Жапырак

Жоспар
Кіріспе

Жұмыстың тиянақты сипаттамасы.
Бұл жұмыста жапырақтың қасиеттері зерттелген. Жалпы физикалық заңдылықтарын, қасиеттерін зерттеуге арналған шетел ғалымдарының жұмыстарына шолу жасалынған. Сонымен бірге жапырақтың пайдасы және қолданылуы көрсетілген.
Тақырыптың таңдалу өзектілігі.
Ауасыз жерде балмайды. Оның негізі көзі өсімдіктердің жапырағы. Сол себепті өсімдіктерді қорңау мәселесі мемлекеттік маңызды іске айналды. Бұл мәселені шешу үшін жапырақтың қасиеттерін тоық зерттеу керек. Сонымен бірге ғалымдардың айтуынша қазіргі заманда, өндірістің даму барысында бүкіл әлемде ауаның ластануы жоғарылып кетті. Яғни, осыдан үлкен экологиялық қауіптілік туады. Сондықтан жапырақтың барлық қасиетін түсіну үшінғ кейін осы мәселенің шешімін табу мақсатында, осы тақырыпқа қызығушылық танытты.
Жұмыстың мақсаты:
1. Жапырақтың қасиетін зерттеу.
2. Жапырақтың түрлерін анықтау.
3. Жапырақта жарықта крахмал түзілуін зерттеу.
4. Фотосинтез кезінде оттегң бөлінетінін дәлелдеу.
5. Жапырақтаң суды буландыруын анықтау.
6. Жапырақтың пайдасы және қолданылуын көрсету.

Жапырақ жайлы не білеміз?
Жайқалса жасыл желек жапырағын,
Ажарланып кетеді-ау атырабым.
Табиғаттың осындай сұлулығын,
Сақтауға барша жанды шақырамын.

Жапырақ өоймасы ғой таза ауаның,
Таза ауа қазынасы жан дауының.
Ағаш егіп, ұрпаққа мирас етсек,
Алармыз бір Алланың мы. Сауабын!

Жапыраққа зор мән беріп, қаралық,
Жапырақ тұр, күн нұрынан нәр алып,
Жапырақтан бөлінетін оттегі,
Тазартады ауамызға таралып.
(Р. Сәтімбеков.)
Жапырақ – өсімдіктіің жасыл желегі, ең қажетті сүшесі. Көктемже өсімдіктер бүршіқ жарғанда оның сыртандағы қабыршақтары түсіп қалады. Бүршік ішіндегі жас жапырақтар бостандыққа шыққандай бүктеуін жазып, тез өсе бастайды. Жапырақ өсуі алдымен ұшынан басталып, содан соң негізі, ең соңында сағағы өседі. Жапырақтың мөлшері белгілі шегіне жеткенде өсуін тоқтатады.
Жапырақтың сыртқы құрылысы. Жапырақ тақтадан және сағақтан тұрады. Жапырақтың кеңейген бөлімі – тақтасы, сабаққа бекінетін жіңішке бөлігі сағағы деп аталады.

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. ӘДЕБИ ІЗДЕНІСТЕР МЕН НАҚТЫЛАРДЫҢ
(ОТАНДЫҚ ЖӘНЕ ШЕТЕЛДІК) ЗЕРТТЕУ КЕЗІНДЕГІ ӘСЕРІ
2. ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН АЙСМАҒЫНДАҒЫ
ӨСІМДІКТЕР ӘЛЕМІН ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ОНЫ САҚТАУ МӘСЕЛЕРІ
3. ТӘЖІРИБЕЛІК НӘТИЖЕЛЕР.

ҚОРЫТЫНДЫ.

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР.

КІРІСПЕ
Жұмыстың тиянақты сипаттамасы.
Бұл жұмыста жапырақтың қасиеттері зерттелген. Жалпы физикалық заңдылықтарын, қасиеттерін зерттеуге арналған шетел ғалымдарының жұмыстарына шолу жасалынған. Сонымен бірге жапырақтың пайдасы және қолданылуы көрсетілген.
Тақырыптың таңдалу өзектілігі.
Ауасыз жерде балмайды. Оның негізі көзі өсімдіктердің жапырағы. Сол себепті өсімдіктерді қорңау мәселесі мемлекеттік маңызды іске айналды. Бұл мәселені шешу үшін жапырақтың қасиеттерін тоық зерттеу керек. Сонымен бірге ғалымдардың айтуынша қазіргі заманда, өндірістің даму барысында бүкіл әлемде ауаның ластануы жоғарылып кетті. Яғни, осыдан үлкен экологиялық қауіптілік туады. Сондықтан жапырақтың барлық қасиетін түсіну үшінғ кейін осы мәселенің шешімін табу мақсатында, осы тақырыпқа қызығушылық танытты.
Жұмыстың мақсаты:
1. Жапырақтың қасиетін зерттеу.
2. Жапырақтың түрлерін анықтау.
3. Жапырақта жарықта крахмал түзілуін зерттеу.
4. Фотосинтез кезінде оттегң бөлінетінін дәлелдеу.
5. Жапырақтаң суды буландыруын анықтау.
6. Жапырақтың пайдасы және қолданылуын көрсету.

Жапырақ жайлы не білеміз?
Жайқалса жасыл желек жапырағын,
Ажарланып кетеді-ау атырабым.
Табиғаттың осындай сұлулығын,
Сақтауға барша жанды шақырамын.

Жапырақ өоймасы ғой таза ауаның,
Таза ауа қазынасы жан дауының.
Ағаш егіп, ұрпаққа мирас етсек,
Алармыз бір Алланың мы. Сауабын!

Жапыраққа зор мән беріп, қаралық,
Жапырақ тұр, күн нұрынан нәр алып,
Жапырақтан бөлінетін оттегі,
Тазартады ауамызға таралып.
(Р. Сәтімбеков.)
Жапырақ - өсімдіктіің жасыл желегі, ең қажетті сүшесі. Көктемже өсімдіктер бүршіқ жарғанда оның сыртандағы қабыршақтары түсіп қалады. Бүршік ішіндегі жас жапырақтар бостандыққа шыққандай бүктеуін жазып, тез өсе бастайды. Жапырақ өсуі алдымен ұшынан басталып, содан соң негізі, ең соңында сағағы өседі. Жапырақтың мөлшері белгілі шегіне жеткенде өсуін тоқтатады.
Жапырақтың сыртқы құрылысы. Жапырақ тақтадан және сағақтан тұрады. Жапырақтың кеңейген бөлімі - тақтасы, сабаққа бекінетін жіңішке бөлігі сағағы деп аталады.
Жапырақ тақтасының пішіні. Өсімдік түріне қарай жапырақ тақтасының пішіндері әр түрлі. Қарағай, шырша және т.б. Ине тәрізді; бидай, қарабидай, жүрегі, арпа, таспа тәрізді. Жөке, гүлшетен, жүрек пішінді; құсық - шөп, бүйрек пішінді; шырмауық, жебе тәрізді.
Жай және күрделі жапырақтар.
Бір ғана тақсасы бар жапырақты жай жапырақ дейді (мысалы, терек, қарағаш, қайың, жөке ағаштары, т.б.)
Бір сағақта 2, оданда көп майда шапырақшалар болса күрделі жапырақ дейді. Жапырақшаларының әрқайсысы өз алдына жеке - жеке түседі. Жапырақшаларының орнасуына қарай: үш құлақты күрделі, саусақ салалы күрделі, қауырсын тәрізді күрделі деп бөлінеді.
Жапырақтың жүйекеленуі. Жүйкелену деп өткізгіш шоқтардың жапырақ тақтасына орналасуын айтады. Жүйкелердің қызметі: 1) жапырақ қабаттарына су мен онда еріген минералды тұздар жеткізіледі; түзілген органикалық заттар басқа мүшелеріне таралады; 2)жапыраққа беріктік қасиет береді.
Жүйкелену біренеше типке бөлінеді; 1)қауырсын тәрізді торлы жүйкелену; 2)саусақ салалы жүйкелену; 3)параллель жүйкелену; 4) доғалы жүйкелену.
Жапырақтар пішіндері неге өзгереді?
Жапырақтардың сабаққа орнадласуында белгәлә бәр зандылық бар. Бұрын шыққан жапырақтары кейінгілеріне көлеңке түсірмейтіндей ретпен бекінеді. Сондықтан жапырақ тақталары қанша көлемді болғанымен, бәрі күн жарығымен қамтамасыз етеді. Бекінудің 3 түрі бар: кезектесе, қарама - қарсы және топтана орналасу.
Жапырақ өсімдікке не үшін қажет?!
Жапырақ - тірі а.заларды асыраушы;
Себебі - а) ол тірі ағзаларды қорек болып саналады. Өйткені, жапырақ көміртегінің өос тотығын, суды пайдаланып, күн сәулесінің қатысуымен хлорфилінде қант (глюкоза) түзеді. Бір күнде түзілген глюкозаның біраз бөләгә крахмалға айналып, жапырақта сақталады. Ары қарай крахмалқайтадан глюкозаға айналып, жапырақта сақталады. Ары қарай крахмал қайтадан глюкоза айналып, сабақ пен тамырға қарай қозғалады. Күн сәулесінің қатысуымен жапырақта органикалық заттың тұзілуін фотосинтез дейді. Фотосинтез өсімдңктңғ тек хлорафилі бар мүшесінде ғана жүреді. Жапырақтары болмайтын (кактус) өсімдіктердің сабақтары фотосинтезге қатысады. Жапырақта түсетін күн сәуелесінің мөлшері шамаммен 75№ - дай болса оның, фотасинтезге 3№-ы ғана пайдаланылады Фотосинтездің өніміне вөмірсулармен бірге, тамин қышқылдары заттармен өсімдіктің өзінен басқа жануарлар мен адамдар өоректенеді. Мұндай органикалық заттарды түзуге тек жасыл өсімдіктер ғана қабілетті. Энергияны өсімдік Күн сәулесінең сіңіреді.

Ә) өсімдік тірі ағзалардың тыныс алуына қажетті оттегін бөледі! Мұны фотасинтещдің реакциясынан айқын көруге болады. Фотасинтездің ақырғы нәтижесі:
Көмірқышқыл газ+су, жарық
Қант+газ
Жасыл өсімдік
Б)Өсімдік қоректңк заттарды қорға жинайлы. Қоректік заттар өсңмдіктің жапырағында, сабағында және тамырында жиналады. Жапырақтарғы қор зат ұзақ сақталмайтвндықтан, олар тамыр мен сабаққа өтеді. Өсімдікте сақталатын әрі ерімейтін басты қор зат - крахмал. Крахмал адамдар мен жануарлардың қорек ететін негізі өміні. Зақымданбай қыстап шыққан өсімдіктер қор заттарын пайдаланып, көктемде жас өскіндер дамиды.
Жапырақтар неліктен түседі?
Жапырақтардың түсу себебін үшін үзіліп жерге түскен жапырққа зер салып қаралық! Сағақтың сабаққа бекінген жерң жуандау болады, себебі өсімдікке қажетсіз қалдық заттар кристалл күйінде жапыраққа жиналады. Өоректтік заттар өсімдіктің мүшелеріне жиналады, жапыраққа тек қалдық заттар ғана болады. Жапырақты сабақтан ажырату үшін сағақтың сабаққа бекінген жерінен пішіндері адам танығысыздай болып өзгереді. Әдетте, жапырақ негізі үш қызмет атқарады: фотасинтез, суды, буландыру және тыныс алу.
Жапырақтың өсуі, тіршілік ету ұзақтығы. Жапырақ ағаштың бір жылдық өркенінде түзіледі. Алдымен жапырақ ұшынан өседі. Өсуі 30-40 күнге созылажы. Жапырақтың тіршілік ету мерзімі бірнеше айдан 15 жылға дейін созылады. Кәдімгі қарағай қылқанының тіршіліі ету ұзақтығы 2-4 жыл; Кавказ самырсыны 9-13 жыл; Тиса қылқаны 6-10 жыл; шыршада 5-12 жыл; тозды еменде 1-2 жыл; қаражидекте 1-4 жыл.
Жас жеткіншелетер! Уақытты басқа өткізбей табиғаттың таңғажайыптарымен танысыңдар! Табиғатқа жанашырлықпен қараңдар! Қощғалмай тұрғаны болмаса өсімдік әлеміне көп сырлар жатыр. Қосымша әдебиеттерді көбірек оқыңдар! Сонда ғана Отанымыздың сан алуан табиғатымен үндесе аласыңдар.

Тіршіліктің тірегі де қсімдік,
Сабақтары көкке қарай өссін тік.
Адамдарға тарту еткен таза ауа,
Ну орманды жаппай кесу не сұмдық!

О, табиғат, тіршілікке бесік болған мекенім,
Құшағыннан нәр аламын, мұратыма жетемін.
Аялаймын алақанмен ұл-қызымдай үйдегі,
Азаматтық борышым-қорғаушың боп өтемін!
(Р. Сәтімбеков)

Жапырақтың ішкі құрылысы.
Жапырақтың ішкі құрлысымен толық танысу үшін тақтасынан жұқалап көлденек кесінді жасап, микроппен қараймыз. Микроскоптан мөлдір, түссіз үстіңгі және астыңғы өңі мен қалың, жұмсақ ортаңғы қабаты көрінеді.
(Сурет - 1)

Өсімдік керексіз заттардын сырқа шығара ма?
Ағаштар мен бұталар күзде жапырақтарын түсіріп, сидиып тек сұлбасы ғана қалатыны бәрімізге белгілі. Күз дегенде көз алдымызға тек сарғайған жапырақтар ғана елестейді. Шын мәнінде солай ма? Жапырақтар неге сарғаяды?
Жапырақ жасушаларында хлорофилл дәндері болғандықтан жарықта фотосинтез процесі жүріп, органикалық заттар түзіледі. Хлорофил дәндері бірде бұзылып, бірде қайта түзіліп, өзгеріп отыразы. Хлорофиллден басқа сары, қызғылт-сары түсті бяғыш заттар бар. Хлорофилл басым болғандықтан сары пигмент байқалмайды. Күзде, жапырақ сағағында жапырақты сабақтан ажырататын тоз қабаты пайда болғанда, жапырақта хлорофиллдің түзілуі тоқталады. Бұл мезгілде жапырақта жасыл түстен гөрі сары түсі басым болады.
Күзде жапырақтар қызғылт-қоңыр, қызыл түске де боялады. Мысалы; үйеңкі, көктерек, жабайы жүзім, сары өрік, т.б. Жапырақтарды қызыл түске боятын зат антоциан деп аталады. Антоциан - жасуша шырынында еріген ерекше бояғыш зат. Ол кейде кристалл түрінде де кездеседі. Температура төмендесе жасуа шырында
Антоциан заты түзіледі. Жапырақтардың сарғайып, қызыл түске боялы өсімдіктің қысқы тыныштың қалпына көшуге дайындығын аңғартады.
Барлық өсімдіктер күзде жапырақтарын түсіре ме?
Мәңгі жасыл деп аталатын өсімдіктер жапырақтарын жыл сайын түсіре бермейді, себебі жапырақтың сыртқы қабықшасының жазушалары ұсақ, қабықшасы қалың, оның сыртын сірқабығы қаптан тұрады. Лептесіктің іші шайырға толы және сірқабықтың тереңірек қабатына орналасады. Шайыр суды аз буландыруға көмектеседі: сірқабықтаң астыңғы жағында тағы бір оңасты ұлпа бар. Ол жалпақ жапырақты өсімдіктерде болмайды. Кейбір түлерінде оңасты ұлпа жасушалары үш қабаббы болады.
Мәңгі жасыл өсімдіктерге қарағай, шырша, самырсын, балқарағай, базарша, арша дәне т.б. жатады. Олардың жапырақтары ине тәрізді жіңішке болғандықтан қылқан жапырақты деп атайды.
Өсімдіктердің вегетативтік органдырының бірі - жапырақта негізінен тіршілікке қажетті үш процесс жүреді. Олар: фотосинтез, суды буландыру, газ алмасу.
Фотосинтез - жарық энергиясының, көмір қышқыл газы мен судың қатысумен жасыл өсімдіктердің органикалық заттар процессі К.А.иТимирязев жасыл жапырақтар табиғи жағдайда органикалық емес заттардан органикалық зат түзетін бірден-бір лаборатория деп атап көрсетті.
Транспирация немесе судың булануы да жапырақ арқылы реттеліп отырады. Сонымен бірге, жапырақта тотығу (тыныс алу) процесі кезіне организмнің тіршілігі үшін өте қажетті энергия босап шығады. Басқа органдағы сияқты жапырақта да қоректік заттар қоры жиналады.
Гүлдеп, жеміс беретін жапырақтар.
Нигерия мен Камерунда биіктігі 3,5 метрге жететін филлоботрий ағашы өседі. Жапырағаның ұзындығы 1м, ені 18см, олар бұтақтарының ұштарына топтанын орналасқан. Ені 1см-ге жететін гүлдері жапырақ алақанының үстіңгі бетінің негізгі жүйкелеріне орналасқан. Гүлдерінің тостағаншалары мен күлтелері күлгін-қызғылт түсті, аталықтары ақшы - қоңыр түсті, аналықтың жатыны ақшыл - қызыл, мойны күлгін - қызыл. Жемісі - ұсақ қауашақ. Дәл осындай жапырақ гингода кездеседі. Өсімдіктер арасында мұндай құбылыс өте сирек кездеседі.
Етті жапырақтар.
Жоғарыда жапырақтың қызметіне тоқталғанда оның басқа органдар сияқты бойына қоректік заттар қорын жинайтыны да айтылған еді. Мысалы, капуста кочаны - бойына қоректік зат жинаған етті жапырақтар, сол сияқты пияздың етті қабықтары да - жапырақ. Агава, алоэ, сары салма (очиток), қоянот (молодило) өсімдіңтерінің жапырақтары да етті, шырынды. Қуаңшылық кезінде бойындағы шырын, қор заттарын организм пайдаланып тіршілік етеді.
Шырынды жапырақтар.
Ылғазы аз, су жетіспеін құрғақшылық жерлерде өсетін өсімдіктер мүшелеріне (сабағына, жапырғына) су қорын жинайды. Су қорын жинайтындарды - шырынды немесе суккулентті (латынша суккулентус - шырынды) өсімдіктер дейді. Бұл өсімдіктердің ұлпаларында болатын созылмалы шырышты заттар судың сақталуын қамтамасыз етеді. Шырынжы жапырақты өсімдіктерге сораң, семізот, жасылшөп, бозкілемдерден басқа, болмеде өсетін алоэ, агава, каланхоэ де жатады.
Жәндіктермен қоректененін өсімдіктердің жапырақ сағағы, тақтасы пішінін өзгертіп, аулағыш құраоға айналған. Түрі өзгерген жапырақтар кәжімгі біз көріп жүрген жапырақтарға мүлдем ұқсамайлы. Олар - дүңгіршекке, түтікке, қалаққа, дорбаға және т.б. заттарға ұқсайды. Сазды, батпақты жерлерде көбіне азотты қосылыстардың тұздары жетіспейді. Мұндай тұздарды өсімдіктер жәндіктердәң денесінен сіңіруге мәжбүр болады. Осынған байланысты жәндікпен қоректенетін өсімдіктер маса, шыбын, шіркей, ұсақ шаяндар т.б. аулайжы. Бұл өсімдіктердің аулағаш құралы жапырақ болып саналады.
Жарықта өсетін жапырақтар.
Күн сәулесі мол түсетін дерлерде өсетін өсімдіктердің жапырақтарында бағаналы жасушаоар 2-3 қатар болып орналасқан. Жанаспалы саны да көп.
Көлеңкеде өсетін өсімдіктер.
Көлеңкеде өсетін өсімдіктердің жапырақтарында бағаналы жасушалар 1-2 қатар немесе тіпті болмайды да. Хлоропласты ірі, хлорофилдері.
Жапырақтың түр өзгерісі.
Жапырақтың түр өзгерістері тікен, мұртша, қабыршақ, қоректін зат қорын жинайтын жапырақ, насеком ұстаңыш аппарат және т.б. түрінде кездеседі. Мұның өзі өсімдіктің өмір сүру ортасының белгілі жағдайына қарай бейімделуін көрсетеді.
Тікенге айналған жапырақтарда жапырақ жүйкелерінің ұшы тікенге айналса, жапырақ тақсаның жиегі тікенекті болады. Тікенекті жапырақтың өсімдіктіршілідегі маңызы: малға мен болудан қорғау; суды аз буландыру. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.