Банктің ұйымдастырылу құрылымы және оның функционалдық қызметтері мен әдістері
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
І бөлім. Коммерциялық банк жүйесінің теоретикалық және әдістемелік аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1.1.Коммерциялық банк жүйесінің ұйымдастырылу құрылымы ... ... ... ... ... 12
1.2. Коммерциялық банктердің операциялары мен
қаржылық қызметтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
1.3. Несие жүйесіндегі коммерциялық банктердің орны мен ролі ... ... ... ... .31
1.4. Коммерциялық банктердің инвестициялық қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
ІІ бөлім. Банктің ұйымдастырылу құрылымы және оның функционалдық қызметтері мен әдістері ( АҚ «Темір банк» мысалында) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..43
2.1. АҚ «Темирбанк» қаржылық жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ...43
2.2. Темірбанктің есебі мен есеп беруін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
2.3.АҚ «Темирбанк» кастодиалдық қызметін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
2.4. Филиалдың даму көрсеткіштерін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53
ІІІ бөлім. Банктің ұйымдастырылу құрылымы және оның функционалдық қызметтінің жетілдіру жолдары
3.1. Шетелдік тәжірибедегі орталық банктерді ұйымдастыру және басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..65
3.2. Шетел банктерімен байланыс және жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... .69
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..74
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 76
Қосымшалар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
І бөлім. Коммерциялық банк жүйесінің теоретикалық және әдістемелік аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1.1.Коммерциялық банк жүйесінің ұйымдастырылу құрылымы ... ... ... ... ... 12
1.2. Коммерциялық банктердің операциялары мен
қаржылық қызметтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
1.3. Несие жүйесіндегі коммерциялық банктердің орны мен ролі ... ... ... ... .31
1.4. Коммерциялық банктердің инвестициялық қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
ІІ бөлім. Банктің ұйымдастырылу құрылымы және оның функционалдық қызметтері мен әдістері ( АҚ «Темір банк» мысалында) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..43
2.1. АҚ «Темирбанк» қаржылық жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ...43
2.2. Темірбанктің есебі мен есеп беруін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
2.3.АҚ «Темирбанк» кастодиалдық қызметін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
2.4. Филиалдың даму көрсеткіштерін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53
ІІІ бөлім. Банктің ұйымдастырылу құрылымы және оның функционалдық қызметтінің жетілдіру жолдары
3.1. Шетелдік тәжірибедегі орталық банктерді ұйымдастыру және басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..65
3.2. Шетел банктерімен байланыс және жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... .69
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..74
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 76
Қосымшалар
Кіріспе
Бірқатар ғалымдардың пікірінше, алғашқы банктер капитализм дамуының мануфактуралық сатысында – ХIV және ХV ғасырларда Италияда несие қатынасының кең ауқымды дамуымен байланысты пайда болған. Кейбір ғалымдар банктердің бұдан да ертерек – феодализм кезінде төлем делдалдары ретінде пайда болды деп есептейді.
«Банк» сөзі «үстел» мағынасын беретін италияндық «banco» сөзінен шыққан. Банко- үстелдер тауарлардың сауда-саттығы қызу жүретін алаңдарға қойылатын. Сауда-саттық мемлекеттерде, қалаларда және жекелеген қалаларда шақа соғылатын әр түрлі монеталармен жүзеге асырылды. Бұл жағдайда көптеген монетаның әр түрлі айналысынан хабары бар, айырбас бағамы бойынша кеңестер беріп, бағалай алатын арнайы мамандар қажет болды.
Дипломдық жұмысым үш бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімінде
коммерциялық банк жүйесінің теоретикалық және әдістемелік аспектілері анық көрсетілген.
Банктік жүйе – нарықтық экономиканың маңызды және ажырамас құрылымының бірі болып табылады. Банктердің және тауарлы өндірістің дамуы және айналымы параллельді жүрді және тығыз шиеленісте болды. Сонымен қатар банктер ақшалай есептемелер жүргізіп және шаруашылықтарды несиелендіру кезінде өндірістің жалпы нәтижелілігін көтереді, қоғамдық еңбектің өсіне әсер етеді. Қазіргі кезде, дамыған тауарлы және қаржы нарықтарынтарында банк жүйесінің құрылымы жедел нашарлайды. Қаржы мекемелерінің жаңа түрлері, жаңа несиелік құралдар және клиенттерге қызмет ету әдістері пайда болды.
Банктің ұйымдастырылу құрылымы және соған сәйкес операциялары орталықсыздандыру дәрежесі, бірінші кезекте жалпылама түрде анықталады. Сондықтан да банктің бір-екі бөлімшесі болатын болса, онда орталықтан басқарады жүзеге асыру тиімді. Кез келген жағдайда да барлық жүйені тиімді жедел басқарудың болғаны міндетті, өйткені шешім қабылдау барысында кешігу, бас кеңсе мен бөлімше арасында ақпараттық үзіліс болмауға тиіс.
Банктің ұйымдастырылу құрылымы басты екі әдіспен анықталады - банктің басқарылу құрылымы және оның функционалдық бөлімшелері мен қызметтерінің құрылымы.
Басқару органын тағайындаудың мақсаты - банктің негізгі қызметін іске асыру мақсатында, банктің коммерциялық қызметіне тиімді, үнемді және жедел жетекшілік етуді қамтамасыз ету.
Банктің ұйымдастырылуына, ондағы жетекші мен бағыныштыларының қарым-қатынасына оның барлық қызметі тәуелді. Банкті басқарудың құрылымым анықтау, басқару органдарын бөліп қарауды, олардың банк операцийларын жүзеге асырудағы құзыретін, жауапкершілігін және өзара байланысын бекітуді алдын ала қарастырады. Банкті басқарудың жалпы тәсілдері мен құрылымы банктік заңдар арқылы белгіленеді, бірақ басқару құрылымына катысты көптеген сұрақтарды коммерциялық банктің дербес түрде шешуге құқығы бар.
Банктер қызметінің мәні оларды басқа органдардан ажырататын функцияларды орындаудан көрініс табады.
Банк қызметін - банктің клиент мүддесі үшін белгілі бір іс-әрекеттерді орындауын сипаттауға болады. Кез келген банк өнімінің негізінде қандай да бір қажеттіліктерді қанағаттандыру қажеттілігі жатады.
Қазіргі кезде негізгі дәстүрлі қызметтерге бұрынғыша салымдар тарту мен қарыздар беру жатады. Банктер өз пайдаларының көп бөлігін осы операциялар бойынша пайыздық айырмадан алады. Бірақ осы екі қызмет төңірегінде банктік өнімдердің көптеген нысандары жасалынып шығуы мүмкін.
Қазіргі кезде әмбебап банктер банк қызметтерінің және қаржылық қызметтердің барлық аспектілерін түгелдей қамтитын өнімдердің кең қатарын ұсынады. Осы кезде басқа банктер бәсекелестік артықшылықты жаулап алу және оны мықты түрде сақтандырып алу мақсатымен қатаң түрде белгілі бір қызметтер түрлерін көрсетуге мамандануға тырысады.
Коммерциялық банктердің желісі ақша нарығының қалыптасуына ыкпал етеді, ал заңды және жеке тұлғалардың мемлекетте уақытша бос ақша қаражаттарының болуы және оны экономика мен халықтың қысқа мерзімдік қажеттіліктерін канағаттандыруга пайдалану ақша нарығының экономикалық негізі болып табылады.
Екінші бөлімінде Қазақстан Республикасы банк жүйесі механизмі нәтижелілігін талдау «Темірбанк» филиалының құрылу тарихы және қаржылық жағдайы «Темірбанк» АҚ филиалы Атырау қаласында 1994 жылы 25 ақпанда құрылған.
1999 жылдан бастап заңды мекен-жайы Атырау қаласы, Азаттық даңғылы 99 орналасқан, индексі 465020.
Бас офисі Алматы қаласы, Абай көшесі, 68/74.
«Темірбанк» филиалы өз жұмысында «Темірбанк» АҚ есептік саясатын қолданады.
Есептік жыл 2005 жылдың 1 қаңтарынан 31 желтоқсан аралығын қамтиды. Қаржылық жылдық есеп ҚР Ұлттық банкінің есебі арқылы жасалады.
«Темірбанк» АҚ филиалы ҚР заңымен белгіленген банктік операцияларды және шетел валюта операцияларын жүргізуге құқылы.
Филиал «Темірбанк» АҚ-ң бөлімшесі болып табылады.
АҚ «Темирбанк» қаржылық жағдайын, есебі мен есеп беруін, АҚ «Темирбанк» кастодиалдық қызметін, филиалдың даму көрсеткіштерін талдау жолдары анық көрсетіліп жазылған.
Үшінші бөлімінде коммерциялық банк жүйелерінің нәтижелілік механизмнің жетілдіру жолдары көрсетілген. Шетелдік тәжірибедегі орталық банктерді ұйымдастыру және басқару олардың жетілдіру жолдары айқындалған.
АҚШ-тың федералдық резервтік жүйесі өзінің мәні жағынан басқа елдердің орталық эмиссиялық банктеріне балама болып келеді, бірақ оның ұйымдастырылуында осы елдің федералдық саяси жүйесінің негізі жатыр.
ФРЖ өзінің құрылымы мен басқару қағидалары бойынша басқа елдердің орталық банктерінен өзгешеленеді.
Неміс федералдық банкі (Дойче Бундесбанк) 1957 жылы 26 шілдеде шыққан заң негізінде құрылған. Оның алдында Рехсбанк (1875 ж) пен Неміс жер банкі (1948 ж.) болған.
Банк капиталы – 290 млн. неміс маркасы толығымен мемлекетке тиесілі. Бас кеңсесі Франкфурт-на –Майне қаласында орналасқан. Банк жүйесіне жергілікті 11 орталық банкі және 195 бөлімшелер мен агенттіктер кіреді. Басқару органдары: кеңес, директорат, басқарма.
Кеңес – ақша-несие саясатының қалыптасуына жауапты негізгі орган болп табылады. Кеңесті президент басқарады, кеңеске вице-президент, мүшелері және жергілікті орталық банктердің барлық президенттері кіреді.
Ағылшын банкі – дүние жүзіндегі көне және беделді орталық банктерінің бірі. Негізінен 1694 жылы құралған. 1946 жылы жеке иемденушілердің акцияларды міндетті түрде сатып алу арқылы лейбористермен ұлтшылдандырылған. 1971 жылға дейін бұл банк елдегі несиелеу процесін, коммерциялық банктердің қарыздары бойынша есептік мөлшерлемесін өзгерту арқылы бақылаған.
Жапон банкі 1882 жылы құралған. Қазіргі Жапон банкі туралы Заң 1942 жылы ақпанда қабылданған. Ол үкімет мекемесі болып есептеледі, бірақ жарғы капиталының 55 % -ы мемлекетке тиесілі.
Банкті басқарма басқарады. Ол орталық банктің барлық қызметтерің атқарады.
Қазақстан экономикасында шетелдік банктер елеулі орын алады. Қазіргі таңда шетелдік банктер республикамызда ірі банктік бөлімдердің бірін құрайды. Бұл банктердің басты клиенті болып табылатын шетелдік компаниялардың экспансиясымен байланысты. Шетелдік банктер санының өсуі көптеген факторларға байланысты: шетел банктерінің жіберілуінің режимі және операциялардың реттелуі; ел экомикасында сыртқы сауданың және тікелей шетелдік инвестициялардың ролі; елдегі еувалюталық операциялар жүргізетін халықаралық қаржылық орталықтардың болуы; ұлттық нарықтың даму деңгейі Сонымен қатар несиелік-қаржылық және жергілікті операциялардың кеңеюінің болашағы; салық салудың деңгейі және технологиялық инфрақұрылымның сапасы мен нәтижелілігі. Негізгі резидент емес банктердің шетелдік құрылтайшылары - АҚШ, Сауд Аравиясы, Түркия, Қытай, Нидерланды, Лихтенштейн, Люксембург Корольдігі, Ресей, Өзбекстан, Қырғызстан болып табылады.
Қазақстан сыртқы инвестициялау үшін жоғарғы тартымды ел болып бағаланатындықтан, республикада шетел капиталын банктік түрде тарту процестері жалғасып жатыр. Шетелдік банктердің қызметі тұрқатылығымен және салмақтылығымен сипатталады. Құрылған кезеңінен бастап Ұлттық банктің республиканың қаржы нарығының белгілі бір бөлігін алу нәтижесі болып табылатын экономикалық нормативтерін шетелдік банктермен орындамау жіберілмеді. Ішкі нарықта шетелдіктер қатысуымен банктер сақтықпен жұмыс істеуді қалайды, себебі Қазақстанның қаржы нарығын тұрақты деп айтуға болмайды.
Қазақстанның банктік жүйесінде қазіргі таңда анықталып отырған дұрыс тенденциялардың бірі - депозиттер бойынша пайыздық ставкалардың позитивтілігі болып табылады. Банктер депозиттер бойынша пайыздық ставкалардың поизитивтілігіне жетті, сол арқылы өзіне жаңа клиенттер тартты. Сонымен потенциалды салымшылар ұсынылған банктердің пайыздық ставкаларының «салмақтылығын» сезінді, бұл банктік жүйеге сенімділікпен қор салумен қатар депозиттер түрінде қордың көбеюіне әсерін тигізді.
Бірақ республиканың банктік сферасы жалпы экономикалық дағдарыста жақсы уақытын өткізіп жатпағандығы құпия емес. Қазіргі кезге дейін нақты заңдық негіздердің болмағандығынан, кіші және үлкен банктердің жарғылық қорының мөлшерімен байланысты банктердің әдістемелік базалармен қамтамасыз етілмегендігі, санациялық және банкроттық механизмдер т.б. Осының барлығы көптеген қиын мәселелержі туғызып, банк секторының дұрыс жұмыс жасауына кедергі келтірді.
Бірқатар ғалымдардың пікірінше, алғашқы банктер капитализм дамуының мануфактуралық сатысында – ХIV және ХV ғасырларда Италияда несие қатынасының кең ауқымды дамуымен байланысты пайда болған. Кейбір ғалымдар банктердің бұдан да ертерек – феодализм кезінде төлем делдалдары ретінде пайда болды деп есептейді.
«Банк» сөзі «үстел» мағынасын беретін италияндық «banco» сөзінен шыққан. Банко- үстелдер тауарлардың сауда-саттығы қызу жүретін алаңдарға қойылатын. Сауда-саттық мемлекеттерде, қалаларда және жекелеген қалаларда шақа соғылатын әр түрлі монеталармен жүзеге асырылды. Бұл жағдайда көптеген монетаның әр түрлі айналысынан хабары бар, айырбас бағамы бойынша кеңестер беріп, бағалай алатын арнайы мамандар қажет болды.
Дипломдық жұмысым үш бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімінде
коммерциялық банк жүйесінің теоретикалық және әдістемелік аспектілері анық көрсетілген.
Банктік жүйе – нарықтық экономиканың маңызды және ажырамас құрылымының бірі болып табылады. Банктердің және тауарлы өндірістің дамуы және айналымы параллельді жүрді және тығыз шиеленісте болды. Сонымен қатар банктер ақшалай есептемелер жүргізіп және шаруашылықтарды несиелендіру кезінде өндірістің жалпы нәтижелілігін көтереді, қоғамдық еңбектің өсіне әсер етеді. Қазіргі кезде, дамыған тауарлы және қаржы нарықтарынтарында банк жүйесінің құрылымы жедел нашарлайды. Қаржы мекемелерінің жаңа түрлері, жаңа несиелік құралдар және клиенттерге қызмет ету әдістері пайда болды.
Банктің ұйымдастырылу құрылымы және соған сәйкес операциялары орталықсыздандыру дәрежесі, бірінші кезекте жалпылама түрде анықталады. Сондықтан да банктің бір-екі бөлімшесі болатын болса, онда орталықтан басқарады жүзеге асыру тиімді. Кез келген жағдайда да барлық жүйені тиімді жедел басқарудың болғаны міндетті, өйткені шешім қабылдау барысында кешігу, бас кеңсе мен бөлімше арасында ақпараттық үзіліс болмауға тиіс.
Банктің ұйымдастырылу құрылымы басты екі әдіспен анықталады - банктің басқарылу құрылымы және оның функционалдық бөлімшелері мен қызметтерінің құрылымы.
Басқару органын тағайындаудың мақсаты - банктің негізгі қызметін іске асыру мақсатында, банктің коммерциялық қызметіне тиімді, үнемді және жедел жетекшілік етуді қамтамасыз ету.
Банктің ұйымдастырылуына, ондағы жетекші мен бағыныштыларының қарым-қатынасына оның барлық қызметі тәуелді. Банкті басқарудың құрылымым анықтау, басқару органдарын бөліп қарауды, олардың банк операцийларын жүзеге асырудағы құзыретін, жауапкершілігін және өзара байланысын бекітуді алдын ала қарастырады. Банкті басқарудың жалпы тәсілдері мен құрылымы банктік заңдар арқылы белгіленеді, бірақ басқару құрылымына катысты көптеген сұрақтарды коммерциялық банктің дербес түрде шешуге құқығы бар.
Банктер қызметінің мәні оларды басқа органдардан ажырататын функцияларды орындаудан көрініс табады.
Банк қызметін - банктің клиент мүддесі үшін белгілі бір іс-әрекеттерді орындауын сипаттауға болады. Кез келген банк өнімінің негізінде қандай да бір қажеттіліктерді қанағаттандыру қажеттілігі жатады.
Қазіргі кезде негізгі дәстүрлі қызметтерге бұрынғыша салымдар тарту мен қарыздар беру жатады. Банктер өз пайдаларының көп бөлігін осы операциялар бойынша пайыздық айырмадан алады. Бірақ осы екі қызмет төңірегінде банктік өнімдердің көптеген нысандары жасалынып шығуы мүмкін.
Қазіргі кезде әмбебап банктер банк қызметтерінің және қаржылық қызметтердің барлық аспектілерін түгелдей қамтитын өнімдердің кең қатарын ұсынады. Осы кезде басқа банктер бәсекелестік артықшылықты жаулап алу және оны мықты түрде сақтандырып алу мақсатымен қатаң түрде белгілі бір қызметтер түрлерін көрсетуге мамандануға тырысады.
Коммерциялық банктердің желісі ақша нарығының қалыптасуына ыкпал етеді, ал заңды және жеке тұлғалардың мемлекетте уақытша бос ақша қаражаттарының болуы және оны экономика мен халықтың қысқа мерзімдік қажеттіліктерін канағаттандыруга пайдалану ақша нарығының экономикалық негізі болып табылады.
Екінші бөлімінде Қазақстан Республикасы банк жүйесі механизмі нәтижелілігін талдау «Темірбанк» филиалының құрылу тарихы және қаржылық жағдайы «Темірбанк» АҚ филиалы Атырау қаласында 1994 жылы 25 ақпанда құрылған.
1999 жылдан бастап заңды мекен-жайы Атырау қаласы, Азаттық даңғылы 99 орналасқан, индексі 465020.
Бас офисі Алматы қаласы, Абай көшесі, 68/74.
«Темірбанк» филиалы өз жұмысында «Темірбанк» АҚ есептік саясатын қолданады.
Есептік жыл 2005 жылдың 1 қаңтарынан 31 желтоқсан аралығын қамтиды. Қаржылық жылдық есеп ҚР Ұлттық банкінің есебі арқылы жасалады.
«Темірбанк» АҚ филиалы ҚР заңымен белгіленген банктік операцияларды және шетел валюта операцияларын жүргізуге құқылы.
Филиал «Темірбанк» АҚ-ң бөлімшесі болып табылады.
АҚ «Темирбанк» қаржылық жағдайын, есебі мен есеп беруін, АҚ «Темирбанк» кастодиалдық қызметін, филиалдың даму көрсеткіштерін талдау жолдары анық көрсетіліп жазылған.
Үшінші бөлімінде коммерциялық банк жүйелерінің нәтижелілік механизмнің жетілдіру жолдары көрсетілген. Шетелдік тәжірибедегі орталық банктерді ұйымдастыру және басқару олардың жетілдіру жолдары айқындалған.
АҚШ-тың федералдық резервтік жүйесі өзінің мәні жағынан басқа елдердің орталық эмиссиялық банктеріне балама болып келеді, бірақ оның ұйымдастырылуында осы елдің федералдық саяси жүйесінің негізі жатыр.
ФРЖ өзінің құрылымы мен басқару қағидалары бойынша басқа елдердің орталық банктерінен өзгешеленеді.
Неміс федералдық банкі (Дойче Бундесбанк) 1957 жылы 26 шілдеде шыққан заң негізінде құрылған. Оның алдында Рехсбанк (1875 ж) пен Неміс жер банкі (1948 ж.) болған.
Банк капиталы – 290 млн. неміс маркасы толығымен мемлекетке тиесілі. Бас кеңсесі Франкфурт-на –Майне қаласында орналасқан. Банк жүйесіне жергілікті 11 орталық банкі және 195 бөлімшелер мен агенттіктер кіреді. Басқару органдары: кеңес, директорат, басқарма.
Кеңес – ақша-несие саясатының қалыптасуына жауапты негізгі орган болп табылады. Кеңесті президент басқарады, кеңеске вице-президент, мүшелері және жергілікті орталық банктердің барлық президенттері кіреді.
Ағылшын банкі – дүние жүзіндегі көне және беделді орталық банктерінің бірі. Негізінен 1694 жылы құралған. 1946 жылы жеке иемденушілердің акцияларды міндетті түрде сатып алу арқылы лейбористермен ұлтшылдандырылған. 1971 жылға дейін бұл банк елдегі несиелеу процесін, коммерциялық банктердің қарыздары бойынша есептік мөлшерлемесін өзгерту арқылы бақылаған.
Жапон банкі 1882 жылы құралған. Қазіргі Жапон банкі туралы Заң 1942 жылы ақпанда қабылданған. Ол үкімет мекемесі болып есептеледі, бірақ жарғы капиталының 55 % -ы мемлекетке тиесілі.
Банкті басқарма басқарады. Ол орталық банктің барлық қызметтерің атқарады.
Қазақстан экономикасында шетелдік банктер елеулі орын алады. Қазіргі таңда шетелдік банктер республикамызда ірі банктік бөлімдердің бірін құрайды. Бұл банктердің басты клиенті болып табылатын шетелдік компаниялардың экспансиясымен байланысты. Шетелдік банктер санының өсуі көптеген факторларға байланысты: шетел банктерінің жіберілуінің режимі және операциялардың реттелуі; ел экомикасында сыртқы сауданың және тікелей шетелдік инвестициялардың ролі; елдегі еувалюталық операциялар жүргізетін халықаралық қаржылық орталықтардың болуы; ұлттық нарықтың даму деңгейі Сонымен қатар несиелік-қаржылық және жергілікті операциялардың кеңеюінің болашағы; салық салудың деңгейі және технологиялық инфрақұрылымның сапасы мен нәтижелілігі. Негізгі резидент емес банктердің шетелдік құрылтайшылары - АҚШ, Сауд Аравиясы, Түркия, Қытай, Нидерланды, Лихтенштейн, Люксембург Корольдігі, Ресей, Өзбекстан, Қырғызстан болып табылады.
Қазақстан сыртқы инвестициялау үшін жоғарғы тартымды ел болып бағаланатындықтан, республикада шетел капиталын банктік түрде тарту процестері жалғасып жатыр. Шетелдік банктердің қызметі тұрқатылығымен және салмақтылығымен сипатталады. Құрылған кезеңінен бастап Ұлттық банктің республиканың қаржы нарығының белгілі бір бөлігін алу нәтижесі болып табылатын экономикалық нормативтерін шетелдік банктермен орындамау жіберілмеді. Ішкі нарықта шетелдіктер қатысуымен банктер сақтықпен жұмыс істеуді қалайды, себебі Қазақстанның қаржы нарығын тұрақты деп айтуға болмайды.
Қазақстанның банктік жүйесінде қазіргі таңда анықталып отырған дұрыс тенденциялардың бірі - депозиттер бойынша пайыздық ставкалардың позитивтілігі болып табылады. Банктер депозиттер бойынша пайыздық ставкалардың поизитивтілігіне жетті, сол арқылы өзіне жаңа клиенттер тартты. Сонымен потенциалды салымшылар ұсынылған банктердің пайыздық ставкаларының «салмақтылығын» сезінді, бұл банктік жүйеге сенімділікпен қор салумен қатар депозиттер түрінде қордың көбеюіне әсерін тигізді.
Бірақ республиканың банктік сферасы жалпы экономикалық дағдарыста жақсы уақытын өткізіп жатпағандығы құпия емес. Қазіргі кезге дейін нақты заңдық негіздердің болмағандығынан, кіші және үлкен банктердің жарғылық қорының мөлшерімен байланысты банктердің әдістемелік базалармен қамтамасыз етілмегендігі, санациялық және банкроттық механизмдер т.б. Осының барлығы көптеген қиын мәселелержі туғызып, банк секторының дұрыс жұмыс жасауына кедергі келтірді.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. ҚР «Банктер және ҚР банктік қызметі туралы» заңы.
2.ҚР «Акционерлік қоғамдар туралы» заңы.
3. «Темірбанк» АҚ несиелік саясаты.
4. «Темірбанк» АҚ 2000-2001 жж. Жылдық есебі.
5. Банктік операциялар - Виноградова Т.Н.
6. «Темірбанк» АҚ кіші және орта бизнес субъектілерін несилендіру ережелері.
7. Калиева Г.Т. «Несие ісі»: Алматы; «Қаржы-қаражат»,1997 ж.
8. Сейітқасымов Ғ.С. Ақша, несие банктер. Оқулық: Алматы, Экономика, 2005 ж.
9. Хамитов Н.Н. Банк ісі.: Алматы, Экономика, 2006 ж.
10. Саниев М.С. Ақша, несие, банктер: Оқулық; Алматы, 2000 ж.
11. Дробозина Л.А. «финансы денежное обращение. Кредит»: Учебное пособие Москва; Издательство «Финансы и статистика», 1997 год.
12. Жуков Е.Ф. «деньги. Кредит. Банки»: Учебник; Москва, «Банки и биржи», 1999 год.
13.Жуков Е.Ф. «Общая теория денег и кредита»: Учебник для ВУЗов; Москва, 1999 год.
14.Жуков Е. Ф. «Банки и банковские операции»: Учебник для ВУЗов; Москва; Издательство «Экономика», 1997 год.
15.Колесников В.И. «Банковское дело»: Учебник для ВУЗов; Москва; Издательство «Финансы и статистика», 2000 год.
16. Коновалов К.С. «Банки-опора в вашем бизнесе»: Учебное пособие; Алматы; Издательство «Экономика», 2000 год.
17. Лаврушин О.И. «Банковское дело»: Учебник для ВУЗов; Москва; Издательство «Финансы и статистика», 1999 год.
18. Усоскин В.М. «Современные коммерческие банки. Управление и операции»: Учебное пособие; Москва, 2000 год.
19.Райзберг Б.А. «Курс экономики» : Учебник для ВУЗов; Москва, 1998 год
20. Журнал «Финансы Казахстана». № 3-8, 2000 год.
21. Журнал «Финансы Казахстана». № 7-9, 2001 год.
22. Журнал «Транзитная экономика». № 4-6, 2000 год.
23. Журнал «Транзитная экономика» № 1-5, 2001 год. Антонов Н.Г., Пессель 24. М.А «денежное обращение, кредит и банки»: Учебник для ВУЗов; Москва, «Финстатинформ» 1997 год.
25. Закон Республики Казахстан «О Национальном Банке Республики Казах стан», август 1995 год.
26. Постановление Правления Национального Банка Республики Казахстан «Об утверждении Правил ведения документации по кредитованию банками второго уровня» от 16 августа 1999 года. Ч 276.
27. Положение «О классификации ссудного портфеля, порядке формирования и использования резервов (провизий) по кредитам Национального Банка Республики Казахстан», утвержденное Правлением Национального Банка Республики Казахстан 24 июня 1996 года, № 147.
28. Положение «О классификации активов и внебалансовых требований и рас чете провизий по ним банками второго уровня Республики Казахстан», утвержденное постановлением Правления Национального Банка Республики Казахстан № 218 от 23 мая 1997 года.
29. Положение. «О порядке регистрации Национальным Банком Республики Казахстан договоров гарантий и поручительств, выданных банками второго уровня», утвержденное Постановлением Правления Национального Банка Республики Казахстан № 288 от 27 июля 1997 года.
30.Методические указания по анализу банками кредитоспособности заемщика. Утверждено на заседании директората Национального Банка Республики Казахстан, протокол № 26 от 27 октября 2000 года.
31. Положение «О процедурах проведения кредитных операций в бухгалтерском учете», утвержденное Правлением ОАО «Темирбанк».
32. Правила о внутренней политике ОАО «Темирбанк».
1. ҚР «Банктер және ҚР банктік қызметі туралы» заңы.
2.ҚР «Акционерлік қоғамдар туралы» заңы.
3. «Темірбанк» АҚ несиелік саясаты.
4. «Темірбанк» АҚ 2000-2001 жж. Жылдық есебі.
5. Банктік операциялар - Виноградова Т.Н.
6. «Темірбанк» АҚ кіші және орта бизнес субъектілерін несилендіру ережелері.
7. Калиева Г.Т. «Несие ісі»: Алматы; «Қаржы-қаражат»,1997 ж.
8. Сейітқасымов Ғ.С. Ақша, несие банктер. Оқулық: Алматы, Экономика, 2005 ж.
9. Хамитов Н.Н. Банк ісі.: Алматы, Экономика, 2006 ж.
10. Саниев М.С. Ақша, несие, банктер: Оқулық; Алматы, 2000 ж.
11. Дробозина Л.А. «финансы денежное обращение. Кредит»: Учебное пособие Москва; Издательство «Финансы и статистика», 1997 год.
12. Жуков Е.Ф. «деньги. Кредит. Банки»: Учебник; Москва, «Банки и биржи», 1999 год.
13.Жуков Е.Ф. «Общая теория денег и кредита»: Учебник для ВУЗов; Москва, 1999 год.
14.Жуков Е. Ф. «Банки и банковские операции»: Учебник для ВУЗов; Москва; Издательство «Экономика», 1997 год.
15.Колесников В.И. «Банковское дело»: Учебник для ВУЗов; Москва; Издательство «Финансы и статистика», 2000 год.
16. Коновалов К.С. «Банки-опора в вашем бизнесе»: Учебное пособие; Алматы; Издательство «Экономика», 2000 год.
17. Лаврушин О.И. «Банковское дело»: Учебник для ВУЗов; Москва; Издательство «Финансы и статистика», 1999 год.
18. Усоскин В.М. «Современные коммерческие банки. Управление и операции»: Учебное пособие; Москва, 2000 год.
19.Райзберг Б.А. «Курс экономики» : Учебник для ВУЗов; Москва, 1998 год
20. Журнал «Финансы Казахстана». № 3-8, 2000 год.
21. Журнал «Финансы Казахстана». № 7-9, 2001 год.
22. Журнал «Транзитная экономика». № 4-6, 2000 год.
23. Журнал «Транзитная экономика» № 1-5, 2001 год. Антонов Н.Г., Пессель 24. М.А «денежное обращение, кредит и банки»: Учебник для ВУЗов; Москва, «Финстатинформ» 1997 год.
25. Закон Республики Казахстан «О Национальном Банке Республики Казах стан», август 1995 год.
26. Постановление Правления Национального Банка Республики Казахстан «Об утверждении Правил ведения документации по кредитованию банками второго уровня» от 16 августа 1999 года. Ч 276.
27. Положение «О классификации ссудного портфеля, порядке формирования и использования резервов (провизий) по кредитам Национального Банка Республики Казахстан», утвержденное Правлением Национального Банка Республики Казахстан 24 июня 1996 года, № 147.
28. Положение «О классификации активов и внебалансовых требований и рас чете провизий по ним банками второго уровня Республики Казахстан», утвержденное постановлением Правления Национального Банка Республики Казахстан № 218 от 23 мая 1997 года.
29. Положение. «О порядке регистрации Национальным Банком Республики Казахстан договоров гарантий и поручительств, выданных банками второго уровня», утвержденное Постановлением Правления Национального Банка Республики Казахстан № 288 от 27 июля 1997 года.
30.Методические указания по анализу банками кредитоспособности заемщика. Утверждено на заседании директората Национального Банка Республики Казахстан, протокол № 26 от 27 октября 2000 года.
31. Положение «О процедурах проведения кредитных операций в бухгалтерском учете», утвержденное Правлением ОАО «Темирбанк».
32. Правила о внутренней политике ОАО «Темирбанк».
АТЫРАУ ИНЖЕНЕРЛІК –ГУМАНИТАРЛЫҚ ИНСТИТУТЫ
ЭКОНОМИКА ПӘНДЕР КАФЕДРАСЫ
Қорғауға жіберілсін
Кафедра меңгерушісі
_________Жиенкулова Л.Т.
_______ _______ 2010 ж
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Банктің ұйымдастырылу құрылымы және оның функционалдық
қызметтері мен әдістері
Студент : _______________________________ Сапаргалиева М.Е.
(қолы)
(Т. Ә. Ж.)
Ғылыми жетекшісі ___________________ Авезов Ж______
(қолы)
(Т.Ә.Ж.)
Дәйектеме беруші: __________________________ Тастанбеков А
(қолы)
(Т.Ә Ж.)
АТЫРАУ – 2010 ж
АТЫРАУ ИНЖЕНЕРЛІК-ГУМАНИТАРЛЫҚ ИНСТИТУТЫ
ЭКОНОМИКА ПӘНДЕР КАФЕДРАСЫ
КҮНДІЗГІ ОҚЫТУ БӨЛІМІ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСҚА
ДӘЙЕКТЕМЕ
Студент _________ Сапаргалиева М ____________________________
(Т.А.Ж.)
Мамандығы Қаржы____________________________ ____________
Дипломдық жұмыстың тақырыбы: Банктің ұйымдастырылу құрылымы және оның
функционалдық қызметтері мен әдістері ( АҚ Темір банк мысалында)
Құрамында пайдаланылғандар:
а) графикалық бөлім: 4
бет
б) анықтамалық жазулар 81
бетшелері
Дипломдық жұмыс бойынша ескертулер:
Дипломдық жұмыс коммерциялық банкілердегі іс-құжаттар жүргізу жүйесін
зерттеп оның дамыту мәселерін қарастыру. Дипломдық жұмыстың мақсатына жету
барысындағы міндеттері: қаржылық есеп құрудың банктегі негізгі мақсатын,
іс құжат жүйесіндегі орнын зерттеу; банктің балансын қаржылық есептемеде
көрсету негіздерін сараптау; банктің ақша қозғалысын қаржылық есептемеде
көрсету негіздерін қарастыру; зерттеу мысалы ретінде алынған банктің
құрылуы мәселесін, оның даму сатыларын сараптау; Темір банк АҚ ның иеленген
рейтинг көрсеткіштеріне тоқталу; банктің қабылдаған қызмет стратегиясына,
іс құжат жүйесіне сипаттама беру; Темір банк АҚ ның Атырау филиалының
құжаттық операцияларына тоқталу; Темір Банкі АҚның Атырау филиалының
құжаттық операцияларын дамыту жолын ұсыну. Жұмыстағы келтірілген
әдістемелер банкілердің ағымдағы қызмет процесінде қолданылатын
құжаттарды дайындау үдерісінің басқару әдістерін ғылыми тұрғыдан
қарастырып, талдап, жетілдіру жолдарын ұсынды.
Дипломдық әдістемелік талаптарға сай жазылған.
Дипломдық жұмысында студенттің терең білімін анықтайды және
жақсы деген бағаға бағаланады.
Дәйектемеші ___________________________________ ___________________
(қолы, т.а.ж.)
“_______” ___________________ 2010 г
АТЫРАУ ИНЖЕНЕРЛІК-ГУМАНИТАРЛЫҚ ИНСТИТУТЫ
ЭКОНОМИКА ПӘНДЕР КАФЕДРАСЫ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСҚА
П І К І Р
Студент _________ Сапаргалиева М ____________________________
(Т.А.Ж.)
Мамандығы Қаржы____________________________ ____________
Дипломдық жұмыстың тақырыбы: Банктің ұйымдастырылу құрылымы және оның
функционалдық қызметтері мен әдістері ( АҚ Темір банк мысалында)
Құрамында пайдаланылғандар:
а) графикалық бөлім: 4
бет
б) анықтамалық жазулар 81
бетшелері
Дипломдық жұмысқа студенттің жауапкершілігі:
Дипломдық жұмысым үш бөлімнен тұрады.
Бірінші бөлімінде коммерциялық банк жүйесінің теоретикалық және әдістемелік
аспектілері анық көрсетілген. республиканың банктік сферасы жалпы
экономикалық дағдарыста жақсы уақытын өткізіп жатпағандығы құпия емес.
Қазіргі кезге дейін нақты заңдық негіздердің болмағандығынан, кіші және
үлкен банктердің жарғылық қорының мөлшерімен байланысты банктердің
әдістемелік базалармен қамтамасыз етілмегендігі, санациялық және банкроттық
механизмдер т.б. Осының барлығы көптеген қиын мәселелержі туғызып, банк
секторының дұрыс жұмыс жасауына кедергі келтірді.
Диплом жұмысының мақсаты - коммерциялық банкілердегі іс-құжаттар жүргізу
жүйесін зерттеп оның дамыту мәселерін қарастыру
Дипломдық жұмыс жақсы деген бағамен бағаланады.
Ғылыми жетекшісі: _________________________________
(қолы, т.а.ж..)
“_______” ___________________ 2010 ж
АТЫРАУ ИНЖЕНЕРЛІК-ГУМАНИТАРЛЫҚ ИНСТИТУТЫ
ЭКОНОМИКА ПӘНДЕР КАФЕДРАСЫ
Факультеті __________________________ кафедрасы
____________________________
Мамандығы ___________________________________ _________________________
“Бекітемін”
Кафедра меңгерушісі _____________
_______________________________
“_____” __________ 2010 ж.
ТАПСЫРМА
дипломдық жұмысты орындауға
Студентке ___________________________________ _______________________
Мамандық ___________________________________ ______________________________
Жұмыстың тақырыбы___________________________________ ____________________
___________________________________ ___________________________________ ______
Бұйрығымен “______” _____ 2010 ж бекітілді: №
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
__
1. Дипломдық жұмысты тапсыру мерзімі
___________________________________ ____
2. Түсіндірме – есептік жазбалардың мазмұны
___________________________________ ___________________________________ ______
_
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
__
3. Түсіндірме – есептік жазбалардың мазмұны (сұрақтар тізімі, жұмыс
қажетті)
___________________________________ ___________________________________ ______
_
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___
4. Жұмыстың кеңесшісі ( проектінің бөлімдері көрсетіледі)
___________________________________ ___________________________________ ______
_
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___
5. Пайдаланылған әдебиеттер
___________________________________ ___________________________________ ______
_
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___
Тапсырма берген:
_______________.
(жетекшінің қолы, күні)
Тапсырманы қабылдаған _________________ ____ Сапаргалиева
М. Е.
(студенттің қолы)
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
І бөлім. Коммерциялық банк жүйесінің теоретикалық және әдістемелік
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1.1.Коммерциялық банк жүйесінің ұйымдастырылу
құрылымы ... ... ... ... ... 12
1.2. Коммерциялық банктердің операциялары мен
қаржылық
қызметтері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...19
1.3. Несие жүйесіндегі коммерциялық банктердің орны мен ролі ... ... ... ... .31
1.4. Коммерциялық банктердің инвестициялық
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
ІІ бөлім. Банктің ұйымдастырылу құрылымы және оның функционалдық
қызметтері мен әдістері ( АҚ Темір банк
мысалында) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..43
2.1. АҚ Темирбанк қаржылық жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ...43 2.2. Темірбанктің
есебі мен есеп беруін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...44
2.3.АҚ Темирбанк кастодиалдық қызметін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...45
2.4. Филиалдың даму көрсеткіштерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..53
ІІІ бөлім. Банктің ұйымдастырылу құрылымы және оның функционалдық
қызметтінің жетілдіру жолдары
1. Шетелдік тәжірибедегі орталық банктерді ұйымдастыру және
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...65
2. Шетел банктерімен байланыс және жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... .69
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 74
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 76
Қосымшалар
Кіріспе
Бірқатар ғалымдардың пікірінше, алғашқы банктер капитализм дамуының
мануфактуралық сатысында – ХIV және ХV ғасырларда Италияда несие
қатынасының кең ауқымды дамуымен байланысты пайда болған. Кейбір ғалымдар
банктердің бұдан да ертерек – феодализм кезінде төлем делдалдары ретінде
пайда болды деп есептейді.
Банк сөзі үстел мағынасын беретін италияндық banco сөзінен
шыққан. Банко- үстелдер тауарлардың сауда-саттығы қызу жүретін алаңдарға
қойылатын. Сауда-саттық мемлекеттерде, қалаларда және жекелеген қалаларда
шақа соғылатын әр түрлі монеталармен жүзеге асырылды. Бұл жағдайда көптеген
монетаның әр түрлі айналысынан хабары бар, айырбас бағамы бойынша кеңестер
беріп, бағалай алатын арнайы мамандар қажет болды.
Дипломдық жұмысым үш бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімінде
коммерциялық банк жүйесінің теоретикалық және әдістемелік аспектілері анық
көрсетілген.
Банктік жүйе – нарықтық экономиканың маңызды және ажырамас құрылымының
бірі болып табылады. Банктердің және тауарлы өндірістің дамуы және
айналымы параллельді жүрді және тығыз шиеленісте болды. Сонымен қатар
банктер ақшалай есептемелер жүргізіп және шаруашылықтарды несиелендіру
кезінде өндірістің жалпы нәтижелілігін көтереді, қоғамдық еңбектің өсіне
әсер етеді. Қазіргі кезде, дамыған тауарлы және қаржы нарықтарынтарында
банк жүйесінің құрылымы жедел нашарлайды. Қаржы мекемелерінің жаңа
түрлері, жаңа несиелік құралдар және клиенттерге қызмет ету әдістері пайда
болды.
Банктің ұйымдастырылу құрылымы және соған сәйкес операциялары
орталықсыздандыру дәрежесі, бірінші кезекте жалпылама түрде анықталады.
Сондықтан да банктің бір-екі бөлімшесі болатын болса, онда орталықтан
басқарады жүзеге асыру тиімді. Кез келген жағдайда да барлық жүйені тиімді
жедел басқарудың болғаны міндетті, өйткені шешім қабылдау барысында кешігу,
бас кеңсе мен бөлімше арасында ақпараттық үзіліс болмауға тиіс.
Банктің ұйымдастырылу құрылымы басты екі әдіспен анықталады - банктің
басқарылу құрылымы және оның функционалдық бөлімшелері мен қызметтерінің
құрылымы.
Басқару органын тағайындаудың мақсаты - банктің негізгі қызметін іске
асыру мақсатында, банктің коммерциялық қызметіне тиімді, үнемді және жедел
жетекшілік етуді қамтамасыз ету.
Банктің ұйымдастырылуына, ондағы жетекші мен бағыныштыларының қарым-
қатынасына оның барлық қызметі тәуелді. Банкті басқарудың құрылымым
анықтау, басқару органдарын бөліп қарауды, олардың банк операцийларын
жүзеге асырудағы құзыретін, жауапкершілігін және өзара байланысын бекітуді
алдын ала қарастырады. Банкті басқарудың жалпы тәсілдері мен құрылымы
банктік заңдар арқылы белгіленеді, бірақ басқару құрылымына катысты
көптеген сұрақтарды коммерциялық банктің дербес түрде шешуге құқығы бар.
Банктер қызметінің мәні оларды басқа органдардан ажырататын функцияларды
орындаудан көрініс табады.
Банк қызметін - банктің клиент мүддесі үшін белгілі бір іс-әрекеттерді
орындауын сипаттауға болады. Кез келген банк өнімінің негізінде қандай да
бір қажеттіліктерді қанағаттандыру қажеттілігі жатады.
Қазіргі кезде негізгі дәстүрлі қызметтерге бұрынғыша салымдар тарту мен
қарыздар беру жатады. Банктер өз пайдаларының көп бөлігін осы операциялар
бойынша пайыздық айырмадан алады. Бірақ осы екі қызмет төңірегінде банктік
өнімдердің көптеген нысандары жасалынып шығуы мүмкін.
Қазіргі кезде әмбебап банктер банк қызметтерінің және қаржылық
қызметтердің барлық аспектілерін түгелдей қамтитын өнімдердің кең қатарын
ұсынады. Осы кезде басқа банктер бәсекелестік артықшылықты жаулап алу және
оны мықты түрде сақтандырып алу мақсатымен қатаң түрде белгілі бір
қызметтер түрлерін көрсетуге мамандануға тырысады.
Коммерциялық банктердің желісі ақша нарығының қалыптасуына ыкпал етеді,
ал заңды және жеке тұлғалардың мемлекетте уақытша бос ақша қаражаттарының
болуы және оны экономика мен халықтың қысқа мерзімдік қажеттіліктерін
канағаттандыруга пайдалану ақша нарығының экономикалық негізі болып
табылады.
Екінші бөлімінде Қазақстан Республикасы банк жүйесі механизмі
нәтижелілігін талдау Темірбанк филиалының құрылу тарихы және қаржылық
жағдайы Темірбанк АҚ филиалы Атырау қаласында 1994 жылы 25 ақпанда
құрылған.
1999 жылдан бастап заңды мекен-жайы Атырау қаласы, Азаттық даңғылы 99
орналасқан, индексі 465020.
Бас офисі Алматы қаласы, Абай көшесі, 6874.
Темірбанк филиалы өз жұмысында Темірбанк АҚ есептік саясатын
қолданады.
Есептік жыл 2005 жылдың 1 қаңтарынан 31 желтоқсан аралығын қамтиды.
Қаржылық жылдық есеп ҚР Ұлттық банкінің есебі арқылы жасалады.
Темірбанк АҚ филиалы ҚР заңымен белгіленген банктік операцияларды
және шетел валюта операцияларын жүргізуге құқылы.
Филиал Темірбанк АҚ-ң бөлімшесі болып табылады.
АҚ Темирбанк қаржылық жағдайын, есебі мен есеп беруін, АҚ Темирбанк
кастодиалдық қызметін, филиалдың даму көрсеткіштерін талдау жолдары анық
көрсетіліп жазылған.
Үшінші бөлімінде коммерциялық банк жүйелерінің нәтижелілік
механизмнің жетілдіру жолдары көрсетілген. Шетелдік тәжірибедегі орталық
банктерді ұйымдастыру және басқару олардың жетілдіру жолдары айқындалған.
АҚШ-тың федералдық резервтік жүйесі өзінің мәні жағынан басқа елдердің
орталық эмиссиялық банктеріне балама болып келеді, бірақ оның
ұйымдастырылуында осы елдің федералдық саяси жүйесінің негізі жатыр.
ФРЖ өзінің құрылымы мен басқару қағидалары бойынша басқа елдердің
орталық банктерінен өзгешеленеді.
Неміс федералдық банкі (Дойче Бундесбанк) 1957 жылы 26 шілдеде шыққан
заң негізінде құрылған. Оның алдында Рехсбанк (1875 ж) пен Неміс жер банкі
(1948 ж.) болған.
Банк капиталы – 290 млн. неміс маркасы толығымен мемлекетке тиесілі.
Бас кеңсесі Франкфурт-на –Майне қаласында орналасқан. Банк жүйесіне
жергілікті 11 орталық банкі және 195 бөлімшелер мен агенттіктер кіреді.
Басқару органдары: кеңес, директорат, басқарма.
Кеңес – ақша-несие саясатының қалыптасуына жауапты негізгі орган болп
табылады. Кеңесті президент басқарады, кеңеске вице-президент, мүшелері
және жергілікті орталық банктердің барлық президенттері кіреді.
Ағылшын банкі – дүние жүзіндегі көне және беделді орталық банктерінің
бірі. Негізінен 1694 жылы құралған. 1946 жылы жеке иемденушілердің
акцияларды міндетті түрде сатып алу арқылы лейбористермен
ұлтшылдандырылған. 1971 жылға дейін бұл банк елдегі несиелеу процесін,
коммерциялық банктердің қарыздары бойынша есептік мөлшерлемесін өзгерту
арқылы бақылаған.
Жапон банкі 1882 жылы құралған. Қазіргі Жапон банкі туралы Заң 1942
жылы ақпанда қабылданған. Ол үкімет мекемесі болып есептеледі, бірақ жарғы
капиталының 55 % -ы мемлекетке тиесілі.
Банкті басқарма басқарады. Ол орталық банктің барлық қызметтерің
атқарады.
Қазақстан экономикасында шетелдік банктер елеулі орын алады. Қазіргі
таңда шетелдік банктер республикамызда ірі банктік бөлімдердің бірін
құрайды. Бұл банктердің басты клиенті болып табылатын шетелдік
компаниялардың экспансиясымен байланысты. Шетелдік банктер санының өсуі
көптеген факторларға байланысты: шетел банктерінің жіберілуінің режимі және
операциялардың реттелуі; ел экомикасында сыртқы сауданың және тікелей
шетелдік инвестициялардың ролі; елдегі еувалюталық операциялар жүргізетін
халықаралық қаржылық орталықтардың болуы; ұлттық нарықтың даму деңгейі
Сонымен қатар несиелік-қаржылық және жергілікті операциялардың кеңеюінің
болашағы; салық салудың деңгейі және технологиялық инфрақұрылымның сапасы
мен нәтижелілігі. Негізгі резидент емес банктердің шетелдік құрылтайшылары
- АҚШ, Сауд Аравиясы, Түркия, Қытай, Нидерланды, Лихтенштейн, Люксембург
Корольдігі, Ресей, Өзбекстан, Қырғызстан болып табылады.
Қазақстан сыртқы инвестициялау үшін жоғарғы тартымды ел болып
бағаланатындықтан, республикада шетел капиталын банктік түрде тарту
процестері жалғасып жатыр. Шетелдік банктердің қызметі тұрқатылығымен және
салмақтылығымен сипатталады. Құрылған кезеңінен бастап Ұлттық банктің
республиканың қаржы нарығының белгілі бір бөлігін алу нәтижесі болып
табылатын экономикалық нормативтерін шетелдік банктермен орындамау
жіберілмеді. Ішкі нарықта шетелдіктер қатысуымен банктер сақтықпен жұмыс
істеуді қалайды, себебі Қазақстанның қаржы нарығын тұрақты деп айтуға
болмайды.
Қазақстанның банктік жүйесінде қазіргі таңда анықталып отырған дұрыс
тенденциялардың бірі - депозиттер бойынша пайыздық ставкалардың
позитивтілігі болып табылады. Банктер депозиттер бойынша пайыздық
ставкалардың поизитивтілігіне жетті, сол арқылы өзіне жаңа клиенттер
тартты. Сонымен потенциалды салымшылар ұсынылған банктердің пайыздық
ставкаларының салмақтылығын сезінді, бұл банктік жүйеге сенімділікпен
қор салумен қатар депозиттер түрінде қордың көбеюіне әсерін тигізді.
Бірақ республиканың банктік сферасы жалпы экономикалық дағдарыста
жақсы уақытын өткізіп жатпағандығы құпия емес. Қазіргі кезге дейін нақты
заңдық негіздердің болмағандығынан, кіші және үлкен банктердің жарғылық
қорының мөлшерімен байланысты банктердің әдістемелік базалармен қамтамасыз
етілмегендігі, санациялық және банкроттық механизмдер т.б. Осының барлығы
көптеген қиын мәселелержі туғызып, банк секторының дұрыс жұмыс жасауына
кедергі келтірді.
І бөлім. Коммерциялық банк жүйесінің теоретикалық және әдістемелік
аспектілері
1.1.Коммерциялық банк жүйесінің ұйымдастырылу құрылымы
Банк жүйесінің ұйымдастыру белгілеріне қарай филиалсыз банктерге,
бөлімшелері бар банктерге және банктік топтарға бөлуге болады. Көптеген
елдерге банк жүйесінің бір типі берілген, ал Қазақстанда дамыған түрдегі
банктік ұйымдардың барлық түрлері бар.
Ұлттық банктің рұқсатымен банктер Қазақстан Республикасы аумағында және
одан тысқары жерлерде банктерін аша алады, ал өздерінің өкілеттілігін –
Ұлттық банкінің келесі бір хабарлауымен ашады.
Банк филиалы – бұл бас банкінің берген құқықтары шегінде банктік
операцияларды жүзеге асыратын банктік мекеме. Банк филиалы заңды тұлға
болып саналмайды, дербес балансы болмайды және өзінің бас банкі берген
қаражаттар мен өкілеттіктер шегінде қызмет етеді.
Банк өкілдігі – депозит тартудан басқа белгілі бір банктік операцияларды
орындайтын және өз атынан, банктің тапсырмасымен жұмыс жасайтын заңды тұлға
болып табылмайтын, құрылымдық бөлімше.
Еншілес банк – жарғылық қордың 50 % -нан астамы бас банкіге тиесілі,
заңды тұлға болып табылатын банктік мекеме.
Қазақстан бұрынғы КСРО –ның монополиялық банктік жүйесін қабылдады.
Бұрынғы мамандырылған банктері (Тұран-банк, Кредсоцбанк,
Агроөнеркәсіпбанкі, Әлембанк, Халық банкі) республикасының барлық аумағында
өздерінің бөлімшелерін иеленіп, жаңадан құрылған коммерциялық банктер де
сондай өз филиалдарын құрды (мысалға, Қазкоммерцбанк, Центркредит банк,
Темірбанк және т.б.).
Әлемдік банктік тәжірибеге қарағанда, бөлімшелері бар банктердің
артықшылығы – олар бас банктің толық бақылауында және оның балансында
болады.
Бірақ, жоғарыда аталған мамандырылған банктердің күрделі иерархиялық
құрылымы болды. Олардың бас кеңсесі Алматыда орналасқан, оған облыстық
басқармалар бағынса, ал соңғысына аудандағы бөлімшелербағынышты болып
келді.
Шетелде банк филиалдары заңды тұлға болуға және дербес мекеме ретінде
тіркелуге құқылы. Көптеген банктердің филиалдары тұтыну несиесі, лизинг,
факторинг, жылжымайтын мүлікті мерзімін ұзартып сатуға және т.б.
мамандырылған.
Қазақстандағы соңғы уақыттарда құрылған барлық коммерциялық банктер
филиалсыз, яғни шоғырланған болып келеді.
Батыс еуропа банктік жүйесінде ірі банктердің азғана топтары елдің
барлығында өз бөлімшелерінің торабын ашу үшін аумақтық шек қою деген жоқ.
1988 жылы Германияда 6 ірі коммерциялық банктердің 3108 бөлімшесі, ал
барлық банктік институттурдың (жинақ банктері мен несиелік кооперативтерді
қосқанда) филиал саны 39,7 мыңға теңесті. Франция, Канада, Италия, Жапония
және т.б. елдердің банктерінің бөлімшелері мен филиалдары да көптеп
саналады.
АҚШ-тағы банк жүйесі біршама өзгеше құрылған. Штаттардың заңында
жекелеген банктерді ашуға шек қойылды. Сондықтан, кейбір штаттар қала
шегінде, егер оның бас кеңсесі сол қалада болса ғана, банктерге филиалдар
ашуға рұқсат береді, өзгелері – штаттың аумағында ғана ашуға, ал
үшіншілері бөлімшелердің ашылуына мүлде тыйым салады. Бірде-бір банк өз
штатынан тысқары жерде өзінің филиалын аша алмайды. Осыған сәйкес бұл елде
жалпы ұлттық филиалдар торабы жоқтың қасы.
Банк бөлімшелерін ашуға қойылатын шектеулер штаттағы сепаратизм дәстүрінен
және ірі банктердің монополиялық қорқынышынан келіп туындайды. Дегенмен де,
бірқатар жағдайларға байланысты (өндірісті орталықсыздандыру, автомобиль
жолдарының дамуы) Бөлімшелер мен филиал тораптарының кеңірек таралуы
банкке: бас банктің толық бақылауында болуға, операциялар шеңберінің кеңеюі
және депозиттер тарту үшін көптеген аумақты жаулап алуға және осындай
факторлар есебінен пайданы ұлғайтуға мүмкіндік береді.
Теріс жағы ретінде мұнда бас кеңсе тарапыпан бақылаудың қиындығы және
монополиялық процестердің күшеюін айтуға болады.
Банкті ұйымдастырудың осындай және өзге де формасын таңдау көптеген
факторлармен анықталады: банктің стратегиялық міндеттерімен, оның бөлшек
сауда нарығына қатынасымен, сол мекемеде қабылданған басқарудың жалпы
философиясымен. Қазіргі тәжірибеде банк торабын орталықсыздандырған түрде
басқару қолданылады, себебі ол барлық сұрақтарды дербес түрде шешуге
мүмкіндік береді.
Банктің ұйымдастырылу құрылымы және соған сәйкес операциялары
орталықсыздандыру дәрежесі, бірінші кезекте жалпылама түрде анықталады.
Сондықтан да банктің бір-екі бөлімшесі болатын болса, онда орталықтан
басқарады жүзеге асыру тиімді. Кез келген жағдайда да барлық жүйені тиімді
жедел басқарудың болғаны міндетті, өйткені шешім қабылдау барысында кешігу,
бас кеңсе мен бөлімше арасында ақпараттық үзіліс болмауға тиіс
Банктің ұйымдастырылу құрылымы басты екі әдіспен анықталады - банктің
басқарылу құрылымы және оның функционалдық бөлімшелері мен қызметтерінің
құрылымы.
Басқару органын тағайындаудың мақсаты - банктің негізгі қызметін іске
асыру мақсатында, банктің коммерциялық қызметіне тиімді, үнемді және жедел
жетекшілік етуді қамтамасыз ету.
Банктің ұйымдастырылуына, ондағы жетекші мен бағыныштыларының қарым-
қатынасына оның барлық қызметі тәуелді. Банкті басқарудың құрылымым
анықтау, басқару органдарын бөліп қарауды, олардың банк операцийларын
жүзеге асырудағы құзыретін, жауапкершілігін және өзара байланысын бекітуді
алдын ала қарастырады. Банкті басқарудың жалпы тәсілдері мен құрылымы
банктік заңдар арқылы белгіленеді, бірақ басқару құрылымына катысты
көптеген сұрақтарды коммерциялық банктің дербес түрде шешуге құқығы бар.
Коммерциялық банктің басқару құрылымына оның жарғылық қорының қалай
құрылуы (біртұтас, пайлық және акционерлік) оның торабының (фнлиалды немесе
филиалсыз) даму дәрежесі тікелей ықпал етеді.
Қазіргі уакытта коммерциялық банктер көбіне акционерлік қоғам формасында
құрылатындықтан да, оларды басқаруға акционерлері қатысады. Ондай формадағы
банктің ең жоғары басқару органы банк акционерлерінің жалпы жиналысы болып
табылады. Ол жарғыны, баланс пен есепті бекітеді, банктік саясаттың бағыты
мен мақсатын анықтайды, басқарма мүшелері мен төрағасын сайлайды, банктің
ревизиялық комиссия мүшелерін сайлайды және т.б., яғни банктің стратегиялық
міндеттерін шешеді. Акционерлер жиналысы жылына бір рет, жылдық есепті,
жылдағы балансты құрғаннан кейін бір айдан кешікпей шақырылады.
Банк жұмысына жалпы жетекшілік ету үшін, сондай-ақ атқарушы және
бақылаушы органдардың жұмысын қадағалау және бақылау жасау үшін акционерлер
жиналысы басқарманы немесе банк кеңесін сайлайды.
Басқарма (банк кеңесі) - банк иелерінің, оның акциомерлерімің өкілетті
органы және олардың мүддесін қорғайды.
Басқарманың (банк кеңесінің) ең басты міндеті жұмсалған капиталға
қажетті пайда деңгейімен қамтамасыз ету. Сонымен қатар кеңес клиенттерінің
мүддесін қорғау туралы да жұмыс жасауға тиіс.
Басқарманың (банк кеңесінің) негізгі қызметтері:
1. Банктің стратегиялық мақсатын анықтау және оның саясатын жасау. Ірі
банкте мекеменің мақсаты мен міндеттері және
оған жетудегі нақты іс-әрекеттер бағдарламасы, басқарма (кеңес)
мен басқару жетекшілері бірлескен түрде дайындалған арнайы
меморандумда көрсетіледі. Ол мынадай жағдайларды қамтиды:
1. банк ресурстары бірінші кезекте қызмет көрсететін
клиенттер категорияларына бағытталады;
2. алдағы кезеңде дамуға мүмкіндік беретін операцияларды;
3. банктің филиалдары мем өкілеттігін ашу туралы сұрақтар;
4. маркетииг әдістері және жаңа банктік несие мен қызметтерді
тұтынушыларға ұсыныс;
5. өтімділікті қамтамасыз етудің озық әдістері;
6. нарықта банктің бәсекелестік ұстанымын нығайту шаралары;
7. пайыз мөлшерлемелерін және банк қызметіне қойылатын
тарифтерді белгілеу саясаты;
8. банктің қызметкерлерінің мөлшері мен құрамы, олардың
біліктілігін және т.б. арттыру бағдарламалары.
Ұсақ банктерде саясаттың мақсаты туралы жазбаша меморандум жасалмақшы.
Филиалсыз банктер үшін саясаттың принципін құру, филиалы бар ірі банктерге
қарағанда оңай болып келеді, себебі соңғыларында клиенттер үшіп жергілікті
жағдайларды ескеру ерекшеліктері орын алады.
2. Жетекші орынға адам таңдау. Осы заманғы банк - күрделі
және біршама тәуекел кәсіпорын болғандықтан да, оны білгір,
білікті мамандар мен жауапкершілігі бар адамдар басқаруы тиіс.
Комитет құру. Ірі банктерде шешім қабылдау үшін мына-
дай комитеттер құрылады: әкімшілік (ағымдағы сұрақтарды),
есеп-қарыздық (несие беру инвестициялау), ревизиялық (қаржы-
лық жағдайын тексеруге).
Қарыздың және инвестициялық операцияларға бақылау
жасау. Басқарма (кеңес) заңды түрде несие мен бағалы қағаздар
портфелінің құрылымына банк саясатының бекіткен мақсаттарына сәйкес бақылау
жасайды.
Банк қызметін мерзімді тексеру. Басқарма (кеңес) мүшелері банктің
операцияларына жалпы бақылауды жүзеге асырады.
Өз мәжілістерінде басқарма, бөлім жетекшілерінің есептерін
тыңдайды және банк ісін талқылайды. Басқарма (кеңес) мүшелері
өздерінің шешімдері, зияндары, қателіктері, банктер туралы заңға
бағынбағандары үшін жауапты.
Сонымен, кеңес (басқарма) коммерциялық банктегі акционерлер жиналысының
нұсқауына сәйкес тәжірибелік қызметті жүргізетін ең жоғары басқару органы
болып табылады.
Кеңес (басқарма) тәжірибелік операцияларға жетекшілік жасау және жүзеге
асыру үшін банкті басқаратын құрылым құрады. Операцияларды басқару
ресурстарды жинақтау қызметтеріне және оларды пайдалану тәсілдеріне
бөлінуге негізделгем.
Бұл басқарылу құрылымы келесідей болып келеді: президент - қарыздық
операциялар бойынша аға вице-президент немесе депозиттік операциялар
бойынша аға вице-президент - бөлімдер бойынша вице-президент.
Көрсетілгеннен басқа да банкті құрудың варианттары болуы мүмкін. Аймақтың
және жалпы ұлттық нарықтардағы банк қызметінің кеңею шамасына қарай
күрделене түседі және оның оперативті буындарының мамандандырылуы
мамандардың, сарапшылардың сырттан келуін, жаңа технологияларды пайдалануды
және т.б. талап етеді. Мұндай жағдайларда банктің ішінде клиенттерге
белгілі бір қызмет түрлерін және қаржылық операцияларды көрсететін арнайы
кәсіби орталықтар жүйесін құру пайдалы. Олардың өзінің қызметтері, басқару
аппараттары, өзінің сметасы мен алынған пайдасы болады.
АҚШ-тың коммерциялық банкінің басқару құрылымы жоғары қызығушылық
туғызады. Банкті басқарудың басты органы акционерлердің жалпы жиналысы
болып табылады. Ол стратегиялық шешімдерді қабылдайды. Акционерлер
жиналысында директорлар кеңесі сайланады (ірі банктерде президент), ол
банктің қызметінің барлық негізгі сұрақтарын шешеді. Директорлар кеңесінің
негізгі қызметтері мынадай: банктің стратегиялық мақсатын анықтау және банк
саясатын құру, жетекшілік органдарға адамдар іріктеу, комитеттерді құру;
қарыздық және иивестициялық операцияларды бақылау, кеңес беру; банк
қызметтерін кезеңдік тексеру және т.б. қызметтер.
Директорлар кеңесі іс-тәжірибелік операцияларды жүзеге асыру және
басшылық ету үшін банкінің басқару құрылымын құрады. Өкілеттік көлемі мен
өз бетіндік дәрежесі бойынша басқару құрылымы 3 деңгейден тұрады.
1) жоғары менеджерлер;
2) администраторлар;
3) қадағалау және ревизиялық фуикциялар берілген тұлғалар.
Жоғары менеджерлер - бөлімдер мен службалардың қызметтерін
шоғырландырады, олардың бағдарламаларымен нақты мақсатын айқындайды, кеңес
және олардың жұмыстарына бағасын береді. Олар өздерінің басты назарын банк
жұмысының нәтижесіне аударады.
Администраторлар - бөлімше жетекшілері. Олардың басты мақсаты - өздеріиіц
болімшелерініц дұрыс жұмыс жасауыи қам-тамасыз ету.
Үшінші деңгейдегі қызметкерлерге - қадағалаушылар жатады. Бұл қатардағы
жұмысшыларға көмек көрсететін, күрделі және даулы сұрақтарды шешетін, нақты
жағдайлар бойынша кеңес беретін, персоналды оқытумен айналысатын шағын
маманданған топтар немесе бөлімшелерге басшылық ету тапсырылған неғұрлым
мамандандырылған кәсіпқой мамандар.
Банктің күнделікті қызметіне басшылық ететін, банкінің жоғары лауазымды
тұлғасының қатарына: директор кеңесінің төрагасы, президемт, қазынашы,
бақылаушы, ревизор жатады.
Директорлар кеңесінің төрағасы - жедел іспен айналыспайды, бірақ
директорлар кеңесін шақырады және жүргізеді, әртүрлі форумдарға банк атынан
қатысады. Кейбір банктерде бұл орынды президент орнымен бірлестіреді.
Президент - бұл банктің барлық іскерлік өмірінің басқарушысы. Ол жедел
шешімдер қабылдайды, барлық бөлімдердің қызметтерін басқарады, билік және
басқа да ұйымдармен байланысын реттейді. Ірі банктерге президент вице-
президенттер арқылы банк қызметінің күнделікті жұмысына басшылық етеді.
Американ банктерінде қазынашы қызметі өте маңызды болып табылады. Ол
банкінің басты бөлімдерінің арасын жалғаушы буын бола отырып, барлық
қызметтердің жедел жүзеге асырылуына тікелей жауап береді. Ол вексельдерді
есепке алуға, траттаны акцептеуге, қарыз беруге, депозит қабылдауға, бағалы
қағаздарды сатып алуға рұксат береді. Кассалық операцияларды бақылайды,
банктің берген есебінің және құжаттарының дұрыстығына байланысты
жауапкершілікті мойнына алады. Директорлар кеңесінің міндетті мүшесі жәие
оның тұрақгы секторы болып табылады. Президент пен қазынашы қызметінің
басты айырмашылығы мынада: президент жалпы басшылықты, бақылауды және
қадағалауды жүргізеді, ал қазынашы іс жүзінде операциялардың орындалуын
басқарады. Қазынашының өкілеттілігі банк жарғысында қатаң бекітілген.
Бақылаушы - бухгалтерлік және статистикалық бөлімнің жұмысын басқарады,
жұмыстың жаңа тәсілдерін және есептің автоматтандырылуымен айналысады.
Ревизор банктің жұмысын, оның кейбір бөлімшелерінің қызметтерін
тексереді.
1.2. Коммерциялық банктердің операциялары мен қаржылық қызметтері
Банктер қызметінің мәні оларды басқа органдардан ажырататын функцияларды
орындаудан көрініс табады.
Банк қызметін - банктің клиент мүддесі үшін белгілі бір іс-әрекеттерді
орындауын сипаттауға болады. Кез келген банк өнімінің негізінде қандай да
бір қажеттіліктерді қанағаттандыру қажеттілігі жатады.
Қазіргі кезде негізгі дәстүрлі қызметтерге бұрынғыша салымдар тарту мен
қарыздар беру жатады. Банктер өз пайдаларының көп бөлігін осы операциялар
бойынша пайыздық айырмадан алады. Бірақ осы екі қызмет төңірегінде банктік
өнімдердің көптеген нысандары жасалынып шығуы мүмкін.
Қазіргі кезде әмбебап банктер банк қызметтерінің және қаржылық
қызметтердің барлық аспектілерін түгелдей қамтитын өнімдердің кең қатарын
ұсынады. Осы кезде басқа банктер бәсекелестік артықшылықты жаулап алу және
оны мықты түрде сақтандырып алу мақсатымен қатаң түрде белгілі бір
қызметтер түрлерін көрсетуге мамандануға тырысады.
Коммерциялық банктердің желісі ақша нарығының қалыптасуына ыкпал етеді,
ал заңды және жеке тұлғалардың мемлекетте уақытша бос ақша қаражаттарының
болуы және оны экономика мен халықтың қысқа мерзімдік қажеттіліктерін
канағаттандыруга пайдалану ақша нарығының экономикалық негізі болып
табылады.
Коммерциялық банктер негізінен өз клиенттерінің шаруашылық қызметтеріне
қызмет көрсетумен байланысты несиелік есеп айырысу және қаржылық
операциялардың барлық түрлерімен айналысады.
Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызметтер туралы
Заңға сәйкес банктер мынадай операцияларды орындай алады:
1. ақылы негізде депозиттерді тарату;
2. клиенттер мен банк-корреспонденттердің шоттарын жүргізу және оларға
кассалық қызмет көрсету;
3. қайтарымдылық, мерзімдік және төлемділік шарттарымен
заңды және жеке тұлғаларға қысқа мерзімдік несиелер
беру;
4. инвестицияланатын қаражаттар иелерінің немесе иемденушілердің
тапсырмалары бойынша капиталдық жұмсалымдарды қаржыландыру;
5. заңда көрсетілгеп тәртіппен өз бағалы қағаздарын шығару
(чектерді, вексельдерді, аккредитивтерді, депозиттік
сертификаттарды, акцияларды және басқа да қаржылық
міндеттемелерді);
6. төлем құжаттарын сатып алу, сату және сақтандыру, олармен басқа да
операцияларды жүргізу;
7. ақшалай нысанда орындауды қарастыратын үшінші тұлғалар үшін кепілдеме
және өзге де міндеттемелерді беру;
8. тауар тасымалын талап ету құқын, сатып алу және қызмет
көрсету, осындай талаптардың орындалуын және бұл талаптардың
иикассациялық (факторинг) тәуекелін өз мойнына алу;
9. банктік операциялар бойынша брокерлік қызметтерді көрсету,
клиенттердің тәуекелі бойынша олардың агенттері
ретінде әрекет ету;
10. клиенттер үшін құжаттар мен бағалылықтарды сақтандыру бойынша
қызметтер (сейфтік бизнес);
11. коммерциялық мәмілелерді қаржыландыру, сондай-ақ сату кұқынсыз
(форфейтииг);
- клиенттердің тапсырмалары бойынша сенімдік операцияларды (қаражаттарды
қарау және орналастыру, бағалы қағаздарды басқару);
12. банктік қызметпен байланысты кеңес беру қызметін көрсету;
13. лизингтік операцияларды жүзеге асыру.
Ұлттық банкінің арнайы лицензиялары бар болса, банктер басқа да банктік
қызметтерді жүзеге асыра алады. Соның ішінде шетел валюталарымен
операцияларды жүргізу; халықтың ақшалай салымдарын қарау; ақшаларды
аударуға байланысты қызметтерді көрсету (инкассация).
Осы операцияларды топтай отырып, олармен атқарылатын негізгі қызметтерді
былай құруга болады:
1. уақытында бос ақшалай каражаітарды жинақтау (депозиттік операциялар);
2. экоиомиканы және халықты иссиелендіру (активтік операциялар);
3. қолма-қолсыз есеп айырысуларды ұйымдастыру және
жүргізу;
4. инвестициялық қызметті;
5. клиенттерге басқа да қаржылық қызметтерді көрсету.
Коммерциялық банктердің тағы бір қызметі – қолма-қолсыз есеп айырысуды
ұйымдастыру және жүргізу. Ол банктердің клиенттерге керсеткен қызметтеріне,
немесе банктің комиссиондық операцияларына байланысты.
Берілген қызметтің орындалуы, ең алдымен, банктік шоттарда
шаруашылықтың, мемлекет пен халықтың бос ақшалай қаражаттарын шоғырландыру
және сақтаумен байланысты. Коммерциялық банктер әртүрлі шоттар ашады: есеп
айырысу, ағымдық, дербес, депозиттік, контокорренттік және тағы басқалар.
Қолма-қолсыз есеп айырысу - бұл есеп айырысудың формасы мен әдістерінің,
оларды жүргізу прициптерінің, оларға қойылған талаптардың жиынтығы. Есеп
айырысудың принципі анағұрлым тұрақты, өзгермейтін болып келеді. Есеп
айырысуға қойылатын талаптар экономиканы басқару әдістерінің дамуы мен
жаңғыруына байланысты өзгеріп отырады.
Барлық коммерциялық банктер халықтар меп шаруашылық органдарды несиелеу
процесінде қолма-қолсыз ақша айналымы төлем құралдарын эмиссиялайды, ал
олар (шаруашылық органдар мен халықтар) өз кезегінде өз қаражаттарын сол
банктердегі шоттарда ұстайды. Банк арқылы өтетін қолма-қолсыз есеп айырысу
оның ресурстарын көбейте отырып, есеп айырысудағы бос ақша қаражттарды
экомомиканы және халықты несиелендіру қажеттіліктеріне шоғырландыруға
мүмкіндік береді.
Қолма-қолсыз есеп айырысу шаруашылық органдардың өзара бақылауына және
банктердің өндіріс процесіне, тауар айналымыма белсенді қатысып, әсер
етуіне мүмкіндік береді. Банк шаруашылық органдардың төлем тәртібін, ол
төлемдерді уақытында төлеуін мұқият бақылайды және төлемеудің себептерін
талдайды. Төлем тәртібін бұзғаны, оны уақытында төлемегені үшін банк
экономикалық санкциялар қолданады.
Қажет жағдайда шаруашылық орган банктен уакытша несие ретінде қаржылық
көмек алып, пайда болған талаптар бойынша төлемсіздік мөлшерін азайта
алады.
Қатысушыларға байланысты есеп айырысу операциялары екі топқа бөлінеді:
клирингтік есеп айырысу операциялары (қатысушылары клиенттер мен банктер)
және банкаралық есеп айырысулар (қатысушылары тек банктер). Есеп айырысудың
формалары мен ерекшеліктері негізінде банктердің келесі есеп айырысуларын
айтуға болады: аударымдық, ипкассалық, аккредитивтік және клирингтік.
Есеп айрысу кезінде келесі төлем құралдары колданылады: төлем
тапсырмалары, чектер, вексельдер, аккредитивтер, пластикалық карточкалар,
жирочектер (тапсырмалар).
Қазақстан Республикасыпда банкаралық және халық шаруашылығындағы есеп
айырысу жүйесінің негізгі ұйымдастырушысы Ұлттық банк. Ол мынадай
қызметтерді орындайды:
1. қолма-қолсыз және қолма-қол ақша айналым ауқымдарына, қолма-қолсыз
және қолма-қол ақша эмиссияның мөлшеріне бақылау жүргізу;
2. барлық коммерциялық банктер үшін (маманданғандарды
қоса) біртұтас әдістемелік негізде бірыңғай мемлекеттік
есеп айырысу орталығы болу;
3. есеп айырысудың, есеп берудің, есепке алу мен жүргізудің ережелерін
жасау және оларды унификациялау.
Қолма-қолсыз жолмен есеп айырысу жүйесінің ұйымдастырылуы біртұтас
негізгі қағидалар және келесідей операциялар арқылы жасалған: қаражаттарды
бір шоттан екінші шотқа дебеттік аударымдар (чектер), бір шоттан екінші
шотқа кредиттік аударымдар (жироесеп айырысулар). Чектер (көбінесе) бір
реттік мәмілелерде қолданылады, жироесеп айырысу - тұрақты және мерзім
сайын қайталанып тұратын мәмілелерде колданылады.
Банкаралық есеп айырысу жүйесін ұйымдастырудың негізгі принципі - бұл
дербес екі кіші жүйені қалыптастыру болып табылады:
1. коммерциялық банктер арасында тікелей есеп айырысуды;
2. Ұлттық банктің ЕКО-да ашылған корреспондеттік шоттар
жүйесі арқылы банкаралық есеп айырысуды.
Коммерциялық банк өздерінің ведомостволық мекемелер арасындағы есеп
айырысу формасын өздері анықтауға құқылы, ал қолма-қолсыз есеп айырысу
жүйесі банктер мен клиенттеріне белгілі бір есеп айырысу операциясын жүзеге
асыруды таңдауға мүмкіндік береді.
Қазіргі кезде елімізде есеп айырысу жүйесін қайта ұйымдастыру, негізгі
екі бағыт бойынша жүргізіледі;
- жеке және заңды тұлғалардың есеп айырысу формаларының пайдаланып
жүргендерін жетілдіру және жаңа формаларын енгізу;
- банкаралық есеп айырысу жүйесін қайта ұйымдастыру.
Есеп айырысу формаларын жетілдіру туралы айтқанда, чекпен есеп
айырысудың клирингтік формасының дамуына басты көңіл бөлінеді, себебі ол
есеп айырысудың анағүрлым ыңғайлы формасы. Банкаралық есеп айырысу жүйесін
кайта ұйымдастыру - бұл банктердің тікелей корреспонденттік қатынастарының
дамуы және корреспонденттік шоттар арқылы банкаралық есеп айырысу жүйесіне
толық көшуі.
Есеп айырысу операциялары - банк қызметінің өзгермейтін, немесе баяу
өзгеретін саласы және бір немесе бірнеше коммерциялық банктердің белгілі
бір реформалар жүргізуі жеткіліксіз, себебі барлығы осы шаруашылық іс-
әрекетінің маңызды элементін реттейтін занды нұсқаулық материалдарға
тіреледі. Жеке банктер тек бар есеп айырысу формаларын жаңарта алады, ол
клиенттерге сапаның жаңа децгейіи ұсыну арқылы жүзеге асады.
Халықаралық тәжірибеде қолданылатын есеп айырысу формаларының
(операцияларының) негізгі 3 тобын айтуға болады:
9. чек және вексель арқылы инкассалық операциялар;
10. аккредитивтер арқылы есеп айырысу;
- аударым операциялары
Инкассалық операциялар. Оларды жүргізе отырып, банк клиенттің шотына
онымен тапсырылғаи есеп айырысу құжаттары бойынша алынған қаражаттарды
есепке алады (негізінен олар чектер мен вексельдер). Егер сатып алушы мен
сатушыға бір банкте қызмет көрсетілетін болса, онда инкассалық операция тек
бір шоттан ақшалай қаражаттарды шегеріп, екінші шотқа кірістіру арқылы
жүзеге асады. Егер оларға әртүрлі банктерде қызмет көрсететін болса, онда
инкассалық операция алушыиың шотына ақшаны есепке алудан бұрын төлеушінің
банкісінен ақшаны алдын ала алу қажеттілігі киындайды.
Аккредитивтер арқылы есеп айырысу сатушы сатып алушыға күмәнді болып,
банк кепілдемесін алғысы келгенде қолданылады. Аккредитивтер құжаттық
шакырылатын және шақырылмайтын, өтемдік болады.
Аударым операциялары клиенттің тапсырмасы бойынша қаражаттарды банктің
бір бөлімінен екінші бөліміне, немесе банк корреспондентіне аудару. Бұл
операцияның мәні банкіге (қабылдаушы) телеграф немесе пошта арқылы қандай
сома, қандай мерзімде және кімге төлеу туралы хабарлауды сипаттайды.
Соңғы уакытта бөлшек сауда нарығында әр түрлі төлем карточкалары кеңінен
қолданылып келеді, яғни пластикалық карточкалар мен автоматтандырылған
төлем сомалары. АҚШ-та автоматты төлемдердің 3 түрі дамыды:
6. электрондық есеп айырысудың бөлшек жүйелері;
7. қаражаттарды аударудың банкаралық жүйесі;
8. банк ішіндегі компьютерлік кешендер.
Лизингтік операциялар. Лизинг ағылшын тілінен аударғанда жалға беру
деген ұғымды білдіреді. Лизингтік операция деп ұзақ мерзімді пайдаланылатын
заттарды (ғимарат, машина, ұшақ, автомобиль, компьютерлерді) жалға беруді
айтады.
Лизинг бірнеше қызмет атқарады. Біріншіден, ол негізгі қорларға ақша
жұмсау, яғни қаржыландыру формасы. Лизинг алушының өз қаражаттарын бір
уакыттық жұмылдыруынсыз, немесе тартылған қаражатсыз өзіне керекті мүлікті
пайдалануга мүмкіндігі болады. Ол мүліктің құнын бір жолғы төлеуден
босатылады. Екіншіден, бұл өндірісті жаңа құрал-жабдықпен, алдыңғы
техникамен материалдық-техникалық камтамасыз етудің анағұрлым прогрессивті
формасы.
Лизингті мәміледе 3 қатысушы болады. Олардың өзара қатынастары мәмілемен
реттеледі: бірінші қатысушы - мүлік иесі (лизинг беруші), екінші - мүлікті
пайдаланушы (лизинг алушы), үшінші - мүлікті сатушы. Олардың өзара қатынасы
келесідей түрде қалыптасады: болашақ лизинг алушы ақша қаражаттары бар
болашақ лизинг берушіні мәмілеге қатысуын сұрайды, ол лизинг алушыға
керекті мүлікті сатып алып, одап кейін оны лизинг алушыға төлемді шартымен
жалға береді. Коммерциялық банктер бұл жерде мүлік иесі ретінде болады,
яғни олар мүлікті өз меншігіне алады және лизинг алушыға (оған қаржылық
қызмет көрсете отырып) береді. Шын мәнінде олар осы мүліктің несиесін
береді, сөйтіп несиелік қатынастар пайда болады. Мұнда несиелеудің барлық
принципі бар: мерзімділік, қайтарымдылық, төлемділік (ақылық). Мерзімі
біткенде лизинг алушы мүлікті иесіне қайтарып береді, қызметті төлейді,
яғни жалақысын төлейді. Формасы бойынша бұл ақшалы несие емес, бұл
өндірістік, негізгі қорларға тауарлық несие. Лизинг түрлері әр түрлі:
1. Жедел лизинг анағұрлым қысқа мерзімге бсріледі. Оның
объектісі болып моральдық тозу қарқыны өте жоғары машиналар
мен құрал-жабдықтар табылады.
2. Қаржылық лизинг анағұрлым ұзақ мерзімге беріледі. Ол
мерзім машиналар мен құрал-жабдықтардың амортизациялық тозу мерзімімен
сэйкес келсді. Бұл жерде мәміле аяқталмай, күшін тоқтата алмайды. Онда
мүлікті лизинг алушымен сатып алыну мүмкіндігі көрсетілген.
3. Қалдық құны бойынша лизинг пайдалануда болған құрал-жабдықтарды жалға
беру. Сондықтан лизинг объектісі бастапқы құнымен емес, қалдық қүны бойынша
бағаланады.
Лизингтік бизнестің дамуы үшін, лизингке беретін арнайы лизинггік
компаниялар құрылады. Олардың негізгі қаражат көзіне құрал-жабдықтарды
сатып алу үшін берілетін банктік несиелер жатады.
Құрылып жатқан лизингтік компанияларға қараганда банктердің артықшылығы
- лизингті жүзеге асыру үшін, ұйымдастырылған лизинг жүргізу үшін олар
арнайы бөлімдер мен топтар қалыптастырады. Лизинг операциясын жүргізген
тиімді: ол жоғары рентабельді, тәуекел дәрежесі төмен, нақты материалдық
қамтамасыз етілген.
Факторингтік операциялар. Факторингтік операция – клиентпен төленбеген
қарыздық талаптар (шот-факторлар, вексельдер) бойынша төлемді талап ету
құқын басқаға (банкіге) беру. Факторингтің мәні - банктер өз клиенттерінен
төлем құжаттарды (олардың дебиторлық қарызын) пайыздық, ақы үшін сатып алу.
Бұндай мәміле келісімшартпен жүзеге асады. Ол келісім-шартта сатып алынған
қарыздың сомасы және пайыз көрсетіледі. Бұл пайыз көрсетілғен қызмет үшін
қарыздың қандай мөлшері алынатынын көрсетеді.
Банктер алғашқы факторинг қызметін клиенттерге 1990 жылдан бастан
көрсете бастаған. Мұндай операциялармен КСРО -Промстройбанктің жүйесі
айналысқан. Факторинг - жиі қаржылық қиындықтарды басынан кешетін
шаруашылық органдар үшін біршама тиімді қызмет көрсету болып табылады. 1988
жылы жеке құқықты жүйелеудің халықаралық ииститутымен қабылданған
Халықаралық факторинг туралы Конвенцияға сәйкес, келесідей төрт белгі
қанағаттандырылғанда ғана факторинг операциясы болып саналады.
1) қарыздық талаптарды алдын ала төлеу формасында несиелеудің болуында;
2) жабдықтаушымен бухгалтерлік есепті жүргізу, ең алдымен өткізу
есебін;
3) жабдықтаушы қарызын инкассалау;
4) несиелік тәуекелден жабдықтаушыны сақтандыру.
Факторингтің үш қатысушысы: фактор, бастапқы несие беруші, борышқор.
Жабдықтаушы өз қарыздық талаптарын факторға сатады. Фактор, ол талаптыц 80%
бөлігін сол жерде төлейді. Факторингтік келісімнің бірнеше типтері бар.
Толық қызмет ету туралы келісім әдетте факторингтік компания мен
жабдықтаушы тұрақты, ұзақ қатынаста болатын болса, қолданылады. Толық
қызмет ету мыналарды камтиды: күмәнді қарыздардың пайда болуынан толық
қорғау, төлемдердің кепілдік түсімін қамтамасыз ету, несиені басқару,
сатуды есептеу, белгілі бір мерзімге алдын ала төлем формасындағы несиелеу.
Регрестік құқы бар шоттың қызмет етудің алдыңғысынан айырмашылығы -
факторинтік компания жабдықтауды көрсететін несиелік тәуекелді
сақтандырмайды. Бұның мәні компания егер төлем құжаттары төленбесе, оларды
жабдықтаушыға қайтарып бере алады.
Толық қызмет ету глралы факторингтік келісімнІи тағы бір түрі - агенттік
келісім немесе көтерме факторинг туралы келісім. Бұл жағдайда жабдықтаушы
факторингтік компанияга тек несиелік тәуекелдің қорғау функциясын береді,
ал қалған элементтер жабдықтаушыда қалады, яғни ол факторингтік компанияның
талаптарды есепке алу меи инкассалаудың агенті болады.
Егер жабдықтаушы тек несиелеуге қызығушылық білдірсе, ол ашық немесе
конференциялдық шот-фактураны есепке алу туралы мәміле жасау мүмкін.
Трасталық операцннлар. Коммерциялық банктер өздеріне сенімді тұлғаның
қызметтерін қабылдап, өздерінің жеке және корпоративті клиенттері үшін әр
түрлі қызметтер орындайды.
Траст - сенім дегенді білдіреді. Капитал иесі өз капиталын басқа тұлғаға
(сенімді) оның мүддесін қорғай отырып, иелік етуге сенім білдіріп
тапсырады, яғни траст деп банктердің, басқа қаржылық институттардың мүлікті
және каииталды басқарумен байланысты қызмеггер көрсетуін және клиент атынан
оның мүддесі үшін сенімді тұлға ретінде басқа да қызметтер көрсетуін
айтады. Бұл операциялар келісім негізінде жүзеге асады, ол келісім
трасталық деп аталады. Бұнда сенімді тұлға белгілі бір құқтарға ие болып,
мүліктің, капиталдың, бағалы қағаздардың иелік етушісі ретінде болады.
Сенімді тұлға мүлікпен бенефициар мүддесін қорғай отырып, иелік етуге тиіс.
Бенефициар болып мүліктің иесі, яғни сенім иесінің өзі, немесе үшінші тұлға
болуы мүмкін.
Коммерциялық банктер трасталық операциялармен қосымша табыс алу үшін
айналысады. Сол сияқты корпорациялар, фирмалар және олардың ақша
қаражаттарын басқару үшін, ірі клиенттермен байланыс ормагу үшіи
айиалысады.
Банктер трасталық қаражаттарды, негізінен, өздерімен ұзақ қатынастағы
фирмалардың акцияларына, ірі компаниялардың бағалы қағаздарына,
қозғалмайтын мүлік бойынша кепілдемелерге, депозиттерге және басқа да
табысты активтерге орналастырады.
Банктерге қаражаттарды бағалы қағаздарға салу қосымша табыстан басқа,
ірі фирмаларды және Корпорацияларды бақылауға мүмкіндік береді.
Банктердің трасталық бөлімдерінің қызметтерін жеке және заңды тұлғалар,
жәрдем қорлары, басқа да қоғамдық ұйымдар пайдалана алады. Банктер
трасталық қызметтерді әртүрлі клиенттердің кеңірек тобына көрсетуге
мүдделілік танытады.
Коммерциялық банктер өз клиенттерінің сенімхаттары бойынша келесі
операцияларды жасай алады:
11. жеке тұлғаларға сенімхат бойынша акциялар, басқа да
қорлық құндылықтар түріндегі мүлікті, қозгалмайтын және басқа да
мүлікті (жауапты сақтауға берілген немесе хат
бойынша) басқару;
12. акциомерлік қоғамдардың тапсырмасы бойынша сенімділік функцияларды
орындау;
- фирмалар мен жеке тұлғаларға агенттік қызметтерді көрсету.
Сенімді операциялар екі түрге бөлінеді: жеке тұлғаларға және заңды
тұлғаларға.
Жеке тұлғалар үшін трасталық қызметтердің негізгі 3 категориясы бар:
1) иесі қайтыс болғаннан кейін мүлікті басқару;
2) мүлікті сенімді негізде басқару;
3) агенттік қызметтер. Банк басқаруындағы траст түрлері әртүрлі болып
келеді: сеніп қалдыратын, бүкіл өмірлік, сақтандыру, корпоративтік
институцияналдық, коммуналдық.
Банктер іскерлік фирмалар мен компанияларға мынадай агенттік қызметтер
көрсетеді:
1. трансферт бойынша агент - облигацияларды, акцияларды,
олар бойынша құқты бір иеден екінші иеге беру;
2. акцияларды тіркеуші - банк шығарылған бағалы қағаздардың есебін
жүргізеді;
3. депозитарий, яғни қаржылық қайта ұйымдастыру кезіндегі құндылықтарды
сақтау ретінде;
4. акциялар бойынша дивиденттерді және облигацияларға
пайыздарды төлейтін агент.
Трасталық қызметтер үшін комиссиондық төлемақыны әрбір операцияға
дифференциалды түрде қояды: агенттік қызметтер үшін келісімді түрде,
басқаларына заңмен немесе сот шешімімен қойылады.
Кеңес беру қызметі. Коммерциялық банктер өздернің клиенттеріне банктік
мекеменің ерекшеліктеріне байланысты, экономика және қаржы, инвестициялау,
несиелеу, есеп айырысу, есеп жүргізу және есеп беруге байланысты кеңес беру
қызметін көрсетеді. Бүкіл қызмет көрсетулер банктер тарапынан пайда табу
мақсатында ғана емес, сондай-ақ клиенттерге банк Ісінің қырларын білу үшін,
жаңа қызмет түрлеріне қатысты толық түсіндірмелер беру арқылы жаңа
клиенттерді тартуға да байланысты көрсетіледі.
Ақпараттық қызмет көрсету. Қазіргі кездегі телекоммуникациялар,
компыотерлік байланыстарды игере отырып, банктер жеткілікті түрде
коммерциялық немесе коммерциялық емес ақпараттарды да иеленеді. Сонымен
қатар, банктер клиенттерге әртүрлі қызметтер көрсете отырып, олардан түрлі
мәліметтер алады. Ақпарат ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ЭКОНОМИКА ПӘНДЕР КАФЕДРАСЫ
Қорғауға жіберілсін
Кафедра меңгерушісі
_________Жиенкулова Л.Т.
_______ _______ 2010 ж
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Банктің ұйымдастырылу құрылымы және оның функционалдық
қызметтері мен әдістері
Студент : _______________________________ Сапаргалиева М.Е.
(қолы)
(Т. Ә. Ж.)
Ғылыми жетекшісі ___________________ Авезов Ж______
(қолы)
(Т.Ә.Ж.)
Дәйектеме беруші: __________________________ Тастанбеков А
(қолы)
(Т.Ә Ж.)
АТЫРАУ – 2010 ж
АТЫРАУ ИНЖЕНЕРЛІК-ГУМАНИТАРЛЫҚ ИНСТИТУТЫ
ЭКОНОМИКА ПӘНДЕР КАФЕДРАСЫ
КҮНДІЗГІ ОҚЫТУ БӨЛІМІ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСҚА
ДӘЙЕКТЕМЕ
Студент _________ Сапаргалиева М ____________________________
(Т.А.Ж.)
Мамандығы Қаржы____________________________ ____________
Дипломдық жұмыстың тақырыбы: Банктің ұйымдастырылу құрылымы және оның
функционалдық қызметтері мен әдістері ( АҚ Темір банк мысалында)
Құрамында пайдаланылғандар:
а) графикалық бөлім: 4
бет
б) анықтамалық жазулар 81
бетшелері
Дипломдық жұмыс бойынша ескертулер:
Дипломдық жұмыс коммерциялық банкілердегі іс-құжаттар жүргізу жүйесін
зерттеп оның дамыту мәселерін қарастыру. Дипломдық жұмыстың мақсатына жету
барысындағы міндеттері: қаржылық есеп құрудың банктегі негізгі мақсатын,
іс құжат жүйесіндегі орнын зерттеу; банктің балансын қаржылық есептемеде
көрсету негіздерін сараптау; банктің ақша қозғалысын қаржылық есептемеде
көрсету негіздерін қарастыру; зерттеу мысалы ретінде алынған банктің
құрылуы мәселесін, оның даму сатыларын сараптау; Темір банк АҚ ның иеленген
рейтинг көрсеткіштеріне тоқталу; банктің қабылдаған қызмет стратегиясына,
іс құжат жүйесіне сипаттама беру; Темір банк АҚ ның Атырау филиалының
құжаттық операцияларына тоқталу; Темір Банкі АҚның Атырау филиалының
құжаттық операцияларын дамыту жолын ұсыну. Жұмыстағы келтірілген
әдістемелер банкілердің ағымдағы қызмет процесінде қолданылатын
құжаттарды дайындау үдерісінің басқару әдістерін ғылыми тұрғыдан
қарастырып, талдап, жетілдіру жолдарын ұсынды.
Дипломдық әдістемелік талаптарға сай жазылған.
Дипломдық жұмысында студенттің терең білімін анықтайды және
жақсы деген бағаға бағаланады.
Дәйектемеші ___________________________________ ___________________
(қолы, т.а.ж.)
“_______” ___________________ 2010 г
АТЫРАУ ИНЖЕНЕРЛІК-ГУМАНИТАРЛЫҚ ИНСТИТУТЫ
ЭКОНОМИКА ПӘНДЕР КАФЕДРАСЫ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСҚА
П І К І Р
Студент _________ Сапаргалиева М ____________________________
(Т.А.Ж.)
Мамандығы Қаржы____________________________ ____________
Дипломдық жұмыстың тақырыбы: Банктің ұйымдастырылу құрылымы және оның
функционалдық қызметтері мен әдістері ( АҚ Темір банк мысалында)
Құрамында пайдаланылғандар:
а) графикалық бөлім: 4
бет
б) анықтамалық жазулар 81
бетшелері
Дипломдық жұмысқа студенттің жауапкершілігі:
Дипломдық жұмысым үш бөлімнен тұрады.
Бірінші бөлімінде коммерциялық банк жүйесінің теоретикалық және әдістемелік
аспектілері анық көрсетілген. республиканың банктік сферасы жалпы
экономикалық дағдарыста жақсы уақытын өткізіп жатпағандығы құпия емес.
Қазіргі кезге дейін нақты заңдық негіздердің болмағандығынан, кіші және
үлкен банктердің жарғылық қорының мөлшерімен байланысты банктердің
әдістемелік базалармен қамтамасыз етілмегендігі, санациялық және банкроттық
механизмдер т.б. Осының барлығы көптеген қиын мәселелержі туғызып, банк
секторының дұрыс жұмыс жасауына кедергі келтірді.
Диплом жұмысының мақсаты - коммерциялық банкілердегі іс-құжаттар жүргізу
жүйесін зерттеп оның дамыту мәселерін қарастыру
Дипломдық жұмыс жақсы деген бағамен бағаланады.
Ғылыми жетекшісі: _________________________________
(қолы, т.а.ж..)
“_______” ___________________ 2010 ж
АТЫРАУ ИНЖЕНЕРЛІК-ГУМАНИТАРЛЫҚ ИНСТИТУТЫ
ЭКОНОМИКА ПӘНДЕР КАФЕДРАСЫ
Факультеті __________________________ кафедрасы
____________________________
Мамандығы ___________________________________ _________________________
“Бекітемін”
Кафедра меңгерушісі _____________
_______________________________
“_____” __________ 2010 ж.
ТАПСЫРМА
дипломдық жұмысты орындауға
Студентке ___________________________________ _______________________
Мамандық ___________________________________ ______________________________
Жұмыстың тақырыбы___________________________________ ____________________
___________________________________ ___________________________________ ______
Бұйрығымен “______” _____ 2010 ж бекітілді: №
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
__
1. Дипломдық жұмысты тапсыру мерзімі
___________________________________ ____
2. Түсіндірме – есептік жазбалардың мазмұны
___________________________________ ___________________________________ ______
_
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
__
3. Түсіндірме – есептік жазбалардың мазмұны (сұрақтар тізімі, жұмыс
қажетті)
___________________________________ ___________________________________ ______
_
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___
4. Жұмыстың кеңесшісі ( проектінің бөлімдері көрсетіледі)
___________________________________ ___________________________________ ______
_
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___
5. Пайдаланылған әдебиеттер
___________________________________ ___________________________________ ______
_
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___
Тапсырма берген:
_______________.
(жетекшінің қолы, күні)
Тапсырманы қабылдаған _________________ ____ Сапаргалиева
М. Е.
(студенттің қолы)
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
І бөлім. Коммерциялық банк жүйесінің теоретикалық және әдістемелік
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1.1.Коммерциялық банк жүйесінің ұйымдастырылу
құрылымы ... ... ... ... ... 12
1.2. Коммерциялық банктердің операциялары мен
қаржылық
қызметтері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...19
1.3. Несие жүйесіндегі коммерциялық банктердің орны мен ролі ... ... ... ... .31
1.4. Коммерциялық банктердің инвестициялық
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
ІІ бөлім. Банктің ұйымдастырылу құрылымы және оның функционалдық
қызметтері мен әдістері ( АҚ Темір банк
мысалында) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..43
2.1. АҚ Темирбанк қаржылық жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ...43 2.2. Темірбанктің
есебі мен есеп беруін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...44
2.3.АҚ Темирбанк кастодиалдық қызметін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...45
2.4. Филиалдың даму көрсеткіштерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..53
ІІІ бөлім. Банктің ұйымдастырылу құрылымы және оның функционалдық
қызметтінің жетілдіру жолдары
1. Шетелдік тәжірибедегі орталық банктерді ұйымдастыру және
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...65
2. Шетел банктерімен байланыс және жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... .69
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 74
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 76
Қосымшалар
Кіріспе
Бірқатар ғалымдардың пікірінше, алғашқы банктер капитализм дамуының
мануфактуралық сатысында – ХIV және ХV ғасырларда Италияда несие
қатынасының кең ауқымды дамуымен байланысты пайда болған. Кейбір ғалымдар
банктердің бұдан да ертерек – феодализм кезінде төлем делдалдары ретінде
пайда болды деп есептейді.
Банк сөзі үстел мағынасын беретін италияндық banco сөзінен
шыққан. Банко- үстелдер тауарлардың сауда-саттығы қызу жүретін алаңдарға
қойылатын. Сауда-саттық мемлекеттерде, қалаларда және жекелеген қалаларда
шақа соғылатын әр түрлі монеталармен жүзеге асырылды. Бұл жағдайда көптеген
монетаның әр түрлі айналысынан хабары бар, айырбас бағамы бойынша кеңестер
беріп, бағалай алатын арнайы мамандар қажет болды.
Дипломдық жұмысым үш бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімінде
коммерциялық банк жүйесінің теоретикалық және әдістемелік аспектілері анық
көрсетілген.
Банктік жүйе – нарықтық экономиканың маңызды және ажырамас құрылымының
бірі болып табылады. Банктердің және тауарлы өндірістің дамуы және
айналымы параллельді жүрді және тығыз шиеленісте болды. Сонымен қатар
банктер ақшалай есептемелер жүргізіп және шаруашылықтарды несиелендіру
кезінде өндірістің жалпы нәтижелілігін көтереді, қоғамдық еңбектің өсіне
әсер етеді. Қазіргі кезде, дамыған тауарлы және қаржы нарықтарынтарында
банк жүйесінің құрылымы жедел нашарлайды. Қаржы мекемелерінің жаңа
түрлері, жаңа несиелік құралдар және клиенттерге қызмет ету әдістері пайда
болды.
Банктің ұйымдастырылу құрылымы және соған сәйкес операциялары
орталықсыздандыру дәрежесі, бірінші кезекте жалпылама түрде анықталады.
Сондықтан да банктің бір-екі бөлімшесі болатын болса, онда орталықтан
басқарады жүзеге асыру тиімді. Кез келген жағдайда да барлық жүйені тиімді
жедел басқарудың болғаны міндетті, өйткені шешім қабылдау барысында кешігу,
бас кеңсе мен бөлімше арасында ақпараттық үзіліс болмауға тиіс.
Банктің ұйымдастырылу құрылымы басты екі әдіспен анықталады - банктің
басқарылу құрылымы және оның функционалдық бөлімшелері мен қызметтерінің
құрылымы.
Басқару органын тағайындаудың мақсаты - банктің негізгі қызметін іске
асыру мақсатында, банктің коммерциялық қызметіне тиімді, үнемді және жедел
жетекшілік етуді қамтамасыз ету.
Банктің ұйымдастырылуына, ондағы жетекші мен бағыныштыларының қарым-
қатынасына оның барлық қызметі тәуелді. Банкті басқарудың құрылымым
анықтау, басқару органдарын бөліп қарауды, олардың банк операцийларын
жүзеге асырудағы құзыретін, жауапкершілігін және өзара байланысын бекітуді
алдын ала қарастырады. Банкті басқарудың жалпы тәсілдері мен құрылымы
банктік заңдар арқылы белгіленеді, бірақ басқару құрылымына катысты
көптеген сұрақтарды коммерциялық банктің дербес түрде шешуге құқығы бар.
Банктер қызметінің мәні оларды басқа органдардан ажырататын функцияларды
орындаудан көрініс табады.
Банк қызметін - банктің клиент мүддесі үшін белгілі бір іс-әрекеттерді
орындауын сипаттауға болады. Кез келген банк өнімінің негізінде қандай да
бір қажеттіліктерді қанағаттандыру қажеттілігі жатады.
Қазіргі кезде негізгі дәстүрлі қызметтерге бұрынғыша салымдар тарту мен
қарыздар беру жатады. Банктер өз пайдаларының көп бөлігін осы операциялар
бойынша пайыздық айырмадан алады. Бірақ осы екі қызмет төңірегінде банктік
өнімдердің көптеген нысандары жасалынып шығуы мүмкін.
Қазіргі кезде әмбебап банктер банк қызметтерінің және қаржылық
қызметтердің барлық аспектілерін түгелдей қамтитын өнімдердің кең қатарын
ұсынады. Осы кезде басқа банктер бәсекелестік артықшылықты жаулап алу және
оны мықты түрде сақтандырып алу мақсатымен қатаң түрде белгілі бір
қызметтер түрлерін көрсетуге мамандануға тырысады.
Коммерциялық банктердің желісі ақша нарығының қалыптасуына ыкпал етеді,
ал заңды және жеке тұлғалардың мемлекетте уақытша бос ақша қаражаттарының
болуы және оны экономика мен халықтың қысқа мерзімдік қажеттіліктерін
канағаттандыруга пайдалану ақша нарығының экономикалық негізі болып
табылады.
Екінші бөлімінде Қазақстан Республикасы банк жүйесі механизмі
нәтижелілігін талдау Темірбанк филиалының құрылу тарихы және қаржылық
жағдайы Темірбанк АҚ филиалы Атырау қаласында 1994 жылы 25 ақпанда
құрылған.
1999 жылдан бастап заңды мекен-жайы Атырау қаласы, Азаттық даңғылы 99
орналасқан, индексі 465020.
Бас офисі Алматы қаласы, Абай көшесі, 6874.
Темірбанк филиалы өз жұмысында Темірбанк АҚ есептік саясатын
қолданады.
Есептік жыл 2005 жылдың 1 қаңтарынан 31 желтоқсан аралығын қамтиды.
Қаржылық жылдық есеп ҚР Ұлттық банкінің есебі арқылы жасалады.
Темірбанк АҚ филиалы ҚР заңымен белгіленген банктік операцияларды
және шетел валюта операцияларын жүргізуге құқылы.
Филиал Темірбанк АҚ-ң бөлімшесі болып табылады.
АҚ Темирбанк қаржылық жағдайын, есебі мен есеп беруін, АҚ Темирбанк
кастодиалдық қызметін, филиалдың даму көрсеткіштерін талдау жолдары анық
көрсетіліп жазылған.
Үшінші бөлімінде коммерциялық банк жүйелерінің нәтижелілік
механизмнің жетілдіру жолдары көрсетілген. Шетелдік тәжірибедегі орталық
банктерді ұйымдастыру және басқару олардың жетілдіру жолдары айқындалған.
АҚШ-тың федералдық резервтік жүйесі өзінің мәні жағынан басқа елдердің
орталық эмиссиялық банктеріне балама болып келеді, бірақ оның
ұйымдастырылуында осы елдің федералдық саяси жүйесінің негізі жатыр.
ФРЖ өзінің құрылымы мен басқару қағидалары бойынша басқа елдердің
орталық банктерінен өзгешеленеді.
Неміс федералдық банкі (Дойче Бундесбанк) 1957 жылы 26 шілдеде шыққан
заң негізінде құрылған. Оның алдында Рехсбанк (1875 ж) пен Неміс жер банкі
(1948 ж.) болған.
Банк капиталы – 290 млн. неміс маркасы толығымен мемлекетке тиесілі.
Бас кеңсесі Франкфурт-на –Майне қаласында орналасқан. Банк жүйесіне
жергілікті 11 орталық банкі және 195 бөлімшелер мен агенттіктер кіреді.
Басқару органдары: кеңес, директорат, басқарма.
Кеңес – ақша-несие саясатының қалыптасуына жауапты негізгі орган болп
табылады. Кеңесті президент басқарады, кеңеске вице-президент, мүшелері
және жергілікті орталық банктердің барлық президенттері кіреді.
Ағылшын банкі – дүние жүзіндегі көне және беделді орталық банктерінің
бірі. Негізінен 1694 жылы құралған. 1946 жылы жеке иемденушілердің
акцияларды міндетті түрде сатып алу арқылы лейбористермен
ұлтшылдандырылған. 1971 жылға дейін бұл банк елдегі несиелеу процесін,
коммерциялық банктердің қарыздары бойынша есептік мөлшерлемесін өзгерту
арқылы бақылаған.
Жапон банкі 1882 жылы құралған. Қазіргі Жапон банкі туралы Заң 1942
жылы ақпанда қабылданған. Ол үкімет мекемесі болып есептеледі, бірақ жарғы
капиталының 55 % -ы мемлекетке тиесілі.
Банкті басқарма басқарады. Ол орталық банктің барлық қызметтерің
атқарады.
Қазақстан экономикасында шетелдік банктер елеулі орын алады. Қазіргі
таңда шетелдік банктер республикамызда ірі банктік бөлімдердің бірін
құрайды. Бұл банктердің басты клиенті болып табылатын шетелдік
компаниялардың экспансиясымен байланысты. Шетелдік банктер санының өсуі
көптеген факторларға байланысты: шетел банктерінің жіберілуінің режимі және
операциялардың реттелуі; ел экомикасында сыртқы сауданың және тікелей
шетелдік инвестициялардың ролі; елдегі еувалюталық операциялар жүргізетін
халықаралық қаржылық орталықтардың болуы; ұлттық нарықтың даму деңгейі
Сонымен қатар несиелік-қаржылық және жергілікті операциялардың кеңеюінің
болашағы; салық салудың деңгейі және технологиялық инфрақұрылымның сапасы
мен нәтижелілігі. Негізгі резидент емес банктердің шетелдік құрылтайшылары
- АҚШ, Сауд Аравиясы, Түркия, Қытай, Нидерланды, Лихтенштейн, Люксембург
Корольдігі, Ресей, Өзбекстан, Қырғызстан болып табылады.
Қазақстан сыртқы инвестициялау үшін жоғарғы тартымды ел болып
бағаланатындықтан, республикада шетел капиталын банктік түрде тарту
процестері жалғасып жатыр. Шетелдік банктердің қызметі тұрқатылығымен және
салмақтылығымен сипатталады. Құрылған кезеңінен бастап Ұлттық банктің
республиканың қаржы нарығының белгілі бір бөлігін алу нәтижесі болып
табылатын экономикалық нормативтерін шетелдік банктермен орындамау
жіберілмеді. Ішкі нарықта шетелдіктер қатысуымен банктер сақтықпен жұмыс
істеуді қалайды, себебі Қазақстанның қаржы нарығын тұрақты деп айтуға
болмайды.
Қазақстанның банктік жүйесінде қазіргі таңда анықталып отырған дұрыс
тенденциялардың бірі - депозиттер бойынша пайыздық ставкалардың
позитивтілігі болып табылады. Банктер депозиттер бойынша пайыздық
ставкалардың поизитивтілігіне жетті, сол арқылы өзіне жаңа клиенттер
тартты. Сонымен потенциалды салымшылар ұсынылған банктердің пайыздық
ставкаларының салмақтылығын сезінді, бұл банктік жүйеге сенімділікпен
қор салумен қатар депозиттер түрінде қордың көбеюіне әсерін тигізді.
Бірақ республиканың банктік сферасы жалпы экономикалық дағдарыста
жақсы уақытын өткізіп жатпағандығы құпия емес. Қазіргі кезге дейін нақты
заңдық негіздердің болмағандығынан, кіші және үлкен банктердің жарғылық
қорының мөлшерімен байланысты банктердің әдістемелік базалармен қамтамасыз
етілмегендігі, санациялық және банкроттық механизмдер т.б. Осының барлығы
көптеген қиын мәселелержі туғызып, банк секторының дұрыс жұмыс жасауына
кедергі келтірді.
І бөлім. Коммерциялық банк жүйесінің теоретикалық және әдістемелік
аспектілері
1.1.Коммерциялық банк жүйесінің ұйымдастырылу құрылымы
Банк жүйесінің ұйымдастыру белгілеріне қарай филиалсыз банктерге,
бөлімшелері бар банктерге және банктік топтарға бөлуге болады. Көптеген
елдерге банк жүйесінің бір типі берілген, ал Қазақстанда дамыған түрдегі
банктік ұйымдардың барлық түрлері бар.
Ұлттық банктің рұқсатымен банктер Қазақстан Республикасы аумағында және
одан тысқары жерлерде банктерін аша алады, ал өздерінің өкілеттілігін –
Ұлттық банкінің келесі бір хабарлауымен ашады.
Банк филиалы – бұл бас банкінің берген құқықтары шегінде банктік
операцияларды жүзеге асыратын банктік мекеме. Банк филиалы заңды тұлға
болып саналмайды, дербес балансы болмайды және өзінің бас банкі берген
қаражаттар мен өкілеттіктер шегінде қызмет етеді.
Банк өкілдігі – депозит тартудан басқа белгілі бір банктік операцияларды
орындайтын және өз атынан, банктің тапсырмасымен жұмыс жасайтын заңды тұлға
болып табылмайтын, құрылымдық бөлімше.
Еншілес банк – жарғылық қордың 50 % -нан астамы бас банкіге тиесілі,
заңды тұлға болып табылатын банктік мекеме.
Қазақстан бұрынғы КСРО –ның монополиялық банктік жүйесін қабылдады.
Бұрынғы мамандырылған банктері (Тұран-банк, Кредсоцбанк,
Агроөнеркәсіпбанкі, Әлембанк, Халық банкі) республикасының барлық аумағында
өздерінің бөлімшелерін иеленіп, жаңадан құрылған коммерциялық банктер де
сондай өз филиалдарын құрды (мысалға, Қазкоммерцбанк, Центркредит банк,
Темірбанк және т.б.).
Әлемдік банктік тәжірибеге қарағанда, бөлімшелері бар банктердің
артықшылығы – олар бас банктің толық бақылауында және оның балансында
болады.
Бірақ, жоғарыда аталған мамандырылған банктердің күрделі иерархиялық
құрылымы болды. Олардың бас кеңсесі Алматыда орналасқан, оған облыстық
басқармалар бағынса, ал соңғысына аудандағы бөлімшелербағынышты болып
келді.
Шетелде банк филиалдары заңды тұлға болуға және дербес мекеме ретінде
тіркелуге құқылы. Көптеген банктердің филиалдары тұтыну несиесі, лизинг,
факторинг, жылжымайтын мүлікті мерзімін ұзартып сатуға және т.б.
мамандырылған.
Қазақстандағы соңғы уақыттарда құрылған барлық коммерциялық банктер
филиалсыз, яғни шоғырланған болып келеді.
Батыс еуропа банктік жүйесінде ірі банктердің азғана топтары елдің
барлығында өз бөлімшелерінің торабын ашу үшін аумақтық шек қою деген жоқ.
1988 жылы Германияда 6 ірі коммерциялық банктердің 3108 бөлімшесі, ал
барлық банктік институттурдың (жинақ банктері мен несиелік кооперативтерді
қосқанда) филиал саны 39,7 мыңға теңесті. Франция, Канада, Италия, Жапония
және т.б. елдердің банктерінің бөлімшелері мен филиалдары да көптеп
саналады.
АҚШ-тағы банк жүйесі біршама өзгеше құрылған. Штаттардың заңында
жекелеген банктерді ашуға шек қойылды. Сондықтан, кейбір штаттар қала
шегінде, егер оның бас кеңсесі сол қалада болса ғана, банктерге филиалдар
ашуға рұқсат береді, өзгелері – штаттың аумағында ғана ашуға, ал
үшіншілері бөлімшелердің ашылуына мүлде тыйым салады. Бірде-бір банк өз
штатынан тысқары жерде өзінің филиалын аша алмайды. Осыған сәйкес бұл елде
жалпы ұлттық филиалдар торабы жоқтың қасы.
Банк бөлімшелерін ашуға қойылатын шектеулер штаттағы сепаратизм дәстүрінен
және ірі банктердің монополиялық қорқынышынан келіп туындайды. Дегенмен де,
бірқатар жағдайларға байланысты (өндірісті орталықсыздандыру, автомобиль
жолдарының дамуы) Бөлімшелер мен филиал тораптарының кеңірек таралуы
банкке: бас банктің толық бақылауында болуға, операциялар шеңберінің кеңеюі
және депозиттер тарту үшін көптеген аумақты жаулап алуға және осындай
факторлар есебінен пайданы ұлғайтуға мүмкіндік береді.
Теріс жағы ретінде мұнда бас кеңсе тарапыпан бақылаудың қиындығы және
монополиялық процестердің күшеюін айтуға болады.
Банкті ұйымдастырудың осындай және өзге де формасын таңдау көптеген
факторлармен анықталады: банктің стратегиялық міндеттерімен, оның бөлшек
сауда нарығына қатынасымен, сол мекемеде қабылданған басқарудың жалпы
философиясымен. Қазіргі тәжірибеде банк торабын орталықсыздандырған түрде
басқару қолданылады, себебі ол барлық сұрақтарды дербес түрде шешуге
мүмкіндік береді.
Банктің ұйымдастырылу құрылымы және соған сәйкес операциялары
орталықсыздандыру дәрежесі, бірінші кезекте жалпылама түрде анықталады.
Сондықтан да банктің бір-екі бөлімшесі болатын болса, онда орталықтан
басқарады жүзеге асыру тиімді. Кез келген жағдайда да барлық жүйені тиімді
жедел басқарудың болғаны міндетті, өйткені шешім қабылдау барысында кешігу,
бас кеңсе мен бөлімше арасында ақпараттық үзіліс болмауға тиіс
Банктің ұйымдастырылу құрылымы басты екі әдіспен анықталады - банктің
басқарылу құрылымы және оның функционалдық бөлімшелері мен қызметтерінің
құрылымы.
Басқару органын тағайындаудың мақсаты - банктің негізгі қызметін іске
асыру мақсатында, банктің коммерциялық қызметіне тиімді, үнемді және жедел
жетекшілік етуді қамтамасыз ету.
Банктің ұйымдастырылуына, ондағы жетекші мен бағыныштыларының қарым-
қатынасына оның барлық қызметі тәуелді. Банкті басқарудың құрылымым
анықтау, басқару органдарын бөліп қарауды, олардың банк операцийларын
жүзеге асырудағы құзыретін, жауапкершілігін және өзара байланысын бекітуді
алдын ала қарастырады. Банкті басқарудың жалпы тәсілдері мен құрылымы
банктік заңдар арқылы белгіленеді, бірақ басқару құрылымына катысты
көптеген сұрақтарды коммерциялық банктің дербес түрде шешуге құқығы бар.
Коммерциялық банктің басқару құрылымына оның жарғылық қорының қалай
құрылуы (біртұтас, пайлық және акционерлік) оның торабының (фнлиалды немесе
филиалсыз) даму дәрежесі тікелей ықпал етеді.
Қазіргі уакытта коммерциялық банктер көбіне акционерлік қоғам формасында
құрылатындықтан да, оларды басқаруға акционерлері қатысады. Ондай формадағы
банктің ең жоғары басқару органы банк акционерлерінің жалпы жиналысы болып
табылады. Ол жарғыны, баланс пен есепті бекітеді, банктік саясаттың бағыты
мен мақсатын анықтайды, басқарма мүшелері мен төрағасын сайлайды, банктің
ревизиялық комиссия мүшелерін сайлайды және т.б., яғни банктің стратегиялық
міндеттерін шешеді. Акционерлер жиналысы жылына бір рет, жылдық есепті,
жылдағы балансты құрғаннан кейін бір айдан кешікпей шақырылады.
Банк жұмысына жалпы жетекшілік ету үшін, сондай-ақ атқарушы және
бақылаушы органдардың жұмысын қадағалау және бақылау жасау үшін акционерлер
жиналысы басқарманы немесе банк кеңесін сайлайды.
Басқарма (банк кеңесі) - банк иелерінің, оның акциомерлерімің өкілетті
органы және олардың мүддесін қорғайды.
Басқарманың (банк кеңесінің) ең басты міндеті жұмсалған капиталға
қажетті пайда деңгейімен қамтамасыз ету. Сонымен қатар кеңес клиенттерінің
мүддесін қорғау туралы да жұмыс жасауға тиіс.
Басқарманың (банк кеңесінің) негізгі қызметтері:
1. Банктің стратегиялық мақсатын анықтау және оның саясатын жасау. Ірі
банкте мекеменің мақсаты мен міндеттері және
оған жетудегі нақты іс-әрекеттер бағдарламасы, басқарма (кеңес)
мен басқару жетекшілері бірлескен түрде дайындалған арнайы
меморандумда көрсетіледі. Ол мынадай жағдайларды қамтиды:
1. банк ресурстары бірінші кезекте қызмет көрсететін
клиенттер категорияларына бағытталады;
2. алдағы кезеңде дамуға мүмкіндік беретін операцияларды;
3. банктің филиалдары мем өкілеттігін ашу туралы сұрақтар;
4. маркетииг әдістері және жаңа банктік несие мен қызметтерді
тұтынушыларға ұсыныс;
5. өтімділікті қамтамасыз етудің озық әдістері;
6. нарықта банктің бәсекелестік ұстанымын нығайту шаралары;
7. пайыз мөлшерлемелерін және банк қызметіне қойылатын
тарифтерді белгілеу саясаты;
8. банктің қызметкерлерінің мөлшері мен құрамы, олардың
біліктілігін және т.б. арттыру бағдарламалары.
Ұсақ банктерде саясаттың мақсаты туралы жазбаша меморандум жасалмақшы.
Филиалсыз банктер үшін саясаттың принципін құру, филиалы бар ірі банктерге
қарағанда оңай болып келеді, себебі соңғыларында клиенттер үшіп жергілікті
жағдайларды ескеру ерекшеліктері орын алады.
2. Жетекші орынға адам таңдау. Осы заманғы банк - күрделі
және біршама тәуекел кәсіпорын болғандықтан да, оны білгір,
білікті мамандар мен жауапкершілігі бар адамдар басқаруы тиіс.
Комитет құру. Ірі банктерде шешім қабылдау үшін мына-
дай комитеттер құрылады: әкімшілік (ағымдағы сұрақтарды),
есеп-қарыздық (несие беру инвестициялау), ревизиялық (қаржы-
лық жағдайын тексеруге).
Қарыздың және инвестициялық операцияларға бақылау
жасау. Басқарма (кеңес) заңды түрде несие мен бағалы қағаздар
портфелінің құрылымына банк саясатының бекіткен мақсаттарына сәйкес бақылау
жасайды.
Банк қызметін мерзімді тексеру. Басқарма (кеңес) мүшелері банктің
операцияларына жалпы бақылауды жүзеге асырады.
Өз мәжілістерінде басқарма, бөлім жетекшілерінің есептерін
тыңдайды және банк ісін талқылайды. Басқарма (кеңес) мүшелері
өздерінің шешімдері, зияндары, қателіктері, банктер туралы заңға
бағынбағандары үшін жауапты.
Сонымен, кеңес (басқарма) коммерциялық банктегі акционерлер жиналысының
нұсқауына сәйкес тәжірибелік қызметті жүргізетін ең жоғары басқару органы
болып табылады.
Кеңес (басқарма) тәжірибелік операцияларға жетекшілік жасау және жүзеге
асыру үшін банкті басқаратын құрылым құрады. Операцияларды басқару
ресурстарды жинақтау қызметтеріне және оларды пайдалану тәсілдеріне
бөлінуге негізделгем.
Бұл басқарылу құрылымы келесідей болып келеді: президент - қарыздық
операциялар бойынша аға вице-президент немесе депозиттік операциялар
бойынша аға вице-президент - бөлімдер бойынша вице-президент.
Көрсетілгеннен басқа да банкті құрудың варианттары болуы мүмкін. Аймақтың
және жалпы ұлттық нарықтардағы банк қызметінің кеңею шамасына қарай
күрделене түседі және оның оперативті буындарының мамандандырылуы
мамандардың, сарапшылардың сырттан келуін, жаңа технологияларды пайдалануды
және т.б. талап етеді. Мұндай жағдайларда банктің ішінде клиенттерге
белгілі бір қызмет түрлерін және қаржылық операцияларды көрсететін арнайы
кәсіби орталықтар жүйесін құру пайдалы. Олардың өзінің қызметтері, басқару
аппараттары, өзінің сметасы мен алынған пайдасы болады.
АҚШ-тың коммерциялық банкінің басқару құрылымы жоғары қызығушылық
туғызады. Банкті басқарудың басты органы акционерлердің жалпы жиналысы
болып табылады. Ол стратегиялық шешімдерді қабылдайды. Акционерлер
жиналысында директорлар кеңесі сайланады (ірі банктерде президент), ол
банктің қызметінің барлық негізгі сұрақтарын шешеді. Директорлар кеңесінің
негізгі қызметтері мынадай: банктің стратегиялық мақсатын анықтау және банк
саясатын құру, жетекшілік органдарға адамдар іріктеу, комитеттерді құру;
қарыздық және иивестициялық операцияларды бақылау, кеңес беру; банк
қызметтерін кезеңдік тексеру және т.б. қызметтер.
Директорлар кеңесі іс-тәжірибелік операцияларды жүзеге асыру және
басшылық ету үшін банкінің басқару құрылымын құрады. Өкілеттік көлемі мен
өз бетіндік дәрежесі бойынша басқару құрылымы 3 деңгейден тұрады.
1) жоғары менеджерлер;
2) администраторлар;
3) қадағалау және ревизиялық фуикциялар берілген тұлғалар.
Жоғары менеджерлер - бөлімдер мен службалардың қызметтерін
шоғырландырады, олардың бағдарламаларымен нақты мақсатын айқындайды, кеңес
және олардың жұмыстарына бағасын береді. Олар өздерінің басты назарын банк
жұмысының нәтижесіне аударады.
Администраторлар - бөлімше жетекшілері. Олардың басты мақсаты - өздеріиіц
болімшелерініц дұрыс жұмыс жасауыи қам-тамасыз ету.
Үшінші деңгейдегі қызметкерлерге - қадағалаушылар жатады. Бұл қатардағы
жұмысшыларға көмек көрсететін, күрделі және даулы сұрақтарды шешетін, нақты
жағдайлар бойынша кеңес беретін, персоналды оқытумен айналысатын шағын
маманданған топтар немесе бөлімшелерге басшылық ету тапсырылған неғұрлым
мамандандырылған кәсіпқой мамандар.
Банктің күнделікті қызметіне басшылық ететін, банкінің жоғары лауазымды
тұлғасының қатарына: директор кеңесінің төрагасы, президемт, қазынашы,
бақылаушы, ревизор жатады.
Директорлар кеңесінің төрағасы - жедел іспен айналыспайды, бірақ
директорлар кеңесін шақырады және жүргізеді, әртүрлі форумдарға банк атынан
қатысады. Кейбір банктерде бұл орынды президент орнымен бірлестіреді.
Президент - бұл банктің барлық іскерлік өмірінің басқарушысы. Ол жедел
шешімдер қабылдайды, барлық бөлімдердің қызметтерін басқарады, билік және
басқа да ұйымдармен байланысын реттейді. Ірі банктерге президент вице-
президенттер арқылы банк қызметінің күнделікті жұмысына басшылық етеді.
Американ банктерінде қазынашы қызметі өте маңызды болып табылады. Ол
банкінің басты бөлімдерінің арасын жалғаушы буын бола отырып, барлық
қызметтердің жедел жүзеге асырылуына тікелей жауап береді. Ол вексельдерді
есепке алуға, траттаны акцептеуге, қарыз беруге, депозит қабылдауға, бағалы
қағаздарды сатып алуға рұксат береді. Кассалық операцияларды бақылайды,
банктің берген есебінің және құжаттарының дұрыстығына байланысты
жауапкершілікті мойнына алады. Директорлар кеңесінің міндетті мүшесі жәие
оның тұрақгы секторы болып табылады. Президент пен қазынашы қызметінің
басты айырмашылығы мынада: президент жалпы басшылықты, бақылауды және
қадағалауды жүргізеді, ал қазынашы іс жүзінде операциялардың орындалуын
басқарады. Қазынашының өкілеттілігі банк жарғысында қатаң бекітілген.
Бақылаушы - бухгалтерлік және статистикалық бөлімнің жұмысын басқарады,
жұмыстың жаңа тәсілдерін және есептің автоматтандырылуымен айналысады.
Ревизор банктің жұмысын, оның кейбір бөлімшелерінің қызметтерін
тексереді.
1.2. Коммерциялық банктердің операциялары мен қаржылық қызметтері
Банктер қызметінің мәні оларды басқа органдардан ажырататын функцияларды
орындаудан көрініс табады.
Банк қызметін - банктің клиент мүддесі үшін белгілі бір іс-әрекеттерді
орындауын сипаттауға болады. Кез келген банк өнімінің негізінде қандай да
бір қажеттіліктерді қанағаттандыру қажеттілігі жатады.
Қазіргі кезде негізгі дәстүрлі қызметтерге бұрынғыша салымдар тарту мен
қарыздар беру жатады. Банктер өз пайдаларының көп бөлігін осы операциялар
бойынша пайыздық айырмадан алады. Бірақ осы екі қызмет төңірегінде банктік
өнімдердің көптеген нысандары жасалынып шығуы мүмкін.
Қазіргі кезде әмбебап банктер банк қызметтерінің және қаржылық
қызметтердің барлық аспектілерін түгелдей қамтитын өнімдердің кең қатарын
ұсынады. Осы кезде басқа банктер бәсекелестік артықшылықты жаулап алу және
оны мықты түрде сақтандырып алу мақсатымен қатаң түрде белгілі бір
қызметтер түрлерін көрсетуге мамандануға тырысады.
Коммерциялық банктердің желісі ақша нарығының қалыптасуына ыкпал етеді,
ал заңды және жеке тұлғалардың мемлекетте уақытша бос ақша қаражаттарының
болуы және оны экономика мен халықтың қысқа мерзімдік қажеттіліктерін
канағаттандыруга пайдалану ақша нарығының экономикалық негізі болып
табылады.
Коммерциялық банктер негізінен өз клиенттерінің шаруашылық қызметтеріне
қызмет көрсетумен байланысты несиелік есеп айырысу және қаржылық
операциялардың барлық түрлерімен айналысады.
Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызметтер туралы
Заңға сәйкес банктер мынадай операцияларды орындай алады:
1. ақылы негізде депозиттерді тарату;
2. клиенттер мен банк-корреспонденттердің шоттарын жүргізу және оларға
кассалық қызмет көрсету;
3. қайтарымдылық, мерзімдік және төлемділік шарттарымен
заңды және жеке тұлғаларға қысқа мерзімдік несиелер
беру;
4. инвестицияланатын қаражаттар иелерінің немесе иемденушілердің
тапсырмалары бойынша капиталдық жұмсалымдарды қаржыландыру;
5. заңда көрсетілгеп тәртіппен өз бағалы қағаздарын шығару
(чектерді, вексельдерді, аккредитивтерді, депозиттік
сертификаттарды, акцияларды және басқа да қаржылық
міндеттемелерді);
6. төлем құжаттарын сатып алу, сату және сақтандыру, олармен басқа да
операцияларды жүргізу;
7. ақшалай нысанда орындауды қарастыратын үшінші тұлғалар үшін кепілдеме
және өзге де міндеттемелерді беру;
8. тауар тасымалын талап ету құқын, сатып алу және қызмет
көрсету, осындай талаптардың орындалуын және бұл талаптардың
иикассациялық (факторинг) тәуекелін өз мойнына алу;
9. банктік операциялар бойынша брокерлік қызметтерді көрсету,
клиенттердің тәуекелі бойынша олардың агенттері
ретінде әрекет ету;
10. клиенттер үшін құжаттар мен бағалылықтарды сақтандыру бойынша
қызметтер (сейфтік бизнес);
11. коммерциялық мәмілелерді қаржыландыру, сондай-ақ сату кұқынсыз
(форфейтииг);
- клиенттердің тапсырмалары бойынша сенімдік операцияларды (қаражаттарды
қарау және орналастыру, бағалы қағаздарды басқару);
12. банктік қызметпен байланысты кеңес беру қызметін көрсету;
13. лизингтік операцияларды жүзеге асыру.
Ұлттық банкінің арнайы лицензиялары бар болса, банктер басқа да банктік
қызметтерді жүзеге асыра алады. Соның ішінде шетел валюталарымен
операцияларды жүргізу; халықтың ақшалай салымдарын қарау; ақшаларды
аударуға байланысты қызметтерді көрсету (инкассация).
Осы операцияларды топтай отырып, олармен атқарылатын негізгі қызметтерді
былай құруга болады:
1. уақытында бос ақшалай каражаітарды жинақтау (депозиттік операциялар);
2. экоиомиканы және халықты иссиелендіру (активтік операциялар);
3. қолма-қолсыз есеп айырысуларды ұйымдастыру және
жүргізу;
4. инвестициялық қызметті;
5. клиенттерге басқа да қаржылық қызметтерді көрсету.
Коммерциялық банктердің тағы бір қызметі – қолма-қолсыз есеп айырысуды
ұйымдастыру және жүргізу. Ол банктердің клиенттерге керсеткен қызметтеріне,
немесе банктің комиссиондық операцияларына байланысты.
Берілген қызметтің орындалуы, ең алдымен, банктік шоттарда
шаруашылықтың, мемлекет пен халықтың бос ақшалай қаражаттарын шоғырландыру
және сақтаумен байланысты. Коммерциялық банктер әртүрлі шоттар ашады: есеп
айырысу, ағымдық, дербес, депозиттік, контокорренттік және тағы басқалар.
Қолма-қолсыз есеп айырысу - бұл есеп айырысудың формасы мен әдістерінің,
оларды жүргізу прициптерінің, оларға қойылған талаптардың жиынтығы. Есеп
айырысудың принципі анағұрлым тұрақты, өзгермейтін болып келеді. Есеп
айырысуға қойылатын талаптар экономиканы басқару әдістерінің дамуы мен
жаңғыруына байланысты өзгеріп отырады.
Барлық коммерциялық банктер халықтар меп шаруашылық органдарды несиелеу
процесінде қолма-қолсыз ақша айналымы төлем құралдарын эмиссиялайды, ал
олар (шаруашылық органдар мен халықтар) өз кезегінде өз қаражаттарын сол
банктердегі шоттарда ұстайды. Банк арқылы өтетін қолма-қолсыз есеп айырысу
оның ресурстарын көбейте отырып, есеп айырысудағы бос ақша қаражттарды
экомомиканы және халықты несиелендіру қажеттіліктеріне шоғырландыруға
мүмкіндік береді.
Қолма-қолсыз есеп айырысу шаруашылық органдардың өзара бақылауына және
банктердің өндіріс процесіне, тауар айналымыма белсенді қатысып, әсер
етуіне мүмкіндік береді. Банк шаруашылық органдардың төлем тәртібін, ол
төлемдерді уақытында төлеуін мұқият бақылайды және төлемеудің себептерін
талдайды. Төлем тәртібін бұзғаны, оны уақытында төлемегені үшін банк
экономикалық санкциялар қолданады.
Қажет жағдайда шаруашылық орган банктен уакытша несие ретінде қаржылық
көмек алып, пайда болған талаптар бойынша төлемсіздік мөлшерін азайта
алады.
Қатысушыларға байланысты есеп айырысу операциялары екі топқа бөлінеді:
клирингтік есеп айырысу операциялары (қатысушылары клиенттер мен банктер)
және банкаралық есеп айырысулар (қатысушылары тек банктер). Есеп айырысудың
формалары мен ерекшеліктері негізінде банктердің келесі есеп айырысуларын
айтуға болады: аударымдық, ипкассалық, аккредитивтік және клирингтік.
Есеп айрысу кезінде келесі төлем құралдары колданылады: төлем
тапсырмалары, чектер, вексельдер, аккредитивтер, пластикалық карточкалар,
жирочектер (тапсырмалар).
Қазақстан Республикасыпда банкаралық және халық шаруашылығындағы есеп
айырысу жүйесінің негізгі ұйымдастырушысы Ұлттық банк. Ол мынадай
қызметтерді орындайды:
1. қолма-қолсыз және қолма-қол ақша айналым ауқымдарына, қолма-қолсыз
және қолма-қол ақша эмиссияның мөлшеріне бақылау жүргізу;
2. барлық коммерциялық банктер үшін (маманданғандарды
қоса) біртұтас әдістемелік негізде бірыңғай мемлекеттік
есеп айырысу орталығы болу;
3. есеп айырысудың, есеп берудің, есепке алу мен жүргізудің ережелерін
жасау және оларды унификациялау.
Қолма-қолсыз жолмен есеп айырысу жүйесінің ұйымдастырылуы біртұтас
негізгі қағидалар және келесідей операциялар арқылы жасалған: қаражаттарды
бір шоттан екінші шотқа дебеттік аударымдар (чектер), бір шоттан екінші
шотқа кредиттік аударымдар (жироесеп айырысулар). Чектер (көбінесе) бір
реттік мәмілелерде қолданылады, жироесеп айырысу - тұрақты және мерзім
сайын қайталанып тұратын мәмілелерде колданылады.
Банкаралық есеп айырысу жүйесін ұйымдастырудың негізгі принципі - бұл
дербес екі кіші жүйені қалыптастыру болып табылады:
1. коммерциялық банктер арасында тікелей есеп айырысуды;
2. Ұлттық банктің ЕКО-да ашылған корреспондеттік шоттар
жүйесі арқылы банкаралық есеп айырысуды.
Коммерциялық банк өздерінің ведомостволық мекемелер арасындағы есеп
айырысу формасын өздері анықтауға құқылы, ал қолма-қолсыз есеп айырысу
жүйесі банктер мен клиенттеріне белгілі бір есеп айырысу операциясын жүзеге
асыруды таңдауға мүмкіндік береді.
Қазіргі кезде елімізде есеп айырысу жүйесін қайта ұйымдастыру, негізгі
екі бағыт бойынша жүргізіледі;
- жеке және заңды тұлғалардың есеп айырысу формаларының пайдаланып
жүргендерін жетілдіру және жаңа формаларын енгізу;
- банкаралық есеп айырысу жүйесін қайта ұйымдастыру.
Есеп айырысу формаларын жетілдіру туралы айтқанда, чекпен есеп
айырысудың клирингтік формасының дамуына басты көңіл бөлінеді, себебі ол
есеп айырысудың анағүрлым ыңғайлы формасы. Банкаралық есеп айырысу жүйесін
кайта ұйымдастыру - бұл банктердің тікелей корреспонденттік қатынастарының
дамуы және корреспонденттік шоттар арқылы банкаралық есеп айырысу жүйесіне
толық көшуі.
Есеп айырысу операциялары - банк қызметінің өзгермейтін, немесе баяу
өзгеретін саласы және бір немесе бірнеше коммерциялық банктердің белгілі
бір реформалар жүргізуі жеткіліксіз, себебі барлығы осы шаруашылық іс-
әрекетінің маңызды элементін реттейтін занды нұсқаулық материалдарға
тіреледі. Жеке банктер тек бар есеп айырысу формаларын жаңарта алады, ол
клиенттерге сапаның жаңа децгейіи ұсыну арқылы жүзеге асады.
Халықаралық тәжірибеде қолданылатын есеп айырысу формаларының
(операцияларының) негізгі 3 тобын айтуға болады:
9. чек және вексель арқылы инкассалық операциялар;
10. аккредитивтер арқылы есеп айырысу;
- аударым операциялары
Инкассалық операциялар. Оларды жүргізе отырып, банк клиенттің шотына
онымен тапсырылғаи есеп айырысу құжаттары бойынша алынған қаражаттарды
есепке алады (негізінен олар чектер мен вексельдер). Егер сатып алушы мен
сатушыға бір банкте қызмет көрсетілетін болса, онда инкассалық операция тек
бір шоттан ақшалай қаражаттарды шегеріп, екінші шотқа кірістіру арқылы
жүзеге асады. Егер оларға әртүрлі банктерде қызмет көрсететін болса, онда
инкассалық операция алушыиың шотына ақшаны есепке алудан бұрын төлеушінің
банкісінен ақшаны алдын ала алу қажеттілігі киындайды.
Аккредитивтер арқылы есеп айырысу сатушы сатып алушыға күмәнді болып,
банк кепілдемесін алғысы келгенде қолданылады. Аккредитивтер құжаттық
шакырылатын және шақырылмайтын, өтемдік болады.
Аударым операциялары клиенттің тапсырмасы бойынша қаражаттарды банктің
бір бөлімінен екінші бөліміне, немесе банк корреспондентіне аудару. Бұл
операцияның мәні банкіге (қабылдаушы) телеграф немесе пошта арқылы қандай
сома, қандай мерзімде және кімге төлеу туралы хабарлауды сипаттайды.
Соңғы уакытта бөлшек сауда нарығында әр түрлі төлем карточкалары кеңінен
қолданылып келеді, яғни пластикалық карточкалар мен автоматтандырылған
төлем сомалары. АҚШ-та автоматты төлемдердің 3 түрі дамыды:
6. электрондық есеп айырысудың бөлшек жүйелері;
7. қаражаттарды аударудың банкаралық жүйесі;
8. банк ішіндегі компьютерлік кешендер.
Лизингтік операциялар. Лизинг ағылшын тілінен аударғанда жалға беру
деген ұғымды білдіреді. Лизингтік операция деп ұзақ мерзімді пайдаланылатын
заттарды (ғимарат, машина, ұшақ, автомобиль, компьютерлерді) жалға беруді
айтады.
Лизинг бірнеше қызмет атқарады. Біріншіден, ол негізгі қорларға ақша
жұмсау, яғни қаржыландыру формасы. Лизинг алушының өз қаражаттарын бір
уакыттық жұмылдыруынсыз, немесе тартылған қаражатсыз өзіне керекті мүлікті
пайдалануга мүмкіндігі болады. Ол мүліктің құнын бір жолғы төлеуден
босатылады. Екіншіден, бұл өндірісті жаңа құрал-жабдықпен, алдыңғы
техникамен материалдық-техникалық камтамасыз етудің анағұрлым прогрессивті
формасы.
Лизингті мәміледе 3 қатысушы болады. Олардың өзара қатынастары мәмілемен
реттеледі: бірінші қатысушы - мүлік иесі (лизинг беруші), екінші - мүлікті
пайдаланушы (лизинг алушы), үшінші - мүлікті сатушы. Олардың өзара қатынасы
келесідей түрде қалыптасады: болашақ лизинг алушы ақша қаражаттары бар
болашақ лизинг берушіні мәмілеге қатысуын сұрайды, ол лизинг алушыға
керекті мүлікті сатып алып, одап кейін оны лизинг алушыға төлемді шартымен
жалға береді. Коммерциялық банктер бұл жерде мүлік иесі ретінде болады,
яғни олар мүлікті өз меншігіне алады және лизинг алушыға (оған қаржылық
қызмет көрсете отырып) береді. Шын мәнінде олар осы мүліктің несиесін
береді, сөйтіп несиелік қатынастар пайда болады. Мұнда несиелеудің барлық
принципі бар: мерзімділік, қайтарымдылық, төлемділік (ақылық). Мерзімі
біткенде лизинг алушы мүлікті иесіне қайтарып береді, қызметті төлейді,
яғни жалақысын төлейді. Формасы бойынша бұл ақшалы несие емес, бұл
өндірістік, негізгі қорларға тауарлық несие. Лизинг түрлері әр түрлі:
1. Жедел лизинг анағұрлым қысқа мерзімге бсріледі. Оның
объектісі болып моральдық тозу қарқыны өте жоғары машиналар
мен құрал-жабдықтар табылады.
2. Қаржылық лизинг анағұрлым ұзақ мерзімге беріледі. Ол
мерзім машиналар мен құрал-жабдықтардың амортизациялық тозу мерзімімен
сэйкес келсді. Бұл жерде мәміле аяқталмай, күшін тоқтата алмайды. Онда
мүлікті лизинг алушымен сатып алыну мүмкіндігі көрсетілген.
3. Қалдық құны бойынша лизинг пайдалануда болған құрал-жабдықтарды жалға
беру. Сондықтан лизинг объектісі бастапқы құнымен емес, қалдық қүны бойынша
бағаланады.
Лизингтік бизнестің дамуы үшін, лизингке беретін арнайы лизинггік
компаниялар құрылады. Олардың негізгі қаражат көзіне құрал-жабдықтарды
сатып алу үшін берілетін банктік несиелер жатады.
Құрылып жатқан лизингтік компанияларға қараганда банктердің артықшылығы
- лизингті жүзеге асыру үшін, ұйымдастырылған лизинг жүргізу үшін олар
арнайы бөлімдер мен топтар қалыптастырады. Лизинг операциясын жүргізген
тиімді: ол жоғары рентабельді, тәуекел дәрежесі төмен, нақты материалдық
қамтамасыз етілген.
Факторингтік операциялар. Факторингтік операция – клиентпен төленбеген
қарыздық талаптар (шот-факторлар, вексельдер) бойынша төлемді талап ету
құқын басқаға (банкіге) беру. Факторингтің мәні - банктер өз клиенттерінен
төлем құжаттарды (олардың дебиторлық қарызын) пайыздық, ақы үшін сатып алу.
Бұндай мәміле келісімшартпен жүзеге асады. Ол келісім-шартта сатып алынған
қарыздың сомасы және пайыз көрсетіледі. Бұл пайыз көрсетілғен қызмет үшін
қарыздың қандай мөлшері алынатынын көрсетеді.
Банктер алғашқы факторинг қызметін клиенттерге 1990 жылдан бастан
көрсете бастаған. Мұндай операциялармен КСРО -Промстройбанктің жүйесі
айналысқан. Факторинг - жиі қаржылық қиындықтарды басынан кешетін
шаруашылық органдар үшін біршама тиімді қызмет көрсету болып табылады. 1988
жылы жеке құқықты жүйелеудің халықаралық ииститутымен қабылданған
Халықаралық факторинг туралы Конвенцияға сәйкес, келесідей төрт белгі
қанағаттандырылғанда ғана факторинг операциясы болып саналады.
1) қарыздық талаптарды алдын ала төлеу формасында несиелеудің болуында;
2) жабдықтаушымен бухгалтерлік есепті жүргізу, ең алдымен өткізу
есебін;
3) жабдықтаушы қарызын инкассалау;
4) несиелік тәуекелден жабдықтаушыны сақтандыру.
Факторингтің үш қатысушысы: фактор, бастапқы несие беруші, борышқор.
Жабдықтаушы өз қарыздық талаптарын факторға сатады. Фактор, ол талаптыц 80%
бөлігін сол жерде төлейді. Факторингтік келісімнің бірнеше типтері бар.
Толық қызмет ету туралы келісім әдетте факторингтік компания мен
жабдықтаушы тұрақты, ұзақ қатынаста болатын болса, қолданылады. Толық
қызмет ету мыналарды камтиды: күмәнді қарыздардың пайда болуынан толық
қорғау, төлемдердің кепілдік түсімін қамтамасыз ету, несиені басқару,
сатуды есептеу, белгілі бір мерзімге алдын ала төлем формасындағы несиелеу.
Регрестік құқы бар шоттың қызмет етудің алдыңғысынан айырмашылығы -
факторинтік компания жабдықтауды көрсететін несиелік тәуекелді
сақтандырмайды. Бұның мәні компания егер төлем құжаттары төленбесе, оларды
жабдықтаушыға қайтарып бере алады.
Толық қызмет ету глралы факторингтік келісімнІи тағы бір түрі - агенттік
келісім немесе көтерме факторинг туралы келісім. Бұл жағдайда жабдықтаушы
факторингтік компанияга тек несиелік тәуекелдің қорғау функциясын береді,
ал қалған элементтер жабдықтаушыда қалады, яғни ол факторингтік компанияның
талаптарды есепке алу меи инкассалаудың агенті болады.
Егер жабдықтаушы тек несиелеуге қызығушылық білдірсе, ол ашық немесе
конференциялдық шот-фактураны есепке алу туралы мәміле жасау мүмкін.
Трасталық операцннлар. Коммерциялық банктер өздеріне сенімді тұлғаның
қызметтерін қабылдап, өздерінің жеке және корпоративті клиенттері үшін әр
түрлі қызметтер орындайды.
Траст - сенім дегенді білдіреді. Капитал иесі өз капиталын басқа тұлғаға
(сенімді) оның мүддесін қорғай отырып, иелік етуге сенім білдіріп
тапсырады, яғни траст деп банктердің, басқа қаржылық институттардың мүлікті
және каииталды басқарумен байланысты қызмеггер көрсетуін және клиент атынан
оның мүддесі үшін сенімді тұлға ретінде басқа да қызметтер көрсетуін
айтады. Бұл операциялар келісім негізінде жүзеге асады, ол келісім
трасталық деп аталады. Бұнда сенімді тұлға белгілі бір құқтарға ие болып,
мүліктің, капиталдың, бағалы қағаздардың иелік етушісі ретінде болады.
Сенімді тұлға мүлікпен бенефициар мүддесін қорғай отырып, иелік етуге тиіс.
Бенефициар болып мүліктің иесі, яғни сенім иесінің өзі, немесе үшінші тұлға
болуы мүмкін.
Коммерциялық банктер трасталық операциялармен қосымша табыс алу үшін
айналысады. Сол сияқты корпорациялар, фирмалар және олардың ақша
қаражаттарын басқару үшін, ірі клиенттермен байланыс ормагу үшіи
айиалысады.
Банктер трасталық қаражаттарды, негізінен, өздерімен ұзақ қатынастағы
фирмалардың акцияларына, ірі компаниялардың бағалы қағаздарына,
қозғалмайтын мүлік бойынша кепілдемелерге, депозиттерге және басқа да
табысты активтерге орналастырады.
Банктерге қаражаттарды бағалы қағаздарға салу қосымша табыстан басқа,
ірі фирмаларды және Корпорацияларды бақылауға мүмкіндік береді.
Банктердің трасталық бөлімдерінің қызметтерін жеке және заңды тұлғалар,
жәрдем қорлары, басқа да қоғамдық ұйымдар пайдалана алады. Банктер
трасталық қызметтерді әртүрлі клиенттердің кеңірек тобына көрсетуге
мүдделілік танытады.
Коммерциялық банктер өз клиенттерінің сенімхаттары бойынша келесі
операцияларды жасай алады:
11. жеке тұлғаларға сенімхат бойынша акциялар, басқа да
қорлық құндылықтар түріндегі мүлікті, қозгалмайтын және басқа да
мүлікті (жауапты сақтауға берілген немесе хат
бойынша) басқару;
12. акциомерлік қоғамдардың тапсырмасы бойынша сенімділік функцияларды
орындау;
- фирмалар мен жеке тұлғаларға агенттік қызметтерді көрсету.
Сенімді операциялар екі түрге бөлінеді: жеке тұлғаларға және заңды
тұлғаларға.
Жеке тұлғалар үшін трасталық қызметтердің негізгі 3 категориясы бар:
1) иесі қайтыс болғаннан кейін мүлікті басқару;
2) мүлікті сенімді негізде басқару;
3) агенттік қызметтер. Банк басқаруындағы траст түрлері әртүрлі болып
келеді: сеніп қалдыратын, бүкіл өмірлік, сақтандыру, корпоративтік
институцияналдық, коммуналдық.
Банктер іскерлік фирмалар мен компанияларға мынадай агенттік қызметтер
көрсетеді:
1. трансферт бойынша агент - облигацияларды, акцияларды,
олар бойынша құқты бір иеден екінші иеге беру;
2. акцияларды тіркеуші - банк шығарылған бағалы қағаздардың есебін
жүргізеді;
3. депозитарий, яғни қаржылық қайта ұйымдастыру кезіндегі құндылықтарды
сақтау ретінде;
4. акциялар бойынша дивиденттерді және облигацияларға
пайыздарды төлейтін агент.
Трасталық қызметтер үшін комиссиондық төлемақыны әрбір операцияға
дифференциалды түрде қояды: агенттік қызметтер үшін келісімді түрде,
басқаларына заңмен немесе сот шешімімен қойылады.
Кеңес беру қызметі. Коммерциялық банктер өздернің клиенттеріне банктік
мекеменің ерекшеліктеріне байланысты, экономика және қаржы, инвестициялау,
несиелеу, есеп айырысу, есеп жүргізу және есеп беруге байланысты кеңес беру
қызметін көрсетеді. Бүкіл қызмет көрсетулер банктер тарапынан пайда табу
мақсатында ғана емес, сондай-ақ клиенттерге банк Ісінің қырларын білу үшін,
жаңа қызмет түрлеріне қатысты толық түсіндірмелер беру арқылы жаңа
клиенттерді тартуға да байланысты көрсетіледі.
Ақпараттық қызмет көрсету. Қазіргі кездегі телекоммуникациялар,
компыотерлік байланыстарды игере отырып, банктер жеткілікті түрде
коммерциялық немесе коммерциялық емес ақпараттарды да иеленеді. Сонымен
қатар, банктер клиенттерге әртүрлі қызметтер көрсете отырып, олардан түрлі
мәліметтер алады. Ақпарат ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz