабылданып, мұнда Президентті республика халкының жалпыға
бірдей, тең және төте сайлау құкығы негізінде жасырын дауыс беру арқылы бес
жыл мерзімге сайлауы көзделді. Осы Заңның негізінде Республика
Президентінің сайлауы өткізіліп, онда Н. Ә. Назарбаев тағы да сайланды.
1991 жылғы 10 желтоқсанда Жоғарғы Кеңес одан ант кабылдады және осы сәттен
бастап ол қызметіне кірісті деп есептеледі әрі сол күн оның Қазақстан
Республикасы Президентінін қызметінде болу мерзімін есептеудің басы болып
табылады Соңьшан, 1998 жылғы 7 қазандағы Конституцияға енгізілген
өзгерістерге сәйкес Президенттік мерзім 7 жылға дейін ұзартылды.
Демек, Президент мемлекеттік биліктің шыңы. Қазақстан Республикасынын
Президентін биліктің төртінші тармағы ретівде қарауымыздың мәні мынадд. Шын
мөнінде Президент барлык билік тармақтарынан окдіау тұр. Себебі
конституциялық тұжырымдарға сәйкес ол — мемлекеттің басшысы, мемлекеттің
ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарын айқындайтын, ел ішінде және
халықаралық катынастарда Қазақстанның атынан өкілдік ететін ен жоғарғы
лауазымды тұлға. Атқарушы билікті тікелей жүзеге асырмаса да ол еліміздің
билік құрамындағы ең ірі тұлға. Олай дейтініміз атқарушы билікті жүзеге
асырушы Үкімет өзінің бүкіл қызметінде Республика Президентінің алдында
жауапты және ол өз бастамасы бойынша Үкіметтің өкілеттігін тоқтату туралы
шешім қабылдауға және оның кез келген мүшесін кызметтен босатуға хақылы.
Сонымен бірге Конституциянын 40-бабының 3-тармағына сәйкес Республика
Президенті мешіекетгік биліктің барлық тармағьшың келісіп жұмыс істеуін
және екімет органдарының халық алдындағы жауапкершілігін қамтамасыз етеді.
Сөйтіп, ол—халық пен мемлекеттің билік бірлігінің, Конституцияның
мызғымастығының адам және азамат кұкықтары мен бостандықтарынын нышаны әрі
кепілі (40-баптың 2-тармағы). Бұл жорамалымыздың дұрыстығына Президенттің
атқарушы өкілеттілігі айғақ.
Президентке Қазақстан Республикасы Конституциясының 44-бабында
көрсетілген міңдеттерді орындауы үшін қажетті кең өкілеттіктер берілген.
Президент атқарушы билік саласында:
Парламенттің келісімімен Республика Премьер-министрін қызметке
тағайындайды; оны кызметінен босатады; Премьер-министрдің ұсынуьшен
Республика Үкіметінін кұрьтлымын белгілейді; оның мүшелеріы кызметке
тағайындайды және қызметтен босатады; Республиканың Үкімет құрамына
кірмейтін орталық атқарушы органдарын құрады, таратады, кайта құрады;
Үкімет мүшелерінін антын қабылдайды; Үкіметтің аса маңызды мәселелер
бойьшша отьфыстарында төрағалық етеді; Үкіметке Зан жобасын Парламент
Мәжілісіне енгізуді тапсырады; Республика Үкіметінің және облысташ,
республикалык маңызы бар қалалары мен астанасы әкімдерінің актілерінің
күшін жояды не толық немесе ішінара тоқтата тұрады; Республика Премьер-
министрінің ұсынуымен Республиканың мемлекеттік бюджеті есебінен ұсталатын
барлык органдардың кызметкерлеріне арналған қаржыландыру мен еңбекақы
төлеудін бірьщғай жүйесін бекітеді; Республика Президенті өз бастамасы
бойынша Үкіметтің өкілеттігін токтатуға шешім қабылдауға және оның кез
келген мүшесін қызметтен босатуға қақылы. Премьер-министрді кызметінен
босату бүкіл Үкіметтің өкілеттігі тоқтатылғанын білдіреді. Сонымен қатар
Президент Үкіметгің орнынан түсуі туралы шешімді Үкіметтің өз мәлімдемесі
бойынша да, сондай-ақ Парламент Үкіметке сенімсіздік білдірген жағдайда да
қабылдайды.
Республика Парламентінің кезекті және кезектен тыс сайлауын
тағайындайды; Парламенттің бірінші сессиясын шақырады және оның
депутатгарының Қазакстан халкына беретін антьш қабылдайды; Парламент
Палаталарының кезектен тыс бірлескен отырыстарын шақырады;
Парламент Сенаты үсынған заңға он бес жұмыс күні ішінде қол кояды,
занды халыққа жария етеді не занды немесе оның жекелеген баптарьш қайтадан
талқылап, дауысқа салу үшін қайтарады;
Парламенттің келісімімен Қазақстан Республикасы Үлттық Банкінің
Төрағасын қызметке тағайындайды, оны қызметтен босатады;
Парламент Сенатыныц келісімімен Республиканың Бас Прокурорын және
Үлттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасын қызметке тағайындайдьі, оларды
қызметтен босатады.
Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерін басқара отырьш, Президент
Қарулы Күштердің жоғарғы қолбасшыларын қызметке тағайындайды және қызметтен
босатады; жоғары әскери атақтар мен езге де атақтарды береді; Республикаға
қарсы агрессия жасалған не оның қауіпсіздігіне сыртган тікелей қатер төнген
ретте Республиканың бүкіл аумағында немесе оның жекелеген жерлерінде әскери
жағдай енгізеді; ішінара немесе жалпы жұмылдыру жариялап, бұл туралы
Республика Парламентіне дереу хабарлайды; Қауіпсіздік Кеңесін құрады.
Президенттің басты міндеті — ел ішінде және халыкаралық қатынастарда
Қазақстан атынан өкілдік ету. Әңгіме бұл жағдайда Президент елді
халықаралық қатынастардың субъектісі ретінде, егеменді де тәуелсіз мемлекет
ретінде танытады деген сөз. Президент бұл салада келіссөздер жүргізіп,
Казақстан Республикасының халықаралық қатынастарына, бекіту грамоталарына
қол қояды, елде тіркелген шет мемлекеттердің дипломатиялык, және өзге де
өкілдіктері өкілдерінің сенім және кері шақырьш алу грамоталарын
қабылдайды.
Президент өкілеттіктерінін келесі топтамасын оған Қазақстан
Республикасының Конституциясында белгіленген заң шығару өкілдіктерін
құравды. Ол екі жолмен жүзеге асырылады:
1) Заң шыгару. Қазақстан Республикасы Конституциясы 53-бабының 4-
тармағына сәйкес Парламент Президентке оның бастамасы бойынша, әр Палата
депутаттары жалпы санының үштен екісінің дауысымен бір жылдан аспайтын
мерзімге заң шығару өкілеттігін беруге қақылы.
2. Заң күші бар Жарлықтар шығару. Бұл тәртіп Қазақстан Республикасы
Конституциясы 61-бабының 2-тармағымен белгіленген. Заң шығару құкуғының
берілуі Қазақстан Республикасы Президентінің норма белгілеушілік кызметінін
басты нысандары емес.
Сонымен қоса Президент Конституция мен зандар негізінде және оларды
орындау үшін Республиканъщ бүкіл аумағында міндетті күші бар жарлықтар мен
өкімдер шығарады.
Қазақстан Республикасы Президентінің кандидаттығына мынадай катаң
талаптар койылады: Қазақстан Республикасының Президенті болып тумысынан
Республика азаматы, 40 жасқа толған, мемлекеттік тілді еркін меңгерген әрі
Қазақстанда кемінде он бес жыл бойы тұратын, әлде бір діннің қызметкері
емес, заңмен белгіленген ретте өтелмеген соттылығы жоқ және сайлау құқығы:
мемлекеттік органға және жергілікті өзін-өзі басқару органына сайлауға және
сайлануға, сондай-ақ республикалық референдумға қатысуға құқығы бар азамат
қана сайлана алады. Бір адам қатарынан екі реттен артық Президент болып
сайлана алмайды.
Қазақстан Республикасының Президентін конституциялық заңға сәйкес
жалпыға бірдей, тен және төте сайлау кұқығы негізінде Республиканың
кәмелетке толған азаматтары жасырын дауыс беру арқылы жеті жыл мерзімге
сайлайды Бұл сияқты мөліметтерді Қазакстан Республикасы Президентінің 1995
жылғы 28 қыркүйектегі конституциялык заң күші бар Қазакстан
Республикасындағы Сайлау туралы Жарлығынан, 1998 жылғы 7 қазандағы
Конституцияға өзгерістер мен толыктырулар енгізу туралы Заңынан алуға
болады. Демек, Президентті сайлау жалпы сайлау сияқты Республиканың Орталык
сайлау комиссиясының басшылығымен жүргізіліп, өткізіледі. Дауыс беруге
қатысқан сайлаушылардың елу процентінен астамының дауысын алған кандидат
сайланды деп есеіггелінеді. Егер кандидаттардың бірде бірі керсетілген
дауыс санын ала алмаса, кдйтадан дауысқа салынады, оған кеп дауыс алған екі
кандидат қатысады. Дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың көбісінің дауысын
алған кандидат сайланды деп есептеледі (Конституцияның 41-бабының 5-
тармағы).
Президентке ешкімнін, тиісуіне болмайды, яғни оны қандай да бір
жауапкершілік түріне тартуға, ұстауға, қамауға, тінтуге және т.с.с.
болмайды.
Республиканың Президенті өзінің міндеттерін аткару кезіндегі қылмыстық
іс-әрекеті үшін тек қана мемлекетке опасыздық жасаған жағдайда жауап
береді. Айып тағу және оны тексеру туралы шешім Мәжіліс депутатгарының
кемінде үштен бірінін бастамасы бойынша депутаттардың жалпы санынын
көпшілігімен қабылдануы мүмкін. Тағылған айыпты тексеруді Сенат
ұйымдастырады. Бүл мәселе бойынша түіжілікті шешім айып тағудың негізділігі
туралы Жоғарғы Сот қорытындысы және белгіленген конституциялық рәміздердің
сакталғаны туралы Конституциялық Кеңестін қорытындысы болған жағдавда әр
Палата депутаттары жалпы санының кемінде терттен үшінін көшпілік дауысымен
Парламент Палаталарының бірлескен отырысында кабылданады. Республика
Президентіне мемлекетке опасыздык жасады деп тағылған айьштың қабылданбауы
оның кай кезеңінде де осы мәселенің қаралуына себепші болған. Мәжіліс
депутаттарының өкілеттігін мерзімінен бұрын тоқтатуына әкеліп соғады.
Президент науқастығына байланысты өз міндеттерін жүзеге асыруға
кабілетсіздігі дендеген жағдайда қызметінен мерзімінен бұрын босатылуы
мүмкін. Бұл ретте Парламент әр Палата депутаттарының тең санынан және
медицинаның тиісті салаларының мамандарынан тұратын комиссия құрады.
Мерзімінен бұрын босату туралы шешім Парламент Палаталарының бірлескен
отырысында комиссияның қорытындысы мен белгіленген конституциялық
рәсімдердің сакталғаны туралы Конституциялық Кеңес корытындысы негізінде әр
Палата депутаттары жалпы санының кемінде төртген үшінін көпшілігімен
кабылданады.
Парламент — Қазақстан Республикасының заң шығару қызметін жүзеге
асыратын Республиканың ең жоғары өкілді органы. Парламент тұрақты негізде
жұмыс істейтін екі Палатадан: Сенаттан және Мәжілістен тұрады.
Сенат әр облыстан, республикалык, маңызы бар каладан және Қазақстан
Республикасының астанасынан екі адамнан, тиісінше облыстьщ, республикалық
маңызы бар қаланың және Республика астанасьшың барлық өкілді органдары
депутаттарының бірлескен отырыстарьшда сайланатын депутаттардан құралады.
Сенаттьщ жеті депутатын Сенат өкілеттігі мерзімше Республиканың Президенті
тағайындайды. Сенат депутатгары жанама сайлау құқығы негізінде жасырын
дауыс беру жолымен сайланады. Қазақстан Республикасының кемінде бес жыл
азаматы болған, жасы отызға толған, жоғары білімі және кемінде бес жыл
жұмыс стажы бар, тиісті облыстың, республикалық маңызы бар қаланың не
Республика астанасынын, аумағында кемінде ұш жыл тұрақты тұрған азаматы
алты жыл өкілеттік мерзімге Сенат депутаты бола алады.
Сенаттың ерекше қарауына: Қазақстан Республикасы Президентінің
ұсынуымен Республика Жоғарғы Сотының Төрағасын, Алқалар төрағаларын және
Жоғарғы Соттын судьяларын сайлау және қызметтен босату, олардың антын
қабылдау; Республика Президентінің Республиканың Бас Прокурорын және Үлттық
Қауіпсіздік комитетінін Төрағасын тағайьшдауына келісім беру және Қазақстан
Республикасы Конституциясының 55-бабында көзделген басқа да мәселелер
жатады.
Мәжіліс— Парламенттің төменгі палатасы. Ол жетпіс жеті депутаттан
тұрады. Алпыс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І тарау. Қазақстан Республикасын мемлекеттік басқару жєне
мемлекеттік билік органдарының жүйесі
1.1 Мемлекеттік басқару қызметінің мәні және
қағидалары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..5
1.2 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік билік органдарының
жүйесі ... ... ... 7
ІІ тарау. ¤зін-µзі басқару жєне мемлекеттік басқаруды жетілдіру жолдары
2.1 Мемлекеттік басқару мен өзін-өзі басқару
тұжырымдамасы ... ... ... ... ... .. ... ...17
2.2 Мемлекеттік басқаруды жетілдіру жолдары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..2 4
Кіріспе
Басқару - мемлекеттік және қоғамдық ұйымдарда, қоғамдық құрылыстың
барлық саласында қолданылып, аз шығындармен барынша тиімділікке қол
жеткізуді көздейді. Сондықтан да басқару теориясы мен тәжірибесі барлық
деңгейлерге тән. Басқару – процес ретінде жалпылама сипатқа ие болып,
табиғаттың барлық құбылыстарында, яғни өлі табиғатта, тірі табиғатта және
қоғамдағы әлеуметтік жүйені басқару процестерінде орындалады. Осыған
байланысты басқару ісі барлық бірдей территориялық бөліктерде, әлеуметтік
экономикалық жүйелерде обьективті түрде жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуын басқарудағы
дербестілік саяси алғышарттарының қажеттілігін ескертеді. 80 жылдардың
екінші жартысынан тастап бұрынғы Кеңес одағында, сондай ақ Қазақстан
қоғамдық саяси ахуал қарама қайшылықтармен сипатталып, қоғамдық
тұрақсыздықты көрсетті. Орталықтың Республика мен оның аймақтарының
мүдделерін ескермеуі, қоғамдық және территориялық еңбек бөлінісінде орын
алып отырғандай, мекемелік және жергілікті мүдделердің қарама қайшылығын
үдете түсіп, табиғи ресурстардың бей берекет пайдалануына мүмкіндік береді,
мұның ақыры экономикалық ахуалдың шиеленісе түсуіне әкеліп соқтырады.
Тұрақсыздықтың ең басты себебі жоғарыда аталғандай жүйенің ішкі тоқырауында
болды. Кеңестік жүйенің күйреуі алдындағы айқын дәлел ауқымды кезекке тұру,
талондық жүйенің үдей түсуі, ақшаның құнсыздануы болып табылады. Тіпті 1993
жылдың аяқ кезіне дейін дербес экономикалық саясат орын алмады. Сонымен
көптеген мемлекеттердің айқын дәлелдегендей, барлық шаруашылық жүргізу
жүйелерінің ішінде ең тиімдісі болып нарықтық экономика табылады. Ол
еңбекті ынталандыруды жетілдіреді, өнім өндірушілердің экономикалық
дербестігін қамтамасыз етеді, өндірушілердің монополиясына жол бермейді
және өндірісті тұтынушы сұранысына бағыттайды.
Республикамызда терең де батыл өзгерістерді жүзеге асыруда нақтылы
алғышарттар қажет етілді. Осы бағытта 1990 жылы 25 қазанда Қазақстан
мемлекеттік егемендігі туралы Декларациясы және 1993 жылы Республиканың Ата
Заңының қабылдануы мемлекетіміздің тарихындағы жаңа сәт болып табылды.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының 1995 жылдың 30 тамызында
қабылданған екінші Конституциясы және 1991 жылдың 16 желтоқсанында
қабылданған Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы
конституциялық заң еліміздің әлеуметтік экономикалық дамуында айрықша орын
алады.
Аталып өткен құжаттардың Республикадағы саяси экономикалық
процестерді басқаруда маңызы зор. Оларда экономикалық тәуелсіздіктің
негіздері, нарықтық қатынастарды қалыптастырудағы экономиканы басқарудың
маңыздылығы көрсетілген. Бұл жәйт Республика дербестігінің экономикалық
алғышарты мен өмір тіршілігін басқаруды барлық сферасын анықтайды. Атап
айтқанда, олар Қазақстанның экономикалық тәуелсіздігінң негізі: жерге, оның
қойма байлықтарына, ішкі және территориялық су ресурстарына, өсімдік пен
жан жануарлар әлеміне, тарихи , мәдени құндылықтарына, өндірістік және
өндірістік емес обьектілігіне деген төтенше меншігі.
І тарау. Қазақстан Республикасын мемлекеттік басқару жєне
мемлекеттік билік органдарының жүйесі
1. 1 Мемлекеттік басқару қызметінің мәні және қағидалары
Мемлекеттік басқару - ерекше субъектілер тобының экономика ,
єкімшілік - саяси, єлеуметтік – мєдени аяларына басшылық жасау процесінде
міндеттер мен функцияларды іс жүзінде орындаудан т±ратын заңѓа тєуелді
заңдық біліктілікті ±йымдастыру қызметі. Мемлекеттік басқару мыналармен
сипатталады:
- қоѓамдық пайдалы қызметтің нақтылы түрімен;
- б±л қызметті атқару ету µкім сипатымен;
- арнайы уєкілетті субъектілердің жүзеге асыруымен;
- заңѓа тєуелді сипатымен,
- қызметтің єртүрлі нысандарымен.
Мемлекеттік басқару мәні келесілерді қамтиды:
1. Мемлекеттің ішкі және сыртқы қауіпсіздігін қамтамасыз ету
2. Еліміздің сенімді әрі тұрақты демократиялық дамуын қамтамасыз ететін
қоғамдық институттарды дамыту және тұрақтандыру.
3. ҚР азаматтарының құқығы мен еркіндігін конституциялық қорғау, жалпы
әкімшілік-құқықтық реттеу.
4. Халықтың әл-ауқатын көтеруге бағытталған мемлекеттік саясатты құру.
5. Тиімді экологиялық жағдайды қолдау.
6. Нарықтық механизмдерді қолдау.
7. Аймақтар мен орталықтың тиімді байланыстарын орнату.
Бұл мемлекеттік басқару бағытталған жалпы мақсаттар жүйесі
болып табылады. Бірақ мақсаттар оперативті, стратегиялық, соңғы және
аралық, жалпы және жеке болып бөлінеді. Мақсаттар ортақ мүддені қамтамасыз
етуі қажетті. Сол мақсаттарды жүзеге асыру үшін құралдар мен әдістерді
тиімді пайдалану қажет, олай болмаған жағдайда оң нәтиже алу мүмкін емес.
Мемлекеттік басқару қызметтеріне мыналар жатады:
Жоспарлау қызметі. (мұнда қандай мақсат қойылуы қажет, ол қашан және
қалай орындалады деген сұрақтарға жауап беріледі.)
Үйымдастыру қызметі. (Адамдарға өкілеттіктер мен міндеттерді бөліп
беру арқылы оларды ортақ нәтижеге жұмылдыру)
Реттеу қызметі.(Адамдардың белгілі бір ұйым шеңберінде белгілі бір
қызметтерді атқаруға міндеттейді.)
Қызметкерлермен жұмыс істеу қызметі. (Әлемдік тәжірибеде бұл қызметке
маңызды көңіл бөлінеді)
Бақылау қызметі. ( барлық жоғарыда аталған қызметтердің кері
байланысын көрсетеді.)
Нарықтық экономика механизмінде мемлекеттің экономикаға араласуынсыз
экономиканы толық реттеу мүмкін емес. Сондықтан мемлекет салық, инвестиция,
жеңілдіктер беру арқылы нарықтық экономиканы реттеп отырады. Ал мемлекеттің
арнайы қызметтері ретінде ғылыми-техникалық дамуды қамтамасыз ету, еңбек
қатынастары мен қаржы жүйесін мемлекеттік бақылау және реттеу қызметтерін
қарастырсақ болады. Мемлекеттік басқаруды жүйелі түрде қарастыру үшін оның
қағидаларын жетік білу қажет.қағидалар бір-бірімен байланысқан
субъектілердің даму заңдылығын анықтайды. Мемлекеттік басқаруда келесі 3
қағиданы атап көрсетсек болады:
- Онтологиялық. ( мұнда элементтердің табиғатпен байланысын, оның даму
заңдылығын және бір-бірімен байланысын қарастырады.)
- Гносеологиялық (қағидалардың негізгі ерекшеліктерін талдау және оларға
ғылыми түрде сипаттама беру)
- Методологиялық (қағидаларды теориялық және іс-тәжірибеде қолдану
механизмін анықтайды).
Мемлекеттік басқару қағидаларына келесілер жатады:
1. Қоғамдық-саяси (мемлекеттік басқарудың әлеуметтік табиғатын зерттеу
арқылы олардың даму заңдылығын анықтау)
2. Функционалды-құрылымдық (мемлекеттік басқару органдарының құрылымының
заңдылығын түсіндіреді.)
3. Ұйымдық-құрылымдық (мемлекеттік басқарудың ұйымдастыру құрылымының
заңдылығы мен бір-бірімен байланысын түсіндіреді)
4. Мемлекеттік басқару қызметі (мемлекеттік басқару органдарының басқару
әдістерін қолдау заңдылығын түсіндіреді)
Мемлекеттік билік органдарының арасындағы өкілеттіктерді бөлу
барысында келесі негізгі мәселелер қарастырылады:
- мемлекет көлемінде мемлекеттік басқарудың демократиялығы мен
рационалдығын қамтамасыз ету;
- мемлекеттік басқаруды тиімді құру;
- мемлекеттік басқарудың тұтастығы, рационалдығы және тиімділігі;
- заңдық реттеудің біртұтастығымен құқықтық нормалады қолдану
әртүрлілігі берілген жағдайға байланысты;
- мемлекеттік- құқықтық жадайлардың тұрақтылығы.
1.2. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік билік органдарының жүйесі
Жоғарыда аталған өлшемдер негізінде мемлекеттік билік органдарының
мынадай төрт негізгі түрі ерекшеленеді: Қазақстан Республикасының Үкіметі
және Қазақстан Республикасы соттарының жүйесі. Осы органдардың бәрі
жинақтала келе Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік билік органдарының
бірыңғай жүйесін құрайды.
Қазақстан Республикасының Президенті — мемлекет басшысы, мемлекеттің
ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарын айқындайтын, ел ішінде және
халықаралық қатынастарда Қазақстанның атынан өкілдік ететін ең жоғары
лауазымды тұлға. Республиканың Президенті — халык пен мемлекеттік билік
бірлігінің, Конституцияның мызғымастығының, адам және азамат құқықтары мен
бостандықтарының нышаны әрі кепілі. Президент мемлекеттік биліктің барлық
тармағының келісіп жұмыс істеуін және өкімет органдарының халық алдындағы
жауапкершілігін камтамасыз етеді (40-бап).
Қазақстан Республикасынан тысқары жерде туған, 40 жасқа толмаған
мемлекеттік тілді еркін меңгермеген, әрі Қазақстанда кемінде он бес жыл
үнемі тұрмаған адам Президент болып сайлана алмайтынын атап көрсету қажет.
Бұл лауазымды иеленуге қойылған өзге кедергілерге қатарынан екі реттен
артық мерзімге сайлана алмайтындығы жатады. Президенттің мемлекеттік тідді
еркін меңгеруі әрі Қазақстанда кемінде он бес жыл бойы тұруы және тумысынан
сол елдің азаматы болуға тиіс.
Президент өкілді органның депутаты болып қоса сайлана алмайды, өзге де
ақы төленетін қызметтерді атқаруға және кәсіпкерлік қызметпен айналысуға
құқығы жоқ. Республика Президенті өз өкілеттігін жүзеге асыру кезеңінде
саяси партиядағы қызметін тоқтата түрады. Ол ешкім тиіспеу құқығына ие.
Қазақстан Республикасының Парламенті—Қазақстан Республикасының заң
шығару қызметін жүзеге асыратын Республиканың ең жоғары өкілді органы.
тұрақты негізде жұмыс істейтін екі Палатадан — Сенаттан және Мәжілістен
тұрады.
Қазақстан Республикасы Парламентінің төменгі Палатасы — Мәжіліс
жалпыға бірдей, тең және төте сайлау құкығы негізінде жасырын дауыс беру
арқылы сайланады. Қазақстан Республикасы Парламентінің жоғары Палатасы —
Сенат жанама сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру жолымен сайланады
(51-бап).
Қазақстан Республикасының Үкіметі — атқарушы биліктің маңызды тармағы
болып табылады, аткарушы органдардын жүйесін басқарады және олардын,
қызметіне басшылық жасайды. Оны Казақстан Республикасының Президенті
құрады.
Сот билігін — сотта іс жүргізудің азаматтық, қылмыстык және заңмен
белгіленген өзге де нысандары арқылы тек сот қана жүзеге асырады. Заңмен
құрылған Республиканың Жоғарғы Соты және Республиканың жергілікті соттары
Республиканың соттары болып табылады. Қандай да бір атаумен арнаулы және
төтенше соттар құруға жол берілмейді (75-бап).
Судьялар сот төрелігін іске асыру кезінде тәуелсіз және тек
Конституция мен Занға ғана бағынады. Сот төрелігін іске асыру жөніндегі
сотіың қызметіне кандайда болсын араласуға жол берілмейді және ол заң
бойынша жауапкершілікке әкеп соғады. Нақты істер бойынша судьялар есеп
бермейді. Судьяның қызметі депутаттык мандатпен, окытушылық, ғылыми немесе
өзге шығармашылык кызметтерді қоспағанда, өзге де ақы төленетін жұмысты
атқарумен, кәсіпкерлікпен айналысумен, коммерциялық ұйымның басшы органының
немесе байқаушы кенесінің құрамына кірумен сыйыспайды.
Мемлекеттік биліктің бірынғай жүйесінде Қазақстан Республикасы
Президентінің орны айрықша. Мемлекет басшысы ретінде нак Президент билік
тармақтарынын әркайсысының кызметіне белсене араласады.
Президент деген ұғым конституциялық құқылык мағынада мемлекет басшысы
дегенді білдіреді. Бұл кызмет сол үшін елемдік тәжірибеде тағайындалған
(АҚШ, Франция).
Президент кызметі түнғыш рет Қазақстанда 1990 жылғы 24 сәуірде Жоғарғы
Кеңес қабылдаған Заңмен тағайындалды, онда алғашқы Президентті Жоғарғы
Кеңес алты жыл мерзімге сайлайды деп белгіленді. Н. Ә. Назарбаев тұңғыш
Президент болып сайланды. Кейін 1991 жылғы 16 қазанда Президент сайлауы
туралы Заң қабылданып, мұнда Президентті республика халкының жалпыға
бірдей, тең және төте сайлау құкығы негізінде жасырын дауыс беру арқылы бес
жыл мерзімге сайлауы көзделді. Осы Заңның негізінде Республика
Президентінің сайлауы өткізіліп, онда Н. Ә. Назарбаев тағы да сайланды.
1991 жылғы 10 желтоқсанда Жоғарғы Кеңес одан ант кабылдады және осы сәттен
бастап ол қызметіне кірісті деп есептеледі әрі сол күн оның Қазақстан
Республикасы Президентінін қызметінде болу мерзімін есептеудің басы болып
табылады Соңьшан, 1998 жылғы 7 қазандағы Конституцияға енгізілген
өзгерістерге сәйкес Президенттік мерзім 7 жылға дейін ұзартылды.
Демек, Президент мемлекеттік биліктің шыңы. Қазақстан Республикасынын
Президентін биліктің төртінші тармағы ретівде қарауымыздың мәні мынадд. Шын
мөнінде Президент барлык билік тармақтарынан окдіау тұр. Себебі
конституциялық тұжырымдарға сәйкес ол — мемлекеттің басшысы, мемлекеттің
ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарын айқындайтын, ел ішінде және
халықаралық катынастарда Қазақстанның атынан өкілдік ететін ен жоғарғы
лауазымды тұлға. Атқарушы билікті тікелей жүзеге асырмаса да ол еліміздің
билік құрамындағы ең ірі тұлға. Олай дейтініміз атқарушы билікті жүзеге
асырушы Үкімет өзінің бүкіл қызметінде Республика Президентінің алдында
жауапты және ол өз бастамасы бойынша Үкіметтің өкілеттігін тоқтату туралы
шешім қабылдауға және оның кез келген мүшесін кызметтен босатуға хақылы.
Сонымен бірге Конституциянын 40-бабының 3-тармағына сәйкес Республика
Президенті мешіекетгік биліктің барлық тармағьшың келісіп жұмыс істеуін
және екімет органдарының халық алдындағы жауапкершілігін қамтамасыз етеді.
Сөйтіп, ол—халық пен мемлекеттің билік бірлігінің, Конституцияның
мызғымастығының адам және азамат кұкықтары мен бостандықтарынын нышаны әрі
кепілі (40-баптың 2-тармағы). Бұл жорамалымыздың дұрыстығына Президенттің
атқарушы өкілеттілігі айғақ.
Президентке Қазақстан Республикасы Конституциясының 44-бабында
көрсетілген міңдеттерді орындауы үшін қажетті кең өкілеттіктер берілген.
Президент атқарушы билік саласында:
Парламенттің келісімімен Республика Премьер-министрін қызметке
тағайындайды; оны кызметінен босатады; Премьер-министрдің ұсынуьшен
Республика Үкіметінін кұрьтлымын белгілейді; оның мүшелеріы кызметке
тағайындайды және қызметтен босатады; Республиканың Үкімет құрамына
кірмейтін орталық атқарушы органдарын құрады, таратады, кайта құрады;
Үкімет мүшелерінін антын қабылдайды; Үкіметтің аса маңызды мәселелер
бойьшша отьфыстарында төрағалық етеді; Үкіметке Зан жобасын Парламент
Мәжілісіне енгізуді тапсырады; Республика Үкіметінің және облысташ,
республикалык маңызы бар қалалары мен астанасы әкімдерінің актілерінің
күшін жояды не толық немесе ішінара тоқтата тұрады; Республика Премьер-
министрінің ұсынуымен Республиканың мемлекеттік бюджеті есебінен ұсталатын
барлык органдардың кызметкерлеріне арналған қаржыландыру мен еңбекақы
төлеудін бірьщғай жүйесін бекітеді; Республика Президенті өз бастамасы
бойынша Үкіметтің өкілеттігін токтатуға шешім қабылдауға және оның кез
келген мүшесін қызметтен босатуға қақылы. Премьер-министрді кызметінен
босату бүкіл Үкіметтің өкілеттігі тоқтатылғанын білдіреді. Сонымен қатар
Президент Үкіметгің орнынан түсуі туралы шешімді Үкіметтің өз мәлімдемесі
бойынша да, сондай-ақ Парламент Үкіметке сенімсіздік білдірген жағдайда да
қабылдайды.
Республика Парламентінің кезекті және кезектен тыс сайлауын
тағайындайды; Парламенттің бірінші сессиясын шақырады және оның
депутатгарының Қазакстан халкына беретін антьш қабылдайды; Парламент
Палаталарының кезектен тыс бірлескен отырыстарын шақырады;
Парламент Сенаты үсынған заңға он бес жұмыс күні ішінде қол кояды,
занды халыққа жария етеді не занды немесе оның жекелеген баптарьш қайтадан
талқылап, дауысқа салу үшін қайтарады;
Парламенттің келісімімен Қазақстан Республикасы Үлттық Банкінің
Төрағасын қызметке тағайындайды, оны қызметтен босатады;
Парламент Сенатыныц келісімімен Республиканың Бас Прокурорын және
Үлттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасын қызметке тағайындайдьі, оларды
қызметтен босатады.
Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерін басқара отырьш, Президент
Қарулы Күштердің жоғарғы қолбасшыларын қызметке тағайындайды және қызметтен
босатады; жоғары әскери атақтар мен езге де атақтарды береді; Республикаға
қарсы агрессия жасалған не оның қауіпсіздігіне сыртган тікелей қатер төнген
ретте Республиканың бүкіл аумағында немесе оның жекелеген жерлерінде әскери
жағдай енгізеді; ішінара немесе жалпы жұмылдыру жариялап, бұл туралы
Республика Парламентіне дереу хабарлайды; Қауіпсіздік Кеңесін құрады.
Президенттің басты міндеті — ел ішінде және халыкаралық қатынастарда
Қазақстан атынан өкілдік ету. Әңгіме бұл жағдайда Президент елді
халықаралық қатынастардың субъектісі ретінде, егеменді де тәуелсіз мемлекет
ретінде танытады деген сөз. Президент бұл салада келіссөздер жүргізіп,
Казақстан Республикасының халықаралық қатынастарына, бекіту грамоталарына
қол қояды, елде тіркелген шет мемлекеттердің дипломатиялык, және өзге де
өкілдіктері өкілдерінің сенім және кері шақырьш алу грамоталарын
қабылдайды.
Президент өкілеттіктерінін келесі топтамасын оған Қазақстан
Республикасының Конституциясында белгіленген заң шығару өкілдіктерін
құравды. Ол екі жолмен жүзеге асырылады:
1) Заң шыгару. Қазақстан Республикасы Конституциясы 53-бабының 4-
тармағына сәйкес Парламент Президентке оның бастамасы бойынша, әр Палата
депутаттары жалпы санының үштен екісінің дауысымен бір жылдан аспайтын
мерзімге заң шығару өкілеттігін беруге қақылы.
2. Заң күші бар Жарлықтар шығару. Бұл тәртіп Қазақстан Республикасы
Конституциясы 61-бабының 2-тармағымен белгіленген. Заң шығару құкуғының
берілуі Қазақстан Республикасы Президентінің норма белгілеушілік кызметінін
басты нысандары емес.
Сонымен қоса Президент Конституция мен зандар негізінде және оларды
орындау үшін Республиканъщ бүкіл аумағында міндетті күші бар жарлықтар мен
өкімдер шығарады.
Қазақстан Республикасы Президентінің кандидаттығына мынадай катаң
талаптар койылады: Қазақстан Республикасының Президенті болып тумысынан
Республика азаматы, 40 жасқа толған, мемлекеттік тілді еркін меңгерген әрі
Қазақстанда кемінде он бес жыл бойы тұратын, әлде бір діннің қызметкері
емес, заңмен белгіленген ретте өтелмеген соттылығы жоқ және сайлау құқығы:
мемлекеттік органға және жергілікті өзін-өзі басқару органына сайлауға және
сайлануға, сондай-ақ республикалық референдумға қатысуға құқығы бар азамат
қана сайлана алады. Бір адам қатарынан екі реттен артық Президент болып
сайлана алмайды.
Қазақстан Республикасының Президентін конституциялық заңға сәйкес
жалпыға бірдей, тен және төте сайлау кұқығы негізінде Республиканың
кәмелетке толған азаматтары жасырын дауыс беру арқылы жеті жыл мерзімге
сайлайды Бұл сияқты мөліметтерді Қазакстан Республикасы Президентінің 1995
жылғы 28 қыркүйектегі конституциялык заң күші бар Қазакстан
Республикасындағы Сайлау туралы Жарлығынан, 1998 жылғы 7 қазандағы
Конституцияға өзгерістер мен толыктырулар енгізу туралы Заңынан алуға
болады. Демек, Президентті сайлау жалпы сайлау сияқты Республиканың Орталык
сайлау комиссиясының басшылығымен жүргізіліп, өткізіледі. Дауыс беруге
қатысқан сайлаушылардың елу процентінен астамының дауысын алған кандидат
сайланды деп есеіггелінеді. Егер кандидаттардың бірде бірі керсетілген
дауыс санын ала алмаса, кдйтадан дауысқа салынады, оған кеп дауыс алған екі
кандидат қатысады. Дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың көбісінің дауысын
алған кандидат сайланды деп есептеледі (Конституцияның 41-бабының 5-
тармағы).
Президентке ешкімнін, тиісуіне болмайды, яғни оны қандай да бір
жауапкершілік түріне тартуға, ұстауға, қамауға, тінтуге және т.с.с.
болмайды.
Республиканың Президенті өзінің міндеттерін аткару кезіндегі қылмыстық
іс-әрекеті үшін тек қана мемлекетке опасыздық жасаған жағдайда жауап
береді. Айып тағу және оны тексеру туралы шешім Мәжіліс депутатгарының
кемінде үштен бірінін бастамасы бойынша депутаттардың жалпы санынын
көпшілігімен қабылдануы мүмкін. Тағылған айыпты тексеруді Сенат
ұйымдастырады. Бүл мәселе бойынша түіжілікті шешім айып тағудың негізділігі
туралы Жоғарғы Сот қорытындысы және белгіленген конституциялық рәміздердің
сакталғаны туралы Конституциялық Кеңестін қорытындысы болған жағдавда әр
Палата депутаттары жалпы санының кемінде терттен үшінін көшпілік дауысымен
Парламент Палаталарының бірлескен отырысында кабылданады. Республика
Президентіне мемлекетке опасыздык жасады деп тағылған айьштың қабылданбауы
оның кай кезеңінде де осы мәселенің қаралуына себепші болған. Мәжіліс
депутаттарының өкілеттігін мерзімінен бұрын тоқтатуына әкеліп соғады.
Президент науқастығына байланысты өз міндеттерін жүзеге асыруға
кабілетсіздігі дендеген жағдайда қызметінен мерзімінен бұрын босатылуы
мүмкін. Бұл ретте Парламент әр Палата депутаттарының тең санынан және
медицинаның тиісті салаларының мамандарынан тұратын комиссия құрады.
Мерзімінен бұрын босату туралы шешім Парламент Палаталарының бірлескен
отырысында комиссияның қорытындысы мен белгіленген конституциялық
рәсімдердің сакталғаны туралы Конституциялық Кеңес корытындысы негізінде әр
Палата депутаттары жалпы санының кемінде төртген үшінін көпшілігімен
кабылданады.
Парламент — Қазақстан Республикасының заң шығару қызметін жүзеге
асыратын Республиканың ең жоғары өкілді органы. Парламент тұрақты негізде
жұмыс істейтін екі Палатадан: Сенаттан және Мәжілістен тұрады.
Сенат әр облыстан, республикалык, маңызы бар каладан және Қазақстан
Республикасының астанасынан екі адамнан, тиісінше облыстьщ, республикалық
маңызы бар қаланың және Республика астанасьшың барлық өкілді органдары
депутаттарының бірлескен отырыстарьшда сайланатын депутаттардан құралады.
Сенаттьщ жеті депутатын Сенат өкілеттігі мерзімше Республиканың Президенті
тағайындайды. Сенат депутатгары жанама сайлау құқығы негізінде жасырын
дауыс беру жолымен сайланады. Қазақстан Республикасының кемінде бес жыл
азаматы болған, жасы отызға толған, жоғары білімі және кемінде бес жыл
жұмыс стажы бар, тиісті облыстың, республикалық маңызы бар қаланың не
Республика астанасынын, аумағында кемінде ұш жыл тұрақты тұрған азаматы
алты жыл өкілеттік мерзімге Сенат депутаты бола алады.
Сенаттың ерекше қарауына: Қазақстан Республикасы Президентінің
ұсынуымен Республика Жоғарғы Сотының Төрағасын, Алқалар төрағаларын және
Жоғарғы Соттын судьяларын сайлау және қызметтен босату, олардың антын
қабылдау; Республика Президентінің Республиканың Бас Прокурорын және Үлттық
Қауіпсіздік комитетінін Төрағасын тағайьшдауына келісім беру және Қазақстан
Республикасы Конституциясының 55-бабында көзделген басқа да мәселелер
жатады.
Мәжіліс— Парламенттің төменгі палатасы. Ол жетпіс жеті депутаттан
тұрады. Алпыс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz