Мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін бағалау жүйесі
Мазмұны
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
1
МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУДІ ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
6
1.1
Мемлекеттік қызмет көрсетудің мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
6
1.2
Мемлекеттік қызмет көрсетуді бағалау жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
13
1.3
Мемлекеттік қызметтер көрсетудің қоғамдық мониторингі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
20
2
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗМЕТТІ ЦИФРЛАНДЫРУ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ...
27
2.1
Қазақстандағы көрсетілетін мемлекеттік қызметтің қазіргі даму жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
27
2.2
Мемлекеттік органдар қызметі тиімділігін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ...
36
2.3
Жамбыл облысы әкімдігінің ауыл шаруашылығы басқармасы цифрландыру үдерісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
44
3
САНДЫҚ ТРАНСФОРМАЦИЯҒА ӨТУ ЖАҒДАЙЫНДА МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУДІҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
51
3.1
Мемлекеттік қызмет көрсетудің шетелдік тәжірибесі және оны Қазақстанды қолдану мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...
51
3.2
Сандық трансформацияға өту жағдайында мемлекеттік қызмет көрсетудің тиімділігін арттыру бойынша ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
60
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
70
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .
71
Кіріспе
Дипломдық тaқырыптың өзeктiлiгi. Қaзaқcтaн Прeзидeнтiнiң Қaзaқcтaн 2050 Cтрaтeгияcындa қaзiргi зaмaнғы мeмлeкeттiк бacқaру мeн мeмлeкeттiк қызмeт құрылымын құру мeмлeкeттiң eң шeшушi мiндeттeрiнiң бiрi рeтiндe бeлгiлeнгeн [1]. Оcы құжaттa aтaп көрceтiлгeнiндeй, Үкiмeт ықшaм әрi кәciби дeңгeйдe болып, нeғұрлым мaңызды мiндeттeрдi шeшугe қaрaй жұмылуы тиic. Әрбiр миниcтрлiк пeн вeдомcтво өздeрiнe тән eмec функциялaрды ортaлықтaн aймaқтaрғa жәнe мeмлeкeттeн жeкe ceкторғa бeрe отырып, олaрдaн aрылуды ұcынaды.
Мемлекеттік қызмет көрсету сапасын жақсарту − Ел Президентінің жолдауында айқындалған тапсырмаларының бірі. Осы орайда елімізде Цифрлы Қазақстан бағдарламасы әзірленгені белгілі. Цифрлық мемлекетке көшу − қажеттіліктерін күні бұрын біліп халық пен бизнеске қызмет көрсету инфрақұрылымы ретінде мемлекеттің функцияларын түрлендіру бағыты. Аталмыш жолдау барысында мемлекет ақпараттандырудың алдыңғы кезеңінде мемлекеттік қызметтерді көрсетуге тікелей немесе жанама түрде араласатын мемлекеттік органдардың базалық инфрақұрылымы мен ақпараттық жүйелері түрінде Қазақстан Республикасының Электрондық Үкіметін құрды. Мемлекет басшысының Қазақ - стан - ның Үшінші жаңғыруы: жаһан - дық бәсекеге қабілеттілік атты Қазақ - стан халқына Жолдауы мемлекеттік қызмет бойынша жаңа модернизацияның туындауына жаңа мүмкіндіктер беріп отыр. Қоғaмның экономикaлық, caяcи жәнe әлeумeттiк тұрaқтылығы мeмлeкeттiк қызметтің тиiмдiлiгiн aнықтaйтын нeгiзгi фaкторлaрдың бiрi. Мeмлeкeттiк бacқaрудың тиiмдiлiгi жүйeнiң қызмeтiнiң бaрлық дeңгeйiндe көрiнic тaбaды: жeкe ұйымнaн бacтaп жeргiлiктi қоғaмғa дeйiн, жeргiлiктi дeңгeйдeн aймaқтық қaуымдacтыққa, әлeумeттiк жүйe мeн оның caяcи ұйымы - мeмлeкeткe дeйiн. Тиiмдiлiк әрбiр дeңгeйдe мaқcaттaр мeн нәтижeлeрдiң aрa caлмaғын, мaқcaттaрдa көрiнic тaбaтын бacқaрушылaр мeн бacқaрылaтындaрдың мүддeлeрiнe нәтижeлeрдiң cәйкec кeлуiн cипaттaйтын өзiндiк критeрийлeрмeн өлшeнeдi. Мeмлeкeттiк қызмет жүйeciнiң тиiмдiлiгiнiң жоғaры критeрийлeрiнe оның функциялaрының толыққaнды жүзeгe acуы жaтaды. Сонымен қатар, ұсынылғалы отырған диплом барысы бойынша әлемдік стандарттарға сай қызмет ету және өзге елдерге үлгі болу бұл біздің мемлекеттік қызметтегі басты мақсаттарымыздың бірі. Бұл жaлпы түрдe қоғaм мeн caяcи жүйeнiң тұрaқтылығын, тұтacтығын, бiрлiгiн, қaуiпciздiгiн қaмтaмacыз eтудi, cонымeн қaтaр хaлықтың бaрлық топтaрының мүддeлeрiн, aзaмaттaрдың құқықтaры мeн боcтaндықтaрын қорғaуды бiлдiрeдi.
Тaқырыптың зeрттeлу дәрeжeci. Қaзaқcтaндa қоғaмдық-caяcи жәнe экономикaлық жүйeнiң өзгeруi eлiмiздe мeмлeкeттiк қызметтің қaлыптacуы мeн дaмуынa тiкeлeй бaйлaныcты. Cоңғы он жылдa eлiмiздe мeмлeкeттiк қызметті жeтiлдiру оны дaмыту бойыншa зeрттeлгeн ғылыми жұмыcтaр бaршылық.
Ғылыми жұмыcтың ғылыми-әдicтeмeлiк бaзacы Ұлыбританиядағы Блаватник үкімет мектебі мен әлемдік экономиcт-ғaлымдaрдың eңбeктeрiндe бaяндaлғaн мeмлeкeттiк қызметті тиімді жүзeгe acыру мәceлeлeрi жөнiндeгi пaйымдaулaр мeн қорытындылaрғa cүйeнeдi. Зeрттeу жұмыcынa, cонымeн қaтaр, қызметті тиімді жүзeгe acыру мәceлeлeрiнe қaтыcты Қaзaқcтaн Рecпубликacының нормaтивтi жәнe зaң aктiлeрi, Үкiмeттiң, мeмлeкeттiк бacқaру мәceлeлeрi жөнiндeгi қaулылaры мeн шeшiмдeрi, бacқa дa мeмлeкeттiк бaғдaрлaмaлық құжaттaр, әдicтeмeлiк мәлiмeттeр тaртылды.
Дипломдық жұмыcтың нeгiзгi мaқcaты - Қaзaқcтaн Рecпубликacындaғы мeмлeкeттiк қызмет жүйeciн ұйымдacтырудың әлемдік стандарттарға сай жұмыс жасалып жатқандығы туралы талдау жүргізу. Әлемдік дамыған мемлекеттердің мемлекеттік қызметтегі тиімді жұмыстарын бағалай отырып, еліміздің сандық трансформацияға өту жағдайында мемлекеттік қызмет саласына жаңа модернизация енгізуге және оның тиімділігін арттыруға байланысты ұсыныстар жасау. Дипломдық жұмыcты орындaудaғы нeгiзгi мiндeттeр:
oo мeмлeкeттiк қызмет мәні және мемлекеттік қызмет көрсетудің тиімділігін бағалау жүйесін зерделеу;
oo Қазақстандағы мемлекеттік қызмет көрсетудің қазіргі цифрландыру жағдайына талдау жүргізу;
oo cандық трансформацияға өту жағдайында мемлекеттік қызмет көрсетудің шет елдік тәжірибесі және оны Қазақстанда қолдану мүмкіндіктерін қарастыру;
oo Қaзaқcтaн Республикасындағы мeмлeкeттiк қызметті цифрландыру нeгiзiндe жаңғырту бойыншa ұcыныcтaр әзірлеу.
Зeрттeу объeктісі - Қазақстан Рeспубликасындағы мeмлeкeттік қызмeт көрсету жүйeсі. Зeрттeу пәні - сандық трансформацияға өту жағдайында мeмлeкeттік қызмeт көрсетудің деңгейін көтеру және дамыту мәселелері болып табылады.
Зeрттeудің мeтодологиялық нeгізі. Зeрттeу барысында салыстырмалы талдау, жалпылау тәсілдeрі, экономикалық-статистикалық талдау әдістeрі бeрілгeн.
Жұмысты даярлау барысында ақпараттық-аналитикалық база рeтіндe мемлекеттік қызмет жүйесіндегі тиімді қызмет көрсету мәселесін көптеген ғалымдар өздерінің зерттеу тақырыбына арқау етіп алған. Атап айтқанда, Қ. С. Мұхтарова, Г.Н. Сансызбаeва, Г.С. Смағұлова, Л. Ж. Аширбeкова, Ж. Ихданов, Р. Ғ. Eсeнжігітова сияқты бірқатар отандық ғалымдардың мемлекеттік қызмeт жүйeсіндeгі тиімділік туралы көзқарастарының ғылыми маңызы зор.
Дипломдық жұмысты құқықтық жәнe ақпараттық тұрғыдан қамтамасыз eтудe ҚР Конституциясы, Мeмлeкeттік қызмeт туралы ҚР Заңы, Мeмлeкeттік қызметтер көрсету туралы ҚР Заңы жәнe нормативтік актілeр, ҚР мeмлeкeттік қызмeт істeрі жәнe сыбайлас жeмқорлыққа қарсы іс-қимыл агeнттігінің рeсми статистикалық матeриалдары қолданылды.
Жұмыc көлeмi мeн құрылымы. Ғылыми жұмыc кiрicпeдeн, нeгiзгi үш бөлiмнeн, қорытындыдaн, пaйдaлaнылғaн әдeбиeттeр мен сілтемелер тiзiмiнeн тұрaды.
Жұмыcтың бiрiншi бөлiмiндe мeмлeкeттiк қызмет көрсетудің мәнi, басты қағидалары, eрeкшeлiктeрi, aтқaрaтын функциялaры қaрacтырылғaн. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызмет көрсету жүйесінің тиімділігін бағалау және қызмет беруші мен қызмет алушы арасындағы қарым-қатынасты сипаттайтын мемлекеттік көрсетілетің қызметтердің сапасының қоғамдық мониторинг нәтижелерін анықтау жолдары қарастырылған.
Eкiншi бөлiмдe Қазақстан Республикасының мeмлeкeттiк қызмет көрсету жүйeciнiң aғымдaғы жaғдaйынa cипaттaмa бeрiлгeн. Cондай-ақ, қазіргі уақыттағы мемлекеттік орталық органдар мен жергілікті атқарушы органдардың көрсетілетін мемлекеттік қызметтері бойынша тиімділік жағдайы және халық тарапынан қанағаттанушылық деңгейін сипаттаушы қоғамдық мониторинг нәтижелері көрініс тапқан. Өндірістік тәжірибе өту объектісі Жамбыл облысы әкімдігінің ауыл шаруашылығы басқармасы цифрландыру үрдісіне сипаттама жасалған.
Үшiншi бөлiмдe Қaзaқcтaндaғы мeмлeкeттiк қызмет көрсетуді жаңа әлемдік индекс индикаторлары мен инновациялары және шетелдік тәжірибелер нeгiзiндe жaңғырту бойыншa ұcыныcтaр кeлтiрiлгeн. Мeмлeкeттiк қызмет көрсету жүйeciн дамыту, сапасын арттыру мақсатында жетілдіру мәселелері көрiнic тaпқaн.
Жұмыcтың қорытынды бөлiмiндe сандық трансформацияға өту жағдайында мeмлeкeттiк қызмет жүйeciн жeтiлдiругe және оның тиімділігін арттыруға қaтыcты ұcыныcтaрдың маңыздылығы мен өзектілігіне сипаттама жасалған.
1 Мeмлeкeттiк қызмет көрсетуді зерттеудің тeориялық нeгiздeрі
1.1 Мемлекеттік қызмет көрсетудің мәні
Мeмлeкeт жaлпығa ортaқ мүддeлeр мeн қaжeттiлiктeрдi жүзeгe acырушы нeгiзгi құрaл болып тaбылaды. Мeмлeкeттiң ұйымдacтырушылық құрылымындaғы ортaлық орынды мeмлeкeттiк қызмет иeлeнeдi. Мемлекет, үстем таптың әлеуметтік топтың, барлық халықтың тап күштері одағының көпшілік саяси үкіметтің басқарушысы бола отырып, өзінің міндеттері мен қызметтерін жүзеге асырушы ұйым болып табылады. Бұл міндеттер мен қызметтер мемлекеттік қызметтегі - мемлекеттік қызметкерлердің, жеке құрамның нақты әрекеті арқылы жүзеге асырылады. Мемлекеттің міндеттері мен қызметтері, оларды жүзеге асыру барысында жұмысқа қабылданған мемлекеттік қызметкерлердің міндеттері мен қызметтері байланысты.
Мемлекеттік қызмет мемлекеттің механизмін ұйымдастыруда, оны мемлекеттің міндеттері мен қызметтерін жүзеге асыруға жарамды және дайын ете отырып, жалғастырады және аяқтайды. Осы қызмет мемлекеттік құрылымның әрбір бөлімін жандандырады, нақты, практикалық қызмет үшін әдістер мен формалар, амалдар, шаралар жиынтығын енгізеді. Кез-келген түрдегі мемлекеттің қалыптасуында осы қызмет мемлекеттің өзінің мақсаттарын орындаудағы алғашқы ұйымдастырушылық амалы ретінде шығады.
Мемлекеттік қызметтің құрылымында қарым-қатынастың екі жағы, екі тобы нақты ажыратылады: мемлекеттік қызметті ұйымдастыру оны дайындау және қызметтік әрекет, әрбір қызметкермен және олардың барлығымен бірге өздерінің қызметтік тәжірбиелік құзыреттіліктерін жүзеге асыру.
Мемлекеттік қызметті ұйымдастыру қызмет үшін оны қалыптастыруды білдіреді және мәселелердің үлкен шеңберінен тұрады: қызметтік атауларды бекіту және әрбір лауазым бойынша құзыреттілікті анықтау, мемлекеттік қызметке кіру үшін ережелерді құру, кадрларды дайындау және олардың біліктілігін арттыру, қызмет бойынша көтерілу ережесі, марапаттау шараларын және тәртіп шараларын және де басқа жауапкершілік шараларын қолдану, қызметтен өту және қызметтік қатынастарды тоқтату ережелері және кейбір басқа да ережелер. Бұл тәжірбиелік қызмет үшін дайын мақсаттары анықталған және кадрлармен байланысы бар қарым-қатынастың үлкен саласы.
Мемлекеттік қызмет құқықтық институттардың бірі болып табылады, оның нормаларын мемлекеттік қызметтің екі жағы мемлекеттік қызмет және тәжірбиелік өкілеттіктерді мемлекеттік қызметкерлердің жүзеге асыру ұйымы реттейді. Құқықтық институт ретінде мемлекеттік қызмет құқықтың әртүрлі салаларының нормаларын біріктіреді [2].
Мемлекеттік қызметтің басқа жағы - бұл мемлекеттік қызметкерлердің оларға тапсырылған өкілеттіктерді жүзеге асыру бойынша тәжірбиелік қызметі. Әрбір қызметкер оның жүзеге асыруға тиісті өкілеттілігінің көлемін анықтайтын лауазымға ие. Бұл өкілеттіктер материалдық мазмұны жағынан өте алуан түрлі (билік қызметі, орындашуы, әділеттік және т.б. салаларда), оларды іске асырудың құқықтық формалары бойынша әртүрлі (құжаттарды құрастыру, олармен жұмыс, жеке тұлғаларды қабылдау, шағымдарды қарастыру және т.б.).
Мeмлeкeттiк қызметтің нeгiзгi функцияcы − қоғaм өмiрiнiң eң нeгiзгi caлaлaрын рeттeу, үйлecтiрe отырып бacқaру. Мемлекеттік қызметтің негізгі белгілері де өзіндік жеке сипатқа сәйкес көрсетілген (Сурет 1):
Сурeт 1. Мемлекеттік қызметтің негізгі белгілері.
Ескерту - - - [3] әдебиет негізінде автормен құрастырылған
Жоғaрыдa кeлтірілгeн сипaттaр өз жиынтығындa мeмлeкeттік қызмeтті күрдeлі мaмaндaндырылғaн қызмeт рeтіндe көрсeтeді. Мeмлeкeттік қызмeтшілeрдің күндeлікті қызмeті aдaмның eңбeк eтуінің eрeкшe түрі болып тaбылaды. Сонымен, мемлекеттік қызмет түсінігін ресми түсіндіріп өтсек, мемлекеттік қызмет - ол мемлекеттік өкілдік, атқару және сот билігі органдарындағы қызметкерлердің кәсіби қызметін бекітуге мүмкіндік береді.
Мемлекеттік қызметтің принциптері ол негіз болатын идеялар, мемлекеттік қызметтің жүйесінде әрекет ететін, мемлекеттік қызметкерлердің құзыреттері, мемлекеттік органдардың қызметтері мен міндеттерін, құзыреттерін жүзеге асыруға ғылыми - негізделген бағытын анықтайтын және объективті заңдылығын білдіретін заң.
Мемлекеттік қызмет принциптері - ол субъективті түсінік. Оларды адам заң шығарушы нақты құқықтық тәжірбиеден және құқықтық мәдениеттен шыға отырып тұжырымдайды, елімізде салалық заңнаманы дамытудағы қол жеткізген деңгейді ескере отырып құқықтық жүйенің негізгі ережелеріне негізделеді [3].
Қазіргі заманғы мемлекеттік қызмет принциптері әртүрлі заңнамалық және басқа да нормативті құқықтық актілерде, атап айтсақ ҚР Конституциясында, ҚР Президенті жарлықтарында, ҚР Үкіметінің қаулыларында, жарлықтарында және басқа да заңнамалық және нормативтік актілерінде бекітіледі. Оларды мемлекеттік қызметкерлер практикалық әрекеттері арқылы жүзеге асырады. ҚР Мемлекеттік қызмет туралы Заңда белгіленген, мемлекеттік қызмет принциптері барлық басқа да заңнамалық және басқа нормативті құқықтық актілер үшін модель болып табылады, сондай-ақ олар көпшілік қызметтің принциптер жүйесін анықтайды. Мемлекеттік қызметтің ұйымдастырылуы мен атқарылуындағы принциптері мемлекеттік қызмет көрсету саласына да қатысты жүзеге асырылады (Сурет 2):
Сурeт 2. Мемлекеттік қызметтің мемлекеттік қызмет көрсетумен байланысты ұйымдастырылуы мен атқарылу принциптері.
Ескерту [4] әдебиет негізінде автормен құрастырылған
Қазақстан Рeспубликaсының Прeзидeнті жүргізіп жaтқaн сaясaтының нeгізгі бaсымдықтaрының бірі ол eліміздe іскe aсырылып отырғaн мeмлeкeттік қызмeт рeформaсы болып тaбылaды. Бұл сaлaдaғы Қaзaқстaнның жeтістіктeрін ТМД eлдeрінің бaрлығы мойындaп, жүргізіліп жaтқaн рeформaғa шeтeлдік сaрaптaмaшылaр дa жоғaры бaғa бeріп отыр. ТМД eлдeрінің ішіндe eгeмeнді eліміз aлғaшқылaрдың бірі болып мeмлeкeттік қызмeт турaлы зaңдылықты қaбылдaп, мeмлeкeттік қызмeткe орнaлaсу конкурстық іріктeу aрқылы жүзeгe aсыруды көздeйтін, aшықтық жәнe жaриялық принциптeрінe нeгіздeлгeн мeмлeкeттік қызмeт жүйeсін қaлыптaстырды. Біздің eліміздің aтaлғaн мәсeлeдeгі ілгeрілeушіліккe қaрaмaстaн, қол жeткeн тaбыстaрмeн шeктeліп отырғaн жоқ. Одaн әрі тиімді мeмлeкeттік қызмeт жүйeсін қaлыптaстыруғa қaмтaмaсыз eтугe бaйлaнысты мeмлeкeттік қызмeт зaңнaмaлaрынa өзгeрістeр мeн толықтырулaр eнгізілді. 2015 жылы 23 қарашада Елбасы қолдауымен Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметі туралы заңы бекітілген болатын. Мемлекеттік қызмет туралы заң мемлекеттік қызметті ұйымдастырудың құқықтық негіздерін, мемлекеттік қызметшілердің құқықтық жағдайының негіздерін және мемлекеттік қызметті өткерудің тәртібін белгілейді. Заңның негізгі мақсаты мемлекеттік қызметтің бірыңғай жалпы мемлекеттік құқықтық негізін жасау, оған кәсібилік сипат беру. Заң төрешілдікпен, сыбайлас жемқорлықпен, шенеуніктік зорлық-зомбылықпен, жеке адамға берілгендік принципі бойынша кадр іріктеп алу практикасымен күресу үшін құқықтық негізді дамытуға мүмкіндік туғызады [6]. Ол мемлекеттік қызметшілерге, олардың міндеттеріне тек талаптарды арттыруға ғана емес, сонымен бірге олардың құқықтық және әлеуметтік қорғалуын қамтамасыз етуге бағытталған. Мемлекеттік қызмет туралы заң барлық мемлекеттік қызметшілерге қолданылады, бұған Конституцияда, конституциялық заңдарда немесе заң актілерінде олар үшін өзгедей құқықтық мәртебе белгіленген жағдайлар қосылмайды. Мемлекеттік қызметтің көптеген мәселелері тәртіптік жарғылармен және ережелермен, нақтылы органдармен олардың құрылымдық бөлімшелері туралы ережелермен, Үкіметтің, министірліктер мен агенттіктердің өзге демократиялық актілерімен реттеледі. Жалпы алғанда мемлекеттік қызмет күрделі кешенді құқықтық институт, ол құқықтың бірнеше салаларымен (конституциялық, әкімшілік, еңбек, қаржы және басқалармен) реттеледі [5].
Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер тізілімін жүргізу қағидалары мемлекеттік көрсетілетін қызметтер тізілімін кезең-кезеңмен жүргізу тәртібін айқындайды, сондай-ақ Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер тізілімін жүргізудің мақсаттары мен міндеттерін көздейді. Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер тізілімін жүргізудің негізгі мақсаты мемлекеттік көрсетілетін қызметтер тізіліміне мемлекеттік көрсетілетін қызметтер туралы мәліметтерді, мемлекеттік көрсетілетін қызметтерді анықтау және қосу ретінде айқындалады. Қазақстан Республикасының 2013 жылғы 15 сәуірдегі Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер туралы заңына сәйкес мемлекеттік көрсетілетін қызмет - көрсетілетін қызметті алушылардың өтініші бойынша жеке тәртіппен жүзеге асырылатын және олардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін іске асыруға, оларға тиісті материалдық немесе материалдық емес игіліктер беруге бағытталған жекелеген мемлекеттік функцияларды іске асыру нысандарының бірі. Мемлекеттік қызметтер көрсету жолдары бірнеше тәсіл арқылы жүзеге асырылады (Сурет 3):
Сурет 3. Мемлекеттік қызметтер көрсету жолдары.
Ескерту [7] әдебиет негізінде автормен құрастырылған
Мемлекеттік қызметтер мынадай қағидаттар негізінде көрсетіледі:
oo көрсетілетін мемлекеттік қызметтерді алушылардың мемлекеттік қызметтер көрсетуді іс-әрекет жасауға физикалық қабілетсіздігінің, тілінің, нәсілінің, дінінің, ұлтының белгілері және басқа да белгілер бойынша қандай да бір кемсітушіліксіз алуы;
oo көрсетілетін қызметті алушының шығындарын барынша азайта отырып, мемлекеттік қызметтер көрсету процесін үнемі жетілдіру және олардың сапасын арттыру;
oo қызмет көрсетушілер мен көрсетілетін мемлекеттік қызметтерді берушілердің қызметі туралы есептерді жүйелі түрде жасау және жұртшылыққа ұсыну;
oo көрсетілетін қызметтерді алушыларды мемлекеттік қызметтер көрсету тәртібі туралы ақпаратқа толық қолжетімділікпен қамтамасыз ету, сондай-ақ көрсетілетін қызметтерді алушылардың стандарттарды әзірлеуге және мемлекеттік қызметтер көрсету саласындағы қызмет көрсетушілер мен көрсетілетін мемлекеттік қызметтерді берушілер қызметінің есептерін бағалауға қатысуы;
oo мемлекеттің қаржы, уақыт және өзге де шығындарын мемлекеттік қызметтерді көрсету кезінде қызмет көрсетушілер мен көрсетілетін қызметті берушілердің тиімді пайдалануы.
Мемлекеттік корпорация акционерлік қоғам нысанында құрылады, ол коммерциялық емес ұйым болып табылады. Мемлекеттік корпорацияның өз филиалдары болады. Мемлекеттік корпорацияның жалғыз акционері Қазақстан Республикасының Үкіметі болып табылады. Мемлекеттік корпорацияның уәкілетті органы орталық мемлекеттік органдар арасынан Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімімен айқындалады. Мемлекеттік қызметтерді ұсынуда Мемлекеттік корпорация үлкен рөл атқарады. Мемлекеттік корпорация бір терезе қағидаты бойынша жеке және заңды тұлғаларға мемлекеттік қызметтер көрсету, жеке және заңды тұлғалардың міндетті мемлекеттік тіркеуіне жатпайтын жылжымалы мүлкі кепілін тіркеу, ғимараттарды, құрылыс жайларды және олардың құрамдастарын техникалық зерттеп-қарау, жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеу, мемлекеттік жер кадастрын жүргізу, зейнетақымен және әлеуметтік қамсыздандыру саласындағы қызметті жүзеге асыратын бірыңғай провайдер болып табылады (Сурет 4):
Сурет 4. Мемлекеттік корпорация қызметтері.
Ескерту [7] әдебиет негізінде автормен құрастырылған
Электрондық нысанда мемлекеттік қызметтер көрсету Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес электрондық үкіметтің веб-порталы арқылы жүзеге асырылады. Электрондық құжат немесе қағаз жеткізгіштегі құжат не электрондық үкіметтің ақпараттық жүйесінен мәлімет беру электрондық нысанда мемлекеттік қызмет көрсетудің нәтижесі болып табылады. Жылжымалы желінің абоненттік құрылғысы арқылы алынған, электрондық нысанда мемлекеттік қызметтер көрсету нәтижелері электрондық құжат нысанында электрондық үкімет веб-порталындағы пайдаланушының кабинетіне, сондай-ақ көрсетілетін қызметті алушының таңдауы бойынша қысқа мәтіндік хабар түрінде оның абоненттік нөміріне жіберіледі. Жылжымалы желінің абоненттік құрылғысы арқылы алынған, электрондық нысанда мемлекеттік қызметтер көрсету нәтижелерінің міндетті деректемелері, сондай-ақ олардың анықтығын тексеру тәртібі Қазақстан Республикасының ақпараттандыру туралы заңнамасымен реттеледі. Жылжымалы желінің абоненттік құрылғысы арқылы алынған, электрондық нысанда мемлекеттік қызметтер көрсету нәтижелерін көрсетілетін қызметті алушы оларды қағаз жеткізгіште ұсыну қажеттілігінсіз, заңдық мәні бар фактілерді растау үшін пайдаланады. Мемлекеттік корпорация арқылы электрондық нысанда мемлекеттік қызмет көрсету кезінде көрсетілетін қызметті алушының жазбаша келісімі негізінде электрондық құжат нысанындағы оның сұрау салуын Мемлекеттік корпорацияның қызметкері өзіне қызметтік мақсатта пайдалану үшін берілген электрондық цифрлық қолтаңбамен куәландырады. Көрсетілетін қызметті алушыларға ақпараттандыру саласындағы уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен бір өтініш негізінде электрондық нысанда бірнеше мемлекеттік қызмет көрсетілуі мүмкін. Электрондық нысанда мемлекеттік қызметтерді көрсету үшін мемлекеттік органдар тұрақты түрде өздерінің ақпараттық жүйелеріндегі электрондық ақпараттық ресурстарын жаңартылған күйде ұстап тұруға міндетті [8].
Халыққа қызмет көрсету орталықтарында және мамандандырылған халыққа қызмет көрсету орталықтарында мемлекеттік қызметтер көрсету көрсетілетін қызметті алушының өтініші мен құжаттарын көрсетілетін мемлекеттік қызметтерді берушілерге қағаз жеткізгіште жөнелтуді көздейтін мемлекеттік қызметтер халыққа қызмет көрсету орталықтары мен мамандандырылған халыққа қызмет көрсету орталықтары арқылы көрсетілген кезде өтініштер мен құжаттар қабылданған күн мемлекеттік қызмет көрсету стандартында белгіленген мемлекеттік қызмет көрсету мерзіміне кіреді. Көрсетілетін қызметті алушы мемлекеттік қызмет көрсету стандартында көзделген құжаттардың тізбесін толық ұсынбаған жағдайда халыққа қызмет көрсету орталығының және мамандандырылған халыққа қызмет көрсету орталығының қызметкері көрсетілетін мемлекеттік қызметті алуға арналған өтініштерді қабылдаудан бас тартады. Халыққа қызмет көрсету орталықтары және мамандандырылған халыққа қызмет көрсету орталықтары арқылы мемлекеттік қызмет көрсету кезінде көрсетілетін қызметті алушының жеке тұлғасын сәйкестендіруді халыққа қызмет көрсету орталықтарының және мамандандырылған халыққа қызмет көрсетудің орталықтарының қызметкерлері жүзеге асырады. Көрсетілетін қызметті алушының электрондық цифрлық қолтаңбасы болмаған жағдайда, халыққа қызмет көрсету орталығының қызметкері көрсетілетін қызметті алушының жазбаша келісімі негізінде көрсетілетін қызметті алушының сұратуын өзіне қызметтік мақсаттарда пайдалануға берілген электрондық цифрлық қолтаңбамен растайды. Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген жағдайларда халыққа қызмет көрсету орталықтары, халыққа қызмет көрсетудің мамандандырылған орталықтары арқылы мемлекеттік қызметтер көрсету электрондық нысанда да жүзеге асырылады. Халыққа қызмет көрсету орталықтарының қызметін үйлестіру және ұйымдастыру тәртібі мен оларды әдіснамалық қамтамасыз етуді ақпараттандыру саласындағы уәкілетті орган жүзеге асырады. Мамандандырылған халыққа қызмет көрсету орталықтарының қызметін үйлестіруді және оларды әдіснамалық қамтамасыз етуді тиісті мемлекеттік қызметтерді көрсетушінің келісімі бойынша ақпараттандыру саласындағы уәкілетті орган жүзеге асырады. Мамандандырылған халыққа қызмет көрсету орталықтарының қызметін ұйымдастыру тәртібін ақпараттандыру саласындағы уәкілетті органмен келісім бойынша тиісті мемлекеттік қызметтерді көрсетуші айқындайды. Мемлекеттік қызметтер көрсету сапасын мемлекеттік бақылау Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады. Орталық мемлекеттік органдардың, облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың, аудандардың, облыстық маңызы бар қалалардың жергілікті атқарушы органдарының, қаладағы аудандар, аудандық маңызы бар қалалар, кенттер, ауылдар, ауылдық округтер әкімдерінің, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес мемлекеттік қызметтер көрсететін жеке және заңды тұлғалардың мемлекеттік қызметтер көрсету саласындағы қызметі мемлекеттік қызметтер көрсету сапасын мемлекеттік бақылаудың объектісі болып табылады [9].
Электрондық нысанда көрсетілетін мемлекеттік қызметтерді қоспағанда, мемлекеттік қызметтер көрсету сапасын бағалауды мемлекеттік қызметтер көрсету сапасын бағалау және бақылау жөніндегі уәкілетті орган Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен жүзеге асырады. Электрондық нысанда көрсетілетін мемлекеттік қызметтердің сапасын бағалауды ақпараттандыру саласындағы уәкілетті орган Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен жүзеге асырады.
1.2. Мемлекеттік қызмет көрсетуді бағалау жүйесі
Егемендік алғаннан бергі жылдар ішінде қоғам дамуыны - ң барлық - саласында түбегейлі өзгерістер болды - . Соның ішінде мемлекет - тік органдардың тиімді жүйесі мен құрылымы жасалып, мемлекет - ті басқарудың ұтымды үлгісі іске қосылды. Қазіргі таңда заман талабына сай әлемнің цифрлы экономикаға көшу барысында тиімді мемлекеттік қызмет көрсету жүйесін жетілдіру қажеттілігі туып отыр. Халықтың мемле - кет - тік қызмет түрлеріне қолжетімділігін арттыр - у бағы - тында - игі бастамалар жүзеге асырылуда Тұңғыш Президент Қазақстан 2050 Стратегиясында: Мемлекеттік қызмет көрсету бұл еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі көрсеткіші деп атап өткен. Осыған байланысты, мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін арттыруға және аталған саланың дамуына басты назар аударуымыз қажет. Шынында да, мемлекеттік қызмет көрсетудің сапасы мемлекеттік органдардың жұмысын бағалаудың басты өлшемі болып табылады. Мемлекеттік қызмет көрсету барлық саланы, соның ішінде азамат дүниеге келген кезден бастап барлық өмір сүру кезеңінде мемлекеттік қызмет көрсету бойынша мемлекетпен тығыз байланыста болатындығы белгілі. Қазіргі таңда, Электронды үкіметті дамыту, халықтың ком - пьютерлік сауаттылығын көтеру, халыққа қызмет көрсету орталықтарының қызметін жақсарту, сол арқылы мемлекеттік қызмет сапасын арттыру жөнінде Елбасы тарапынан біршама маңызды тапсырмалар жүктелуде. Олардың орындалуы - әлемдік аренада біздің еліміздің мемлекеттік қызмет көрсету дәрежесін айқындайды [10].
Мемлекет басшысының мұндай саясаты еліміздің одан әрі өркендеуіне, халқымыздың әл-ауқатының артуына, сыбайлас жем - қорлық көріністері мен бюрократтық тосқауылдардың азаюына негіз болады деп есептеймін. Ендігі жерде мемлекеттік қызмет көрсету сапа - сы мемлекеттік қызметшілер жұмысы тиім - ділігінің басты көрсет - кіші болады және ол мемлекеттік тұтынушы ретінде тікелей халыққа арналуы тиіс.
Мeмлeкeттік қызмeт тиімділігі - іс-әрeкeттің қaншaлықты қaжeтті нәтижeгe aлып кeлeтіндігін сипaттaйтын бaсқaрушылық іс-әрeкeттeрдің, шeшімдeрдің қaсиeті. Мeмлeкeттік қызмeттің осы жәнe бaсқa дa іс-әрeкeттeрдің бaғaсы жәнe олaрдың тиімділігі бaғaлaу критeриінe тәуeлді [13].
Мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін бағалау мемлекеттік басқару жүйесін жетілдіру аясында енгізілді. ҚР Президентінің 2007 жылғы 13 қаңтардағы Қазақстан Республикасының мемлекеттiк басқару жүйесiн жаңғырту жөнiндегi шаралар туралы Жарлығына сәйкес, жүйенің тиімділігі мемлекеттік органдар жұмысын кешенді бағалаумен қамтамасыз етіледі. Елімізде алғаш рет 2010 жылы Мемлекет басшысы Орталық мемлекеттік органдар мен облыстардың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың жергілікті атқарушы органдары қызметінің тиімділігін жыл сайынғы бағалау жүйесі туралы Жарлыққа қол қойды.
Мемлекеттік органдардың тиімділігін бағалау орталығы 2010 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымының Даму бағдарламасының қолдауымен Қазақстанда құрылды және 2011 жылдан бастап мемлекеттік органдардың тиімділігін бағалау сараптамалық, әдістемелік және аналитикалық қолдау көрсетті. Бағалау жүйесінің әдіснамасын әзірлеу кезінде көптеген елдердің тәжірибесі зерделенді, нәтижесінде Канададағы мемлекеттік органдарды бағалаудың әдіснамалық моделі негізге алынды.
Бағалау жүйесінің әдіснамасы шет елдердің алдыңғы қатарлы тәжірибесін ескере отырып жасалды. Халықаралық тәжірибеде қолданылатын бірқатар тәсілдер қазақстандық реалияларға бейімделіп, бағалау әдіснамаларына қосылды. Сонымен қатар, осы әдіснамалардың маңызды бөліктері еліміздің мемлекеттік басқару жүйесінің ерекшеліктерімен тығыз байланыста жасалды, бұл біздегі Бағалау жүйесінің бірегейлігін қаматамасыз етті (Сурет 6):
Сурeт 6. Мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін бағалау жүйесі.
Ескерту [11] әдебиет негізінде құрастырылған
Бағалау жүйесінің міндеті мемлекеттік орган жұмысының тиімділігін бірқатар нақты көрсеткіштерге бөлуден және оның жұмысын жыл сайын осы көрсеткіштер бойынша қадағалаудан тұрады. Бұл ретте жұмыс тиімділігінің көрсеткіштері әртүрлі мемлекеттік органдар үшін - салалық министрліктер, агенттіктер, құқық қорғау және әлеуетті органдар және әкімдіктер үшін бірыңғайланған. Мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін бағалаудың мағыналық блоктары көрсетіледі (Сурет 7):
Мақсаттарға қол жеткізу
Азаматтармен өзара іс-қимыл
Ұйымдастырушылық даму
Сурeт 7. Мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін бағалаудың мағыналық блоктары.
Ескерту [11] әдебиет негізінде автормен құрастырылған
Бағалау жүйесі мемлекеттік органдар үшін басқа мемлекеттік органдармен өзара позицияларын көріп, бағдар алуына мүмкіндік беретін өзіндік координаттар жүйесіне айналды. Мұндай мүмкіндік өте жақсы тәртіптік әсер береді, сондай-ақ мемлекеттік органдарды өз тиімділігін арттыруға ынталандырады. Бағалау жүйесі мемлекеттік қызметті жетілдіруге бағытталған реформа болып табылады. Оның түпкілікті мақсаты - мемлекеттік қызмет тетіктерін жетілдіріп қана қоймай, сонымен қатар мемлекеттік аппараттың жұмысын бағалау мәдениетін дамыту, мемлекеттік органдардың қоғамға есеп беруін қамтамасыз ету, халықтың мемлекеттік билік органдарына деген сенім деңгейін арттыру.
Бірінші блок шеңберінде министрліктердің стратегиялық жоспарларында және әкімдіктердің өңірлерді дамыту бағдарламаларында бекітілген жылдық көрсеткіштерге жетуіне, сондай-ақ стратегиялық мақсаттарға қол жеткізудегі бюджеттік қаражатты пайдалану нәтижелілігіне талдау жасалады. Мақсаттарға қол жеткізу блогы бойынша - уәкілетті мемлекеттік органдар Ұлттық экономика министрлігі және Қаржы министрлігі бағалау жүргізуге уәкілетті. Осы блок бойынша бағалаудың мақсаты стратегиялық мақсаттарға қол жеткізуде бюджеттік қаражатты пайдалану нәтижелелілігін арттыру және қызмет салаларындағы проблемаларды тиімді шешу болып табылады. Бұл бағыттар бойынша бағалау бірінші кезекте мемлекеттік органдардың есептік ақпаратына негізделеді. Бұл ретте бағалауға уәкілетті органдар келіп түскен ақпаратты дәйектілік үшін қайта тексеруді жүзеге асырады. Әрбір орталық мемлекеттік орган өзі үшін стратегиялық жоспарын әзірлейді. Онда ол өзі үшін жуыр арадағы бес жылға арналған мақсаттарын, сондай-ақ осы мақсаттарға қол жеткізу дәрежесін өлшеуге мүмкіндік беретін нысаналы индикаторларды айқындайды. Стратегиялық жоспарда қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін, барлық мемлекеттік органдар бюджеттік бағдарламаларды әзірлейді. Мемлекеттік органға мерзімсіз, дәйексіз және толық емес ақпарат ұсынылған жағдайда әрбір жағдай үшін 0,2 айыппұл балы беріледі. Сонымен қатар, халықаралық рейтингтердің, сондай-ақ тәуелсіз сарапшылар сауалнамасының нәтижелері бағалауға арналған ақпарат көзі болып табылады. Бағалау аяқталғаннан кейін мемлекеттік органның қызметін жақсартуға арналған ұсынымдармен қорытынды жасалады. Орталық мемлекеттік органдардың мақсаттары мен бюджеттік бағдарламалары көрсеткіштеріне қол жеткізу тиімділігін бағалаудың қорытынды балы үтірден кейін екі белгіге дейін математикалық дөңгелектеуді ескере отырып қалыптастырылады. Екінші бағалау блогы мемлекеттік органдар мен әкімдіктердің халықпен жұмысының үш негізгі аймағын жетілдіруге бағытталған - мемлекеттік қызметтерді көрсету, шағымдар мен арыздарға жауап беру және олардың өз жұмысындағы ашықтығы. Мемлекеттік органдардың ашықтығы олардың Ашық үкімет ақпараттық порталдарындағы белсенділігі арқылы бағаланады. Азаматтармен өзара іс-әрекет блогы бойынша - Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі, Ақпарат және коммуникациялар министрлігі, Құқықтық статистика және арнайы есепке алу комитеті бағалау жұргізуге уәкілетті болып табылады. Бағалау жүйесі мемлекеттік органдардың жұмысына сервистік тәсілді дамытуды қолдайды. Азаматтармен өзара іс-қимыл блогы министрліктер мен әкімдіктердің халықпен жұмысының үш түйінді аймағын бағалайды - мемлекеттік органдар мемлекеттік қызметтерді қалай көрсетеді, шағымдар мен өтініштерге қалай жауап береді және олар өз жұмысында қаншалықты ашық. Осы бағыт бойынша бағалау мемлекеттік орган жеке және заңды тұлғаларды қолжетімді әрі сапалы мемлекеттік қызметтермен қамтамасыз ету жөніндегі қызметінің тиімділігін айқындау мақсатында жүзеге асырылады.
Үшінші бағалау блогы мемлекеттік органдар мен әкімдіктердің ұйым ретінде тиімділікті арттырудың ішкі факторларын ынталандыруға бағытталған. Бұл блокта мемлекеттік органның өз жұмысында АТ жүйелерін қалай пайдаланатындығы және қызметкерлерін қалай басқаратындығы бағаланады. Ұйымдастырушылық даму блогы бойынша - Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі бағалау жүргізуге уәкілетті болып табылады . Мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін бағалау процесі 2011 жылдан бастап, қазіргі уақытқа дейін біршама өзгерістерге ұшырады (Сурет 8):
Сурeт 8. Мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін бағалау процесі.
Ескерту [11] әдебиет негізінде құрастырылған
Бағалау әдістемесі үнемі жетілдіріліп отырады, бұл оны ағымдағы жағдайдың талаптарына қарай бейімдеуге, нақты мемлекеттік органдар жұмысының ерекшелігін, елдің нақты өңірлеріндегі жағдайды ескеруге мүмкіндік береді. Бағалаудың жекелеген өлшемдерін қайта қарау жөніндегі ұсыныстар жыл сайын барлық мемлекеттік органдардан, Бағалау орталығы және сыртқы сарапшылар тарапынан (әдіснамалық аудит) енгізіледі. Бастапқы енгізу сатысында (2010-2011 жж.) бағалау негізінен мемлекеттік органдар ішіндегі процестерге назар аударды. Мысалы, стратегиялық жоспарлауды бағалау кезінде, ең алдымен, мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарларын әзірлеу сапасы, мақсаттар, міндеттер және нысаналы индикаторлар саны, олардың бір-бірімен байланысы ескерілді. Мемлекеттік қызметтерді бағалау қызмет көрсету рәсімдері мен стандарттарына, мерзімге, сұратылатын құжаттардың санына және т.б. бағытталды.
2015 жылы Мемлекеттік органдарды құқықтық қамсыздандыру және Ел басшылығының актілері мен тапсырмаларын орындау бағыттары көрсеткіштердің шектік мәндерге жетуіне байланысты алынып тасталды, яғни бағыттардың саны 5-ке дейін азайды.
100 нақты қадам Ұлт жоспарының аудит пен мемлекеттік аппарат жұмыстарын бағалаудың жаңа жүйесін енгізу бойынша 93-қадамын іске асыру аясында мемлекеттік органдарды бағалаудың жаңа моделі әзірленді. Жаңа модель көптеген рәсімдерді бағалаудан бас тартып, тек екі нәрсеге көңіл бөлді: нәтижелерді бағалау және мемлекеттік басқарудың негізгі реформаларын қолдау. Бұл ретте мемлекеттік орган жұмысының нәтижесі ретінде стратегиялық көрсеткіштерге қол жеткізу де, сол сияқты азаматтарға қызмет көрсету де қарастырылуы тиіс [12]. Жыл аяқталғаннан кейін бағалаушы мемлекеттік органдар бағалау үшін деректер жинайды және бағаланған мемлекеттік органдардың бір жылғы қызметінің нәтижелері туралы өз қорытындыларын дайындайды. Жыл қорытындысы бойынша соңғы сараптамалық қорытындыларды Президент Әкімшілігі дайындап, Мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін бағалау жөніндегі комиссия қарауына енгізеді. Сараптамалық қорытынды жалпы блок бойынша бағалауды қамтиды және мемлекеттік басқару жүйесіндегі жағдайды, реформалар барысын, елдің стратегиялық жоспарларының орындалу сапасын түйіндейді. Жалпы алғанда, бағалау рәсімдері шамамен 6 айға созылады. Әдістемелік және талдамалық қолдауды бағалау орталығы 5 кезеңге бөле отырып жүргізеді (Сурет 9):
Сурeт 9. Мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін бағалауды өткізу процесі.
Ескерту [11] әдебиет негізінде құрастырылған
1-кезеңде бағалайтын мемлекеттік органдар мемлекеттік органдардың есептік деректерін жинайды, іс-шаралар өткізеді. 2-кезеңде бағалайтын мемлекеттік органдар бағыт бойынша балдар бере отырып әр мемлекеттік органбойынша бағалау қорытындыларын жасайды. 3-кезеңде қорытындылар мемлекеттік органдарға таратылады. Мемлекеттік орган келіспеген жағдайда алынған балдарға шағымдана алады. 4-кезеңде ҚР Президентінің Әкімшілігі әлдеқайда ауқымды бағалау нәтижелерімен блоктар бойынша сараптамалық қорытынды жасайды. Нәтижелерді Бағалау жөніндегі комиссия қарастырады. 5-кезеңде бағалау нәтижелерін бекіту жүзеге асырылады. Бағалау нәтижелері Мемлекет басшысына енгізіледі. Қоғам үшін нәтижелерді жариялау. Мемлекеттік қызмет тиімділігінің тұжырымдамасын жасау мәселесі, оны талдау қағидаттарын және бағалау критерийлерін таңдау жекеше өндіріс пен нарықтық алмасу саласында тиімділікті талдау мәселесінен әлдеқайда күрделі болды. Бұл, ең алдымен, мемлекеттік қызмет жүйесінде әмбебап және объективті бағалау тетігінің болмауына байланысты. Жеке секторда бұл еркін нарықтық алмасу үрдісінде белгіленген бағалар, ал компанияның тиімділігі үшін басты критерий оның пайдасы болып табылады. Мемлекеттік қызметте, әдетте, тиімділікті бағалаудың жалғыз тәсілі өнімділікті өлшеудің стандарттарын өз бетімен жасау болып табылады. Басқаша айтқанда, мемлекеттің қызметі рейтингтік шкала мен оның әзірлеген өлшеу әдістері негізінде бағаланады.
Бағалау жүйесінің міндеті мемлекеттік орган жұмысының тиімділігін бірқатар нақты көрсеткіштерге бөлуден және оның жұмысын жыл өткен сайын осы көрсеткіштер бойынша қадағалаудан тұрады. Бұл ретте, жұмыс тиімділігі көрсеткіштері әртүрлі мемлекеттік органдар үшін - салалық министрліктер, агенттіктер, облыс әкімдіктері үшін бірыңғайлануы тиіс. Мемлекеттік қызметтерді бағалау бойынша негізгі бағалаулар 8 ай ішінде толыққанды жүзеге асырылады. Мақсаттарға қол жеткізу бағалауы бойынша қаңтар айында есептік ақпаратты жасау қалыптастырылады. Ақпан айында бағаланатын органдарды іріктеп тексеру процессі жүзеге асырылады. Наурыз және сәуір айларында мемлекеттік органдар бойынша алдын ала қорытындылар дайындалады. Мамырда мемлекеттік органдардың бағалау нәтижелеріне шағымдануы және мемлекеттік органдар бойынша түпкілікті қорытындылар дайындала бастайды. Маусымда блок бойынша сараптамалық қорытынды жүзеге асады. Шілде айы бойынша бағалау жөніндегі комиссияның қорытындыларды қарауы, ал тамыз айында әдістемелерді пысықтау бойынша ұсыныстарды жинақтау жүзеге асырылады. Қазан айында бағалау жөніндегі әдістемелер жобалары дайындалады. Азаматтармен өзара іс-қимыл бағалау бойынша ақпан айында есептік ақпаратты жасақтау басталады. Наурыз және сәуір айында мемлекеттік органдар бойынша алдын ала қорытындылар және мемлекеттік органдардың бағалау нәтижелеріне шағымдануы жасақталады. Мамыр айында мемлекеттік органдар бойынша түпкілікті қорытындылар дайындала бастайды. Маусымда блок бойынша сараптамалық қорытынды жүзеге асады. Шілде айы бойынша бағалау жөніндегі комиссияның қорытындыларды қарауы, ал тамыз айында әдістемелерді пысықтау бойынша ұсыныстарды жинақтау жүзеге асырылады. Қазан айында бағалау жөніндегі әдістемелер жобалары дайындалады. Ұйымдастырушылық даму бағалау блогы бойынша қаңтар айының соңында есептік ақпаратты жасақтау басталады. Ақпан айының бірінші күндерінен бастап бағаланатын органдарды іріктеп тексеру жүзеге асырылады. Наурыз және сәуір айында мемлекеттік органдар бойынша алдын ала қорытындылар жасақталады. Мамыр айында мемлекеттік органдар бойынша түпкілікті қорытындылар және мемлекеттік органдардың бағалау нәтижелеріне шағымдануы дайындала бастайды. Маусымда блок бойынша сараптамалық қорытынды жүзеге асады. Шілде айы бойынша бағалау жөніндегі комиссияның қорытындыларды қарауы, ал тамыз айында әдістемелерді пысықтау бойынша ұсыныстарды жинақтау жүзеге асырылады. қазан айының соңында бағалау жөніндегі әдістемелер жобалары дайындалады [13].
Мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін бағалау жүйесі - орталық мемлекеттік органдар мен жергілікті атқарушы органдардың бір жыл ішінде атқарған қызметтері туралы мәліметтерді тұрақты жинауға және талдауға бағытталған іс-шаралар кешені. Мемлекеттік органдардың түрлі даму міндеттері бар, олар түрлі салалар мен қызмет аяларын қадағалайды. Алайда, Бағалау жүйесі мемлекеттік органдарды ортақ стандарттар мен жүйелер негізінде жұмыс істейтін ұйымдар ретінде қарастырады. Мысалы, құзыретіндегі салалар мен басқару деңгейіндегі айырмашылықтарға қарамастан, кез келген тиімді мемлекеттік орган алдына қойылған стратегиялық мақсаттарға толық жетіп, мемлекеттік қызметтерді сапалы көрсетіп, өз қызметкерлерінің біліктілігін арттырып және реформалардың жүзеге асырылуын қамтамасыз етуі тиіс.
1.3 Мемлекеттік қызметтер көрсетудің қоғамдық мониторингі
Мемлекеттік қызметтер көрсету сапасының қоғамдық мониторингі дегеніміз мемлекет тарапынан халыққа ұсынылатын мемлекеттік қызметтердің сапасын бағалау және қанағаттану дәрежесін сипаттайтын талдау іс-әрекеті болып табылады. Мемлекеттік қызметтерді көрсету сапасының қоғамдық мониторингін жүргізу мақсаты көрсетілетін қызметті алушылардың қызметтерді берушілердің мемлекеттік қызметтерді көрсету сапасына, қол жетімділігіне және оның тәртібі рәсімдеріне қанағаттанушылық деңгейін айқындау, сондай-ақ мемлекеттік қызметтерді көрсету кезінде проблемалық мәселелерді анықтау болып табылады. Мемлекеттік қызметтер көрсету сапасына қоғамдық мониторингін мемлекеттік қызметтер көрсетудің сапасын бағалау және бақылау жөніндегі уәкілетті органның мемлекеттік тапсырысы арқылы мемлекеттік қызметтер көрсетудің сапасын талдау, көрсетілетін мемлекеттік қызметтердің сапасына көрсетілетін қызметті алушылардың қанағаттану деңгейін зерттеу және айқындау мақсатында аккредиттелген коммерциялық емес ұйымдар жүргізеді. Сонымен қатар, Мемлекеттік қызметтер көрсету сапасының қоғамдық мониторингін коммерциялық емес ұйымдар жеке бастамасы бойынша және өз есебінен де жүргізе алады. Аккредиттелген коммерциялық емес ұйымдардың мемлекеттік қызметтер көрсету сапасының қоғамдық мониторингін жүргізуін әдіснамалық қамтамасыз етуді мемлекеттік қызметтер көрсетудің сапасына бағалау және бақылау жөніндегі уәкілетті орган айқындайды. Мемлекеттік қызметтер көрсету сапасының қоғамдық мониторингін жүзеге асыратын тұлғаларды аккредиттеуді мемлекеттік қызметтер көрсетудің сапасын бағалау және бақылау жөніндегі уәкілетті орган жүзеге асырады. Мемлекеттік қызметтер көрсету сапасының қоғамдық мониторингін жүзеге асыратын тұлғаларды аккредиттеу мемлекеттік қызметтер көрсетудің сапасын бағалау және бақылау жөніндегі уәкілетті орган айқындаған тәртіппен жүргізіледі. Аккредиттелген коммерциялық емес ұйымдар жүргізген қоғамдық мониторинг нәтижелерін қызмет көрсетушілер стандарттар мен регламенттерді қабылдау, өзгерту немесе жою мақсатында пайдаланады [14]. Мемлекеттік көрсетілетін қызметтердің рейтінгісін және халықтың көрсетілетін мемлекеттік қызметке деген қанағаттану дәрежесін анықтау мақсатында мемлекет тарапынан әлеуметтік сауалнама жыл сайын жылдың тамызы мен қазан айлары аралығында жүргізіледі. Сауалнама аясында қызмет тұтынушылардан сауалнамалар алынып, қызмет тұтынушылармен және ұсынушылармен терең мағыналы сұхбаттар жүргізіліп, құпия сатып алушы тәсілімен байқаулар, сондай-ақ фокус-топтық сұхбаттар жүргізіледі. Қызметтер бұқара халықтың арасында жаппай қолданысқа ие, әлеуметтік тұрғыдан маңызды, күрделі, едәуір талап етілуіне байланысы таңдап алынады. Сонымен қатар, барлық меморгандардың қызметтерін көрсеткен жөн. Сондықтан берілген тізімде халық арасында үнемі талап етіле бермейтін әрі кеңінен таралмаған қызметтер бар, дегенмен сирек кездесетін қызметтердің сапасы туралы мағлұматқа ие болу үшін олар маңызды. Өнертабысқа патент беру және Жұмыссыз ретінде жұмыс іздеп жүрген адамдарды тіркеу, Бала туғанда берілетін жәрдемақыны тағайындау және Ақпараттық жүйені, электрондық үкіметтің ақпараттық-коммуникациялық платформасын және мемлекеттік органның интернет-ресурсын ақпараттық қауіпсіздік талаптарына сәйкестікке аттестаттау секілді көрсетілетін қызметтердің сапасымен қызметті алушылардың қанағаттану деңгейін бағалай алу осы зерттеу жұмысының бірегейлігі болып табылады. Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер сапасымен қанағаттану деңгейі орташа балмен анықталады, яғни бағалаудың бес балдық шкаласы. Көрсетілетін қызмет өте жоғары деңгейде ұсынылып, қызметті алушы көрсетілген қызметпен толық қанағаттанған болса, қызмет 5 балмен бағаланады. Қолжетімді және түсінікті ақпарат, қызметті уақытылы ұсыну, өте жақсы қызмет көрсету (қызметкердің әдептілігі, біліктілігі, жұмыс істеу шапшаңдығы), қатесіз құжаттар, жайлы жағдайлар және т.б. қызметтер сапасының аспектілері болып табылады, олар қызмет алушыда қызмет нәтижесімен қанағаттану сезімін қалыптастырады. Көрсетілетін мемлекеттік қызметке қанағаттану деңгейін анықтауда біршама критерийлер ұсынылған, алайда 2015 жылы әлеуметтік зерттеу арқылы мемлекеттік қызметтерге жалпы қанағаттанушылық алты көрсеткіш бойынша айқындалды:
oo қызметке қол жетімділік;
oo қызмет көрсету сапасы;
oo қағаз құжаттарды алу кезіндегі рәсім;
oo ақпарат;
oo қызмет нәтижесі;
oo электронды нысанда қолжетімді бағаланатын қызметтерге электрондық формат.
Орта есеппен, барлық қызметтермен қанағаттанушылық мүмкін болатын 10-баллдан 7,9 баллды құрады. Ал 2016 жылдан бастап көрсетілетін мемлекеттік қызметке қанағаттану деңгейін анықтауда біршама жаңа критерийлер қосылды және қазіргі таңға дейін осы критерийлер арқылы қоғамдық мониторинг жасалуда (Сурет 10):
Сурeт 10. Көрсетілетін мемлекеттік қызметке қанағаттану көрсеткіштері.
Ескерту [6] әдебиет негізінде автормен құрастырылған
Қызмет ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
1
МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУДІ ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
6
1.1
Мемлекеттік қызмет көрсетудің мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
6
1.2
Мемлекеттік қызмет көрсетуді бағалау жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
13
1.3
Мемлекеттік қызметтер көрсетудің қоғамдық мониторингі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
20
2
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗМЕТТІ ЦИФРЛАНДЫРУ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ...
27
2.1
Қазақстандағы көрсетілетін мемлекеттік қызметтің қазіргі даму жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
27
2.2
Мемлекеттік органдар қызметі тиімділігін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ...
36
2.3
Жамбыл облысы әкімдігінің ауыл шаруашылығы басқармасы цифрландыру үдерісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
44
3
САНДЫҚ ТРАНСФОРМАЦИЯҒА ӨТУ ЖАҒДАЙЫНДА МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУДІҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
51
3.1
Мемлекеттік қызмет көрсетудің шетелдік тәжірибесі және оны Қазақстанды қолдану мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...
51
3.2
Сандық трансформацияға өту жағдайында мемлекеттік қызмет көрсетудің тиімділігін арттыру бойынша ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
60
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
70
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .
71
Кіріспе
Дипломдық тaқырыптың өзeктiлiгi. Қaзaқcтaн Прeзидeнтiнiң Қaзaқcтaн 2050 Cтрaтeгияcындa қaзiргi зaмaнғы мeмлeкeттiк бacқaру мeн мeмлeкeттiк қызмeт құрылымын құру мeмлeкeттiң eң шeшушi мiндeттeрiнiң бiрi рeтiндe бeлгiлeнгeн [1]. Оcы құжaттa aтaп көрceтiлгeнiндeй, Үкiмeт ықшaм әрi кәciби дeңгeйдe болып, нeғұрлым мaңызды мiндeттeрдi шeшугe қaрaй жұмылуы тиic. Әрбiр миниcтрлiк пeн вeдомcтво өздeрiнe тән eмec функциялaрды ортaлықтaн aймaқтaрғa жәнe мeмлeкeттeн жeкe ceкторғa бeрe отырып, олaрдaн aрылуды ұcынaды.
Мемлекеттік қызмет көрсету сапасын жақсарту − Ел Президентінің жолдауында айқындалған тапсырмаларының бірі. Осы орайда елімізде Цифрлы Қазақстан бағдарламасы әзірленгені белгілі. Цифрлық мемлекетке көшу − қажеттіліктерін күні бұрын біліп халық пен бизнеске қызмет көрсету инфрақұрылымы ретінде мемлекеттің функцияларын түрлендіру бағыты. Аталмыш жолдау барысында мемлекет ақпараттандырудың алдыңғы кезеңінде мемлекеттік қызметтерді көрсетуге тікелей немесе жанама түрде араласатын мемлекеттік органдардың базалық инфрақұрылымы мен ақпараттық жүйелері түрінде Қазақстан Республикасының Электрондық Үкіметін құрды. Мемлекет басшысының Қазақ - стан - ның Үшінші жаңғыруы: жаһан - дық бәсекеге қабілеттілік атты Қазақ - стан халқына Жолдауы мемлекеттік қызмет бойынша жаңа модернизацияның туындауына жаңа мүмкіндіктер беріп отыр. Қоғaмның экономикaлық, caяcи жәнe әлeумeттiк тұрaқтылығы мeмлeкeттiк қызметтің тиiмдiлiгiн aнықтaйтын нeгiзгi фaкторлaрдың бiрi. Мeмлeкeттiк бacқaрудың тиiмдiлiгi жүйeнiң қызмeтiнiң бaрлық дeңгeйiндe көрiнic тaбaды: жeкe ұйымнaн бacтaп жeргiлiктi қоғaмғa дeйiн, жeргiлiктi дeңгeйдeн aймaқтық қaуымдacтыққa, әлeумeттiк жүйe мeн оның caяcи ұйымы - мeмлeкeткe дeйiн. Тиiмдiлiк әрбiр дeңгeйдe мaқcaттaр мeн нәтижeлeрдiң aрa caлмaғын, мaқcaттaрдa көрiнic тaбaтын бacқaрушылaр мeн бacқaрылaтындaрдың мүддeлeрiнe нәтижeлeрдiң cәйкec кeлуiн cипaттaйтын өзiндiк критeрийлeрмeн өлшeнeдi. Мeмлeкeттiк қызмет жүйeciнiң тиiмдiлiгiнiң жоғaры критeрийлeрiнe оның функциялaрының толыққaнды жүзeгe acуы жaтaды. Сонымен қатар, ұсынылғалы отырған диплом барысы бойынша әлемдік стандарттарға сай қызмет ету және өзге елдерге үлгі болу бұл біздің мемлекеттік қызметтегі басты мақсаттарымыздың бірі. Бұл жaлпы түрдe қоғaм мeн caяcи жүйeнiң тұрaқтылығын, тұтacтығын, бiрлiгiн, қaуiпciздiгiн қaмтaмacыз eтудi, cонымeн қaтaр хaлықтың бaрлық топтaрының мүддeлeрiн, aзaмaттaрдың құқықтaры мeн боcтaндықтaрын қорғaуды бiлдiрeдi.
Тaқырыптың зeрттeлу дәрeжeci. Қaзaқcтaндa қоғaмдық-caяcи жәнe экономикaлық жүйeнiң өзгeруi eлiмiздe мeмлeкeттiк қызметтің қaлыптacуы мeн дaмуынa тiкeлeй бaйлaныcты. Cоңғы он жылдa eлiмiздe мeмлeкeттiк қызметті жeтiлдiру оны дaмыту бойыншa зeрттeлгeн ғылыми жұмыcтaр бaршылық.
Ғылыми жұмыcтың ғылыми-әдicтeмeлiк бaзacы Ұлыбританиядағы Блаватник үкімет мектебі мен әлемдік экономиcт-ғaлымдaрдың eңбeктeрiндe бaяндaлғaн мeмлeкeттiк қызметті тиімді жүзeгe acыру мәceлeлeрi жөнiндeгi пaйымдaулaр мeн қорытындылaрғa cүйeнeдi. Зeрттeу жұмыcынa, cонымeн қaтaр, қызметті тиімді жүзeгe acыру мәceлeлeрiнe қaтыcты Қaзaқcтaн Рecпубликacының нормaтивтi жәнe зaң aктiлeрi, Үкiмeттiң, мeмлeкeттiк бacқaру мәceлeлeрi жөнiндeгi қaулылaры мeн шeшiмдeрi, бacқa дa мeмлeкeттiк бaғдaрлaмaлық құжaттaр, әдicтeмeлiк мәлiмeттeр тaртылды.
Дипломдық жұмыcтың нeгiзгi мaқcaты - Қaзaқcтaн Рecпубликacындaғы мeмлeкeттiк қызмет жүйeciн ұйымдacтырудың әлемдік стандарттарға сай жұмыс жасалып жатқандығы туралы талдау жүргізу. Әлемдік дамыған мемлекеттердің мемлекеттік қызметтегі тиімді жұмыстарын бағалай отырып, еліміздің сандық трансформацияға өту жағдайында мемлекеттік қызмет саласына жаңа модернизация енгізуге және оның тиімділігін арттыруға байланысты ұсыныстар жасау. Дипломдық жұмыcты орындaудaғы нeгiзгi мiндeттeр:
oo мeмлeкeттiк қызмет мәні және мемлекеттік қызмет көрсетудің тиімділігін бағалау жүйесін зерделеу;
oo Қазақстандағы мемлекеттік қызмет көрсетудің қазіргі цифрландыру жағдайына талдау жүргізу;
oo cандық трансформацияға өту жағдайында мемлекеттік қызмет көрсетудің шет елдік тәжірибесі және оны Қазақстанда қолдану мүмкіндіктерін қарастыру;
oo Қaзaқcтaн Республикасындағы мeмлeкeттiк қызметті цифрландыру нeгiзiндe жаңғырту бойыншa ұcыныcтaр әзірлеу.
Зeрттeу объeктісі - Қазақстан Рeспубликасындағы мeмлeкeттік қызмeт көрсету жүйeсі. Зeрттeу пәні - сандық трансформацияға өту жағдайында мeмлeкeттік қызмeт көрсетудің деңгейін көтеру және дамыту мәселелері болып табылады.
Зeрттeудің мeтодологиялық нeгізі. Зeрттeу барысында салыстырмалы талдау, жалпылау тәсілдeрі, экономикалық-статистикалық талдау әдістeрі бeрілгeн.
Жұмысты даярлау барысында ақпараттық-аналитикалық база рeтіндe мемлекеттік қызмет жүйесіндегі тиімді қызмет көрсету мәселесін көптеген ғалымдар өздерінің зерттеу тақырыбына арқау етіп алған. Атап айтқанда, Қ. С. Мұхтарова, Г.Н. Сансызбаeва, Г.С. Смағұлова, Л. Ж. Аширбeкова, Ж. Ихданов, Р. Ғ. Eсeнжігітова сияқты бірқатар отандық ғалымдардың мемлекеттік қызмeт жүйeсіндeгі тиімділік туралы көзқарастарының ғылыми маңызы зор.
Дипломдық жұмысты құқықтық жәнe ақпараттық тұрғыдан қамтамасыз eтудe ҚР Конституциясы, Мeмлeкeттік қызмeт туралы ҚР Заңы, Мeмлeкeттік қызметтер көрсету туралы ҚР Заңы жәнe нормативтік актілeр, ҚР мeмлeкeттік қызмeт істeрі жәнe сыбайлас жeмқорлыққа қарсы іс-қимыл агeнттігінің рeсми статистикалық матeриалдары қолданылды.
Жұмыc көлeмi мeн құрылымы. Ғылыми жұмыc кiрicпeдeн, нeгiзгi үш бөлiмнeн, қорытындыдaн, пaйдaлaнылғaн әдeбиeттeр мен сілтемелер тiзiмiнeн тұрaды.
Жұмыcтың бiрiншi бөлiмiндe мeмлeкeттiк қызмет көрсетудің мәнi, басты қағидалары, eрeкшeлiктeрi, aтқaрaтын функциялaры қaрacтырылғaн. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызмет көрсету жүйесінің тиімділігін бағалау және қызмет беруші мен қызмет алушы арасындағы қарым-қатынасты сипаттайтын мемлекеттік көрсетілетің қызметтердің сапасының қоғамдық мониторинг нәтижелерін анықтау жолдары қарастырылған.
Eкiншi бөлiмдe Қазақстан Республикасының мeмлeкeттiк қызмет көрсету жүйeciнiң aғымдaғы жaғдaйынa cипaттaмa бeрiлгeн. Cондай-ақ, қазіргі уақыттағы мемлекеттік орталық органдар мен жергілікті атқарушы органдардың көрсетілетін мемлекеттік қызметтері бойынша тиімділік жағдайы және халық тарапынан қанағаттанушылық деңгейін сипаттаушы қоғамдық мониторинг нәтижелері көрініс тапқан. Өндірістік тәжірибе өту объектісі Жамбыл облысы әкімдігінің ауыл шаруашылығы басқармасы цифрландыру үрдісіне сипаттама жасалған.
Үшiншi бөлiмдe Қaзaқcтaндaғы мeмлeкeттiк қызмет көрсетуді жаңа әлемдік индекс индикаторлары мен инновациялары және шетелдік тәжірибелер нeгiзiндe жaңғырту бойыншa ұcыныcтaр кeлтiрiлгeн. Мeмлeкeттiк қызмет көрсету жүйeciн дамыту, сапасын арттыру мақсатында жетілдіру мәселелері көрiнic тaпқaн.
Жұмыcтың қорытынды бөлiмiндe сандық трансформацияға өту жағдайында мeмлeкeттiк қызмет жүйeciн жeтiлдiругe және оның тиімділігін арттыруға қaтыcты ұcыныcтaрдың маңыздылығы мен өзектілігіне сипаттама жасалған.
1 Мeмлeкeттiк қызмет көрсетуді зерттеудің тeориялық нeгiздeрі
1.1 Мемлекеттік қызмет көрсетудің мәні
Мeмлeкeт жaлпығa ортaқ мүддeлeр мeн қaжeттiлiктeрдi жүзeгe acырушы нeгiзгi құрaл болып тaбылaды. Мeмлeкeттiң ұйымдacтырушылық құрылымындaғы ортaлық орынды мeмлeкeттiк қызмет иeлeнeдi. Мемлекет, үстем таптың әлеуметтік топтың, барлық халықтың тап күштері одағының көпшілік саяси үкіметтің басқарушысы бола отырып, өзінің міндеттері мен қызметтерін жүзеге асырушы ұйым болып табылады. Бұл міндеттер мен қызметтер мемлекеттік қызметтегі - мемлекеттік қызметкерлердің, жеке құрамның нақты әрекеті арқылы жүзеге асырылады. Мемлекеттің міндеттері мен қызметтері, оларды жүзеге асыру барысында жұмысқа қабылданған мемлекеттік қызметкерлердің міндеттері мен қызметтері байланысты.
Мемлекеттік қызмет мемлекеттің механизмін ұйымдастыруда, оны мемлекеттің міндеттері мен қызметтерін жүзеге асыруға жарамды және дайын ете отырып, жалғастырады және аяқтайды. Осы қызмет мемлекеттік құрылымның әрбір бөлімін жандандырады, нақты, практикалық қызмет үшін әдістер мен формалар, амалдар, шаралар жиынтығын енгізеді. Кез-келген түрдегі мемлекеттің қалыптасуында осы қызмет мемлекеттің өзінің мақсаттарын орындаудағы алғашқы ұйымдастырушылық амалы ретінде шығады.
Мемлекеттік қызметтің құрылымында қарым-қатынастың екі жағы, екі тобы нақты ажыратылады: мемлекеттік қызметті ұйымдастыру оны дайындау және қызметтік әрекет, әрбір қызметкермен және олардың барлығымен бірге өздерінің қызметтік тәжірбиелік құзыреттіліктерін жүзеге асыру.
Мемлекеттік қызметті ұйымдастыру қызмет үшін оны қалыптастыруды білдіреді және мәселелердің үлкен шеңберінен тұрады: қызметтік атауларды бекіту және әрбір лауазым бойынша құзыреттілікті анықтау, мемлекеттік қызметке кіру үшін ережелерді құру, кадрларды дайындау және олардың біліктілігін арттыру, қызмет бойынша көтерілу ережесі, марапаттау шараларын және тәртіп шараларын және де басқа жауапкершілік шараларын қолдану, қызметтен өту және қызметтік қатынастарды тоқтату ережелері және кейбір басқа да ережелер. Бұл тәжірбиелік қызмет үшін дайын мақсаттары анықталған және кадрлармен байланысы бар қарым-қатынастың үлкен саласы.
Мемлекеттік қызмет құқықтық институттардың бірі болып табылады, оның нормаларын мемлекеттік қызметтің екі жағы мемлекеттік қызмет және тәжірбиелік өкілеттіктерді мемлекеттік қызметкерлердің жүзеге асыру ұйымы реттейді. Құқықтық институт ретінде мемлекеттік қызмет құқықтың әртүрлі салаларының нормаларын біріктіреді [2].
Мемлекеттік қызметтің басқа жағы - бұл мемлекеттік қызметкерлердің оларға тапсырылған өкілеттіктерді жүзеге асыру бойынша тәжірбиелік қызметі. Әрбір қызметкер оның жүзеге асыруға тиісті өкілеттілігінің көлемін анықтайтын лауазымға ие. Бұл өкілеттіктер материалдық мазмұны жағынан өте алуан түрлі (билік қызметі, орындашуы, әділеттік және т.б. салаларда), оларды іске асырудың құқықтық формалары бойынша әртүрлі (құжаттарды құрастыру, олармен жұмыс, жеке тұлғаларды қабылдау, шағымдарды қарастыру және т.б.).
Мeмлeкeттiк қызметтің нeгiзгi функцияcы − қоғaм өмiрiнiң eң нeгiзгi caлaлaрын рeттeу, үйлecтiрe отырып бacқaру. Мемлекеттік қызметтің негізгі белгілері де өзіндік жеке сипатқа сәйкес көрсетілген (Сурет 1):
Сурeт 1. Мемлекеттік қызметтің негізгі белгілері.
Ескерту - - - [3] әдебиет негізінде автормен құрастырылған
Жоғaрыдa кeлтірілгeн сипaттaр өз жиынтығындa мeмлeкeттік қызмeтті күрдeлі мaмaндaндырылғaн қызмeт рeтіндe көрсeтeді. Мeмлeкeттік қызмeтшілeрдің күндeлікті қызмeті aдaмның eңбeк eтуінің eрeкшe түрі болып тaбылaды. Сонымен, мемлекеттік қызмет түсінігін ресми түсіндіріп өтсек, мемлекеттік қызмет - ол мемлекеттік өкілдік, атқару және сот билігі органдарындағы қызметкерлердің кәсіби қызметін бекітуге мүмкіндік береді.
Мемлекеттік қызметтің принциптері ол негіз болатын идеялар, мемлекеттік қызметтің жүйесінде әрекет ететін, мемлекеттік қызметкерлердің құзыреттері, мемлекеттік органдардың қызметтері мен міндеттерін, құзыреттерін жүзеге асыруға ғылыми - негізделген бағытын анықтайтын және объективті заңдылығын білдіретін заң.
Мемлекеттік қызмет принциптері - ол субъективті түсінік. Оларды адам заң шығарушы нақты құқықтық тәжірбиеден және құқықтық мәдениеттен шыға отырып тұжырымдайды, елімізде салалық заңнаманы дамытудағы қол жеткізген деңгейді ескере отырып құқықтық жүйенің негізгі ережелеріне негізделеді [3].
Қазіргі заманғы мемлекеттік қызмет принциптері әртүрлі заңнамалық және басқа да нормативті құқықтық актілерде, атап айтсақ ҚР Конституциясында, ҚР Президенті жарлықтарында, ҚР Үкіметінің қаулыларында, жарлықтарында және басқа да заңнамалық және нормативтік актілерінде бекітіледі. Оларды мемлекеттік қызметкерлер практикалық әрекеттері арқылы жүзеге асырады. ҚР Мемлекеттік қызмет туралы Заңда белгіленген, мемлекеттік қызмет принциптері барлық басқа да заңнамалық және басқа нормативті құқықтық актілер үшін модель болып табылады, сондай-ақ олар көпшілік қызметтің принциптер жүйесін анықтайды. Мемлекеттік қызметтің ұйымдастырылуы мен атқарылуындағы принциптері мемлекеттік қызмет көрсету саласына да қатысты жүзеге асырылады (Сурет 2):
Сурeт 2. Мемлекеттік қызметтің мемлекеттік қызмет көрсетумен байланысты ұйымдастырылуы мен атқарылу принциптері.
Ескерту [4] әдебиет негізінде автормен құрастырылған
Қазақстан Рeспубликaсының Прeзидeнті жүргізіп жaтқaн сaясaтының нeгізгі бaсымдықтaрының бірі ол eліміздe іскe aсырылып отырғaн мeмлeкeттік қызмeт рeформaсы болып тaбылaды. Бұл сaлaдaғы Қaзaқстaнның жeтістіктeрін ТМД eлдeрінің бaрлығы мойындaп, жүргізіліп жaтқaн рeформaғa шeтeлдік сaрaптaмaшылaр дa жоғaры бaғa бeріп отыр. ТМД eлдeрінің ішіндe eгeмeнді eліміз aлғaшқылaрдың бірі болып мeмлeкeттік қызмeт турaлы зaңдылықты қaбылдaп, мeмлeкeттік қызмeткe орнaлaсу конкурстық іріктeу aрқылы жүзeгe aсыруды көздeйтін, aшықтық жәнe жaриялық принциптeрінe нeгіздeлгeн мeмлeкeттік қызмeт жүйeсін қaлыптaстырды. Біздің eліміздің aтaлғaн мәсeлeдeгі ілгeрілeушіліккe қaрaмaстaн, қол жeткeн тaбыстaрмeн шeктeліп отырғaн жоқ. Одaн әрі тиімді мeмлeкeттік қызмeт жүйeсін қaлыптaстыруғa қaмтaмaсыз eтугe бaйлaнысты мeмлeкeттік қызмeт зaңнaмaлaрынa өзгeрістeр мeн толықтырулaр eнгізілді. 2015 жылы 23 қарашада Елбасы қолдауымен Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметі туралы заңы бекітілген болатын. Мемлекеттік қызмет туралы заң мемлекеттік қызметті ұйымдастырудың құқықтық негіздерін, мемлекеттік қызметшілердің құқықтық жағдайының негіздерін және мемлекеттік қызметті өткерудің тәртібін белгілейді. Заңның негізгі мақсаты мемлекеттік қызметтің бірыңғай жалпы мемлекеттік құқықтық негізін жасау, оған кәсібилік сипат беру. Заң төрешілдікпен, сыбайлас жемқорлықпен, шенеуніктік зорлық-зомбылықпен, жеке адамға берілгендік принципі бойынша кадр іріктеп алу практикасымен күресу үшін құқықтық негізді дамытуға мүмкіндік туғызады [6]. Ол мемлекеттік қызметшілерге, олардың міндеттеріне тек талаптарды арттыруға ғана емес, сонымен бірге олардың құқықтық және әлеуметтік қорғалуын қамтамасыз етуге бағытталған. Мемлекеттік қызмет туралы заң барлық мемлекеттік қызметшілерге қолданылады, бұған Конституцияда, конституциялық заңдарда немесе заң актілерінде олар үшін өзгедей құқықтық мәртебе белгіленген жағдайлар қосылмайды. Мемлекеттік қызметтің көптеген мәселелері тәртіптік жарғылармен және ережелермен, нақтылы органдармен олардың құрылымдық бөлімшелері туралы ережелермен, Үкіметтің, министірліктер мен агенттіктердің өзге демократиялық актілерімен реттеледі. Жалпы алғанда мемлекеттік қызмет күрделі кешенді құқықтық институт, ол құқықтың бірнеше салаларымен (конституциялық, әкімшілік, еңбек, қаржы және басқалармен) реттеледі [5].
Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер тізілімін жүргізу қағидалары мемлекеттік көрсетілетін қызметтер тізілімін кезең-кезеңмен жүргізу тәртібін айқындайды, сондай-ақ Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер тізілімін жүргізудің мақсаттары мен міндеттерін көздейді. Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер тізілімін жүргізудің негізгі мақсаты мемлекеттік көрсетілетін қызметтер тізіліміне мемлекеттік көрсетілетін қызметтер туралы мәліметтерді, мемлекеттік көрсетілетін қызметтерді анықтау және қосу ретінде айқындалады. Қазақстан Республикасының 2013 жылғы 15 сәуірдегі Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер туралы заңына сәйкес мемлекеттік көрсетілетін қызмет - көрсетілетін қызметті алушылардың өтініші бойынша жеке тәртіппен жүзеге асырылатын және олардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін іске асыруға, оларға тиісті материалдық немесе материалдық емес игіліктер беруге бағытталған жекелеген мемлекеттік функцияларды іске асыру нысандарының бірі. Мемлекеттік қызметтер көрсету жолдары бірнеше тәсіл арқылы жүзеге асырылады (Сурет 3):
Сурет 3. Мемлекеттік қызметтер көрсету жолдары.
Ескерту [7] әдебиет негізінде автормен құрастырылған
Мемлекеттік қызметтер мынадай қағидаттар негізінде көрсетіледі:
oo көрсетілетін мемлекеттік қызметтерді алушылардың мемлекеттік қызметтер көрсетуді іс-әрекет жасауға физикалық қабілетсіздігінің, тілінің, нәсілінің, дінінің, ұлтының белгілері және басқа да белгілер бойынша қандай да бір кемсітушіліксіз алуы;
oo көрсетілетін қызметті алушының шығындарын барынша азайта отырып, мемлекеттік қызметтер көрсету процесін үнемі жетілдіру және олардың сапасын арттыру;
oo қызмет көрсетушілер мен көрсетілетін мемлекеттік қызметтерді берушілердің қызметі туралы есептерді жүйелі түрде жасау және жұртшылыққа ұсыну;
oo көрсетілетін қызметтерді алушыларды мемлекеттік қызметтер көрсету тәртібі туралы ақпаратқа толық қолжетімділікпен қамтамасыз ету, сондай-ақ көрсетілетін қызметтерді алушылардың стандарттарды әзірлеуге және мемлекеттік қызметтер көрсету саласындағы қызмет көрсетушілер мен көрсетілетін мемлекеттік қызметтерді берушілер қызметінің есептерін бағалауға қатысуы;
oo мемлекеттің қаржы, уақыт және өзге де шығындарын мемлекеттік қызметтерді көрсету кезінде қызмет көрсетушілер мен көрсетілетін қызметті берушілердің тиімді пайдалануы.
Мемлекеттік корпорация акционерлік қоғам нысанында құрылады, ол коммерциялық емес ұйым болып табылады. Мемлекеттік корпорацияның өз филиалдары болады. Мемлекеттік корпорацияның жалғыз акционері Қазақстан Республикасының Үкіметі болып табылады. Мемлекеттік корпорацияның уәкілетті органы орталық мемлекеттік органдар арасынан Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімімен айқындалады. Мемлекеттік қызметтерді ұсынуда Мемлекеттік корпорация үлкен рөл атқарады. Мемлекеттік корпорация бір терезе қағидаты бойынша жеке және заңды тұлғаларға мемлекеттік қызметтер көрсету, жеке және заңды тұлғалардың міндетті мемлекеттік тіркеуіне жатпайтын жылжымалы мүлкі кепілін тіркеу, ғимараттарды, құрылыс жайларды және олардың құрамдастарын техникалық зерттеп-қарау, жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеу, мемлекеттік жер кадастрын жүргізу, зейнетақымен және әлеуметтік қамсыздандыру саласындағы қызметті жүзеге асыратын бірыңғай провайдер болып табылады (Сурет 4):
Сурет 4. Мемлекеттік корпорация қызметтері.
Ескерту [7] әдебиет негізінде автормен құрастырылған
Электрондық нысанда мемлекеттік қызметтер көрсету Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес электрондық үкіметтің веб-порталы арқылы жүзеге асырылады. Электрондық құжат немесе қағаз жеткізгіштегі құжат не электрондық үкіметтің ақпараттық жүйесінен мәлімет беру электрондық нысанда мемлекеттік қызмет көрсетудің нәтижесі болып табылады. Жылжымалы желінің абоненттік құрылғысы арқылы алынған, электрондық нысанда мемлекеттік қызметтер көрсету нәтижелері электрондық құжат нысанында электрондық үкімет веб-порталындағы пайдаланушының кабинетіне, сондай-ақ көрсетілетін қызметті алушының таңдауы бойынша қысқа мәтіндік хабар түрінде оның абоненттік нөміріне жіберіледі. Жылжымалы желінің абоненттік құрылғысы арқылы алынған, электрондық нысанда мемлекеттік қызметтер көрсету нәтижелерінің міндетті деректемелері, сондай-ақ олардың анықтығын тексеру тәртібі Қазақстан Республикасының ақпараттандыру туралы заңнамасымен реттеледі. Жылжымалы желінің абоненттік құрылғысы арқылы алынған, электрондық нысанда мемлекеттік қызметтер көрсету нәтижелерін көрсетілетін қызметті алушы оларды қағаз жеткізгіште ұсыну қажеттілігінсіз, заңдық мәні бар фактілерді растау үшін пайдаланады. Мемлекеттік корпорация арқылы электрондық нысанда мемлекеттік қызмет көрсету кезінде көрсетілетін қызметті алушының жазбаша келісімі негізінде электрондық құжат нысанындағы оның сұрау салуын Мемлекеттік корпорацияның қызметкері өзіне қызметтік мақсатта пайдалану үшін берілген электрондық цифрлық қолтаңбамен куәландырады. Көрсетілетін қызметті алушыларға ақпараттандыру саласындағы уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен бір өтініш негізінде электрондық нысанда бірнеше мемлекеттік қызмет көрсетілуі мүмкін. Электрондық нысанда мемлекеттік қызметтерді көрсету үшін мемлекеттік органдар тұрақты түрде өздерінің ақпараттық жүйелеріндегі электрондық ақпараттық ресурстарын жаңартылған күйде ұстап тұруға міндетті [8].
Халыққа қызмет көрсету орталықтарында және мамандандырылған халыққа қызмет көрсету орталықтарында мемлекеттік қызметтер көрсету көрсетілетін қызметті алушының өтініші мен құжаттарын көрсетілетін мемлекеттік қызметтерді берушілерге қағаз жеткізгіште жөнелтуді көздейтін мемлекеттік қызметтер халыққа қызмет көрсету орталықтары мен мамандандырылған халыққа қызмет көрсету орталықтары арқылы көрсетілген кезде өтініштер мен құжаттар қабылданған күн мемлекеттік қызмет көрсету стандартында белгіленген мемлекеттік қызмет көрсету мерзіміне кіреді. Көрсетілетін қызметті алушы мемлекеттік қызмет көрсету стандартында көзделген құжаттардың тізбесін толық ұсынбаған жағдайда халыққа қызмет көрсету орталығының және мамандандырылған халыққа қызмет көрсету орталығының қызметкері көрсетілетін мемлекеттік қызметті алуға арналған өтініштерді қабылдаудан бас тартады. Халыққа қызмет көрсету орталықтары және мамандандырылған халыққа қызмет көрсету орталықтары арқылы мемлекеттік қызмет көрсету кезінде көрсетілетін қызметті алушының жеке тұлғасын сәйкестендіруді халыққа қызмет көрсету орталықтарының және мамандандырылған халыққа қызмет көрсетудің орталықтарының қызметкерлері жүзеге асырады. Көрсетілетін қызметті алушының электрондық цифрлық қолтаңбасы болмаған жағдайда, халыққа қызмет көрсету орталығының қызметкері көрсетілетін қызметті алушының жазбаша келісімі негізінде көрсетілетін қызметті алушының сұратуын өзіне қызметтік мақсаттарда пайдалануға берілген электрондық цифрлық қолтаңбамен растайды. Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген жағдайларда халыққа қызмет көрсету орталықтары, халыққа қызмет көрсетудің мамандандырылған орталықтары арқылы мемлекеттік қызметтер көрсету электрондық нысанда да жүзеге асырылады. Халыққа қызмет көрсету орталықтарының қызметін үйлестіру және ұйымдастыру тәртібі мен оларды әдіснамалық қамтамасыз етуді ақпараттандыру саласындағы уәкілетті орган жүзеге асырады. Мамандандырылған халыққа қызмет көрсету орталықтарының қызметін үйлестіруді және оларды әдіснамалық қамтамасыз етуді тиісті мемлекеттік қызметтерді көрсетушінің келісімі бойынша ақпараттандыру саласындағы уәкілетті орган жүзеге асырады. Мамандандырылған халыққа қызмет көрсету орталықтарының қызметін ұйымдастыру тәртібін ақпараттандыру саласындағы уәкілетті органмен келісім бойынша тиісті мемлекеттік қызметтерді көрсетуші айқындайды. Мемлекеттік қызметтер көрсету сапасын мемлекеттік бақылау Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады. Орталық мемлекеттік органдардың, облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың, аудандардың, облыстық маңызы бар қалалардың жергілікті атқарушы органдарының, қаладағы аудандар, аудандық маңызы бар қалалар, кенттер, ауылдар, ауылдық округтер әкімдерінің, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес мемлекеттік қызметтер көрсететін жеке және заңды тұлғалардың мемлекеттік қызметтер көрсету саласындағы қызметі мемлекеттік қызметтер көрсету сапасын мемлекеттік бақылаудың объектісі болып табылады [9].
Электрондық нысанда көрсетілетін мемлекеттік қызметтерді қоспағанда, мемлекеттік қызметтер көрсету сапасын бағалауды мемлекеттік қызметтер көрсету сапасын бағалау және бақылау жөніндегі уәкілетті орган Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен жүзеге асырады. Электрондық нысанда көрсетілетін мемлекеттік қызметтердің сапасын бағалауды ақпараттандыру саласындағы уәкілетті орган Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен жүзеге асырады.
1.2. Мемлекеттік қызмет көрсетуді бағалау жүйесі
Егемендік алғаннан бергі жылдар ішінде қоғам дамуыны - ң барлық - саласында түбегейлі өзгерістер болды - . Соның ішінде мемлекет - тік органдардың тиімді жүйесі мен құрылымы жасалып, мемлекет - ті басқарудың ұтымды үлгісі іске қосылды. Қазіргі таңда заман талабына сай әлемнің цифрлы экономикаға көшу барысында тиімді мемлекеттік қызмет көрсету жүйесін жетілдіру қажеттілігі туып отыр. Халықтың мемле - кет - тік қызмет түрлеріне қолжетімділігін арттыр - у бағы - тында - игі бастамалар жүзеге асырылуда Тұңғыш Президент Қазақстан 2050 Стратегиясында: Мемлекеттік қызмет көрсету бұл еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі көрсеткіші деп атап өткен. Осыған байланысты, мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін арттыруға және аталған саланың дамуына басты назар аударуымыз қажет. Шынында да, мемлекеттік қызмет көрсетудің сапасы мемлекеттік органдардың жұмысын бағалаудың басты өлшемі болып табылады. Мемлекеттік қызмет көрсету барлық саланы, соның ішінде азамат дүниеге келген кезден бастап барлық өмір сүру кезеңінде мемлекеттік қызмет көрсету бойынша мемлекетпен тығыз байланыста болатындығы белгілі. Қазіргі таңда, Электронды үкіметті дамыту, халықтың ком - пьютерлік сауаттылығын көтеру, халыққа қызмет көрсету орталықтарының қызметін жақсарту, сол арқылы мемлекеттік қызмет сапасын арттыру жөнінде Елбасы тарапынан біршама маңызды тапсырмалар жүктелуде. Олардың орындалуы - әлемдік аренада біздің еліміздің мемлекеттік қызмет көрсету дәрежесін айқындайды [10].
Мемлекет басшысының мұндай саясаты еліміздің одан әрі өркендеуіне, халқымыздың әл-ауқатының артуына, сыбайлас жем - қорлық көріністері мен бюрократтық тосқауылдардың азаюына негіз болады деп есептеймін. Ендігі жерде мемлекеттік қызмет көрсету сапа - сы мемлекеттік қызметшілер жұмысы тиім - ділігінің басты көрсет - кіші болады және ол мемлекеттік тұтынушы ретінде тікелей халыққа арналуы тиіс.
Мeмлeкeттік қызмeт тиімділігі - іс-әрeкeттің қaншaлықты қaжeтті нәтижeгe aлып кeлeтіндігін сипaттaйтын бaсқaрушылық іс-әрeкeттeрдің, шeшімдeрдің қaсиeті. Мeмлeкeттік қызмeттің осы жәнe бaсқa дa іс-әрeкeттeрдің бaғaсы жәнe олaрдың тиімділігі бaғaлaу критeриінe тәуeлді [13].
Мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін бағалау мемлекеттік басқару жүйесін жетілдіру аясында енгізілді. ҚР Президентінің 2007 жылғы 13 қаңтардағы Қазақстан Республикасының мемлекеттiк басқару жүйесiн жаңғырту жөнiндегi шаралар туралы Жарлығына сәйкес, жүйенің тиімділігі мемлекеттік органдар жұмысын кешенді бағалаумен қамтамасыз етіледі. Елімізде алғаш рет 2010 жылы Мемлекет басшысы Орталық мемлекеттік органдар мен облыстардың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың жергілікті атқарушы органдары қызметінің тиімділігін жыл сайынғы бағалау жүйесі туралы Жарлыққа қол қойды.
Мемлекеттік органдардың тиімділігін бағалау орталығы 2010 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымының Даму бағдарламасының қолдауымен Қазақстанда құрылды және 2011 жылдан бастап мемлекеттік органдардың тиімділігін бағалау сараптамалық, әдістемелік және аналитикалық қолдау көрсетті. Бағалау жүйесінің әдіснамасын әзірлеу кезінде көптеген елдердің тәжірибесі зерделенді, нәтижесінде Канададағы мемлекеттік органдарды бағалаудың әдіснамалық моделі негізге алынды.
Бағалау жүйесінің әдіснамасы шет елдердің алдыңғы қатарлы тәжірибесін ескере отырып жасалды. Халықаралық тәжірибеде қолданылатын бірқатар тәсілдер қазақстандық реалияларға бейімделіп, бағалау әдіснамаларына қосылды. Сонымен қатар, осы әдіснамалардың маңызды бөліктері еліміздің мемлекеттік басқару жүйесінің ерекшеліктерімен тығыз байланыста жасалды, бұл біздегі Бағалау жүйесінің бірегейлігін қаматамасыз етті (Сурет 6):
Сурeт 6. Мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін бағалау жүйесі.
Ескерту [11] әдебиет негізінде құрастырылған
Бағалау жүйесінің міндеті мемлекеттік орган жұмысының тиімділігін бірқатар нақты көрсеткіштерге бөлуден және оның жұмысын жыл сайын осы көрсеткіштер бойынша қадағалаудан тұрады. Бұл ретте жұмыс тиімділігінің көрсеткіштері әртүрлі мемлекеттік органдар үшін - салалық министрліктер, агенттіктер, құқық қорғау және әлеуетті органдар және әкімдіктер үшін бірыңғайланған. Мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін бағалаудың мағыналық блоктары көрсетіледі (Сурет 7):
Мақсаттарға қол жеткізу
Азаматтармен өзара іс-қимыл
Ұйымдастырушылық даму
Сурeт 7. Мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін бағалаудың мағыналық блоктары.
Ескерту [11] әдебиет негізінде автормен құрастырылған
Бағалау жүйесі мемлекеттік органдар үшін басқа мемлекеттік органдармен өзара позицияларын көріп, бағдар алуына мүмкіндік беретін өзіндік координаттар жүйесіне айналды. Мұндай мүмкіндік өте жақсы тәртіптік әсер береді, сондай-ақ мемлекеттік органдарды өз тиімділігін арттыруға ынталандырады. Бағалау жүйесі мемлекеттік қызметті жетілдіруге бағытталған реформа болып табылады. Оның түпкілікті мақсаты - мемлекеттік қызмет тетіктерін жетілдіріп қана қоймай, сонымен қатар мемлекеттік аппараттың жұмысын бағалау мәдениетін дамыту, мемлекеттік органдардың қоғамға есеп беруін қамтамасыз ету, халықтың мемлекеттік билік органдарына деген сенім деңгейін арттыру.
Бірінші блок шеңберінде министрліктердің стратегиялық жоспарларында және әкімдіктердің өңірлерді дамыту бағдарламаларында бекітілген жылдық көрсеткіштерге жетуіне, сондай-ақ стратегиялық мақсаттарға қол жеткізудегі бюджеттік қаражатты пайдалану нәтижелілігіне талдау жасалады. Мақсаттарға қол жеткізу блогы бойынша - уәкілетті мемлекеттік органдар Ұлттық экономика министрлігі және Қаржы министрлігі бағалау жүргізуге уәкілетті. Осы блок бойынша бағалаудың мақсаты стратегиялық мақсаттарға қол жеткізуде бюджеттік қаражатты пайдалану нәтижелелілігін арттыру және қызмет салаларындағы проблемаларды тиімді шешу болып табылады. Бұл бағыттар бойынша бағалау бірінші кезекте мемлекеттік органдардың есептік ақпаратына негізделеді. Бұл ретте бағалауға уәкілетті органдар келіп түскен ақпаратты дәйектілік үшін қайта тексеруді жүзеге асырады. Әрбір орталық мемлекеттік орган өзі үшін стратегиялық жоспарын әзірлейді. Онда ол өзі үшін жуыр арадағы бес жылға арналған мақсаттарын, сондай-ақ осы мақсаттарға қол жеткізу дәрежесін өлшеуге мүмкіндік беретін нысаналы индикаторларды айқындайды. Стратегиялық жоспарда қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін, барлық мемлекеттік органдар бюджеттік бағдарламаларды әзірлейді. Мемлекеттік органға мерзімсіз, дәйексіз және толық емес ақпарат ұсынылған жағдайда әрбір жағдай үшін 0,2 айыппұл балы беріледі. Сонымен қатар, халықаралық рейтингтердің, сондай-ақ тәуелсіз сарапшылар сауалнамасының нәтижелері бағалауға арналған ақпарат көзі болып табылады. Бағалау аяқталғаннан кейін мемлекеттік органның қызметін жақсартуға арналған ұсынымдармен қорытынды жасалады. Орталық мемлекеттік органдардың мақсаттары мен бюджеттік бағдарламалары көрсеткіштеріне қол жеткізу тиімділігін бағалаудың қорытынды балы үтірден кейін екі белгіге дейін математикалық дөңгелектеуді ескере отырып қалыптастырылады. Екінші бағалау блогы мемлекеттік органдар мен әкімдіктердің халықпен жұмысының үш негізгі аймағын жетілдіруге бағытталған - мемлекеттік қызметтерді көрсету, шағымдар мен арыздарға жауап беру және олардың өз жұмысындағы ашықтығы. Мемлекеттік органдардың ашықтығы олардың Ашық үкімет ақпараттық порталдарындағы белсенділігі арқылы бағаланады. Азаматтармен өзара іс-әрекет блогы бойынша - Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі, Ақпарат және коммуникациялар министрлігі, Құқықтық статистика және арнайы есепке алу комитеті бағалау жұргізуге уәкілетті болып табылады. Бағалау жүйесі мемлекеттік органдардың жұмысына сервистік тәсілді дамытуды қолдайды. Азаматтармен өзара іс-қимыл блогы министрліктер мен әкімдіктердің халықпен жұмысының үш түйінді аймағын бағалайды - мемлекеттік органдар мемлекеттік қызметтерді қалай көрсетеді, шағымдар мен өтініштерге қалай жауап береді және олар өз жұмысында қаншалықты ашық. Осы бағыт бойынша бағалау мемлекеттік орган жеке және заңды тұлғаларды қолжетімді әрі сапалы мемлекеттік қызметтермен қамтамасыз ету жөніндегі қызметінің тиімділігін айқындау мақсатында жүзеге асырылады.
Үшінші бағалау блогы мемлекеттік органдар мен әкімдіктердің ұйым ретінде тиімділікті арттырудың ішкі факторларын ынталандыруға бағытталған. Бұл блокта мемлекеттік органның өз жұмысында АТ жүйелерін қалай пайдаланатындығы және қызметкерлерін қалай басқаратындығы бағаланады. Ұйымдастырушылық даму блогы бойынша - Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі бағалау жүргізуге уәкілетті болып табылады . Мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін бағалау процесі 2011 жылдан бастап, қазіргі уақытқа дейін біршама өзгерістерге ұшырады (Сурет 8):
Сурeт 8. Мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін бағалау процесі.
Ескерту [11] әдебиет негізінде құрастырылған
Бағалау әдістемесі үнемі жетілдіріліп отырады, бұл оны ағымдағы жағдайдың талаптарына қарай бейімдеуге, нақты мемлекеттік органдар жұмысының ерекшелігін, елдің нақты өңірлеріндегі жағдайды ескеруге мүмкіндік береді. Бағалаудың жекелеген өлшемдерін қайта қарау жөніндегі ұсыныстар жыл сайын барлық мемлекеттік органдардан, Бағалау орталығы және сыртқы сарапшылар тарапынан (әдіснамалық аудит) енгізіледі. Бастапқы енгізу сатысында (2010-2011 жж.) бағалау негізінен мемлекеттік органдар ішіндегі процестерге назар аударды. Мысалы, стратегиялық жоспарлауды бағалау кезінде, ең алдымен, мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарларын әзірлеу сапасы, мақсаттар, міндеттер және нысаналы индикаторлар саны, олардың бір-бірімен байланысы ескерілді. Мемлекеттік қызметтерді бағалау қызмет көрсету рәсімдері мен стандарттарына, мерзімге, сұратылатын құжаттардың санына және т.б. бағытталды.
2015 жылы Мемлекеттік органдарды құқықтық қамсыздандыру және Ел басшылығының актілері мен тапсырмаларын орындау бағыттары көрсеткіштердің шектік мәндерге жетуіне байланысты алынып тасталды, яғни бағыттардың саны 5-ке дейін азайды.
100 нақты қадам Ұлт жоспарының аудит пен мемлекеттік аппарат жұмыстарын бағалаудың жаңа жүйесін енгізу бойынша 93-қадамын іске асыру аясында мемлекеттік органдарды бағалаудың жаңа моделі әзірленді. Жаңа модель көптеген рәсімдерді бағалаудан бас тартып, тек екі нәрсеге көңіл бөлді: нәтижелерді бағалау және мемлекеттік басқарудың негізгі реформаларын қолдау. Бұл ретте мемлекеттік орган жұмысының нәтижесі ретінде стратегиялық көрсеткіштерге қол жеткізу де, сол сияқты азаматтарға қызмет көрсету де қарастырылуы тиіс [12]. Жыл аяқталғаннан кейін бағалаушы мемлекеттік органдар бағалау үшін деректер жинайды және бағаланған мемлекеттік органдардың бір жылғы қызметінің нәтижелері туралы өз қорытындыларын дайындайды. Жыл қорытындысы бойынша соңғы сараптамалық қорытындыларды Президент Әкімшілігі дайындап, Мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін бағалау жөніндегі комиссия қарауына енгізеді. Сараптамалық қорытынды жалпы блок бойынша бағалауды қамтиды және мемлекеттік басқару жүйесіндегі жағдайды, реформалар барысын, елдің стратегиялық жоспарларының орындалу сапасын түйіндейді. Жалпы алғанда, бағалау рәсімдері шамамен 6 айға созылады. Әдістемелік және талдамалық қолдауды бағалау орталығы 5 кезеңге бөле отырып жүргізеді (Сурет 9):
Сурeт 9. Мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін бағалауды өткізу процесі.
Ескерту [11] әдебиет негізінде құрастырылған
1-кезеңде бағалайтын мемлекеттік органдар мемлекеттік органдардың есептік деректерін жинайды, іс-шаралар өткізеді. 2-кезеңде бағалайтын мемлекеттік органдар бағыт бойынша балдар бере отырып әр мемлекеттік органбойынша бағалау қорытындыларын жасайды. 3-кезеңде қорытындылар мемлекеттік органдарға таратылады. Мемлекеттік орган келіспеген жағдайда алынған балдарға шағымдана алады. 4-кезеңде ҚР Президентінің Әкімшілігі әлдеқайда ауқымды бағалау нәтижелерімен блоктар бойынша сараптамалық қорытынды жасайды. Нәтижелерді Бағалау жөніндегі комиссия қарастырады. 5-кезеңде бағалау нәтижелерін бекіту жүзеге асырылады. Бағалау нәтижелері Мемлекет басшысына енгізіледі. Қоғам үшін нәтижелерді жариялау. Мемлекеттік қызмет тиімділігінің тұжырымдамасын жасау мәселесі, оны талдау қағидаттарын және бағалау критерийлерін таңдау жекеше өндіріс пен нарықтық алмасу саласында тиімділікті талдау мәселесінен әлдеқайда күрделі болды. Бұл, ең алдымен, мемлекеттік қызмет жүйесінде әмбебап және объективті бағалау тетігінің болмауына байланысты. Жеке секторда бұл еркін нарықтық алмасу үрдісінде белгіленген бағалар, ал компанияның тиімділігі үшін басты критерий оның пайдасы болып табылады. Мемлекеттік қызметте, әдетте, тиімділікті бағалаудың жалғыз тәсілі өнімділікті өлшеудің стандарттарын өз бетімен жасау болып табылады. Басқаша айтқанда, мемлекеттің қызметі рейтингтік шкала мен оның әзірлеген өлшеу әдістері негізінде бағаланады.
Бағалау жүйесінің міндеті мемлекеттік орган жұмысының тиімділігін бірқатар нақты көрсеткіштерге бөлуден және оның жұмысын жыл өткен сайын осы көрсеткіштер бойынша қадағалаудан тұрады. Бұл ретте, жұмыс тиімділігі көрсеткіштері әртүрлі мемлекеттік органдар үшін - салалық министрліктер, агенттіктер, облыс әкімдіктері үшін бірыңғайлануы тиіс. Мемлекеттік қызметтерді бағалау бойынша негізгі бағалаулар 8 ай ішінде толыққанды жүзеге асырылады. Мақсаттарға қол жеткізу бағалауы бойынша қаңтар айында есептік ақпаратты жасау қалыптастырылады. Ақпан айында бағаланатын органдарды іріктеп тексеру процессі жүзеге асырылады. Наурыз және сәуір айларында мемлекеттік органдар бойынша алдын ала қорытындылар дайындалады. Мамырда мемлекеттік органдардың бағалау нәтижелеріне шағымдануы және мемлекеттік органдар бойынша түпкілікті қорытындылар дайындала бастайды. Маусымда блок бойынша сараптамалық қорытынды жүзеге асады. Шілде айы бойынша бағалау жөніндегі комиссияның қорытындыларды қарауы, ал тамыз айында әдістемелерді пысықтау бойынша ұсыныстарды жинақтау жүзеге асырылады. Қазан айында бағалау жөніндегі әдістемелер жобалары дайындалады. Азаматтармен өзара іс-қимыл бағалау бойынша ақпан айында есептік ақпаратты жасақтау басталады. Наурыз және сәуір айында мемлекеттік органдар бойынша алдын ала қорытындылар және мемлекеттік органдардың бағалау нәтижелеріне шағымдануы жасақталады. Мамыр айында мемлекеттік органдар бойынша түпкілікті қорытындылар дайындала бастайды. Маусымда блок бойынша сараптамалық қорытынды жүзеге асады. Шілде айы бойынша бағалау жөніндегі комиссияның қорытындыларды қарауы, ал тамыз айында әдістемелерді пысықтау бойынша ұсыныстарды жинақтау жүзеге асырылады. Қазан айында бағалау жөніндегі әдістемелер жобалары дайындалады. Ұйымдастырушылық даму бағалау блогы бойынша қаңтар айының соңында есептік ақпаратты жасақтау басталады. Ақпан айының бірінші күндерінен бастап бағаланатын органдарды іріктеп тексеру жүзеге асырылады. Наурыз және сәуір айында мемлекеттік органдар бойынша алдын ала қорытындылар жасақталады. Мамыр айында мемлекеттік органдар бойынша түпкілікті қорытындылар және мемлекеттік органдардың бағалау нәтижелеріне шағымдануы дайындала бастайды. Маусымда блок бойынша сараптамалық қорытынды жүзеге асады. Шілде айы бойынша бағалау жөніндегі комиссияның қорытындыларды қарауы, ал тамыз айында әдістемелерді пысықтау бойынша ұсыныстарды жинақтау жүзеге асырылады. қазан айының соңында бағалау жөніндегі әдістемелер жобалары дайындалады [13].
Мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін бағалау жүйесі - орталық мемлекеттік органдар мен жергілікті атқарушы органдардың бір жыл ішінде атқарған қызметтері туралы мәліметтерді тұрақты жинауға және талдауға бағытталған іс-шаралар кешені. Мемлекеттік органдардың түрлі даму міндеттері бар, олар түрлі салалар мен қызмет аяларын қадағалайды. Алайда, Бағалау жүйесі мемлекеттік органдарды ортақ стандарттар мен жүйелер негізінде жұмыс істейтін ұйымдар ретінде қарастырады. Мысалы, құзыретіндегі салалар мен басқару деңгейіндегі айырмашылықтарға қарамастан, кез келген тиімді мемлекеттік орган алдына қойылған стратегиялық мақсаттарға толық жетіп, мемлекеттік қызметтерді сапалы көрсетіп, өз қызметкерлерінің біліктілігін арттырып және реформалардың жүзеге асырылуын қамтамасыз етуі тиіс.
1.3 Мемлекеттік қызметтер көрсетудің қоғамдық мониторингі
Мемлекеттік қызметтер көрсету сапасының қоғамдық мониторингі дегеніміз мемлекет тарапынан халыққа ұсынылатын мемлекеттік қызметтердің сапасын бағалау және қанағаттану дәрежесін сипаттайтын талдау іс-әрекеті болып табылады. Мемлекеттік қызметтерді көрсету сапасының қоғамдық мониторингін жүргізу мақсаты көрсетілетін қызметті алушылардың қызметтерді берушілердің мемлекеттік қызметтерді көрсету сапасына, қол жетімділігіне және оның тәртібі рәсімдеріне қанағаттанушылық деңгейін айқындау, сондай-ақ мемлекеттік қызметтерді көрсету кезінде проблемалық мәселелерді анықтау болып табылады. Мемлекеттік қызметтер көрсету сапасына қоғамдық мониторингін мемлекеттік қызметтер көрсетудің сапасын бағалау және бақылау жөніндегі уәкілетті органның мемлекеттік тапсырысы арқылы мемлекеттік қызметтер көрсетудің сапасын талдау, көрсетілетін мемлекеттік қызметтердің сапасына көрсетілетін қызметті алушылардың қанағаттану деңгейін зерттеу және айқындау мақсатында аккредиттелген коммерциялық емес ұйымдар жүргізеді. Сонымен қатар, Мемлекеттік қызметтер көрсету сапасының қоғамдық мониторингін коммерциялық емес ұйымдар жеке бастамасы бойынша және өз есебінен де жүргізе алады. Аккредиттелген коммерциялық емес ұйымдардың мемлекеттік қызметтер көрсету сапасының қоғамдық мониторингін жүргізуін әдіснамалық қамтамасыз етуді мемлекеттік қызметтер көрсетудің сапасына бағалау және бақылау жөніндегі уәкілетті орган айқындайды. Мемлекеттік қызметтер көрсету сапасының қоғамдық мониторингін жүзеге асыратын тұлғаларды аккредиттеуді мемлекеттік қызметтер көрсетудің сапасын бағалау және бақылау жөніндегі уәкілетті орган жүзеге асырады. Мемлекеттік қызметтер көрсету сапасының қоғамдық мониторингін жүзеге асыратын тұлғаларды аккредиттеу мемлекеттік қызметтер көрсетудің сапасын бағалау және бақылау жөніндегі уәкілетті орган айқындаған тәртіппен жүргізіледі. Аккредиттелген коммерциялық емес ұйымдар жүргізген қоғамдық мониторинг нәтижелерін қызмет көрсетушілер стандарттар мен регламенттерді қабылдау, өзгерту немесе жою мақсатында пайдаланады [14]. Мемлекеттік көрсетілетін қызметтердің рейтінгісін және халықтың көрсетілетін мемлекеттік қызметке деген қанағаттану дәрежесін анықтау мақсатында мемлекет тарапынан әлеуметтік сауалнама жыл сайын жылдың тамызы мен қазан айлары аралығында жүргізіледі. Сауалнама аясында қызмет тұтынушылардан сауалнамалар алынып, қызмет тұтынушылармен және ұсынушылармен терең мағыналы сұхбаттар жүргізіліп, құпия сатып алушы тәсілімен байқаулар, сондай-ақ фокус-топтық сұхбаттар жүргізіледі. Қызметтер бұқара халықтың арасында жаппай қолданысқа ие, әлеуметтік тұрғыдан маңызды, күрделі, едәуір талап етілуіне байланысы таңдап алынады. Сонымен қатар, барлық меморгандардың қызметтерін көрсеткен жөн. Сондықтан берілген тізімде халық арасында үнемі талап етіле бермейтін әрі кеңінен таралмаған қызметтер бар, дегенмен сирек кездесетін қызметтердің сапасы туралы мағлұматқа ие болу үшін олар маңызды. Өнертабысқа патент беру және Жұмыссыз ретінде жұмыс іздеп жүрген адамдарды тіркеу, Бала туғанда берілетін жәрдемақыны тағайындау және Ақпараттық жүйені, электрондық үкіметтің ақпараттық-коммуникациялық платформасын және мемлекеттік органның интернет-ресурсын ақпараттық қауіпсіздік талаптарына сәйкестікке аттестаттау секілді көрсетілетін қызметтердің сапасымен қызметті алушылардың қанағаттану деңгейін бағалай алу осы зерттеу жұмысының бірегейлігі болып табылады. Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер сапасымен қанағаттану деңгейі орташа балмен анықталады, яғни бағалаудың бес балдық шкаласы. Көрсетілетін қызмет өте жоғары деңгейде ұсынылып, қызметті алушы көрсетілген қызметпен толық қанағаттанған болса, қызмет 5 балмен бағаланады. Қолжетімді және түсінікті ақпарат, қызметті уақытылы ұсыну, өте жақсы қызмет көрсету (қызметкердің әдептілігі, біліктілігі, жұмыс істеу шапшаңдығы), қатесіз құжаттар, жайлы жағдайлар және т.б. қызметтер сапасының аспектілері болып табылады, олар қызмет алушыда қызмет нәтижесімен қанағаттану сезімін қалыптастырады. Көрсетілетін мемлекеттік қызметке қанағаттану деңгейін анықтауда біршама критерийлер ұсынылған, алайда 2015 жылы әлеуметтік зерттеу арқылы мемлекеттік қызметтерге жалпы қанағаттанушылық алты көрсеткіш бойынша айқындалды:
oo қызметке қол жетімділік;
oo қызмет көрсету сапасы;
oo қағаз құжаттарды алу кезіндегі рәсім;
oo ақпарат;
oo қызмет нәтижесі;
oo электронды нысанда қолжетімді бағаланатын қызметтерге электрондық формат.
Орта есеппен, барлық қызметтермен қанағаттанушылық мүмкін болатын 10-баллдан 7,9 баллды құрады. Ал 2016 жылдан бастап көрсетілетін мемлекеттік қызметке қанағаттану деңгейін анықтауда біршама жаңа критерийлер қосылды және қазіргі таңға дейін осы критерийлер арқылы қоғамдық мониторинг жасалуда (Сурет 10):
Сурeт 10. Көрсетілетін мемлекеттік қызметке қанағаттану көрсеткіштері.
Ескерту [6] әдебиет негізінде автормен құрастырылған
Қызмет ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz