Тасымалдаудың келтірілген жоспары
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНДАҒЫ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
3 деңгейлі СМЖ құжаты
ПОӘК
ПОӘК
042-18-12.1.9103-2015
ПОӘК
Локомотив паркының жұмысы мен қозғалысты басқару пәнінің оқу-әдістемелік материалдары
Басылым №___
Локомотив паркының жұмысы мен қозғалысты басқару
5В090100 - Көлікті пайдалану және жүк қозғалысы мен тасымалдауды ұйымдастырупәнінен
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР
Семей
2015
мазмұны
1. Дәрістер
2. Білім алушылардың өздік жұмысы
1. Дәрістер
1-дәріс ТАСЫМАЛДАУ ҮРДІСІН ЖЕДЕЛ БАСҚАРУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ
ЖҮРІСТІ БАСҚАРУ НЕГІЗДЕРІ
Тасымалдау үрдісінің бірқалыпсыздығы мен үнемі өзгеріп тұруына байланысты пайдаланым жұмысын тиімді атқару үшін темір жол көлігінде жүрісті басқарудың ауқымды жүйесі қызмет атқарады. Бұл жүйе техникалық құралдарды тиімді қолдана отырып, тасымалдар жоспары мен шұғыл тапсырмалардың орындалуын қамтамасыз етуге бағытталған ағындағы пайдаланым жұмысын ұйымдастыру және басқару бойынша шаралар жүйесі болып табылады. Жүйе орталықтандырудың жоғарғы деңгейімен сипатталады және темір жол көлігінің барлық құрылымдық бөлімдерінің өзара нақты әрекеттесуін талап етеді, мысалы "ҚТЖ"ҰК" тасымалдау бөлімшелері мен желілі бөлімдер-стансалардың локомотив және вагон деполарының, жол дистанцияларының, сигналдау және байланыстың, энегрия телімдерінің және т.б. бөлімшелер арасында.
Жалпы темір жол көлігінің барлық құрылымдық бөлімдерінің жұмысын "ҚТЖ"ҰК"АҚ басқарады. Оның құрамында тасымалдарды басқрау, локомотив және вагон шаруашылығының; жол және құрылыстардың; жүріс қауіпсіздігі және экологияның; сигналдау, байланыс және есептеу техникасының және т.б. департаменттері құрылған, бұл департаменттердің әрқайсысы өз саласының жұмысын басқарады.
Республиканың темір жол желісі территориясы жағынан 13 тасымалдау бөлімшелеріне бөлінген және олар бір жолға біріктірілген. Жол - темір жол көлігінің негізгі дербес құрылымдық бөлігі.
Әрбір бөлімшенің құрамында жол басқару қызметіне сәйкес салалық бөлімдер бар (бұл бөлімдер стансалардың, вагон және локомотив деполарының, жол дистанцияларының жұмысын басқарады).
Темір жолдың пайдаланым жұмысын басқару негізін келесідей маңызды принциптер қалайды: тасымалдау үрдісін жоспар бойынша ұйымдастыру, вагон ағындарын пойыздарды құрастырудың жалпы желілік жоспарының негізінде ұйымдастыру, пойыздардың графикке сәйкес жүрісі және стансаның технологиялық үрдіске сәйкес жұмысы, сондай-ақ пойыздар жүрісінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету, автоматика және телемеханика құралдарын, басқарудың автоматтандырылған жүйелерін кеңінен ендіру.
Атап өтілген принциптерге сәйкес жүрісті басқару жүйесінің келесідей мақсаттары бар:
- республикамыздағы тасымалдар қажеттілігін қанағаттандыру;
- пойыздардың үздіксіз әрі қауіпсіз жүрісі;
- жылжымалы құрамды неғұрлым тиімді қолдану;
Осы мақсаттарға қол жеткізудің құралдары ретінде жүрісті басқарудың келесі формалары қолданылады және жүрісті басқару жүйесінің құрылымдық элементтері болып табылады.
Пайдаланым жұмысын техникалық мөлшерлеу, ол тасымалдаудың мемлекеттік жоспарының орындалуын және алдағы уақытта темір жолдың тасымалдарды жүзеге асыруға дайындығын қамтамасыз ететін темір жолдың құрылымдық бөлімдерінің пойыз және жүк жұмысының айлық мөлшерлерін жасауға тіреледі.
Берілген тәулік немесе ауысымдағы нақты шұғыл жағдайды ескере отырып, бөлімше және стансаларда неғұрлым тиімді жұмысты қамтамасыз ету мақсатында жолдың пайдаланым жұмысын шұғыл жоспарлау деп атайды.
Темір жол көлігінің барлық құрылымдық бөлімдерінің сенімді қызмет атқаруын қамтамасыз ету үшін және техникалық мөлшерлер орындалу үшін тасымалдау жұмысын реттеу.
Пойыздардың тоқтаусыз жүрісі мен стансалардың сенімді жұмысын қамтамасыз ету мақсатында пойыздар жүрісі мен маневр жұмысын үздіксіз бақылау мен тікелей басқаруды алдын-ала қарастырып, стансаларда, телімдерде және бағыттарда пойыздар жүрісін және шұғыл жұмысты диспетчерлік басқару.
Локомотив паркын неғұрлым тиімді қолдану мақсатында оның жұмысын басқару.
Пайдаланым жұмысын есепке алу және талдау, бұл тасымалдау үрдісін ұйымдастыруда тар жерлерді, технологилық мөлшерлерден ауытқулардың және қиындықтардың пайда болу себептерін анықтауға, оларды жою жолдарын белгілеуге мүмкіндік береді.
Техникалық мөлшерлер белгілі көрсеткіштер жүйесімен көрсетіледі. Бұл жүйенің құрамына келесі элементтер кіреді:
тәуліктік сандық көрсеткіштер: жүкті тиеу, жүкті түсіру, түсіруден кейін бос вагондарды тапсыру, техникалық стансалардан жөнелтілетін вагондардың саны, жүк айналымы, вагон-км, пойыздарға локомотивтерді беру;
сапалық көрсеткіштер: вагон айналымы, жүк және техникалық стансаларда вагондардың аялдау уақытының мөлшерлері, жүріс жылдамдығы, вагон және локомотвердің орташа тәуліктік жүрісі, вагон рейсі, вагондардың бос жүрісі.
тасымалдау үрдісін қамтамасыз ету көрстекіштері: құрылымы және түрі бойынша жұмыс вагон паркы және олардың қоры, локомотив паркы және электр энергиясы мен отынның лимиттері.
есепті көрсеткіштер - техникалық стансалардан жөнелтілгентранзитті вагондардың саны, айналым уақыты ішінде вагонның жүріп өткен техникалық стансалардың саны, вагон иіні, жергілікті жұмыс коэффициенті, жүкті тиеу-түсірі стансаларында вагонның бос күйде тұруы.
2-дәріс. Темір жолдағы пайдалану жұмысын техникалық мөлшерлеу
Техникалық мөлшерлеудің мақсаты, тасымалдау жоспарының орындалуын және шамадан тыс орындалуын неғұрлым жоғарғы техника-экономикалық көрсеткіштерді сақтай отырып, материалдық және техникалық жағынан қамтамасыз ету болып табылады.
Жолдың, бөлімдердің және стансаның атқаратын жұмысының техникалық мөлшерлері, желілік техникалық мөлшерлеудің құрылымдық бөлігі болып табылады.
ҰК ҚТЖ айлық тасымалдау жоспарларының берілгендері бойынша пайдалану жұмысының техникалық мөлшерлері әр ай сайын компаниялар, жолдар, стансалар үшін өңделіп отырылады.
Техникалық мөлшерлер келесі тапсырмаларды орындау үшін бағытталған:
1. Барлық құрылымдық бөлімдердің жалпы және әр жүк түрі бойынша тасымалдау жоспарының орындалуын қамтамасыз ету;
2. Тасымалданатын жүктердің түріне және көлеміне байланысты стансалар, бөлімдер, жолдар арасындағы жылжымалы құрамның түрі бойынша вагон паркын дұрыс тарату, сонымен қатар вагон қорын жолдар арасында тасымалдаудың маусымдық артуы кезінде тарату;
3. Пойыздар салмағы мен жүріс өлшеміне байланысты, локомотив сериялары бойынша жолдар, бөлімдер мен деполар арасында локомотив паркын тарату;
4. Пайдалану шығындарын азайту, жүк жеткізу мерзімін және және вагон айналымын жеделдету үшін үнемді жүрістерді толық пайдалану;
5. Статистикалық жүктеменің артуын ескере отырып, жолдарды бос вагондармен (түрлеріне байланысты) қамтамасыз ету;
6. Темір жол желілерінің тасымаллдау қабілетіне сәйкес вагон ағындарын неұрлым тиімді тарату;
7. Вагондардың түйіспе бекеттері арқылы өтуін және құрылымдық бөлімдерде болууақытын есептеу;
8. Алда тұрған жұмыстың көлеміне сәйкес жолдар арасында жанармайды, электр энерггиясының лимиттерін, жұмыс кадрларын тарату;
Сонымен, техникалық мөлшерлер, теміржол көлігінің барлық құрылымдық бөлімдерінде пайдалану жұмысының сапасын арттыруда маңызды құралдардың бірі болып табылады.
Техникалық мөлшерлердің құрылымы
Пайдалану жұмысының техникалық мөлшерлерінің құрамына келесі негізгі көрсеткіштер енеді:
oo сандық: жүкті тиеу, жүкті түсіру, түсіруден кейін бос вагондарды тапсыру, бөлім және жолдың түйіспе бекеттері бойынша пойыздар мен вагондарды тапсыру, техникалық стансалардан жөнелтілетін вагондардың саны, жүк айналымы, вагон-км, пойыздарға локомотивтерді беру саны;
oo сапалық: вагон айналымы, жүк және техникалық стансаларда вагондардың тұру мөлшері, жүріс жылдамдығы, локомотив және вагондардың ортатәуліктік жүрісі, вагон сапары, вагондардың бос жүріс коэффициенті.
Бұдан басқа, тасымалдау құралдарын белгілейді: құрылымы және түрі бойынша жұмыс вагон паркын және олардың қорын; локомотив паркын және электр энергиясы мен отынның лимиттерін.
Осы көрстекіштердің барлығы, тасымалдау жоспарының негізінде, пойыздардың жүріс графигі мен пойыздарды құрастыру жоспары, станса жұмысының технологиялық үрдісі негізінде есептеу жолымен белгіленеді.
Жұмыс вагон паркы техникалық мөлшерлер негізінде келесі формула бойынша анықьалады:
nв = Q*U, ваг
Мұндағы Q және U - вагондардың айналымы және жұмысы, әр жұмыс паркының түрлеріне байланысты бекітіледі.
Вагон паркының бөлінуінің құрылымдық схемасы
күйі бойынша
тиелген пжүк бос пбос
белгіленуі бойынша
пж птр пбостиеу пбосрет
бөлімдер үшін түйіспе бекетері бойынша
пжәке пжтап птрА птрБ птрВ
Сурет 1.1.
Жергілікті вагондар паркы пж(жергілікті жүк тиелген вагон паркы) - берлген жолға түсіру;
Транзитті вагондар паркы птр (транзитті жүк тиелген вагон паркы) - басқа жолға түсіру;
Бос вагондар паркы пбос - берілген жолға тиеу үшін пбостиеужәне реттеу тапсырмасы бойынша басқа жолдарға тапсыру пбосрет
Тиелген және бос вагон ағындарының бөліну схемасы
В
БӨЛIII
А
Б
N
БӨЛI БӨЛII
птрВ
птрБ
пжертап
пжертүс
пжертап
пжертүс
пжертап
пбосрет
пбостиеу
Сурет 1.2.
1.4. Жылжымалықұрамтүрібойыншапайдалануж ұмысыныңтехникалықмөлшерлері
Жылжымалықұрамныңжекелегентүрлерінд ұрысқолдану, соныменқатар, тасымалдауқұрылғыларыныңнеғұрлымдұр ысмөлшерлеуүшінжолдарменбөлімдердев агондартүрібойыншатехникалықмөлшерл ебекітіледі. Техникалықмөлшерлердіөңдеуүшінжылжы малықұрамтүрі (жыбық, жайжақ, ашықвагон, изотермиялық, цистернажәнет.б.) бойынша шахматка түріндетасымалдаужоспарыжасалынады.
Соныменқатар, алдыналаәртүрлівагондардыңқұрылымыб ойыншавагондарайналымыесептелінеді: бос, жергіліктіжүктер, транзитті.
Бұлесепстатистикалықәдіспенжүргізіл еді, өйткеніқазіргіуақыттажылжымалықұрам ныңкөптегентүрлерібойыншателімдікжы лдамдықтың, вагондардыңтехникалықстансалардажүк операцияларынааялдаумөлшеріжоқ, техникалықмөлшерлербекітілмеген.
Жүктиеудің, түсірудің, босвагондардытапсырумөлшелеріжәнева гондартүрібойыншавагондарпаркықалып тыорындалубойыншақабылданады.
Сондықтанвагондардыңтүрлеріжәнеқұры лымыбойыншаайналыммөлшерлеріқалыпты коэффициенттердіңкөмегіменанықталад ы, бұлкоэффициенттерәрвагонтүрініңайна лымуақытының (ұзақуақытаралығында) жалпыайналымуақытынқатынаспенсипатт алады.
Жылжымалықұрамныңәртүрібойыншажұмыс вагонпаркыныңесептелгенмөлшерлердің қосыныдысыжалпыжолменбөлімдердіңжұм ысвагонпаркыныңмөлшерінетеңболады.
Мұндайтеңдіктербосвагондар, жергіліктіжәнетранзиттіжүктерүшінор ындалуытиіс
3,4-дәріс
Сандық көрсеткіштер
Темір жол (айдың 22 жұлдызына дейін) ашық жоспарлардың және ҰК "ҚТЖ" АҚ арнайы нұсқаларының негізінде жалпы барлық вагондар және жылжымалы құрамның әр түрі бойынша жолдар үшін жүк тиеу жоспарын құрады.
Жоспарланатын айда жүктің әр түрі бойынша орташа таәуліктік тиеу:
, ваг
мұндағы ∑ р - берілген жүкті бір айда тасымалдау көлемі, т;
рТ - вагонға жүк тиеудің техникалық мөлшері, тваг;
Т - қарастырылатын уақыт аралығы, 30 тәулік.
Темір жол өзінің тиеу жоспарын жолдық есептеу орталығынан (ЖЕО) айдың 24 жұлдызына дейін Басты есептеу орталығынан (БЕО) әр жылжымалы құрам түрі бойынша және жалпы барлық жолдар үшінкелтірілгенжоспарды - шахматканы өңдеу үшін хабарлайды (кесте 1)
Кесте 1.
Тасымалдаудың келтірілген жоспары
Жолдан
Жолға
Барлығы
А
Б
В
А
1800
1500
800
Б
1200
2000
400
В
700
Бұл шахматка әр жолға техникалық мөлшерлерді құрастыру үшін негіз болып табылады (айдың 28 жұлдызына қарсы).Шахматканың негізінде жолдардың түйіспе бекеттері бойынша вагон ағындарының корреспонденциясы құрастырылады.
Тасымалдау департаментінде, жолдың бөлімшелері мен телімдерінде жұмысты белгілеу үшін әр стансаның жүк тиеу жоспары және тиелген вагондарды қабылдау мөлшерлерінің негізінде, жол ішіндегі тиелген вагон ағындарының ведомосі құрастырылады (жол ішіндегі "шахматка").
Кесте 1.2.-де жол үшін (сызбасы сурет 1.1.-де көрсетілген)
Б
Бөл.II
А Бөл.IБөл.III В
Сурет 1.1 - Жол сызбасы
Кесте 2
Тиелген вагон ағындарының көлденең кестесі
барлығы
бөлімшелер
жалпы
жолдар
жалпы
I
II
III
А
Б
В
I
Жергілікті қатынас
Әкету
Жолдың тиеуі
II
III
Жолдың тиеуі
А
Әкелу
Транзит
Тиелген вагондарды қабылдау
Б
В
Тиелген вагондардықабылдау
Барлығы
Түсіру
Тиелген вагондарды тапсыру
Жұмыс
Кесте 2.-ден, тиелген вагон ағындары қатынас түрлері бойынша жергілікті қатынас, әкету, әкелу, транзит болып жіктелетіндігі көрініп тұр. (сурет 1.2).
жол
Бөл. I Бөл. II Бөл. III
әкелу
жергілікті
қатынас
әкету
транзит
Сурет 1.2 - Тиелген вагон ағындарының жіктелу сызбасы
Әкелу - басқа жолдардан қабылданған және берілген жолда түсірілетін вагондар.
Әкету - берілген жолда басқа жолдар үшін тиелетін вагондар.
Жергілікті қатынас - жолда өзінің тасымалдау бөлімшелері үшін тиелетін вагондар.
Транзит - басқа жолдардан қабылданатын және жүк операциялары орындалмай басқа жолдарға тапсырылатын вагондар.
Кесте 1.2-ден вагон ағындары бойынша сандық көрсеткіштер вагон ағындарының сәйкес үйлесімі ретінде анықталатыны көрініп тұр:
тиеу әкету мен жергілікті қатынастың қосындысы ретінде:
Uтиеу=Uәкету+Uж.қ., ваг;
түсіру әкелу мен жергілікті қатынастың қосындысы ретінде:
Uтүс=Uәкелу+Uж.қ., ваг;
тиелген вагондарды қабылдау транзит пен әкелудің қосындысы ретінде:
Uқабтиел=Uтр+Uәкелу, ваг;
тиелген вагондарды тапсыру транзит пен әкетудің қосындысы ретінде:
Uтаптиел=Uтр+Uәкету, ваг;
Жол жұмысы қатынас түрлері (транзит, әкелу, әкету және жергілікті қатынас) бойынша вагон ағындарының қосындысы ретінде:
U=Uтр+Uәкелу+ Uәкету+Uж.қ., ваг.
Тиеу жоспары, стансаның ашық тиеу жоспарының негізінде, Ұлттық Компания Қазақстан темір жолы АҚ және жолдың тиеу бойынша қосымша тапсырмаларының (маусымдық жүктерді әкету, үкіметтің арнайы тапсырмалары т.с.с.) негізінде белгіленеді:
Uтиеужос=Uтиеу+Uтиеуқос, ваг
Жалпы тиеуден басқа жүк және вагон түрлері бойынша тиеу анықталады.
Вагондарды түсіру мөлшерлері:
басқа жолдардан тиелген вагондардың түсірілуге келуінен (әкелу) Uәкелу;
жолдың жергілікті қатынансында тиеуінен Uж.қ..;
жолдағы әр бөлімше үшін жергілікті жүктің артығынан (немесе жеткіліксіздігінен) Uтүс құралады:
Uтүс=, ваг
мұндағы пнақ, пжос - нақты жолда бар және жоспарлы тиелген вагондардың саны;
Тжою - түсірілетін вагондардың артығын (жеткіліксіздігін) жою аралығы, Тжою=30 тәу.
Сонымен түсіру мөлшері:
Uтүсмөл=Uәкелу+Uж.қ.Uтүс, ваг
Тиелген вагондарды беру жоспары жол ішіндегі "шахматканың негізінде құрастырылады. Бұл кезде екі тәсіл қолданылуы мүмкін:
1. Графикалық - тиелген вагон ағындарын беру шамасы тиелген вагон ағындарының диаграммасы немесе графикалық сызбасы бойынша анықталады. Диаграмма (немесе сызба) жол ішіндегі вагон ағындарының "шахматкасы" бойынша құрастырылады;
2. Эталондардың - арнайы есеп кестелерінің көмегімен. Әрбір түйіспе бекеті үшін екі этало жасалады: жұп және тақ бағыты үшін. Эталондар толтырылмаған шахматка түрінде болады, мұнда осы түйіспе бекеті арқылы берілетін вагон ағындарының бағыттарына сәйкес келетін торлар ойылған. "Эталонды" "шахматканың" үстіне қойғанда ойылған торлар бойынша вагон ағындарын беру өлшемдері есептеледі. Егер берілген бекет бойынша ағын толығымен өтпейтін болса, онда эталонда тор жартылай (үшбұрышты) кесіледі, ал қалған жартысында осы бекет арқылы беруді есептегенде, ағынның ескерілуге тиісті пайызы көрсетіледі
Тасымалдау жоспарының негізінде анықталған реттеу тапсырмасы бос вагондарды басқа жолдарға беру мөлшерін белгілейді. Реттеу тапсырмасы жылжымалы құрам түрі бойынша, бірін-бірі алмастыруын ескере отырып, белгіленеді.
Реттеу тапсырмасы келесі сұрақтарды шешуді қарастырады:
- тасымалдау жоспарын бір ай көлемінде, сондай-ақ алдағы аралықта орындау үшін вагондар паркын қажетті тарату;
- темір жолдың пайдаланым жұмысында пайда болатын қиындықтарды шешу және қалыпты жұмысты қамтамасыз ету мақсатында - вагондар паркының артығын қысқарту;
- маусымдық жүктерді тасымалдау үшін белгілі аймақтарда бос вагондардың қорын құру.
Реттеу тапсырмасының көлемі қосымша реттеу тапсырмасын ескере отырып, тиеу мен түсіру арасындағы реттеу айырмасы бойынша анықталады:
Uр= (Uтиеу - Uтүс)Uр, ваг
мұндағы Uр - бос вагондарды қабылдау (тапсыру) бойынша қосымша реттеу тапсырмасы (+ вагондарды резервке қою, тиеуді арттыру; - бос вагондардың артығын жою, бос вагондарды резервтен алу).
Жалпы реттеу айырмасын анықтағаннан кейін, оларды жылжымалы құрам түрі бойынша жалпы жол және әрбір тасымалдау бөлімшесі үшін есептейді (кесте 1.3, 1.4).
Бос вагондарды бағыттау схемасы құрғақ жүктер мен цистерналар үшін бөлек құрастырылады.
Бос вагондарды бағыттау схемасына қойылатын негізгі талаптар:
1. бос вагондар жүк түсіру стансасынан тиеу стансасына дейін неғұрлым қысқа жолдармен жету;
2. бірін-бірі алмастыра алатын жылжымалы құрам бір-біріне қарама-қарсы бағытта жүрмеу керек;
3. бірін-бірі алмастыра алатын жылжымалы құрамның бос жүрісі минималды болу керек.
Тиелген және бос вагондарды беру мөлшерлері анықталғаннан кейін әр түйіспе бекеті бойынша жалпы қабылдау және жалпы тапсыру өлшемдері бекітіледі:
Uқабжал=Uқабтиел+Uқаббос, ваг
Uтапжал=Uтаптиел+Uтапбос, ваг
Тасымалдау бөлімшелерінің түйіспе бекеттері бойынша пойыздарды беру өлшемдері осы бекеттер бойынша тиелген және бос вагондарды беру мөлшерлерінің және тиелген және бос пойыздардың құрамындағы вагондардың орташа саны бойынша анықталады:
, пойыздар
, пойыздар
мұндағы Uтаптиел, Uтапбос, Uқабтиел, Uқаббос - сәйкесінше тиелген және бос вагондардың қабылданған және тапсырылған өлшемдері;
ттиел, тбос - тиелген және бос пойыздардың құрамындағы вагондар саны.
Темір жолдың құрылымдық бөлімінің жұмысын тиелген вагондарда орындалған тасымалдардың санымен сипаттауға болады. Темір жол желісінде барлық тасымалдар (шетелге жөнелтілген және шетелден келген вагондар саналмайды) тиеуден (бастапқы операция) түсіруге (соңғы операция) дейін орындалады. Сондықтан жалпы жолдар желісі үшін жұмысты тиелген вагондардың (бастапқы оперция) санымен белгілеу қабылданған. Осы шама түсірілген вагондардың (соңғы операция) санымен де анықталады, яғни жолдар желісі үшін жұмыс:
U=Uтиеу=Uтүс, ваг
Жол (тасымалдау бөлімшесі) үшін бастапқы операциялар болып тек тиеу ған емес, сондай-ақ берілген құрылымдық бөлімге тиелген вагондарды қабылдау да табылады, соңғы операциялар болып, тек түсіру ғана емес, сондай-ақ тиелген вагондарды тапсыру да табылады. Сондықтан жол (тасымалдау бөлімшесінің) жұмысын тиелген вагондар және тиелген күйде қабылданған вагондар санымен(бастапқы операциялар бойынша) анықтау қабылданған. Бұл түсірілген және тиелген күйде тапсырылған вагондар санына (соңғы операциялар) сәйкес келеді. Сонымен, жол (тасымалдау бөлімшесі) үшін жұмыс:
U=Uтиеу +Uқабтиел=Uтүс +Uтаптиел, ваг
Жұмыс бойынша вагондар паркы анықталады:
п=UQ, ваг
мұндағыQ - вагон айналымы, тәу.
Техникалық мөлшерлеу жүйесінде жол және тасымалдау бөлімшелерінің жұмысы вагондардың жұмыс паркының барлық категориялары үшін анықталады, мұнда есептеудің ыңғайлылығы үшін тасымалдау үрдісінің бастапқы немесе соңғы операциялары қолданылады. Сондай-ақ бос вагондар паркы да "жұмыс" атқарады деп шартты түрде қабылданады да тиелген вагондардың жұмысы сияқты есептеледі.
Тиелген вагондардыңвагон километрлері жалпы пSтиелжәне қатынас түрлері: жергілікті пSж.қ., әкелу пSәкелу, әкету пSәкету және транзит пSтр бойынша есептеледі. Мұнда транзит және әкету әр шығу бекеті бойынша, ал әкелу және жергілікті қатынас бөлімшелер және бағыттар бойынша жіктеледі.
Транзитті ағындардың жүрген жолының қашықтығы вагондарды қабылдау және тапсыру бекеттерінің арасындағы қашықтық бойынша қабылданады.
Әкету және жергілікті қатынаста жүретін вагондардың жүрген жолының қашықтығы, стансалық тасымалдау жоспары бойынша, жүк тиеу стансасынан жүк түсіру стансасына немесе шығу бекетіне дейінгі қашықтық арқылы анықталады.
Әкелінетін вагондардың жүрген жолының қашықтығы көрші жолдан қабылдау бекетінен бастап, бөлімшеге кіру бекетіне дейінгі дәл қашықтық бойынша, ал бөлімше ішіндегі жүрген жолы бөлімшеге кіру бекетінен бастап, бөлімшедегі шартты жүк түсіру орталығына дейінгі жуық қашықтық бойынша анықталады.
Шартты түсіру орталығы ретінде:
бөлімше ішінде жүк түсіру біркелкі таратылған кезде, географиялық орталық қабылданады;
жүк жұмысы бір ауданның бірнеше бекеттерінде шоғырланса, жүкті жаппай түсіру ауданы қабылданады;
жүк жұмысы бөлімшенің бірқатар стансалары бойынша таратылса, орта шамаменқабылданады.
5-дәріс
Сапалық көрсеткіштер
Жүк вагондарын уақыт бойынша қолданудың кешенді көрсеткіші болып вагон айналымы табылады.
Вагонның айналым уақытын есептеу үшін әдетте үш мүшелі формула қолданылады. Жалпы жұмыс паркы үшін бұл формула келесідей болады:
, тәу
мұндағы lтиел - вагонның тиелген күйдегі рейсі, км;
α - бос жүоіс коэффициенті;
Vтел - телімдік жылдамдық, кмсағ;
Lтех - вагон өрісі, км;
tтех - вагонның техникалық стансада орташа аялдауы, сағ;
kж.ж. - вагондардың жалпы жұмыс паркы үшін жергілікті жұмыс коэффициенті;
tжүк - вагонның бір жүк операциясынеа орташа аялдауы, сағ.
Вагон айналымы формуласының бірінші элементі вагон өзінің айналым уақытының қай бөлігін жолға жұмсайтынын, яғни жүрісте және аралық стансаларда тоқтауын көрсетеді. Екінші элементі вагонның айналым уақыты ішінде техникалық стансаларда аялдауын көрсетеді. Мұнда шамасы вагонның айналым уақыты ішінлде өткен техникалық стансалардың орташа санын көрсетеді. Үшінші элемнті вагонның айналым уақыты ішінде тиеу және түсіру стансаларында аялдау уақытын сипаттайды.
Жұмыс паркының категориялары бойынша вагонның айналым уақытын есептеу кесте 1.6. көрсетілген формулалар бойынша жүргізіледі
Кесте 1.6 Парк категориялары бойынша вагон айналымының есепті формулалары
Парк категориялары
Формулалар
1. Вагондардың жалпы жұмыс паркы,
соның ішінде:
а) тиелген вагондар паркы
б) бос вагондар паркы
, тәу
, тәу
, тәу
2. Жергілікті жүк тиелген вагондардың жалпы паркы,
соның ішінде:
а) бөлімшенің өзінде түсірілетін
б) көрші бөлімшелерге берілетін
, тәу
, тәу
, тәу
3. Транзитті жүк тиелген вагондардың жалпы паркы,
соның ішінде:
а) А шығу бекеті арқылы
б) Б шығу бекеті арқылы
, тәу
, тәу
, тәу
Жалпы жұмыс паркының вагондарын қолдануды терең талдау үшін вагон айналымының бес мүшелі формуласы қолданылады:
, тәу
мұндағы Vт - техникалық жылдамдық, кмсағ;
β - жылдамдық коэффициенті;
Lөңд, Lтр - сәйкесінше өңделетін және өңделмейтін трансзитті вагондардың вагон өрісі, км;
tөңд, tтр - сәйкесінше өңделетін және өңделмейтін транзитті вагонның орташа аялдауы, сағ.
Вагон айналымының бес мүшелі формуласының бірінші элементі вагонның жүрісте болу уақытын, екінші элементі аралық стансаларда болу уақытын, үшінші элементі вагондарлды өңдейтін техникалық стансаларда болу уақытын, төртінші элементі транзитті вагондарды өңдейтін техникалық стансаларда болу уақытын, бесінші элементі тиеу-түсіру стансаларында болу уақытын білдіреді.
Вагонның ортша тәуліктік жүрген жолы вагонның тәулікте жүріп өткен қашықтығын көрсетеді. Оны келесі формулалар бойынша анықтауға болады:
, кмтәу
, кмтәу
мұндағы l - вагонның толық рейсі вагона, км;
Q - вагон айналымы, тәу;
∑nS - вагондардың жалпы жүрген жолы, вагон-км;
п - вагондардың жұмыс паркы, вагон-тәу.
Орташа тәуліктік жүрген жолды жұмыс паркының категориялары бойынша есептегенде, жүріп өткен жолдың, паркттың, рейстің жзәне айналымның сәйкес шамаларын қолдау керек.
6-дәріс. Локомотив паркын қолдану көрсеткіштері
Жол баланысына енген локомотивтер жолдың инвентерлы паркын құрайды. Жол ішінде локомотивтер деполар бойынша таратылады. Депо баланысына енген локомотивтер инвентарлы депоның инвентарлы паркын құрайды. Инвентарлы паркттың әрбір локомотивіне техникалық паспорт құрастырылады, мұнда локомотивтің техникалық күйі, орындалған жөндеу және модернизация жұмыстары көрсетіледі. Техникалық паспорт тіркеу депосында сақталады және локомотивтердің инвентарлы паркын есептеудің негізгі құжаты болып табылады. Есеп физикалық өлшемдермен, ал моторлы вагондардың есебі секциялар санымен жүргізіледі.
Локомотивтердің инвентралы паркы жол (депо) қарамағындағы және жол (депо) қарамағындағы емес болып жіктеледі. Жол қарамағындағы парк пайдаланатын және пайдаланбайтын болып бөлінеді.
Жолдың (депоның) пайдаланбайтын паркы жөндеудің барлық түрінде, жоспарлы жөнедулер арасындағы модернизацияда, тұрған жөндеуді және инвентарлы паркттен шығаруды күтіп тұрған, жүру, тапсыру, қабылдау, қорға және резервке дайындау, сонымен қатар қор мен резервте тұрған локомотивтерден құралады.
Пайдаланатын парк жұмыстың барлық түрінде қолданылатын, техникалық оперциялар орындалатын, жұмысты күтіп тұрған локомотивтерден, сонымен қатар аялдау мөлшерінен аспайтын ТО-2 техниалық тексерісте тұрған локомотивтерден құралады.
Локомотивтерді пайдаланатын паркттен пайдаланбайтын паркке және керісінше ауыстыру белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады.
Негізгі депоға тіркелген локомотивтер айналатын телімді, айналым телімі деп атайды. Айналым телімі ұзартылған болса, онда оның жабыдқтау бойынша бекеттері, локомотивтердің айналым телімдерінің аралық бекеттері және локомотив бригадаларын ауыстыру бекеттері орналастырылады.
Локомотивтердің айналым телімі бір немесе бірнеше тартым өрістерінен құралуы мүмкін. Негізгі және айналым деполары орналасқан стансалар арасындағы телімді тартым өрісі деп атайды. Тартым өрісі бір немесе бірнеше бригадалар жұмысының телімдерінен құралуы мүмкін. Мұндай әр телім локомотив бригадалары ауысатын бекеттер арасында орналастырылады. Мұндай бекеттер ретінде негізгі және айналым деполары орналасқан стансалар және бригадалар алмасатын бекттер саналады.
Бір немесе әртүрлі деполардың локомотивтер жұмысы бірыңғай жоспармен ұйымдастырылған екі немесе одан да көп телімдер локомотивтердің айналым зоналарын құрайды.
Локомотивтер пойыздарға әртүрлі тәсілдермен қызмет көрсетуі мүмкін, ол темір жол желісінде негізгі және айналым деполарының орналасуына, вагон ағынының трнзиттілігіне, тартым өрістерінің ұзақтығына тәуелді болады. (сурет 1).
а) б)
в) г)
а) иінді б) айналмалы в) ілгекті г) жапсырмалы иін
Сурет 1 - Локомотивтердің пойыздарға қызмет көрсету тәсілдері
Егер тартым өрістері айтарлықтай ұзақ және негізгі депо орналасқан станса бойынша транзитті пойыз ағыны шағын болса, онда иінді тәсіл қолданылады.
Егер локомотив негізгі деподан келесі айналым бекетіне дейін пойыздан ағытылмай жүретіндей тартым өрістерінің қашықтығы жеткілікті болса, онда айналымалы тәсіл қолданылады.
Айналмалы және иінді тәсілдер арасындағы аралық тәсіл ілгекті тәсіл болып табылады. Локомотивтер пойыздардан негізгі депоға дейін ағытылмай тек бір бағытта жүреді. Кері бағытта локомотив пойыздан ағытылып, негізгі депоға жабдықтау мен техникалық тұрғыдан тексерілуге кіреді.
Егер тартым иіні екі негізгі деполар арасында орналасатын болса, онда пойыздарға жапсырмалы иіндер тәсілімен қызмет көрсетіледі. Бұл тәсіл иінді тәсілдің түрі болып табылады. Бұл тәсіл пойыздарды локомотивтермен қамтамасыз ету бойынша кең мүмкіндіктерді береді, бірақ пойыз жұмысын жоспарлаудың пойыздар жүріс графигімен сәйкес келуін талап етеді.
Шұғыл басқарудың маңызды бөлігі болып локомотив жұмысын шұғыл жоспарлау болып табылады.
Шұғыл басқарудың басқа маңызды бөлігі болып диспетчерлік басқару табылады, оның мақсаты жоспарланған тәртіппен және бұзылған тәртіпті қалпына келтіруге сәйкес пойыздарды локомотивтермен қамтамасыз ету болып табылады.
Локомотв паркының жұмысын шұғыл басқару пайдаланым жұмысын басқарудың әртүрлі деңгейінде (бөлімшелік және жолдық) жүзеге асырылады.
Локомотивтердің пайдалану паркы жалпы және тартым түрлері бойынша мөлшерленеді. Локомотивтердің қажетті пайдаланатын паркын анықтаудың екі тәсілі бар: статикалық, аналитикалық
Локомотивтердің пайдалану паркын статикалық әдіспен анықтағанда, өткен уақыт аралығында вагондарды тиеу, түсіру, қабылдау және тапсырудың нақты орындалуы бойынша қажеттілік коэффициенті анықталады. Содан кейін, бұл коэффициентті вагондарды жоспарлы тиеу, түсіру, қабылдау мен тапсырудың қосындысына көбейтеді.
,
мұндағы Мнақ.пай - есепті аралықтағы пойыз локомотивтерінің паркы;
Uтиеу[нақ], Uтиеу - есепті аралықтағы нақты орындалған және жоспарлы тиеу;
Uтус[нақ], Uтүс - есепті аралықтағы нақты орындалған және жоспарлы түсіру және т.с.с.
Аналитикалық тәсілмен қажетті пайдаланатын локомтивтер паркы жоспарлы шамалар, локомотивтердің өнімділігі мен ортатәуліктік жүрген жолы, локомотив-сағаттарының шығыны бойынша анықталады. Бұл әдістер локомотив паркын тартым түріне қарай жіктеуді қарастырады. Бірінші екі тәсіл жол көлемінде есептеу жүргізгенде қолданылады. Соңғы тәсіл неғұрлым дәл және локомотивтердің пайдаланатын паркын әр тілім үшін есептеуге мүмкіндік береді.
Жұмыстың жоспарлы тонно-км локомотивтің өнімділігінеWл бөлу арқылы:
, лок
мұндағы пв - вагондардың жұмыс паркы;
S - вагондардың орташа тәуліктік жүрген жолы, км;
л - берілген тартым түріндегі локомотивтердің жұмыстағы меншікті салмағы;
Qбр - пойыздың орташа брутто салмағы,т.
Локомотивтердің жоспарлы желілі жүрісін орташа тәуліктік жүрісінеSл бөлу арқылы:
, лок
мұндағы Ul- ваг-км;
- локомотивтердің көмекші жүрісінің коэффициенті.
Локомотив паркын пойыз жұбына қажеттілік коэффициенті бойынша мөлшерлеу.
Локомотивтердің пайдалану паркы әрбір тартым түрі және жалпы локомотив паркы үшін мөлшерленеді.
Мөлшерлеу бригадалардың жұмыс телімдері үшін локомотивтердің айналым мөлшерлеріне қарап жүргізіледі.
1-ші 2-ші 3-ші 4-ші 5-ші
Бригадалардың жұмыс телімдері
локомотивтерді тіркеу депосы
локомотивтердің айналым бекеті
локомотив бригадаларының алмасу бекеті
Сурет 2 Локомотивтер айналымының сызбасы
Жалпы, бригадалар жұмысының телімі үшін бір пойыз жұбына қызмет көрсетудің лок-сағ:
, сағ
мұндағы tб.а.л - локомотивтің айналым телімінің ішінде орналасқан, бригадалар алмасатын стансада болу уақыты,сағ;
tай[л] - айналым бекетінде болу уақыты, сағ;
tтір[л] - тіркеу стансасында болу уақыты, сағ.
tай[л], tтір[л] шамаларына локомотивтерді жабдықтау және техникалық тексеріс уақыты кіреді.
Локомотив айналымының Qл нақты шамалары:
ортадағы телімдер үшін (3-ші және 4-ші)
сол жақтағы телім үшін (1-ші)
2-ші және 5-ші телімдер үшін
Qл шамалары пойыздардың жүріс графигі бойынша өтпелі, құрама, әкететін және берілме пойыздары үшін белгіленеді.
Осы мөлшерлер бойынша локомотивтің пойыз жұбына қажеттілік коэффициенті:
,
Бұдан, айналым телімі үшін локомотивтердің қажетті пайдалану паркы:
, лок
мұндағы N - пойыздар жұбының саны (парсыз график бойынша локомотивтердің максималды саны қабылданады);
пал.алу - бір айдағы алдын ала тексерістердің саны;
7-дәріс. Темір жолдың пайдаланым жұмысын шұғыл жоспарлау
Темір жолдың пойыз және жүк жұмысын шұғыл жоспарлау, тасымалдау үрдісін ұйымдастыру жүйесінің маңызды құрылымдық бөлігі болып табылады және жүк түсіру мен тиеудің айлық мөлшерлерінің, пойыздар мен вагондарды жолдар мен тасымалдау бөлімшелерінің арасында беру мөлшерлерінің, бос вагондарды тапсыру бойынша реттеу тапсырмаларының, жылжымалы құрамды қолданудың техникалық мөлшерлерінің орындалуы мен шамадан тыс орындалуын қамтамасыз ету керек.
Шұғыл жоспарлаудың мақсаты болып:
-сұрыптау, телімдік және ірі жүк стансаларынан жөнелтілетін пойыз саны мен жөнелту уақытын анықтау;
-жолдың барлық телімдері бойынша жүру өлшемдерін және тасымалдау бөлімшелері мен жолдар арасында пойыздар мен вагондарды беру өлшемдерін анықтау;
-белгіленген жүріс өлшемдерін қамтамасыз ету үшін локомотив пен локомотив бригадаларының қажеттілігін анықтау;
-жүк түрі, жылжымалы құрам түрі бойынша және жалпы жүк тиеу көлемдерін анықтау;
-реттеу тапсырмалары бойынша тапсырылатын вагондар санын, оларды жөнелту мен жүргізу тәртібін анықтау;
-жергілікті жүкті және бос вагондарды тиеу үшін тарату тапсырмаларын анықтау;
-жылжымалы құрамды қолданудың көрсеткіштерін анықтау.
Пойыз және жүк жұмысын шұғыл жоспарлау. Пойыз және жүк жұмысын шұғыл жоспарлаудың құрамына станса, тасымалдау бөлімшесі және жол жұмысының тәуліктік, ауысымық жоспарларын өңдеу кіреді. Ауысымдық жоспар, жоспарланатын тәулік алдындағы тәуліктің 13 сағатына дейін өңделіп, бекітуге берілу керек, сонымен қатар, тәуліктің бірінші жартысындағы тапсырмалар бөлектеліп, желілі кәсіпорындарға 15 сағаттан кешікпей хабарлану керек.
Жоспарды орындау барысы тәулік бойы қадағаланып, екі рет (20-22 сағ және 9-10 сағ) қарастырылады, қажет болған жағдайда, оның жеке көрстекіштеріне түзетулер енгізіледі.
Пойыз және жүк жұмысының ауысымдық жоспары, тәуліктік жоспардың негізінде, ауысымның жұмыс аралығындағы жағдайын ескере отырып, құрастырылады.
Пойыз жұмысын ағындағы жоспарлау, 4 және 6 сағатық аралықтар бойынша жүзеге асырылады және пойыздарды жөнелту уақытын анықтауды, локомотив және локомотив бригадаларын график желілері бойынша байланыстыруды алдын-ала қарастырады.
Пойыз және жүк жұмысын ЭЕМ қолдана отырып жоспарласа, жұмыстың негізгі өлшемдері екі, үш тәулікке жобаланады.
Шұғыл жоспарды құрастыру үшін қажетті бастапқы берілгендер: пайдаланым жұмысының айлық мөлшерлері; пойыздардың жүріс графигі және құрастыру жоспары; пойыздарды, вагондарды өңдеудің, жүк операцияларын орындаудың технологиялық мөлшерлері; пойыз, жүк жұмысы және вагон паркы жөніндегі шұғыл есеп; жүк жөнелтушілердің жүк тиеуге вагондарды беру үшін тапсырыстары, маршруттау жоспары, көрші жолдардан, бөлімшелерден және стансалардан жақындаған пойыздар мен вагондар туралы ақпарат, пойыздар мен вагондарды беру жобасы; жоспарланатын тәуліктегі жолдың есептеу орталығынан алынатын маңызды көрсеткіштердің жобасы.
Жедел жоспарлаудың ақпараттық қамтамасыз етілуі. Тасымалдау үрдісін басқарудың барлық деңгейлерінде шұғыл жоспарлауды қамтамасыз ету үшін қажетті ақпарат: ағындағы, алдын-ала және дәл. Станса жұмысының барысы және жол телімдері бойынша пойыздардың жүрісі туралы ағындағы ақпарат үздіксіз беріледі және пойыздар жүрісі мен станса жұмысын басқарудың негізі болып табылады.
Станса және тасымалдау бөлімшелері үшін пойыздардың жақындауы туралы, жол және бөлімшелер түйіспе бекеттері бойынша пойыздарды беру туралы ақпарат тәуліктік және ауысымдық жоспарларды құрастыру үшін қажет. Стансалар үздіксіз телегерамма-натур қағазы және мәлімет түрінде беріп отыратын дәл ақпарат, сонымен қатар, үш сағаттық аралықтар бойынша, жақындаған пойыздар туралы тасымалдау бөлімшелері беретін ақпарат, пойыздарды қабылдау, жөнелту құрастыру және тарқату, вагондарды беру-алу жоспарын құрастыру үшін қажет. Алдын-ала және дәл ақпарат, жүк немесе тиеу үшін бос вагондар баратын жүк қабылдаушыларға хабарланады.
Ауысымдық-тәуліктік жоспарды өңдеу тәртібі және оны орындау жауапкершілігі. Жолдың пойыз және жүк жұмысының тәуліктік жоспарын, тасымалдау қызметінің шұғыл басқару бөлімінің басшысы (немесе оның орынбасары), тасымалдау бөлімшесінің аға диспетчерлерімен бірге өңдейді, оны жол басшысы немесе оның бірінші орынбасары, бөлімшелерде - тасымалдау бөлімшесінің басшысы немесе оның бірінші орынбасары бекітеді.
Пойыздарды сұрыптау, телімдік және ірі жүк стансаларынан жөнелтудің ауысымдық жоспарын, тасымалдау бөлімшесінің аға диспетчері немесе оның орынбасары, ал 4-6 сағаттық аралыққа - бөлімше кезекшісі станса (маневр) диспетчетрімен, локомотив диспетчерімен және депо кезекшісімен бірге өңдейді.
Стансаның жүкті тиеу және түсіру бойынша тәуліктік және ауысымдық жоспарларын станса басшысы немесе оның орынбасары, қажет болған кезде, жүк тиеу-түсіру дистанцияларының басшысымен, жүк жөнелтушілермен, жүк қабылдаушылармен бірігіп өңдейді.
Стансаның, бөлімшенің және жалпы жолдың пайдалану жұмысын шұғыл басқарумен тасымалдау қызметі айналысады және бұл қызмет жол басқармасы бекіткен шұғыл жоспар көрсеткіштерінің орындалуына жауапты.
Тәуліктік және ауысымдық жоспардың орындалуы бойынша:
-станса басшысының алдында - станса (маневр) диспетчері есеп береді;
-тасымалдау бөлімше басшысының алдында - станса басшысы, пойыз диспетчері, бөлімше кезекшісі есеп береді;
-тасымалдау бөлімшесі және қызмет басшыларының алдында - тасымалдау бөлімшелерінің басшылары есеп береді;
-тасымалдау бөлімшесі басшысының алдында - шұғыл басқару бөлім басшысының ауысымдық орынбасары және кезекші аға көмекшілер есеп береді.
8-дәріс. Тасымалды ұйымдастыру
Қазақстанның темір жолдарының пайдалану ұзындығы 14,2 мың км (оның ішінде екі жолды желілер - 4,8 мың км (34%), электрлендірілген желілер - 4,1 мың км (29%), тығыздығы - 1000 шаршы км 5,5 км, жүктасымалдылығы - километрге 24,4 млн. т км құрайды.
2009 жылы темір жол көлігімен 247,7 млн. тонна жүк тасымалданған, ол 2008 жылғы көрсеткіштен 7,9% төмен, оның ішінде транзит 14,8 млн. тонна немесе жалпы тасымал көлемінің 6,0%. Бұл ретте 2001 жылдан бергі кезеңде жыл сайынғы орташа өсім 6% құрады.
2009 жылы жүк айналымы 197,3 млрд. ткм құраған, бұл 2008 жылғы көрсеткіштен 8,2% төмен, соның ішінде транзит 24,5 млрд. ткм немесе жалпы жүк айналымынан 12,4%. Жүк айналымының жыл сайынғы орташа өсімі 7% құрады.
Алайда, соңғы жеті жыл ішінде басқа көлік түрлерімен тасымалдау көлемдері темір жол көлігімен тасымалдау көлеміне қарағанда тезірек өскен. 2001 жылдан бастап темір жол көлігімен жүк тасымалдау үлесінің қысқаруы Қазақстанның темір жолмен жүк тасымалдары бәсекелестік қабілеттілігін арттыру қажеттігін көрсетеді.
2009 жылы Қазақстанның темір жолдарымен 20,5 млн. жолаушы тасымалданған, ол 2001 жылғы деңгейден 1,1 млн. жолаушыға төмен, бұл ретте жолаушылар айналымы 67% өсіп, 2009 жылы 17,2 млрд. жкм құрады. Осы кезеңдегі жыл сайынғы орташа өсім 5% құрады.
Қазақстанның жолаушылар тасымалдау нарығында автомобиль, әуе және темір жол көлігі арасында интермодальды (тұраралық) бәсеке бар. Соңғы жылдары алысқа жүретін халықаралық автобус тасымалдарының сегменті елеулі өсті. Темір жол көлігінің артықшылығы жолда жүрудің қауіпсіздігі, сенімділігі мен жайлылығында болса, жолаушылар үшін автобуспен жүру артықшылығы аса икемді кесте, аса жоғары жүру жылдамдығы және жол құнының қымбат еместігі1 болып табылады.
Еліміздің жалпы жүк айналымы мен жолаушылар айналымындағы темір жол көлігінің үлесі шамамен 60% құрайды, бұл ретте барлық көлік түрлерімен тасымалдаудан түскен кірістердегі оның үлесі 20% құрайды.
ҚР темір жол саласының қазіргі жай-күйі тұтынушылардың сервистің ассортиментіне, икемділігіне, сапасы мен клиентке бағыттауына бір жағынан, жеткізу жылдамдығы, сенімділігі мен келісімшарттық шұғылдығына қойылатын өскелең талаптар мен физикалық жағынан тозған активтер, моральдық жағынан ескірген технологиялар, қызметтердің бәсекеге қабілетті сипаттамалары екінші жағынан нарық нақтылығына барабар емес институционалдық құрылым арасындағы теңгерімсіздікпен сипатталады.
Бүгінгі Қазақстанның темір жол саласы 1991 жылға дейін қалыптасқан өндірістік активтердің өмірлік циклін аяқтаумен байланысты байыпты сынақтар кезеңінен өтуде.
Темір жол көлігіндегі реформаларды іске асыру кезінде соңғы 10 жыл ішінде мынадай мақсаттар айқындалды:
1) темір жол көлігін МТЖ мемлекеттік бақылау сақталған жағдайда нарыққа бейімдеу;
2) тасымалдау және қамтамасыз ету қызметіндегі бәсекелестікті дамыту есебінен темір жол көлігінің көрсететін қызметтерінің қол жетімділігін, тиімділігін, қауіпсіздігі мен сапасын қамтамасыз ету;
3) салаға жеке бастамалар мен инвестициялар тарту үшін институционалдық жағдай жасау;
4) темір жол көлігінің импорт алмастыратын өндірістік базасын дамыту.
Жалпы темір жол көлігінің реформасы ырықтандыру, жеке бастамалар мен инвестициялар тарту жолымен көрсетілетін қызметтердің тиімділігі мен сапасын арттыруға бағытталған. ҚР Үкіметі Еуропалық Одақта (бұдан әрі - ЕО) қабылданған және темір жол инфрақұрылымы мен тасымалдау қызметін, бәсекелестікті дамытуды тігінен (функционалды) бөлуді қамтитын тәсілді бейімдеді.
Қазақстанның темір жол саласын реформалау барысында төмендегідей аралық нәтижелерге қол жетті:
1) мектептер мен ауруханалар сияқты әлеуметтік-тұрмыстық активтер мен шаруашылықтың қызметтің бейінсіз түрлері бөлінді;
2) бәсәкелі секторға жөндеу кәсіпорындары бөлінді;
3) жолаушылар мен жүк тасымалдауды ұйымдастырушылық және қаржылық бөлу жүзеге асырылды. Жолаушылар тасымалын ішінара мемлекеттік субсидияландыру басталды.
Жүргізілген іс-шараларға қарамастан ұйымдастыру өзгерістерін орындай, активтерді қайта бөлу жүргізілсе де, МТЖ қызметтері мен тасымалдау қызметін функционалдық бөлу (таңдалған салалық үлгі үшін міндетті) жоқ.
Жекелеген сегменттердегі құрылым өзгерісі мен нарықтың ашылуы саланың реттегіш үлгісінің түбегейлі өзгеруіне әкелмеген. Табиғи монополия саласының тарылуына қарамастан, тасымалдау қызметі ҚР монополияға қарсы заңнамасына сәйкес бірден бағалық реттеуге түсті.
Жоғары кірістілер есебінен, жүктерді жүк және төмен кірісті тасымалдау есебінен жолаушылар тасымалын тоғыспалы қаражаттандыру (мемлекеттік темір жол тарифтерін реттеу есебінен белгілі бір салаларды қолдау жөніндегі макроэкономикалық саясат құбылысы) сақталды.
Осының нәтижесінде реформаның мақсатына әзір қол жеткен жоқ және мемлекеттік стратегия шеңберінде негізгі компоненті тасымалдау қызметін ырықтандыру болып табылатын темір жол көлігін реформалауды қисынды аяқтауға дейін жеткізу қажет.
Темір жол саласында тасымалдау процесі кезіндегі зиянды шығарылымдардың негізгі көзі тепловоз болып табылады, күш берудің экологиялық таза түрі электровоз, ол атмосфераға зиянды заттар шығармайды. Тепловоздардың мүкәммал паркі 1141 бірлік, электровоздар 578 бірлік құрайды, осындай арақатынас темір жолдардың электрлендірілген учаскелері 29% немесе темір жолдардың жалпы ұзындығының (14 200 км) 4 100 км құрайтындығына байланысты байқалады. Сондықтан тепловоздардың зиянды заттарды шығаруының жылдық орташа көрсеткіші 1 темір жол желісінің 1 км 3,15 тонна құрайды, соның ішінде: 36% - көміртек оксиді, 52% - азот диоксиді, 4,5% - күкірт оксиді, 7,5% - күйе.
Темір жол учаскесін салудың қоршаған ортаның құықтық, экологиялық және әлеуметтік аспектілерін айқындайтын және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге, шаруашылық қызметтің табиғи экологиялық жүйелерге зиянды әсерін болдырмауға және биологиялық әр түрлілігін сақтауға, табиғатты ұтымды пайдалануды ұйымдастыруға бағытталған құқықтық құжатттамалар ҚР-ның Экологиялық кодекс заңына сәйкес орындалады.
Қабылданатын шаруашылық шешімдердің экологиялық және өзге де зардаптарын анықтау мақсатында көзделетін қызметтің қоршаған табиғи ортаға әсеріне бағалау (бұдан әрі - ҚОҚӘБ) жүргізіп, қоршаған ортаны сауықтыру, табиғи экологиялық жүйелер мен табиғи ресурстардың жойылып кетуін, құлдырауын, зақымданып, жүдеуін болдырмау жөнінде ұсынымдар әзірленуде.
Темір жол желілері бойынша қоршаған ортаны қорғау мақсатында темір жол жолға екі жағынан 50 м тең санитарлық-қорғаныш аймағы бар және станциялар қиылысқан аудандарда 100-200 метрге дейін ұлғайтылуда.
Ғимараттар мен құрылыстарды, инженерлік қамтамасыз ету жүйелерін (сумен жабдықтау, кәріз, көлік және байланыс құралдары) жобалау:
1) ластаушы заттарды атмосфералық ауаға шығарудың шекті рұқсат етілген мәндерінің нормативтерін сақтау;
2) зиянды қалдықтарды залалсыздандыру және пайдаға жарату;
3) топырақтың су және жел эрозиясына ұшырауын, олардың батпақтануын болдырмау;
4) жерлер мен карьерлердің топырақ құнарлылығын қалпына келтіру ескеріліп орындалады.
Қабылданған жобалық шешімдерді талдау жаңа темір жол желілерін салу қоршаған табиғи орта құрамдастарына қайтымсыз зиянды әсер етпейтіндігін көрсетті.
Барлық әсер түрлерін кешенді бағалау нәтижелері бойынша темір жол салудан әуе басейнінің әсері сәл ғана өзгереді. Ластаудың жаңа стационарлық көздерінің қуаты аз, олардың шығарылымдары жер қабатында ШРЕҚ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНДАҒЫ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
3 деңгейлі СМЖ құжаты
ПОӘК
ПОӘК
042-18-12.1.9103-2015
ПОӘК
Локомотив паркының жұмысы мен қозғалысты басқару пәнінің оқу-әдістемелік материалдары
Басылым №___
Локомотив паркының жұмысы мен қозғалысты басқару
5В090100 - Көлікті пайдалану және жүк қозғалысы мен тасымалдауды ұйымдастырупәнінен
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР
Семей
2015
мазмұны
1. Дәрістер
2. Білім алушылардың өздік жұмысы
1. Дәрістер
1-дәріс ТАСЫМАЛДАУ ҮРДІСІН ЖЕДЕЛ БАСҚАРУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ
ЖҮРІСТІ БАСҚАРУ НЕГІЗДЕРІ
Тасымалдау үрдісінің бірқалыпсыздығы мен үнемі өзгеріп тұруына байланысты пайдаланым жұмысын тиімді атқару үшін темір жол көлігінде жүрісті басқарудың ауқымды жүйесі қызмет атқарады. Бұл жүйе техникалық құралдарды тиімді қолдана отырып, тасымалдар жоспары мен шұғыл тапсырмалардың орындалуын қамтамасыз етуге бағытталған ағындағы пайдаланым жұмысын ұйымдастыру және басқару бойынша шаралар жүйесі болып табылады. Жүйе орталықтандырудың жоғарғы деңгейімен сипатталады және темір жол көлігінің барлық құрылымдық бөлімдерінің өзара нақты әрекеттесуін талап етеді, мысалы "ҚТЖ"ҰК" тасымалдау бөлімшелері мен желілі бөлімдер-стансалардың локомотив және вагон деполарының, жол дистанцияларының, сигналдау және байланыстың, энегрия телімдерінің және т.б. бөлімшелер арасында.
Жалпы темір жол көлігінің барлық құрылымдық бөлімдерінің жұмысын "ҚТЖ"ҰК"АҚ басқарады. Оның құрамында тасымалдарды басқрау, локомотив және вагон шаруашылығының; жол және құрылыстардың; жүріс қауіпсіздігі және экологияның; сигналдау, байланыс және есептеу техникасының және т.б. департаменттері құрылған, бұл департаменттердің әрқайсысы өз саласының жұмысын басқарады.
Республиканың темір жол желісі территориясы жағынан 13 тасымалдау бөлімшелеріне бөлінген және олар бір жолға біріктірілген. Жол - темір жол көлігінің негізгі дербес құрылымдық бөлігі.
Әрбір бөлімшенің құрамында жол басқару қызметіне сәйкес салалық бөлімдер бар (бұл бөлімдер стансалардың, вагон және локомотив деполарының, жол дистанцияларының жұмысын басқарады).
Темір жолдың пайдаланым жұмысын басқару негізін келесідей маңызды принциптер қалайды: тасымалдау үрдісін жоспар бойынша ұйымдастыру, вагон ағындарын пойыздарды құрастырудың жалпы желілік жоспарының негізінде ұйымдастыру, пойыздардың графикке сәйкес жүрісі және стансаның технологиялық үрдіске сәйкес жұмысы, сондай-ақ пойыздар жүрісінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету, автоматика және телемеханика құралдарын, басқарудың автоматтандырылған жүйелерін кеңінен ендіру.
Атап өтілген принциптерге сәйкес жүрісті басқару жүйесінің келесідей мақсаттары бар:
- республикамыздағы тасымалдар қажеттілігін қанағаттандыру;
- пойыздардың үздіксіз әрі қауіпсіз жүрісі;
- жылжымалы құрамды неғұрлым тиімді қолдану;
Осы мақсаттарға қол жеткізудің құралдары ретінде жүрісті басқарудың келесі формалары қолданылады және жүрісті басқару жүйесінің құрылымдық элементтері болып табылады.
Пайдаланым жұмысын техникалық мөлшерлеу, ол тасымалдаудың мемлекеттік жоспарының орындалуын және алдағы уақытта темір жолдың тасымалдарды жүзеге асыруға дайындығын қамтамасыз ететін темір жолдың құрылымдық бөлімдерінің пойыз және жүк жұмысының айлық мөлшерлерін жасауға тіреледі.
Берілген тәулік немесе ауысымдағы нақты шұғыл жағдайды ескере отырып, бөлімше және стансаларда неғұрлым тиімді жұмысты қамтамасыз ету мақсатында жолдың пайдаланым жұмысын шұғыл жоспарлау деп атайды.
Темір жол көлігінің барлық құрылымдық бөлімдерінің сенімді қызмет атқаруын қамтамасыз ету үшін және техникалық мөлшерлер орындалу үшін тасымалдау жұмысын реттеу.
Пойыздардың тоқтаусыз жүрісі мен стансалардың сенімді жұмысын қамтамасыз ету мақсатында пойыздар жүрісі мен маневр жұмысын үздіксіз бақылау мен тікелей басқаруды алдын-ала қарастырып, стансаларда, телімдерде және бағыттарда пойыздар жүрісін және шұғыл жұмысты диспетчерлік басқару.
Локомотив паркын неғұрлым тиімді қолдану мақсатында оның жұмысын басқару.
Пайдаланым жұмысын есепке алу және талдау, бұл тасымалдау үрдісін ұйымдастыруда тар жерлерді, технологилық мөлшерлерден ауытқулардың және қиындықтардың пайда болу себептерін анықтауға, оларды жою жолдарын белгілеуге мүмкіндік береді.
Техникалық мөлшерлер белгілі көрсеткіштер жүйесімен көрсетіледі. Бұл жүйенің құрамына келесі элементтер кіреді:
тәуліктік сандық көрсеткіштер: жүкті тиеу, жүкті түсіру, түсіруден кейін бос вагондарды тапсыру, техникалық стансалардан жөнелтілетін вагондардың саны, жүк айналымы, вагон-км, пойыздарға локомотивтерді беру;
сапалық көрсеткіштер: вагон айналымы, жүк және техникалық стансаларда вагондардың аялдау уақытының мөлшерлері, жүріс жылдамдығы, вагон және локомотвердің орташа тәуліктік жүрісі, вагон рейсі, вагондардың бос жүрісі.
тасымалдау үрдісін қамтамасыз ету көрстекіштері: құрылымы және түрі бойынша жұмыс вагон паркы және олардың қоры, локомотив паркы және электр энергиясы мен отынның лимиттері.
есепті көрсеткіштер - техникалық стансалардан жөнелтілгентранзитті вагондардың саны, айналым уақыты ішінде вагонның жүріп өткен техникалық стансалардың саны, вагон иіні, жергілікті жұмыс коэффициенті, жүкті тиеу-түсірі стансаларында вагонның бос күйде тұруы.
2-дәріс. Темір жолдағы пайдалану жұмысын техникалық мөлшерлеу
Техникалық мөлшерлеудің мақсаты, тасымалдау жоспарының орындалуын және шамадан тыс орындалуын неғұрлым жоғарғы техника-экономикалық көрсеткіштерді сақтай отырып, материалдық және техникалық жағынан қамтамасыз ету болып табылады.
Жолдың, бөлімдердің және стансаның атқаратын жұмысының техникалық мөлшерлері, желілік техникалық мөлшерлеудің құрылымдық бөлігі болып табылады.
ҰК ҚТЖ айлық тасымалдау жоспарларының берілгендері бойынша пайдалану жұмысының техникалық мөлшерлері әр ай сайын компаниялар, жолдар, стансалар үшін өңделіп отырылады.
Техникалық мөлшерлер келесі тапсырмаларды орындау үшін бағытталған:
1. Барлық құрылымдық бөлімдердің жалпы және әр жүк түрі бойынша тасымалдау жоспарының орындалуын қамтамасыз ету;
2. Тасымалданатын жүктердің түріне және көлеміне байланысты стансалар, бөлімдер, жолдар арасындағы жылжымалы құрамның түрі бойынша вагон паркын дұрыс тарату, сонымен қатар вагон қорын жолдар арасында тасымалдаудың маусымдық артуы кезінде тарату;
3. Пойыздар салмағы мен жүріс өлшеміне байланысты, локомотив сериялары бойынша жолдар, бөлімдер мен деполар арасында локомотив паркын тарату;
4. Пайдалану шығындарын азайту, жүк жеткізу мерзімін және және вагон айналымын жеделдету үшін үнемді жүрістерді толық пайдалану;
5. Статистикалық жүктеменің артуын ескере отырып, жолдарды бос вагондармен (түрлеріне байланысты) қамтамасыз ету;
6. Темір жол желілерінің тасымаллдау қабілетіне сәйкес вагон ағындарын неұрлым тиімді тарату;
7. Вагондардың түйіспе бекеттері арқылы өтуін және құрылымдық бөлімдерде болууақытын есептеу;
8. Алда тұрған жұмыстың көлеміне сәйкес жолдар арасында жанармайды, электр энерггиясының лимиттерін, жұмыс кадрларын тарату;
Сонымен, техникалық мөлшерлер, теміржол көлігінің барлық құрылымдық бөлімдерінде пайдалану жұмысының сапасын арттыруда маңызды құралдардың бірі болып табылады.
Техникалық мөлшерлердің құрылымы
Пайдалану жұмысының техникалық мөлшерлерінің құрамына келесі негізгі көрсеткіштер енеді:
oo сандық: жүкті тиеу, жүкті түсіру, түсіруден кейін бос вагондарды тапсыру, бөлім және жолдың түйіспе бекеттері бойынша пойыздар мен вагондарды тапсыру, техникалық стансалардан жөнелтілетін вагондардың саны, жүк айналымы, вагон-км, пойыздарға локомотивтерді беру саны;
oo сапалық: вагон айналымы, жүк және техникалық стансаларда вагондардың тұру мөлшері, жүріс жылдамдығы, локомотив және вагондардың ортатәуліктік жүрісі, вагон сапары, вагондардың бос жүріс коэффициенті.
Бұдан басқа, тасымалдау құралдарын белгілейді: құрылымы және түрі бойынша жұмыс вагон паркын және олардың қорын; локомотив паркын және электр энергиясы мен отынның лимиттерін.
Осы көрстекіштердің барлығы, тасымалдау жоспарының негізінде, пойыздардың жүріс графигі мен пойыздарды құрастыру жоспары, станса жұмысының технологиялық үрдісі негізінде есептеу жолымен белгіленеді.
Жұмыс вагон паркы техникалық мөлшерлер негізінде келесі формула бойынша анықьалады:
nв = Q*U, ваг
Мұндағы Q және U - вагондардың айналымы және жұмысы, әр жұмыс паркының түрлеріне байланысты бекітіледі.
Вагон паркының бөлінуінің құрылымдық схемасы
күйі бойынша
тиелген пжүк бос пбос
белгіленуі бойынша
пж птр пбостиеу пбосрет
бөлімдер үшін түйіспе бекетері бойынша
пжәке пжтап птрА птрБ птрВ
Сурет 1.1.
Жергілікті вагондар паркы пж(жергілікті жүк тиелген вагон паркы) - берлген жолға түсіру;
Транзитті вагондар паркы птр (транзитті жүк тиелген вагон паркы) - басқа жолға түсіру;
Бос вагондар паркы пбос - берілген жолға тиеу үшін пбостиеужәне реттеу тапсырмасы бойынша басқа жолдарға тапсыру пбосрет
Тиелген және бос вагон ағындарының бөліну схемасы
В
БӨЛIII
А
Б
N
БӨЛI БӨЛII
птрВ
птрБ
пжертап
пжертүс
пжертап
пжертүс
пжертап
пбосрет
пбостиеу
Сурет 1.2.
1.4. Жылжымалықұрамтүрібойыншапайдалануж ұмысыныңтехникалықмөлшерлері
Жылжымалықұрамныңжекелегентүрлерінд ұрысқолдану, соныменқатар, тасымалдауқұрылғыларыныңнеғұрлымдұр ысмөлшерлеуүшінжолдарменбөлімдердев агондартүрібойыншатехникалықмөлшерл ебекітіледі. Техникалықмөлшерлердіөңдеуүшінжылжы малықұрамтүрі (жыбық, жайжақ, ашықвагон, изотермиялық, цистернажәнет.б.) бойынша шахматка түріндетасымалдаужоспарыжасалынады.
Соныменқатар, алдыналаәртүрлівагондардыңқұрылымыб ойыншавагондарайналымыесептелінеді: бос, жергіліктіжүктер, транзитті.
Бұлесепстатистикалықәдіспенжүргізіл еді, өйткеніқазіргіуақыттажылжымалықұрам ныңкөптегентүрлерібойыншателімдікжы лдамдықтың, вагондардыңтехникалықстансалардажүк операцияларынааялдаумөлшеріжоқ, техникалықмөлшерлербекітілмеген.
Жүктиеудің, түсірудің, босвагондардытапсырумөлшелеріжәнева гондартүрібойыншавагондарпаркықалып тыорындалубойыншақабылданады.
Сондықтанвагондардыңтүрлеріжәнеқұры лымыбойыншаайналыммөлшерлеріқалыпты коэффициенттердіңкөмегіменанықталад ы, бұлкоэффициенттерәрвагонтүрініңайна лымуақытының (ұзақуақытаралығында) жалпыайналымуақытынқатынаспенсипатт алады.
Жылжымалықұрамныңәртүрібойыншажұмыс вагонпаркыныңесептелгенмөлшерлердің қосыныдысыжалпыжолменбөлімдердіңжұм ысвагонпаркыныңмөлшерінетеңболады.
Мұндайтеңдіктербосвагондар, жергіліктіжәнетранзиттіжүктерүшінор ындалуытиіс
3,4-дәріс
Сандық көрсеткіштер
Темір жол (айдың 22 жұлдызына дейін) ашық жоспарлардың және ҰК "ҚТЖ" АҚ арнайы нұсқаларының негізінде жалпы барлық вагондар және жылжымалы құрамның әр түрі бойынша жолдар үшін жүк тиеу жоспарын құрады.
Жоспарланатын айда жүктің әр түрі бойынша орташа таәуліктік тиеу:
, ваг
мұндағы ∑ р - берілген жүкті бір айда тасымалдау көлемі, т;
рТ - вагонға жүк тиеудің техникалық мөлшері, тваг;
Т - қарастырылатын уақыт аралығы, 30 тәулік.
Темір жол өзінің тиеу жоспарын жолдық есептеу орталығынан (ЖЕО) айдың 24 жұлдызына дейін Басты есептеу орталығынан (БЕО) әр жылжымалы құрам түрі бойынша және жалпы барлық жолдар үшінкелтірілгенжоспарды - шахматканы өңдеу үшін хабарлайды (кесте 1)
Кесте 1.
Тасымалдаудың келтірілген жоспары
Жолдан
Жолға
Барлығы
А
Б
В
А
1800
1500
800
Б
1200
2000
400
В
700
Бұл шахматка әр жолға техникалық мөлшерлерді құрастыру үшін негіз болып табылады (айдың 28 жұлдызына қарсы).Шахматканың негізінде жолдардың түйіспе бекеттері бойынша вагон ағындарының корреспонденциясы құрастырылады.
Тасымалдау департаментінде, жолдың бөлімшелері мен телімдерінде жұмысты белгілеу үшін әр стансаның жүк тиеу жоспары және тиелген вагондарды қабылдау мөлшерлерінің негізінде, жол ішіндегі тиелген вагон ағындарының ведомосі құрастырылады (жол ішіндегі "шахматка").
Кесте 1.2.-де жол үшін (сызбасы сурет 1.1.-де көрсетілген)
Б
Бөл.II
А Бөл.IБөл.III В
Сурет 1.1 - Жол сызбасы
Кесте 2
Тиелген вагон ағындарының көлденең кестесі
барлығы
бөлімшелер
жалпы
жолдар
жалпы
I
II
III
А
Б
В
I
Жергілікті қатынас
Әкету
Жолдың тиеуі
II
III
Жолдың тиеуі
А
Әкелу
Транзит
Тиелген вагондарды қабылдау
Б
В
Тиелген вагондардықабылдау
Барлығы
Түсіру
Тиелген вагондарды тапсыру
Жұмыс
Кесте 2.-ден, тиелген вагон ағындары қатынас түрлері бойынша жергілікті қатынас, әкету, әкелу, транзит болып жіктелетіндігі көрініп тұр. (сурет 1.2).
жол
Бөл. I Бөл. II Бөл. III
әкелу
жергілікті
қатынас
әкету
транзит
Сурет 1.2 - Тиелген вагон ағындарының жіктелу сызбасы
Әкелу - басқа жолдардан қабылданған және берілген жолда түсірілетін вагондар.
Әкету - берілген жолда басқа жолдар үшін тиелетін вагондар.
Жергілікті қатынас - жолда өзінің тасымалдау бөлімшелері үшін тиелетін вагондар.
Транзит - басқа жолдардан қабылданатын және жүк операциялары орындалмай басқа жолдарға тапсырылатын вагондар.
Кесте 1.2-ден вагон ағындары бойынша сандық көрсеткіштер вагон ағындарының сәйкес үйлесімі ретінде анықталатыны көрініп тұр:
тиеу әкету мен жергілікті қатынастың қосындысы ретінде:
Uтиеу=Uәкету+Uж.қ., ваг;
түсіру әкелу мен жергілікті қатынастың қосындысы ретінде:
Uтүс=Uәкелу+Uж.қ., ваг;
тиелген вагондарды қабылдау транзит пен әкелудің қосындысы ретінде:
Uқабтиел=Uтр+Uәкелу, ваг;
тиелген вагондарды тапсыру транзит пен әкетудің қосындысы ретінде:
Uтаптиел=Uтр+Uәкету, ваг;
Жол жұмысы қатынас түрлері (транзит, әкелу, әкету және жергілікті қатынас) бойынша вагон ағындарының қосындысы ретінде:
U=Uтр+Uәкелу+ Uәкету+Uж.қ., ваг.
Тиеу жоспары, стансаның ашық тиеу жоспарының негізінде, Ұлттық Компания Қазақстан темір жолы АҚ және жолдың тиеу бойынша қосымша тапсырмаларының (маусымдық жүктерді әкету, үкіметтің арнайы тапсырмалары т.с.с.) негізінде белгіленеді:
Uтиеужос=Uтиеу+Uтиеуқос, ваг
Жалпы тиеуден басқа жүк және вагон түрлері бойынша тиеу анықталады.
Вагондарды түсіру мөлшерлері:
басқа жолдардан тиелген вагондардың түсірілуге келуінен (әкелу) Uәкелу;
жолдың жергілікті қатынансында тиеуінен Uж.қ..;
жолдағы әр бөлімше үшін жергілікті жүктің артығынан (немесе жеткіліксіздігінен) Uтүс құралады:
Uтүс=, ваг
мұндағы пнақ, пжос - нақты жолда бар және жоспарлы тиелген вагондардың саны;
Тжою - түсірілетін вагондардың артығын (жеткіліксіздігін) жою аралығы, Тжою=30 тәу.
Сонымен түсіру мөлшері:
Uтүсмөл=Uәкелу+Uж.қ.Uтүс, ваг
Тиелген вагондарды беру жоспары жол ішіндегі "шахматканың негізінде құрастырылады. Бұл кезде екі тәсіл қолданылуы мүмкін:
1. Графикалық - тиелген вагон ағындарын беру шамасы тиелген вагон ағындарының диаграммасы немесе графикалық сызбасы бойынша анықталады. Диаграмма (немесе сызба) жол ішіндегі вагон ағындарының "шахматкасы" бойынша құрастырылады;
2. Эталондардың - арнайы есеп кестелерінің көмегімен. Әрбір түйіспе бекеті үшін екі этало жасалады: жұп және тақ бағыты үшін. Эталондар толтырылмаған шахматка түрінде болады, мұнда осы түйіспе бекеті арқылы берілетін вагон ағындарының бағыттарына сәйкес келетін торлар ойылған. "Эталонды" "шахматканың" үстіне қойғанда ойылған торлар бойынша вагон ағындарын беру өлшемдері есептеледі. Егер берілген бекет бойынша ағын толығымен өтпейтін болса, онда эталонда тор жартылай (үшбұрышты) кесіледі, ал қалған жартысында осы бекет арқылы беруді есептегенде, ағынның ескерілуге тиісті пайызы көрсетіледі
Тасымалдау жоспарының негізінде анықталған реттеу тапсырмасы бос вагондарды басқа жолдарға беру мөлшерін белгілейді. Реттеу тапсырмасы жылжымалы құрам түрі бойынша, бірін-бірі алмастыруын ескере отырып, белгіленеді.
Реттеу тапсырмасы келесі сұрақтарды шешуді қарастырады:
- тасымалдау жоспарын бір ай көлемінде, сондай-ақ алдағы аралықта орындау үшін вагондар паркын қажетті тарату;
- темір жолдың пайдаланым жұмысында пайда болатын қиындықтарды шешу және қалыпты жұмысты қамтамасыз ету мақсатында - вагондар паркының артығын қысқарту;
- маусымдық жүктерді тасымалдау үшін белгілі аймақтарда бос вагондардың қорын құру.
Реттеу тапсырмасының көлемі қосымша реттеу тапсырмасын ескере отырып, тиеу мен түсіру арасындағы реттеу айырмасы бойынша анықталады:
Uр= (Uтиеу - Uтүс)Uр, ваг
мұндағы Uр - бос вагондарды қабылдау (тапсыру) бойынша қосымша реттеу тапсырмасы (+ вагондарды резервке қою, тиеуді арттыру; - бос вагондардың артығын жою, бос вагондарды резервтен алу).
Жалпы реттеу айырмасын анықтағаннан кейін, оларды жылжымалы құрам түрі бойынша жалпы жол және әрбір тасымалдау бөлімшесі үшін есептейді (кесте 1.3, 1.4).
Бос вагондарды бағыттау схемасы құрғақ жүктер мен цистерналар үшін бөлек құрастырылады.
Бос вагондарды бағыттау схемасына қойылатын негізгі талаптар:
1. бос вагондар жүк түсіру стансасынан тиеу стансасына дейін неғұрлым қысқа жолдармен жету;
2. бірін-бірі алмастыра алатын жылжымалы құрам бір-біріне қарама-қарсы бағытта жүрмеу керек;
3. бірін-бірі алмастыра алатын жылжымалы құрамның бос жүрісі минималды болу керек.
Тиелген және бос вагондарды беру мөлшерлері анықталғаннан кейін әр түйіспе бекеті бойынша жалпы қабылдау және жалпы тапсыру өлшемдері бекітіледі:
Uқабжал=Uқабтиел+Uқаббос, ваг
Uтапжал=Uтаптиел+Uтапбос, ваг
Тасымалдау бөлімшелерінің түйіспе бекеттері бойынша пойыздарды беру өлшемдері осы бекеттер бойынша тиелген және бос вагондарды беру мөлшерлерінің және тиелген және бос пойыздардың құрамындағы вагондардың орташа саны бойынша анықталады:
, пойыздар
, пойыздар
мұндағы Uтаптиел, Uтапбос, Uқабтиел, Uқаббос - сәйкесінше тиелген және бос вагондардың қабылданған және тапсырылған өлшемдері;
ттиел, тбос - тиелген және бос пойыздардың құрамындағы вагондар саны.
Темір жолдың құрылымдық бөлімінің жұмысын тиелген вагондарда орындалған тасымалдардың санымен сипаттауға болады. Темір жол желісінде барлық тасымалдар (шетелге жөнелтілген және шетелден келген вагондар саналмайды) тиеуден (бастапқы операция) түсіруге (соңғы операция) дейін орындалады. Сондықтан жалпы жолдар желісі үшін жұмысты тиелген вагондардың (бастапқы оперция) санымен белгілеу қабылданған. Осы шама түсірілген вагондардың (соңғы операция) санымен де анықталады, яғни жолдар желісі үшін жұмыс:
U=Uтиеу=Uтүс, ваг
Жол (тасымалдау бөлімшесі) үшін бастапқы операциялар болып тек тиеу ған емес, сондай-ақ берілген құрылымдық бөлімге тиелген вагондарды қабылдау да табылады, соңғы операциялар болып, тек түсіру ғана емес, сондай-ақ тиелген вагондарды тапсыру да табылады. Сондықтан жол (тасымалдау бөлімшесінің) жұмысын тиелген вагондар және тиелген күйде қабылданған вагондар санымен(бастапқы операциялар бойынша) анықтау қабылданған. Бұл түсірілген және тиелген күйде тапсырылған вагондар санына (соңғы операциялар) сәйкес келеді. Сонымен, жол (тасымалдау бөлімшесі) үшін жұмыс:
U=Uтиеу +Uқабтиел=Uтүс +Uтаптиел, ваг
Жұмыс бойынша вагондар паркы анықталады:
п=UQ, ваг
мұндағыQ - вагон айналымы, тәу.
Техникалық мөлшерлеу жүйесінде жол және тасымалдау бөлімшелерінің жұмысы вагондардың жұмыс паркының барлық категориялары үшін анықталады, мұнда есептеудің ыңғайлылығы үшін тасымалдау үрдісінің бастапқы немесе соңғы операциялары қолданылады. Сондай-ақ бос вагондар паркы да "жұмыс" атқарады деп шартты түрде қабылданады да тиелген вагондардың жұмысы сияқты есептеледі.
Тиелген вагондардыңвагон километрлері жалпы пSтиелжәне қатынас түрлері: жергілікті пSж.қ., әкелу пSәкелу, әкету пSәкету және транзит пSтр бойынша есептеледі. Мұнда транзит және әкету әр шығу бекеті бойынша, ал әкелу және жергілікті қатынас бөлімшелер және бағыттар бойынша жіктеледі.
Транзитті ағындардың жүрген жолының қашықтығы вагондарды қабылдау және тапсыру бекеттерінің арасындағы қашықтық бойынша қабылданады.
Әкету және жергілікті қатынаста жүретін вагондардың жүрген жолының қашықтығы, стансалық тасымалдау жоспары бойынша, жүк тиеу стансасынан жүк түсіру стансасына немесе шығу бекетіне дейінгі қашықтық арқылы анықталады.
Әкелінетін вагондардың жүрген жолының қашықтығы көрші жолдан қабылдау бекетінен бастап, бөлімшеге кіру бекетіне дейінгі дәл қашықтық бойынша, ал бөлімше ішіндегі жүрген жолы бөлімшеге кіру бекетінен бастап, бөлімшедегі шартты жүк түсіру орталығына дейінгі жуық қашықтық бойынша анықталады.
Шартты түсіру орталығы ретінде:
бөлімше ішінде жүк түсіру біркелкі таратылған кезде, географиялық орталық қабылданады;
жүк жұмысы бір ауданның бірнеше бекеттерінде шоғырланса, жүкті жаппай түсіру ауданы қабылданады;
жүк жұмысы бөлімшенің бірқатар стансалары бойынша таратылса, орта шамаменқабылданады.
5-дәріс
Сапалық көрсеткіштер
Жүк вагондарын уақыт бойынша қолданудың кешенді көрсеткіші болып вагон айналымы табылады.
Вагонның айналым уақытын есептеу үшін әдетте үш мүшелі формула қолданылады. Жалпы жұмыс паркы үшін бұл формула келесідей болады:
, тәу
мұндағы lтиел - вагонның тиелген күйдегі рейсі, км;
α - бос жүоіс коэффициенті;
Vтел - телімдік жылдамдық, кмсағ;
Lтех - вагон өрісі, км;
tтех - вагонның техникалық стансада орташа аялдауы, сағ;
kж.ж. - вагондардың жалпы жұмыс паркы үшін жергілікті жұмыс коэффициенті;
tжүк - вагонның бір жүк операциясынеа орташа аялдауы, сағ.
Вагон айналымы формуласының бірінші элементі вагон өзінің айналым уақытының қай бөлігін жолға жұмсайтынын, яғни жүрісте және аралық стансаларда тоқтауын көрсетеді. Екінші элементі вагонның айналым уақыты ішінде техникалық стансаларда аялдауын көрсетеді. Мұнда шамасы вагонның айналым уақыты ішінлде өткен техникалық стансалардың орташа санын көрсетеді. Үшінші элемнті вагонның айналым уақыты ішінде тиеу және түсіру стансаларында аялдау уақытын сипаттайды.
Жұмыс паркының категориялары бойынша вагонның айналым уақытын есептеу кесте 1.6. көрсетілген формулалар бойынша жүргізіледі
Кесте 1.6 Парк категориялары бойынша вагон айналымының есепті формулалары
Парк категориялары
Формулалар
1. Вагондардың жалпы жұмыс паркы,
соның ішінде:
а) тиелген вагондар паркы
б) бос вагондар паркы
, тәу
, тәу
, тәу
2. Жергілікті жүк тиелген вагондардың жалпы паркы,
соның ішінде:
а) бөлімшенің өзінде түсірілетін
б) көрші бөлімшелерге берілетін
, тәу
, тәу
, тәу
3. Транзитті жүк тиелген вагондардың жалпы паркы,
соның ішінде:
а) А шығу бекеті арқылы
б) Б шығу бекеті арқылы
, тәу
, тәу
, тәу
Жалпы жұмыс паркының вагондарын қолдануды терең талдау үшін вагон айналымының бес мүшелі формуласы қолданылады:
, тәу
мұндағы Vт - техникалық жылдамдық, кмсағ;
β - жылдамдық коэффициенті;
Lөңд, Lтр - сәйкесінше өңделетін және өңделмейтін трансзитті вагондардың вагон өрісі, км;
tөңд, tтр - сәйкесінше өңделетін және өңделмейтін транзитті вагонның орташа аялдауы, сағ.
Вагон айналымының бес мүшелі формуласының бірінші элементі вагонның жүрісте болу уақытын, екінші элементі аралық стансаларда болу уақытын, үшінші элементі вагондарлды өңдейтін техникалық стансаларда болу уақытын, төртінші элементі транзитті вагондарды өңдейтін техникалық стансаларда болу уақытын, бесінші элементі тиеу-түсіру стансаларында болу уақытын білдіреді.
Вагонның ортша тәуліктік жүрген жолы вагонның тәулікте жүріп өткен қашықтығын көрсетеді. Оны келесі формулалар бойынша анықтауға болады:
, кмтәу
, кмтәу
мұндағы l - вагонның толық рейсі вагона, км;
Q - вагон айналымы, тәу;
∑nS - вагондардың жалпы жүрген жолы, вагон-км;
п - вагондардың жұмыс паркы, вагон-тәу.
Орташа тәуліктік жүрген жолды жұмыс паркының категориялары бойынша есептегенде, жүріп өткен жолдың, паркттың, рейстің жзәне айналымның сәйкес шамаларын қолдау керек.
6-дәріс. Локомотив паркын қолдану көрсеткіштері
Жол баланысына енген локомотивтер жолдың инвентерлы паркын құрайды. Жол ішінде локомотивтер деполар бойынша таратылады. Депо баланысына енген локомотивтер инвентарлы депоның инвентарлы паркын құрайды. Инвентарлы паркттың әрбір локомотивіне техникалық паспорт құрастырылады, мұнда локомотивтің техникалық күйі, орындалған жөндеу және модернизация жұмыстары көрсетіледі. Техникалық паспорт тіркеу депосында сақталады және локомотивтердің инвентарлы паркын есептеудің негізгі құжаты болып табылады. Есеп физикалық өлшемдермен, ал моторлы вагондардың есебі секциялар санымен жүргізіледі.
Локомотивтердің инвентралы паркы жол (депо) қарамағындағы және жол (депо) қарамағындағы емес болып жіктеледі. Жол қарамағындағы парк пайдаланатын және пайдаланбайтын болып бөлінеді.
Жолдың (депоның) пайдаланбайтын паркы жөндеудің барлық түрінде, жоспарлы жөнедулер арасындағы модернизацияда, тұрған жөндеуді және инвентарлы паркттен шығаруды күтіп тұрған, жүру, тапсыру, қабылдау, қорға және резервке дайындау, сонымен қатар қор мен резервте тұрған локомотивтерден құралады.
Пайдаланатын парк жұмыстың барлық түрінде қолданылатын, техникалық оперциялар орындалатын, жұмысты күтіп тұрған локомотивтерден, сонымен қатар аялдау мөлшерінен аспайтын ТО-2 техниалық тексерісте тұрған локомотивтерден құралады.
Локомотивтерді пайдаланатын паркттен пайдаланбайтын паркке және керісінше ауыстыру белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады.
Негізгі депоға тіркелген локомотивтер айналатын телімді, айналым телімі деп атайды. Айналым телімі ұзартылған болса, онда оның жабыдқтау бойынша бекеттері, локомотивтердің айналым телімдерінің аралық бекеттері және локомотив бригадаларын ауыстыру бекеттері орналастырылады.
Локомотивтердің айналым телімі бір немесе бірнеше тартым өрістерінен құралуы мүмкін. Негізгі және айналым деполары орналасқан стансалар арасындағы телімді тартым өрісі деп атайды. Тартым өрісі бір немесе бірнеше бригадалар жұмысының телімдерінен құралуы мүмкін. Мұндай әр телім локомотив бригадалары ауысатын бекеттер арасында орналастырылады. Мұндай бекеттер ретінде негізгі және айналым деполары орналасқан стансалар және бригадалар алмасатын бекттер саналады.
Бір немесе әртүрлі деполардың локомотивтер жұмысы бірыңғай жоспармен ұйымдастырылған екі немесе одан да көп телімдер локомотивтердің айналым зоналарын құрайды.
Локомотивтер пойыздарға әртүрлі тәсілдермен қызмет көрсетуі мүмкін, ол темір жол желісінде негізгі және айналым деполарының орналасуына, вагон ағынының трнзиттілігіне, тартым өрістерінің ұзақтығына тәуелді болады. (сурет 1).
а) б)
в) г)
а) иінді б) айналмалы в) ілгекті г) жапсырмалы иін
Сурет 1 - Локомотивтердің пойыздарға қызмет көрсету тәсілдері
Егер тартым өрістері айтарлықтай ұзақ және негізгі депо орналасқан станса бойынша транзитті пойыз ағыны шағын болса, онда иінді тәсіл қолданылады.
Егер локомотив негізгі деподан келесі айналым бекетіне дейін пойыздан ағытылмай жүретіндей тартым өрістерінің қашықтығы жеткілікті болса, онда айналымалы тәсіл қолданылады.
Айналмалы және иінді тәсілдер арасындағы аралық тәсіл ілгекті тәсіл болып табылады. Локомотивтер пойыздардан негізгі депоға дейін ағытылмай тек бір бағытта жүреді. Кері бағытта локомотив пойыздан ағытылып, негізгі депоға жабдықтау мен техникалық тұрғыдан тексерілуге кіреді.
Егер тартым иіні екі негізгі деполар арасында орналасатын болса, онда пойыздарға жапсырмалы иіндер тәсілімен қызмет көрсетіледі. Бұл тәсіл иінді тәсілдің түрі болып табылады. Бұл тәсіл пойыздарды локомотивтермен қамтамасыз ету бойынша кең мүмкіндіктерді береді, бірақ пойыз жұмысын жоспарлаудың пойыздар жүріс графигімен сәйкес келуін талап етеді.
Шұғыл басқарудың маңызды бөлігі болып локомотив жұмысын шұғыл жоспарлау болып табылады.
Шұғыл басқарудың басқа маңызды бөлігі болып диспетчерлік басқару табылады, оның мақсаты жоспарланған тәртіппен және бұзылған тәртіпті қалпына келтіруге сәйкес пойыздарды локомотивтермен қамтамасыз ету болып табылады.
Локомотв паркының жұмысын шұғыл басқару пайдаланым жұмысын басқарудың әртүрлі деңгейінде (бөлімшелік және жолдық) жүзеге асырылады.
Локомотивтердің пайдалану паркы жалпы және тартым түрлері бойынша мөлшерленеді. Локомотивтердің қажетті пайдаланатын паркын анықтаудың екі тәсілі бар: статикалық, аналитикалық
Локомотивтердің пайдалану паркын статикалық әдіспен анықтағанда, өткен уақыт аралығында вагондарды тиеу, түсіру, қабылдау және тапсырудың нақты орындалуы бойынша қажеттілік коэффициенті анықталады. Содан кейін, бұл коэффициентті вагондарды жоспарлы тиеу, түсіру, қабылдау мен тапсырудың қосындысына көбейтеді.
,
мұндағы Мнақ.пай - есепті аралықтағы пойыз локомотивтерінің паркы;
Uтиеу[нақ], Uтиеу - есепті аралықтағы нақты орындалған және жоспарлы тиеу;
Uтус[нақ], Uтүс - есепті аралықтағы нақты орындалған және жоспарлы түсіру және т.с.с.
Аналитикалық тәсілмен қажетті пайдаланатын локомтивтер паркы жоспарлы шамалар, локомотивтердің өнімділігі мен ортатәуліктік жүрген жолы, локомотив-сағаттарының шығыны бойынша анықталады. Бұл әдістер локомотив паркын тартым түріне қарай жіктеуді қарастырады. Бірінші екі тәсіл жол көлемінде есептеу жүргізгенде қолданылады. Соңғы тәсіл неғұрлым дәл және локомотивтердің пайдаланатын паркын әр тілім үшін есептеуге мүмкіндік береді.
Жұмыстың жоспарлы тонно-км локомотивтің өнімділігінеWл бөлу арқылы:
, лок
мұндағы пв - вагондардың жұмыс паркы;
S - вагондардың орташа тәуліктік жүрген жолы, км;
л - берілген тартым түріндегі локомотивтердің жұмыстағы меншікті салмағы;
Qбр - пойыздың орташа брутто салмағы,т.
Локомотивтердің жоспарлы желілі жүрісін орташа тәуліктік жүрісінеSл бөлу арқылы:
, лок
мұндағы Ul- ваг-км;
- локомотивтердің көмекші жүрісінің коэффициенті.
Локомотив паркын пойыз жұбына қажеттілік коэффициенті бойынша мөлшерлеу.
Локомотивтердің пайдалану паркы әрбір тартым түрі және жалпы локомотив паркы үшін мөлшерленеді.
Мөлшерлеу бригадалардың жұмыс телімдері үшін локомотивтердің айналым мөлшерлеріне қарап жүргізіледі.
1-ші 2-ші 3-ші 4-ші 5-ші
Бригадалардың жұмыс телімдері
локомотивтерді тіркеу депосы
локомотивтердің айналым бекеті
локомотив бригадаларының алмасу бекеті
Сурет 2 Локомотивтер айналымының сызбасы
Жалпы, бригадалар жұмысының телімі үшін бір пойыз жұбына қызмет көрсетудің лок-сағ:
, сағ
мұндағы tб.а.л - локомотивтің айналым телімінің ішінде орналасқан, бригадалар алмасатын стансада болу уақыты,сағ;
tай[л] - айналым бекетінде болу уақыты, сағ;
tтір[л] - тіркеу стансасында болу уақыты, сағ.
tай[л], tтір[л] шамаларына локомотивтерді жабдықтау және техникалық тексеріс уақыты кіреді.
Локомотив айналымының Qл нақты шамалары:
ортадағы телімдер үшін (3-ші және 4-ші)
сол жақтағы телім үшін (1-ші)
2-ші және 5-ші телімдер үшін
Qл шамалары пойыздардың жүріс графигі бойынша өтпелі, құрама, әкететін және берілме пойыздары үшін белгіленеді.
Осы мөлшерлер бойынша локомотивтің пойыз жұбына қажеттілік коэффициенті:
,
Бұдан, айналым телімі үшін локомотивтердің қажетті пайдалану паркы:
, лок
мұндағы N - пойыздар жұбының саны (парсыз график бойынша локомотивтердің максималды саны қабылданады);
пал.алу - бір айдағы алдын ала тексерістердің саны;
7-дәріс. Темір жолдың пайдаланым жұмысын шұғыл жоспарлау
Темір жолдың пойыз және жүк жұмысын шұғыл жоспарлау, тасымалдау үрдісін ұйымдастыру жүйесінің маңызды құрылымдық бөлігі болып табылады және жүк түсіру мен тиеудің айлық мөлшерлерінің, пойыздар мен вагондарды жолдар мен тасымалдау бөлімшелерінің арасында беру мөлшерлерінің, бос вагондарды тапсыру бойынша реттеу тапсырмаларының, жылжымалы құрамды қолданудың техникалық мөлшерлерінің орындалуы мен шамадан тыс орындалуын қамтамасыз ету керек.
Шұғыл жоспарлаудың мақсаты болып:
-сұрыптау, телімдік және ірі жүк стансаларынан жөнелтілетін пойыз саны мен жөнелту уақытын анықтау;
-жолдың барлық телімдері бойынша жүру өлшемдерін және тасымалдау бөлімшелері мен жолдар арасында пойыздар мен вагондарды беру өлшемдерін анықтау;
-белгіленген жүріс өлшемдерін қамтамасыз ету үшін локомотив пен локомотив бригадаларының қажеттілігін анықтау;
-жүк түрі, жылжымалы құрам түрі бойынша және жалпы жүк тиеу көлемдерін анықтау;
-реттеу тапсырмалары бойынша тапсырылатын вагондар санын, оларды жөнелту мен жүргізу тәртібін анықтау;
-жергілікті жүкті және бос вагондарды тиеу үшін тарату тапсырмаларын анықтау;
-жылжымалы құрамды қолданудың көрсеткіштерін анықтау.
Пойыз және жүк жұмысын шұғыл жоспарлау. Пойыз және жүк жұмысын шұғыл жоспарлаудың құрамына станса, тасымалдау бөлімшесі және жол жұмысының тәуліктік, ауысымық жоспарларын өңдеу кіреді. Ауысымдық жоспар, жоспарланатын тәулік алдындағы тәуліктің 13 сағатына дейін өңделіп, бекітуге берілу керек, сонымен қатар, тәуліктің бірінші жартысындағы тапсырмалар бөлектеліп, желілі кәсіпорындарға 15 сағаттан кешікпей хабарлану керек.
Жоспарды орындау барысы тәулік бойы қадағаланып, екі рет (20-22 сағ және 9-10 сағ) қарастырылады, қажет болған жағдайда, оның жеке көрстекіштеріне түзетулер енгізіледі.
Пойыз және жүк жұмысының ауысымдық жоспары, тәуліктік жоспардың негізінде, ауысымның жұмыс аралығындағы жағдайын ескере отырып, құрастырылады.
Пойыз жұмысын ағындағы жоспарлау, 4 және 6 сағатық аралықтар бойынша жүзеге асырылады және пойыздарды жөнелту уақытын анықтауды, локомотив және локомотив бригадаларын график желілері бойынша байланыстыруды алдын-ала қарастырады.
Пойыз және жүк жұмысын ЭЕМ қолдана отырып жоспарласа, жұмыстың негізгі өлшемдері екі, үш тәулікке жобаланады.
Шұғыл жоспарды құрастыру үшін қажетті бастапқы берілгендер: пайдаланым жұмысының айлық мөлшерлері; пойыздардың жүріс графигі және құрастыру жоспары; пойыздарды, вагондарды өңдеудің, жүк операцияларын орындаудың технологиялық мөлшерлері; пойыз, жүк жұмысы және вагон паркы жөніндегі шұғыл есеп; жүк жөнелтушілердің жүк тиеуге вагондарды беру үшін тапсырыстары, маршруттау жоспары, көрші жолдардан, бөлімшелерден және стансалардан жақындаған пойыздар мен вагондар туралы ақпарат, пойыздар мен вагондарды беру жобасы; жоспарланатын тәуліктегі жолдың есептеу орталығынан алынатын маңызды көрсеткіштердің жобасы.
Жедел жоспарлаудың ақпараттық қамтамасыз етілуі. Тасымалдау үрдісін басқарудың барлық деңгейлерінде шұғыл жоспарлауды қамтамасыз ету үшін қажетті ақпарат: ағындағы, алдын-ала және дәл. Станса жұмысының барысы және жол телімдері бойынша пойыздардың жүрісі туралы ағындағы ақпарат үздіксіз беріледі және пойыздар жүрісі мен станса жұмысын басқарудың негізі болып табылады.
Станса және тасымалдау бөлімшелері үшін пойыздардың жақындауы туралы, жол және бөлімшелер түйіспе бекеттері бойынша пойыздарды беру туралы ақпарат тәуліктік және ауысымдық жоспарларды құрастыру үшін қажет. Стансалар үздіксіз телегерамма-натур қағазы және мәлімет түрінде беріп отыратын дәл ақпарат, сонымен қатар, үш сағаттық аралықтар бойынша, жақындаған пойыздар туралы тасымалдау бөлімшелері беретін ақпарат, пойыздарды қабылдау, жөнелту құрастыру және тарқату, вагондарды беру-алу жоспарын құрастыру үшін қажет. Алдын-ала және дәл ақпарат, жүк немесе тиеу үшін бос вагондар баратын жүк қабылдаушыларға хабарланады.
Ауысымдық-тәуліктік жоспарды өңдеу тәртібі және оны орындау жауапкершілігі. Жолдың пойыз және жүк жұмысының тәуліктік жоспарын, тасымалдау қызметінің шұғыл басқару бөлімінің басшысы (немесе оның орынбасары), тасымалдау бөлімшесінің аға диспетчерлерімен бірге өңдейді, оны жол басшысы немесе оның бірінші орынбасары, бөлімшелерде - тасымалдау бөлімшесінің басшысы немесе оның бірінші орынбасары бекітеді.
Пойыздарды сұрыптау, телімдік және ірі жүк стансаларынан жөнелтудің ауысымдық жоспарын, тасымалдау бөлімшесінің аға диспетчері немесе оның орынбасары, ал 4-6 сағаттық аралыққа - бөлімше кезекшісі станса (маневр) диспетчетрімен, локомотив диспетчерімен және депо кезекшісімен бірге өңдейді.
Стансаның жүкті тиеу және түсіру бойынша тәуліктік және ауысымдық жоспарларын станса басшысы немесе оның орынбасары, қажет болған кезде, жүк тиеу-түсіру дистанцияларының басшысымен, жүк жөнелтушілермен, жүк қабылдаушылармен бірігіп өңдейді.
Стансаның, бөлімшенің және жалпы жолдың пайдалану жұмысын шұғыл басқарумен тасымалдау қызметі айналысады және бұл қызмет жол басқармасы бекіткен шұғыл жоспар көрсеткіштерінің орындалуына жауапты.
Тәуліктік және ауысымдық жоспардың орындалуы бойынша:
-станса басшысының алдында - станса (маневр) диспетчері есеп береді;
-тасымалдау бөлімше басшысының алдында - станса басшысы, пойыз диспетчері, бөлімше кезекшісі есеп береді;
-тасымалдау бөлімшесі және қызмет басшыларының алдында - тасымалдау бөлімшелерінің басшылары есеп береді;
-тасымалдау бөлімшесі басшысының алдында - шұғыл басқару бөлім басшысының ауысымдық орынбасары және кезекші аға көмекшілер есеп береді.
8-дәріс. Тасымалды ұйымдастыру
Қазақстанның темір жолдарының пайдалану ұзындығы 14,2 мың км (оның ішінде екі жолды желілер - 4,8 мың км (34%), электрлендірілген желілер - 4,1 мың км (29%), тығыздығы - 1000 шаршы км 5,5 км, жүктасымалдылығы - километрге 24,4 млн. т км құрайды.
2009 жылы темір жол көлігімен 247,7 млн. тонна жүк тасымалданған, ол 2008 жылғы көрсеткіштен 7,9% төмен, оның ішінде транзит 14,8 млн. тонна немесе жалпы тасымал көлемінің 6,0%. Бұл ретте 2001 жылдан бергі кезеңде жыл сайынғы орташа өсім 6% құрады.
2009 жылы жүк айналымы 197,3 млрд. ткм құраған, бұл 2008 жылғы көрсеткіштен 8,2% төмен, соның ішінде транзит 24,5 млрд. ткм немесе жалпы жүк айналымынан 12,4%. Жүк айналымының жыл сайынғы орташа өсімі 7% құрады.
Алайда, соңғы жеті жыл ішінде басқа көлік түрлерімен тасымалдау көлемдері темір жол көлігімен тасымалдау көлеміне қарағанда тезірек өскен. 2001 жылдан бастап темір жол көлігімен жүк тасымалдау үлесінің қысқаруы Қазақстанның темір жолмен жүк тасымалдары бәсекелестік қабілеттілігін арттыру қажеттігін көрсетеді.
2009 жылы Қазақстанның темір жолдарымен 20,5 млн. жолаушы тасымалданған, ол 2001 жылғы деңгейден 1,1 млн. жолаушыға төмен, бұл ретте жолаушылар айналымы 67% өсіп, 2009 жылы 17,2 млрд. жкм құрады. Осы кезеңдегі жыл сайынғы орташа өсім 5% құрады.
Қазақстанның жолаушылар тасымалдау нарығында автомобиль, әуе және темір жол көлігі арасында интермодальды (тұраралық) бәсеке бар. Соңғы жылдары алысқа жүретін халықаралық автобус тасымалдарының сегменті елеулі өсті. Темір жол көлігінің артықшылығы жолда жүрудің қауіпсіздігі, сенімділігі мен жайлылығында болса, жолаушылар үшін автобуспен жүру артықшылығы аса икемді кесте, аса жоғары жүру жылдамдығы және жол құнының қымбат еместігі1 болып табылады.
Еліміздің жалпы жүк айналымы мен жолаушылар айналымындағы темір жол көлігінің үлесі шамамен 60% құрайды, бұл ретте барлық көлік түрлерімен тасымалдаудан түскен кірістердегі оның үлесі 20% құрайды.
ҚР темір жол саласының қазіргі жай-күйі тұтынушылардың сервистің ассортиментіне, икемділігіне, сапасы мен клиентке бағыттауына бір жағынан, жеткізу жылдамдығы, сенімділігі мен келісімшарттық шұғылдығына қойылатын өскелең талаптар мен физикалық жағынан тозған активтер, моральдық жағынан ескірген технологиялар, қызметтердің бәсекеге қабілетті сипаттамалары екінші жағынан нарық нақтылығына барабар емес институционалдық құрылым арасындағы теңгерімсіздікпен сипатталады.
Бүгінгі Қазақстанның темір жол саласы 1991 жылға дейін қалыптасқан өндірістік активтердің өмірлік циклін аяқтаумен байланысты байыпты сынақтар кезеңінен өтуде.
Темір жол көлігіндегі реформаларды іске асыру кезінде соңғы 10 жыл ішінде мынадай мақсаттар айқындалды:
1) темір жол көлігін МТЖ мемлекеттік бақылау сақталған жағдайда нарыққа бейімдеу;
2) тасымалдау және қамтамасыз ету қызметіндегі бәсекелестікті дамыту есебінен темір жол көлігінің көрсететін қызметтерінің қол жетімділігін, тиімділігін, қауіпсіздігі мен сапасын қамтамасыз ету;
3) салаға жеке бастамалар мен инвестициялар тарту үшін институционалдық жағдай жасау;
4) темір жол көлігінің импорт алмастыратын өндірістік базасын дамыту.
Жалпы темір жол көлігінің реформасы ырықтандыру, жеке бастамалар мен инвестициялар тарту жолымен көрсетілетін қызметтердің тиімділігі мен сапасын арттыруға бағытталған. ҚР Үкіметі Еуропалық Одақта (бұдан әрі - ЕО) қабылданған және темір жол инфрақұрылымы мен тасымалдау қызметін, бәсекелестікті дамытуды тігінен (функционалды) бөлуді қамтитын тәсілді бейімдеді.
Қазақстанның темір жол саласын реформалау барысында төмендегідей аралық нәтижелерге қол жетті:
1) мектептер мен ауруханалар сияқты әлеуметтік-тұрмыстық активтер мен шаруашылықтың қызметтің бейінсіз түрлері бөлінді;
2) бәсәкелі секторға жөндеу кәсіпорындары бөлінді;
3) жолаушылар мен жүк тасымалдауды ұйымдастырушылық және қаржылық бөлу жүзеге асырылды. Жолаушылар тасымалын ішінара мемлекеттік субсидияландыру басталды.
Жүргізілген іс-шараларға қарамастан ұйымдастыру өзгерістерін орындай, активтерді қайта бөлу жүргізілсе де, МТЖ қызметтері мен тасымалдау қызметін функционалдық бөлу (таңдалған салалық үлгі үшін міндетті) жоқ.
Жекелеген сегменттердегі құрылым өзгерісі мен нарықтың ашылуы саланың реттегіш үлгісінің түбегейлі өзгеруіне әкелмеген. Табиғи монополия саласының тарылуына қарамастан, тасымалдау қызметі ҚР монополияға қарсы заңнамасына сәйкес бірден бағалық реттеуге түсті.
Жоғары кірістілер есебінен, жүктерді жүк және төмен кірісті тасымалдау есебінен жолаушылар тасымалын тоғыспалы қаражаттандыру (мемлекеттік темір жол тарифтерін реттеу есебінен белгілі бір салаларды қолдау жөніндегі макроэкономикалық саясат құбылысы) сақталды.
Осының нәтижесінде реформаның мақсатына әзір қол жеткен жоқ және мемлекеттік стратегия шеңберінде негізгі компоненті тасымалдау қызметін ырықтандыру болып табылатын темір жол көлігін реформалауды қисынды аяқтауға дейін жеткізу қажет.
Темір жол саласында тасымалдау процесі кезіндегі зиянды шығарылымдардың негізгі көзі тепловоз болып табылады, күш берудің экологиялық таза түрі электровоз, ол атмосфераға зиянды заттар шығармайды. Тепловоздардың мүкәммал паркі 1141 бірлік, электровоздар 578 бірлік құрайды, осындай арақатынас темір жолдардың электрлендірілген учаскелері 29% немесе темір жолдардың жалпы ұзындығының (14 200 км) 4 100 км құрайтындығына байланысты байқалады. Сондықтан тепловоздардың зиянды заттарды шығаруының жылдық орташа көрсеткіші 1 темір жол желісінің 1 км 3,15 тонна құрайды, соның ішінде: 36% - көміртек оксиді, 52% - азот диоксиді, 4,5% - күкірт оксиді, 7,5% - күйе.
Темір жол учаскесін салудың қоршаған ортаның құықтық, экологиялық және әлеуметтік аспектілерін айқындайтын және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге, шаруашылық қызметтің табиғи экологиялық жүйелерге зиянды әсерін болдырмауға және биологиялық әр түрлілігін сақтауға, табиғатты ұтымды пайдалануды ұйымдастыруға бағытталған құқықтық құжатттамалар ҚР-ның Экологиялық кодекс заңына сәйкес орындалады.
Қабылданатын шаруашылық шешімдердің экологиялық және өзге де зардаптарын анықтау мақсатында көзделетін қызметтің қоршаған табиғи ортаға әсеріне бағалау (бұдан әрі - ҚОҚӘБ) жүргізіп, қоршаған ортаны сауықтыру, табиғи экологиялық жүйелер мен табиғи ресурстардың жойылып кетуін, құлдырауын, зақымданып, жүдеуін болдырмау жөнінде ұсынымдар әзірленуде.
Темір жол желілері бойынша қоршаған ортаны қорғау мақсатында темір жол жолға екі жағынан 50 м тең санитарлық-қорғаныш аймағы бар және станциялар қиылысқан аудандарда 100-200 метрге дейін ұлғайтылуда.
Ғимараттар мен құрылыстарды, инженерлік қамтамасыз ету жүйелерін (сумен жабдықтау, кәріз, көлік және байланыс құралдары) жобалау:
1) ластаушы заттарды атмосфералық ауаға шығарудың шекті рұқсат етілген мәндерінің нормативтерін сақтау;
2) зиянды қалдықтарды залалсыздандыру және пайдаға жарату;
3) топырақтың су және жел эрозиясына ұшырауын, олардың батпақтануын болдырмау;
4) жерлер мен карьерлердің топырақ құнарлылығын қалпына келтіру ескеріліп орындалады.
Қабылданған жобалық шешімдерді талдау жаңа темір жол желілерін салу қоршаған табиғи орта құрамдастарына қайтымсыз зиянды әсер етпейтіндігін көрсетті.
Барлық әсер түрлерін кешенді бағалау нәтижелері бойынша темір жол салудан әуе басейнінің әсері сәл ғана өзгереді. Ластаудың жаңа стационарлық көздерінің қуаты аз, олардың шығарылымдары жер қабатында ШРЕҚ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz