Ауыл шаруашылығын цифрландыру терминдері
Мазмұны
КІPІCПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3
1
АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫН ЦИФРЛАНДЫРУДЫҢ ҚАЖЕТТІЛІГІ МЕН ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5
1.1
Цифрландыру түсінігі және оны ұйымдастыру қажеттілігі ... ... ... ... .
5
1.2
Ауыл шаруашылығын цифрландырудың экономикадағы маңызы мен рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
11
1.3
Ауыл шаруашылығын цифрландырудың шетелдік тәжірибесін Қазақстан жағдайында қолдану мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .
18
2
АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫН ЦИФРЛАНДЫРУДЫҢ ҚАЗІРГІ ДАМУ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
24
2.1
Қазақстандағы ауыл шаруашылығын цифрландырудың қазіргі жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
24
2.2
Ауыл шаруашылығын цифрландырудың даму барысы (Қызылорда облысы мысалында) ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
34
2.3
Ауыл шаруашылығын цифрландырудағы кедергілерді талдау ... ... ... .
43
3
АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫН ЦИФРЛАНДЫРУ ҮШІН ЖАҒЫМДЫ ОРТА ЖАСАУ МЕХАНИЗМДЕРІН ЖЕТІЛДІРУ БОЙЫНША ҰСЫНЫСТАР ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
52
3.1
Ауыл шаруашылығын цифрландырудың әлеуметтік-экономикалық маңыздылығын арттыру бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
52
3.2
Қaзaқcтaн Pecпyбликacы aймaқтapының ауыл шаруашылығын цифрландыру әлeyeтiн көтepy жoлдapы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
58
ҚOPЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
67
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
69
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі - цифрлық трансформацияға көшу бойынша жаһандық өзгерістер негізіндегі заман талаптарын ескере отырып, ауыл шаруашылығын цифрландыру маңыздылығымен анықталады. Цифрлы экономика - бұл жүйенің бейімделген кибер-физикалық жүйесі, ол әрбір уақытта оның қатысушыларының қажеттіліктерін барынша толық қанағаттандыру үшін өзінің иелігіндегі ресурстарды неғұрлым ұтымды пайдалану үшін ұйымдастырылған. Цифрлық экономиканың базалық элементтері тұрақты өзгеретін интеграцияланған сервистік жүйелер болып табылады. Онсыз инновациялық қызметті елестету мүмкін емес.[1]
Цифрлау әлемде теңдесі жоқ қарқынмен дамып келеді. Цифрлық ілгерілеу туралы, әсіресе ауыл шаруашылығы саласында сандар өзі үшін сөйлейді: 2015 жылы бүкіл әлемде ауыл шаруашылығы техникасымен жасалатын барлық құнның 30 пайызы бағдарламалық қамтамасыз етуге, электроника мен датчиктерге тиесілі, автомобиль өнеркәсібінде жасалған құнынан үш есе асатын. Фермерлер үшін және қоршаған орта үшін процестердің цифрлық технологиялар тұжырымдамасына бейімделуі маңызды, себебі инновациялық процестер тиімді және экологиялық тұрақты фермерлерге пайда әкелуі мүмкін. Дамушы әлем технологиялық инновацияларда үлкен көшбасшылықты көрсетеді, олар өз өсуін ынталандырады және әлемге де пайда әкеледі. Сондықтан, әлемдегі дамыған мемлекеттердің барлығы жаппай цифрландыруға ерекше көңіл бөледі. Тәуелсіз Қазақстан жаңа экономикалық дәуірге, цифрлық трансформация негізіндегі экономика салаларын жетілдіру сатысында алғашқы қадамдарын басты.
Ауыл шаруашылығы Қазақстан үшін ең негізгі салалардың бірі. Біз үшін ғана емес, әлемдегі адам санының күрт өсуі, ауыл шаруашылығы өнімдеріне деген халықаралық сұранысты бірнеше есе арттырып жіберді. Қазақстан Республикасының үлкен аумағы, жайылымдық және егістік жерлердің көп бөлігінің қолайлы орналасуы, табиғи ресурстардың алуан түрлілігі ауыл шаруашылығын дамытудың кепілі болып тұр. Экономиканың ауыл шаруашылығы саласындағы қауіп-қатерлер үлкен тәуекелдер тудырғанымен, саладағы артықшылықтар ауыл шаруашылығын цифрландыру экономикалық өсудің қарқыны мен сапасын арттыру үшін кең мүмкіндіктер ашпақ.
Ауыл шаруашылығын цифрландырудың нeгiзi - мемлекет экономикасының өсу қарқынын арттыру мақсатында цифрлық жобаларды өндіріске eнгiзy болып табылады. Әлемдегі дамыған eлдepiнiң ауыл шаруашылығы саласының айыpмашылықтаpына қаpамастан, баpлығына оpтақ мәселе - цифрлық транформацияның жоғаpы нәтижeлiлiгi мeн тиiмдiлiгi.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - ауыл шаруашылығын цифрландыру процесінің барысындағы кедергілерді талдау негізінде оларды жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірлеу.
Қойылған мақсатқа сәйкес келесідей міндеттер шешілуі қажет болды:
цифрландыру тeopияcының қaлыптacyы жәнe oның жаһандық экономикаға қaзipгi кeздeгi әсерін зерттеу;
ауыл шаруашылығын цифрландырудың теориялық және әдістемелік негіздерін анықтау;
ауыл шаруашылығын цифрландырудың шетелдік тәжірибесін қарастыру негізінде оны Қазақстан жағдайында қолдану мүмкіндіктерін негіздеу;
Қазақстан Республикасы аймақтарын цифрландыру бойынша негізгі көрсеткіштерді талдау;
Қызылорда облысының цифрлық даму деңгейін салыстырмалы бағалау;
ауыл шаруашылығын цифрландыру бойынша енгізілген платформа жұмысын және ондағы кедергілерді талдау;
ауыл шаруашылығын цифрландыру бойынша мемлекеттік шараларын жетілдіру бойынша нақты ұсыныстар әзірлеу.
Зерттеу обьектісі - Қазақстанның ауыл шаруашылығы, оның ішінде Қызылорда облысы бойынша көрсеткіштер.
Зерттеу пәні - экономика салаларын цифрлық трансформацияға көшіру, оның ішінде ауыл шаруашылығын цифрландырудың барысы және ондағы кедергілер.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Цифрландырудың мәселелерін зерттеуге үлес қосқан шетелдік ғалымдар мен экономистер ішінде Р. Фостер, Б.Санто, Й.Шумпетер, Х.Барнет, Л.Брайт, П. Друкер, Дж Хартлиді атауға болады.
Қазақстанда цифрлық экономикаға көшу мәселелерін С.Т.Зиядин, А.К.Ибраева, Ж.А.Тайжанова, М.Ө.Насимов, Г.Г.Жүсіпова, Р.А.Исмаилова, А.С.Тлегенова, Г.А.Аманжолов жәнe басқалаp өз зepттeyлepiндe қаpастыpып, дамытуға өз үлeстepiн қосты.
Зерттеу жұмысының теориялық және методологиялық негізі: жұмыстың теориялық негізі болып отандық және шетелдік ғалымдардың, жоғары білім саласында цифрлық трансформацияны зерттеумен айналысатын мамандардың еңбегі алынды.
Зерттеу барысында қол жеткізілген қорытындылар мен ұсыныстардың дәлдігін қамтамасыз ету үшін мемлекеттік бағдарламалар мен тұжырымдамалармен қоса Қазақстан Республикасының цифрландыру бойынша ғылыми-зерттеулер мен ақпараттық-аналитикалық база ретінде осы бағыттағы әдебиттер, халықаpалық жәнe peспyбликалық ғылыми-тәжipибeлiк конфepeнцияның мәлiмeттepi, мерзімдік баспасөз материалдары, Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика жөніндегі агенттігінің ресми мәліметтері, мемлекеттік органдар жұмысының нәтижелері туралы жоспарлы және есептік деректер; сауалнамалар деректері, сондай-ақ Интернет желісінің ресурстары пайдаланылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлім, қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімдерінен тұрады.
Дипломдық жұмыс 72 бет көлемінде баяндалып, 19 кесте және 16 суретті қамтиды.
Ауыл шаруашылығын цифрландырудың қажеттілігі мен экономикалық мәні
Цифрландыру түсінігі және оны ұйымдастыру қажеттілігі
Бүгінде интернет-экономика дамушы елдерде жылына 25%-ға дейін қарқынмен өсуде, сонымен қатар экономиканың бірде-бір секторы осындай қарқынға жақындаған жоқ. Соңғы екі жылда барлық жаһандық деректердің 90%-дан астамы кез-келген адамға қол жетімді. 35 миллиард құрылғы интернетке қосылса, ал деректер алмасу әлемдегі адамдардың жалпы санынан бес есе артық [2].
Цифрландыру терминінің алғашқы заманауи қолданылуы компьютерлендірумен бірге 1971 жылы алғаш рет Североамерикандық шолуда жарияланған эссесінде пайда болды. Онда Роберт Вахал компьютер көмегімен гуманитарлық зерттеулер жүргізу үшін қарсылықтар мен мүмкіндіктерді қарастыру контексінде қоғамды цифрлаудың әлеуметтік салдарын талқылайды. Осы сәттен бастап цифрландыру туралы мақалаларды жазу көлемді әдебиетке айналды, онда аналогтық деректер ағындарын цифрлық биттерге немесе цифрлық мультимедианың құрылымы қазіргі заманғы мультимедианы қалыптастыратын және әсер ететін әдістерге қарағанда цифрлық мультимедианың ерекше мүмкіндіктеріне түрлендірудің нақты процесіне аз көңіл бөлінеді [3].
Цифрландыру бойынша күш-жігер адам капиталы белсенді дамып келе жатқан жаңа қоғамға бизнес жүргізудің тиімділігі мен жылдамдығын, сондай-ақ білім берудің, автоматтандырудың және басқа да жаңа технологиялардың, азаматтардың өз елдерімен диалогының тиімділігі мен жылдамдығын арттыратын болашақ білім мен дағды әкеледі. Сол себептен де, біздің алдымызда цифрлық революция [4].
Бұл өзгерістер соңғы жылдары өнеркәсіптің түрлі салаларында қолданылған көптеген технологиялық инновацияларды енгізуден туындады. Өндіріс және құнды қабылдау тәсілдері түбегейлі өзгерді, жаңа білім мен дағдылар пайда болды. Өнеркәсіптік интернет-индустрия икемді және ақылды өндірістік мүмкіндіктерді пайдалана келе, өнімділіктің революциялық өсуін қамтамасыз ете отырып, әр саланың болашағын жасайды. Жасанды интеллект қаржылық қызметтер мен медицина сияқты консервативті салаларда да енгізілуде. 3D-басып шығару технологиясы бүгінде авиация, логистика, биомедицина және автомобиль жасау сияқты салалардың өзгеруіне ықпал етеді. Blockhein платформасы әлемдік ақша жүйесін түрлендіру үшін барлық алғышарттарды жасады. Үлкен деректер мен жаппай қол жетімділік бүкіл әлем бойынша тез тарайтын факторлардың бірі болып табылады жәнес олардың негізінде тұтыну экономикасы құрылмақ. Физикалық активтер болмаған кезде бірлесіп тұтыну сегментіндегі көшбасшылар теңгерімдегі миллиардтаған физикалық активтері бар дәстүрлі компаниялар құнының шеңберінен шығады [5].
Мұндай өзгерістер түбегейлі және бірнеше жыл немесе тіпті ай бойы онжылдықтармен жалғасады. Бірақ бұл тек басы ғана, әлем әлі де елеулі өзгерістерді бастан кешуде. Өзгерістер қарқыны өсуде, бірақ осы өзгерістердің бір бөлігі болуға, дамуға әлі де кеш емес.
Әлем тәжірибесінде цифрландыруды енгізудің нақты элементтері бар екендігін байқаймыз. Демек, бұл технологиялардың енгізілуі цифрлық трансформацияға көшудің негізі болып табылады (Сурет 1):
Сурет 1. Цифрландыру кезінде енгізілу қажет технологиялар.
Eскерту - [6] әдeбиeт нeгiзiндe aвтopмен құpacтырылған
3D басып шығару - бұл физикалық обьектілерді бағдарламалық қамтамасыз етудің, жабдықтаудың және материалдардың өзара әрекеттесуіне негіздерген материалдарды қабаттастыру арқылы құру процесі. Бұл технология тәжірибелік үлгілер мен қарапайым бөліктерден бастап жоғары технологиялы дайын өнімге дейін кез-келген обьектілерді жасау
ARVR - жасанды және нақты заттардың араласуының нәтижесі, VR - бұл жасанды шындық. Бұл технологиялар жоғары дәрежелі тәптіштеумен (тренажерлар мен симуляторлар) жобалау және оқыту тапсырмалары үшін пайдаланылады.
Жасанды интеллект - көптеген еңбекті қажет ететін тапсырмаларды арнайы ақылды бағдарламалармен ауыстыру. Олар үлкен көлемдегі деректерді өңдей алады. Ұйымдастырады, таниды, болжайды. Мұндай жүйелер өз тәжірибелерінің негізінде деректерді оқиды және басқарады.
Big Data - бұл үлкен деректер жиынтығын талдау және басқару. Big Data
пайдалана отырып, кәсіпордардың бар ресурстарын тиімді пайдалануды барынша арттыру үшін шешімдерді қолдануға болады: жабдықтың технологиялық режимі, персоналды басқару, энергия тиімділігі және т.б.
Тағы бір жаһандық үрдіс мемлекеттің өзін өзі іздестіру, яғни мемлекет пен мемлекеттік компаниялардың операцияларын цифрлау болып табылады. Кез келген мемлекеттің міндеті экономикада құндылықтар жасауға, әл-ауқатты арттыруға, бизнесте және өмір сүру деңгейінде лайықты орынға қол жеткізуге бағытталған дербес цифрлау болып табылады [6].
Дания, мысалы, мемлекеттік органдарды цифрландыруды күшейтті. Соның арқасында қазіргі уақытта әрбір азамат пен әрбір бизнестің жеке кабинеті бар, оның көмегімен нақты уақыт режимінде мемлекеттік органдармен қарым-қатынас жасайды. 2015 жылдан бастап барлық азаматтар мемлекеттік органдармен тек Интернет арқылы сөйлесуге міндетті (Данияда Интернетке 95% үй шаруашылықтары қол жеткізе алады), әрбір азаматтың цифрлық паспорты (цифрлық жеке куәлігі) бар және барлық мемлекеттік органдар мен муниципалитеттер бірыңғай кабинет арқылы барлық бөлімдермен өзара іс-қимыл жасауға мүмкіндік беретін бірыңғай желіге қосылған. Бизнес-коммуникацияларға қосымша барлық операцияларды Интернет арқылы орындауға, көшірме алуға, салық төлеуге және есептерді жіберуге болады (құжаттарды электрондық түрде жіберу және алу қағаз түрінде жіберілген 5 күнмен салыстырғанда 5 минутқа созылады). Бұл жүйе жыл сайын бюджеттің 10-20% үнемдеуге мүмкіндік береді [5].
Аталмыш өзгерістердің барлығы ұзақ мерзімді экономикалық және әлеуметтік салдарларға ие. Жаһандық ауқымда жылдам таралатын бөлуші экономика феномені әрбір тұтынушыға тікелей әсер етіп қана қоймай, сонымен қатар жалпы елге жанама әсер етеді. Бұл кәсіпкерлікті ынталандыратын және экономикалық белсенділікке ықпал ететін өзін-өзі жұмыспен қамтыған азаматтар үшін шешім. Бұл үрдіс жеке шығындарды төмендету үшін жаңа активтер мен тауарлар алмасқаннан кейін сақталады.
Жаңа цифрлық революция заманауи өндірісті, жеткізу тізбегін және қосылған құн тізбегін құру тәсілін өзгертеді. Саладағы цифрлық қайта құрулар драйверлерінің бірі нақты уақыт режимінде физикалық процестердің мониторингі, орталықсыздандырылған шешімдер, іс-әрекет арқылы қосылған құны 4.0 цифрлық технологиялар, процестер, физикалық объектілерді интеграциялаумен қолдайтын өндірісті ұйымдастырудың салалық тұжырымдамасы болып табылады. Барлық физикалық объектілерді үздіксіз цифрлау және олардың комбинациясы жаңа өнімді әзірлеу уақытын қысқарта отырып, өндірістің икемділігін арттыра отырып, жаппай өндірістен жаппай дербестендіруге көшу үшін негіз жасайды, бұл өз кезегінде оларға жаңа бизнес-модельдерді енгізуге және жеке бизнес-тәжірибені пайдалануға мүмкіндік береді. Осының барлығы өнеркәсіптік кәсіпорындардың тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін айтарлықтай арттырады.
Қазақстан дамудың алғышарты болып табылатын бұл тұжырымдамаларды экономикалық дамудың маңызды элементі болып табылатын ақпараттық және технологиялық инфрақұрылым жағынан қаншалықты қамтамасыз ете алады? Қазіргі заманғы телекоммуникациялық инфрақұрылымдарсыз Қазақстан әлемдік экономикалық және ақпараттық кеңістікте бекітіле алмайды. АКТ-ға қол жеткізу цифрлық экономиканы құрудың негізі болып табылады.[7].
2019 жылы Дүниежүзілік радиобайланыс конференциясында жаңа буын - 5G ұялы байланыс стандарттары қабылданады деп күтілуде. МӘС қабылдаған стандарттарға сәйкес уәкілетті орган Қазақстан Республикасының аумағында 5G технологиясын енгізу бойынша тиісті жұмыстар жүргізіліп жатыр.
Қазақстанның АКТ секторындағы цифрландыру процестерінің тиімділігіне және оларды еңсеруге әсер ететін қауіпсіздіктің негізгі проблемалары мен қатерлері киберқылмыс саласындағы Қазақстанның киберқауіпсіздік тұжырымдамасында көрсетілген және ақпаратты пайдаланушылардың тұтастығын, құпиялылығын, қолжетімділігін және сәйкестендірілуін қамтамасыз ету үшін сенімді технологияларды пайдалануын қамтиды [8].
Цифрлық экономика халыққа оның жемісін пайдалануға мүмкіндік беретін цифрлық дағдыларды талап етеді. Сонымен қатар, халықтың цифрлық сауаттылығының деңгейі 76,2%-ды құрайды және таяудағы жылдары оны арттыру қажет. Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі бірқатар бастамаларды жүзеге асырылу қажет. Яғни, цифрландыру барлық салалар сабақтаса жұмыс істеген жағдайда ғана сапалы трансфорция жағдайына көшеді [9].
Қазір цифрлық экономиканың алғашқы күндері. Бірақ қазір оның біздің өмір сүріп, жұмыс істеп, экономикамызды дамытып, қалай дамитындығына жаһандық түрленетін ықпал көрсетіп, ықпал ететіні анық. Әлем 2030 жылға дейінгі кезеңде орнықты даму саласында күн тәртібін іске асыруға ұмтылатын кезде-біздің салауатты планетада бейбіт, гүлденген қоғамдарды құрудың әмбебап жобасы-ақпараттық және коммуникациялық технологиялардың орасан зор қуатын пайдалану табысқа, оның ішінде дамудың жаңа жолдарын ашу және жаһандық білім қоймаларына қол жеткізуде елдерге көмек көрсету арқылы қол жеткізудің кілті болуы мүмкін. Дамушы әлем технологиялық инновацияларда үлкен көшбасшылықты көрсетеді, олар өз өсуін ынталандырады және әлемге пайда әкеледі [10].
Сонымен қатар, дамушы елдердің басым бөлігі әлі де Интернетке қосылмағанын және көптеген адамдар жоғары жылдамдықты кең жолақты қосылысқа қол жеткізе алмайтынын білеміз. Ұлттық және халықаралық деңгейлерде саясатты әзірлеу цифрландыру бар алшақтықтарды кеңейтуі және жаңа олқылықтарды жасауы мүмкін деген тәуекелді азайтуы тиіс. Сонымен қатар, цифрлық технологияларға, мысалы бұлтты есептеулер, үш өлшемді басып шығару, үлкен деректер және заттардың Интернеті сияқты өсіп келе жатқан тәуелділігі өнеркәсіптің көптеген салаларына және жаһандық өндірістік-өткізу тізбектеріне әсер ететіні сөзсіз, мүмкіндіктерді, сондай-ақ су асты тастарын бағалауды бастау маңызды.
Жоғарыда аталған даму аспектілерін қамту үшін және де цифрлық технологияларды пайдалану есебінен Қазақстан Республикасының экономикасын дамытуды жеделдету және халықтың өмір сүру сапасын арттыруға, сондай-ақ Қазақстан экономикасын дамудың жаңа жолына көшірумен қатар цифрлық экономикасының болашағын қамтамасыз ету мақсатында Цифрлық Қазақстан мемлекеттік бағдарламасы әзірленді [5].
Мақсатқа қол жеткізу үшін біз дамудың 2 бағытын таңдап отырмыз:
Қазіргі экономиканы цифрландыру - секторда нақты жобаларды прагматикалық іске қосуды қамтамасыз ету, қазіргі заманғы өндірістерді енгізу, мемлекеттік құрылымдарды цифрлау және оларды технологиялық қайта жарақтандыру және цифрлық инфрақұрылымды дамыту.
Болашақтың цифрлық индустриясын құру - адами капиталды дамытуға жәрдемдесу, инновациялық даму институттарын құру және цифрлық экожүйелерді жылдам дамыту есебінен ұзақ мерзімді тұрақтылықты қамтамасыз ету, елдің цифрлық трансформациясын іске қосу.
2018-2022 жылдары іске асырылатын бұл бағдарлама елдің жетекші салаларын технологиялық жаңғыртуға қосымша серпін береді және еңбек өнімділігінің едәуір және ұзақ мерзімді өсуіне ықпал етеді.
Бағдарламаның бес негізгі бағыттта жұмыс жасайды (Сурет 2):
Сурет 2. Цифрлы Қазақстан бағдарламасының бағыттары.
Eскерту - [5] әдeбиeт нeгiзiндe aвтopмен құpacтырылған
1. Экономика салаларын цифрландыру - еңбек өнімділігін арттыруға және капиталдандырудың өсуіне әкелетін озық технологиялар мен мүмкіндіктерді пайдалана отырып, Қазақстан Республикасы экономикасының дәстүрлі салаларын трансформациялау бағыты.
2. Цифрлық жағдайға көшу - бұл бұрын анықталуы қажет қоғамдық және сервистік Бизнестің инфрақұрылымы ретінде мемлекеттің функцияларын трансформациялау бағыты.
3. Цифрлық Жібек жолын енгізу - Қазақстан Республикасының Ішкі контуры мен транзиттік әлеуеті үшін ақпаратты берудің, сақтаудың және өңдеудің жоғары жылдамдықты және қауіпсіз инфрақұрылымын дамыту бағыты.
4. Адами капиталды дамыту - бұл жаңа жағдайға-білім экономикасына көшуді қамтамасыз ету үшін шығармашылық қоғам құруды қамтитын қайта құру.
5. Инновациялық экожүйені құру - бизнес, ғылым және мемлекет арасындағы орнықты трансшекаралық байланыстар арқылы технологиялық кәсіпкерлік пен инновацияларды дамыту үшін жағдай жасау. Мемлекет инновацияны өндіруге, бейімдеуге және енгізуге қабілетті экожүйелік катализатор ретінде әрекет етеді.
Бес бағыт шеңберінде 17 бастама және 100-ден астам іс-шаралар құрылды, олардың нәтижелері таяудағы жылдары анық көрінетін болады, сондай-ақ цифрлық сектордың негізін құрайтын оқиғалардың негізгі қорытындылары Болашақтың жаңа секторы ретінде экономика келесі онжылдықта көрінуі мүмкін.
Бағдарламаны іске асыру республикалық бюджеттен 141 млрд.тг-ге қаржыландырылды. Сондай-ақ, квазимемлекеттік сектор субъектілері 169 млрд.тг алды. Қаражат тартылады деп күтілуде.
Бағдарламаның бенефициарлары барлық қазақстандықтар, бизнесмендер мен мемлекеттік мекемелер болады, өйткені бұл өмірдің барлық салаларын қозғайды және әрбір азамат пен мемлекет тұрғынының өмір сүру деңгейін арттыруға бағытталған. Бағдарлама Жұмыспен қамту құрылымында айтарлықтай өзгерістерге алып келеді, атап айтқанда 2022 жылға қарай цифрландыру есебінен 300 жұмыс орны құрылатын болады.
Қазақстан экономикасын цифрландырудың қазіргі деңгейі бүгінде кедергі болып табылмайды, бірақ бізге әлемдік аренада бірінші орын алуға мүмкіндік беретін дамудағы сапалы серпіліс жасауға болады. Осы мақсат үшін шаралар кешені мен жүйелі жұмыс осы бағдарламада және оған қосымшада жазылған бес іс-шара шеңберінде қабылданады деп болжанады [4].
Цифрлық Қазақстан мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде енгізілетін жобалар туралы барлық мүдделі тұлғаларға толық көлемде, барынша қолжетімді және егжей-тегжейлі баяндау үшін бағдарламаның ресми сайты digitalkz.kz іске қосылды (Сурет 3).
Сурет 3. Цифрлы Қазақстан платформасының ресми белгісі.
Eскерту - [5] әдeбиeт көзінен алынған
Сайтқа келушілер бағдарлама, оның бағыттары және іске асырудың Жол картасы бойынша толық ақпарат таба алады, сондай-ақ цифрландыру бағдарламасы аясында елімізде жүзеге асырылып жатқан жобалар туралы біле алады.
Бағдарламаның әрбір бағытына сайтта digitalkz.kz бөлім арналған. Жаңалықтар бөлімінде сіз қол жеткізген жоспарлар мен нәтижелер туралы біле аласыз және қазақстандық жобалар жетістігінің шынайы оқиғалары туралы қызықты мақалалармен таныса аласыз. Мысалы, QR-кодтағы өнімдердің бүкіл жолы: өрістер мен фермалардан дүкен сөресіне дейін материалындакелесі жылы Қазақстанда енгізілетін ауыл шаруашылығы өнімдерін қадағалау жүйесі туралы айтылады.
Сонымен қатар, сайт редакциясы digitalkz.kz әлемде болып жатқан цифрландыру процестері туралы және жаңа технологияларды енгізу бойынша басқа елдердің тәжірибесі туралы шетелдік жетекші БАҚ-тың танымдық мақалаларының аудармаларын жариялайды.
Цифрландыру қазіргі уақытта теңдесі жоқ қарқынмен дамып келе жатқан жаңа жаһандық тренд. Қай дамыған ел болмасын цифрландыру бойынша тәжірибелер жаңа болып келеді. Дегенмен бүгінге күнгі дейінгі зерттеулерді ұсына отырып, цифрландыруды ұйымдастыру қажеттілігінің зор екендігін көреміз:
өнеркәсіптік интернет-индустрия икемді және ақылды өндірістік мүмкіндіктерді пайдалана келе, өнімділіктің революциялық өсуін қамтамасыз ете отырып, әр саланың болашағын жасайды;
физикалық активтер болмаған кезде бірлесіп тұтыну сегментіндегі көшбасшылар теңгерімдегі миллиардтаған физикалық активтері бар дәстүрлі компаниялар құнының шеңберінен шығады;
жұмыспен қамту құрылымы мен нысаны айтарлықтай өзгеретіні белгілі. Технологияларды дамыту көші-қон кедергілеріне тап келмейтін трансшекаралық қашықтықтан жұмыспен қамтуды дамытуға ықпал ететін болады;
интернетке кең жолақты қатынау акт инфрақұрылымының негізгі компоненті болып табылады. Кеңжолақты қатынау FTTh, ADSL сияқты сымды технологиялармен және 3G, 4G және спутниктік байланыс сияқты сымсыз технологиялармен қамтамасыз етіледі;
Қазақстан Республикасын экономикасын цифрландыруды тиімді енгізу ақпараттық-коммуникациялық инфрақұрылымның бірлігі, тұрақтылығы мен қауіпсіздігі, деректердің қауіпсіздігі және АКТ-ны қолдану негізінде болып жатқан процестерге азаматтардың сенімі жағдайында ғана қамтамасыз етілетін болады;
жас ұрпақ жаңа талаптарды ескере отырып, шығармашылық ойлау мен техникалық дағдыларды дамыту жолымен орта білім мазмұнын қайта қаралады [11].
Ауыл шаруашылығын цифрландырудың экономикадағы маңызы мен рөлі
Әлем жаңа цифрлық дәуірдің табалдырығында. Деректерді жинауға, сақтауға және өңдеуге жұмсалатын шығындарды едәуір қысқартудың, сондай-ақ есептеу қуатын едәуір ұлғайтудың арқасында цифрландыру бүкіл әлемдегі экономикалық қызметті өзгертеді. Бұл өндірістік-өткізу тізбектеріне, біліктілік талаптарына, өндіріс пен саудаға әсер етеді және түрлі салаларда қолданыстағы құқықтық және нормативтік шеңберлердің бейімделуін талап етеді деп күтілуде. Бұл маңызды мүмкіндіктерді, сондай-ақ дамушы елдер үшін проблемаларды аша отырып, 2030 жылға дейінгі кезеңге арналған тұрақты даму саласындағы күн тәртібін жүзеге асыру үшін елеулі зардаптарға ие.
Қазақстан Республикасының экономикасын дамытуды жеделдету және халықтың өмір сүру сапасын арттыруға, сондай-ақ Қазақстан экономикасын дамудың жаңа жолына көшірумен қатар цифрлық экономикасының болашағын қамтамасыз ету мақсатында әзірленген Цифрлық Қазақстан мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде жасалған бес бағыттың алғашқысы - экономика салаларын цифрландыру. Себебі басқа элементтер қасында экономика салалары өте ауқымды ақпараттар мен экономикалық желілер қатынасынан тұрады. Осы тұста Қазақстан экономикасының негізгі секторларының бірі болып табылатын азық-түлік және экономикалық қауіпсіздікті, сондай-ақ елдің, әсіресе ауылдық жерлердегі еңбек әлеуетін қамтамасыз ететін ауыл шаруашылық саласын цифрландыру қажеттігін және цифрландыруға дайындық деңгейін зерттеп өтейік.
Ауыл шаруашылығы өнімдері нарығында бәсекелестік күрестің күшейіп келе жатқан және тұтынушылардың тез өзгеріп отыратын артықшылық жағдайында АӨК салаларындағы проблемаларды шешу цифрлық ауыл шаруашылығына (нақты егін шаруашылығына, еңбек өнімділігін арттыру үшін цифрлық технологияларды белсенді пайдалануға) көшу негізінде мүмкін болады.
АӨК субсидиялары автоматтандырылған ақпараттық жүйесінің мақсаты АӨК субсидиялау процесінің негізгі функцияларын біріктіру 1С:Предприятие 8 бағдарламалық платформасында құрылған. АӨК субсидиялары автоматтандырылған ақпараттық жүйесі - агроөнеркәсіптік кешенді қолдауға субсидияларды есепке алу, мониторингілеу және бақылау процесін ақпараттық қамтамасыз ету, алушылар бойынша субсидияларды талдау және субсидия алушылардың қаржы-экономикалық жағдайы туралы мәліметтер. Ол ауыл шаруашылығы министрлігі мен субъектілер арасындағы келісімдерге қол қою уақытын айтарлықтай қысқарту есебінен ауыл шаруашылығы тауар өндірушілеріне субсидияларды шамамен 2-3 есеге жеткізуді жеделдетуге мүмкіндік береді [12].
Ауыл шаруашылығын цифрландыру арқылы келесі міндеттерді шешуге болады:
еңбек өнімділігін арттыру;
салада жаһандық жоспарлауды қамтамасыз ету және нарық қатысушыларына нақты ұсыныстар беру үшін, оның ішінде жасанды интеллектті пайдалана отырып, ҚР АШМ және өңірлердің ақпараттық ресурстарын ықпалдастыру;
аймақтық (жергілікті) АӨК цифрлық технологияларды енгізу үшін қолдау шаралары мен тетіктерін қалыптастыру мақсатында ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерінен мемлекеттік сервистер мен порталдарды ұсыну;
АӨК кәсіпорындарының мемлекеттік, банктік және сақтандыру өнімдеріне қол жеткізуін қамтамасыз ету үшін цифрлық ауыл шаруашылығы платформасының функционалын интеграциялау және өзара іс-қимылдың кері схемасын әзірлеу аталған құрылымдардың тауар өндіруші кәсіпорындарға өз ұсыныстарымен шығуы;
ауыл шаруашылығы шикізатының, сондай-ақ түпкілікті өнімнің (белгілер, чиптер, идентификаторлар, технологиялар, құрылғылар, жүйелер) қадағалануы негізінде шаруашылықтар мен тұтынушылар үшін агрорынкалардың ашықтығын арттыру үшін жағдай (орта) жасау;
отандық әзірлеуді ынталандыру және ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер мен әзірлеушілерге түрлі цифрлық ашық платформаларға (цифрлық алаң, табын, техниканы, жылыжайлар мен т. б. басқару) қол жеткізуді қамтамасыз ету;
нарыққа қатысушылар үшін дербес деректер пакетін (матрицалар) және технологиялық шешімдердің жаңа мүмкіндіктерін ұсыну;
кәсіпорын мөлшерін ескере отырып, ауыл шаруашылығы өнімдерін (шикізат, жартылай фабрикаттар, қайта өңдеу өнімдері) жылжыту үшін сауда онлайн-платформаларын және жүйелерді енгізу (шаруа және жеке қосалқы шаруашылықтар тиімді сауда алаңдары үшін бәсекелесе алмайды);
цифрлық экономикаға көшу үшін нормативтік-құқықтық актілер мен нормативтік-техникалық талаптарды түзету бойынша ұсыныстарды қалыптастыру процестері үшін платформа құру;
оқу-әдістемелік платформаларды қалыптастыру (стандарттар, оқыту әдістемесі, бағдарламалары);
қазақстандық ауыл шаруашылығы өнімдерінің экспорттық әлеуетін арттыру, жалпы әлемдік өнім өндірісінің процестері мен стандарттарының үйлесімділігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді [13].
Жалпы ауыл шаруашылығы өнімінің оң серпініне қарамастан, жалпы өндіріс тұтыну мен табыстың өсу қарқынынан артта қалып отыр, ал еңбек өнімділігінің төмендігі мен өнімнің бәсекеге қабілеттілігінің төмендігі өндірістің өсуіне мүмкіндік бермейді, бұл ішкі нарықтағы импорттың жоғары үлесін көрсетеді. тұтыну. Қазақстанның ДСҰ-ға кіруі сондай-ақ сыртқы нарықтардағы бәсекеге қабілеттілікке қойылатын талаптарды күшейтті.
АҚШ, Канада және Австралия сияқты дамыған елдердің тәжірибесі цифрлық технологиялар осы дәстүрлі саланы түбегейлі өзгертетінін көрсетеді. Қазіргі заманғы геоақпараттық жүйелер мен IoT қоса алғанда, әртүрлі көздерден алынған ірі масштабты деректер топырақтың тозуын ресурстарды ұтымды пайдалану арқылы жоғары өнімділігін қамтамасыз етеді [14]. Өнеркәсіптік тауарлар интернет арқылы алыстағы фермерлерге автоматтандырылған фермалар құруға мүмкіндік береді. Логистиканың дамыған жүйесі мен электрондық коммерция соңғы пайдаланушы үшін шағын фермерлік шаруашылықтарға да ауыл шаруашылығы өнімдерін жеткізуге арналған шығындарды азайтуға мүмкіндік береді. Бұл-ұлт денсаулығы тұрғысынан да, экспорттық әлеуетті іске асыру тұрғысынан да экологиялық таза өндірісті сақтау мен дамыту үшін маңызды фактор.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының шаруашылығындағы ауыл шаруашылығы өндірушілерінің үлесі елеулі емес, бұл еңбек өнімділігінің өсуін және шығындардың төмендеуін шектейді. Бұдан басқа, ауыл шаруашылығы алқаптары пайдаланылмайды немесе тиімсіз пайдаланылады және оларды қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді перспективада үлкен аумақтан, халықтың жоқтығынан және жердің жай-күйі мен пайдаланылуына мониторинг жүргізу үшін қажетті инфрақұрылымның болмауынан бақылау және талдау қиын [6].
Ауыл шаруашылығында цифрлық - нақты егіншіліктен 4.0 ауыл шаруашылығына дейін жету мүмкіндігін қалыптастырады. Тыңайтқыштар мен пестицидтерді мақсатты қолдану, далалық роботтар мен дрондар, топырақты талдау датчиктері, автономды жүргізу, яғни, цифрлау ауыл шаруашылығында барлық жерде де дамиды. Фермерлер мен жалпы қоғамда қойылатын негізгі сұрақ - ауыл шаруашылығында цифрлық технологияларды енгізу қателік болуы мүмкін. Бір нәрсе анық: цифрландырудың экономикалық әлеуеті зор және экологиялық пайданы жоққа шығармайды. Цифрлау табысты ауыл шаруашылығы практикасына жағдай жасайды [15].
Осыған орай, ауыл шаруашылығын цифрландыру шарттарына сәйкес, екі термин тең уақыт аралығында пайда болады: нақты егіншілік және ақылды егіншілік (Сурет 4).
Сурет 4. Ауыл шаруашылығын цифрландыру терминдері.
Eскерту - [15] әдeбиeт нeгiзiндe aвтopмен құpacтырылған
Нақты егіншілік - бұл зияткерлік электрониканы қолдана отырып, ауыл шаруашылығы алқаптарын мақсатты басқару. Мысал ретінде датчиктердің көмегімен топырақты бағалауға арналған электрондық құрылғыларды, жайылымдардағы бос жануарлардың автоматтандырылған мониторингін және ауыл шаруашылығы техникасын мақсатты бақылауды келтіруге болады. Ауыл шаруашылығын жүргізудің заманауи сараланған әдістері жер учаскелеріндегі кеңістіктік және уақытша өзгергіштікті басқаруға мүмкіндік береді. Яғни, нақты егіншілік дегеніміз нақты жер мен егін туралы деректер қарқынды пайдаланылатын өндіріс пен басқарудың жаңа әдістерін қамтитын ауыл шаруашылығы тұжырымдамасы. Сенсорлық технологиялар мен қолдану әдістері өндірістік үдерістер мен өсу жағдайларын оңтайландыру үшін қолданылады. Ауыл шаруашылығын жүргізудің дәстүрлі әдістеріне қарағанда цифрлық деректерді пайдалану ресурстар мен шығындарды пайдаланудың тиімділігін арттыруы, сондай-ақ қоршаған ортаға әсерін төмендетуі мүмкін.
Жердің нақты учаскесінде топырақтың әр түрлі қасиеттері мен өнімділігінің бар екендігі туралы ақпарат электрондық түрде далалық жазбалардан алынуы мүмкін, бұл фермерлерге нақты уақыт режимінде әрекет етуге мүмкіндік береді. Ауыл шаруашылығы техникасының қозғалыс жолақтарын және жерсеріктік басқарылатын интеллектуалды датчиктерді дәл басқару тұқымдарды, тыңайтқыштарды және пестицидтерді мақсатты түрде енгізуге мүмкіндік береді. Бұл тұқым мен отын шығынын азайтуға мүмкіндік береді.
Болашақ тұжырымдамалар жердің ауқымы мен көлемі туралы ғана емес. Аз, зияткерлік, неғұрлым тиімді сияқты атрибуттар, әсіресе орта ауыл шаруашылығы кәсіпорындары үшін аса маңызды болып келеді. Ұшқышсыздардың көмегімен алынған аэрофотосуреттер, мысалы, топырақ сапасы, жағымсыз өсімдіктер мен өсімдіктер аурулары туралы құнды ақпарат береді. Деректер оңай қол жетімді болғандықтан, тиісті шаралар тез қабылдануы мүмкін. Дала роботтары топырақ пен өсімдіктерді ұқыпты өңдеу үшін өте қолайлы, себебі олар өте жеңіл. Олар бұлттармен бақыланады және тыңайтқыштарды себудің нақты схемасын анықтау үшін пайдаланылуы мүмкін. Олар сондай-ақ, жеке арамшөптерді жоюға қабілетті. Дегенмен, шығарындыдан бос болашаққа бағдарланған осы құралдар үшін құқықтық база Германияда әлі анықталған жоқ.
Дегенмен, ұшқышсыздар мен роботтар шектеулі уақытта ұшуы, жұмыс уақытының шектеулі болуына байланысты үлкен алаңдарда ғана пайдалы. Ауыл шаруашылығы дақылдарын кең ауқымды өсіру үшін әлі де ат күші, комбайндар және ірі ауыл шаруашылығы техникасы қажет.
Ақылды егіншілік - (ауыл шаруашылығы 4.0 және цифрлық ауыл шаруашылығы деп те аталады) к үрделі ауыл шаруашылығы жүйелерін оңтайландыру үшін ақпараттық және ақпараттық технологияларды қолдану болып табылады. Зияткерлік ауылшаруашылық технологияларын интеграциялау және деректерді берудің қазіргі заманғы технологиялары тиімді өндіріс процесін қамтамасыз ету үшін тұқым себуді белгілі бір аймаққа бейімдеуге мүмкіндік береді. Ақпаратты және ақпараттық технологияларды пайдалану фермерлерге нақты деректерге негізделген шешімдер қабылдауға көмектеседі.
Ақылды ауыл шаруашылығы да нақты басқару электроникасына негізделген. Бұл ауылшаруашылық машиналарына деректерді өзара алмасуға мүмкіндік береді, өйткені олардың барлығы электронды өріс жазу файлдарына қол жеткізе алады. Бірақ фермер бұл ақпаратты қалай өңдейді? Фермерлерді қолдау үшін фермерлік басқару жүйесі, ауыл шаруашылық қосымшалары және онлайн платформалар бар. Көбінесе Ауыл шаруашылығы 4.0 деп аталатын Ақылды ауыл шаруашылығы жеке машиналарды ғана емес, барлық ауыл шаруашылық операцияларын да қамтиды. Фермерлер мобильді құрылғыларда (ұялы телефондар немесе планшеттер) нақты уақыттағы деректерге қол жеткізе алады. Мысалы, деректер жиналады, өңделеді және бағаланады, мысалы, топырақтың және өсімдіктердің жай-күйі, жер, климат, ауа райы, ресурстарды пайдалану, еңбек, қаржыландыру сұраулары. Ауыл шаруашылығы бизнесі қазіргі заманғы техника мен жабдықты бір өндірушіден сирек сатып алады. Осылайша, жабдықтар жеткізушілерін таңдау тек оның қаншалықты тиімді екеніне ғана емес, сондай-ақ құрылғылардың бір-бірімен икемді түрде байланыса алатынына байланысты болып табылады [16].
Нақты және ақылды ауыл шаруашылық тұжырымдамаларын үлкен алқаптарға енгізу тиімді болғандықтан, шағын шаруашылықтардың артта қалу мүмкіндігі бар ма? Солтүстіктегі және шығыс Германиядағы ірі шаруашылықтарда нақты фермерлік шаруашылық басым болғанымен, Баден-Вюртемберг сияқты шағын ауылшаруашылық кәсіпорындары бар көптеген фермерлер нақты фермерлік технологияларды қолдана алмайды. Дегенмен, осы саладағы үздіксіз прогресті ескеру маңызды. Аустрияның Августинберг ауыл шаруашылық технологиясы орталығы (Baden-Württemberg) мемлекеттік мекемесі көптеген жылдар бойы экономикалық тиімділік, сондай-ақ жобалық серіктестермен бірлесіп ауыл шаруашылығы әдістерін сынақтан өткізуде. Шағын болып табылатын LTZ дәлме-дәл ауыл шаруашылығының Баден-Вюртемберг ауыл шаруашылық кәсіпорындарында нәтиже экономикалық және экологиялық пайдасы бар деп қорытындылады. LTZ-мен анықталған артықшылықтар өнім сапасын жақсартады, бірлік үшін жоғары өнімділік және өндірістік шығындардың айтарлықтай төмендеуі болып табылады. Аймақтарда үйренген фермерлер қалған фермерлерге экологиялық талаптарды қанағаттандыруға көмектеседі және ауыл шаруашылығын басқару шаралары мен еңбек туралы нұсқаулардың құжаттамасын айтарлықтай жеңілдетеді [17].
Инвестициялық шығындарға келетін болсақ, сыртқы серіктестік барған сайын маңызды бола береді. Баден-Вюртемберг машиналық сақиналары ассоциациясы Баден-Вюртембергте машина сақинасымен жабдықталған, олар машиналарды бөлісуді және басқа да қызметтерді ұсынады. Кейбір қызмет провайдерлері жеке фермалар үшін арнайы шешімдерді ұсынып, фермерлерге үлкен деректерді басқаруға көмектесу туралы кеңестер береді. Қызмет жеткізушілері барлық деректерді жинайды, талдайды және автоматтандырады. Фермер кез келген уақытта араласып, ауыл шаруашылығын басқару шараларын түзете алады. Жеке шешімдер, мысалы, жинау және тасымалдау тұжырымдамасында машинадан машинааралық өзара іс-қимыл сияқты бір жеке қадамды оңтайландырады.
Цифрлық технологиялардың көмегімен ауыл шаруашылығын трансформациялау үшін үлкен әлеует бар және цифрландыру бойынша ірі бағдарлама жағдайында ауыл шаруашылығы сапалы жаңа даму деңгейіне шығып, ел экономикасының қозғаушы күші бола алады. Ауыл шаруашылығын цифрландыру бағдарламасын іске асырудың негізгі бағыттары еңбек өнімділігі мен еңбек өнімділігін арттыру, елдің азық-түлік қауіпсіздігін сақтау болып табылады [1].
Шаруашылықтардың цифрлық фермаға эволюциясы базалық деңгей барлық егіс алқаптарын цифрлау, сондай-ақ топырақтың агрохимиялық жай-күйі карталарын өзектендіру арқылы Е-АӨК бағдарламасы арқылы қамтамасыз етілген. Енді базалық деңгейдің мақсаты алға жылжу, ал алға жылжу - цифрлық ферма болу. Цифрлық эволюция деп аталатын барлық тізбекті фермерлер әзірледі және қолдана алады. Технологиялардың дамуымен элементтер жиынтығы толықтырылады.
Нақты егіншілік элементтері нақты егіншілікті енгізу шеңберінде фермалардың 3 деңгейі анықталды: цифрлық ферма, озық ферма және қажетті элементтер жиынтығы анықталған базалық ферма. Одан әрі жұмыс мемлекеттік қолдау шаралары арқылы фермердің өз деңгейін арттыруға бағытталатын болады (Сурет 5).
Сурет 5. Нақты егіншілік фермаларының 3 деңгейі.
Eскерту - [4] әдeбиeт нeгiзiндe aвтopмен құpacтырылған
Цифрлау әлемде теңдесі жоқ қарқында пайда алып келеді. Цифрлық ілгерілеу туралы, әсіресе ауыл шаруашылығы саласында сандар өздері үшін сөйлейді: 2015 жылы бүкіл әлемде ауыл шаруашылығы техникасымен жасалатын барлық құнның 30%-ы бағдарламалық қамтамасыз етуге, электроника мен датчиктерге тиесілі, автомобиль өнеркәсібінде жасалған құнынан үш есе асатын. Фермерлер үшін және қоршаған орта үшін процестердің цифрлық технологиялар тұжырымдамасына бейімделуі маңызды, себебі инновациялық процестер тиімді және экологиялық тұрақты фермерлерге пайда әкеледі.
Цифрландыру үдерісі бойынша фермерлердің қызметі 3 кезеңнен қамтуы қажет (Сурет 6):
Сурет 6. Фермерлер қызметінің кезеңдері.
Eскерту - [4] әдeбиeт нeгiзiндe aвтopмен құpacтырылған
Осы кезеңдерге сәйкес қызметтерді дамыту үшін олардың ағымдағы мәртебесін және де цифрландыру үдерісінен кейін, қай даму сатысында қандай жетістіктерге жететінімізді, ауыл шаруашылығы қызметтірінің цифрландыру дәрежесін және қандай нәтиже күтетінімізді қарастырайық (Кесте 2).
Кесте 2.
Бастау кезеңі бойынша қызметтердің қазіргі мәртебесі
Ағымдағы мәртебесі
кәсіпкерлік негіздеріне оқытумен жеткіліксіз қамту;
толық ақпарат алудың бірыңғай нүктесі жоқ (технологиялар, зерттеулер, ғылыми жетістіктер);
әлемдік тәжірибе мен қазіргі технологиялар туралы құрылымдалған ақпарат жоқ;
жер алудың күрделі, ұзақ және сыбайлас жемқорлық процесі;
несие алудың ұзақ және ашық емес процесі;
Цифрлық шешімдер (жобалар)
онлайн-оқыту және консалтинг
фермердің технологиялар, жетістіктер және т. б. бойынша ақпараттық порталына арналған контент (ақпарат) (атамекен-аөк бөлігіндегі сервис)
онлайн-кредит беру
онлайн-кепілдік беру
жер беру бойынша рәсімдерді автоматтандыру
Қалай болады
онлайн-ақпаратты алу (бизнес-жоспар құру, мемлекеттік қолдау шаралары, оқыту, технологиялар, жетістіктер және т. б.))
онлайн кеңес беру;
инвесторларды іздеу және идеяларды жариялау алаңы
өтінімдерді онлайн мониторингілеу және кредит, лизинг, кепілдіктер алу
жер учаскесін онлайн алу
Eскерту - [18] әдeбиeт нeгiзiндe aвтopмен құpacтырылған
Бастау кезеңінде шетел тәжірибесінен алып қарасақ, күтілетін нәтижелер қуантады, алайда біздің нақты егіншілігіміздің ағымдағы мәртебесі мәз емес. Әлемдік тәжірибе мен қазіргі технологиялар туралы құрылымдалған ақпарат жоқ және жер алудың күрделі, ұзақ және сыбайлас жемқорлық процесі мен несие алудың ұзақ және ашық емес процесі мәселелері үлкен мәселе болып тұр.Ал цифрландыру енгізу арқылы біз онлайн-ақпаратты алуға (бизнес-жоспар құру, мемлекеттік қолдау шаралары, оқыту, технологиялар, жетістіктер және т. б.)), онлайн кеңес беруге, инвесторларды іздеу және идеяларды жариялау алаңын орнатуға, өтінімдерді онлайн мониторингілеу және кредит, лизинг, кепілдіктер алуға және жер учаскесін онлайн алуға мүмкіндік береді. Енді өндіріс кезеңін қарап көрейік (Кесте 3).
Кесте 3.
Өндіріс кезеңі бойынша қызметтердің қазіргі мәртебесі.
Ағымдағы мәртебесі
субсидияларды алудың ашық еместігі
аграрлық сектордағы еңбек нарығының әлсіз белсенділігі және кадрлардың жеткіліксіздігі
тұқым\ тыңайтқыш\скота\технологиялар туралы ақпараттың жеткіліксіздігі
тұқымдарды, тыңайтқыштарды, өсімдіктерді қорғау құралдарын ұтымсыз пайдалану
техниканың болмауы
ұтымсыз пайдаланылуы
агрохимиялық талдау, космомониторинг, нақты метеодеректер бойынша деректердің болмауы,
фитосанитария және ветеринарияның жеткіліксіз дамуы
Цифрлық шешімдер (жобалар)
онлайн-субсидиялау
(е-тұқым шаруашылығы )
(е-ветеринар)
егіншілік (өсімдік шаруашылығы)
ақылды ферма (мал шаруашылығы)
е-агроном
agrouber (аш техникасы)
онлайн-сақтандыру
ресурстардың салалық геосаясаты
Қалай болады
субсидияларды онлайн алу
аграрлық сектор қызметкерлерін іздеуге арналған алаң
онлайн тұқым алу
онлайн техниканы іздеу және жалға алу
зертханалық зерттеулерді автоматтандыру
топырақ сынамаларын, карантиндік және ветеринариялық объектілерді жинау картасы
ақылды ферма
Eскерту - [18] әдeбиeт нeгiзiндe aвтopмен құpacтырылған
Өндіріс кезеңінде шаруалардың дайын қнімге қол жеткізуге мүмкіндік беретін қызметтер мен ресурстар көзіне қол жеткіземіз. Ол қызметтерге субсидияларды онлайн алу, аграрлық сектор қызметкерлерін іздеуге арналған алаң, онлайн тұқым алу, онлайн техниканы іздеу және жалға алу, зертханалық зерттеулерді автоматтандыру мен топырақ сынамаларын, карантиндік және ветеринариялық объектілерді жинау картасы және ақылды ферма жатады. Цифрландыру аяғында біз келесі көрсеткішге жетеді деп күтіледі (Кесте 4):
Кесте 4.
Нәтиже кезеңі бойынша қызметтердің қазіргі мәртебесі.
Ағымдағы мәртебесі
ауыл шаруашылығы тауарларын сұрыптау және орау әдістері туралы ақпараттың болмауы
әлсіз логистика, маусымдық кезеңде техниканың болмауы
бос қоймаларқоймалар жоқ
сатып алушыларды іздеу процесі
ветеринарияның ашық емес қызметі
Цифрлық шешімдер (жобалар)
аөк-дегі электрондық сауда
agrouber (тасымалдау)
сақтау орындарынқоймаларды тіркеу\брондау, толтырылуын есепке алу
фермадан үстелге дейін а ш өнімдерін бақылау
Қалай болады
ауыл шаруашылығы өнімдерін онлайн сату;
тасымалдау және сақтау іздеу және брондау
қойманың параметрлерін электрондық басқару және ауыл шаруашылығы өнімдерінің мониторингі онлайн
Eскерту - [18] әдeбиeт нeгiзiндe aвтopмен құpacтырылған
Осы кестелер арқылы біз фермерлердің қызметі қандай жағдайда және де цифрландыру барысында қай бағытта және қалай дамитындығын қөре аламыз.
Ауыл шаруашылығы күрделі кешен. Ол жеке, бірақ өзара тәуелді процестер кешені болып табылады. Ауыл шаруашылығы жұмыстары жақсы өнімді қамтамасыз ету үшін тиімді кезеңдерде ұйымдастырылуы тиіс. Осылайша, бұл өнімнің табысы фермер, қызмет көрсету және консалтинг технологиясы мен концепциясымен құрылған үшбұрышқа негізделген.
Ауыл шаруашылығында цифрлы технологияны жетілдіре пайдалану азық-түлікке деген сұраныстың өсіп келе жатқанын, ал ол бастапқы өндірістің тұрақтылығын қамтамасыз ете алады. ЕО-ның Horizon 2020 зерттеу және инновациялық бағдарламасы ақылды ауыл шаруашылығы саласында жобаларды қаржыландыруда. Алғашқы нәтижелерден-ақ ауыл шараушылығын цифрландырудың заман талабы екендігіне барынша көз жетеді. Оған қоса жоғарыда айтылған фактілердің барлығы цифрландыру тиімділігін көрсетті [19].
Ауыл шаруашылығын цифрландырудың шетелдік тәжірибесін қазақстан жағдайында қолдану мүмкіндіктері
Бүгінгі таңда цифрландыру үдерісі әлемнің барлық елдерін қозғады. Сонымен қатар, әрбір елде цифрлық дамудың басым бағыттары анықталған. Қазір цифрландырудың ұлттық бағдарламалары әлемнің 15-тен астам елінде іске асырылып жатыр. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІPІCПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3
1
АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫН ЦИФРЛАНДЫРУДЫҢ ҚАЖЕТТІЛІГІ МЕН ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5
1.1
Цифрландыру түсінігі және оны ұйымдастыру қажеттілігі ... ... ... ... .
5
1.2
Ауыл шаруашылығын цифрландырудың экономикадағы маңызы мен рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
11
1.3
Ауыл шаруашылығын цифрландырудың шетелдік тәжірибесін Қазақстан жағдайында қолдану мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .
18
2
АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫН ЦИФРЛАНДЫРУДЫҢ ҚАЗІРГІ ДАМУ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
24
2.1
Қазақстандағы ауыл шаруашылығын цифрландырудың қазіргі жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
24
2.2
Ауыл шаруашылығын цифрландырудың даму барысы (Қызылорда облысы мысалында) ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
34
2.3
Ауыл шаруашылығын цифрландырудағы кедергілерді талдау ... ... ... .
43
3
АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫН ЦИФРЛАНДЫРУ ҮШІН ЖАҒЫМДЫ ОРТА ЖАСАУ МЕХАНИЗМДЕРІН ЖЕТІЛДІРУ БОЙЫНША ҰСЫНЫСТАР ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
52
3.1
Ауыл шаруашылығын цифрландырудың әлеуметтік-экономикалық маңыздылығын арттыру бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
52
3.2
Қaзaқcтaн Pecпyбликacы aймaқтapының ауыл шаруашылығын цифрландыру әлeyeтiн көтepy жoлдapы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
58
ҚOPЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
67
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
69
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі - цифрлық трансформацияға көшу бойынша жаһандық өзгерістер негізіндегі заман талаптарын ескере отырып, ауыл шаруашылығын цифрландыру маңыздылығымен анықталады. Цифрлы экономика - бұл жүйенің бейімделген кибер-физикалық жүйесі, ол әрбір уақытта оның қатысушыларының қажеттіліктерін барынша толық қанағаттандыру үшін өзінің иелігіндегі ресурстарды неғұрлым ұтымды пайдалану үшін ұйымдастырылған. Цифрлық экономиканың базалық элементтері тұрақты өзгеретін интеграцияланған сервистік жүйелер болып табылады. Онсыз инновациялық қызметті елестету мүмкін емес.[1]
Цифрлау әлемде теңдесі жоқ қарқынмен дамып келеді. Цифрлық ілгерілеу туралы, әсіресе ауыл шаруашылығы саласында сандар өзі үшін сөйлейді: 2015 жылы бүкіл әлемде ауыл шаруашылығы техникасымен жасалатын барлық құнның 30 пайызы бағдарламалық қамтамасыз етуге, электроника мен датчиктерге тиесілі, автомобиль өнеркәсібінде жасалған құнынан үш есе асатын. Фермерлер үшін және қоршаған орта үшін процестердің цифрлық технологиялар тұжырымдамасына бейімделуі маңызды, себебі инновациялық процестер тиімді және экологиялық тұрақты фермерлерге пайда әкелуі мүмкін. Дамушы әлем технологиялық инновацияларда үлкен көшбасшылықты көрсетеді, олар өз өсуін ынталандырады және әлемге де пайда әкеледі. Сондықтан, әлемдегі дамыған мемлекеттердің барлығы жаппай цифрландыруға ерекше көңіл бөледі. Тәуелсіз Қазақстан жаңа экономикалық дәуірге, цифрлық трансформация негізіндегі экономика салаларын жетілдіру сатысында алғашқы қадамдарын басты.
Ауыл шаруашылығы Қазақстан үшін ең негізгі салалардың бірі. Біз үшін ғана емес, әлемдегі адам санының күрт өсуі, ауыл шаруашылығы өнімдеріне деген халықаралық сұранысты бірнеше есе арттырып жіберді. Қазақстан Республикасының үлкен аумағы, жайылымдық және егістік жерлердің көп бөлігінің қолайлы орналасуы, табиғи ресурстардың алуан түрлілігі ауыл шаруашылығын дамытудың кепілі болып тұр. Экономиканың ауыл шаруашылығы саласындағы қауіп-қатерлер үлкен тәуекелдер тудырғанымен, саладағы артықшылықтар ауыл шаруашылығын цифрландыру экономикалық өсудің қарқыны мен сапасын арттыру үшін кең мүмкіндіктер ашпақ.
Ауыл шаруашылығын цифрландырудың нeгiзi - мемлекет экономикасының өсу қарқынын арттыру мақсатында цифрлық жобаларды өндіріске eнгiзy болып табылады. Әлемдегі дамыған eлдepiнiң ауыл шаруашылығы саласының айыpмашылықтаpына қаpамастан, баpлығына оpтақ мәселе - цифрлық транформацияның жоғаpы нәтижeлiлiгi мeн тиiмдiлiгi.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - ауыл шаруашылығын цифрландыру процесінің барысындағы кедергілерді талдау негізінде оларды жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірлеу.
Қойылған мақсатқа сәйкес келесідей міндеттер шешілуі қажет болды:
цифрландыру тeopияcының қaлыптacyы жәнe oның жаһандық экономикаға қaзipгi кeздeгi әсерін зерттеу;
ауыл шаруашылығын цифрландырудың теориялық және әдістемелік негіздерін анықтау;
ауыл шаруашылығын цифрландырудың шетелдік тәжірибесін қарастыру негізінде оны Қазақстан жағдайында қолдану мүмкіндіктерін негіздеу;
Қазақстан Республикасы аймақтарын цифрландыру бойынша негізгі көрсеткіштерді талдау;
Қызылорда облысының цифрлық даму деңгейін салыстырмалы бағалау;
ауыл шаруашылығын цифрландыру бойынша енгізілген платформа жұмысын және ондағы кедергілерді талдау;
ауыл шаруашылығын цифрландыру бойынша мемлекеттік шараларын жетілдіру бойынша нақты ұсыныстар әзірлеу.
Зерттеу обьектісі - Қазақстанның ауыл шаруашылығы, оның ішінде Қызылорда облысы бойынша көрсеткіштер.
Зерттеу пәні - экономика салаларын цифрлық трансформацияға көшіру, оның ішінде ауыл шаруашылығын цифрландырудың барысы және ондағы кедергілер.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Цифрландырудың мәселелерін зерттеуге үлес қосқан шетелдік ғалымдар мен экономистер ішінде Р. Фостер, Б.Санто, Й.Шумпетер, Х.Барнет, Л.Брайт, П. Друкер, Дж Хартлиді атауға болады.
Қазақстанда цифрлық экономикаға көшу мәселелерін С.Т.Зиядин, А.К.Ибраева, Ж.А.Тайжанова, М.Ө.Насимов, Г.Г.Жүсіпова, Р.А.Исмаилова, А.С.Тлегенова, Г.А.Аманжолов жәнe басқалаp өз зepттeyлepiндe қаpастыpып, дамытуға өз үлeстepiн қосты.
Зерттеу жұмысының теориялық және методологиялық негізі: жұмыстың теориялық негізі болып отандық және шетелдік ғалымдардың, жоғары білім саласында цифрлық трансформацияны зерттеумен айналысатын мамандардың еңбегі алынды.
Зерттеу барысында қол жеткізілген қорытындылар мен ұсыныстардың дәлдігін қамтамасыз ету үшін мемлекеттік бағдарламалар мен тұжырымдамалармен қоса Қазақстан Республикасының цифрландыру бойынша ғылыми-зерттеулер мен ақпараттық-аналитикалық база ретінде осы бағыттағы әдебиттер, халықаpалық жәнe peспyбликалық ғылыми-тәжipибeлiк конфepeнцияның мәлiмeттepi, мерзімдік баспасөз материалдары, Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика жөніндегі агенттігінің ресми мәліметтері, мемлекеттік органдар жұмысының нәтижелері туралы жоспарлы және есептік деректер; сауалнамалар деректері, сондай-ақ Интернет желісінің ресурстары пайдаланылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлім, қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімдерінен тұрады.
Дипломдық жұмыс 72 бет көлемінде баяндалып, 19 кесте және 16 суретті қамтиды.
Ауыл шаруашылығын цифрландырудың қажеттілігі мен экономикалық мәні
Цифрландыру түсінігі және оны ұйымдастыру қажеттілігі
Бүгінде интернет-экономика дамушы елдерде жылына 25%-ға дейін қарқынмен өсуде, сонымен қатар экономиканың бірде-бір секторы осындай қарқынға жақындаған жоқ. Соңғы екі жылда барлық жаһандық деректердің 90%-дан астамы кез-келген адамға қол жетімді. 35 миллиард құрылғы интернетке қосылса, ал деректер алмасу әлемдегі адамдардың жалпы санынан бес есе артық [2].
Цифрландыру терминінің алғашқы заманауи қолданылуы компьютерлендірумен бірге 1971 жылы алғаш рет Североамерикандық шолуда жарияланған эссесінде пайда болды. Онда Роберт Вахал компьютер көмегімен гуманитарлық зерттеулер жүргізу үшін қарсылықтар мен мүмкіндіктерді қарастыру контексінде қоғамды цифрлаудың әлеуметтік салдарын талқылайды. Осы сәттен бастап цифрландыру туралы мақалаларды жазу көлемді әдебиетке айналды, онда аналогтық деректер ағындарын цифрлық биттерге немесе цифрлық мультимедианың құрылымы қазіргі заманғы мультимедианы қалыптастыратын және әсер ететін әдістерге қарағанда цифрлық мультимедианың ерекше мүмкіндіктеріне түрлендірудің нақты процесіне аз көңіл бөлінеді [3].
Цифрландыру бойынша күш-жігер адам капиталы белсенді дамып келе жатқан жаңа қоғамға бизнес жүргізудің тиімділігі мен жылдамдығын, сондай-ақ білім берудің, автоматтандырудың және басқа да жаңа технологиялардың, азаматтардың өз елдерімен диалогының тиімділігі мен жылдамдығын арттыратын болашақ білім мен дағды әкеледі. Сол себептен де, біздің алдымызда цифрлық революция [4].
Бұл өзгерістер соңғы жылдары өнеркәсіптің түрлі салаларында қолданылған көптеген технологиялық инновацияларды енгізуден туындады. Өндіріс және құнды қабылдау тәсілдері түбегейлі өзгерді, жаңа білім мен дағдылар пайда болды. Өнеркәсіптік интернет-индустрия икемді және ақылды өндірістік мүмкіндіктерді пайдалана келе, өнімділіктің революциялық өсуін қамтамасыз ете отырып, әр саланың болашағын жасайды. Жасанды интеллект қаржылық қызметтер мен медицина сияқты консервативті салаларда да енгізілуде. 3D-басып шығару технологиясы бүгінде авиация, логистика, биомедицина және автомобиль жасау сияқты салалардың өзгеруіне ықпал етеді. Blockhein платформасы әлемдік ақша жүйесін түрлендіру үшін барлық алғышарттарды жасады. Үлкен деректер мен жаппай қол жетімділік бүкіл әлем бойынша тез тарайтын факторлардың бірі болып табылады жәнес олардың негізінде тұтыну экономикасы құрылмақ. Физикалық активтер болмаған кезде бірлесіп тұтыну сегментіндегі көшбасшылар теңгерімдегі миллиардтаған физикалық активтері бар дәстүрлі компаниялар құнының шеңберінен шығады [5].
Мұндай өзгерістер түбегейлі және бірнеше жыл немесе тіпті ай бойы онжылдықтармен жалғасады. Бірақ бұл тек басы ғана, әлем әлі де елеулі өзгерістерді бастан кешуде. Өзгерістер қарқыны өсуде, бірақ осы өзгерістердің бір бөлігі болуға, дамуға әлі де кеш емес.
Әлем тәжірибесінде цифрландыруды енгізудің нақты элементтері бар екендігін байқаймыз. Демек, бұл технологиялардың енгізілуі цифрлық трансформацияға көшудің негізі болып табылады (Сурет 1):
Сурет 1. Цифрландыру кезінде енгізілу қажет технологиялар.
Eскерту - [6] әдeбиeт нeгiзiндe aвтopмен құpacтырылған
3D басып шығару - бұл физикалық обьектілерді бағдарламалық қамтамасыз етудің, жабдықтаудың және материалдардың өзара әрекеттесуіне негіздерген материалдарды қабаттастыру арқылы құру процесі. Бұл технология тәжірибелік үлгілер мен қарапайым бөліктерден бастап жоғары технологиялы дайын өнімге дейін кез-келген обьектілерді жасау
ARVR - жасанды және нақты заттардың араласуының нәтижесі, VR - бұл жасанды шындық. Бұл технологиялар жоғары дәрежелі тәптіштеумен (тренажерлар мен симуляторлар) жобалау және оқыту тапсырмалары үшін пайдаланылады.
Жасанды интеллект - көптеген еңбекті қажет ететін тапсырмаларды арнайы ақылды бағдарламалармен ауыстыру. Олар үлкен көлемдегі деректерді өңдей алады. Ұйымдастырады, таниды, болжайды. Мұндай жүйелер өз тәжірибелерінің негізінде деректерді оқиды және басқарады.
Big Data - бұл үлкен деректер жиынтығын талдау және басқару. Big Data
пайдалана отырып, кәсіпордардың бар ресурстарын тиімді пайдалануды барынша арттыру үшін шешімдерді қолдануға болады: жабдықтың технологиялық режимі, персоналды басқару, энергия тиімділігі және т.б.
Тағы бір жаһандық үрдіс мемлекеттің өзін өзі іздестіру, яғни мемлекет пен мемлекеттік компаниялардың операцияларын цифрлау болып табылады. Кез келген мемлекеттің міндеті экономикада құндылықтар жасауға, әл-ауқатты арттыруға, бизнесте және өмір сүру деңгейінде лайықты орынға қол жеткізуге бағытталған дербес цифрлау болып табылады [6].
Дания, мысалы, мемлекеттік органдарды цифрландыруды күшейтті. Соның арқасында қазіргі уақытта әрбір азамат пен әрбір бизнестің жеке кабинеті бар, оның көмегімен нақты уақыт режимінде мемлекеттік органдармен қарым-қатынас жасайды. 2015 жылдан бастап барлық азаматтар мемлекеттік органдармен тек Интернет арқылы сөйлесуге міндетті (Данияда Интернетке 95% үй шаруашылықтары қол жеткізе алады), әрбір азаматтың цифрлық паспорты (цифрлық жеке куәлігі) бар және барлық мемлекеттік органдар мен муниципалитеттер бірыңғай кабинет арқылы барлық бөлімдермен өзара іс-қимыл жасауға мүмкіндік беретін бірыңғай желіге қосылған. Бизнес-коммуникацияларға қосымша барлық операцияларды Интернет арқылы орындауға, көшірме алуға, салық төлеуге және есептерді жіберуге болады (құжаттарды электрондық түрде жіберу және алу қағаз түрінде жіберілген 5 күнмен салыстырғанда 5 минутқа созылады). Бұл жүйе жыл сайын бюджеттің 10-20% үнемдеуге мүмкіндік береді [5].
Аталмыш өзгерістердің барлығы ұзақ мерзімді экономикалық және әлеуметтік салдарларға ие. Жаһандық ауқымда жылдам таралатын бөлуші экономика феномені әрбір тұтынушыға тікелей әсер етіп қана қоймай, сонымен қатар жалпы елге жанама әсер етеді. Бұл кәсіпкерлікті ынталандыратын және экономикалық белсенділікке ықпал ететін өзін-өзі жұмыспен қамтыған азаматтар үшін шешім. Бұл үрдіс жеке шығындарды төмендету үшін жаңа активтер мен тауарлар алмасқаннан кейін сақталады.
Жаңа цифрлық революция заманауи өндірісті, жеткізу тізбегін және қосылған құн тізбегін құру тәсілін өзгертеді. Саладағы цифрлық қайта құрулар драйверлерінің бірі нақты уақыт режимінде физикалық процестердің мониторингі, орталықсыздандырылған шешімдер, іс-әрекет арқылы қосылған құны 4.0 цифрлық технологиялар, процестер, физикалық объектілерді интеграциялаумен қолдайтын өндірісті ұйымдастырудың салалық тұжырымдамасы болып табылады. Барлық физикалық объектілерді үздіксіз цифрлау және олардың комбинациясы жаңа өнімді әзірлеу уақытын қысқарта отырып, өндірістің икемділігін арттыра отырып, жаппай өндірістен жаппай дербестендіруге көшу үшін негіз жасайды, бұл өз кезегінде оларға жаңа бизнес-модельдерді енгізуге және жеке бизнес-тәжірибені пайдалануға мүмкіндік береді. Осының барлығы өнеркәсіптік кәсіпорындардың тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін айтарлықтай арттырады.
Қазақстан дамудың алғышарты болып табылатын бұл тұжырымдамаларды экономикалық дамудың маңызды элементі болып табылатын ақпараттық және технологиялық инфрақұрылым жағынан қаншалықты қамтамасыз ете алады? Қазіргі заманғы телекоммуникациялық инфрақұрылымдарсыз Қазақстан әлемдік экономикалық және ақпараттық кеңістікте бекітіле алмайды. АКТ-ға қол жеткізу цифрлық экономиканы құрудың негізі болып табылады.[7].
2019 жылы Дүниежүзілік радиобайланыс конференциясында жаңа буын - 5G ұялы байланыс стандарттары қабылданады деп күтілуде. МӘС қабылдаған стандарттарға сәйкес уәкілетті орган Қазақстан Республикасының аумағында 5G технологиясын енгізу бойынша тиісті жұмыстар жүргізіліп жатыр.
Қазақстанның АКТ секторындағы цифрландыру процестерінің тиімділігіне және оларды еңсеруге әсер ететін қауіпсіздіктің негізгі проблемалары мен қатерлері киберқылмыс саласындағы Қазақстанның киберқауіпсіздік тұжырымдамасында көрсетілген және ақпаратты пайдаланушылардың тұтастығын, құпиялылығын, қолжетімділігін және сәйкестендірілуін қамтамасыз ету үшін сенімді технологияларды пайдалануын қамтиды [8].
Цифрлық экономика халыққа оның жемісін пайдалануға мүмкіндік беретін цифрлық дағдыларды талап етеді. Сонымен қатар, халықтың цифрлық сауаттылығының деңгейі 76,2%-ды құрайды және таяудағы жылдары оны арттыру қажет. Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі бірқатар бастамаларды жүзеге асырылу қажет. Яғни, цифрландыру барлық салалар сабақтаса жұмыс істеген жағдайда ғана сапалы трансфорция жағдайына көшеді [9].
Қазір цифрлық экономиканың алғашқы күндері. Бірақ қазір оның біздің өмір сүріп, жұмыс істеп, экономикамызды дамытып, қалай дамитындығына жаһандық түрленетін ықпал көрсетіп, ықпал ететіні анық. Әлем 2030 жылға дейінгі кезеңде орнықты даму саласында күн тәртібін іске асыруға ұмтылатын кезде-біздің салауатты планетада бейбіт, гүлденген қоғамдарды құрудың әмбебап жобасы-ақпараттық және коммуникациялық технологиялардың орасан зор қуатын пайдалану табысқа, оның ішінде дамудың жаңа жолдарын ашу және жаһандық білім қоймаларына қол жеткізуде елдерге көмек көрсету арқылы қол жеткізудің кілті болуы мүмкін. Дамушы әлем технологиялық инновацияларда үлкен көшбасшылықты көрсетеді, олар өз өсуін ынталандырады және әлемге пайда әкеледі [10].
Сонымен қатар, дамушы елдердің басым бөлігі әлі де Интернетке қосылмағанын және көптеген адамдар жоғары жылдамдықты кең жолақты қосылысқа қол жеткізе алмайтынын білеміз. Ұлттық және халықаралық деңгейлерде саясатты әзірлеу цифрландыру бар алшақтықтарды кеңейтуі және жаңа олқылықтарды жасауы мүмкін деген тәуекелді азайтуы тиіс. Сонымен қатар, цифрлық технологияларға, мысалы бұлтты есептеулер, үш өлшемді басып шығару, үлкен деректер және заттардың Интернеті сияқты өсіп келе жатқан тәуелділігі өнеркәсіптің көптеген салаларына және жаһандық өндірістік-өткізу тізбектеріне әсер ететіні сөзсіз, мүмкіндіктерді, сондай-ақ су асты тастарын бағалауды бастау маңызды.
Жоғарыда аталған даму аспектілерін қамту үшін және де цифрлық технологияларды пайдалану есебінен Қазақстан Республикасының экономикасын дамытуды жеделдету және халықтың өмір сүру сапасын арттыруға, сондай-ақ Қазақстан экономикасын дамудың жаңа жолына көшірумен қатар цифрлық экономикасының болашағын қамтамасыз ету мақсатында Цифрлық Қазақстан мемлекеттік бағдарламасы әзірленді [5].
Мақсатқа қол жеткізу үшін біз дамудың 2 бағытын таңдап отырмыз:
Қазіргі экономиканы цифрландыру - секторда нақты жобаларды прагматикалық іске қосуды қамтамасыз ету, қазіргі заманғы өндірістерді енгізу, мемлекеттік құрылымдарды цифрлау және оларды технологиялық қайта жарақтандыру және цифрлық инфрақұрылымды дамыту.
Болашақтың цифрлық индустриясын құру - адами капиталды дамытуға жәрдемдесу, инновациялық даму институттарын құру және цифрлық экожүйелерді жылдам дамыту есебінен ұзақ мерзімді тұрақтылықты қамтамасыз ету, елдің цифрлық трансформациясын іске қосу.
2018-2022 жылдары іске асырылатын бұл бағдарлама елдің жетекші салаларын технологиялық жаңғыртуға қосымша серпін береді және еңбек өнімділігінің едәуір және ұзақ мерзімді өсуіне ықпал етеді.
Бағдарламаның бес негізгі бағыттта жұмыс жасайды (Сурет 2):
Сурет 2. Цифрлы Қазақстан бағдарламасының бағыттары.
Eскерту - [5] әдeбиeт нeгiзiндe aвтopмен құpacтырылған
1. Экономика салаларын цифрландыру - еңбек өнімділігін арттыруға және капиталдандырудың өсуіне әкелетін озық технологиялар мен мүмкіндіктерді пайдалана отырып, Қазақстан Республикасы экономикасының дәстүрлі салаларын трансформациялау бағыты.
2. Цифрлық жағдайға көшу - бұл бұрын анықталуы қажет қоғамдық және сервистік Бизнестің инфрақұрылымы ретінде мемлекеттің функцияларын трансформациялау бағыты.
3. Цифрлық Жібек жолын енгізу - Қазақстан Республикасының Ішкі контуры мен транзиттік әлеуеті үшін ақпаратты берудің, сақтаудың және өңдеудің жоғары жылдамдықты және қауіпсіз инфрақұрылымын дамыту бағыты.
4. Адами капиталды дамыту - бұл жаңа жағдайға-білім экономикасына көшуді қамтамасыз ету үшін шығармашылық қоғам құруды қамтитын қайта құру.
5. Инновациялық экожүйені құру - бизнес, ғылым және мемлекет арасындағы орнықты трансшекаралық байланыстар арқылы технологиялық кәсіпкерлік пен инновацияларды дамыту үшін жағдай жасау. Мемлекет инновацияны өндіруге, бейімдеуге және енгізуге қабілетті экожүйелік катализатор ретінде әрекет етеді.
Бес бағыт шеңберінде 17 бастама және 100-ден астам іс-шаралар құрылды, олардың нәтижелері таяудағы жылдары анық көрінетін болады, сондай-ақ цифрлық сектордың негізін құрайтын оқиғалардың негізгі қорытындылары Болашақтың жаңа секторы ретінде экономика келесі онжылдықта көрінуі мүмкін.
Бағдарламаны іске асыру республикалық бюджеттен 141 млрд.тг-ге қаржыландырылды. Сондай-ақ, квазимемлекеттік сектор субъектілері 169 млрд.тг алды. Қаражат тартылады деп күтілуде.
Бағдарламаның бенефициарлары барлық қазақстандықтар, бизнесмендер мен мемлекеттік мекемелер болады, өйткені бұл өмірдің барлық салаларын қозғайды және әрбір азамат пен мемлекет тұрғынының өмір сүру деңгейін арттыруға бағытталған. Бағдарлама Жұмыспен қамту құрылымында айтарлықтай өзгерістерге алып келеді, атап айтқанда 2022 жылға қарай цифрландыру есебінен 300 жұмыс орны құрылатын болады.
Қазақстан экономикасын цифрландырудың қазіргі деңгейі бүгінде кедергі болып табылмайды, бірақ бізге әлемдік аренада бірінші орын алуға мүмкіндік беретін дамудағы сапалы серпіліс жасауға болады. Осы мақсат үшін шаралар кешені мен жүйелі жұмыс осы бағдарламада және оған қосымшада жазылған бес іс-шара шеңберінде қабылданады деп болжанады [4].
Цифрлық Қазақстан мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде енгізілетін жобалар туралы барлық мүдделі тұлғаларға толық көлемде, барынша қолжетімді және егжей-тегжейлі баяндау үшін бағдарламаның ресми сайты digitalkz.kz іске қосылды (Сурет 3).
Сурет 3. Цифрлы Қазақстан платформасының ресми белгісі.
Eскерту - [5] әдeбиeт көзінен алынған
Сайтқа келушілер бағдарлама, оның бағыттары және іске асырудың Жол картасы бойынша толық ақпарат таба алады, сондай-ақ цифрландыру бағдарламасы аясында елімізде жүзеге асырылып жатқан жобалар туралы біле алады.
Бағдарламаның әрбір бағытына сайтта digitalkz.kz бөлім арналған. Жаңалықтар бөлімінде сіз қол жеткізген жоспарлар мен нәтижелер туралы біле аласыз және қазақстандық жобалар жетістігінің шынайы оқиғалары туралы қызықты мақалалармен таныса аласыз. Мысалы, QR-кодтағы өнімдердің бүкіл жолы: өрістер мен фермалардан дүкен сөресіне дейін материалындакелесі жылы Қазақстанда енгізілетін ауыл шаруашылығы өнімдерін қадағалау жүйесі туралы айтылады.
Сонымен қатар, сайт редакциясы digitalkz.kz әлемде болып жатқан цифрландыру процестері туралы және жаңа технологияларды енгізу бойынша басқа елдердің тәжірибесі туралы шетелдік жетекші БАҚ-тың танымдық мақалаларының аудармаларын жариялайды.
Цифрландыру қазіргі уақытта теңдесі жоқ қарқынмен дамып келе жатқан жаңа жаһандық тренд. Қай дамыған ел болмасын цифрландыру бойынша тәжірибелер жаңа болып келеді. Дегенмен бүгінге күнгі дейінгі зерттеулерді ұсына отырып, цифрландыруды ұйымдастыру қажеттілігінің зор екендігін көреміз:
өнеркәсіптік интернет-индустрия икемді және ақылды өндірістік мүмкіндіктерді пайдалана келе, өнімділіктің революциялық өсуін қамтамасыз ете отырып, әр саланың болашағын жасайды;
физикалық активтер болмаған кезде бірлесіп тұтыну сегментіндегі көшбасшылар теңгерімдегі миллиардтаған физикалық активтері бар дәстүрлі компаниялар құнының шеңберінен шығады;
жұмыспен қамту құрылымы мен нысаны айтарлықтай өзгеретіні белгілі. Технологияларды дамыту көші-қон кедергілеріне тап келмейтін трансшекаралық қашықтықтан жұмыспен қамтуды дамытуға ықпал ететін болады;
интернетке кең жолақты қатынау акт инфрақұрылымының негізгі компоненті болып табылады. Кеңжолақты қатынау FTTh, ADSL сияқты сымды технологиялармен және 3G, 4G және спутниктік байланыс сияқты сымсыз технологиялармен қамтамасыз етіледі;
Қазақстан Республикасын экономикасын цифрландыруды тиімді енгізу ақпараттық-коммуникациялық инфрақұрылымның бірлігі, тұрақтылығы мен қауіпсіздігі, деректердің қауіпсіздігі және АКТ-ны қолдану негізінде болып жатқан процестерге азаматтардың сенімі жағдайында ғана қамтамасыз етілетін болады;
жас ұрпақ жаңа талаптарды ескере отырып, шығармашылық ойлау мен техникалық дағдыларды дамыту жолымен орта білім мазмұнын қайта қаралады [11].
Ауыл шаруашылығын цифрландырудың экономикадағы маңызы мен рөлі
Әлем жаңа цифрлық дәуірдің табалдырығында. Деректерді жинауға, сақтауға және өңдеуге жұмсалатын шығындарды едәуір қысқартудың, сондай-ақ есептеу қуатын едәуір ұлғайтудың арқасында цифрландыру бүкіл әлемдегі экономикалық қызметті өзгертеді. Бұл өндірістік-өткізу тізбектеріне, біліктілік талаптарына, өндіріс пен саудаға әсер етеді және түрлі салаларда қолданыстағы құқықтық және нормативтік шеңберлердің бейімделуін талап етеді деп күтілуде. Бұл маңызды мүмкіндіктерді, сондай-ақ дамушы елдер үшін проблемаларды аша отырып, 2030 жылға дейінгі кезеңге арналған тұрақты даму саласындағы күн тәртібін жүзеге асыру үшін елеулі зардаптарға ие.
Қазақстан Республикасының экономикасын дамытуды жеделдету және халықтың өмір сүру сапасын арттыруға, сондай-ақ Қазақстан экономикасын дамудың жаңа жолына көшірумен қатар цифрлық экономикасының болашағын қамтамасыз ету мақсатында әзірленген Цифрлық Қазақстан мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде жасалған бес бағыттың алғашқысы - экономика салаларын цифрландыру. Себебі басқа элементтер қасында экономика салалары өте ауқымды ақпараттар мен экономикалық желілер қатынасынан тұрады. Осы тұста Қазақстан экономикасының негізгі секторларының бірі болып табылатын азық-түлік және экономикалық қауіпсіздікті, сондай-ақ елдің, әсіресе ауылдық жерлердегі еңбек әлеуетін қамтамасыз ететін ауыл шаруашылық саласын цифрландыру қажеттігін және цифрландыруға дайындық деңгейін зерттеп өтейік.
Ауыл шаруашылығы өнімдері нарығында бәсекелестік күрестің күшейіп келе жатқан және тұтынушылардың тез өзгеріп отыратын артықшылық жағдайында АӨК салаларындағы проблемаларды шешу цифрлық ауыл шаруашылығына (нақты егін шаруашылығына, еңбек өнімділігін арттыру үшін цифрлық технологияларды белсенді пайдалануға) көшу негізінде мүмкін болады.
АӨК субсидиялары автоматтандырылған ақпараттық жүйесінің мақсаты АӨК субсидиялау процесінің негізгі функцияларын біріктіру 1С:Предприятие 8 бағдарламалық платформасында құрылған. АӨК субсидиялары автоматтандырылған ақпараттық жүйесі - агроөнеркәсіптік кешенді қолдауға субсидияларды есепке алу, мониторингілеу және бақылау процесін ақпараттық қамтамасыз ету, алушылар бойынша субсидияларды талдау және субсидия алушылардың қаржы-экономикалық жағдайы туралы мәліметтер. Ол ауыл шаруашылығы министрлігі мен субъектілер арасындағы келісімдерге қол қою уақытын айтарлықтай қысқарту есебінен ауыл шаруашылығы тауар өндірушілеріне субсидияларды шамамен 2-3 есеге жеткізуді жеделдетуге мүмкіндік береді [12].
Ауыл шаруашылығын цифрландыру арқылы келесі міндеттерді шешуге болады:
еңбек өнімділігін арттыру;
салада жаһандық жоспарлауды қамтамасыз ету және нарық қатысушыларына нақты ұсыныстар беру үшін, оның ішінде жасанды интеллектті пайдалана отырып, ҚР АШМ және өңірлердің ақпараттық ресурстарын ықпалдастыру;
аймақтық (жергілікті) АӨК цифрлық технологияларды енгізу үшін қолдау шаралары мен тетіктерін қалыптастыру мақсатында ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерінен мемлекеттік сервистер мен порталдарды ұсыну;
АӨК кәсіпорындарының мемлекеттік, банктік және сақтандыру өнімдеріне қол жеткізуін қамтамасыз ету үшін цифрлық ауыл шаруашылығы платформасының функционалын интеграциялау және өзара іс-қимылдың кері схемасын әзірлеу аталған құрылымдардың тауар өндіруші кәсіпорындарға өз ұсыныстарымен шығуы;
ауыл шаруашылығы шикізатының, сондай-ақ түпкілікті өнімнің (белгілер, чиптер, идентификаторлар, технологиялар, құрылғылар, жүйелер) қадағалануы негізінде шаруашылықтар мен тұтынушылар үшін агрорынкалардың ашықтығын арттыру үшін жағдай (орта) жасау;
отандық әзірлеуді ынталандыру және ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер мен әзірлеушілерге түрлі цифрлық ашық платформаларға (цифрлық алаң, табын, техниканы, жылыжайлар мен т. б. басқару) қол жеткізуді қамтамасыз ету;
нарыққа қатысушылар үшін дербес деректер пакетін (матрицалар) және технологиялық шешімдердің жаңа мүмкіндіктерін ұсыну;
кәсіпорын мөлшерін ескере отырып, ауыл шаруашылығы өнімдерін (шикізат, жартылай фабрикаттар, қайта өңдеу өнімдері) жылжыту үшін сауда онлайн-платформаларын және жүйелерді енгізу (шаруа және жеке қосалқы шаруашылықтар тиімді сауда алаңдары үшін бәсекелесе алмайды);
цифрлық экономикаға көшу үшін нормативтік-құқықтық актілер мен нормативтік-техникалық талаптарды түзету бойынша ұсыныстарды қалыптастыру процестері үшін платформа құру;
оқу-әдістемелік платформаларды қалыптастыру (стандарттар, оқыту әдістемесі, бағдарламалары);
қазақстандық ауыл шаруашылығы өнімдерінің экспорттық әлеуетін арттыру, жалпы әлемдік өнім өндірісінің процестері мен стандарттарының үйлесімділігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді [13].
Жалпы ауыл шаруашылығы өнімінің оң серпініне қарамастан, жалпы өндіріс тұтыну мен табыстың өсу қарқынынан артта қалып отыр, ал еңбек өнімділігінің төмендігі мен өнімнің бәсекеге қабілеттілігінің төмендігі өндірістің өсуіне мүмкіндік бермейді, бұл ішкі нарықтағы импорттың жоғары үлесін көрсетеді. тұтыну. Қазақстанның ДСҰ-ға кіруі сондай-ақ сыртқы нарықтардағы бәсекеге қабілеттілікке қойылатын талаптарды күшейтті.
АҚШ, Канада және Австралия сияқты дамыған елдердің тәжірибесі цифрлық технологиялар осы дәстүрлі саланы түбегейлі өзгертетінін көрсетеді. Қазіргі заманғы геоақпараттық жүйелер мен IoT қоса алғанда, әртүрлі көздерден алынған ірі масштабты деректер топырақтың тозуын ресурстарды ұтымды пайдалану арқылы жоғары өнімділігін қамтамасыз етеді [14]. Өнеркәсіптік тауарлар интернет арқылы алыстағы фермерлерге автоматтандырылған фермалар құруға мүмкіндік береді. Логистиканың дамыған жүйесі мен электрондық коммерция соңғы пайдаланушы үшін шағын фермерлік шаруашылықтарға да ауыл шаруашылығы өнімдерін жеткізуге арналған шығындарды азайтуға мүмкіндік береді. Бұл-ұлт денсаулығы тұрғысынан да, экспорттық әлеуетті іске асыру тұрғысынан да экологиялық таза өндірісті сақтау мен дамыту үшін маңызды фактор.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының шаруашылығындағы ауыл шаруашылығы өндірушілерінің үлесі елеулі емес, бұл еңбек өнімділігінің өсуін және шығындардың төмендеуін шектейді. Бұдан басқа, ауыл шаруашылығы алқаптары пайдаланылмайды немесе тиімсіз пайдаланылады және оларды қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді перспективада үлкен аумақтан, халықтың жоқтығынан және жердің жай-күйі мен пайдаланылуына мониторинг жүргізу үшін қажетті инфрақұрылымның болмауынан бақылау және талдау қиын [6].
Ауыл шаруашылығында цифрлық - нақты егіншіліктен 4.0 ауыл шаруашылығына дейін жету мүмкіндігін қалыптастырады. Тыңайтқыштар мен пестицидтерді мақсатты қолдану, далалық роботтар мен дрондар, топырақты талдау датчиктері, автономды жүргізу, яғни, цифрлау ауыл шаруашылығында барлық жерде де дамиды. Фермерлер мен жалпы қоғамда қойылатын негізгі сұрақ - ауыл шаруашылығында цифрлық технологияларды енгізу қателік болуы мүмкін. Бір нәрсе анық: цифрландырудың экономикалық әлеуеті зор және экологиялық пайданы жоққа шығармайды. Цифрлау табысты ауыл шаруашылығы практикасына жағдай жасайды [15].
Осыған орай, ауыл шаруашылығын цифрландыру шарттарына сәйкес, екі термин тең уақыт аралығында пайда болады: нақты егіншілік және ақылды егіншілік (Сурет 4).
Сурет 4. Ауыл шаруашылығын цифрландыру терминдері.
Eскерту - [15] әдeбиeт нeгiзiндe aвтopмен құpacтырылған
Нақты егіншілік - бұл зияткерлік электрониканы қолдана отырып, ауыл шаруашылығы алқаптарын мақсатты басқару. Мысал ретінде датчиктердің көмегімен топырақты бағалауға арналған электрондық құрылғыларды, жайылымдардағы бос жануарлардың автоматтандырылған мониторингін және ауыл шаруашылығы техникасын мақсатты бақылауды келтіруге болады. Ауыл шаруашылығын жүргізудің заманауи сараланған әдістері жер учаскелеріндегі кеңістіктік және уақытша өзгергіштікті басқаруға мүмкіндік береді. Яғни, нақты егіншілік дегеніміз нақты жер мен егін туралы деректер қарқынды пайдаланылатын өндіріс пен басқарудың жаңа әдістерін қамтитын ауыл шаруашылығы тұжырымдамасы. Сенсорлық технологиялар мен қолдану әдістері өндірістік үдерістер мен өсу жағдайларын оңтайландыру үшін қолданылады. Ауыл шаруашылығын жүргізудің дәстүрлі әдістеріне қарағанда цифрлық деректерді пайдалану ресурстар мен шығындарды пайдаланудың тиімділігін арттыруы, сондай-ақ қоршаған ортаға әсерін төмендетуі мүмкін.
Жердің нақты учаскесінде топырақтың әр түрлі қасиеттері мен өнімділігінің бар екендігі туралы ақпарат электрондық түрде далалық жазбалардан алынуы мүмкін, бұл фермерлерге нақты уақыт режимінде әрекет етуге мүмкіндік береді. Ауыл шаруашылығы техникасының қозғалыс жолақтарын және жерсеріктік басқарылатын интеллектуалды датчиктерді дәл басқару тұқымдарды, тыңайтқыштарды және пестицидтерді мақсатты түрде енгізуге мүмкіндік береді. Бұл тұқым мен отын шығынын азайтуға мүмкіндік береді.
Болашақ тұжырымдамалар жердің ауқымы мен көлемі туралы ғана емес. Аз, зияткерлік, неғұрлым тиімді сияқты атрибуттар, әсіресе орта ауыл шаруашылығы кәсіпорындары үшін аса маңызды болып келеді. Ұшқышсыздардың көмегімен алынған аэрофотосуреттер, мысалы, топырақ сапасы, жағымсыз өсімдіктер мен өсімдіктер аурулары туралы құнды ақпарат береді. Деректер оңай қол жетімді болғандықтан, тиісті шаралар тез қабылдануы мүмкін. Дала роботтары топырақ пен өсімдіктерді ұқыпты өңдеу үшін өте қолайлы, себебі олар өте жеңіл. Олар бұлттармен бақыланады және тыңайтқыштарды себудің нақты схемасын анықтау үшін пайдаланылуы мүмкін. Олар сондай-ақ, жеке арамшөптерді жоюға қабілетті. Дегенмен, шығарындыдан бос болашаққа бағдарланған осы құралдар үшін құқықтық база Германияда әлі анықталған жоқ.
Дегенмен, ұшқышсыздар мен роботтар шектеулі уақытта ұшуы, жұмыс уақытының шектеулі болуына байланысты үлкен алаңдарда ғана пайдалы. Ауыл шаруашылығы дақылдарын кең ауқымды өсіру үшін әлі де ат күші, комбайндар және ірі ауыл шаруашылығы техникасы қажет.
Ақылды егіншілік - (ауыл шаруашылығы 4.0 және цифрлық ауыл шаруашылығы деп те аталады) к үрделі ауыл шаруашылығы жүйелерін оңтайландыру үшін ақпараттық және ақпараттық технологияларды қолдану болып табылады. Зияткерлік ауылшаруашылық технологияларын интеграциялау және деректерді берудің қазіргі заманғы технологиялары тиімді өндіріс процесін қамтамасыз ету үшін тұқым себуді белгілі бір аймаққа бейімдеуге мүмкіндік береді. Ақпаратты және ақпараттық технологияларды пайдалану фермерлерге нақты деректерге негізделген шешімдер қабылдауға көмектеседі.
Ақылды ауыл шаруашылығы да нақты басқару электроникасына негізделген. Бұл ауылшаруашылық машиналарына деректерді өзара алмасуға мүмкіндік береді, өйткені олардың барлығы электронды өріс жазу файлдарына қол жеткізе алады. Бірақ фермер бұл ақпаратты қалай өңдейді? Фермерлерді қолдау үшін фермерлік басқару жүйесі, ауыл шаруашылық қосымшалары және онлайн платформалар бар. Көбінесе Ауыл шаруашылығы 4.0 деп аталатын Ақылды ауыл шаруашылығы жеке машиналарды ғана емес, барлық ауыл шаруашылық операцияларын да қамтиды. Фермерлер мобильді құрылғыларда (ұялы телефондар немесе планшеттер) нақты уақыттағы деректерге қол жеткізе алады. Мысалы, деректер жиналады, өңделеді және бағаланады, мысалы, топырақтың және өсімдіктердің жай-күйі, жер, климат, ауа райы, ресурстарды пайдалану, еңбек, қаржыландыру сұраулары. Ауыл шаруашылығы бизнесі қазіргі заманғы техника мен жабдықты бір өндірушіден сирек сатып алады. Осылайша, жабдықтар жеткізушілерін таңдау тек оның қаншалықты тиімді екеніне ғана емес, сондай-ақ құрылғылардың бір-бірімен икемді түрде байланыса алатынына байланысты болып табылады [16].
Нақты және ақылды ауыл шаруашылық тұжырымдамаларын үлкен алқаптарға енгізу тиімді болғандықтан, шағын шаруашылықтардың артта қалу мүмкіндігі бар ма? Солтүстіктегі және шығыс Германиядағы ірі шаруашылықтарда нақты фермерлік шаруашылық басым болғанымен, Баден-Вюртемберг сияқты шағын ауылшаруашылық кәсіпорындары бар көптеген фермерлер нақты фермерлік технологияларды қолдана алмайды. Дегенмен, осы саладағы үздіксіз прогресті ескеру маңызды. Аустрияның Августинберг ауыл шаруашылық технологиясы орталығы (Baden-Württemberg) мемлекеттік мекемесі көптеген жылдар бойы экономикалық тиімділік, сондай-ақ жобалық серіктестермен бірлесіп ауыл шаруашылығы әдістерін сынақтан өткізуде. Шағын болып табылатын LTZ дәлме-дәл ауыл шаруашылығының Баден-Вюртемберг ауыл шаруашылық кәсіпорындарында нәтиже экономикалық және экологиялық пайдасы бар деп қорытындылады. LTZ-мен анықталған артықшылықтар өнім сапасын жақсартады, бірлік үшін жоғары өнімділік және өндірістік шығындардың айтарлықтай төмендеуі болып табылады. Аймақтарда үйренген фермерлер қалған фермерлерге экологиялық талаптарды қанағаттандыруға көмектеседі және ауыл шаруашылығын басқару шаралары мен еңбек туралы нұсқаулардың құжаттамасын айтарлықтай жеңілдетеді [17].
Инвестициялық шығындарға келетін болсақ, сыртқы серіктестік барған сайын маңызды бола береді. Баден-Вюртемберг машиналық сақиналары ассоциациясы Баден-Вюртембергте машина сақинасымен жабдықталған, олар машиналарды бөлісуді және басқа да қызметтерді ұсынады. Кейбір қызмет провайдерлері жеке фермалар үшін арнайы шешімдерді ұсынып, фермерлерге үлкен деректерді басқаруға көмектесу туралы кеңестер береді. Қызмет жеткізушілері барлық деректерді жинайды, талдайды және автоматтандырады. Фермер кез келген уақытта араласып, ауыл шаруашылығын басқару шараларын түзете алады. Жеке шешімдер, мысалы, жинау және тасымалдау тұжырымдамасында машинадан машинааралық өзара іс-қимыл сияқты бір жеке қадамды оңтайландырады.
Цифрлық технологиялардың көмегімен ауыл шаруашылығын трансформациялау үшін үлкен әлеует бар және цифрландыру бойынша ірі бағдарлама жағдайында ауыл шаруашылығы сапалы жаңа даму деңгейіне шығып, ел экономикасының қозғаушы күші бола алады. Ауыл шаруашылығын цифрландыру бағдарламасын іске асырудың негізгі бағыттары еңбек өнімділігі мен еңбек өнімділігін арттыру, елдің азық-түлік қауіпсіздігін сақтау болып табылады [1].
Шаруашылықтардың цифрлық фермаға эволюциясы базалық деңгей барлық егіс алқаптарын цифрлау, сондай-ақ топырақтың агрохимиялық жай-күйі карталарын өзектендіру арқылы Е-АӨК бағдарламасы арқылы қамтамасыз етілген. Енді базалық деңгейдің мақсаты алға жылжу, ал алға жылжу - цифрлық ферма болу. Цифрлық эволюция деп аталатын барлық тізбекті фермерлер әзірледі және қолдана алады. Технологиялардың дамуымен элементтер жиынтығы толықтырылады.
Нақты егіншілік элементтері нақты егіншілікті енгізу шеңберінде фермалардың 3 деңгейі анықталды: цифрлық ферма, озық ферма және қажетті элементтер жиынтығы анықталған базалық ферма. Одан әрі жұмыс мемлекеттік қолдау шаралары арқылы фермердің өз деңгейін арттыруға бағытталатын болады (Сурет 5).
Сурет 5. Нақты егіншілік фермаларының 3 деңгейі.
Eскерту - [4] әдeбиeт нeгiзiндe aвтopмен құpacтырылған
Цифрлау әлемде теңдесі жоқ қарқында пайда алып келеді. Цифрлық ілгерілеу туралы, әсіресе ауыл шаруашылығы саласында сандар өздері үшін сөйлейді: 2015 жылы бүкіл әлемде ауыл шаруашылығы техникасымен жасалатын барлық құнның 30%-ы бағдарламалық қамтамасыз етуге, электроника мен датчиктерге тиесілі, автомобиль өнеркәсібінде жасалған құнынан үш есе асатын. Фермерлер үшін және қоршаған орта үшін процестердің цифрлық технологиялар тұжырымдамасына бейімделуі маңызды, себебі инновациялық процестер тиімді және экологиялық тұрақты фермерлерге пайда әкеледі.
Цифрландыру үдерісі бойынша фермерлердің қызметі 3 кезеңнен қамтуы қажет (Сурет 6):
Сурет 6. Фермерлер қызметінің кезеңдері.
Eскерту - [4] әдeбиeт нeгiзiндe aвтopмен құpacтырылған
Осы кезеңдерге сәйкес қызметтерді дамыту үшін олардың ағымдағы мәртебесін және де цифрландыру үдерісінен кейін, қай даму сатысында қандай жетістіктерге жететінімізді, ауыл шаруашылығы қызметтірінің цифрландыру дәрежесін және қандай нәтиже күтетінімізді қарастырайық (Кесте 2).
Кесте 2.
Бастау кезеңі бойынша қызметтердің қазіргі мәртебесі
Ағымдағы мәртебесі
кәсіпкерлік негіздеріне оқытумен жеткіліксіз қамту;
толық ақпарат алудың бірыңғай нүктесі жоқ (технологиялар, зерттеулер, ғылыми жетістіктер);
әлемдік тәжірибе мен қазіргі технологиялар туралы құрылымдалған ақпарат жоқ;
жер алудың күрделі, ұзақ және сыбайлас жемқорлық процесі;
несие алудың ұзақ және ашық емес процесі;
Цифрлық шешімдер (жобалар)
онлайн-оқыту және консалтинг
фермердің технологиялар, жетістіктер және т. б. бойынша ақпараттық порталына арналған контент (ақпарат) (атамекен-аөк бөлігіндегі сервис)
онлайн-кредит беру
онлайн-кепілдік беру
жер беру бойынша рәсімдерді автоматтандыру
Қалай болады
онлайн-ақпаратты алу (бизнес-жоспар құру, мемлекеттік қолдау шаралары, оқыту, технологиялар, жетістіктер және т. б.))
онлайн кеңес беру;
инвесторларды іздеу және идеяларды жариялау алаңы
өтінімдерді онлайн мониторингілеу және кредит, лизинг, кепілдіктер алу
жер учаскесін онлайн алу
Eскерту - [18] әдeбиeт нeгiзiндe aвтopмен құpacтырылған
Бастау кезеңінде шетел тәжірибесінен алып қарасақ, күтілетін нәтижелер қуантады, алайда біздің нақты егіншілігіміздің ағымдағы мәртебесі мәз емес. Әлемдік тәжірибе мен қазіргі технологиялар туралы құрылымдалған ақпарат жоқ және жер алудың күрделі, ұзақ және сыбайлас жемқорлық процесі мен несие алудың ұзақ және ашық емес процесі мәселелері үлкен мәселе болып тұр.Ал цифрландыру енгізу арқылы біз онлайн-ақпаратты алуға (бизнес-жоспар құру, мемлекеттік қолдау шаралары, оқыту, технологиялар, жетістіктер және т. б.)), онлайн кеңес беруге, инвесторларды іздеу және идеяларды жариялау алаңын орнатуға, өтінімдерді онлайн мониторингілеу және кредит, лизинг, кепілдіктер алуға және жер учаскесін онлайн алуға мүмкіндік береді. Енді өндіріс кезеңін қарап көрейік (Кесте 3).
Кесте 3.
Өндіріс кезеңі бойынша қызметтердің қазіргі мәртебесі.
Ағымдағы мәртебесі
субсидияларды алудың ашық еместігі
аграрлық сектордағы еңбек нарығының әлсіз белсенділігі және кадрлардың жеткіліксіздігі
тұқым\ тыңайтқыш\скота\технологиялар туралы ақпараттың жеткіліксіздігі
тұқымдарды, тыңайтқыштарды, өсімдіктерді қорғау құралдарын ұтымсыз пайдалану
техниканың болмауы
ұтымсыз пайдаланылуы
агрохимиялық талдау, космомониторинг, нақты метеодеректер бойынша деректердің болмауы,
фитосанитария және ветеринарияның жеткіліксіз дамуы
Цифрлық шешімдер (жобалар)
онлайн-субсидиялау
(е-тұқым шаруашылығы )
(е-ветеринар)
егіншілік (өсімдік шаруашылығы)
ақылды ферма (мал шаруашылығы)
е-агроном
agrouber (аш техникасы)
онлайн-сақтандыру
ресурстардың салалық геосаясаты
Қалай болады
субсидияларды онлайн алу
аграрлық сектор қызметкерлерін іздеуге арналған алаң
онлайн тұқым алу
онлайн техниканы іздеу және жалға алу
зертханалық зерттеулерді автоматтандыру
топырақ сынамаларын, карантиндік және ветеринариялық объектілерді жинау картасы
ақылды ферма
Eскерту - [18] әдeбиeт нeгiзiндe aвтopмен құpacтырылған
Өндіріс кезеңінде шаруалардың дайын қнімге қол жеткізуге мүмкіндік беретін қызметтер мен ресурстар көзіне қол жеткіземіз. Ол қызметтерге субсидияларды онлайн алу, аграрлық сектор қызметкерлерін іздеуге арналған алаң, онлайн тұқым алу, онлайн техниканы іздеу және жалға алу, зертханалық зерттеулерді автоматтандыру мен топырақ сынамаларын, карантиндік және ветеринариялық объектілерді жинау картасы және ақылды ферма жатады. Цифрландыру аяғында біз келесі көрсеткішге жетеді деп күтіледі (Кесте 4):
Кесте 4.
Нәтиже кезеңі бойынша қызметтердің қазіргі мәртебесі.
Ағымдағы мәртебесі
ауыл шаруашылығы тауарларын сұрыптау және орау әдістері туралы ақпараттың болмауы
әлсіз логистика, маусымдық кезеңде техниканың болмауы
бос қоймаларқоймалар жоқ
сатып алушыларды іздеу процесі
ветеринарияның ашық емес қызметі
Цифрлық шешімдер (жобалар)
аөк-дегі электрондық сауда
agrouber (тасымалдау)
сақтау орындарынқоймаларды тіркеу\брондау, толтырылуын есепке алу
фермадан үстелге дейін а ш өнімдерін бақылау
Қалай болады
ауыл шаруашылығы өнімдерін онлайн сату;
тасымалдау және сақтау іздеу және брондау
қойманың параметрлерін электрондық басқару және ауыл шаруашылығы өнімдерінің мониторингі онлайн
Eскерту - [18] әдeбиeт нeгiзiндe aвтopмен құpacтырылған
Осы кестелер арқылы біз фермерлердің қызметі қандай жағдайда және де цифрландыру барысында қай бағытта және қалай дамитындығын қөре аламыз.
Ауыл шаруашылығы күрделі кешен. Ол жеке, бірақ өзара тәуелді процестер кешені болып табылады. Ауыл шаруашылығы жұмыстары жақсы өнімді қамтамасыз ету үшін тиімді кезеңдерде ұйымдастырылуы тиіс. Осылайша, бұл өнімнің табысы фермер, қызмет көрсету және консалтинг технологиясы мен концепциясымен құрылған үшбұрышқа негізделген.
Ауыл шаруашылығында цифрлы технологияны жетілдіре пайдалану азық-түлікке деген сұраныстың өсіп келе жатқанын, ал ол бастапқы өндірістің тұрақтылығын қамтамасыз ете алады. ЕО-ның Horizon 2020 зерттеу және инновациялық бағдарламасы ақылды ауыл шаруашылығы саласында жобаларды қаржыландыруда. Алғашқы нәтижелерден-ақ ауыл шараушылығын цифрландырудың заман талабы екендігіне барынша көз жетеді. Оған қоса жоғарыда айтылған фактілердің барлығы цифрландыру тиімділігін көрсетті [19].
Ауыл шаруашылығын цифрландырудың шетелдік тәжірибесін қазақстан жағдайында қолдану мүмкіндіктері
Бүгінгі таңда цифрландыру үдерісі әлемнің барлық елдерін қозғады. Сонымен қатар, әрбір елде цифрлық дамудың басым бағыттары анықталған. Қазір цифрландырудың ұлттық бағдарламалары әлемнің 15-тен астам елінде іске асырылып жатыр. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz