Кәсіпорынның айналым қаржысы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 Кәсіпорын туралы түсінік, түрлері,жіктелуі,айналым қаржысы ... 4
1.1 Кәсіпорын туралы түсінік, түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2 Кәсіпорындардың жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.3 Кәсіпорынның айналым қаржысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
2.Кәсіпорынның еңбек қорларын дамыту ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..13
2.1 Фирманың еңбек қорларының құрамы және құрылымы ... ... ... ..13
2.2 Еңбек ақының экономикалық мағынасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.3 Өзіндік құн және оның құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2.4 Кәсіпорын пайдасы және оны бөлу. Рентабельділік көрсеткіші..21
3.Кәсіпорын өніміне талдау жасау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..23
3.1 Баға жасау қағидалары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
3.2 Өнім сапасы түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
3.3 Өнім сапасын бақылау, басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32

Кіріспе

Нарық жағдайында кәсіпорынның өміршеңдігінің кепілі мен жәй-күйінің орнықтылығының негізі оның қаржы тұрақтылығы болып табылады.Ол ақша қаражатын еркін орын алмастыра отырып қолданып, тиімді пайдалану жолымен өнімді өңдіру мен сатудың үздіксіз процесін қамтамасыз ете алатын өзінің қаржы ресурстары жағдайын көрсетеді.
Қазіргі уақытта болып жатқан нарықтық қатынастар кәсіпорындардың шаруашылықты жүргізу субъект ретінде құқық жағдайларын едәуір нығайтып,олардың көптеген өндірістік пен қаржылық мәселелерді өзбетінше шешуіне мол мүмкіншік алды.Атап айтқанда,ішкі және сыртқы рынокта білікті серікті таңдауға қолжетті.Өйткені болашақтағы бірлескен іс-әрекеттің тиімділігі көбінесе осыған байланысты болды.Кәсіпорындар бұрынғыдай жоғары жақтың жөн сілтеуімен емес,контрагенттігі қазіргі кезде өз қалауы бойынша алады.Олардың өздеріне іскер серіктерді қаншалықты дәл және қатесіз таңдауымен нарықтық қатынастар негізінде мүмкіндігінше тез және дұрыс бағдар тауып,оны ұстануына қарай жұмыстарының тиімділігі әр түрлі болады.
Еліміз нарық экономикасына көшіп,нарық қатынастары аясында әлеуеттік және экономикалық реформалары жүзеге асырғанын үш жылдан асып барады.Осы уақыт ішінде еліміз көптеген реформалар жүргізіп,нарықтық экономикаға ену үшін нақты қадамдар жасау үстінде.Кәсіпкерліктің сан алуан түрлері өркендеп олар қоғамымызда елеулі роль атқаруда.Ал кәсіпкерлердің қызметі кәсіпорын құрудан басталады деуге болады,яғни бұл екі ұғым тығыз байланысты да Бірақ біздің жұмысымызда негізгі сөз болатын мәселе кәсіпорын туралы болмақшы.Менің алған тақырыбым: Кәсіпорын нарықтық экономиканың объектісі ретіндедеп аталады.

1 Кәсіпорын туралы түсінік, түрлері,жіктелуі,айналым қаржысы

1.1 Кәсіпорын туралы түсінік, түрлері
Кәсіпорын - бұл дербес шаруашылық жүргізетін бірлік, меншігінде бар еңбек құралдары көмегімен еңбек заттарын өңдеп, тұтынушыларға қажет дайын өнім шығарып, пайда алу мақсатымен оны өткізетін, кәсіби ұйымдасқан еңбек ұжымы. Әр кәсіпорын заңды тұлға ретінде қарастырылады және кәсіпорынды құру келісім шарты негізінде жұмыс істейді.
Заңды тұлғаның негізгі белгілеріне келесі жатады:
1) Тұлғаның ұйымдық бірлігі болу керек - нақты және толық басқару құрылымы болу керек, кәсіпорын цехтерге, жұмыс орындарға және т.с.с. бөліну керек;
2) Мүліктік дербестік - бухгалтерлік баланс негізінде;
3) Мүліктік жауапкершілік - кәсіпорын барлық қарыздары бойынша барлық өз мүлігімен жауап беруге тиіс.
Барлық кәсіпорындар коммерциялық (пайда алу) және коммерциялық емес (қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру, жарым-жартылай пайда алу.
Әр кәсіпорын өндірістік жүйе ретінде қарастырылады. Жүйе дегеніміз тұтас бірлікті құрайтын элементтердің және олардың арасындағы байланыстардың жиынтығы. Кәсіпорын ашық жүйе ретінде қарастырылу керек.
Кез келген кәсіпорынның өмірлік циклы болады: құрылуы, дамуы, жетілуі, құлдырауы.
Кәсіпорынның негізгі міндеттері:
1. Пайда алу және оны өсіру
2. Жұмыс орындарын және еңбек ақыны қамтамасыз ету
3. Қоршаған ортаны қорғау, ластамау
4. Сапалы өнім шығару
5. Жұмысшыларға қажет жұмыс жағдайларын жасау
6. Өз қызметін дамыту
Кәсіпорынның ішкі ортасына кіретін негізгі элементтер:
А) Өндіріс қорлары
Б) Адамдар
В) Ақпарат
Г) Қаржы
Капитал - қосымша құн әкелетін кез келген құндылық.
Кәсіпорын қорлары - экономикалық және экономикалық емес болып бөлінеді.
1. Материалдық қорлар.
1.1. Капитал, негізгі және айналым.
1.2. Жер қорлары.
1.3. Энергетикалық қорлар.
2. Материалдық емес қорлар - өнім өңдіруге қатысатын, бірақ материалдық-заттық формасы жоқ қорлар.
2.1. Авторлық құқық.
2.2. Патент.
2.3. Сауда маркалары.
2.4. Бағдарламалар, ноу-хау және т.с.с.
3. Еңбек қорлары.
3.1. Еңбек
3.2. Кәсіпкерлік қабілет.
4. Қаржы қорлары (экономикалық емес) - кәсіпорында бар ақша:
oo өзіндіке - жарғылық капитал, пайда, амортизациялық қор және т.с.с.
oo келтірілген.
oo қарызды.
oo Басқа түсімдер - сақтық төлемдер, мемлекеттік бюджеттен түскен ақша, дивидендтер және с.с.
Кәсіпорынның сыртқы орта элементтері:
А) Мемлекеттік органдар
Б) Кәсіпорындар - бәсекелестер, әріптестер, серіктестер.
В) Тұтынушылар
Г) Кәсіпорын қасында тұратын халық

1.2 Кәсіпорындардың жіктелуі

Жіктеу факторлары:
1) Қолданылатын қорларына байланысты кәсіпорындар еңбек сіңіргіштігі жоғары, қор сіңіргіштігі жоғары және материал сіңіргіштігі жоғары болып бөлінеді. Еңбек сіңіргіштігі жоғары кәсіпорындарда, көбінесе еңбек бөлінісі дәрежесі өте жоғары. Бөл бөліністің кемшіліктері еңбекті ізгілендіру, еңбек қызметін қызықтыру және топтарда жұмыс істеу тұжырымдамаларын туғызды.
2) Салаға байланысты кәсіпорындар келесі түрде бөлінеді: кен өңдіру, өнеркәсіптік кәсіпорындар, ауыл шаруашылық, сауда, транспорт, байланыс, құрылыс кәсіпорындары, қаржы мекемелері.
3) Орналасуына қарай. Орналасу жерін таңдау белгілері:
а) материалдар шығындары (транспорттау шығындарын азайту)
б) еңбек шығындары (еңбек қорларының жеткіліктілігі, еңбек күші бағасы)
в) тауарларды сату шығындары және салықтар деңгейі
г) транспорттық құралдар жеткіліктілігі
д) энергия шығындары
е) қоршаған орта жағдайына қарай
ж) тұтынушылар жеткіліктілігіне
з) жергілікті жердің ерекшеліктеріне қарай (ландшафтысы, климаты және с.с.)
и) шетел әріптестерімен байланысуына қарай
4) кәсіпорын өлшеміне қарай ірі, орташа, шағын кәсіпорындар болады. Ол үшін жұмысшылардың саны, жылдық айналымы, негізге қаржы мөлшері, жұмыс орындарының саны, бастапқы материалдардың қолданылуы есебке алынады.
5) меншік формасына қарай жеке, мемлекеттік, ұжымды кәсіпорындар болады.
6) ұйымдастырушылық-құқықтық формасына қарай
Кәсіпорындардың ұйымдастырушылық-құқықтық формалары.
1. Шаруашылық серіктестіктер.
Шаруашылық серіктестіктер - белгілі бір мақсаттарға жету мақсатымен кәсіпкерлердің бірігуін айтады. Екі не одан көп қатусышысы болу керек. Табыс енгізген капитал үлесіне сәйкес бөлінеді. Барлық серіктестер ұйымның жұмысына міндетті түрде қатысу керек. Жалданды еңбек қолдана алады. Екі түрі бар:
1) Толық серіктестік. Оның мүшелері кәсіпорын қарыздары үшін бүкіл мүлігімен жауап беруге тиіс. Сондықтан да бұл ең сенімді ұйымның түрі. Әр серіктес ұйым атынан басқалардың келісімінсіз қызмет ете алады.
2) Коммандитті серіктестіктер. Мұнда толық серіктестермен бірге жай салымшылар коммандитисттер бола алады. Коммандитисттер компанияны басқаруға қатыспайды, тек енгізген капиталдан процент түрінде пайда алады.
2. Шаруашылық қоғамдар.
Шаруашылық қоғам - коммерциялық мақсаттарға байланысты капиталдардың бірігуі. Міндетті түрде жарғысы және құрылтай келісім шарты болу керек. Қоғамның жұмысына қатыспауға да болады. Түрлері:
1) ЖШҚ - Жауапкершілігі шектелген қоғамдар: Мүшелердің жауапкершілігі олардың салымдар мөлшерімен ғана шектелген. Қатысушылар саны шектелмеген. Ең сенімсіз кәсіпорын формасы.
2) Қосымша жауапкершілігі бар қоғам: мүшелері қоғам қарыздары бойынша бүкіл мүлігімен өз салым үлесіне пропорционалды жауап береді.
3) АҚ: Жарғылық капитал бірдей үлестерге - акцияларға бөлінеді. Түрлері:
oo ЖАҚ: Акциялар акционерлердің көпшілігі берген рұқсатымен ғана сатылады. Қоғам мүшелері арасында ғана қолданылады.
oo ААҚ: акциялар еркін сатылады.
3. Өндірістік кооперативтер
- бұл бірлескен өндірістік және шаруашылық қызмет жүргізу мақсатымен адамдардың бірігуі. Әр құрылтайшы кооператив жұмысына тікелей еңбек ету қажет. Жалданды еңбек қолдануға тыйым салынады. Табыс істеген еңбек үлесіне қарай бөлінеді. Жауапкершілік - берген салым (пай) мөлшерінде.
4. Унитарлы кәсіпорын.
Мұнда мүлікке меншік құқығы болмайды, барлық қызметкерлер жалданды болады.
Екі түрі бар:
oo Шаруашылық жүргізу құқығы бар: кәсіпорын қарыздары бойынша мемлекет жауап береді.
oo Оперативты басқару құқығы бар: (қазыналық кәсіпорындар) тек мемлекет ие болады (мысалы қорғаныс өнеркәсібі).
Кәсіпорындар ұйымдарға біріге алады:
Ұйымдардың келесі түрлері болады:
1. Корпорация - акционерлік қоғам, жалпы мақсаттарға жету үшін бірнеше кәсіпорындардың бірігуі, кіретін кәсіпорын қарыздары үшін жауап береді.
2. Концерн - келісімдік монополиялық бірлестік, шоғырландыру, кооперациялау, мамандану және интеграциялау артықшылықтарын қолданады. Ең ірі кәсіпорын түрі.
3. Консорциум - ірі экономикалық бағдарламаны орындау үшін кәсіпорындардың уақытша бірігуі.
4. Картель - нарықтарды бөлу, баға деңгейі, өнім өңдіру үлесі, төлем жасау мерзімдері және т.б. бойынша жасалынған келісім.
5. Трест - кәсіпорындар өз дербестігінен толығымен айрылады, бір орталыққа бағынады.
6. Синдикат - жабдықтау және өткізу сұрақтары бойынша қызметті жетілдіру мақсатымен ерікті түрде бірігу түрі.
7. Холдинг - акционерлік қоғам түрі, өз капиталын басқа компаниялардың бақылау пакеттерін сатып алу үшін қолданады және оларға басқару жүргізеді.
8. Қаржылы-өнеркәсіптік топтар - ірі инвестициялық бағдарламаларды іске асыру мақсатымен өз активтерін біріккен заңды тұлғалар жиынтығы.
Негізгі өндірістік қорлар, түсінік беру және құрамы.
Қызмет ету мерзімі 1 жылдан кем болатын заттар негізгі қорларға жатпайды.
Негізгі қорларға баға беру келесі құн түрлері бойынша жүргізіледі:
oo Негізгі қорлардың бастапқы құны, оларды сатып алу жылы болған бағаларға, жеткізу шығындарына және құру және қою құнына тәуелді болады.
Жеткізу шығыны
Бастапқы құны
Қою (монтаж)
Негізгі қорлар бағасы

= + +

oo Қайта есептеу құны - берілген жыл бағалары бойынша негізгі қорларды жасау немесе сатып алу құны (қайта бағасын анықтау мезетіне байланысты):
Қайта есептеу құны
Бастапқы баға
Қайта есептеу коэффициенті
= *

Қайта есептеу құны
Қалдық бағасы
Қайта есептеу коэффициенті

= *

oo Қалдық құны бойынша - қорлардың тозуын есебке алу:
Амортизация
Қалдық бағасы

Бастапқы баға
= --

- жою құны бойынша - баланстан шығарылатын қордың бағасы
- баланстық құны бойынша - бухгалтерлік баланстың бірінші бөлімінде жазылатын құн
Тозу - негізгі қорлардың өндірістік процеске қатысу нәтижесінде өз құнын жоғалтуын сипаттайды. Негізгі қорлар оларды қолдануға немесе қолданбауға тәуелсіз тозуға ұшырайды. Тозудың екі түрі бар: табиғи және моральдык. Табиғи тозу - негізгі қорлардың пайдалануға немесе қоршаған ортаның ықпалына байланысты өз тұтынушылық, өнімді қасиеттерін жоғалту процесі. Нәтижесінде жарамсыз боп қалады. Табиғи тозу коэффициенті келесі формула бойынша анықталады.
Кт.т.= ҚтҚбас,
Мұндағы Қт - тозу құны, Қбас - бастапқы құны
Моральдық тозу - негізгі қорлардың құны экономикалық тұрғыдан төмендеуі (ғылыми-техникалық прогреске және әлеуметтік факторларға байланысты).
Амортизация - бұл негізгі қорлар құнының шығарылған өнім құнына біртіндеп түсу процесі. Өнім көлеміне пропорционалды аудару тәсілі бойынша есепті жылы өнім көлемінің натуралдық шамасына және қордың бастапқы құны мен осы қорды пайдалы пайдалану мерзімі ішінде жоспарланатын өнім көлемінің жалпы көлемінің ара-қатысына қарай анықталады. Бұл тәсіл негізгі тозу факторы пайдалану мерзімділігі болатын активтер үшін қолданылады.
Бұл тәсілдердің амортизация жылдамдықтары әртүрлі болады. (сур 5). Амортизациялық төлемдер өзіндік құн элементі болғандықтан, оларды өсіргенде пайда көлемі азаяды, нәтижесінде салық алу базасы төмендейді. Сонымен қатар, бұл ақша аударымдары кәсіпорын үшін ақша шығыны ретінде болмай (Cash-out), керісінше кәсіпорынға түсетін ақша түсімдеріне жатады (Cash-in).
Әртүрлі әдістерді салыстыру
Сонымен, тездетілген амортизация әдістері бастапқы кезде өзіндік құнды өсіріп, салық салынатын пайда мөлшерін азайтуға мүмкіндік береді. Ал соңғы жылдары керісінше амортизациялық төлемдер азайып, салық салынатын пайда көлемі өсе бастайды, яғни салық салынатын пайда көлемі уақытта кейінгі мерзімдерге жылжиды. Ақшаның уақыттағы өзгерісін есебке алғанда компанияның ағымдағы салық төлеу шығындары төмендейді.
Кәсіпорынның инвестиция көздері ретінде пайда және амортизация болады. Әртүрлі тәсілдер осы екі көрсеткіштің уақыттағы шамасын өзгертеді, сонда кәсіпорынның пайдасын анықтау үшін қорларды пайдалану мерзімі ішінде амортизацияның жалпы сомасын және таза пайда сомасын бір-біріне қосу қажет және ақшаның уақыттағы өзгерісін (дисконтын) есебке алу керек. Негізгі қорларды пайдалануды сипаттайтын көрсеткіштер.
Көрсеткіштердің екі түрі бар:
1.Жалпылама сипаттама беретін:
oo Қор қайтарылымдылығы - негізгі қордың әр бірлігінен шығарылатын өнім көлемі.

oo Қор сыйымдылығы - өнімнің бірлігіне жұмсалатын негізгі қор мөлшері.

oo Қорлармен қарулану деңгейі - бір адамға саналған негізгі қор құны.

Аорт.т. - өнеркәсіптік-өндірістік персоналдың орташа тізімдік саны.
Сапалық көрсеткіштер - негізгі қорлардың сапасын сипаттайды:
Жаңару коэффициенті = ҚенгҚж.бас.; ҚКж.бас - жыл басындағы НӨҚ құны
Шығу коэффициенті =ҚКшығ Қж.аяғ; Қж.аяғ - жыл аяғындағы НӨҚ құны
Тозу коэффициенті - жоғарыда формуласы көрсетілген
Негізгі қорлардың өсім коэффициенті = (Кенг - Кшығ)Қж.аяғ
Негізгі қорлардың жарамдылық коэффициенті = (Қбаст - тозу құны)Қбаст
2.Негізгі қорларды жеке қолданылуын сипаттайтын көрсеткіштер жабдықтардың немесе өндірістік ғимараттардың жеке топтарын қолдану тиімділігін сипаттайды.

1.3 Кәсіпорынның айналым қаржысы

Айналым қаржысы - бұл ақшалай формада айқындалатын айналым қорлары мен айналыс қорларының жиынтығы. Айналым қорлары өндіріс процесіне қатысса, айналыс қорлары айналыс өрісінде қолданылады.
Айналым қорлары - бір цикл ішінде толығымен тұтынылатын еңбек заттары. Айналым қорлары өз құнын дайын өнімге бірден түсіреді және өзінің натуралдық заттық формасын өзгертеді.
Айналым қаржының құрамы:
Айналым қаржысы
Айналым қорлары
Айналыс қорлары
Өндірістік қорлар
Аяқталмаған өндіріс
Болашақ мерзімнің шығындары
Дайын өнім
Жібеілген, бірақ әлі төленбеген өнім
Қосымша қорлар
Шикізат, материалдар, запас бөлшектер және с.с
Жұмыс орындарында қалған өндіріс процестегі еңбек заттары
Жаңа өнімдерді құрастыруға, ғылыми-зерттеу, тәжірибе жұмыстарға арналған шығындар, болашақ мерзім өзіндік құнына кіреді.
Тексеруден өткен және қоймада орналасқан дайын өнім
Кәсіпорын есеп шотына төлемі әлі түспеген, бірақ жөнелтілген өнім
Кассадағы ақша, есеп шоттағы ақша, дебиторлық қарыздылық және т.с.с
Айналым қорлары үздіксіз қозғалыста болып үш кезеңнен өту қажет: өндірістік, тауарлық және ақшалай кезеңдерден.
Айналым қаржысы екі бөліктен тұрады: тұрақты және өзгермелі капиталдардан.
Тұрақты айналым капиталы (синонимы: ағымдағы активтердің жүйелі бөлігі) -- бүкіл операциялық цикл ішінде олардағы қажеттілік мөлшері салыстырмалы тұрғыдан тұрақты болатын ағымдағы активтер.
Өзгермелі айналым капиталы (вариацияланатын ағымдағы активтер) -- операциялық циклдың ең шиеленісті кезеңдерінде олардағы қажеттілік пайда болатын ағымдағы активтер бөлігі.
Ағымдағы міндеттемелер -- мерзімі бір жылдан артық болмайтын қарыздар.
Таза айналым капиталы -- ағымдағы активтер мен ағымдағы міндеттемелер арасындағы айырмаға тең болатын көрсеткіш. Оның жетіспеушілігі компанияның жоюылуына әкелу мүмкін. Бұл көрсеткіштің деңгейі компания қызметінің тәуекелділігімен және рентабельділігімен тығыз байланыста болады.
Активтер мен пассивтер арасындағы ара-қатысқа байланысты ағымдағы активтерді қаржыландырудың төрт стратегиясын көрсетуге болады: идеальды, консервативты, агрессивты және компромисты. Таза түрде ешқандай стратегияны қолдануға болмайды. Қорларға басқару саясатын оңтайландырғанда келесі есебке алынады:
* тапсырыс жасалғанда қолданылатын қор деңгейі;
* қорлардың минимальды мүмкін деңгейі (сақтық қор);
* тапсырыстың оңтайлы партиясы.
Айналым қаржының қалыптасу көздері
Өзіндік АҚ:
* айналым капиталы - меншік иелерінің қаржысы
* пайда -- негізгі көзі;
* тұрақты пассивтер (өзіндік капиталға теңестірілген қаржы):
* -еңбек ақы бойынша қарыз;
* -бюджет бойынша қарыз;
* -ыдыс бойынша қарыз;
* -алдын ала төленген қаржы.

. Келтірілген қаржы:
* қарызды (несиелер);
* мемлекеттік несие;
* басқа (мақсаты бойынша пайдаланбағана қорлар мен резервтердің қалдықтары).
АҚ нормалау - айналым қорларының минимальды қажет, экономикалық тұрғыдан дәлелденген деңгейін анықтау процесі. Норма көбінесе күндермен есептелінеді
АҚ нормативі -- кәсіпорын жұмысының үздіксіздігін қамтамасыз ететін ақшаның минимальды сомасы.
АҚ нормасы келесі формула бойынша анықталады (Нақ):

(3.2)
где Тағ -- ағымдағы қор (ең үлкен үлес алатын қор); Стр -- сақтық қор; Тран -- транспорттық қор; Техн -- технологиялық қор; Пр -- қабылдау уақыты.
Ағымдағы қор:

(3.3)
мұндағы Сп -- жеткізу құны; И -- жеткізулер аранысндағы уақыт интервалы.
Сақтық қор

(3.4)
Транспорттық қор жүк айналымы мерзімдерінің (тауарды жабдықтаушыдан сатып алушыға дейін жеткізу уақыты) құжат айналымы мерзімдерінен асуын сипаттайды.
Технологиялық қор -- материалдарды өндірістке даярлау уақыты.
АҚ нормативы келесі түрде табылады
Нақ = Р* На.ос (3.5)
мұндағы Р -- АҚ орташа күндік шығыны; На.ос -- АҚ нормасы. Келесі формуланы да қолдануға болады

. Айналым капиталын басқару
Қорларға оңтайлы басқару жүргізу үшін мыналар қажет:
* жоспарлы мерзімге шикізаттағы жалпы қажеттілікті анықтау;
* шикізатқа тапсырыс берудің оңтайлы партиясын және тапсырыс жасау мерзімін мерзім сайын түзетіп тұру;
* шикізатқа тапсырыс беруге және оны сақтауға кеткен шығындарды мерзім сайын түзету және салыстырып тұру.
* Қорларды сақтау жағдайларын бақылап тұру;
* Жақсы есеп жүргізу жүйесін қолдану;
Қорларға талдау жасау үшін айналымдылық көрсеткіштері және факторлық модельдер қолданылады. Аяқталмаған өндіріске оңтайлы басқару жүргізгенде келесі факторлар есебке алынады:
* Аяқталмаған өндіріс көлемі өндіріс ерекшелігіне және көлеміне тәуелді болады;
* Тұрақты қайталанатын өндірістік процестер үшін айналымдылықтың стандартты көрсеткіштерін қолдануға болады;
* Аяқталмаған өндіріс өзіндік құны үш бөліктен тұрады: а) шикізат пен материалдардың тура шығындарынан; б) тірі еңбек шығындарынан; в) үстеме шығындарының бір бөлігінен.
Дайын өнімге оңтайлы басқару жүргізу үшін келесі факторларды есебке алу керек:
* өндірістік цикл аяғы жақындаған сайын дайын өнім өсе береді;
* ажиотажды сұраныстың болу мүмкіндігі;
* маусымды тербелістер;
* жатып қалған және сұранысы аз тауарлар.
Жиһазға қаржы салу екі түрлі тәуекелмен байланысты болады:
а) бағалардың өзгеруі;
б) моральды және табиғи тозуы.
Дәл уақытында жеткізу жүйесі (just-in time) келесі жағдайда тиімді болады:
* ақпараттық қамтамасыз ету жүйесі жақсы ұйымдастырылған болса;
* жабдықтаушылардың сапаны және жеткізуді бақылаудың жақсы жүйелері бар болса;
* компанияда қорларды басқарудың жақсы ұйымдастырылған жүйесі болса.
Сатып алушылармен тиімді қарым-қатынас жасау жүйесі келесіні көздейді:
* несие беруге болатын клиенттерді сапалы түрде таңдау;
* оңтайлы несие беру шарттарын анықтау;
* арызды берудің нақты процедурасы;
* клиенттердің келісім шартты орындауын бақылау жүйесі.
Әкімшілік жасаудың тиімді жүйесі келісіні көздейді:
* дебиторларға барлық сұрақтар бойынша мерзім сайын мониторинг жүргізу;
* жұмыстарды аяқтау, өнімді жіберу, төлем қағаздарын беру арасындағы уақыт интервалдарын ең аз етіп жасау;
* төлем құжаттарын қажет мекен-жайларға жіберу;
* клиенттердің төлем жасау жөнінде сұрауларын тыңғылықты қарастыру;
* есеп-айырысу және төлемді алудың нақты процедурасын анықтау.
Кредиторлық қарыздылықты басқарудың алтын ережесі: іскерлік қарым-қатынасқа нұқсан келтірмей қарыздылықты төлеу мерзімін максимальды ұзарту. Ақшаның және оған эквивалентті қаржының көлемі үш фактормен анықталады: ағымдылықпен (ағымдағы операцияларды қамтамасыз ету), алдын-ала сақтану (кенет пайда болатын төлемдерді жабу үшін), алып-сатарлық (кенет пайда болған тиімді жобаға қатысу үшін). Ақшаны тиімді басқару үшін банкілермен қарым-қатынастарды жақсарту қажет. Ақшаның айналымнан алу уақыты деп аталатын қаржы циклы, қаржы менеджментінің аса маңызды сипаттамасы болып табылады. Ақша қозғалысын талдау арқылы ақша ағынының сальдосын ағымдағы, инвестициялық, қаржы және басқа операция нәтижесінде анықтауға мүмкіндік береді. Ақша ағынын болжау үшін келесі көрсетікштерге баға беру керек: өткізу көлемі, табыстың ақшалай үлесі, дебиторлық және кредиторлық қарыздылық, ақша шығындарының көлемі және т.б.
5. Қорларды басқару модельдері
Басшылар келесі сұрақтарға жауап беруге тиіс: а) ақшаның және оның эквиваленттерінің жалпы көлемі қандай болу керек? б) олардың қай бөлігі есеп шотында, қай бөлігі тез өткізілетін бағалы қағаздарға аударылу тиіс? в) қашан және қандай көлемде ақша мен тез өткізілетін активтер арасында өзара трансформация жасалыну керек.
Батыста ең кең таралған модельдерге Баумол моделі және Миллер -- Орр моделі жатады. Біріншісі В. Баумол (W. Baumol) 1952 жылы, ал екіншісін -- М. Миллер (М. Miller) және Д. Орр (D. Оrr) 1966 жылы құрастырды. Бұл модельдерді отандық экономикаға енгізуге келесі факторлар кедергі болып жатыр: инфляция, пайыздық ставкалардың үлкен болуы, бағалы қағаздар нарығының нашар дамуы және т.с.с.
Баумол моделі
Кәсіпорын мақсатқа сай және оңтайлы ақша қорымен жұмыс істей бастайды да оны біртіндеп шығындайды. Тауар өткізуден түсетін ақшаны кәсіпорын толығымен қысқамерзімді бағалы қағаздарға салады. Ақшаның қоры біткеннен кейін, яғни нольге немесе алдын ала белгіленген қауіпсіздік нүктесіне тең болғанда кәсіпорын бағалы қағаздардың бөлігін сатып қайтадан бастапқы ақша көлемін қамтамасыз етеді. Сонымен, ақша динамикасы "ара" тәріздес графикке ұқсайды (сур 1).

Сур. 1. Баумол моделі бойынша ақшаның өзгеру графикі
Миллер және Орр құрастырған моделі қарапайым және іс жүзіне сай деп айтуға болады. Ол келесі сұраққа жауап беруге мүмкіндік жасайды: егер ақшаның кірісін және шығысын дәл болжауға болмаса, кәсіпорын ақшаны қалай басқара алады? Миллер және Орр модель құрастырғанда Бернулли процесін қолданды -- бұл стохастикалық процесс, мұнда мерзімнен келесі мерзімге ақшаның түсімі және шығыны тәуелсіз кездейсоқ оқиғалар ретінде саналады.
Қаржы менеджерінің іс-әрекеттері сурет 2-де көрсетілген. Ақшаның шоттағы қалдығы кездейсоқ тұрғыда өзгереді, бірақ егер оның мөлшері белгілі бір жоғарғы шекке жеткен кезде кәсіпорын ақшаны қалыпты мөлшерге жеткізу үшін (қайту нүктесі) сәйкес көлемде бағалы қағаздар сатып алады. Егер ақша көлемі төменгі шекке жетсе, кәсіпорын сәйкес көлемде бағалы қағаздарды сатады.

Сур.2. Миллер -- Орр моделі.

2.Кәсіпорынның еңбек қорларын дамыту

2.1 Фирманың еңбек қорларының құрамы және құрылымы

Кәсіпорынның барлық жұмыскерлері өнеркәсіпті-өндірістік персоналға (ӨӨП) - өндірісте істейтін және оған қызмет көрсететін адамдарға және өнеркәсіптік емес персоналға - өнім өңдіруге қатыспайтын адамдарға бөлінеді. Кәсіпорынның адам санын және еңбек өнімділігін есептеуде тек ӨӨП көрсеткіші қолданылады. ӨӨП-ның жалпы саны келесі бөліктерден тұрады:

Жұмысшылар - еңбек затына тікелей әсер ететіндер - негізгі және көмекші болып бөлінеді.
ИТЖ - инженерлі-техникалық жұмыскерлер - кәсіпорынға ұйымдастырушылық, экономикалық, техникалық басқарумен айналысатын адамдар.
Қызметкерлер - Құжаттармен айналысатын, есепті, есеп жүргізу, талдау жұмыстармен жұмыскерлер.
КҚП - кіші қызмет көрсетуші персонал.
Оқушылар - Кәсіпорында оқитын және оның тізімінде тіркелген адамдар.
Қорғау бөлімі - қорғаудың барлық түрлері.
Қазіргі кезде ӨӨП саны келесі формула бойынша табылады:

ӨӨП құрылымы деп жұмыскерлердің белгілі бір категориясының жалпы санындағы пайыздық үлестерін айтады.
, мұндағы чi - i-й топ жұмыскерлер саны.
Жұмыскерлер сондай-ақ, мамандығына, кәсіби мамандығына және біліктілігіне қарай бөлінеді. Нарықтық жағдайларда жаңа пайда болған мамандықтар: мысалы, брокер, дилер, маклер, дистрибьютор, коммивояжер, т.с.с.
Жұмыс күшінің қажеттілігін анықтау әдістері
Жұмыскерлер санын анықтағанда олардың келу және тізімдік санын есептейді.
Жұмыскерлердің келу саны - өндірістік бағдарламаны орындауға қажет жұмыскерлердің саны.
Жұмыскерлердің тізімдік саны - кәсіпорынға қабылданған, оның кадрлық тізімінде тіркелген жұмыскерлер саны (іссапарларда, демалыстарда, мемлекеттік және қоғамдық міндеттерді атқаратын, сырқатқа байланысты келмеген жұмыскерлерді есебке алғандағы).
Жұмысшылардың саны келу және тізімдік саны бойынша табылады, қалған жұмыскерлер категориялары тек тізімдік саны бойынша табылады.
Жұмысшылар саны үш әдіспен анықталады:
1. Уақыт нормасы бойынша:

ti - i-й бұйымды өңдірудің еңбек сіңіргіштігі, нормо-сағат.
Ni - i-й бұйымды өңдіру жоспары.
- бір жұмысшының нәтижелі уақыт қоры.
Квн - нормаларды орындау коэффициенті

2. Штаттық жұмыс орындары бойынша:

- жабдықтың нәтижелі жұмыс уақыт қоры.
Ri - i-й жабдыққа қызмет көрсететін жұмысшылар нормасы, саны.

3. Қызмет көрсету нормалары бойынша:

Но - бір адам қызмет көрсететін агрегаттар саны, қызмет көрсеті нормасы.
S - сменалар саны.
ИТЖ саны жұмысшылардың жоспарлы саны және басқару нормасы негізінде анықталады. Мамандар және қызметкерлер саны штаттық кестеге қарай анықталады. КҚП саны қызмет көрсету нормалары арқылы табылады. Оқушылар саны кадрларды даярлау жоспарына сәйкес есептейді. Қорғау бөлімінің адам санын қорғалатын территория ауданына, пост санына, жұмыс смендылығына, жергілікті қалыптасқан криминальды жағдайға қарай анықталады. ӨӨП жалпы саны барлық жұмыскерлер катеорияларды қосу арқылы табылады.
Еңбек өнімділігі - тірі еңбектің нәтижелігін сипаттайды. Еңбек өнімділігін үздіксіз өсіру - өндірісті кеңейтудің және ішкі жалпы өнімді өсірудің бірден-бір қайнар көзі болып табылады.
Кәсіпорындағы еңбек өнімділігі келесі көрсеткіштермен сипатталады:
oo өңдірумен (ПТ) - уақыт бірлігінде шығарылған өнім көлемі:

oo еңбек сіңіргіштікпен - өнім бірлігін шығаруға қажет уақыт:

Іс жүзінде еңбек өнімділігін келесі формула бойынша есептейді:

Еңбек өнімділігін келесі үш әдіспен есептейді:
1) Натуралдық: Nt - өнім натуралдық өлшем бірліктермен анықталады. Артықшылығы - қарапайымдылығы, көрнекілігі. кемшілігі - бір түрлі өнімге ғана қолдануға болады.

2) Ақшалай: өнім ақшалай түрде анықталады.

Nч - таза өнім. артықшылығы - Есептеуі оңай, барлық өнім түрлерін және жағдайларды есебке алады. Кемшілігі - инфляцияның әсерінен еңбек өнімділігінің өзгеруін дәл анықтауға болмайды.
3) Еңбекті: орындалған жұмыстарды еңбек-сағаттармен есептейді.
мұндағы Qi - i-й жұмыс түрінің көлемі
ti - i-й жұмыс түрінің еңбек сіңіргіштігі.

Еңбек өнімділігіне көптеген факторлар әсер етеді: экономикалық, ұйымдастырушылық, технологиялық, техникалық, басқарушылық, психологиялық. Осы факторларды кез келген өндірісте кәсіпорын жетекшілері қолдануға тиіс және олардың ішінен ең тиімдісін анықтап, іске асыруы қажет.

2.2 Еңбек ақының экономикалық мағынасы

Еңбек ақы - жұмыскерлердің іс жүзінде істеген жұмысы үшін және жұмыс уақытына кіретін уақыт үшін ақшалай және натуральды формада алатын сыйақылар жиынтығы.
Еңбек ақы қажетті өнімнің негізгі формасы болып табылады. Қажетті өнімді еңбек бойынша берілетін төлем (мемлекеттік сектор); жұмыс күші құны бойынша берілетін төлем (кооператив, акционерлік қоғамдар, бірлескен кәсіпорын); акция дивидендтері; жеке еңбек қызметінен түсетін табыс; тұтынудың қоғамдық формалары, сақтық және мейірімділік қорлары ретінде қарастыруға болады.
Еңбек ақы тікелей еңбек нәтижелерімен байланысқан. Оңтайлы ұйымдастырылған еңбекті төлеу жүйесі жұмыс нәтижелеріне жақсы әсер береді, яғни жұмыскерлердің ынтасын көтереді.
Еңбек ақы - тұтынуға жіберілетін қаржының негізгі бөлігі, ұжымның жұмыс нәтижелеріне тәуелді болатын табыстың бір бөлігі болып табылады және жұмыскерлер арасында істеген еңбек көлеміне және сапасына, салған капитал үлесіне тәуелді бөлінеді.
Еңбекті төлеу қорын қалыптастырудың әртүрлі әдістері бар, оның ішінде әсіресе қолайлы әдіс - нормативті әдіс болып табылады. Бірақ, оны қолданудың бірқатар шарттары бар: 1) нормативтер тұрақты, ұзақ мерзімді болу керек, өндіріс көлемінің өзгеруі ұжымның еңбек жағдайларымен байланысты болмайтын факторлар әсерінен ғана болады. 2) нормативтер жеке емес топтық болу керек.
Экономикасы дамыған елдерде еңбек ақыны ұйымдастырудың икемді тәсілдері қолданылады, яғни еңбек ақы мөлшері шаруашылық қызмет нәтижелеріне, өндіріс нәтижелігіне тәуелді болу керек. Оны ұжымды келісім шарт арқылы іске асыруға болады. Бұл келісім шартта еңбекті төлеу ережелері, еңбек ақы деңгейі мен еңбек нәтижелері арасында тура тәуелділікті белгілеу қажет.
Еңбекті төлеудә ұйымдастыру келісіні көздейді:
кәсіпорын жұмыскерлерінің еңбегін төлеу формаларын және жүйелерін анықтау;
кәсіпорын жұмыскерлерінің жеке жетістіктері үшін қосымша берілетін төлемдердің шарттарын және көлемін анықтау;
қызметкерлердің лауазымдық жалақылар жүйесін құрастыру;
жұмыскерлерге сый-ақы берудің көрсеткіштерін және жүйесін дәлелдеу.
Еңбекті төлеу қағидалары:
шығындар және нәтижелер бойынша төлеу қағидасы;
өндіріс нәтижелігінің өсуі негізінде еңбекті төлеу деңгейін көтеру қағидасы;
қоғамдық еңбек өнімділігі өсімінің еңбек ақы өсімінен жоғары болу қағидасы;
еңбек нәтижелегін өсіруге материалдық мүдделіктің болуы қағидасы.
Дұрыс ұйымдастырылған еңбек ақы жүйесі жұмыскерлерді еңбек өнімділігін өсіруге және біліктілікті көтеруге ынталандырады.

Еңбек ақы түрлері, еңбекті төлеу формалары, жүйелері
Еңбек ақыны тарифтік және тарифсіз жүйелер бойынша ұйымдастыруға болады.
Тарифтік жүйе
Тарифтік жүйе келесі элементтерден тұрады:
1. Тарифтік-біліктілік анықтамалық (ТБА) - әртүрлі жұмыстардың сипаттамасы және осы жұмыстарды орындайтын жұмысшыларға қойылатын талаптар бар құжат. Әр жұмысқа сәйкес бііліктілік разряды көрсетіледі. Бұл құжатты жұмысшылар еңбегін тарифтеу, яғни нақты разрядты беру үшін қолданады.
2. Тарифтік сетка - бұл тарифтік разрядтар мен оларға сәйкес болатын тарифтік коэффициенттердің шкаласы. Тарифтік коэффициент - эберілген разрядтың ставкасы бірінші разряд ставкасынан қаншаға артық екенін көрсететін шама. Жалпы алғанда 21 разряд бар.
3. Тарифтік ставка - уақыт бірлігі үшін анықталған еңбекті төлеу шамасы. Тарифтік ставка минимальды еңбек ақы деңгейімен байланысты болады. Ол үкіметпен белгіленеді және инфляцияға байланысты мерзім сайын индексацияланады.
4. Аудандық коэффициент - жергілікті климаттық және басқа жұмыс шарттарын есебке алады.

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

Негізгі еңбек ақы Қосымша еңбек ақы
Қосымша төлемдер, тарифтік қорға
Тарифтік қор
Сағаттық еңбек ақыға қосымша төлемдер
Күндік еңбек ақыға қосымша төлемдер

Айлық еңбек ақы

Күндік еңбек ақы
Сағаттық еңбек ақы

Тарифтік қорға қосымша төлемдерге ТБА мен көзделмеген жұмыс үшін берілетін төлемдер кіреді (түнде жұмыс істеген үшін, оқушыларды оқыту үшін, бригадаға басшылық жасау үшін, жұмыс зияндылығы және т.с.с үшін).
Сағаттық еңбек ақыға қосымша төлемдерге орындалмаған еңбек үшін емес, заңмен белгіленген жағдайлар үшін берілетін төлемдер ( 1 күн ішінде мемлекеттік, қоғамдық міндеттерді орындау үшін, 1 күн ішінде әкімшілік рұқсатпен алынған демалыстар үшін, кәсіпорын жауапты болған тоқтап қалулар үшін және т.с.с.).
Күндік еңбек ақыға қосымша төлемдер - бұл сағаттық еңбек ақыға берілетін төлемдер сияқты, бірақ бір күннен артық уақыт үшін.

Одан кейін әр жұмыс орны бойынша минимальды еңбек ақы мөлшерін анықтайды. Ол үшін бір жұмыс орын баллдарының минимальды сомасын бір балл құнына көбейтеді. Сосын еңбек ақының жоғарғы мөлшерін табады, ол үшін жұмыс орынның максимальды балл санын бір балл құнына көбейтеді.
Еңбек ақы пайда бөлігі ретінде анықталады. Әр жұмыскерге белгілі бір балл мөлшері беріледі тіркеледі. Барлық баллдар кәсіпорын бойынша қосылады да бір балға саналған пайда үлесін табады:

Еңбекті төлеудің айлықтар жүйесі.
Бұл ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.