Техникалық қызмет және жөндеу жұмыстарының мерзімділігін жұмыс жағдайына келтіру
Кіріспе
Автомобиль көлiгi қалалардағы, сондай-ақ ауылдық жерлердегi тұрғындар
үшiн де зор маңызға ие болады. Ол халықтық экономикалық және мәдени
тұрмыстық өмiрiн көтеруi қала мен ауыл арасындағы әлеуметтiк-техникалық,
экономкалық және мәдени дамуындағы қарама-қайшылықтарды аластатуға, орталық
облыстар, елiмiздiң шалғай жатқан аудандарындағы тұрғындардың өмiрiндегi
жағдайларды теңестiруге септiгiн тигiзедi. Автомобиль көлiгiнiң басты
мiндетi халық шаруашылығы мен тұрғындардың жүктердi материалдық және еңбек
қорларының мүмкiн боларлық ең төменгi шығындарын пайдалана отырып
тасымалдаудағы қажеттiлiгiн сапалы уақытылы қамтамасыз ету болып табылады.
Бұл мәселенi шешу жалпы пайдаланудағы автомобиль көлiгiн пайдалануды, жүк
және тауар айналымдарын арттыруды, материалдық-техникалық негiздi бекiтудi
жеке көлiк құралдарын iрi автокөлiк кәсiпорындарда шоғырландыру, жылжымалы
тiзбектiң техникалық баптауы мен жөндеуiн жақсартуды талап етедi.
Қазіргі уақытта автомобиль көлігі біркелкі көлік жүйесінде жетекші
орындардың бірін алып отыр және республикамызда өндірістің барлық
салаларына қызмет атқаруда. Осы сәтте автомобиль көлігінің үлесіне барлық
көліктер тасымалдайтын жүктердің 80%-ға жуығы және 70%-дан аса жолаушылар
тасымалы тиіп отыр [1].
Автомобиль көлігі халық шаруашылығының жаңа саласы – автомобиль
өнеркәсібінің – даму нәтижесінде құралған, ол қазіргі заманда отандық
машинасалуда негізгі бөліктерінің бірі болып табылады.
Автомобиль көлігінде 2010 жылға дейінгі кезеңде экономикалық және
әлеуметтік дамудың негізгі бағыттары автомобиль құралдарын пайдалану
тиімділігін, бірінші кезекте тіркемелер мен жартылай тіркемелерді кең
қолдану есебінен, жоғарылату өндіріссіз бос тұруларды, автомобильдердің бос
жүрістерін, тиімсіз тасымалдарды қысқарту, орталықтандырылған
тасымалдауларды дамыту мен жетілдіру, жалпы пайдаланатын автомобиль көлігін
алдымен дамытуды қамтамасыз ету болып табылады [1].
Жолаушылар тасымалдауында Тұрғындарға көліктің барлық түрімен қызмет
етуді жақсарту, тасымалдаудың ыңғайлығына талаптарды ескеру, қызмет ету
мәдениетін жоғарылату ескерілген. Қазіргі жағдайда осы мәселелерді шешу
кезінде, бүтін сала сияқты, жеке технологиялық процестердің де қорларды
пайдалануды интенсифтендіруге, модернизациялау мен техникалық қайта
қаруландыруға, ғылыми-техникалық прогрестің, есептеу техникасының
жетістіктерін жан-жақты пайдалануға, жеке мен ұжымдық еңбектер
нәтижелеріндегі қызметкерлердің жоғары қызығушылығын қамтамасыз ету
кезінде басқарудың математикалық әдістерінің экономикасына негізгі күш
түседі.
Автомобиль көлігінде ең маңызды мәселелердің бірі өндірістік-
техникалық базаны тиімді пайдалану мен рационалды үлестіру және де дұрыстап
дамыту болып табылады. Оның дұрыс дамымағаны (қағида бойынша, парктың өсу
ырғағынан қалып кету) негізгі қордың басты бөлігінің – жылжымалы тізбектің
– төмен сенімділігінен берілістің қысқаруына алып келеді.
Техникалық пайдалану автомобиль көлiгi жүйесiнiң бiрыңғай түрi болып
табылады. Автомобиль көлiгiнiң алдында тұрған маңызды мәселелердiң бiрi
автомобильдердiң пайдалану сенiмдiлiгiн арттыру және оны ұстауға кететiн
шығындарды төмендету болып табылады.
Дегенмен, автобус паркінің техникалық күйін жақсарту өте баяу
жүргізілуде. Бұл мәселені шешу бір жағынан сенімділігі жоғары автомобиль-
дерді шығару, ал екінші жағынан автомобильдерді техникалық пайдалану
әдістерін жетілдіру, еңбек өнімділігін арттыру, техникалық баптау және
жөндеу жұмыстарының еңбек сыйымдылығын төмендету, автобустардың жөндеу
аралық жүрісін арттыру есебінен қамтамасыз етіледі. Нұсқалған шарттарға
қосымша жылжымалы тізбекті ақаусыз күйде демеуге қажетті өндірістік негізді
құруды, өндірістік процесстерді механикаландыру және автоматтандыру
құралдарын кеңінен енгізуді талап етеді. Қазіргі уақытта АЖТК-дағы
өндірістік процесстерді механикаландыру деңгейі салыстырмалы түрде шамалы
ғана, жұмыстардың түрлері бойынша 50 пайызға жуық шаманы құрайды.
Техникалық баптау мен жөндеуінің пайдалану процессі өндірісті одан әрі
автоматтандыру және механикаландыру еңбек өнімділігін және жөндеу сапасын
арттыруға қажетті технологиялық аспаптар мен жабдықтарды қолдануды
қарастыруда. Дипломдық жобаның таңдалған тақырыбынан шыға отырып,
техникалық баптау тиімділігін арттыру жолдарын іздестіру және ТҚ-дың
технологиялық процесін механикаландыру АЖТК-дағы жекеленген мәселелердің
бірі болып табылады деген қорытынды жасауға болады.
1. дипломдық жоба тақырыбын негіздеу
1.1 Кәсіпорынның қысқаша даму тарихы және өндірістік шаруашылық қызметі
1961 жылы қаңтар айында облыстық сауда басқармасы автокөлік шаруашылық
базасында 40-автомобиль (ГАЗ-51, ЗИС-150, ЗИС-5 маркалы) және 35-атты
арбалы жылжымалы құрам болды. Жамбыл автотрест қарамағына қарасты Ташкент
көшесі бойында орналасқан №6 сауда базасы болып құрылды. Сөйтіп автобаза
басқа да АТП есебінен әр түрлі маркалармен толықтырылып кеңейе түсті, сол
жылы сәуір айында жылжымалы құрам саны 120-ға жетті.
Осы жылдың аяғында жылжымалы құрам саны 50-бензовозбен және 60 жаңа
автомобильмен (ГАЗ-51) толықтырылып жылжымалы құрам саны 220-ға жетті. 1961
жылы қаңтар айында барлық қалалық ПАЗ-651, ПАЗ-651 маркалы автобустар (100-
ге жуық) сауда базасы қарамағында беріліп, №6 сауда базасы №1 автокомбинат
болып аты өзгертілді. Осы уақытта жаңа проект бойынша бас өндіріс корпусы
тұрғызылды. Парктегі жылжымалы құрам саны 380-ге өсті. 1971 жылдың
көктемінде жер аумағы аздығынан түнгі тұрақтануды қамтамасыз ете алмауына
байланысты автокомбинатқа №3 ауыр автотрест автобаза территориясы берілді.
1976 жылдың көктемінде автомобиль саны 512-ге жетіп, техникалық қызмет,
яғни аяғында жөндеу жұмыстары автокомбинат қажеттілігін қанағаттандыра
алмады. Осыған байланысты жөндеу жұмыстарын жетілдіру жөнінен шешім
қабылданды. Коллективтің творчествовалық ізденістері мен инженерлік нақты
да тұжырымды істері нәтижелі болды [2].
Цех жұмыстары: вульканизаторлық, токарлық және т.б. цех жұмыстары 1977
жылы қайта жаңартылды. Қозғалтқыш бұзылымы жөндеу жұмыстарын тексеретін
арнайы пост ұйымдастырылып оған қажетті 19 дана құрал жабдықтармен
жабдықталған.
№1 автокомбинаты 1981 жылы екіге бөлінеді. Барлық жүк машиналары АТП-2
кәсіпорнына берілді. 277-дана автобус №3 автобус паркіне берілді.
ӘулиеАтаТрансПасс ЖШС паркі Бурульск көшесінде қаланың солтүстік-
батыс бөлігінде орналасқан (1.1-сурет). Автобаза территориясында негізгі
өндіріс корпусынан басқа асхана, азық түлік қоймасы, диспечерлік ғимарат,
техникалық бақылау пункті және бассейн орналасқан.
Жалпы барлық маршрут қашықтықтығы 353,5 км. Қаланың ішкі және сыртқы
аймақтарында 16 маршрут ұйымдастырылған. Оның қала ішінде 9-маршрут,
қашықтығы 121,5 км, қала сыртында қатынайтын маршрут саны 7, қашықтығы 232
км.
Желіде әртүрлі маркалы автобустар қызмет етеді. Әрбір маршрутта екі
бағытта да көрсетілген аялдама аттары мен қозғалыс схемасы, маршрут
ұзақтығы, қозғалыстың басталуы мен аяқталуы көрсетілген.
ӘулиеАтаТрансПасс ЖШС кәсіпорынын Президент басқарады. Президенттен
кейін, вице президент, пайдалану жөніндегі орынбасары, жол қозғалысын
қауіпсіздендіру бөлімі, экономикалық жоспарлау бөлімдерімен басқарылады
[2].
1) қабылдау бөлімі; 2) жеке транспорт тұрақтамасы; 3) қозғалтқышты жуу
бөлімі; 4) кір жуу; 5) обкатка бөлімі; 6) орталық қойма; 7) агрегаттық
участік; 8) пневмоцилиндр жөндеу участігі; 9) ; 10) газ апаратурасын жөндеу
участігі; 11) ағаш ұста участігі; 12) айналым қоймасы; 13) өндірістік
корпус; 14) административтік ғимарат; 15) асхана; 16) азық түлік қоймасы;
17) шинамонтаждау участігі; 18) ТҚ-1 аймағы; 19) бояу бөлімі; 20) темір
ұста участігі; 21) қаңылтыр участігі; 22) пісіру участігі; 23) диспечер;
24) гүлбағы; 25) жуу; 26) бассейн; 27) мұнай шаруашылығы; 28) автобустардың
тұрақтануға арналған территориясы.
Сурет 1.1 - ӘулиеАтаТрансПасс ЖШС- ның бас жоспары
Кесте 1.1
Паркінің қызмет етіп жатқан автобус бағыттарының мінездемесі
Мар9 15 18
шру
т №
1 2 3 4
ПАЗ 32054-07 2006 3
ПАЗ 32054 2006 13
ПАЗ 32054 2005 2
ПАЗ 3205 1998 1
ПАЗ 3205 1999 12
ПАЗ 3205 2000 5
ПАЗ 3205 2001 4
ПАЗ 3205 2002 4
ПАЗ 3205 2005 7
ПАЗ 32053 2003 1
ПАЗ 4234 2005 2
ПАЗ 4234 2006 8
ПАЗ 4234 2007 5
FAWCa 6602 2004 3
FAWCa 6602 2005 3
FAWCa 6602 2006 27
FAWCa 6602 2007 5
FAWCa 6801 2004 1
ГАЗ 322132-220 2004 3
ГАЗ 322132-224 2003 1
ГАЗ 322132-224 2004 5
ГАЗ 322131 95 2004 1
Кесте 1.2. Жалғасы
Mersedes – Bens 1990 1
SCANIA 1987 1
ВАЗ 2106 2004 5
Барлығы 123
УРАЛ 375 ЕЭ 1980 1
ЗиЛ 431810 1989 1
ЗиЛ 131 1985 1
ЗиЛ ММЗ 4502 1982 1
ГАЗ 3129 1994 1
УАЗ 452 1980 1
ГАЗ 31105-120 2004 1
Митсубиси-Монтеро спорт 2000 1
УАЗ 31512 1992 1
Renault АЕ 420 (прицеп 1994 1
рефрижиратор)
Toyota land cruiser 100 VX 2006 1
Барлығы 11
ТҚ-1, ТҚ-2 және де жөндеу-қызмет жасау жұмыстарын орындау мерзімі
бақыланады немесе жүргізушінің өзіндік тексерілуімен атқарылады. 1.3...1,5
кестеде көлік құралдардың техникалық мінездемелері көрсетілген [3].
Кесте 1.3
Автобустардың техникалық мінездемелері
№ Автобус маркасы Қозғалтқыш Ұзындығы, Отырутұру Классы
мм орны
ПАЗ 32054-07 бензинді 6925 2138 кіші
ПАЗ 32054 бензинді 7000 2442 кіші
ПАЗ 3205 бензинді 7000 2435 кіші
ПАЗ 32053 бензинді 7000 2541 кіші
ПАЗ 4234 дизельді 8165 3050 орта
FAWCa 6602 дизельді 5995 1828 кіші
FAWCa 6801 дизельді 8030 2649 орта
ГАЗ 322132-220 бензинді 5500 13 өте кіші
ГАЗ 322132-224 бензинді 5500 13 өте кіші
ГАЗ 322131 95 бензинді 5500 15 өте кіші
Mersedes – Bens дизельді 12000 4477 үлкен
SCANIA дизельді 11700 4477 үлкен
Кесте 1.4
Жеңіл автомобильдердің техникалық мінездемелері
№ Автомобиль маркасы Қозғалтқыш Толық тиілген
көлемі, л автомо-бильдің массасы,
кг
ВАЗ 2106 1,564 1035
ГАЗ 31029 2,445 1390
ГАЗ 31105-120 2,3 1400
Тойота Лендкрузер 100 4,164 2425
УАЗ 452 2,445 1700
УАЗ 31512 2,445 1700
Митсубиси-Монтеро 3,500 2060
Кесте 1.5
Жүк автомобильдердің техникалық мінездемелері
№ Жүк автомобиль-дердің Қозғалтқыш түріТиегіш Жүк
маркасы бөлімі көтергіштігі,
т
1 УРАЛ 375 ЕЭ Бензинді 8
2 ЗиЛ 431810 БензиндіГаз Борттық 6
3 ЗиЛ 131 Бензинді 6
4 ЗиЛ ММЗ 4502 Бензинді 6
5 Рено АЕ 420 (прицеп Дизельді 10
рефрижератор)
1.2-суретте автобус паркінің структуралық құрылымы көрсетілген. Парк
бойынша мұнда ең көп FAWCa 6602 маркалы 38 немесе 28% автобус әрі қарай ПАЗ-
3205 маркалы автобус олардың саны 33 немесе 25%, одан кейін ПАЗ-4234
маркалы 15 автобус немесе 11,0% және т.б.
Автобус паркінің соңғы бес жол бойы автомобильдердің динамикалық
өзгерісі 1.4-суретте көрсетілген. Осы жерде байқалып тұрғызғандай ең көп
автобус сандар 2006, 1999, 2004, 2005, мысалы 2006 шыққан жылы 52 немесе
39,0% -автобус және т.б. автобустар, графикте көрсетілген график
нәтижесінде пайдалану мерзімі 7 жылдан бері автобустардың мөлшері 91,0%
құрайды және пайдалану мерзімі 10 жылдан асқандардың мөлшері 8,2% құрады
[3]. Осыған байланысты қорытынды, автобустардың техникалық жағдайы жылдан-
жылға жақсарып келеді.
Сурет 1.2 - Автобус паркінің структуралық құрылымы
Сурет 1.3 - Соңғы бес жыл бойы автокөліктердің өзгерісі
1.3 Автобустарға ТҚ және жөндеу жұмыстарын ұйымдастыруды талдау
ӘулиеАтаТрансПасс ЖШС-ның ТҚ және жұмыстарын ұйымдастыру жағдайын
қарастырғандағы кемшіліктер, автобустарды ТҚ жөндеу жұмыстары сапасыз
орындалуда.
Ауысымнан кейін автобустар жуу тазалығынан өтпейді. өлшемін қою және
бекіту жұмыстары жүргізілмейді. Бөлшектердің сынуы мен бұзылымы кезінде
жүргізуші соған байланысты жөндеу қызмет жасау участкесіне жеткізеді. Онда
бұзылымына байланысты өлшемін қою, қысу және т.б. жұмыстары жүргізіледі.
Кәсіпорында автобустарға ТҚ және жөндеу жоспары жасалмаған, сонымен қатар
ТҚ-1 және ТҚ-2 жұмыстарын жүргізу графигі құрылмаған.
Өндірістік ғимараттардың техникалық жағдайы, жабдықтары мен құрал
саймандары қанағаттанарлықсыз. Негізгі өндірістік бөлімшелер автобус
паркінің барлық территориясына орналасқан. Бұл жөнделетін объектілергі
өнімсіз технологиялық маршрут қозғалысына себеп болады. Мысалы автобус
қозғалтқышы өндірістік корпуста жөнделеді, ал оларға обкатка жасау
территорияның келесі аяғына жеткізуді қажет етеді. 1.6-кестеде паркінің
жөндеу технологиялық жабдықтары келтірілген [3].
Кесте 1.6
Негізгі жөндеу- технологиялық жабдықтар тізімі
№ Инвертариза-циТүрі мен марка атауы Пайдалануға
ялық номері шығарылған жылы
1 594 Газоанализатор 1990
2 596 Станок 1990
3 457 Жабдық 1985
4 467 Жабдық 1985
5 468 Тазалағыш станок 1985
6 469 Жуғыш қондырғы 1986
7 472 Ажарлағыш станок 1986
8 473 Пневмоқойма 1986
9 474 Карбюратор жабдығы 1986
10 479 Май колонкасы 1986
11 560 Компрессор 1989
12 567 Пісіру трансформатор 1989
13 480 Жону бұрғылау станогы 1986
14 511 Жону бұрғылау станогы 1987
15 201 Тазалау, ажарлау станогы 1974
16 221 Гидравликалық престеу 1978
17 609 Демонтаж қондырғысы 1991
18 315 Гидравликалық престеу 1991
19 550 Қозғалтқышты реттеуге арналған1988
стенд
20 213 Пісіру станогы 686802 1975
Құрал саймандар жеткіліксіз. Барлық участкелер қажетті жөндеу-
технологиялық құрал-жабдықтармен қамтамасыз етілмеген. Мысалы ТҚ-1 және ТҚ-
2 технологиялық жөндеу аймағында арнайы жабдықтар жоқ. Сондықтан да
автобустарға ТҚ және жөндеу опреациясы тек қана кездейсоқ бұзылымда ғана
жөндеумен шектелуде. Ал жұмыс орындарында тиісті қажетті саймандар жоқ,
және жинауға технологиялық карта көрсетілмеген.
Кәсіпорында жөндеудің әр-түрлі әдістер қолдануда. Желінген бөлшектерді
қалпына келтіру жұмыстары негізгі басқа ұйымдардың көмегімен немесе арнайы
жөндеу кәсіпорындарында орындалады. Автобустарды жөндеу үшін өндірістік
корпусы ғимаратында орналасқан ағынды жөндеу аймағына кіргізеді (1.6-
сурет).
Онда бұзылымды агрегаттары алынып қалпына келтіру жұмыстары
жүргізіледі қажет жағдайда ауыстырылады. Қажет жаңа ауыстырылатын
бөлшектердің жетіспеуінен желінген бөлшектерді қайта қалпына келтіру де,
автобустарға ТҚ және жөндеу технологиялық процесін ұйымдастыру кезінде
кәсіпорын едәуір қиындықтар көруде. Сонымен қатар көптеген қондырғылар
жетіспеуде.
1) мотор участогі; 2) бақылау шұңқыры; 3) токарлау; 4) агрегат участогі; 5)
карбюраторлы; 6) электротехника участогі; 7) аккумуляторлы; 8) АЖ-аймағы;
9) мыстау участогі; 10) гидроагрегат жөндеу участогі; 11) қойма; 12) ТҚ-2
аймағы.
Сурет 1.4- Өндірістік ғимарат жоспары
1.4 Техника-экономикалық көрсеткіштерінің талдауы
Пайдаланылған парк автобустарының негізгі техника экономикалық
көрсеткіштері 1.7-кестеде көрсетілген [3].
Соңғы 4-жылда жаңа автобустар саны баяу өсуде. Осыдан қалалық
жолаушыларға қызмет ету маршруттары жекеменшік кәсіпорындармен орындалуда.
Бұл үлкен конкуренция туғызуда. Осыған байланысты кәсіпорын автобустар
санын арттыру қажет. Сонымен бірге автобустардың біраз бөлігі тозған және
әрі қарай пайдалануға тиімсіз болуда.
Бұл тығырықтан шығу жолы міндетті түрде автомобильдерге ТҚ және
жөндеуін ұйымдастыруын жетілдіру қажет, қуатты жөндеу қызымет жасау базасын
тұрғызу, және де шамаға қарай паркті жаңа автобустармен толықтыру өндіріс
участкаларын жаңартуды ұйымдастыру.
Кесте 1.7
Автобус паркінің технико-экономикалық көрсеткіштері
№ Көрсеткіштер Өлшем 2009 2010 2011 2012
бірлігі
1 Автобустар саны дана 95 121 124 134
2 Жолаушылар саны млн 29600 34700 46800 65200
3 Жалпы жүрілетін жол км 2687,2 3153,3 6390,5 8290,6
4 Паркті пайдалану 0,85 0,83 0,92 0,93
коэффициенті
5 Техникалық дайындық 0,92 0,88 0,95 0,96
коэффициенті
6 Шығындар мың.тг 783 1335 4893 5256
7 Пайда мың.тг 824 963 4866 5683
1.5 Дипломдық жобаның мақсаты мен міндеттері
Біздің жүргізген талдау нәтижесінде Тараз қаласы ӘулиеАтаТрансПасс
ЖШС-ның өндірістік шаруашылығына келесі қорытынды тұжырым жасауға болады.
1. Кәсіпорында жылжымалы құрамға ТҚ және жөндеуде жоспарлы ескерту
жүйелерінің ережелері сақталмаған.
2. Автобустарға ТҚ, Д-1 және жөндеу жұмыстарын өткізу және алдын-ала
жоспарлау жұмысы жүргізілмеген.
3. Өндіріс участіктері, соның ішінде ағымдағы жөндеу аймағы қажетті
технологиялық жабдықтармен жабдықталмаған.
4. Автобустарға ТҚ-1, ТҚ-2 және ағымды жөндеу технологиялық процесі
жүргізілмейді.
5. Кәсіпорында автобустарды Д-1, ТҚ-1, ТҚ-2 және ағымды жөндеуді
ұйымдастырудың жұмыстары жақсы жолға қойылмаған.
Осы дипломдық жобада жоғары көрсетілген кемшіліктерді түзету мен
автобустарға технологиялық ТҚ және жөндеу мен ұйымдастыруды жетілдіру
мақсаты қойылып, ағымдағы жөндеу аймағын қайта жаңарту жолы қарастырылған.
Қойылған мақсаттарға жету үшін келесі тапсырмаларды шешу қажет.
1. Автобустарды Д-1, ТҚ және жөндеуден өткізуге алдын-ала келер жылға
есептеу және жоспарлау жұмысын жүргізу.
2. Күнделікті күтім, Д-1, ТҚ-1, ТҚ-2 және ағымдағы жөндеу аймақтарына
технологиялық есептеулер жүргізу.
3. Өндірістік ғимараттағы ағымдағы жөндеу аймағын жаңарту жұмыстарын
жүргізу.
4. Жұмысшы слесарлардың жұмысын жеңілдететін және өнімділікті
ұлғайтуды қамтамасыз ететін конструкторлық шешімді жасап ұсыну.
5. Технологиялық картаны дайындау.
6. Ұсынылатын конструкторлық шешімге технико-экономикалық есптеулер
жасау.
7. Еңбекті қорғау жіне өнеркәсіптік экология сұрақтары бойынша іс-
шаралар жасау.
2. ЖОБАНЫҢ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ЕСЕБІ
2.1 Техникалық қызмет және жөндеу жұмыстарының мерзімділігін жұмыс
жағдайына келтіру
Тараз қаласының климаты ыстық құрғақ болып келеді, орташа айлық
температура қаңтарда –15º-тен –18º аралығында, шілдеде +35º-тан
+38º-қа дейін [4].
ӘулиеатаТранспасс ЖШС Тараз қаласының солтүстік-шығыс бөлігінде
орналасқан. Бұл ұжым жолаушыларды тасымалдаумен айналысады.
Пайдалану шарттарының категориясы жол төсемі, түрімен, жергілікті
рельфпен және қозғалыс жағдайларымен сипатталады.
Пайдалану процесінде кәсіпорынның жылжымалы тізбегі жолдың ІV
категориясы бойынша пайдаланылады. Жол төсемінің түрі – Дг, яғни
битумдалған қоспалар.
Жылжымалы құрамға жүргізілетін ТҚ және жөндеу жұмыстарының
қажеттілігін есептеуге арналған бастапқы шарттар 2.1-кестеде берілген. Бұл
кестеде ТҚ және жөндеу жұмыстарының мерзімділік нормативтері, орташа
тәуліктік жүретін жолы км, сонымен қатар автокөліктердің техникалық
дайындық коэффициенті келтірілген.
Жылжымалы құрамға жүргізілетін ТҚ және жөндеу жұмыстарының нормативтік
түзетуі табиғи-климаттық аймақтық рельеф және пайдалану жағдайынан тікелей
тәуелді. Мекемедегі жылжымалы құрамдарды пайдалану ІV-категориясына
жатқызылады [2].
Сондықтан жылжымалы құрамдарға жүргізілетін ТҚ және жөндеу жұмыстарын
жариялаушы нормативтер келесі параметрлерге тәуелді:
– автокөліктерді пайдалану жағдайы коэффициенті-k1;
– жылжымалы құрам модификациясы және оның жұмысын ұйымдастыру
коэффициенті-k2;
– табиғи-климаттық жағдайы коэффициенті-k3;
– бастапқы пайдаланудан бергі жүрген жолын ескеретін коэффициенті-k4;
– автокөлік кәсіпорынының өлшемі және жылжымалы құрамның технологиялық
сиымдылығы коэффициенті-k5.
Түзету коэффициенттерінің нормативтік нәтижелерін кейбір
коэффициенттерді көбейте отырып табамыз [4].
Кестеде ВАЗ, ПАЗ және FAWCa базалық автокөліктеріне арналған k1, k2,
k3, k4 коэффициентерінің мәндері көрсетілген. Бұл жердегі kто, kкр, kтр(то)
коэффициентерінің нәтижелерін мына формулармен таптық:
kто=k1∙k3, (2.1)
kкр=k1∙k2∙k3, (2.2)
ТҚ және жөндеу жұмыстарының мерзімділігін нәтижелі коэффициентерді
ескере отырып мына формулармен таптық [4]:
L1=Lн1∙kто, (2.3)
L2=Lн2∙kто,
(2.4)
Lкр=Lнкр∙kкр. (2.5)
мұндағы Lн1, Lн2, Lнкр – ТҚ және жөндеу жұмыстарын жылжымалы құрамға
жүргізудің нормативтік мәндері, км.
ТҚ және жөндеу жұмыстарының жинақталған мәндерін жоғарыдағы
формулармен есептеп 2.3-кестеге енгіздік:
L1=5000∙0,63=3150 км,
L2=20000∙0,63=12600 км,
Lкр=160000∙0,63=100800 км.
Есептеу нәтижелері арқылы ГАЗ, ПАЗ және FAWCa автокөліктеріне арналған
ТҚ-1, ТҚ-2 және КЖ мерзімділігінің мәндерін кестеден көріп отырмыз.
2.2 Автокөліктерге арналған ТҚ жұмыстарының еңбек сиымдылығын бір қалыпқа
келтіру және түзету
Жылжымалы құрамға арналған еңбек сиымдылығының нормативтік мәндерін
3-қосымша бойынша аламыз [4]. Нормативтік еңбек сиымдылық мәндері 2.1-
кестеде көрсетілген. Бірақта, автокөліктерді пайдалану категориясының
әртүрлі болуына байланысты қабылданған түзету мәндері арқылы ғана
нормативтік еңбек сиымдылығы түзетіледі. ТҚ жұмысының еңбек сиымдылығы мына
коэффициенттерді ескере отырып түзетіледі: k2 - автокөліктер- дің
модификациясын және оның жұмысын ұйымдастыруды ескеру коэффициенті; k5 -
автокөліктердің тобының техникалық сиымдылы-ғы және АКО-ң өлшемі. Сонымен
қатар автокөліктерді пайдалану коэффициенті - k1; табиғи-климаттық жағдайын
ескеру коэффициен-ті - k3 және пайдаланудан бері жүрген жолын ескеретін
коэффициентері ескеріледі.
ТҚ және Ж жұмыстарының нормативтік еңбек сиымдылығының мәндері 2.4-
кестеде көрсетілген.
Кестедегі мәндерді ескере отырып автокөлікткрге жүргізілетін ТҚ және Ж
жұмыстарының еңбек сиымдылығын анықтаймыз.
ВАЗ-2106 автокөлігінің еңбек сиымдылығын мына формулармен анықтаймыз
[4]:
tто1= tнто1∙kтр(то), (2.6)
tто2= tнто2∙kтр(то), (2.7)
tтр= tнтр∙kт(тр), (2.8)
сонда
tто1=2,3∙1,3=2,99 адам-сағат,
tто2=9,2∙1,3=12,0 адам-сағат,
tтр=2,8∙1,4=3,9 адам-сағат.
Осы жолмен басқада жылжымалы құрамдарға есептеу жүргізіп 2.4-кестеге
енгіземіз.
Автокөліктердің жылдық жалпы жүрген жолы төмендегі формуламен
анықталады:
Lг0=Аи∙1сс∙(т∙Dр.г. (2.9.)
мұндағы Аи – бір маркалы автокөліктердің жалпы саны, дана;
1сс – орташа тәуліктік жүрген жолы, км;
(т – техникалық дайындық коэффициенті;
Dр.г.– бір жылдың ішінде автокөліктің жұмыс күндері. Dр.г.=365
күндер (аптасына 7 күндік жұмыста) (5.2. кесте [4]).
2.3 Автокөліктерге ТҚ және жөндеудің санын анықтау
ТҚ және жөндеу жұмыстарының жылдық жоспарын жасау үшін ТҚ жасау санын
мына формуламен анықтап аламыз [4]:
Nгкр = Lго Lкр (2.10)
Nг2 = Lго L2 – Nкр (2.11)
N г1 = L г0 L1 - Nкр -N г2 (2.12)
Nгео =L г0 lсс (2.13)
Мысалы, ВАЗ-2106 топ автокөліктерге:
Nгкр = 77592 100800=1 рет
Nг2 = 77592 12600 – 1=5 рет
N г1 = 77592 3150-1-5=19 рет
Nгео =77592 53=1464 рет
Басқа да жылжымалы құрамға есептеулер жүргізіп 2.5-кестеге енгіземіз.
ТҚ түріне қарай тәуліктік өндірістік жоспар анықталынады:
N сi = N гi Дгр (2.14)
мұндағы N гi – i-түріне қарай техникалық қызметтің жылдық өндірістік
жоспар; (2.5-кестеден);
Дгр – жыл бойы ТҚ кезенінде жұмыстың ұзақтығы, күндер; [4]
Дгр = 255 күндер деп қабылданды [4].
Сонымен:
N с1 = 19 255 = 0,07 шт
N с2 = 5 255 = 0,02шт
N сео = 1464 255 = 5,7 шт
2.4 Автокөліктерге жүргізілетін ТҚ бойынша жұмыс көлемін анықтау
ТҚ бойынша автоколік кәсіпорында жылдық жұмыс көлемдері адам-сағатпен
есептеледі және кәсіпорында КҚ, ТҚ-1, ТҚ-2 және ТЖ жұмыстары қосылады.
Техникалық қызметтің нормативтік еңбек сиымдылығы және нәтижелі
коэффициентті ескере отырып жұмыс көлемдері анықталады.
ТҚ жұмысиарының еңбек сиымдылықтары мына формулармен табылады [4]:
tео= tнео∙k2∙k5, адам-сағат, (2.15)
tто1= tнто1∙k2∙k5, адам-сағат, (2.16)
tто2= tнто2∙k2∙k5, адам-сағат, (2.17)
tтр= tнтр∙k1∙k2∙k3∙k4∙k5, адам-сағат, (2.18)
мұндағы tнео, tнто1, tнто2, tнтр – ТҚ-тің нормативтін еңбек сиымдылығы,
адам-сағ.
k1 – автокөліктерді пайдалану
коэффициенті;
k2 – жылжымалы құрамның
модификациясын ескере-тін коэффициенті;
k3 – табиғи-климаттық жағдайлпрды
ескеретін коэф-фициенті;
k4 – пайдаланудан бері жүрген
жолын ескеретін коэф-фициенті;
k5 – АКК-дағы жөнделетін
автокөліктердің және қыз-мет көрсету
тәуелділігіне байланысты ТҚ және ТЖ жөндеу
жұмыстарының нормативтік еңбек сиымдылығының
жинақтау коэфциенті;
tео=0,3∙1,0∙1,3=0,39 адам-сағат,
tто1=2,3∙1,0∙1,3=2,99 адам-сағат,
tто2=9,2∙1,0∙1,3=12,0 адам-сағат,
tтр=2,8∙1,4∙1,0∙1,1∙0,7∙1,3=3,9 адам-сағат.
Автокөліктердің КҚ жұмыстарындағы еңбек сиымдылықтары мына формулармен
табылады [4] және, мысал ретінде, ВАЗ-21061 автокөлігіне есептеу жұмысын
көрсеттім:
Тео=Nео∙tео, адам-сағат, (2.19)
Тео=1464∙0,39=571 адам-сағат,
Тто1=Nто1∙tто1, адам-сағат, (2.20)
Тто1=19∙2,99=57 адам-сағат,
Тто2=Nто2∙tто2, адам-сағат, (2.21)
Тто2=5∙12=60 адам-сағат,
Ттр=(Lг1000)∙tтр, адам-сағат, (2.22)
Ттр=(775921000)∙3,9=303 адам-сағат.
ТҚ және АЖ жұмыстарынан басқа автопаркте көмекші жұмыстар орындалады.
Мұндай жұмыс құрамдарына кәсіпорынның өзіндік қызмет етуі, технологиялық
жабдықтарға қызмет көрсету, инженерлік коммуникацияны сақтау, ғимараттарға,
стандартты емес жабдықтарға және құралдарға жөндеу жұмыстары жатады.
ТҚ және АЖ жұмыстарының жылдық көлемінің ішіндегі 20-30% көмекші
жұмыстар болып табылады және мына формуламен анықталады:
Твс=(0,2–0,3) ∙ (Тео + Т1 + Т2 + Ттр), адам-ағат (2.23)
сонда
Твс=0,3∙118844=35653 адам-сағат
Кесте 2.1
Қажетті жұмыстарды орындау аймақтары бойынша бөлу
Қорытынды
1. Автобустардың жылдық жүру жолдары ТҚ-1, ТҚ-2 сандары анықталды.
2. ТҚ-1, ТҚ-2, АЖ жұмыстарын жоспарлау кезінде –коэффициенттері арқылы
нормативтік көрсеткіштерге түзетулер жасалынды.
3. Техникалық қызмет ТҚ және АЖ жұмыстарының жылдық жұмыс көлемі
анықталды. Мысалы ТҚ-1 – 9277 адам-сағат, ТҚ-2 – 10189 адам-сағат, АЖ –
60627 адам-сағат.
3. АҒЫНДЫ ЖӨНДЕУ ЖӘНЕ ТЕХНИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТ көрсету аймақтарының жұмыстарын
ұйымдастыру
Әрқайсысына жұмыстар көлемінен тәуелді жұмысшылар саны, қажетті
мамандықтар мен жалақы қоры үлестірілетін бригадалар құру жоспарланған.
Бригадаларды әсер ету түрлеріьойынша мамандандыру еңбек өнімділігінің
прогрестік технологиялық процестер мен механикаландыруды қолдану есебімен
артуына септігін тигізеді. Жұмыстарды осылайша ұйымдастыру негізінде әрбір
аумақшаның технологиялық біртүрлілігі қамтамасыз етіледі. Адамдарды қосалқы
бөлшектерді технологиялық жабдықтармен аспаптарды икемді пайдалану есебінен
өндірісті тиімді басқарудың алғы шарттары туындайды, техникалық әсер етудің
берілген немесе өзге түрлерін есепке алу және бақылау қарапайымдандырылады.
Берілген әдістің кемшілігі жұмысты орындаушылардың персональдық
жауапкершілігін шектеу болып табылады. Бұл ақаулардың, уақытынан бұрын
тозуға әкеп соғады.
ТҚ, АЖ және көмекші жұмыстардың жылдық жұмыс көлемі анықтаған соң,
оларды орындау орындарына бөлістіреміз. Ол үшін ТҚ мен АЖ нормативті еңбек
сиымдылығын пайдаланамыз.
ТҚ мен АЖ жұмыстарының кейбір бөліктері ТҚ пен жөндеу аймағындағы
постарда тұрған автобустарда атқарылады (жуу, тазалау, т.б.). Бұл жұмыстар
постық деп аталады. Ал, автобустардың тораптарын, механизмдерін,
агрегаттарын, слесарь-механикалық, электротехникалық, т.б. атқарылады.
Күнделікті қызметтің жуу-тазалау жұмыстары және ТҚ-1 жұмыстары арнайы
зоналарда атқарылады. ТҚ-2 операциялары (90...95%) ТҚ-2 зонасындағы
постарда атқарылады, ал кейбір бөлігі (ақауларды түзету, тексеру жұмыстары)
өндірістік участкенің стендтерінде жүргізіледі [9].
Кесте 3.1
Еңбексыйымдылықты түрлері бойынша үлестіру
Жұмыс түрлері Жалпы Еңбексыйымды-лығы,
еңбексыйым-дылығынан aдамсағат
алынған, %
Көмекші жұмыстар:
Өзіндік баптау жұмыстары 47 13325,9
Тасымалдау-көліктік 10 2835,3
Автобустарды айдау 20 5670,6
Құндылықтарды қабылдау, 8 2268,0
сақтау және беру
Үймереттер мен аймақтарды 15 4252,9
тазалау
Барлығы: 100 28352,9
Бұлар әсіресе қоректендіру жүйесі, электротехникалық, шина жинау
жұмыстары. Олар участоктар мен бөлімшелерге біркелкі бөлістіріледі.
Автомобильдерді диагностикалау, ТҚ пен бірге біріктірілген. Көмекші
жұмыстар өндірістік учаскілерде жүргізіледі. Бұлардыңеңбек сиымдылықтары
жылдық жұмыс көлемі есептегенде ескеріледі. Шамамен бұлардың еңбек
сиымдылықтары, электротехникалық, жұмыстар үшін -25 %, темір ұста -2%,
пісіру – 4%, қаңылтырлы -4%, мыстау -1%, түтікше слесарлық -22%, жөндеу-
құрылыс және ағаш өңдеу -16% [9].
ТҚ, АЖ және көмекші жұмыстардың көлемі түріне қарай бөлістіру 3.1-
кестеде көрсетілген.
Автобустардың конструкциялық ерекшеліктерін ескере отырып,
технологиялық біріктірілген топ құралған. Жылжымалы құрамды диагностикалау
жұмыстары жоспарланбайтын болғандықтан олар ТҚ және АЖ жұмыстары көлеміне
кіреді.
3.1 ТҚ және АЖ жұмыстарын жүргізетін орындардың режимдері
ТҚ және АЖ жұмыстарын жүргізетін орындардың режимдері автокөліктердің
жұмыс линиясында болуына тікелей тәуелді. Ескере кететін жағдай бұл
мекемедегі автокөліктер сменалық ауысым бойынша кейбір мейрам күндеріне
қарамай өз жұмыстарын атқара береді. Сондықтан ТҚ және АЖ жұмыстарының
барлық жұмыс күндері жоғарыдығы автокөліктердің жұмыс істеу графиктерімен
бірдей болуы керек. Демек автокөліктердің жылдық жұмыс күндері саны dк =366
күн болады.
ТҚ және АЖ жұмыстарының номиналдық уақыт қорын мына формуламен табамыз
[13]:
Фн.р=(dк –dпв)∙tсм., сағат (3.1)
мұндағы tсм – ауысым ұзақтығы, tсм =8 сағат;
dпв – демалыс және мейрам күндері, күн.
Фн.р=(365-110)∙8=2048 сағат
Жұмыс периоды мезгіліндегі жоспарлы жұмыс сағаты бойынша жабдықтардың
жұмыс қоры анықталады [13]:
Фо=∙(dк –dпв)∙tсм∙kсмkо (3.2)
мұндағы tсм – ауысымдылық коэффициенті;
kо – ТҚ және АЖ орындарындағы жабдықтардың тұрып қалу коэффи-
циенті, kо=0,92–0,96.
Фо=∙(365-110)∙8∙1,0∙0,94=1925,1 сағ.
Жұмысшының анық немесе нақты жұмыс қоры Қж.а.у. белгілі бір анық жұмыс
периоды бойынша анықталады [13]:
Фдр=[ dк –( dв + dпв+ dо.)]∙tсм∙kп, сағат,. (3.4)
мұндағы dк – жылдық күнтізбе, dк =365 күн;
dв – демалыс күндері, dв =52 күн;
dпв – мейрам күндері, dпв =8 күн;
dо – еңбек демалыс күндері, қалыпты жұмыс жағдайы үшін dо =18
күн, зиянды жұмыс жағдайы үшін dо =24 күн;
kп – жұмысшының жұмысқа шығу коэффициенті, kп=0,93 [13].
ТҚ-1, ТҚ-2 және АЖ кезінде шашып-жинау, агрегаттық слесарлық,
механикалық, қоректену жүйесін жөндейтін жұмысшылары үшін:
- қалыпты жұмыс жағдайы үшін:
Фдр=[365–(102+8+18)]∙8∙0,93=1770,7 сағ.
-
- зиянды жұмыс жағдайы үшін:
Фдр=[365–(102+8+24)]∙8∙0,93=1718,6 сағ.
Осы есептелген жұмысшылардың жылдық уақыт қорын пайдалана отыры келесі
бөлімде жұмысшылар санын анықтаймыз.
3.2 Жұмысшылардың санын есептеу
Негізінен жұмысшылардың саны КҚ және ТҚ, АЖ аймақтарына және
автопарктің көлеміне тікелей тәуелді. Бұл жерде өндірістік еңбек деңгейі
мен белгіленген жұмыс нормаларының уақытында орындалуын ескеру қажет.
Қажетті жұмысшылардың саны келесі теңдіктен анықталады [19]:
Рі=Тг і(Фдр∙kп.н.), (3.5)
мұндағы Тгі – КҚ және ТҚ, АЖ бойынша жұмыс көлемі, адам-сағат;
kп.н – жұмыстың артық орындалуын көрсететін коэффициенті, kп.н
=1,1.
1. КҚ жұмыстарымен айналасатын жұмысшылар саны:
РКҚ=7750(1770,7∙1,1)=3,97≈4 адам.
2. ТҚ-1 жұмыстарымен айналасатын жұмысшылар саны:
Рто1=9277(1770,7∙1,1)=4,76≈4 адам.
3. ТҚ-2 жұмыстарымен айналасатын жұмысшылар саны:
Рто2=10189(1770,7∙1,1)=5,23≈5 адам.
4. АЖ-гі шашып-жинау жұмыстарымен айналасатын жұмысшылар саны:
Ртр=23947(1770,7∙1,1)=12,29≈12 адам.
5. Пісіру, қаңылтыр өңдеу, арматура бөліміндегі жұмысшылар саны:
Рпісіру=5759(1770,7∙1,1)=2,95≈3 адам.
6. Бояу бөліміндегі жұмысшы саны:
Рбояу=6669(1770,7∙1,1)=3,4≈3 адам.
7. Агрегаттық бөлімдегі жұмысшылар саны болады:
Рагр.=10913(1770,7∙1,1)=5,6≈6 адам.
8. Слесарлы-механикалық бөлімінде:
Рсл.=7578(1770,7∙1,1)=3,8≈3 адам.
9. Электротехникалық-аккумуляторлық бөлімдегі жұмысшылар саны:
Рэ.а.=7275(1770,7∙1,1)=3,7≈3 адам.
10. Қоректендіру жүйесіндегі жұмысшылар саны:
Рқор.=3031(1718,6∙1,1)=1,6≈1 адам.
11. Шиномонтаж - вулканизациядағы бөлімдегі жұмысшылар саны:
Ршин.=1819(1718,6∙1,1)=0,9≈1 адам.
12. Темір, мыс өндеу бөліміндегі жұмысшылар саны:
Ртем.=5153(1718,6∙1,1)=2,7≈2 адам.
Жұмысшылардың мамандықтары бойынша штаттық кестесін тағайындаймыз.
Олардың мәнін 3.2-кестеге қойып разрядтарға бөлістіреміз.
Кесте 3.2
3.3 Автокөліктерге ТҚ жұмыстарын жүргізетін пост сандарын анықтау
ТҚ пен жөндеу жұмыстарын бөлек универсалды постарда атқарған ыңғайлы,
себебі еңбек сиымдылығы әр түрлі жұмыстарды атқара беруге болады, маркалы
әр түрлі техникаға қызмет көрсетуге болады.
Постардың санын анықтау мекеменің жылдық бағдарламасына, еңбек
сиымдылығына байланысты, КҚ тазалау, жуу постарының саның, ТҚ-1, ТҚ-2 жалпы
тереңдетілген диагностика постын, бөлшектеу-жинау, реттеу, пісіру
қаңылтырлау, ағаш өңдеу, сырлау, АЖ постарының санын есептейміз.
КҚ, ТҚ-1 және ТҚ-2 жұмыстарына қажетті пост сандарын келесі формула
арқылы табамыз [20]:
Хі=Тгі∙φ(Фп∙Рп∙ηп), (3.6)
мұндағы Тгі – қызмет көрсету түрлері бойынша жылдық жұмыс көлемі;
φ – посттақ бірқалыпты жүктелуін ескеретін коэффициенті;
Фп – жұмысшының анық жылдық уақыт қоры;
Фп =Дгр ∙tсм=305∙8=2440 сағат
Рп – бір постта жұмыс істейтін жұмысшылар санағы, адам;
ηп – посттағы жұмыс уақытын пайдалануын көрсететін
коэффициент, ηп=0,87-0,98 [13].
Автокөліктерге КҚ жұмыстарын жүргізетін пост санын анықтау:
Хео=(38751 ∙1,2)( 2440∙1,0∙0,98)=1,02≈1 пост.
Бұл жердегі посттық бірқалыпсыз жүктелуін ескеретін коэффициенті
жылжымалы құрам санына байланысты тиісті кестеден алынады, φ =1,2.
ТҚ-1 постының санын анықтау:
Хто-1=(9277∙1,2)( 2440∙3,0∙0,98)=1,16≈1 пост.
ТҚ-2 постының санын анықтау:
Хто-2=(10189∙1,2)( 2440∙4,0∙0,98)=1,02≈1 пост.
АЖ-дегі шашып-жинау посттар санын табамыз:
Хаж=(60627∙1,2)( 2440∙11,0∙0,98)=1,29≈1 пост.
Пісіру, қаңылтыр өндеу, арматура жөндеуге керекті пост саны:
Хп.қ.а.=(5759∙1,2)( 2440∙6,0∙0,98)=1,44≈1 пост.
АЖ-дегі бояу-обойлау керекті пост саны:
Хб.о.=(6669∙1,2)( 2440∙2,0∙0,98)=1,11≈1 пост.
3.4 Өндірістік аудан мөлшері
3.
3.4.1 ТҚ және АЖ постарын табу
ТҚ және АЖ посттарының ауданы келесі формуламен табылады [23]:
Fп=fа∙Хп∙Кп,м2 (3.7)
мұндағы fа – автокөліктің алатын ауданы, м2;
Хп – қолданатын пост саны;
Кп – паркке кіріп-шығу бағытын ескеретін коэффициенті. жабдықтар
бір жақта орналасса Кп=6-7, екі жақта орналасса Кп=4-5 [13].
КҚ постының ауданы:
Fео=22,98∙2∙6=344,7≈324 м2.
ТҚ-1 постының ауданы:
Fто-1=(22,98+7,75)∙1∙6=184,4≈184 м2.
ТҚ-2 постының ауданы:
Fто-2=(22,98+4,86)∙1∙6=167≈167 м2.
АЖ-дегі реттеу, шашып-жинау постының ауданы:
Fтр=(22,98+6,7)∙1∙4=145,5≈145 м2.
АЖ-дегі пісіру, қаңылтырлау, арматура өңдеугі, бояу-обойлау
посттарының аудандарын есептейміз. Себебі, ол теория жүзінде ғана, іске
асады. Бұл жұмыстарды АЖ-дегі реттеу, шашып-жинау посттарында орындаймыз.
3.4.2 Участок ауданын табу
Өндірістік участок аудандарын, жабдықтың ауданы мен орналасу
тығыздығына байланыты есептейміз [27]:
Fп=fа∙Кп, м2 (3.9)
Егер участок ішіне автомобиль кіретін болса, онда автомобильдің де
ауданы ескеру керек. Жабдықтың орналасу тығыздығын ескеретін коэффициент
слесарь-механикалық, мыстау-радиатор, аккумулятор, электротехникалық,
қоректену жүйесін жөндеу, желімдеу, вульканизация бөлімдері үшін – 3,5...4;
агрегаттық шина монтаждау – 4,0...4,5; пісіру, қаңылтырлы, темір ұста, ағаш
өңдеу – 4,5...5 [27].
Участок ауданы адам санына байланысты таңдап алынады.
Аграгаттық жөндеу участогінің ауданы:
Fагр.=54 м2.
Слесарлы-механикалық жөндеу участогінің ауданы:
Fслес.=54 м2.
Электротехника және аккумулятор жөндеу участогінің ауданы:
Fэл.=18 м2.
Қоректендіру жүйесін жөндеу участогі ауданы:
Fқор.=15 м2.
Шинді-монтаждау және вулканизация участогі ауданы:
Fшин.=18 м2.
Темір, мыс участогі ауданы:
Fт.=15 м2.
3.4.3 Қосымша қоймалар ауданын табу
Құрал-сайман қоймаларының ауданың табу [27]:
Fқой.=10-6∙αтор∙Au∙fу.д.∙Кп.с.∙Кт.с .∙Кв.∙Ку.э., м2 (3.10)
мұндағы αтор – бір автокөліктің орташа жүрісі;
Au – автокөліктің тізімдік саны, дана;
fу.д. – 1 мың км жүретін жолға тиісті аудан, м3;
Кп.с. – автокөлік түрін ескеретін коэффициенті;
Кт.с.– технологиялық жақын топты ескеретін коэффициенті;
Кв. – қойма биіктігін ескеретін коэффициенті;
Ку.э. – пайдалану жағдайын категориясын ескеретін коэффициенті.
Fқой=10-6∙450∙55∙1763∙1∙1,40∙1∙1,1= 35,5 м2,
Fқойма=12 м2.
Жұмыс киім ауыстыратын бөлме ауданы:
Fж=0,6∙Рм, м2,
(3.11)
Fж=0,6∙28=16,8≈18 м2.
Қол жуатын бөлме ауданы:
Fқол=0,6∙Рм, м2,
Fқол=0,6∙28=16,8≈18 м2.
Душ бөлмесінің ауданы:
Fдуш=0,5∙Рм, м2,
Fдуш=0,5∙28=14 м2.
3.5 Жалпы құрылыстық талаптар
АЖТК-ны жоспарлау жылжымалы тізбекті ТБ мен АЖ және сақтауға арналған
ғимараттар жоспарындағы өндірістік, қоймалық және әкімшілікті-тұрмыстық
үймереттердің жиынтығы мен өзара орналасуына негізделген. АЖТК-ны тиімді
жоспарлау еңбек өнімділігінің айтарлықтай артуына септігін тигізеді.
Жоспарлық шешімнің өңдеп шығару күрделігі оны таңдауға көптеген
себепкерлердің әсерінен тұрады:
- кәсіпорынның міндеті, шамасы мен құрылымы;
- жылжымалы тізбектің саны, түрі мен сипаты;
- климаттық жағдайлар;
- өндірістік бағдарлама мен технологиялық процесті ұйымдастыру [32].
Себепкерлердің көптүрлілігіне қарамастан, өңдеп шығару және жоспарлық
шешімдердің жағдайлары мен талаптарын есепке алған жөн. Оларға ең алдымен,
АЖТК-дағы автобустардың ТБ мен АЖ өндірісінің технологиясы мен
ұйымдастыруымен байланысты болатын келесідей талаптарды жатқызады:
- аймақтар мен аумақшалардың технологиялық процеспен сәйкес өзара
орналасуын;
- орындарда автобустардың қарқынды қозғалысының болмауынан;
- үймереттерді елеусіз қайта конструкциялауынсыз технологиялық
процестерді өзгерту және өндірісті кеңейту мүмкінділігін.
Бас жоспарлар СНиП ІІ-89-80 Өндірістік кәсіпорындардың Бас
жоспарларына, СНиП ІІ-60-75 Қалаларды, поселкелер мен ауылдың
қоныстанған пункттерді салу және жоспарлауға, СНиП ІІ-93-74 Автобустарды
өзіндік баптау кәсіпорындарына және ОНТП – АЖТК-80 сәйкес талаптарды
орындай отырып өңдеп шығарылады [32].
Бас жоспарды тұрғызу көбінесе, ғимараттардың көлемдік-жоспарлық
шешімдерімен анықталады, сондықтан бас жоспар мен көлемдік-жоспарлық
шешімдер өзара тығыз байланысты болады және де бір уақытта өңдеп
шығарылады.
Кәсіпорындағы негізгі ғимараттар мен үймереттердің жиынтығына тәуелді
аумақша құрылысы біріккен немесе жекеленген болып келуі мүмкін.
Өндірістік және қосымша ғимараттардың өзара орналасуы айтарлықтай
мәнге ие болады. Көмекші ғимараттар, әдетте аймағына кіре беріс жерде, яғни
жұмыс істеп жатқандарға жуық маңда орналасуы қажет. Көмекші ғимараттардың
жанына кәсіпорын жұмысшыларының қарамағындағы көлік құралдарын тұрақтауға
арналған тұрақ орнын қарастырған жөн.
Ғимараттар мен үймереттерді табиғи жарықтандырудың ең қолайлы
жағдайларын қамтамасыз етуді, алаңды желдетуді және қар борандарының алдын
алуды ескере отырып, жарықтың салыстырмалы жағы мен желдердің қарсы
бағыттарында орналастыру керек.
Автобустардың кәсіпорын аймағы бойынша қозғалысын қарама-қарсы ағындар
мен қиылыстардың болмауынан қамтамасыз ететін бір жақты сақиналы бағыт жол
бойынша қарастыру нұсқалады. Жүру бөлігінің ені бір жақты қозғалыс кезінде
3 м-ден кем, ал екі жақты қозғалыс кезінде 6 м-ден кем болмауы тиіс.
Ғимараттың көлемдік-жоспарлық шешімі деп жоспарлық шешімнің ғимарат
конструкциясымен өзара үйлесімділігін атаймыз. Бұл шешім климаттық
жағдайды, осы заманғы құрылыс талаптарын, ғимаратты ең жоғарғы тұйықтандыру
қажеттілігін, өндірісті кеңейтуді және технологиялық процестерді өзгертуді
қамтамасыз ету қажеттілігін, қоршаған ортаны қорғау, өртке қарсы,
санитарлық-гигиеналық талаптарды, сондай-ақ жылытуға, энергиямен
жабдықтауға және ауа желдетуге қойылатын бірқатар талаптарды есепке ала
отырып, өңдеп шығарылады.
Бағаналар торы көлденең және бойлық бағыттардағы қатарлардың осьтері
арасындағы қашықтықпен өлшенеді, ең кіші қашықтық – қадам, ең үлкен
қашықтық – жүріс деп аталады. Қадамдар мен жүрістер әдетте, 6 м болуы
қажет. Қажетті негіздеме кезінде табаны 9 м-ден қабылдауға рұқсат
етіледі.
АЖТК-ның бір қабатты өндірістік ғимараттары негізінен бағаналар торы
18 х 12 м және 24 х 12 м болатын каркастың түрінде жобаланады. Қадамы 12м
бағаналар торы қолданылады. Өндірістік алаңдарды 4-5%-ға жақсырақ
пайдалануға мүмкіндік береді. Қадамы 6 м болатын ғимараттармен
салыстырғанда құрылыс құнын айтарлықтай төмендетеді [32].
Қазіргі уақыттағы көпқабатты ғимараттар үшін 6х6 м, 6х9 м, 6х12 м және
9х12 м бағаналар торына арнап темірбетонды құрылыс конструкцияларын
шығарады. Бұл кезде жоғарғы қабаттар да серіппелі бағаналар торын қолдануға
рұқсат етіледі.
Аспалы қондырғылар болмаған жағдайда өндірістік ғимараттардың
биіктігін ең биік автобус үстіне төсемнің шығып тұрған элементтерінен 0,2 м
қашықтықты қосқандағы шығатын аралық енін қабылдайды. Ғимараттардың
биіктігін 1,2 м және 4,8 м жүріс кезінде 3,6 м деп, ал 18 м және 24 м жүріс
кезінде 12 м және 4,8 м деп алады [32].
3.6 Өндірісті басқару қалыптары мен әдістері
Басқару құрылымы дегеніміз - өндірістік аумақшаларды басқаруды жүзеге
асыратын жетектердің өзара бағыныштылығының құрамы.
Басқару жүйесін ұйымдастыруға қойылатын негізгі талап автобустардың
жұмыс қабілеттілігін демеу жүйесінің мақсаттары мен міндеттерін орнату
болып табылады.
Қазіргі уақытта жылжымалы тізбектің ТҚ мен жөндеу өндірісін
ұйымдастырудың келесі әдістері кең өріс алуда:
1. Арнайыландырылған бригадалар әдісі
2. Агрегатты аумақтың әдісі
3. Кешендік бригадалар әдісі
Арнайыланған бригадалар әдісін өндірістік бөлімшелердің белгілері,
оларды техникалық әсер етулер бойынша технологиялық арнайыландыруға тәуелді
қалыптастыруға негізделген [27].
Әрқайсысына жұмыстар көлемінен тәуелді жұмысшылар саны, қажетті
мамандықтар мен жалақы қоры үлестірілетін бригадалар құру жоспарланған.
Бригадаларды әсер ету түрлері бойынша мамандандыру еңбек өнімділігінің
прогрестік технологиялық процестер мен механикаландыруды қолдану есебімен
артуына септігін тигізеді. Жұмыстарды осылайша ұйымдастыру негізінде әрбір
аумақшаның технологиялық біртүрлілігі қамтамасыз етіледі. Адамдарды қосалқы
бөлшектерді технологиялық жабдықтармен аспаптарды икемді пайдалану есебінен
өндірісті тиімді басқарудың алғы шарттары туындайды, техникалық әсер етудің
берілген немесе өзге түрлерін есепке алу және бақылау қарапайымдандырылады.
Берілген әдістің кемшілігі жұмысты орындаушылардың персональдық
жауапкершілігін шектеу болып табылады. Бұл ақаулардың, уақытынан бұрын
тозуға әкеп соғады.
Кешендік бригадалар әдісі өндірістік аумақшаларды олардың заттың
арнайыландыру түрлері бойынша қалыптастыруға негізделген. Кешендік
бригадалар өздеріне бекітілген жұмыстарды орындауға қажетті әртүрлі
мамандардың жиынтығынан тұрады. Бұл әдістің кемшілігі жоғарыда аталған
арнайыландырған әдістің кемшілігімен бірдей және де бригадалар арасында
жұмыстарды жүргізу кезеңділігінен, жалпы жабдықты пайдалану салдарынан
қарама-қайшылықтар туындауы мүмкін.
Дегенмен де бұл әдістің негізгі артықшылығы ТҚ мен АЖ жұмыстарының
сапасы үшін бригадалық жауапкершілік болып табылады.
Бұл екі әдістерден басқа ӘулиеАтаТрансПасс ЖШС -да қабылданған
агрегаттық-аумақшалы әдіс де бар.
Агрегаттық-аумақшалы әдістің мәні – жылжымалы тізбекті ТҚ мен жөндеу
жұмыстарының барлық маркалар бойынша бір немесе бірнеше гарегаттарды ТҚ
және АЖ жұмыстарына жауапты өндірістік аумақшалар арасында үлестірілуінде.
Бұл әдіс негізінде жауапкершілік нақтылана түседі.
Аумақша жұмысының нәтижелері сәйкес келетін агрегаттар мен жүйелердің
техникалық ақаулар салдарынан тұрған автобустардың орташа наработкасымен
бағаланады.
Қорытынды
1. Өндірістік жұмысшылардың саны анықталды.
2. КҚ, ТҚ-1, ТҚ-2, АЖ жұмыстарының көлемі тиісті жұмыс орындарына
бөлістірілді.
3. Өндірістік орындардағы жабдықтардың саны өндірістік аудандар,
көмекші аудандар анықталды.
4. Кәсіпорында автомобильдің техникалық қызметі мен жөндеу
жұмыстарының ұйымдастыру схемасы жасалынды.
4. КонструкторлыҚ бӨлім
4.1 Автобустар шендеуіштерінің параметрлерін бақылауға және тексеруге
арналған құрылғының іс-әрекет принципін суреттеу
Кез келген ЖАКК үшін штаттық манометр көмегімен әдеттегі әдістермен
шендеуіштердегі (шиналардағы) ауа қысымын жүйелі бақылауды қамтамасыз
ету елеулі қиыншлықтарға алып келеді. Мұнда манометрлердің жеткіліксіз
сапасы да, олардың төмен сенімділігі және қысымды өлшегеннен кейінгі камера
золотниктерінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Автомобиль көлiгi қалалардағы, сондай-ақ ауылдық жерлердегi тұрғындар
үшiн де зор маңызға ие болады. Ол халықтық экономикалық және мәдени
тұрмыстық өмiрiн көтеруi қала мен ауыл арасындағы әлеуметтiк-техникалық,
экономкалық және мәдени дамуындағы қарама-қайшылықтарды аластатуға, орталық
облыстар, елiмiздiң шалғай жатқан аудандарындағы тұрғындардың өмiрiндегi
жағдайларды теңестiруге септiгiн тигiзедi. Автомобиль көлiгiнiң басты
мiндетi халық шаруашылығы мен тұрғындардың жүктердi материалдық және еңбек
қорларының мүмкiн боларлық ең төменгi шығындарын пайдалана отырып
тасымалдаудағы қажеттiлiгiн сапалы уақытылы қамтамасыз ету болып табылады.
Бұл мәселенi шешу жалпы пайдаланудағы автомобиль көлiгiн пайдалануды, жүк
және тауар айналымдарын арттыруды, материалдық-техникалық негiздi бекiтудi
жеке көлiк құралдарын iрi автокөлiк кәсiпорындарда шоғырландыру, жылжымалы
тiзбектiң техникалық баптауы мен жөндеуiн жақсартуды талап етедi.
Қазіргі уақытта автомобиль көлігі біркелкі көлік жүйесінде жетекші
орындардың бірін алып отыр және республикамызда өндірістің барлық
салаларына қызмет атқаруда. Осы сәтте автомобиль көлігінің үлесіне барлық
көліктер тасымалдайтын жүктердің 80%-ға жуығы және 70%-дан аса жолаушылар
тасымалы тиіп отыр [1].
Автомобиль көлігі халық шаруашылығының жаңа саласы – автомобиль
өнеркәсібінің – даму нәтижесінде құралған, ол қазіргі заманда отандық
машинасалуда негізгі бөліктерінің бірі болып табылады.
Автомобиль көлігінде 2010 жылға дейінгі кезеңде экономикалық және
әлеуметтік дамудың негізгі бағыттары автомобиль құралдарын пайдалану
тиімділігін, бірінші кезекте тіркемелер мен жартылай тіркемелерді кең
қолдану есебінен, жоғарылату өндіріссіз бос тұруларды, автомобильдердің бос
жүрістерін, тиімсіз тасымалдарды қысқарту, орталықтандырылған
тасымалдауларды дамыту мен жетілдіру, жалпы пайдаланатын автомобиль көлігін
алдымен дамытуды қамтамасыз ету болып табылады [1].
Жолаушылар тасымалдауында Тұрғындарға көліктің барлық түрімен қызмет
етуді жақсарту, тасымалдаудың ыңғайлығына талаптарды ескеру, қызмет ету
мәдениетін жоғарылату ескерілген. Қазіргі жағдайда осы мәселелерді шешу
кезінде, бүтін сала сияқты, жеке технологиялық процестердің де қорларды
пайдалануды интенсифтендіруге, модернизациялау мен техникалық қайта
қаруландыруға, ғылыми-техникалық прогрестің, есептеу техникасының
жетістіктерін жан-жақты пайдалануға, жеке мен ұжымдық еңбектер
нәтижелеріндегі қызметкерлердің жоғары қызығушылығын қамтамасыз ету
кезінде басқарудың математикалық әдістерінің экономикасына негізгі күш
түседі.
Автомобиль көлігінде ең маңызды мәселелердің бірі өндірістік-
техникалық базаны тиімді пайдалану мен рационалды үлестіру және де дұрыстап
дамыту болып табылады. Оның дұрыс дамымағаны (қағида бойынша, парктың өсу
ырғағынан қалып кету) негізгі қордың басты бөлігінің – жылжымалы тізбектің
– төмен сенімділігінен берілістің қысқаруына алып келеді.
Техникалық пайдалану автомобиль көлiгi жүйесiнiң бiрыңғай түрi болып
табылады. Автомобиль көлiгiнiң алдында тұрған маңызды мәселелердiң бiрi
автомобильдердiң пайдалану сенiмдiлiгiн арттыру және оны ұстауға кететiн
шығындарды төмендету болып табылады.
Дегенмен, автобус паркінің техникалық күйін жақсарту өте баяу
жүргізілуде. Бұл мәселені шешу бір жағынан сенімділігі жоғары автомобиль-
дерді шығару, ал екінші жағынан автомобильдерді техникалық пайдалану
әдістерін жетілдіру, еңбек өнімділігін арттыру, техникалық баптау және
жөндеу жұмыстарының еңбек сыйымдылығын төмендету, автобустардың жөндеу
аралық жүрісін арттыру есебінен қамтамасыз етіледі. Нұсқалған шарттарға
қосымша жылжымалы тізбекті ақаусыз күйде демеуге қажетті өндірістік негізді
құруды, өндірістік процесстерді механикаландыру және автоматтандыру
құралдарын кеңінен енгізуді талап етеді. Қазіргі уақытта АЖТК-дағы
өндірістік процесстерді механикаландыру деңгейі салыстырмалы түрде шамалы
ғана, жұмыстардың түрлері бойынша 50 пайызға жуық шаманы құрайды.
Техникалық баптау мен жөндеуінің пайдалану процессі өндірісті одан әрі
автоматтандыру және механикаландыру еңбек өнімділігін және жөндеу сапасын
арттыруға қажетті технологиялық аспаптар мен жабдықтарды қолдануды
қарастыруда. Дипломдық жобаның таңдалған тақырыбынан шыға отырып,
техникалық баптау тиімділігін арттыру жолдарын іздестіру және ТҚ-дың
технологиялық процесін механикаландыру АЖТК-дағы жекеленген мәселелердің
бірі болып табылады деген қорытынды жасауға болады.
1. дипломдық жоба тақырыбын негіздеу
1.1 Кәсіпорынның қысқаша даму тарихы және өндірістік шаруашылық қызметі
1961 жылы қаңтар айында облыстық сауда басқармасы автокөлік шаруашылық
базасында 40-автомобиль (ГАЗ-51, ЗИС-150, ЗИС-5 маркалы) және 35-атты
арбалы жылжымалы құрам болды. Жамбыл автотрест қарамағына қарасты Ташкент
көшесі бойында орналасқан №6 сауда базасы болып құрылды. Сөйтіп автобаза
басқа да АТП есебінен әр түрлі маркалармен толықтырылып кеңейе түсті, сол
жылы сәуір айында жылжымалы құрам саны 120-ға жетті.
Осы жылдың аяғында жылжымалы құрам саны 50-бензовозбен және 60 жаңа
автомобильмен (ГАЗ-51) толықтырылып жылжымалы құрам саны 220-ға жетті. 1961
жылы қаңтар айында барлық қалалық ПАЗ-651, ПАЗ-651 маркалы автобустар (100-
ге жуық) сауда базасы қарамағында беріліп, №6 сауда базасы №1 автокомбинат
болып аты өзгертілді. Осы уақытта жаңа проект бойынша бас өндіріс корпусы
тұрғызылды. Парктегі жылжымалы құрам саны 380-ге өсті. 1971 жылдың
көктемінде жер аумағы аздығынан түнгі тұрақтануды қамтамасыз ете алмауына
байланысты автокомбинатқа №3 ауыр автотрест автобаза территориясы берілді.
1976 жылдың көктемінде автомобиль саны 512-ге жетіп, техникалық қызмет,
яғни аяғында жөндеу жұмыстары автокомбинат қажеттілігін қанағаттандыра
алмады. Осыған байланысты жөндеу жұмыстарын жетілдіру жөнінен шешім
қабылданды. Коллективтің творчествовалық ізденістері мен инженерлік нақты
да тұжырымды істері нәтижелі болды [2].
Цех жұмыстары: вульканизаторлық, токарлық және т.б. цех жұмыстары 1977
жылы қайта жаңартылды. Қозғалтқыш бұзылымы жөндеу жұмыстарын тексеретін
арнайы пост ұйымдастырылып оған қажетті 19 дана құрал жабдықтармен
жабдықталған.
№1 автокомбинаты 1981 жылы екіге бөлінеді. Барлық жүк машиналары АТП-2
кәсіпорнына берілді. 277-дана автобус №3 автобус паркіне берілді.
ӘулиеАтаТрансПасс ЖШС паркі Бурульск көшесінде қаланың солтүстік-
батыс бөлігінде орналасқан (1.1-сурет). Автобаза территориясында негізгі
өндіріс корпусынан басқа асхана, азық түлік қоймасы, диспечерлік ғимарат,
техникалық бақылау пункті және бассейн орналасқан.
Жалпы барлық маршрут қашықтықтығы 353,5 км. Қаланың ішкі және сыртқы
аймақтарында 16 маршрут ұйымдастырылған. Оның қала ішінде 9-маршрут,
қашықтығы 121,5 км, қала сыртында қатынайтын маршрут саны 7, қашықтығы 232
км.
Желіде әртүрлі маркалы автобустар қызмет етеді. Әрбір маршрутта екі
бағытта да көрсетілген аялдама аттары мен қозғалыс схемасы, маршрут
ұзақтығы, қозғалыстың басталуы мен аяқталуы көрсетілген.
ӘулиеАтаТрансПасс ЖШС кәсіпорынын Президент басқарады. Президенттен
кейін, вице президент, пайдалану жөніндегі орынбасары, жол қозғалысын
қауіпсіздендіру бөлімі, экономикалық жоспарлау бөлімдерімен басқарылады
[2].
1) қабылдау бөлімі; 2) жеке транспорт тұрақтамасы; 3) қозғалтқышты жуу
бөлімі; 4) кір жуу; 5) обкатка бөлімі; 6) орталық қойма; 7) агрегаттық
участік; 8) пневмоцилиндр жөндеу участігі; 9) ; 10) газ апаратурасын жөндеу
участігі; 11) ағаш ұста участігі; 12) айналым қоймасы; 13) өндірістік
корпус; 14) административтік ғимарат; 15) асхана; 16) азық түлік қоймасы;
17) шинамонтаждау участігі; 18) ТҚ-1 аймағы; 19) бояу бөлімі; 20) темір
ұста участігі; 21) қаңылтыр участігі; 22) пісіру участігі; 23) диспечер;
24) гүлбағы; 25) жуу; 26) бассейн; 27) мұнай шаруашылығы; 28) автобустардың
тұрақтануға арналған территориясы.
Сурет 1.1 - ӘулиеАтаТрансПасс ЖШС- ның бас жоспары
Кесте 1.1
Паркінің қызмет етіп жатқан автобус бағыттарының мінездемесі
Мар9 15 18
шру
т №
1 2 3 4
ПАЗ 32054-07 2006 3
ПАЗ 32054 2006 13
ПАЗ 32054 2005 2
ПАЗ 3205 1998 1
ПАЗ 3205 1999 12
ПАЗ 3205 2000 5
ПАЗ 3205 2001 4
ПАЗ 3205 2002 4
ПАЗ 3205 2005 7
ПАЗ 32053 2003 1
ПАЗ 4234 2005 2
ПАЗ 4234 2006 8
ПАЗ 4234 2007 5
FAWCa 6602 2004 3
FAWCa 6602 2005 3
FAWCa 6602 2006 27
FAWCa 6602 2007 5
FAWCa 6801 2004 1
ГАЗ 322132-220 2004 3
ГАЗ 322132-224 2003 1
ГАЗ 322132-224 2004 5
ГАЗ 322131 95 2004 1
Кесте 1.2. Жалғасы
Mersedes – Bens 1990 1
SCANIA 1987 1
ВАЗ 2106 2004 5
Барлығы 123
УРАЛ 375 ЕЭ 1980 1
ЗиЛ 431810 1989 1
ЗиЛ 131 1985 1
ЗиЛ ММЗ 4502 1982 1
ГАЗ 3129 1994 1
УАЗ 452 1980 1
ГАЗ 31105-120 2004 1
Митсубиси-Монтеро спорт 2000 1
УАЗ 31512 1992 1
Renault АЕ 420 (прицеп 1994 1
рефрижиратор)
Toyota land cruiser 100 VX 2006 1
Барлығы 11
ТҚ-1, ТҚ-2 және де жөндеу-қызмет жасау жұмыстарын орындау мерзімі
бақыланады немесе жүргізушінің өзіндік тексерілуімен атқарылады. 1.3...1,5
кестеде көлік құралдардың техникалық мінездемелері көрсетілген [3].
Кесте 1.3
Автобустардың техникалық мінездемелері
№ Автобус маркасы Қозғалтқыш Ұзындығы, Отырутұру Классы
мм орны
ПАЗ 32054-07 бензинді 6925 2138 кіші
ПАЗ 32054 бензинді 7000 2442 кіші
ПАЗ 3205 бензинді 7000 2435 кіші
ПАЗ 32053 бензинді 7000 2541 кіші
ПАЗ 4234 дизельді 8165 3050 орта
FAWCa 6602 дизельді 5995 1828 кіші
FAWCa 6801 дизельді 8030 2649 орта
ГАЗ 322132-220 бензинді 5500 13 өте кіші
ГАЗ 322132-224 бензинді 5500 13 өте кіші
ГАЗ 322131 95 бензинді 5500 15 өте кіші
Mersedes – Bens дизельді 12000 4477 үлкен
SCANIA дизельді 11700 4477 үлкен
Кесте 1.4
Жеңіл автомобильдердің техникалық мінездемелері
№ Автомобиль маркасы Қозғалтқыш Толық тиілген
көлемі, л автомо-бильдің массасы,
кг
ВАЗ 2106 1,564 1035
ГАЗ 31029 2,445 1390
ГАЗ 31105-120 2,3 1400
Тойота Лендкрузер 100 4,164 2425
УАЗ 452 2,445 1700
УАЗ 31512 2,445 1700
Митсубиси-Монтеро 3,500 2060
Кесте 1.5
Жүк автомобильдердің техникалық мінездемелері
№ Жүк автомобиль-дердің Қозғалтқыш түріТиегіш Жүк
маркасы бөлімі көтергіштігі,
т
1 УРАЛ 375 ЕЭ Бензинді 8
2 ЗиЛ 431810 БензиндіГаз Борттық 6
3 ЗиЛ 131 Бензинді 6
4 ЗиЛ ММЗ 4502 Бензинді 6
5 Рено АЕ 420 (прицеп Дизельді 10
рефрижератор)
1.2-суретте автобус паркінің структуралық құрылымы көрсетілген. Парк
бойынша мұнда ең көп FAWCa 6602 маркалы 38 немесе 28% автобус әрі қарай ПАЗ-
3205 маркалы автобус олардың саны 33 немесе 25%, одан кейін ПАЗ-4234
маркалы 15 автобус немесе 11,0% және т.б.
Автобус паркінің соңғы бес жол бойы автомобильдердің динамикалық
өзгерісі 1.4-суретте көрсетілген. Осы жерде байқалып тұрғызғандай ең көп
автобус сандар 2006, 1999, 2004, 2005, мысалы 2006 шыққан жылы 52 немесе
39,0% -автобус және т.б. автобустар, графикте көрсетілген график
нәтижесінде пайдалану мерзімі 7 жылдан бері автобустардың мөлшері 91,0%
құрайды және пайдалану мерзімі 10 жылдан асқандардың мөлшері 8,2% құрады
[3]. Осыған байланысты қорытынды, автобустардың техникалық жағдайы жылдан-
жылға жақсарып келеді.
Сурет 1.2 - Автобус паркінің структуралық құрылымы
Сурет 1.3 - Соңғы бес жыл бойы автокөліктердің өзгерісі
1.3 Автобустарға ТҚ және жөндеу жұмыстарын ұйымдастыруды талдау
ӘулиеАтаТрансПасс ЖШС-ның ТҚ және жұмыстарын ұйымдастыру жағдайын
қарастырғандағы кемшіліктер, автобустарды ТҚ жөндеу жұмыстары сапасыз
орындалуда.
Ауысымнан кейін автобустар жуу тазалығынан өтпейді. өлшемін қою және
бекіту жұмыстары жүргізілмейді. Бөлшектердің сынуы мен бұзылымы кезінде
жүргізуші соған байланысты жөндеу қызмет жасау участкесіне жеткізеді. Онда
бұзылымына байланысты өлшемін қою, қысу және т.б. жұмыстары жүргізіледі.
Кәсіпорында автобустарға ТҚ және жөндеу жоспары жасалмаған, сонымен қатар
ТҚ-1 және ТҚ-2 жұмыстарын жүргізу графигі құрылмаған.
Өндірістік ғимараттардың техникалық жағдайы, жабдықтары мен құрал
саймандары қанағаттанарлықсыз. Негізгі өндірістік бөлімшелер автобус
паркінің барлық территориясына орналасқан. Бұл жөнделетін объектілергі
өнімсіз технологиялық маршрут қозғалысына себеп болады. Мысалы автобус
қозғалтқышы өндірістік корпуста жөнделеді, ал оларға обкатка жасау
территорияның келесі аяғына жеткізуді қажет етеді. 1.6-кестеде паркінің
жөндеу технологиялық жабдықтары келтірілген [3].
Кесте 1.6
Негізгі жөндеу- технологиялық жабдықтар тізімі
№ Инвертариза-циТүрі мен марка атауы Пайдалануға
ялық номері шығарылған жылы
1 594 Газоанализатор 1990
2 596 Станок 1990
3 457 Жабдық 1985
4 467 Жабдық 1985
5 468 Тазалағыш станок 1985
6 469 Жуғыш қондырғы 1986
7 472 Ажарлағыш станок 1986
8 473 Пневмоқойма 1986
9 474 Карбюратор жабдығы 1986
10 479 Май колонкасы 1986
11 560 Компрессор 1989
12 567 Пісіру трансформатор 1989
13 480 Жону бұрғылау станогы 1986
14 511 Жону бұрғылау станогы 1987
15 201 Тазалау, ажарлау станогы 1974
16 221 Гидравликалық престеу 1978
17 609 Демонтаж қондырғысы 1991
18 315 Гидравликалық престеу 1991
19 550 Қозғалтқышты реттеуге арналған1988
стенд
20 213 Пісіру станогы 686802 1975
Құрал саймандар жеткіліксіз. Барлық участкелер қажетті жөндеу-
технологиялық құрал-жабдықтармен қамтамасыз етілмеген. Мысалы ТҚ-1 және ТҚ-
2 технологиялық жөндеу аймағында арнайы жабдықтар жоқ. Сондықтан да
автобустарға ТҚ және жөндеу опреациясы тек қана кездейсоқ бұзылымда ғана
жөндеумен шектелуде. Ал жұмыс орындарында тиісті қажетті саймандар жоқ,
және жинауға технологиялық карта көрсетілмеген.
Кәсіпорында жөндеудің әр-түрлі әдістер қолдануда. Желінген бөлшектерді
қалпына келтіру жұмыстары негізгі басқа ұйымдардың көмегімен немесе арнайы
жөндеу кәсіпорындарында орындалады. Автобустарды жөндеу үшін өндірістік
корпусы ғимаратында орналасқан ағынды жөндеу аймағына кіргізеді (1.6-
сурет).
Онда бұзылымды агрегаттары алынып қалпына келтіру жұмыстары
жүргізіледі қажет жағдайда ауыстырылады. Қажет жаңа ауыстырылатын
бөлшектердің жетіспеуінен желінген бөлшектерді қайта қалпына келтіру де,
автобустарға ТҚ және жөндеу технологиялық процесін ұйымдастыру кезінде
кәсіпорын едәуір қиындықтар көруде. Сонымен қатар көптеген қондырғылар
жетіспеуде.
1) мотор участогі; 2) бақылау шұңқыры; 3) токарлау; 4) агрегат участогі; 5)
карбюраторлы; 6) электротехника участогі; 7) аккумуляторлы; 8) АЖ-аймағы;
9) мыстау участогі; 10) гидроагрегат жөндеу участогі; 11) қойма; 12) ТҚ-2
аймағы.
Сурет 1.4- Өндірістік ғимарат жоспары
1.4 Техника-экономикалық көрсеткіштерінің талдауы
Пайдаланылған парк автобустарының негізгі техника экономикалық
көрсеткіштері 1.7-кестеде көрсетілген [3].
Соңғы 4-жылда жаңа автобустар саны баяу өсуде. Осыдан қалалық
жолаушыларға қызмет ету маршруттары жекеменшік кәсіпорындармен орындалуда.
Бұл үлкен конкуренция туғызуда. Осыған байланысты кәсіпорын автобустар
санын арттыру қажет. Сонымен бірге автобустардың біраз бөлігі тозған және
әрі қарай пайдалануға тиімсіз болуда.
Бұл тығырықтан шығу жолы міндетті түрде автомобильдерге ТҚ және
жөндеуін ұйымдастыруын жетілдіру қажет, қуатты жөндеу қызымет жасау базасын
тұрғызу, және де шамаға қарай паркті жаңа автобустармен толықтыру өндіріс
участкаларын жаңартуды ұйымдастыру.
Кесте 1.7
Автобус паркінің технико-экономикалық көрсеткіштері
№ Көрсеткіштер Өлшем 2009 2010 2011 2012
бірлігі
1 Автобустар саны дана 95 121 124 134
2 Жолаушылар саны млн 29600 34700 46800 65200
3 Жалпы жүрілетін жол км 2687,2 3153,3 6390,5 8290,6
4 Паркті пайдалану 0,85 0,83 0,92 0,93
коэффициенті
5 Техникалық дайындық 0,92 0,88 0,95 0,96
коэффициенті
6 Шығындар мың.тг 783 1335 4893 5256
7 Пайда мың.тг 824 963 4866 5683
1.5 Дипломдық жобаның мақсаты мен міндеттері
Біздің жүргізген талдау нәтижесінде Тараз қаласы ӘулиеАтаТрансПасс
ЖШС-ның өндірістік шаруашылығына келесі қорытынды тұжырым жасауға болады.
1. Кәсіпорында жылжымалы құрамға ТҚ және жөндеуде жоспарлы ескерту
жүйелерінің ережелері сақталмаған.
2. Автобустарға ТҚ, Д-1 және жөндеу жұмыстарын өткізу және алдын-ала
жоспарлау жұмысы жүргізілмеген.
3. Өндіріс участіктері, соның ішінде ағымдағы жөндеу аймағы қажетті
технологиялық жабдықтармен жабдықталмаған.
4. Автобустарға ТҚ-1, ТҚ-2 және ағымды жөндеу технологиялық процесі
жүргізілмейді.
5. Кәсіпорында автобустарды Д-1, ТҚ-1, ТҚ-2 және ағымды жөндеуді
ұйымдастырудың жұмыстары жақсы жолға қойылмаған.
Осы дипломдық жобада жоғары көрсетілген кемшіліктерді түзету мен
автобустарға технологиялық ТҚ және жөндеу мен ұйымдастыруды жетілдіру
мақсаты қойылып, ағымдағы жөндеу аймағын қайта жаңарту жолы қарастырылған.
Қойылған мақсаттарға жету үшін келесі тапсырмаларды шешу қажет.
1. Автобустарды Д-1, ТҚ және жөндеуден өткізуге алдын-ала келер жылға
есептеу және жоспарлау жұмысын жүргізу.
2. Күнделікті күтім, Д-1, ТҚ-1, ТҚ-2 және ағымдағы жөндеу аймақтарына
технологиялық есептеулер жүргізу.
3. Өндірістік ғимараттағы ағымдағы жөндеу аймағын жаңарту жұмыстарын
жүргізу.
4. Жұмысшы слесарлардың жұмысын жеңілдететін және өнімділікті
ұлғайтуды қамтамасыз ететін конструкторлық шешімді жасап ұсыну.
5. Технологиялық картаны дайындау.
6. Ұсынылатын конструкторлық шешімге технико-экономикалық есптеулер
жасау.
7. Еңбекті қорғау жіне өнеркәсіптік экология сұрақтары бойынша іс-
шаралар жасау.
2. ЖОБАНЫҢ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ЕСЕБІ
2.1 Техникалық қызмет және жөндеу жұмыстарының мерзімділігін жұмыс
жағдайына келтіру
Тараз қаласының климаты ыстық құрғақ болып келеді, орташа айлық
температура қаңтарда –15º-тен –18º аралығында, шілдеде +35º-тан
+38º-қа дейін [4].
ӘулиеатаТранспасс ЖШС Тараз қаласының солтүстік-шығыс бөлігінде
орналасқан. Бұл ұжым жолаушыларды тасымалдаумен айналысады.
Пайдалану шарттарының категориясы жол төсемі, түрімен, жергілікті
рельфпен және қозғалыс жағдайларымен сипатталады.
Пайдалану процесінде кәсіпорынның жылжымалы тізбегі жолдың ІV
категориясы бойынша пайдаланылады. Жол төсемінің түрі – Дг, яғни
битумдалған қоспалар.
Жылжымалы құрамға жүргізілетін ТҚ және жөндеу жұмыстарының
қажеттілігін есептеуге арналған бастапқы шарттар 2.1-кестеде берілген. Бұл
кестеде ТҚ және жөндеу жұмыстарының мерзімділік нормативтері, орташа
тәуліктік жүретін жолы км, сонымен қатар автокөліктердің техникалық
дайындық коэффициенті келтірілген.
Жылжымалы құрамға жүргізілетін ТҚ және жөндеу жұмыстарының нормативтік
түзетуі табиғи-климаттық аймақтық рельеф және пайдалану жағдайынан тікелей
тәуелді. Мекемедегі жылжымалы құрамдарды пайдалану ІV-категориясына
жатқызылады [2].
Сондықтан жылжымалы құрамдарға жүргізілетін ТҚ және жөндеу жұмыстарын
жариялаушы нормативтер келесі параметрлерге тәуелді:
– автокөліктерді пайдалану жағдайы коэффициенті-k1;
– жылжымалы құрам модификациясы және оның жұмысын ұйымдастыру
коэффициенті-k2;
– табиғи-климаттық жағдайы коэффициенті-k3;
– бастапқы пайдаланудан бергі жүрген жолын ескеретін коэффициенті-k4;
– автокөлік кәсіпорынының өлшемі және жылжымалы құрамның технологиялық
сиымдылығы коэффициенті-k5.
Түзету коэффициенттерінің нормативтік нәтижелерін кейбір
коэффициенттерді көбейте отырып табамыз [4].
Кестеде ВАЗ, ПАЗ және FAWCa базалық автокөліктеріне арналған k1, k2,
k3, k4 коэффициентерінің мәндері көрсетілген. Бұл жердегі kто, kкр, kтр(то)
коэффициентерінің нәтижелерін мына формулармен таптық:
kто=k1∙k3, (2.1)
kкр=k1∙k2∙k3, (2.2)
ТҚ және жөндеу жұмыстарының мерзімділігін нәтижелі коэффициентерді
ескере отырып мына формулармен таптық [4]:
L1=Lн1∙kто, (2.3)
L2=Lн2∙kто,
(2.4)
Lкр=Lнкр∙kкр. (2.5)
мұндағы Lн1, Lн2, Lнкр – ТҚ және жөндеу жұмыстарын жылжымалы құрамға
жүргізудің нормативтік мәндері, км.
ТҚ және жөндеу жұмыстарының жинақталған мәндерін жоғарыдағы
формулармен есептеп 2.3-кестеге енгіздік:
L1=5000∙0,63=3150 км,
L2=20000∙0,63=12600 км,
Lкр=160000∙0,63=100800 км.
Есептеу нәтижелері арқылы ГАЗ, ПАЗ және FAWCa автокөліктеріне арналған
ТҚ-1, ТҚ-2 және КЖ мерзімділігінің мәндерін кестеден көріп отырмыз.
2.2 Автокөліктерге арналған ТҚ жұмыстарының еңбек сиымдылығын бір қалыпқа
келтіру және түзету
Жылжымалы құрамға арналған еңбек сиымдылығының нормативтік мәндерін
3-қосымша бойынша аламыз [4]. Нормативтік еңбек сиымдылық мәндері 2.1-
кестеде көрсетілген. Бірақта, автокөліктерді пайдалану категориясының
әртүрлі болуына байланысты қабылданған түзету мәндері арқылы ғана
нормативтік еңбек сиымдылығы түзетіледі. ТҚ жұмысының еңбек сиымдылығы мына
коэффициенттерді ескере отырып түзетіледі: k2 - автокөліктер- дің
модификациясын және оның жұмысын ұйымдастыруды ескеру коэффициенті; k5 -
автокөліктердің тобының техникалық сиымдылы-ғы және АКО-ң өлшемі. Сонымен
қатар автокөліктерді пайдалану коэффициенті - k1; табиғи-климаттық жағдайын
ескеру коэффициен-ті - k3 және пайдаланудан бері жүрген жолын ескеретін
коэффициентері ескеріледі.
ТҚ және Ж жұмыстарының нормативтік еңбек сиымдылығының мәндері 2.4-
кестеде көрсетілген.
Кестедегі мәндерді ескере отырып автокөлікткрге жүргізілетін ТҚ және Ж
жұмыстарының еңбек сиымдылығын анықтаймыз.
ВАЗ-2106 автокөлігінің еңбек сиымдылығын мына формулармен анықтаймыз
[4]:
tто1= tнто1∙kтр(то), (2.6)
tто2= tнто2∙kтр(то), (2.7)
tтр= tнтр∙kт(тр), (2.8)
сонда
tто1=2,3∙1,3=2,99 адам-сағат,
tто2=9,2∙1,3=12,0 адам-сағат,
tтр=2,8∙1,4=3,9 адам-сағат.
Осы жолмен басқада жылжымалы құрамдарға есептеу жүргізіп 2.4-кестеге
енгіземіз.
Автокөліктердің жылдық жалпы жүрген жолы төмендегі формуламен
анықталады:
Lг0=Аи∙1сс∙(т∙Dр.г. (2.9.)
мұндағы Аи – бір маркалы автокөліктердің жалпы саны, дана;
1сс – орташа тәуліктік жүрген жолы, км;
(т – техникалық дайындық коэффициенті;
Dр.г.– бір жылдың ішінде автокөліктің жұмыс күндері. Dр.г.=365
күндер (аптасына 7 күндік жұмыста) (5.2. кесте [4]).
2.3 Автокөліктерге ТҚ және жөндеудің санын анықтау
ТҚ және жөндеу жұмыстарының жылдық жоспарын жасау үшін ТҚ жасау санын
мына формуламен анықтап аламыз [4]:
Nгкр = Lго Lкр (2.10)
Nг2 = Lго L2 – Nкр (2.11)
N г1 = L г0 L1 - Nкр -N г2 (2.12)
Nгео =L г0 lсс (2.13)
Мысалы, ВАЗ-2106 топ автокөліктерге:
Nгкр = 77592 100800=1 рет
Nг2 = 77592 12600 – 1=5 рет
N г1 = 77592 3150-1-5=19 рет
Nгео =77592 53=1464 рет
Басқа да жылжымалы құрамға есептеулер жүргізіп 2.5-кестеге енгіземіз.
ТҚ түріне қарай тәуліктік өндірістік жоспар анықталынады:
N сi = N гi Дгр (2.14)
мұндағы N гi – i-түріне қарай техникалық қызметтің жылдық өндірістік
жоспар; (2.5-кестеден);
Дгр – жыл бойы ТҚ кезенінде жұмыстың ұзақтығы, күндер; [4]
Дгр = 255 күндер деп қабылданды [4].
Сонымен:
N с1 = 19 255 = 0,07 шт
N с2 = 5 255 = 0,02шт
N сео = 1464 255 = 5,7 шт
2.4 Автокөліктерге жүргізілетін ТҚ бойынша жұмыс көлемін анықтау
ТҚ бойынша автоколік кәсіпорында жылдық жұмыс көлемдері адам-сағатпен
есептеледі және кәсіпорында КҚ, ТҚ-1, ТҚ-2 және ТЖ жұмыстары қосылады.
Техникалық қызметтің нормативтік еңбек сиымдылығы және нәтижелі
коэффициентті ескере отырып жұмыс көлемдері анықталады.
ТҚ жұмысиарының еңбек сиымдылықтары мына формулармен табылады [4]:
tео= tнео∙k2∙k5, адам-сағат, (2.15)
tто1= tнто1∙k2∙k5, адам-сағат, (2.16)
tто2= tнто2∙k2∙k5, адам-сағат, (2.17)
tтр= tнтр∙k1∙k2∙k3∙k4∙k5, адам-сағат, (2.18)
мұндағы tнео, tнто1, tнто2, tнтр – ТҚ-тің нормативтін еңбек сиымдылығы,
адам-сағ.
k1 – автокөліктерді пайдалану
коэффициенті;
k2 – жылжымалы құрамның
модификациясын ескере-тін коэффициенті;
k3 – табиғи-климаттық жағдайлпрды
ескеретін коэф-фициенті;
k4 – пайдаланудан бері жүрген
жолын ескеретін коэф-фициенті;
k5 – АКК-дағы жөнделетін
автокөліктердің және қыз-мет көрсету
тәуелділігіне байланысты ТҚ және ТЖ жөндеу
жұмыстарының нормативтік еңбек сиымдылығының
жинақтау коэфциенті;
tео=0,3∙1,0∙1,3=0,39 адам-сағат,
tто1=2,3∙1,0∙1,3=2,99 адам-сағат,
tто2=9,2∙1,0∙1,3=12,0 адам-сағат,
tтр=2,8∙1,4∙1,0∙1,1∙0,7∙1,3=3,9 адам-сағат.
Автокөліктердің КҚ жұмыстарындағы еңбек сиымдылықтары мына формулармен
табылады [4] және, мысал ретінде, ВАЗ-21061 автокөлігіне есептеу жұмысын
көрсеттім:
Тео=Nео∙tео, адам-сағат, (2.19)
Тео=1464∙0,39=571 адам-сағат,
Тто1=Nто1∙tто1, адам-сағат, (2.20)
Тто1=19∙2,99=57 адам-сағат,
Тто2=Nто2∙tто2, адам-сағат, (2.21)
Тто2=5∙12=60 адам-сағат,
Ттр=(Lг1000)∙tтр, адам-сағат, (2.22)
Ттр=(775921000)∙3,9=303 адам-сағат.
ТҚ және АЖ жұмыстарынан басқа автопаркте көмекші жұмыстар орындалады.
Мұндай жұмыс құрамдарына кәсіпорынның өзіндік қызмет етуі, технологиялық
жабдықтарға қызмет көрсету, инженерлік коммуникацияны сақтау, ғимараттарға,
стандартты емес жабдықтарға және құралдарға жөндеу жұмыстары жатады.
ТҚ және АЖ жұмыстарының жылдық көлемінің ішіндегі 20-30% көмекші
жұмыстар болып табылады және мына формуламен анықталады:
Твс=(0,2–0,3) ∙ (Тео + Т1 + Т2 + Ттр), адам-ағат (2.23)
сонда
Твс=0,3∙118844=35653 адам-сағат
Кесте 2.1
Қажетті жұмыстарды орындау аймақтары бойынша бөлу
Қорытынды
1. Автобустардың жылдық жүру жолдары ТҚ-1, ТҚ-2 сандары анықталды.
2. ТҚ-1, ТҚ-2, АЖ жұмыстарын жоспарлау кезінде –коэффициенттері арқылы
нормативтік көрсеткіштерге түзетулер жасалынды.
3. Техникалық қызмет ТҚ және АЖ жұмыстарының жылдық жұмыс көлемі
анықталды. Мысалы ТҚ-1 – 9277 адам-сағат, ТҚ-2 – 10189 адам-сағат, АЖ –
60627 адам-сағат.
3. АҒЫНДЫ ЖӨНДЕУ ЖӘНЕ ТЕХНИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТ көрсету аймақтарының жұмыстарын
ұйымдастыру
Әрқайсысына жұмыстар көлемінен тәуелді жұмысшылар саны, қажетті
мамандықтар мен жалақы қоры үлестірілетін бригадалар құру жоспарланған.
Бригадаларды әсер ету түрлеріьойынша мамандандыру еңбек өнімділігінің
прогрестік технологиялық процестер мен механикаландыруды қолдану есебімен
артуына септігін тигізеді. Жұмыстарды осылайша ұйымдастыру негізінде әрбір
аумақшаның технологиялық біртүрлілігі қамтамасыз етіледі. Адамдарды қосалқы
бөлшектерді технологиялық жабдықтармен аспаптарды икемді пайдалану есебінен
өндірісті тиімді басқарудың алғы шарттары туындайды, техникалық әсер етудің
берілген немесе өзге түрлерін есепке алу және бақылау қарапайымдандырылады.
Берілген әдістің кемшілігі жұмысты орындаушылардың персональдық
жауапкершілігін шектеу болып табылады. Бұл ақаулардың, уақытынан бұрын
тозуға әкеп соғады.
ТҚ, АЖ және көмекші жұмыстардың жылдық жұмыс көлемі анықтаған соң,
оларды орындау орындарына бөлістіреміз. Ол үшін ТҚ мен АЖ нормативті еңбек
сиымдылығын пайдаланамыз.
ТҚ мен АЖ жұмыстарының кейбір бөліктері ТҚ пен жөндеу аймағындағы
постарда тұрған автобустарда атқарылады (жуу, тазалау, т.б.). Бұл жұмыстар
постық деп аталады. Ал, автобустардың тораптарын, механизмдерін,
агрегаттарын, слесарь-механикалық, электротехникалық, т.б. атқарылады.
Күнделікті қызметтің жуу-тазалау жұмыстары және ТҚ-1 жұмыстары арнайы
зоналарда атқарылады. ТҚ-2 операциялары (90...95%) ТҚ-2 зонасындағы
постарда атқарылады, ал кейбір бөлігі (ақауларды түзету, тексеру жұмыстары)
өндірістік участкенің стендтерінде жүргізіледі [9].
Кесте 3.1
Еңбексыйымдылықты түрлері бойынша үлестіру
Жұмыс түрлері Жалпы Еңбексыйымды-лығы,
еңбексыйым-дылығынан aдамсағат
алынған, %
Көмекші жұмыстар:
Өзіндік баптау жұмыстары 47 13325,9
Тасымалдау-көліктік 10 2835,3
Автобустарды айдау 20 5670,6
Құндылықтарды қабылдау, 8 2268,0
сақтау және беру
Үймереттер мен аймақтарды 15 4252,9
тазалау
Барлығы: 100 28352,9
Бұлар әсіресе қоректендіру жүйесі, электротехникалық, шина жинау
жұмыстары. Олар участоктар мен бөлімшелерге біркелкі бөлістіріледі.
Автомобильдерді диагностикалау, ТҚ пен бірге біріктірілген. Көмекші
жұмыстар өндірістік учаскілерде жүргізіледі. Бұлардыңеңбек сиымдылықтары
жылдық жұмыс көлемі есептегенде ескеріледі. Шамамен бұлардың еңбек
сиымдылықтары, электротехникалық, жұмыстар үшін -25 %, темір ұста -2%,
пісіру – 4%, қаңылтырлы -4%, мыстау -1%, түтікше слесарлық -22%, жөндеу-
құрылыс және ағаш өңдеу -16% [9].
ТҚ, АЖ және көмекші жұмыстардың көлемі түріне қарай бөлістіру 3.1-
кестеде көрсетілген.
Автобустардың конструкциялық ерекшеліктерін ескере отырып,
технологиялық біріктірілген топ құралған. Жылжымалы құрамды диагностикалау
жұмыстары жоспарланбайтын болғандықтан олар ТҚ және АЖ жұмыстары көлеміне
кіреді.
3.1 ТҚ және АЖ жұмыстарын жүргізетін орындардың режимдері
ТҚ және АЖ жұмыстарын жүргізетін орындардың режимдері автокөліктердің
жұмыс линиясында болуына тікелей тәуелді. Ескере кететін жағдай бұл
мекемедегі автокөліктер сменалық ауысым бойынша кейбір мейрам күндеріне
қарамай өз жұмыстарын атқара береді. Сондықтан ТҚ және АЖ жұмыстарының
барлық жұмыс күндері жоғарыдығы автокөліктердің жұмыс істеу графиктерімен
бірдей болуы керек. Демек автокөліктердің жылдық жұмыс күндері саны dк =366
күн болады.
ТҚ және АЖ жұмыстарының номиналдық уақыт қорын мына формуламен табамыз
[13]:
Фн.р=(dк –dпв)∙tсм., сағат (3.1)
мұндағы tсм – ауысым ұзақтығы, tсм =8 сағат;
dпв – демалыс және мейрам күндері, күн.
Фн.р=(365-110)∙8=2048 сағат
Жұмыс периоды мезгіліндегі жоспарлы жұмыс сағаты бойынша жабдықтардың
жұмыс қоры анықталады [13]:
Фо=∙(dк –dпв)∙tсм∙kсмkо (3.2)
мұндағы tсм – ауысымдылық коэффициенті;
kо – ТҚ және АЖ орындарындағы жабдықтардың тұрып қалу коэффи-
циенті, kо=0,92–0,96.
Фо=∙(365-110)∙8∙1,0∙0,94=1925,1 сағ.
Жұмысшының анық немесе нақты жұмыс қоры Қж.а.у. белгілі бір анық жұмыс
периоды бойынша анықталады [13]:
Фдр=[ dк –( dв + dпв+ dо.)]∙tсм∙kп, сағат,. (3.4)
мұндағы dк – жылдық күнтізбе, dк =365 күн;
dв – демалыс күндері, dв =52 күн;
dпв – мейрам күндері, dпв =8 күн;
dо – еңбек демалыс күндері, қалыпты жұмыс жағдайы үшін dо =18
күн, зиянды жұмыс жағдайы үшін dо =24 күн;
kп – жұмысшының жұмысқа шығу коэффициенті, kп=0,93 [13].
ТҚ-1, ТҚ-2 және АЖ кезінде шашып-жинау, агрегаттық слесарлық,
механикалық, қоректену жүйесін жөндейтін жұмысшылары үшін:
- қалыпты жұмыс жағдайы үшін:
Фдр=[365–(102+8+18)]∙8∙0,93=1770,7 сағ.
-
- зиянды жұмыс жағдайы үшін:
Фдр=[365–(102+8+24)]∙8∙0,93=1718,6 сағ.
Осы есептелген жұмысшылардың жылдық уақыт қорын пайдалана отыры келесі
бөлімде жұмысшылар санын анықтаймыз.
3.2 Жұмысшылардың санын есептеу
Негізінен жұмысшылардың саны КҚ және ТҚ, АЖ аймақтарына және
автопарктің көлеміне тікелей тәуелді. Бұл жерде өндірістік еңбек деңгейі
мен белгіленген жұмыс нормаларының уақытында орындалуын ескеру қажет.
Қажетті жұмысшылардың саны келесі теңдіктен анықталады [19]:
Рі=Тг і(Фдр∙kп.н.), (3.5)
мұндағы Тгі – КҚ және ТҚ, АЖ бойынша жұмыс көлемі, адам-сағат;
kп.н – жұмыстың артық орындалуын көрсететін коэффициенті, kп.н
=1,1.
1. КҚ жұмыстарымен айналасатын жұмысшылар саны:
РКҚ=7750(1770,7∙1,1)=3,97≈4 адам.
2. ТҚ-1 жұмыстарымен айналасатын жұмысшылар саны:
Рто1=9277(1770,7∙1,1)=4,76≈4 адам.
3. ТҚ-2 жұмыстарымен айналасатын жұмысшылар саны:
Рто2=10189(1770,7∙1,1)=5,23≈5 адам.
4. АЖ-гі шашып-жинау жұмыстарымен айналасатын жұмысшылар саны:
Ртр=23947(1770,7∙1,1)=12,29≈12 адам.
5. Пісіру, қаңылтыр өңдеу, арматура бөліміндегі жұмысшылар саны:
Рпісіру=5759(1770,7∙1,1)=2,95≈3 адам.
6. Бояу бөліміндегі жұмысшы саны:
Рбояу=6669(1770,7∙1,1)=3,4≈3 адам.
7. Агрегаттық бөлімдегі жұмысшылар саны болады:
Рагр.=10913(1770,7∙1,1)=5,6≈6 адам.
8. Слесарлы-механикалық бөлімінде:
Рсл.=7578(1770,7∙1,1)=3,8≈3 адам.
9. Электротехникалық-аккумуляторлық бөлімдегі жұмысшылар саны:
Рэ.а.=7275(1770,7∙1,1)=3,7≈3 адам.
10. Қоректендіру жүйесіндегі жұмысшылар саны:
Рқор.=3031(1718,6∙1,1)=1,6≈1 адам.
11. Шиномонтаж - вулканизациядағы бөлімдегі жұмысшылар саны:
Ршин.=1819(1718,6∙1,1)=0,9≈1 адам.
12. Темір, мыс өндеу бөліміндегі жұмысшылар саны:
Ртем.=5153(1718,6∙1,1)=2,7≈2 адам.
Жұмысшылардың мамандықтары бойынша штаттық кестесін тағайындаймыз.
Олардың мәнін 3.2-кестеге қойып разрядтарға бөлістіреміз.
Кесте 3.2
3.3 Автокөліктерге ТҚ жұмыстарын жүргізетін пост сандарын анықтау
ТҚ пен жөндеу жұмыстарын бөлек универсалды постарда атқарған ыңғайлы,
себебі еңбек сиымдылығы әр түрлі жұмыстарды атқара беруге болады, маркалы
әр түрлі техникаға қызмет көрсетуге болады.
Постардың санын анықтау мекеменің жылдық бағдарламасына, еңбек
сиымдылығына байланысты, КҚ тазалау, жуу постарының саның, ТҚ-1, ТҚ-2 жалпы
тереңдетілген диагностика постын, бөлшектеу-жинау, реттеу, пісіру
қаңылтырлау, ағаш өңдеу, сырлау, АЖ постарының санын есептейміз.
КҚ, ТҚ-1 және ТҚ-2 жұмыстарына қажетті пост сандарын келесі формула
арқылы табамыз [20]:
Хі=Тгі∙φ(Фп∙Рп∙ηп), (3.6)
мұндағы Тгі – қызмет көрсету түрлері бойынша жылдық жұмыс көлемі;
φ – посттақ бірқалыпты жүктелуін ескеретін коэффициенті;
Фп – жұмысшының анық жылдық уақыт қоры;
Фп =Дгр ∙tсм=305∙8=2440 сағат
Рп – бір постта жұмыс істейтін жұмысшылар санағы, адам;
ηп – посттағы жұмыс уақытын пайдалануын көрсететін
коэффициент, ηп=0,87-0,98 [13].
Автокөліктерге КҚ жұмыстарын жүргізетін пост санын анықтау:
Хео=(38751 ∙1,2)( 2440∙1,0∙0,98)=1,02≈1 пост.
Бұл жердегі посттық бірқалыпсыз жүктелуін ескеретін коэффициенті
жылжымалы құрам санына байланысты тиісті кестеден алынады, φ =1,2.
ТҚ-1 постының санын анықтау:
Хто-1=(9277∙1,2)( 2440∙3,0∙0,98)=1,16≈1 пост.
ТҚ-2 постының санын анықтау:
Хто-2=(10189∙1,2)( 2440∙4,0∙0,98)=1,02≈1 пост.
АЖ-дегі шашып-жинау посттар санын табамыз:
Хаж=(60627∙1,2)( 2440∙11,0∙0,98)=1,29≈1 пост.
Пісіру, қаңылтыр өндеу, арматура жөндеуге керекті пост саны:
Хп.қ.а.=(5759∙1,2)( 2440∙6,0∙0,98)=1,44≈1 пост.
АЖ-дегі бояу-обойлау керекті пост саны:
Хб.о.=(6669∙1,2)( 2440∙2,0∙0,98)=1,11≈1 пост.
3.4 Өндірістік аудан мөлшері
3.
3.4.1 ТҚ және АЖ постарын табу
ТҚ және АЖ посттарының ауданы келесі формуламен табылады [23]:
Fп=fа∙Хп∙Кп,м2 (3.7)
мұндағы fа – автокөліктің алатын ауданы, м2;
Хп – қолданатын пост саны;
Кп – паркке кіріп-шығу бағытын ескеретін коэффициенті. жабдықтар
бір жақта орналасса Кп=6-7, екі жақта орналасса Кп=4-5 [13].
КҚ постының ауданы:
Fео=22,98∙2∙6=344,7≈324 м2.
ТҚ-1 постының ауданы:
Fто-1=(22,98+7,75)∙1∙6=184,4≈184 м2.
ТҚ-2 постының ауданы:
Fто-2=(22,98+4,86)∙1∙6=167≈167 м2.
АЖ-дегі реттеу, шашып-жинау постының ауданы:
Fтр=(22,98+6,7)∙1∙4=145,5≈145 м2.
АЖ-дегі пісіру, қаңылтырлау, арматура өңдеугі, бояу-обойлау
посттарының аудандарын есептейміз. Себебі, ол теория жүзінде ғана, іске
асады. Бұл жұмыстарды АЖ-дегі реттеу, шашып-жинау посттарында орындаймыз.
3.4.2 Участок ауданын табу
Өндірістік участок аудандарын, жабдықтың ауданы мен орналасу
тығыздығына байланыты есептейміз [27]:
Fп=fа∙Кп, м2 (3.9)
Егер участок ішіне автомобиль кіретін болса, онда автомобильдің де
ауданы ескеру керек. Жабдықтың орналасу тығыздығын ескеретін коэффициент
слесарь-механикалық, мыстау-радиатор, аккумулятор, электротехникалық,
қоректену жүйесін жөндеу, желімдеу, вульканизация бөлімдері үшін – 3,5...4;
агрегаттық шина монтаждау – 4,0...4,5; пісіру, қаңылтырлы, темір ұста, ағаш
өңдеу – 4,5...5 [27].
Участок ауданы адам санына байланысты таңдап алынады.
Аграгаттық жөндеу участогінің ауданы:
Fагр.=54 м2.
Слесарлы-механикалық жөндеу участогінің ауданы:
Fслес.=54 м2.
Электротехника және аккумулятор жөндеу участогінің ауданы:
Fэл.=18 м2.
Қоректендіру жүйесін жөндеу участогі ауданы:
Fқор.=15 м2.
Шинді-монтаждау және вулканизация участогі ауданы:
Fшин.=18 м2.
Темір, мыс участогі ауданы:
Fт.=15 м2.
3.4.3 Қосымша қоймалар ауданын табу
Құрал-сайман қоймаларының ауданың табу [27]:
Fқой.=10-6∙αтор∙Au∙fу.д.∙Кп.с.∙Кт.с .∙Кв.∙Ку.э., м2 (3.10)
мұндағы αтор – бір автокөліктің орташа жүрісі;
Au – автокөліктің тізімдік саны, дана;
fу.д. – 1 мың км жүретін жолға тиісті аудан, м3;
Кп.с. – автокөлік түрін ескеретін коэффициенті;
Кт.с.– технологиялық жақын топты ескеретін коэффициенті;
Кв. – қойма биіктігін ескеретін коэффициенті;
Ку.э. – пайдалану жағдайын категориясын ескеретін коэффициенті.
Fқой=10-6∙450∙55∙1763∙1∙1,40∙1∙1,1= 35,5 м2,
Fқойма=12 м2.
Жұмыс киім ауыстыратын бөлме ауданы:
Fж=0,6∙Рм, м2,
(3.11)
Fж=0,6∙28=16,8≈18 м2.
Қол жуатын бөлме ауданы:
Fқол=0,6∙Рм, м2,
Fқол=0,6∙28=16,8≈18 м2.
Душ бөлмесінің ауданы:
Fдуш=0,5∙Рм, м2,
Fдуш=0,5∙28=14 м2.
3.5 Жалпы құрылыстық талаптар
АЖТК-ны жоспарлау жылжымалы тізбекті ТБ мен АЖ және сақтауға арналған
ғимараттар жоспарындағы өндірістік, қоймалық және әкімшілікті-тұрмыстық
үймереттердің жиынтығы мен өзара орналасуына негізделген. АЖТК-ны тиімді
жоспарлау еңбек өнімділігінің айтарлықтай артуына септігін тигізеді.
Жоспарлық шешімнің өңдеп шығару күрделігі оны таңдауға көптеген
себепкерлердің әсерінен тұрады:
- кәсіпорынның міндеті, шамасы мен құрылымы;
- жылжымалы тізбектің саны, түрі мен сипаты;
- климаттық жағдайлар;
- өндірістік бағдарлама мен технологиялық процесті ұйымдастыру [32].
Себепкерлердің көптүрлілігіне қарамастан, өңдеп шығару және жоспарлық
шешімдердің жағдайлары мен талаптарын есепке алған жөн. Оларға ең алдымен,
АЖТК-дағы автобустардың ТБ мен АЖ өндірісінің технологиясы мен
ұйымдастыруымен байланысты болатын келесідей талаптарды жатқызады:
- аймақтар мен аумақшалардың технологиялық процеспен сәйкес өзара
орналасуын;
- орындарда автобустардың қарқынды қозғалысының болмауынан;
- үймереттерді елеусіз қайта конструкциялауынсыз технологиялық
процестерді өзгерту және өндірісті кеңейту мүмкінділігін.
Бас жоспарлар СНиП ІІ-89-80 Өндірістік кәсіпорындардың Бас
жоспарларына, СНиП ІІ-60-75 Қалаларды, поселкелер мен ауылдың
қоныстанған пункттерді салу және жоспарлауға, СНиП ІІ-93-74 Автобустарды
өзіндік баптау кәсіпорындарына және ОНТП – АЖТК-80 сәйкес талаптарды
орындай отырып өңдеп шығарылады [32].
Бас жоспарды тұрғызу көбінесе, ғимараттардың көлемдік-жоспарлық
шешімдерімен анықталады, сондықтан бас жоспар мен көлемдік-жоспарлық
шешімдер өзара тығыз байланысты болады және де бір уақытта өңдеп
шығарылады.
Кәсіпорындағы негізгі ғимараттар мен үймереттердің жиынтығына тәуелді
аумақша құрылысы біріккен немесе жекеленген болып келуі мүмкін.
Өндірістік және қосымша ғимараттардың өзара орналасуы айтарлықтай
мәнге ие болады. Көмекші ғимараттар, әдетте аймағына кіре беріс жерде, яғни
жұмыс істеп жатқандарға жуық маңда орналасуы қажет. Көмекші ғимараттардың
жанына кәсіпорын жұмысшыларының қарамағындағы көлік құралдарын тұрақтауға
арналған тұрақ орнын қарастырған жөн.
Ғимараттар мен үймереттерді табиғи жарықтандырудың ең қолайлы
жағдайларын қамтамасыз етуді, алаңды желдетуді және қар борандарының алдын
алуды ескере отырып, жарықтың салыстырмалы жағы мен желдердің қарсы
бағыттарында орналастыру керек.
Автобустардың кәсіпорын аймағы бойынша қозғалысын қарама-қарсы ағындар
мен қиылыстардың болмауынан қамтамасыз ететін бір жақты сақиналы бағыт жол
бойынша қарастыру нұсқалады. Жүру бөлігінің ені бір жақты қозғалыс кезінде
3 м-ден кем, ал екі жақты қозғалыс кезінде 6 м-ден кем болмауы тиіс.
Ғимараттың көлемдік-жоспарлық шешімі деп жоспарлық шешімнің ғимарат
конструкциясымен өзара үйлесімділігін атаймыз. Бұл шешім климаттық
жағдайды, осы заманғы құрылыс талаптарын, ғимаратты ең жоғарғы тұйықтандыру
қажеттілігін, өндірісті кеңейтуді және технологиялық процестерді өзгертуді
қамтамасыз ету қажеттілігін, қоршаған ортаны қорғау, өртке қарсы,
санитарлық-гигиеналық талаптарды, сондай-ақ жылытуға, энергиямен
жабдықтауға және ауа желдетуге қойылатын бірқатар талаптарды есепке ала
отырып, өңдеп шығарылады.
Бағаналар торы көлденең және бойлық бағыттардағы қатарлардың осьтері
арасындағы қашықтықпен өлшенеді, ең кіші қашықтық – қадам, ең үлкен
қашықтық – жүріс деп аталады. Қадамдар мен жүрістер әдетте, 6 м болуы
қажет. Қажетті негіздеме кезінде табаны 9 м-ден қабылдауға рұқсат
етіледі.
АЖТК-ның бір қабатты өндірістік ғимараттары негізінен бағаналар торы
18 х 12 м және 24 х 12 м болатын каркастың түрінде жобаланады. Қадамы 12м
бағаналар торы қолданылады. Өндірістік алаңдарды 4-5%-ға жақсырақ
пайдалануға мүмкіндік береді. Қадамы 6 м болатын ғимараттармен
салыстырғанда құрылыс құнын айтарлықтай төмендетеді [32].
Қазіргі уақыттағы көпқабатты ғимараттар үшін 6х6 м, 6х9 м, 6х12 м және
9х12 м бағаналар торына арнап темірбетонды құрылыс конструкцияларын
шығарады. Бұл кезде жоғарғы қабаттар да серіппелі бағаналар торын қолдануға
рұқсат етіледі.
Аспалы қондырғылар болмаған жағдайда өндірістік ғимараттардың
биіктігін ең биік автобус үстіне төсемнің шығып тұрған элементтерінен 0,2 м
қашықтықты қосқандағы шығатын аралық енін қабылдайды. Ғимараттардың
биіктігін 1,2 м және 4,8 м жүріс кезінде 3,6 м деп, ал 18 м және 24 м жүріс
кезінде 12 м және 4,8 м деп алады [32].
3.6 Өндірісті басқару қалыптары мен әдістері
Басқару құрылымы дегеніміз - өндірістік аумақшаларды басқаруды жүзеге
асыратын жетектердің өзара бағыныштылығының құрамы.
Басқару жүйесін ұйымдастыруға қойылатын негізгі талап автобустардың
жұмыс қабілеттілігін демеу жүйесінің мақсаттары мен міндеттерін орнату
болып табылады.
Қазіргі уақытта жылжымалы тізбектің ТҚ мен жөндеу өндірісін
ұйымдастырудың келесі әдістері кең өріс алуда:
1. Арнайыландырылған бригадалар әдісі
2. Агрегатты аумақтың әдісі
3. Кешендік бригадалар әдісі
Арнайыланған бригадалар әдісін өндірістік бөлімшелердің белгілері,
оларды техникалық әсер етулер бойынша технологиялық арнайыландыруға тәуелді
қалыптастыруға негізделген [27].
Әрқайсысына жұмыстар көлемінен тәуелді жұмысшылар саны, қажетті
мамандықтар мен жалақы қоры үлестірілетін бригадалар құру жоспарланған.
Бригадаларды әсер ету түрлері бойынша мамандандыру еңбек өнімділігінің
прогрестік технологиялық процестер мен механикаландыруды қолдану есебімен
артуына септігін тигізеді. Жұмыстарды осылайша ұйымдастыру негізінде әрбір
аумақшаның технологиялық біртүрлілігі қамтамасыз етіледі. Адамдарды қосалқы
бөлшектерді технологиялық жабдықтармен аспаптарды икемді пайдалану есебінен
өндірісті тиімді басқарудың алғы шарттары туындайды, техникалық әсер етудің
берілген немесе өзге түрлерін есепке алу және бақылау қарапайымдандырылады.
Берілген әдістің кемшілігі жұмысты орындаушылардың персональдық
жауапкершілігін шектеу болып табылады. Бұл ақаулардың, уақытынан бұрын
тозуға әкеп соғады.
Кешендік бригадалар әдісі өндірістік аумақшаларды олардың заттың
арнайыландыру түрлері бойынша қалыптастыруға негізделген. Кешендік
бригадалар өздеріне бекітілген жұмыстарды орындауға қажетті әртүрлі
мамандардың жиынтығынан тұрады. Бұл әдістің кемшілігі жоғарыда аталған
арнайыландырған әдістің кемшілігімен бірдей және де бригадалар арасында
жұмыстарды жүргізу кезеңділігінен, жалпы жабдықты пайдалану салдарынан
қарама-қайшылықтар туындауы мүмкін.
Дегенмен де бұл әдістің негізгі артықшылығы ТҚ мен АЖ жұмыстарының
сапасы үшін бригадалық жауапкершілік болып табылады.
Бұл екі әдістерден басқа ӘулиеАтаТрансПасс ЖШС -да қабылданған
агрегаттық-аумақшалы әдіс де бар.
Агрегаттық-аумақшалы әдістің мәні – жылжымалы тізбекті ТҚ мен жөндеу
жұмыстарының барлық маркалар бойынша бір немесе бірнеше гарегаттарды ТҚ
және АЖ жұмыстарына жауапты өндірістік аумақшалар арасында үлестірілуінде.
Бұл әдіс негізінде жауапкершілік нақтылана түседі.
Аумақша жұмысының нәтижелері сәйкес келетін агрегаттар мен жүйелердің
техникалық ақаулар салдарынан тұрған автобустардың орташа наработкасымен
бағаланады.
Қорытынды
1. Өндірістік жұмысшылардың саны анықталды.
2. КҚ, ТҚ-1, ТҚ-2, АЖ жұмыстарының көлемі тиісті жұмыс орындарына
бөлістірілді.
3. Өндірістік орындардағы жабдықтардың саны өндірістік аудандар,
көмекші аудандар анықталды.
4. Кәсіпорында автомобильдің техникалық қызметі мен жөндеу
жұмыстарының ұйымдастыру схемасы жасалынды.
4. КонструкторлыҚ бӨлім
4.1 Автобустар шендеуіштерінің параметрлерін бақылауға және тексеруге
арналған құрылғының іс-әрекет принципін суреттеу
Кез келген ЖАКК үшін штаттық манометр көмегімен әдеттегі әдістермен
шендеуіштердегі (шиналардағы) ауа қысымын жүйелі бақылауды қамтамасыз
ету елеулі қиыншлықтарға алып келеді. Мұнда манометрлердің жеткіліксіз
сапасы да, олардың төмен сенімділігі және қысымды өлшегеннен кейінгі камера
золотниктерінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz