Қазақстанда арнаулы салық режимдерін ұйымдастыру ерекшеліктері
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1ТАРАУ
САЛЫҚТАР ЭКОНОМИКАЛЫҚ КАТЕГОРИЯ РЕТІНДЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.1 Салықтың әлеуеттік.экономикалық мәні және функциялары ... ... ... ... ...7
1.2 Қазақстан Республикасының салық жүйесі және салық механизмі ... ... 15
1.3 Қазақстан Республикасының салық қызмет орындары, құрылымы, құқығы мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
2 ТАРАУ
ҚАЗАҚСТАНДА АРНАУЛЫ САЛЫҚ РЕЖИМДЕРІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
2.1 Шағын бизнес субъектілеріне арналған арнаулы салық режимі ... ... ... .. 23
2.2 Шаруа (фермер) қожалығына арналған арнаулы салық режимі ... ... ... ...31
2.3 Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғаларға арналған арнаулы салық режимдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
2.4 Кәсіпкерліктің қызметтің жекелеген түрлеріне арналған арнаулы салық режимі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
2.5 Махамбет ауданындағы арнаулы салық режимін пайдаланушы шағын кәсіпкерлік субьектілері бойынша салық түсімдерін талдау ... ... ... ... ... .41
3 ТАРАУ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЛЫҚТЫҚ РЕТТЕУ ЖӘНЕ ОНЫҢ ПРОБЛЕМАЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...45
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...52
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1ТАРАУ
САЛЫҚТАР ЭКОНОМИКАЛЫҚ КАТЕГОРИЯ РЕТІНДЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.1 Салықтың әлеуеттік.экономикалық мәні және функциялары ... ... ... ... ...7
1.2 Қазақстан Республикасының салық жүйесі және салық механизмі ... ... 15
1.3 Қазақстан Республикасының салық қызмет орындары, құрылымы, құқығы мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
2 ТАРАУ
ҚАЗАҚСТАНДА АРНАУЛЫ САЛЫҚ РЕЖИМДЕРІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
2.1 Шағын бизнес субъектілеріне арналған арнаулы салық режимі ... ... ... .. 23
2.2 Шаруа (фермер) қожалығына арналған арнаулы салық режимі ... ... ... ...31
2.3 Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғаларға арналған арнаулы салық режимдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
2.4 Кәсіпкерліктің қызметтің жекелеген түрлеріне арналған арнаулы салық режимі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
2.5 Махамбет ауданындағы арнаулы салық режимін пайдаланушы шағын кәсіпкерлік субьектілері бойынша салық түсімдерін талдау ... ... ... ... ... .41
3 ТАРАУ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЛЫҚТЫҚ РЕТТЕУ ЖӘНЕ ОНЫҢ ПРОБЛЕМАЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...45
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...52
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
Тақырыптың өзектілігі. Салық мәселесі мен салық салудың тамыры ғасырларға тереңдеп кеткен. Ал оларға ғылыми көзқарас XVIІ-XIX ғасырларда пайда болады. Оған дәлелді теориялық экономия классикалық мектебі ағылшын өкілдері еңбегінен табамыз.
Адам Смит өзінің «Халықтар байлығының себептері мен табиғатын зерттеу»-(1776 ж) еңбегінде салықтар жөнінде нақты тұжырымды ойларын берген. Ол салық салудың төрт қағидасын айқындаған, оның осы қағидалары дамыған елдерде салық, салық салудың негізін құрайды.
1. Өзіне бекем мемлекет мүмкіндігіне қарай қабілеті мен күшіне сай үкіметті ұстауға қатысады. Мемлекеттің қорғауы мен қамқорлығын пайдалана отырып, қаржыландыру үкіметтің табысына сай жүзеге асады. Бұл ережені сақтау немесе сақтамау салық салудың тереңдігіне немесе тепе-теңдігіне ұрындырады.
2. Жеке тұлға төлейтін салық міндетті түрде айқын болуы керек. Салық төлеу мерзімі, төлем тәсілі, сомасы - барлығы дерлік төлем төлеуші үшін оның әрі салық болуы және кез-келген адамға да солай.
3. Әрбір алынатын салық белгілі уақытта немесе белгілі тәсілмен төлеуші үшін ыңғайлы кезде барлығын төлейді.
4. Әрбір салық ой елегінен өткізіліп, толғағына толық жеткізілгені дұрыс.
Салық мемлекеттік қаржының негізгі көзі болып табылады немесе ол әр түрлі ұйымдардан міндетті төлемдер түрінде алынады. Салық төлемдері шаруашылық нарықтық немесе нарықтық емес түрі кезінде экономиканы дамытуда маңызды рөл атқарады. Ол өркениеттің дамуына да үлес қосады. Қазіргі өркениетті қоғамда салық мемлекеттік кірістің негізгі көзі. Сонымен қатар салық төлемдері мемлекеттің өндіріске экономикалық жағынан ықпал ету үшін қолданылады және ҒТП-ті дамытуға көмектеседі.
Салық жүйесі қоғамдық – саяси сұраныстардың өзгерісіне қарай икемді, әрі жеңіл бейімделетін және өзгеретін болуы керек. Салық жүйесі жиынтық өнімді
Адам Смит өзінің «Халықтар байлығының себептері мен табиғатын зерттеу»-(1776 ж) еңбегінде салықтар жөнінде нақты тұжырымды ойларын берген. Ол салық салудың төрт қағидасын айқындаған, оның осы қағидалары дамыған елдерде салық, салық салудың негізін құрайды.
1. Өзіне бекем мемлекет мүмкіндігіне қарай қабілеті мен күшіне сай үкіметті ұстауға қатысады. Мемлекеттің қорғауы мен қамқорлығын пайдалана отырып, қаржыландыру үкіметтің табысына сай жүзеге асады. Бұл ережені сақтау немесе сақтамау салық салудың тереңдігіне немесе тепе-теңдігіне ұрындырады.
2. Жеке тұлға төлейтін салық міндетті түрде айқын болуы керек. Салық төлеу мерзімі, төлем тәсілі, сомасы - барлығы дерлік төлем төлеуші үшін оның әрі салық болуы және кез-келген адамға да солай.
3. Әрбір алынатын салық белгілі уақытта немесе белгілі тәсілмен төлеуші үшін ыңғайлы кезде барлығын төлейді.
4. Әрбір салық ой елегінен өткізіліп, толғағына толық жеткізілгені дұрыс.
Салық мемлекеттік қаржының негізгі көзі болып табылады немесе ол әр түрлі ұйымдардан міндетті төлемдер түрінде алынады. Салық төлемдері шаруашылық нарықтық немесе нарықтық емес түрі кезінде экономиканы дамытуда маңызды рөл атқарады. Ол өркениеттің дамуына да үлес қосады. Қазіргі өркениетті қоғамда салық мемлекеттік кірістің негізгі көзі. Сонымен қатар салық төлемдері мемлекеттің өндіріске экономикалық жағынан ықпал ету үшін қолданылады және ҒТП-ті дамытуға көмектеседі.
Салық жүйесі қоғамдық – саяси сұраныстардың өзгерісіне қарай икемді, әрі жеңіл бейімделетін және өзгеретін болуы керек. Салық жүйесі жиынтық өнімді
. «Салық және бюджетке түсетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасының кодексі (Салық кодексі)
2. Ермекбаева Б.Ж. Салықтар және салық салу -Алматы: Қазақ университеті, 2003.
3.Идрисова Э.К.Налоговое регулирование предпринимательской деятельности в сфере малого и среднего бизнеса - Алматы: Каржы-Каражат, 1999.
4. Карагусова Г. Налоги: сущность и практика использования- Алматы, Каржы- Каражат, 1999.
5. Құлпыбаев С. Қаржы. Оқулық. – Алматы: Экономика, 2005 жыл
6. Финансы. Учебник для вузов. Под ред. М.В.Романовского идр. – М.: Перспектива, «Юнити», 2000.
7. Финансы. Под ред.В.М. Родионовой. – М.: Финансы и статистика, 1993
8. Н.Е.Заяц Н.Е.Теория финансов.Учебное пособие.– Минск: Высш шк., 1998
9. Найманов С.М.. “Салық құқығы ” Алматы 2005 жыл
10. Эклунд К. Эфективная экономика М:. Экономика, 1991, 270 стр.
11. Әкімжанов Қ. “Салық негіздері” Алматы, 1997.
12. Жүнісов С., Мәмбетов Ұ. “Нарықтық экономика негіздері” Алматы, 1994.
13. Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы. Учебник для вузов. – Алматы: “Экономика”, 2001
14. Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы. Учебник для экономических специальностей вузов. – Алматы, Қаржы-Қаражат, 1997
15. Мельников В.Д., Ли В.Д. Общий курс финансов. Учебник. – Алматы, Институт развития Казахстана
16. Интыкбаева С.Ж. Фискальная политика и ее роль в обеспечении устойчивого развития экономики Казахстана. Алматы:Қаржы-Қаражат, 2002.
17. Кучукова Н.К. Макроэкономические аспекты реформирования финансово-кредитной системы РК в условиях переходак рыночной экономике. – Алматы: Гылым, 1994.
18. Маянлаева Г.И. Организация страхового дела в Республике Казахстан.- Алматы: ТОО ЛЕМ, 2000.
19. Сейдахметова Ф.С. «Налоги в Казахстане» Учебное пособие – Алматы: «LEM» - 2002 год. 56 б.
20. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың “Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы”атты Қазақстан халқына Жолдауы, Астана 2006 жылғы 1 наурыз.
21. Худяков А.И. «Налоговое право РК» Алматы, «Жеті жарғы», 1998.
22. Мещярякова О.В. Налоговые системы развитых стран мира. Справочник- М.: Фонд: «Правовая культура», 1995.
23. Оспанов М.Т. Налоговая реформа и гармонизация налоговых отношений. – С-Птб. Госудраственный университет экономики и финансов, 1997.
24. Карагусова Г.«Экономическая сущность налогов» А.:Каржы-Каражат, 94.
25. Киперман Г.Я., Тимофеева О.А. «Налоги в рыночной экономике».М: «Финансы и статистика», 1993г.
26. Мельников В.Д. «Государственное финансовое регулирование экономики Республики Казахстан» - «Қаржы-Қаражат» 1995г.
27. Мещерякова О. «Налоговая система развитых стран мира» справочник. Москва 1995г.
28. Оспанов М. «Методологические и концептуальные основы Кодекса Республики Казахстан о налогах и другие платежах в бюджет». Издательство «Қаржы»-1995г.
29. Оспанов М. «Проблемы совершенствования системы управления налогами в РК» Алматы, 1996 год.
30. Әліпбай С. "Егемен Қазақстан"-14 наурыз 2006ж.3 бет
31. Порохов Е. Финансовое понятие налога// Вестник Министерство юстиции.1999ж, №211, 37 бет
32. Кочетков А.И. Налогообложение предпринимательской деятельности. М., 1994. 5 бет
2. Ермекбаева Б.Ж. Салықтар және салық салу -Алматы: Қазақ университеті, 2003.
3.Идрисова Э.К.Налоговое регулирование предпринимательской деятельности в сфере малого и среднего бизнеса - Алматы: Каржы-Каражат, 1999.
4. Карагусова Г. Налоги: сущность и практика использования- Алматы, Каржы- Каражат, 1999.
5. Құлпыбаев С. Қаржы. Оқулық. – Алматы: Экономика, 2005 жыл
6. Финансы. Учебник для вузов. Под ред. М.В.Романовского идр. – М.: Перспектива, «Юнити», 2000.
7. Финансы. Под ред.В.М. Родионовой. – М.: Финансы и статистика, 1993
8. Н.Е.Заяц Н.Е.Теория финансов.Учебное пособие.– Минск: Высш шк., 1998
9. Найманов С.М.. “Салық құқығы ” Алматы 2005 жыл
10. Эклунд К. Эфективная экономика М:. Экономика, 1991, 270 стр.
11. Әкімжанов Қ. “Салық негіздері” Алматы, 1997.
12. Жүнісов С., Мәмбетов Ұ. “Нарықтық экономика негіздері” Алматы, 1994.
13. Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы. Учебник для вузов. – Алматы: “Экономика”, 2001
14. Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы. Учебник для экономических специальностей вузов. – Алматы, Қаржы-Қаражат, 1997
15. Мельников В.Д., Ли В.Д. Общий курс финансов. Учебник. – Алматы, Институт развития Казахстана
16. Интыкбаева С.Ж. Фискальная политика и ее роль в обеспечении устойчивого развития экономики Казахстана. Алматы:Қаржы-Қаражат, 2002.
17. Кучукова Н.К. Макроэкономические аспекты реформирования финансово-кредитной системы РК в условиях переходак рыночной экономике. – Алматы: Гылым, 1994.
18. Маянлаева Г.И. Организация страхового дела в Республике Казахстан.- Алматы: ТОО ЛЕМ, 2000.
19. Сейдахметова Ф.С. «Налоги в Казахстане» Учебное пособие – Алматы: «LEM» - 2002 год. 56 б.
20. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың “Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы”атты Қазақстан халқына Жолдауы, Астана 2006 жылғы 1 наурыз.
21. Худяков А.И. «Налоговое право РК» Алматы, «Жеті жарғы», 1998.
22. Мещярякова О.В. Налоговые системы развитых стран мира. Справочник- М.: Фонд: «Правовая культура», 1995.
23. Оспанов М.Т. Налоговая реформа и гармонизация налоговых отношений. – С-Птб. Госудраственный университет экономики и финансов, 1997.
24. Карагусова Г.«Экономическая сущность налогов» А.:Каржы-Каражат, 94.
25. Киперман Г.Я., Тимофеева О.А. «Налоги в рыночной экономике».М: «Финансы и статистика», 1993г.
26. Мельников В.Д. «Государственное финансовое регулирование экономики Республики Казахстан» - «Қаржы-Қаражат» 1995г.
27. Мещерякова О. «Налоговая система развитых стран мира» справочник. Москва 1995г.
28. Оспанов М. «Методологические и концептуальные основы Кодекса Республики Казахстан о налогах и другие платежах в бюджет». Издательство «Қаржы»-1995г.
29. Оспанов М. «Проблемы совершенствования системы управления налогами в РК» Алматы, 1996 год.
30. Әліпбай С. "Егемен Қазақстан"-14 наурыз 2006ж.3 бет
31. Порохов Е. Финансовое понятие налога// Вестник Министерство юстиции.1999ж, №211, 37 бет
32. Кочетков А.И. Налогообложение предпринимательской деятельности. М., 1994. 5 бет
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...3
1ТАРАУ
САЛЫҚТАР ЭКОНОМИКАЛЫҚ КАТЕГОРИЯ РЕТІНДЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.1 Салықтың әлеуеттік-экономикалық мәні және
функциялары ... ... ... ... ...7
1.2 Қазақстан Республикасының салық жүйесі және салық
механизмі ... ... 15
1.3 Қазақстан Республикасының салық қызмет орындары, құрылымы,
құқығы мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..19
2 ТАРАУ
ҚАЗАҚСТАНДА АРНАУЛЫ САЛЫҚ РЕЖИМДЕРІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2.1 Шағын бизнес субъектілеріне арналған арнаулы салық
режимі ... ... ... .. 23
2.2 Шаруа (фермер) қожалығына арналған арнаулы салық
режимі ... ... ... ...31
2.3 Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғаларға арналған
арнаулы салық
режимдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... 35
2.4 Кәсіпкерліктің қызметтің жекелеген түрлеріне арналған арнаулы
салық
режимі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
2.5 Махамбет ауданындағы арнаулы салық режимін пайдаланушы шағын
кәсіпкерлік субьектілері бойынша салық түсімдерін
талдау ... ... ... ... ... .41
3 ТАРАУ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЛЫҚТЫҚ РЕТТЕУ ЖӘНЕ ОНЫҢ
ПРОБЛЕМАЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...45
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .52
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
5
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Салық мәселесі мен салық салудың тамыры
ғасырларға тереңдеп кеткен. Ал оларға ғылыми көзқарас XVIІ-XIX ғасырларда
пайда болады. Оған дәлелді теориялық экономия классикалық мектебі ағылшын
өкілдері еңбегінен табамыз.
Адам Смит өзінің Халықтар байлығының себептері мен табиғатын зерттеу-
(1776 ж) еңбегінде салықтар жөнінде нақты тұжырымды ойларын берген. Ол
салық салудың төрт қағидасын айқындаған, оның осы қағидалары дамыған
елдерде салық, салық салудың негізін құрайды.
1. Өзіне бекем мемлекет мүмкіндігіне қарай қабілеті мен күшіне сай
үкіметті ұстауға қатысады. Мемлекеттің қорғауы мен қамқорлығын пайдалана
отырып, қаржыландыру үкіметтің табысына сай жүзеге асады. Бұл ережені
сақтау немесе сақтамау салық салудың тереңдігіне немесе тепе-теңдігіне
ұрындырады.
2. Жеке тұлға төлейтін салық міндетті түрде айқын болуы керек. Салық
төлеу мерзімі, төлем тәсілі, сомасы - барлығы дерлік төлем төлеуші үшін
оның әрі салық болуы және кез-келген адамға да солай.
3. Әрбір алынатын салық белгілі уақытта немесе белгілі тәсілмен төлеуші
үшін ыңғайлы кезде барлығын төлейді.
4. Әрбір салық ой елегінен өткізіліп, толғағына толық жеткізілгені
дұрыс.
Салық мемлекеттік қаржының негізгі көзі болып табылады немесе ол әр
түрлі ұйымдардан міндетті төлемдер түрінде алынады. Салық төлемдері
шаруашылық нарықтық немесе нарықтық емес түрі кезінде экономиканы дамытуда
маңызды рөл атқарады. Ол өркениеттің дамуына да үлес қосады. Қазіргі
өркениетті қоғамда салық мемлекеттік кірістің негізгі көзі. Сонымен қатар
салық төлемдері мемлекеттің өндіріске экономикалық жағынан ықпал ету үшін
қолданылады және ҒТП-ті дамытуға көмектеседі.
Салық жүйесі қоғамдық – саяси сұраныстардың өзгерісіне қарай икемді,
әрі жеңіл бейімделетін және өзгеретін болуы керек. Салық жүйесі жиынтық
өнімді қалыптастыратын қайта бөлінуді қамтамасыз етуі қажет және
мемлекеттік экономикалық саясаттың тиімді құралы болғаны жөн.
Қазақстан Республикасының Президенті өткен жылы өзінің 2006 жылдың 1
наурызындағы “Қазақстаннның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің
қатарына кіру стратегиясы” атты Қазақстан халқына Жолдауында “Ел
экономикасындағы өрлеудің тұрлаулы әрі серпінді сипатын ұстап тұру үшін
мемлекет қазынагерлік, ақша-несие саясатының, өндірістің негізгі
факторларын тиімді қайта бөлуді мемлекеттік реттеу тетіктерін пайдаланып,
жоғары сапалы өнім мен қызметке деген сұранысты көтермелеп отыруға
міндетті. Қазақстан экономикасын алдағы уақытта одан әрі жаңарту мен
әртараптандыру мақсатында нақтылы тұрғыда мынадай басым бағыттарға баса
көңіл бөлген” деп бастап, тиімді салық саясатын жүргізу үшін ол өз сөзін:
“Салық және кеден саясатын реформалау күллі экономикалық жаңару саясатының
маңызды құралы болуы керек.
Экономикамыздың жаңа салаларын әртараптандыру мен дамытуды
ынаталандыру, бұл салаларға шетел капиталы мен соны ілімді тарту мақсатында
икемді салық және бюджет саясатын тиімді пайдалану маңызды.. Қатаң бюджет
және салық тәртібі сақталуға тиіс” жалғастырды[1]. Міне осындай талап
қойылу жағдайында “Қазақстанда арнаулы салық режимдерін ұйымдастыру
ерекшеліктері” тақырыбы өте өзекті болып табылады.
Бүгінде Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің микро және
макро экономикалық мән-жайларын тереңдетіп ойластыру, монополияны тежеу
және адал бәсекелестікті жандандыру мақсатында, сондай-ақ шағын
кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау және ынталандыру саясатына байланысты олар
үшін салық міндеттемелерін орындаудың айрықша режимі белгіленгендіктен оны
қолдану жолдарының ерекшеліктерін көрсетудің маңызды.
Салық жүйесінде жүргізілген реформалар, заңдық тұрғыдан жетілдіру
Қазақстандық салық салуға халықаралық қағидаларды енгізіп, салық
заңнамаларын анық, түсінікті және қарапайым етіп, салық енжарлығының орнын
салық оптимизмі басты. Заңдық және өзге де нормативтік базаның іргетасы
Қазақстан Республикасының Салық және Кеден Кодекстері болып табылады.
Мемлекет әсіресе шағын бизнеске қатысты реттеуге басым көңіл бөлгені жөн
болады, себебі, біріншіден, шағын және орта бизнес өрісіндегі қызметті
салықтық реттеу мәселесі маңызды болып табылады. Екіншіден, кәсіпкерліктің
дамуы Қазақстан экономикасының тиімді алғышартын қалыптастырып, жеке
меншік және кәсіпкерліктің жаңа нысандарының қалыптасуы, тұрақтылық
негізінде, қоғамның тұрақты дамуына кепіл береді. Үшіншіден, тек шағын және
орта бизнес өрісіндегі қызметті салықтық реттеу қоғамдық өндірістің ерекше
сала ретінде қалыптасуы, жаңа экономикалық, әлеуметтік жағдай болып
табылады.[2]
Диплом жұмысының мақсаты – салық төлеушілердің жекелеген санаттары үшін
белгіленетін және салықтардың жекелеген түрлерін есептеу мен төлеудің,
сондай-ақ ол бойынша салық есептемесін берудің оңайлатылған тәртібін
қолдануды көздейтін арнаулы салық режимін қолдану арқылы бюджетпен есеп
айырысудың ерекшелігін оның маңызды тұстарын белгілеумен көрсету.
Осы айтылған мақсатқа сәйкес диплом жұмысының алдына қойылған міндеттер:
1) Жалпы салықтарды, салық жүйесін теориялық тұрғыдан қарастыру;
2) Арнаулы салық режимдерінің мәні мен маңызын ашу;
3) Арнаулы салық режимдерінің түрлерін бөле отырып, олардың
айырмашылықтарын көрсету;
4) Нақты обьектінің мәліметтері мысалында арнаулы салық режимдері бойынша
түскен салықтарға талдау жүргізу;
5) Салық жүйесін жетілдіру жолдарын қарастыру және проблемаларды айқындау.
Диплом жұмысының зерттеу обектісі– Махамбет аудандық салық комитеті.
Диплом жұмысының зерттеу мән-мағынасы (предметі) – арнаулы салық
режимдері және оның қолданылуы.
Зерттеудің теориялық және методологиялық негіздері - қазақстан ғалымдары
Карагусова Г. (Налоги: сущность и практика использования. Алматы, 1998ж),
Оспанов М.Г. (Проблемы совершенствования управления налогами в РК. Алматы,
1996 ж.) және тағы басқаларының салық, соның арнаулы салық режимдері туралы
жазған еңбектері.
Зерттеудің ақпараттық базасы – Қазақстан Республикасының заңдық-
нормативтік актілері, оның ішінде Қазақстан Республикасының салық кодексі,
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006-2008 жылдарға арналған бағдарламасы,
Махамбет ауданы Салық комитетінің арнаулы салық режимдері бойынша салық
түсімдері.
Диплом жұмысының құрылымы – кіріспеден, 3 тараудан, қорытындыдан,
пайдаланылған әдебиеттер мен қосымшалардан тұрады, диплом жұмысының көлемі
57 бет.
Жұмыстың бірінші тарауында салықтардың экономикалық категория ретіндегі
мәні, функциялары, Қазақстан Республикасының салық жүйесі мен салық
механизмі қарастылады.
Диплом жұмысының екінші тарауында арнаулы салық режимін қолдану, аграрлық
сектордың субьектілеріне жеңілдетілген салық сияқты негізгі сәттерге басым
көңіл бөлініп, Салық Кодексіндегі шағын бизнес субьектілерін салықтық
реттеу бойынша нормаларға түсінік беріледі.
Жұмыстың үшінші тарауында Қазақстан Республикасындағы салықтық реттеу
және оның проблемалары қозғалады.
1 ТАРАУ. САЛЫҚТАР ЭКОНОМИКАЛЫҚ КАТЕГОРИЯ РЕТІНДЕ
1.1 Салықтың әлеуеттік-экономикалық мәні және функциялары
Салық-экономикалық мазмұны жағынан бұл заңды түрде тұрғындардан,
кәсіпорындар мен мекемелерден алынатын міндетті төлемдер.
Мемлекеттің бюджет жүйесінің аса маңызды құраушы негізгі мемлекеттің
салықтық құқықтық көмегімен мәжбүрлеу арқылы алынатын міндетті төлемдер.
Салықтар, алымдар, баждар, төлем ақылар және т.б., яғни жинақтап айтқанда
салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдардің экономикалық
құқақтық маңызы олардың төленілуіне байланысты туындайтын қаржылық
экономикалық және құқықтық қатынастарда, яғни салық төлеушілердің
мемлекетке салықтық төлемінің затын берулері кезінде салық заңдары мен
белгіленген құқықтық қатынасқа қатысушы мемлекет пен салық төлеушілердің
арасында туындайтын қатынастарда жарқын көрініс табады.
Салықтар экономикалық және әлеуметтік-саяси қатынастарды өзінің басқа
да жинақтаушы күрделі әлі қоғам өмірінің көп аспектілі қаржылық-құқықтық
құбылысы болып табылады. Сондықтан ол өзіне тән көптеген айрықша
белгілермен ерекшеленеді.
Осы орайда салық:
-түсім көзі, жалпы ұлттық табыстың белгіленген бөлігі болып табылатын
төлем;
-міндетті төлем;
-жекелей-баламасыз төлем;
-қайтарылмайтын төлем;
-мемлекет кірісін қалыптастыратын төлем;
-ұдайы төлем;
-мәжбүрлі төлем;
-құқыққа сай төлем;
-жүзеге асырылуы кезінде төленетін салық
-мемлекеттік меншік нысанына ауысуымен көрініс табатын төлем
-мөлшері алдын-ала айқындалған төлем;
-қатаң белгіленген мерзімді жүзеге асырылатын төлем;
-өте тұрақты салықтық міндеттемелер туындайтын төлем;
-белгіленіп, бекітілуі кезінде нақты салықтық төлеушілердің төлем
қабілеттілік есепке алынатын төлем;
-жүзеге асырылуы заңы жауапкершілік шараларымен қамтамасыз етілетін
төлем;
-тең құқықтық нысанында болатын төлем;
-жүзеге асырылуы салық төлеушінің міндеті болып табылатын төлем;
-жекелей айқындалған сипаттағы төлем;
-әрдайым фискальдық нысанда болғандықтан салық әкімшілігін жүргізуге
қолайлы әмірлі сипаттағы төлем;
-әлеуметтік бағдарлы нарықтық экономикалық негізінде жасалынатын
демократиялық қоғамдық өнім;
-салық төлеушінің экономикалық-қаржылық жай-күйіне қатысты функция;
-бірыңғай салық жүйесін білдіретін мемлекеттік деңгейдегі және
жергілікті салық салу жүйелеріне байланысты мемлекеттік және жергілікті
болып көрініс табатын төлем болып саналады.
Сонымен салық мемлекет тарапынан бір жақты шығарылған заңдардың
негізінде, сол заңдарда айқындалған нақтылы мөлшерде және қатаң белгіленген
мерзімдерде, республикалық және жергілікті бюджет кірісін қалыптастыру
мақсатында салықтық міндеттемелерін орындауға тиісті заңды және жеке
тұлғадан жүйеленген әрі нақты түрде уәкілетті мемлекеттік органдар алатын
баламасыз, қайтарымсыз, ақшалай міндетті төлем болып табылады.
Салық салу процесінде нақтылы міндеттерді салық төлеуші орындауға тиіс.
Салықтық міндеттер салықтық заң актілерінде белгіленген әрбір салықтық
құрамдас бөліктерінің жиынтығы-салық элементтері арқылы айқындалады.
Салық элементтері салықтық міндеттемелерінің элементтерінде толық әрі
сапалы көрініс тапқан жағдайда салық жүйесінің фискальдық және реттеуші
қабілеті күшейе түседі.
Бюджет байлығы салық түсіміне келіп тіреліп тұр. Бұл – ел
экономикасына әсер ететін фактор. Экономикалық, әлеуметтік және басқа
мәселелерді шешу үшін қажетті қаржы көмегімен мемлекетті толық қамтамасыз
ету барлық кезеңнің, барлық халықтың басты мәселесі болып келді..
Нарықтық экономикалы елдерде салықтар мемлекеттік және муниципалды
табыстарды қалыптастыруда басты рөл атқарады да, экономиканы басқарудың
күшті ынталандырушы құралы болып келеді. Әсіресе, олар ғылыми-технологиялық
прогрессті жеделдетуге, инфляцияға қарсы және құрылымдық саясатты жүзеге
асыруда белсенді орын алады. Салық салу механизмі кез-келген экономикалық
жүйенің күрделі бөлігінің бірі болып табылады. Салық салу мемлекеттік
реттеудің маңызды тәсілі ретінде орын алып, оның әрекет етуінің тиімділігі
әлеуметтік және экономикалық саясаттың жетістіктеріне әкеледі. Сондықтан
да салықтарды төлеу өте қажетті де, мақсатты іс болып табылады.
Е. Пороховтың айтуы бойынша, салық – бұл әрбір салық төлеушінің
мемлекет шығындарына қатысты конституциялық міндеттерге сәйкес белгілі бір
мөлшерде төлейтін төлемі[3].
Салықтар – нарықтық экономиканы реттеудің ең тиімді нысаны. Салық
негізінде құрылатын мемлекеттік бюджеттің кірісіне қарай, мемлекеттің
кәсіпкерлікпен айналысуының және әлеуметтік кепілдік қызметінің мүмкіндігі
белгілі болады. Салық мөлшерімен заңды құқығы бар мекемелер мен жеке
адамдардың кәсіпкерлік белсенділігі, төлем қабілеті бар сұраным көлемі
реттеледі.
Салық саясаты жеңілдіктер мен жазалау шаралары арқылы шаруашылық
қызметтің барлық жақтарына нысаналы түрде әсер етеді. Нарықтық экономикасы
дамыған елдерде салықтың тізіміне қарағанда, жазалау мен жеңілдік шаралары,
оларды пайдалану түсініктері өте кең көлемді. Сондай-ақ салық мемлекет
қазынасын толтыруға қызмет етеді.
Экономикалық мазмұны жағынан салық - заңда белгіленген тәртіппен
халықтан, кәсіпорындар мен мекемелерден алынатын міндетті төлемдер жүйесі.
Табыстың әртүрлі нысандарының салық көздері болып мыналар саналады: пайда,
пайыз, жалақы, дивиденд, рента және т.б.
Салықты тікелей және жанама деп бөлу салық төлеушілермен соңғы
бекітілген критерийі болып табылады. Егер соңғы салық төлеуші жеке меншік
иесі болса немесе табыс алушы болса, онда ол тікелей салық болып табылады.
Жанама салықта соңғы салық төлеушісі тауарды тұтынушы болып табылады[4].
Салық мөлшерлемесі дегеніміз - салықты есептеу өлшемінен қосындысы
түрінде немесе салық салу объектісінен тіркелген сома түрінде алу пайызы
болып есептеледі. Пайыз түрінде алынғанда, егер салық мөлшерлемесі салық
салу объектісінің қосындысы көрінісін көбейту кезінде өсетін болса, ол
үдемелі болуы, егер ол бұл орайда өзгермеген күйінде қалса, бірыңғай болуы
немесе сирек жағдайда, егер ол тиісінше төмендейтін болса, кемімелі болуы
мүмкін. Салық мөлшерлемелерінің түріне қарамастан, олар салық базасына
қолданылады, бұл база белгілі бір салықтың ерекшеліктеріне қарай өзгеріп
отырады. Салық салудың қазіргі таңда қолданылып жүрген негізгі қағидалары:
а) Салық салудың міндеттілігі қағидасы
Салық төлеуші салық заңдарына сәйкес салық міндеттемелерін толық
көлемінде және бөлінген мерзімдерде орындауға міндетті.
б) Салық салудың айқындығы қағидасы. Қазақстан Республикасының
салықтары және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдері айқын болуға
тиіс. Салық салу айқындығы салық төлеушінің салық міндеттемелері
туындауының, орындалуының тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібін салық
заңдарында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.
в) Салық салудың әділдігі қағидасы.
-Қазақстан Республикасында салық салу жалпыға бірдей және міндетті
болып табылады.
-жеке сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тыйым салынады.
г) Салық жүйесінің біртұтастығы қағидасы
Қазақстан Республикасының салық жүйесі Қазақстан Республикасының бүкіл
аумағында барлық салық төлеушілерге қатысты біртұтас болып табылады.
д) Салық заңдарының жариялылығы қағидасы
Салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік құқықтық актілер ресми
басылымдарда міндетті түрде жариялануға тиіс.
Салық жинау резерв көздері болып мыналар табылады:
- қолма - қол ақшалай, бартер және т.б. тәсілдер арқылы өнімдерді
сатудан түскен табысты бақылауды күшейту;
- өнімді тасудан түскен табыстан төленетін салық ережесін енгізу;
- есте сақтау қабілеті бар кассалық аппараттарды қолданғаны үшін
салықтық айыпты жетілдіру;
- бюджетке түсуге тиісті салықтан алынған есепшоттар немесе бөлім
бөлімшілердің есепшоттары арқылы жалтарып кетуге тырысудың жолдарын тыю
болып табылады.
Сондай-ақ акцизді өнімді өндіруге бағытталған кәсіпорындарда акциздік
мансап (постар) құруда жатады.
Салық қоғамда, мемлекетте мынандай фнукцияларды атқарады:
- Қазыналық функциясы - бұл салықты жинаумен, бюджеттің кіріс
бөлігінің құралуымен байланысты ;
- Бөлу функциясы – бұл бюджеттің шығыс бөлігіне және экономиканың
түрлі салаларының, аймақтардың және халық топтарының тиісінше дамуы мен
өркендеуі үшін бірдей қолайлы жағдайды қамтамасыз ету, қалыптасқан
үйлесімсіздіктерді немесе жол берілген артта қалушылықты жою мақсатымен
солар үшін мемлекеттік деңгейде басылымдықтардың шкаласына сәйкес бюджеттің
кіріс бөлігін қайта бөлумен байланысты;
- Ынталандыру функциясы - ол экономикалық қызметпен әлеуметтік
саясаттың ең алдымен жалпы алғанда елдің алдында тұрған макроэкономикалық
және саяси міндеттердің орындалуы, соларға байланысты болатын мемлекеттік
деңгейде белгіленген жетекші бағыттар үшін жеткілікті дәрежеде тиімді
ынталандырмаларды жасаумен байланысты. Атап айтқанда өндірісті техникамен
қайта жарақтандыру, дүниежүзілік рынокқа шығу, қорғаныс қабілетін арттыру,
қоғамды жұмылдыру, шетелдік инвестицияларды тарту жөніндегі
ынталандырмалар;
- Шектеу функциясы- бұл, мысалы, қызметтің мемлекет үшін тиімділігі
шамалы кейбір түрлерін басқа неғұрлым қажетті түрлерінің пайдасына тежеу
қажеттігімен мемлекеттің қоғампаздық саясатымен байланысты;
- Бақылау-бөлу функциясы - бұл қаржы мен ресурстардың қозғалысын,
халық пен кәсіпорындар табысының есебін, өндірістің құрылымын тиісінше
бақылаумен байланысты.
Салықтың функциялары өзара байланысты болып келеді. Бюджетке салық
түсімдерінің көбеюі, яғни, қазыналық функциясының орындалуы мемлекеттің
экономикалық маңызын жүзеге асыруына материалдық мүмкіндіктерін туғызады,
яғни, салықтың экономикалық міндеті орындалады. Сонымен бірге өндірістің
дамуын жылдамдатуды және кіріс өнімділігін тездетуді экономикалық реттеу
нәтижесінде мемлекет көп қаржылық жетістіктерге жете алады. Салықтың
қазыналық функциясы мемлекеттің салық саясаты тұтқасының көмегімен нарық
коньюктурасының жағдайына әсер етуде, экономикалық өсуді түрақтандыру және
ынталандыруға тырысуында тұр. Бір сөзбен айтқанда, салық түсімі арқылы
алынған қаражаттар мемлекеттің саяси - шаруашылық қызметін атқарудың
қаржылық негізі болып табылады. Салық қаражаттары ең алдымен ғылыми-
техникалық прогресті ынталандыру, прогрессивті технология мен өнім түрлерін
игеру, экономикада құрылымдылық өзгерістер жасау, табиғат қорғау шараларын
жүзеге асыру, әлеуметтік саланың объектілерін ұстау үшін белсенді түрде
пайдаланылады.
Салықтың қайта бөлу функциясының көмегімен салық механизмі арқылы
мемлекеттік бюджетке жалпы ұлттық өнімнің едәуір бөлігін жұмылдыруы
орындалады. Батыс елінде және республикада мемлекеттік бюджет арқылы жалпы
ұлттық өнімнің 30 пайыздан 50 пайызға дейінгі мөлшері қайта бөлініске
ұшырайды. Салық түсімі есебінен мемлекет әскери бағдарламаларды
қаржыландыруға, бұдан басқа, айтарлықтай қаржы ағарту саласына, денсаулық
сақтауға, ғылымға, басқару апараттарын ұстауға, экологияға, зейнетақымен
қамтуға жұмсалады. Қаржының мұндай мақсаттарға жұмсалуы әлеуметтік саладағы
мезгіл-мезгіл шиеленісіп тұратын қайшылықтарды басуға, азаматтардың кедей
топтарының мүддесін ескере отырып, жеке табыстарды барынша біркелкі бөлуге
мүмкіндік береді.
Дүниежүзілік тәжіриебе көрсетіп отырғандай, бүкіл өркениетті
мемлекеттегі салықтық реттеу – несие-қаржылық реттеумен бірігіп әрекет
еткенде ғана нарықтық экономиканы жүргізудің аса тиімді нысаны болып
табылады. Ол нарықтық қатынастың қалыптасуына әсерін тигізіп, мемлекеттік
экономикаға тигізетін әсерін реттеп отырады. Сондай-ақ салықтар қоғам
экономикасын тұрақтандырудың және әлеуметтік теңдікті, оған қоса
реформалаудың тиімділігін қамтамасыз ететін маңызды элементтері болып
келеді.
Қазіргі кезеңдегі жағдайда салықтың мәні мен рөлі мемлекеттік
органдарды қаржылық ресурстармен қамтамасыз ету аймағынан шығып отыр. Енді
салықтар ұлттық табысты мемлекеттендірудің маңызды құралы бола бастады.
Олар макроэкономикалық реттеуге белсенді араласа отырып, ішкі ұлттық
табыстың жалпы көлемінде, салықтық төлемдердің салыстырмалы мөлшерде өсуін
қамтамасыз етіп отырады.[5]
Салықтар экономикалық белсенділікті реттей отырып, өндіріс процестеріне
де қатты әсерін тигізеді. Бұл әсер жан-жақты болып табылады. Салықтармен
әрекет ете отырып, мемлекет капиталының қорлануына зор ықпал етеді. Сонымен
бірге, салықтық реттеу шаралары әр түрлі салалардың бәсекелесу
мүмкіндіктерін кеңінен ынталандыра отырып, капиталдың қорлануына тиімді
жағдай жасап, кәсіпорындардың іс-әрекетінің әлеуметтік қажеттіліктерін
қанағаттандыруға ықпалын тигізеді. Бұл мақсатта салықтарды төлеуге
жеңілдіктер пайда болады. Салықтық жеңілдіктердің көмегімен мемлекет
өндіргіш күштерді аумақтар бойынша орналастыруға, инфрақұрылымдық
объектілерді құруға және т.б. іс-әрекеттерді жүзеге асыруға толығымен
мүмкіндік береді[6].
Мемлекет заңды түрде өндірушілердің табыстарының бір бөлігін салық
арқылы шегеріп отырады да, бюджетке түсіріп, белгілі бір қажеттіліктер
мақсатында қолданылады.
Экономикалық реформаның басты мақсаты шаруашылық жургізуші
субъектілерге түсетін салық ауыртпалығын жеңілдету, қолданылып жүрген
салықтар мен төлемдерді реттеу болып табылады. Бұл бағытта ең
негізгілерінің - табыс салығы, қосылатын құн салығы, акциздер, мүлік салығы
және бірқатар басқа да салықтардың мәнін арттыру. Ұқсас жағдайда салық
салудың шамамен тең тәртібі қолданылатын болады да, ал салық мөлшерлемелері
табыс көлемінің артуына байланысты қойылады. Біртұтас тәртіп салық
төлеушілердің қай кезде қандай салық төлеуді жақсы білуіне мүмкіндік
береді. Қазақстандағы салық мөлшерлемелерінің басқа елдегі салық
мөлшерлемелерімен теңдес болуы да дұрыс. Өйткені, неғұрлым жоғары
мөлшерлеме белгілеу шетелдік инвестиция тартуға кедергі келтіреді және
керісінше, неғұрлым мөлшерлемелердің әр түрлі болуынан туындайтын салық
капиталды экспортқа шығаратын елдердің бюджетіне түседі.
Адамзат өзінің мыңдаған жылғы тарихында салықтарды қолдану теориясы
мен тәжірибесі бойынша жинақтаған тәжірибе, олардың барлық елдермен
халықтардың экономикасын дамытудағы жауапты, көбінесе түйінді рөлін тануы,
сондай-ақ осы саладағы соңғы жарты ғасырдағы елеулі зерттеулер қазіргі
заманғы салық салудың ғылыми негізделген, жеткілікті дәрежеде әмбебап
айқындамалық негіздерін әзірлеуге мүмкіндік береді.
Сөйтіп, алдыңғы ұрпақтар жіберген адасушылықтар мен қателіктерден
арыла отырып, бүгін таңдағы көптеген экономикалық, саяси және әлеуметтік
проблемалардың оңтайлы шешімдерін табуға, шын өркениетті, яғни мемлекет
реттейтін, халықаралық қоғамдастықпен біріктірілген және әлеуметтік
бағдарланған нарықтық қатынастарды құруға, салық ауыртпалығының шамасын,
бір жағынан, қоғам қажеттіліктермен, мемлекеттік мүдделермен, екінші
жағынан, жеке және ұжымдық салық төлеушілердің мүмкіндіктерімен, олардың
ұйымдары мен кәсіпорындарының мұқтаждарымен жақсы үлестіруге мүмкіндік
туды. Қазіргі тиімді қолданылып жүрген түрлі салық жүйелерін әзірлеушілер
салық салудың нақ осы айқындамалық негіздері мен негізгі қағидаларын
басшылыққа алған.
1.2 Қазақстан Республикасының салық жүйесі және салық механизмі
Салық жүйесі мемлекетпен бірге пайда болды және дамып отырады. Салық
жүйесі қызмет етуіне қарай нарықтық қатынастардың негізгі бөлігі болып
табылады, көп жағдайда елдегі экономикалық реформалардың жетістіктері
жүйесіне байланысты болып келеді. Өз кезегінде салық реформасының
тиімділігі мемлекеттің өндірістік құлдырауын болдырмауына тұрақтандыру
проблемаларын шешуіне және ұлттық валютаның, ұзақ мерзімді өзара
төлемдердің және басқалардың конверсиялауына байланысты.
Салық механизмі қазіргі уақытта республикада мемлекеттік реттеудің
әкімшілік - таратушылық сипатын көрсетпейді. Алайда, сонымен бірге,
экономиканы тікелей және жанама түрде мемлекеттік реттеудің тиімді құралы
болып табылмайды. Тәжірибеде көрсетілгендей, салықтар бюджеттік
қаржыландырудың негізгі көзі. Салық жүйесі қоғамдық – саяси сұраныстардың
өзгерісіне қарай икемді, әрі жеңіл үйренетін және алмастыратын болуы
керек. Салық жүйесі жиынтық өнімді қалыптастыратын қайта бөлінуді
қамтамасыз етуі қажет және мемлекеттік экономикалық саясаттық тиімді
құралы болуы қажет.
Мемлекеттік құрылым нысанының дамуы мен өзгеруі әрқашанда салық
жүйесінің қайта жасалуымен бірге жүреді. Қазіргі жаңа қоғамда салықтар
жоғарыда аталғандай, мемлекеттің кіріс көзінің негізі болып отыр. Салық
механизмі (1.1-сызба) мемлекеттің қоғамдық өндіріске, оның қозғалысына және
құрылымына экономикалық әсер етуі үшін қолданылады.
1.1-сызба. Салық механизмінің элементтері[7]
Салық жүйесі дегеніміз - осы сәтте қолданылып жүрген барлық салықтардың
заң шығарушылық тұрғысынан белгілеген тізбесі, онда салықтардың
ставкалары, салық төлеушілер мен салық салу объектілері, төлеу тәртібі,
шарттары мен мерзімдері, есеп айырысу мен есеп жүргізу әдіснамасы, сондай-
ақ тиісті әкімшілік ұсыныстар нұсқалады.
Г. Карагусова айтқандай, салық барлық жерден және барлығынан алынады:
- тауар нарығынан немесе өндіріс факторынан;
- сатушыдан немесе сатып алушылардан;
- үй шаруашылығынан немесе кәсіпорындардан;
- табыс көздерінен немесе шығындарынан [8];
Қазақстан Республикасында қабылдаған салық жүйесі туралы заңға сәйкес
салықтың мынандай түрлері қолданылады:
а) жалпы мемлекеттік салықтар;
ә) жергілікті салықтар;
Салық жүйесіне қойылатын негізгі талаптар мыналар:
- а) ұқсас жағдайларда алынған бірдей кірістер салық мөлшері бойынша бірдей
салық салынуға жатуы тиіс;
- ә) салық салу мөлшерлемесі меншік нысанына қарамастан барлық субъектілер
үшін және алынған кірістің тепе-теңдігі жағдайында кәсіпкерлік ісінің
түріне байланыссыз барлық тұлғалар үшін бірыңғай болуы керек;
- б) салық жүйесі кешенді болғаны жөн, яғни салық салудың әртүрлі
әдістеріне сүйенуі керек (кіріс, мүліктік және т.б.)
- в) салық жүйесінің тұрақтылығы мен икемділігінің үйлесімі қоғамдық
өндіріске қатысушылардың экономикалық мүддесіне дер кезінде әсер етуін
қамтамасыз ету керек;
- г) бірыңғай салық мөлшерлемелері мақсатты сипаттағы салық жеңілдіктері
жүйесімен толықтырылуы қажет.
Өзімізге белгілі, салықтар және салық саясаты – қуатты ресурстық
фактор, яғни мемлекеттің қол астындағы экономикаға тікелей әсер ету құралы
және сонымен бірге–мемлекеттің шаруашылық етуші субъктілерімен кері
байланыс механизмі. Міне, сол себептен нақты жағдайларға байланысты, соның
ішінде экономикалық даму ерекшелігі мен жағдайына байланысты, елдің
мемлекеттік билігінің тұрақтылығына байланысты бұл фактор мемлекеттің
экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ететін құрал ретіңде, немесе
мемлекет тәуекелдігінің негізгі көзі, не болмаса мемлекет үшін қауіпті
фактор ретінде де болуы мүмкін.
Салық салу мақсатында салық Кодексінде қолданылатын негізгі ұғымдар:
1) салық төлеуші – салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдерді төлеуші болып табылатын тұлға;
2) салық агенті – салық Кодексіне сәйкес төлем көздерінен ұсталатын
салықтарды есептеу, ұстау және аудару жөніндегі міндет жүктелген заңды
тұлға, жеке кәсіпкер;
3) салық берешегі–бересі сомасы, сондай-ақ өсімпұлдар мен айыппұлдардың
төленбеген сомалары;
4) салық режимі – салық Кодексінде белгіленген салықтарды және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеу жөніндегі барлық салық
міндеттемелерін есептеу кезінде салық төлеуші қолданатын салық заңдары
нормаларының жиынтығы;
5) салық төлеушінің электрондық құжаты – белгіленген электрондық форматта
жасалған және берілген, шифрленген және электрондық қолтаңбамен
куәландырылған, ол қабылданып, бірдейлігі расталғаннан кейін есептілік
күші бар құжат;
Бүгінгі таңдағы Қазақстан Республикасының салық жүйесіне мынандай
ерекшіліктері тән:
1) мемлекеттік бюджетке түсетін кірістің заңды белгіленген көлемін
шоғырландыру қабілеттілігінің төмендеуі;
2) Салық ауыртпалығының көпшілігі салық төлеушілердің көбінесе тар көлеміне
салынуы, нәтижесінде, салық төлеушілер үшін шамадан тыс салық қысымы және
қоғамда кірістердің салық салудың шамадан тыс деңгейі туралы ұсыныстар
пайда болады да, соңынан салық салу деңгейін төмендету туралы теңдестігі
жоқ талаптар қойылады;
3) Салық жүйесінің экономикалық өсуді және инвестициялық белсенділікті
бәсеңдету, шетелдегі капиталдардың азаюына және салықтан жалтаруға жағдай
жасаушы факторына айналуы;
4) Субъектілердің шығындалу нәтижесінде салық төлеушілердің негізгі
жиынтығы ретінде шынайы сектордың объективті мүмкіндіктерінің дұрысталуы;
5) Астыртын және криминалды (қылмыстық) экономика шеңберінің кеңеюі;
6) Кәсіпкерліктің тәртіптілігін дәлелдеуде салық механизмінің ынталандыру
және реттеуші функциясының әлсіз болуы;
7) Экономикалық қауіпсіздік белгісі бойынша, салық жүйесінің тұрақтылығы,
салық саясатының сыйымдылығы белгісі бойынша зерттелудің әлсіздігі және
заңды негізде бағалануының жоқтығы;
8) Салық құқығының ғылыми негізінің толықтай өңделмеуі, заңды-нормативті
заңдылықтың базасының қарама-қайшылығы.
Жалпы алғанда, салық жүйесінің дамуы терең кризистік (дағдарыстық)
процестерінің бар екендігін жоққа шығармайды. Аталған үрдісті (даму
бағытын) көрсету нәтижесі болып мемлекеттік бюджеттің кіріс базасының
жойылуы және мемлекеттің қауіпсіздігін және азаматтардың құқықтарын
қорғауды қоса алғанда, бюджеттің негізгі функциялық міндеттерін орындауды
тиісті шамада қаржыландыру қабілетінің күрт төмендеуі болып табылады.
Салық салудың ауыртпалығы кез-келген салық жүйесі үшін маңызды сапалық
ерекшелігі болып табылады. Салық жүйесі айналым сферасын (шеңберінің) және
ең алдымен ақша айналымының дағдарысына байланысты өзгереді. Бұл ая салық
салудан бөлектене отырып, едәуір түрде 2 үлкен секторға құрамдасады: бұл
сектордың біріншісі айналым негізінен нақтылы ақшамен және сонымен бірге
қолма-қол доллар массасымен қамтамасыз етіледі, бұл өз кезегінде астыртын
экономикаға тән құбылыс. Екінші сектор бойынша, алдымен мемлекеттік
қаржысымен көрсетілген бартер үстемдік етеді және сонымен бірге бұл квази
ақшалар деп аталады – яғни, бұл құны төмен қолма – қол ақшалар мен өзара
есептесулер.
1.3 Қазақстан Республикасының салық қызмет орындары,құрылымы,
құқығы мен міндеттері
Салық қызметі органдарына салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдердің толық түсуін, міндетті зейнетақы жарналарының толық
және дер кезінде аударылуын қамтамасыз ету жөніндегі, сондай-ақ салық
төлеушілердің міндеттемелерін орындауына салық бақылауын жүзеге асыру
жөніндегі міндеттер жүктеледі.
Салық қызметі органдары уәкілетті мемлекеттік орган мен салық
органдарынан тұрады.
Салық органдарына облыстар, Астана және Алматы қалалары, бойынша салық
комитеттері, ауданаралық салық комитеттері, аудандар, қалалар және
қалалардағы аудандар бойынша салық комитеттері жатады.
Салық органдары тиісті жоғары тұрған салық комитеті органына төменнен
жоғары қарай тікелей бағынады және жергілікті атқарушы органдарға жатпайды.
Уәкілетті мемлекеттік орган салық органдарына басшылық жасауды жүзеге
асырады.
Салық органдарының бірінші басшыларын қызметке уәкілетті мемлекеттік
органнан бірінші басшысы тағайындайды.
Салық қызметі органдарының құқықтары
1. Салық қызметі органдары:
1) салық Кодексінде көзделген нормативтік-құқықтық актілерді әзірлеуге
және бекітуге;
2) өз құзыреті шегінде салық міндеттемелерінің туындауы, орындалуы мен
тоқтатылуы жөнінде түсіндіруді жүзеге асыруға және түсініктеме беруге;
3) салық Кодексінде белгіленген тәртіппен салық бақылауын жүзеге
асыруға;
4) салық төлеушінің ақша құжаттарына, бухгалтерлік кітаптарына,
есептеріне, сметаларына, ақшасының бар-жоғына, бағалы қағаздарына, есеп
айырысуларына, декларацияларына және салық міндеттемелерін орындауға
байланысты өзге де құжаттарына Қазақстан Республикасының заң актілерімен
белгіленген талаптарды сақтай отырып, тексеру жүргізуге;
5) салық төлеушіден уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысандар
бойынша салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеу
мен төлеу жөнінде құжаттар, оларды толтыру жөнінде түсіндірмелер, сондай-ақ
салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің, жинақтаушы
зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарының дұрыс есептелгендігін
және дер кезінде төленгендігін растайтын құжаттар беруді талап етуге;
6) Қазақстан Республикасының заң актілерінде белгіленген тәртіппен
салық тексеруін жүзеге асыру барысында салықтық құқық бұзушылықтар
жасалғанын айғақтайтын құжаттарды салық төлеушіден алып қоюға;
7) орналасқан жеріне қарамастан табыс табу үшін пайдаланылатын кез
келген салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілерді
тексеруге, салық төлеушінің мүліктеріне түгендеу жүргізуге;
8) Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітетін тізбе бойынша уәкілетті
мемлекеттік орган белгілеген тәртіппен салық төлеушіден электрондық
құжаттар түріндегі ақпарат алуға;
10) салық Кодексінің ерекше бөлімінде көзделген жағдайларда салық
төлеушінің салық міндеттемесін жанама әдіспен айқындауға;
11) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес соттарға талаптар қоюға
құқылы.
2.Салық қызметі органдарының Қазақстан Республикасының заң актілерімен
көзделген өзге де құқықтары бар.
Салық қызметі органдарының міндеттері
1. Салық қызметі органдары:
1) салық төлеушінің құқықтарын сақтауға;
2) мемлекеттік мүдделерін қорғауға;
3) салық төлеушінің салық міңдеттемелерін орындауына, сондай-ақ
жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарының дер кезінде
ұсталуына және аударылуына салық бақылауын жүзеге асыруға;
4) салық төлеушілердің, салық салу объектілері мен салық салуға
байланысты объектілердің есебін, есептелген және төленген салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің есебін белгіленген
тәртіппен жүргізуге;
5) белгіленген салық есептілігінің нысандарын толтыру тәртібін
түсіндіруге;
6) салық тексеруін қатаң нұсқамалар бойынша жүргізуге;
7) салық Кодексінің ережелеріне сәйкес салық құпиясын сақтауға;
8) салық Кодексінде көзделген мерзімдер мен жағдайларда салық төлеушіге
салық міндеттемелерінің орындауы жөнінде хабарлама тапсыруға;
9) салық төлеушінің өтініші бойынша үш күн мерзімнен кешіктірмей салық
міндеттемелерін орындауы жөніндегі бюджетпен есеп айырысуларының жай-күйі
туралы оның жеке шотынан көшірмені беруге;
10) салық төлеушіге берілетін, салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер бойынша салық міндеттемелерінің орындалу фактісін
растайтын квитанциялар көшірмесінің бес жыл бойы сақталуын қамтамасыз
етуге;
11) мемлекет меншігіне арналған мүлікті есепке алу, сақтау, бағалау
және өткізу тәртібінің сақталуын, сондай-ақ оны сатудан түскен ақшаның
бюджетке толық және дер кезінде түсуін бақылауды жүзеге асыруға;
12) Салық міндеттемелерінің орындалуын қамтамасыз ету тәсілдерін
қолдануға және салық төлеушіден салық берешегін салық Кодексіне сәйкес
мәжбүрлеп өндіріп алуға;
13) Қазақстан республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодесіне
сәйкес салық төлеушіге әкімшілік айыппұлдар салуға міндетті.
Салық тексеруі барысында салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдерді төлеуден қасақана жалтару фактілері, сондай-ақ қылмыс
белгілерін көрсететін әдейі, жалған банкроттық фактілері анықталған кезде,
алық органдары Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес іс жүргізу
шешімін қабылдау үшін тиісті құқық қорғау органдарының тергеуіне жататын
материалдарды жібереді.
2 ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАНДА АРНАУЛЫ САЛЫҚ РЕЖИМДЕРІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1 Шағын бизнес субъектілеріне арналған арнаулы салық режимі
Бүгінде шағын кәсіпкерлік аясының Қазақстан Республикасының
экономикасында алатын орны мен маңызының аса зор екені көпшілікке мәлім.
Шағын кәсіпкерлік экономикасының нарықтық тұрақтылығын қамтамасыз ететін
елеулі фактор ретінде тауар рыногын жайлап алған аса ірі монополияларға
шынайы қарсы тұра алады. Қандай болмасын кәсіпкерліктің шағын нысаны
кәсіпкерлік қызметті толыққанды жүргізуге мүмкіндік береді. Рынокта жұмыс
істейтін шағын кәсіпкерлік субъектілері бәсекелестікті қолдай отырып оның
базасының одан әрі кеңеюіне өз үлесін қосады.[9]
Шағын кәсіпкерлік жоспарланған табысты табуға және пайдалы қаржылық
нәтижеге қол жеткізу мақсатында оның субьектілерінің жеке меншігіндегі
мүліктері мен қаражаттары сондай-ақ кәсіпкерлікті алғашқы дамытуға
тартылған кредиттер есебінен Қазақстан Республикасының тиісті заң актілері
шегінде ерікті әрі жүзеге асырылатын коммерциялық және шаруашылық қызмет
болып табылады[10].
Шағын кәсіпкерлік субьектілері іс әрекеттерін рыноктың сұранысын басын
бөліктерінде жүзеге асыратындықтан, халықтың белгілі бір бөлігін жұмыспен
қамти алады, сондай-ақ әлеуметтік сұраныстарды тікелей қанағаттандыруға
бейімделген. Шағын бизнесті рынок талаптарының, макро және микро
экономиканың жалпы негіздерінде сай жүргізу үшін кәсіпкерлікті дамыту
мақсаты мен бағдарын, менеджмент қағидаларын, жаңа технологиямен ғылыми
техникалық прогресс жетістіктерін есепке ала отырып, жалпы адамзаттық
сипаттағы кретерийлер мен құндылықтарды және кәсіпкерлік мәдениетті
қалыптастыру қажет.
Сондықтан шағын кәсіпкерлік субьектілері тауарларға, жұмыстарға және
көрсетілетін қызметтерге байланысты нақтылы сұраныстарды қамтамасыз ету
жөнінде шапшаң қызмет көрсету арқылы заңды жолмен пайда табады, сондай-ақ
бәсекелесу рыногының ауқымын кеңейтуге ат салысады.
Шағын кәсіпкерлік субьектілері өздерінің қаржылық және салықтық
міндеттемелері бойынша тапқан табыстарымен және ерекшеленген мүліктермен
жауап береді. Салық салу жүйесінің тиісті бөлімімен қамтылатын бүгінгі
шағын кәсіпкерлік субьектілері 2001 жылғы маусымның 12-сінде қабылданған Қ
Р Салық кодексіне дейін казіргі, жалпыға бірдей салық есебінде тұру және
салық есебін беру, салық төлеу жүйесін пайдаланып келген болатын[11].
Бүгінде Қазақстан Республикасындағы осы шағын кәсіпкерліктің микро және
макро экономикалық мән-жайларын тереңдетіп ойластыру, монополияны тежеу
және адал бәсекелестікті жандандыру мақсатында, сондай-ақ шағын
кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау және ынталандыру саясатына байланысты олар
үшін салықтық міндеттемелерін орындаудың айрықша режимі белгіленген.
Салық кодексінің 371, 372, 374, 376-баптрында белгіленген талаптарға
сай келетін жеке кәсіпкерлер және щзаңды тұлғалар салық салу мақсаттары
үшін шағын бизнес субъектілері деп танылады.
Шағын бизнес субъектілері үшін арнаулы салық режимі, төлем көзінен
ұсталатын салықтарды қоспағанда, әлеуметтік салықты және корпорациялық
немесе жеке табыс салығын есептеу мен төлеудің оңайлатылған тәртібін
белгілейді.
Аталған салықты есептеудің оңайлатылған тәртібі салық салу объектісіне
Салық кодексінің 375, 377-баптарында белгіленген ставканы қолдану жолымен
жүргізіледі.
Салықтық төлем көзінен салық ұсталғанын растайтын құжаттар немесе
біржолғы талон болған кезде, бұрын салық салынған табыстарды қоспағанда, ҚР-
ның аумағында және оның шегінен тыс жерлерде алынған табыстардың барлық
түрлерінен тұратын салық кезеңі ішіндегі табыс салық салу объектісі болып
табылады.
Патент негізінде бюджетпен есеп айырысуды жүзеге асыратын жеке кәсіпкер
үшін салықтық кезең күнтізбелік жыл, ал бюджетпен есеп айырысуды
оңайлатылған декларация негізде жүзеге асыратын шағын бизнес субъектісі
үшін салық кезең тоқсан болып табылады.
Арнаулы салық режимін қолданатын шағын бизнес субъектілері кәсіперлік
қызметтің бірнеше түрін жүзеге асырған жағдайда олардың табысы қызметтің
барлық түрлерін жүзеге асырудың жиынтығымен айқындалады. Арнаулы салық
режимін қолданатын және қосылған құн салығын төлеушілер болып табылатын
шағын бизнес субъектілері үшін салықтық кезең ішінде қосылған құн салығының
сомасы табысқа қосылмайды.
Шағын бизнес субъектілері салықтарды есептеу мен төлеудің, сондай-ақ
олар бойынша салық есебін тапсырудың мынадай:
1. жалпыға бірдей белгіленген тәртіп;
2. біржолғы талон негізіндегі арнаулы салық режимі;
3. патент негізіндегі арнаулы салық режимі;
4. оңайлатылған декларация негізіндегі арнаулы салық режимі тәрізді
тәртіптерінің біреуін ғана дербес таңдауға құқылы.
Бұл талап базарларда тауарлар өткізетін адамдарға қолданылмайды.
Салықтарды есептеу мен төлеудің жалпыға бірдей белгіленген тәртібіне
ауысқан кезде жалпыға бірдей белгіленген тәртіп екі жыл қолданылғаннан
кейін ғана арнаулы салық режиміне қайта ауысуға болады.
Жеке кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куәлік, біржолғы талон және
патент бланкілері қатаң есептілік бланкілері болып табылады және ақша
алынбай беріледі. Оларды басқа адамдарға беруге тыйым салынады.
Салық кодексінің 378 және 385-баптарында көзделмеген қызметтер бойынша
ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші шаруа қожалықтары мен заңды тұлғалар
бюджетпен есеп айырысуды шағын бизнес субъектілеріне арналған арнаулы салық
режимінде жүзеге асыра алады.
Біржолғы талон негізінде бюджетпен есеп айырысу тәртібі.
Біржолғы талон негізіндегі арнаулы салық режимін қызметін ішінара
сиаптта болатын жеке тұлғалар мен Салық кодексінің 369-бабының 2-
тармағында айқындалған тұлғалар қолданады. Біржолғы талон –арнаулы салық
режимін қолдану құқығын куәландыратын және төлем көзінен ұсталатын жеке
табыс салығын қоспағанда, жеке табыс салығы бойынша бюджетпен есеп айырысу
фактісін растайтын құжат болып табылады.
Қызмет түрлерінің тізбесін, біржолғы талондардың нысаны мен берілу
тәртібін уәкілетті мемлекеттік орган белгілейді. Біржолғы талондардың құны
жергілікті өкілді органдардың шешімімен кіріс алынатын объектінің
орналасқан жерін, түрін, қызметті жүзеге асыру жағдайларын, сапасы мен
көлемін, сондай-ақ қызметпен шұғылдану тиімділігіне ықпал ететін бксқа да
факторларды ескере отырып, салық органы жүргізген орташа күндік
хронометраждық қадағалау мен зерттеу деректері негізінде белгіленеді.
Мысалы: жеке тұлға гүлдерді сатумен айналысады. Жыл ағымында ол 59 күнге
бір жолғы талондар алды. Мамырда 20 күн жұмыс жасады, маусымда 25 күн,
шілдеде 14 күн жұмыс жасады. Сөйтіп, кәсіпкерде жыл аяғына дейін бір жолғы
талонмен әлі 31 күн жұмыс жасау мүмкіндігі бар.
Егер кәсіпкер жыл ағымында бір жолғы талондармен 90 күн жұмыс жасаған
болса және әлі де қызметін жалғастыруға ниет танытса, онда оған жеке
кәсіпкер ретінде салық органында мемлекеттік тіркеуден өтіп, салық салудың
басқа режиміне өткен жөн болады.
Бір жолғы талондарды келесі қызмет түрлерін жүзеге асырғанда қолдануға
рұқсат беріледі:
1. Сату (емдеу орындарында жүзеге асырылатын қызметтен басқа): газет және
журналдарды;
• тұқым, сондай-ақ егу материалдарын (көшет);
• бақша дақылдарын;
• саяжайда өсірілген тірі гүлдерді, қосалқы ауыл шаруашылық, бау-бақша
өнімдерін.
2. Автокөлікті айдап келу қызметін көрсету:
• жуық және алыс шетелдерден.
3. Жер телімдерін өңдеу бойынша жеке трактор иелерінің қызмет
көрсетілімдері.
4. Жеке жеңіл және жүк автокөліктерінің жолаушыларды және жүкті
(лицензияланатын тасымалдардан басқасы) тасымалдау бойынша қызмет
көрсетілімдері.
Бір жолғы талондардың бағасы жергілікті өкілдікті органдардың
(маслихаттардың) шешімімен белгіленеді және қызмет жүзеге асырылғанға дейін
төленуге тиіс. Бір жолғы талондар бір күнге де, сондай-ақ бірнеше күнге де
сатылып алына береді. Мұнда алымды төлеу талонды беру күндеріне
пропорционалды жүргізіледі.
Бір жолғы талонды мыналардан сатып алуға болады:
• қызметті базарда жүзеге асырғанда – базар әкімшіліктерінде;
• базардан тыс жерлерде қызметті жүзеге асырғанда – жергілікті атқарушы
органдарда (әкімшіліктерде).
Мысалы: Бір жолғы талонның бір күнге бағасы (гүлді сатқаны үшін) 53
теңге тұрады. Осы қызмет түрімен айналысатын жеке тұлғаға күн сайын 4 күн
ағымында бір жолғы талон сол кезеңге 212 теңге (53 x 4 күн) төлегенде
беріледі.
Бір жолғы талон жаттандырылмауға тиіс, басқа тұлғаларға беруге тиым
салынады. Осы режимді қолдану фискалды жады бар бақылау-кассалық машинаны
(БҚМ) міндетті түрде қолданудан босатады.
Жалдамалы еңбекті қолданбай біржолғы талон негізінде ара-тұра сипаттағы
қызметті жүзеге асыратын жеке тұлғалар әлеуметтік салықтың төлеушілері
болып табылмайды және жеке кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркеуден
босатылады. Салық агенттерімен жасалатын шарттар негізінде жүзеге
асырылатын қызметті жүзеге қоспағанда, бәрін жинақтағанда жылына тоқсан
күннен қызмет ара-тұра сипаттағы кәсіпкерлік қызмет болып саналады.
Патент негізіндегі арнаулы салық режимі.
Патент- арнаулы салық режимін қолдану құқығын куәландыратын және салық
сомаларының бюджетке төленгенін растайтын құжат болып табылады. Арнаулы
салық режимін қолдануға арналған патент нысанын уәкілетті мемлекеттік орган
белгілейді. Патент негізіндегі арнаулы салық режимін жалдамалы
қызметкерлердің еңбегін пайдаланбайтын, жеке кәсіпкерлік нысандағы қызметті
жүзеге асыратын және жыл ішіндегі табысы 2,0 миллион теңгеден аспайтын жеке
кәсіпкерлер қолданады. Патент жеке кәсіпкерлерге бір күнтізбелік жыл
шегінде кемінде бір ай мерзімге беріледі.
Жеке кәсіпкер патенттің құнын есептеуді мәлімделген кірістің 3 пайызы
мөлшеріндегі ставканы қолдану жолымен жүзеге асырады. Патенттің құны жеке
табыс салығы және әлеуметтік салық түрінде бірдей үлеспен, б. а. Патент
құнының ½ бөлігі мөлшерінде жеке табыс салығы, сондай-ақ әлеуметтік
аударымдар сомасын алып тастағаннан кейінгі патент құнының ½ бөлігі
мөлшерінде әлеуметтік салық түрінде бюджетке төленуі тиіс.
Салық төлеушінің кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын орны
бойынша салық органына, кәсіпкерлік қызметті уақытша тоқтата тұру
туралы өтініш берілген жағдайды қоспағанда, патент алуға өтінішін
бермеуі оның салықты жалпыға бірдей белгіленген тәртіппен есептеуге
және төлеуге келісімі деп саналады.
Патентті алу үшін салық органдарына мыналар ұсынылады:
• қызмет түрін және болжанып отырған табысты міндетті түрде көрсетіліп
жазылған өтініш;
• жеке кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркелгені туралы куәлік;
• егер кәсіпкер жүзеге асыратын лицензиялауға жататын болса, лицензия.
Лицензияланатын қызмет түрін жүзеге асыру құқығы азамат жеке кәсіпкер
ретінде тіркелгені немесе тіркелмегеніне тәуелсіз беріле береді. Және де
патент лицензияның күшінде болу уақытынан аспайтын мерзімге беріледі.
Патент бір айға, сондай-ақ бірнеше айға бірақ бір жылдан аспайтын
мерзімге беріледі.
Салық органдары өтініш берілгеннен және бюджетке патенттің құны
мен жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналары
төленгенін растайтын құжаттар көрсетілгеннен кейін бір күн ішінде
патент беруді жүргізеді. Жеке кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы
куәлік көрсетілмейінше патент жарамсыз болады.
Патенттің құны жеке табыс салығы және әлеуметтік салық
түрінде бірдей үлеспен бюджетке төленуге тиіс.
Патенттің бағасын есептеу кәсіпкермен дербес жүзеге асырылады.
Патенттің бағасын есептеуді жеке кәсіпкер мәлімделген кірістің 3
проценті мөлшеріндегі ставканы қолдану жолымен жүзеге асырады.Алынған
сома бюджетке тең үлестермен жеке табыс және әлеуметтік салықтар түрінде
төлеуге жатады.
Мысалы: жеке кәсіпкер айына 80,0 мың теңге сомасында табыс табуды
көздеп отыр. Патенттің бағасы 2,4 мың теңге (80,0 мың теңге х 3%), оның 1,2
мың теңгесі жеке табыс салығы, ал 1,2 мың теңгесі әлеуметтік салық ретінде
төлеуге жатады.
Жеке кәсіпкерді іс-әрекетке қабілетсіз деп таныған жағдайды
қоспағанда, патенттің күші жойылған мерзімге дейін кәсіпкерлік қызмет
тоқтатылған кезде енгізілген сомасы қайтарылуға және қайта
есептеуге жатпайды.
Нақты табыс патент алған кезде мәлімделген табыстан асып
кеткен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...3
1ТАРАУ
САЛЫҚТАР ЭКОНОМИКАЛЫҚ КАТЕГОРИЯ РЕТІНДЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.1 Салықтың әлеуеттік-экономикалық мәні және
функциялары ... ... ... ... ...7
1.2 Қазақстан Республикасының салық жүйесі және салық
механизмі ... ... 15
1.3 Қазақстан Республикасының салық қызмет орындары, құрылымы,
құқығы мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..19
2 ТАРАУ
ҚАЗАҚСТАНДА АРНАУЛЫ САЛЫҚ РЕЖИМДЕРІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2.1 Шағын бизнес субъектілеріне арналған арнаулы салық
режимі ... ... ... .. 23
2.2 Шаруа (фермер) қожалығына арналған арнаулы салық
режимі ... ... ... ...31
2.3 Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғаларға арналған
арнаулы салық
режимдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... 35
2.4 Кәсіпкерліктің қызметтің жекелеген түрлеріне арналған арнаулы
салық
режимі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
2.5 Махамбет ауданындағы арнаулы салық режимін пайдаланушы шағын
кәсіпкерлік субьектілері бойынша салық түсімдерін
талдау ... ... ... ... ... .41
3 ТАРАУ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЛЫҚТЫҚ РЕТТЕУ ЖӘНЕ ОНЫҢ
ПРОБЛЕМАЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...45
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .52
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
5
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Салық мәселесі мен салық салудың тамыры
ғасырларға тереңдеп кеткен. Ал оларға ғылыми көзқарас XVIІ-XIX ғасырларда
пайда болады. Оған дәлелді теориялық экономия классикалық мектебі ағылшын
өкілдері еңбегінен табамыз.
Адам Смит өзінің Халықтар байлығының себептері мен табиғатын зерттеу-
(1776 ж) еңбегінде салықтар жөнінде нақты тұжырымды ойларын берген. Ол
салық салудың төрт қағидасын айқындаған, оның осы қағидалары дамыған
елдерде салық, салық салудың негізін құрайды.
1. Өзіне бекем мемлекет мүмкіндігіне қарай қабілеті мен күшіне сай
үкіметті ұстауға қатысады. Мемлекеттің қорғауы мен қамқорлығын пайдалана
отырып, қаржыландыру үкіметтің табысына сай жүзеге асады. Бұл ережені
сақтау немесе сақтамау салық салудың тереңдігіне немесе тепе-теңдігіне
ұрындырады.
2. Жеке тұлға төлейтін салық міндетті түрде айқын болуы керек. Салық
төлеу мерзімі, төлем тәсілі, сомасы - барлығы дерлік төлем төлеуші үшін
оның әрі салық болуы және кез-келген адамға да солай.
3. Әрбір алынатын салық белгілі уақытта немесе белгілі тәсілмен төлеуші
үшін ыңғайлы кезде барлығын төлейді.
4. Әрбір салық ой елегінен өткізіліп, толғағына толық жеткізілгені
дұрыс.
Салық мемлекеттік қаржының негізгі көзі болып табылады немесе ол әр
түрлі ұйымдардан міндетті төлемдер түрінде алынады. Салық төлемдері
шаруашылық нарықтық немесе нарықтық емес түрі кезінде экономиканы дамытуда
маңызды рөл атқарады. Ол өркениеттің дамуына да үлес қосады. Қазіргі
өркениетті қоғамда салық мемлекеттік кірістің негізгі көзі. Сонымен қатар
салық төлемдері мемлекеттің өндіріске экономикалық жағынан ықпал ету үшін
қолданылады және ҒТП-ті дамытуға көмектеседі.
Салық жүйесі қоғамдық – саяси сұраныстардың өзгерісіне қарай икемді,
әрі жеңіл бейімделетін және өзгеретін болуы керек. Салық жүйесі жиынтық
өнімді қалыптастыратын қайта бөлінуді қамтамасыз етуі қажет және
мемлекеттік экономикалық саясаттың тиімді құралы болғаны жөн.
Қазақстан Республикасының Президенті өткен жылы өзінің 2006 жылдың 1
наурызындағы “Қазақстаннның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің
қатарына кіру стратегиясы” атты Қазақстан халқына Жолдауында “Ел
экономикасындағы өрлеудің тұрлаулы әрі серпінді сипатын ұстап тұру үшін
мемлекет қазынагерлік, ақша-несие саясатының, өндірістің негізгі
факторларын тиімді қайта бөлуді мемлекеттік реттеу тетіктерін пайдаланып,
жоғары сапалы өнім мен қызметке деген сұранысты көтермелеп отыруға
міндетті. Қазақстан экономикасын алдағы уақытта одан әрі жаңарту мен
әртараптандыру мақсатында нақтылы тұрғыда мынадай басым бағыттарға баса
көңіл бөлген” деп бастап, тиімді салық саясатын жүргізу үшін ол өз сөзін:
“Салық және кеден саясатын реформалау күллі экономикалық жаңару саясатының
маңызды құралы болуы керек.
Экономикамыздың жаңа салаларын әртараптандыру мен дамытуды
ынаталандыру, бұл салаларға шетел капиталы мен соны ілімді тарту мақсатында
икемді салық және бюджет саясатын тиімді пайдалану маңызды.. Қатаң бюджет
және салық тәртібі сақталуға тиіс” жалғастырды[1]. Міне осындай талап
қойылу жағдайында “Қазақстанда арнаулы салық режимдерін ұйымдастыру
ерекшеліктері” тақырыбы өте өзекті болып табылады.
Бүгінде Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің микро және
макро экономикалық мән-жайларын тереңдетіп ойластыру, монополияны тежеу
және адал бәсекелестікті жандандыру мақсатында, сондай-ақ шағын
кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау және ынталандыру саясатына байланысты олар
үшін салық міндеттемелерін орындаудың айрықша режимі белгіленгендіктен оны
қолдану жолдарының ерекшеліктерін көрсетудің маңызды.
Салық жүйесінде жүргізілген реформалар, заңдық тұрғыдан жетілдіру
Қазақстандық салық салуға халықаралық қағидаларды енгізіп, салық
заңнамаларын анық, түсінікті және қарапайым етіп, салық енжарлығының орнын
салық оптимизмі басты. Заңдық және өзге де нормативтік базаның іргетасы
Қазақстан Республикасының Салық және Кеден Кодекстері болып табылады.
Мемлекет әсіресе шағын бизнеске қатысты реттеуге басым көңіл бөлгені жөн
болады, себебі, біріншіден, шағын және орта бизнес өрісіндегі қызметті
салықтық реттеу мәселесі маңызды болып табылады. Екіншіден, кәсіпкерліктің
дамуы Қазақстан экономикасының тиімді алғышартын қалыптастырып, жеке
меншік және кәсіпкерліктің жаңа нысандарының қалыптасуы, тұрақтылық
негізінде, қоғамның тұрақты дамуына кепіл береді. Үшіншіден, тек шағын және
орта бизнес өрісіндегі қызметті салықтық реттеу қоғамдық өндірістің ерекше
сала ретінде қалыптасуы, жаңа экономикалық, әлеуметтік жағдай болып
табылады.[2]
Диплом жұмысының мақсаты – салық төлеушілердің жекелеген санаттары үшін
белгіленетін және салықтардың жекелеген түрлерін есептеу мен төлеудің,
сондай-ақ ол бойынша салық есептемесін берудің оңайлатылған тәртібін
қолдануды көздейтін арнаулы салық режимін қолдану арқылы бюджетпен есеп
айырысудың ерекшелігін оның маңызды тұстарын белгілеумен көрсету.
Осы айтылған мақсатқа сәйкес диплом жұмысының алдына қойылған міндеттер:
1) Жалпы салықтарды, салық жүйесін теориялық тұрғыдан қарастыру;
2) Арнаулы салық режимдерінің мәні мен маңызын ашу;
3) Арнаулы салық режимдерінің түрлерін бөле отырып, олардың
айырмашылықтарын көрсету;
4) Нақты обьектінің мәліметтері мысалында арнаулы салық режимдері бойынша
түскен салықтарға талдау жүргізу;
5) Салық жүйесін жетілдіру жолдарын қарастыру және проблемаларды айқындау.
Диплом жұмысының зерттеу обектісі– Махамбет аудандық салық комитеті.
Диплом жұмысының зерттеу мән-мағынасы (предметі) – арнаулы салық
режимдері және оның қолданылуы.
Зерттеудің теориялық және методологиялық негіздері - қазақстан ғалымдары
Карагусова Г. (Налоги: сущность и практика использования. Алматы, 1998ж),
Оспанов М.Г. (Проблемы совершенствования управления налогами в РК. Алматы,
1996 ж.) және тағы басқаларының салық, соның арнаулы салық режимдері туралы
жазған еңбектері.
Зерттеудің ақпараттық базасы – Қазақстан Республикасының заңдық-
нормативтік актілері, оның ішінде Қазақстан Республикасының салық кодексі,
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006-2008 жылдарға арналған бағдарламасы,
Махамбет ауданы Салық комитетінің арнаулы салық режимдері бойынша салық
түсімдері.
Диплом жұмысының құрылымы – кіріспеден, 3 тараудан, қорытындыдан,
пайдаланылған әдебиеттер мен қосымшалардан тұрады, диплом жұмысының көлемі
57 бет.
Жұмыстың бірінші тарауында салықтардың экономикалық категория ретіндегі
мәні, функциялары, Қазақстан Республикасының салық жүйесі мен салық
механизмі қарастылады.
Диплом жұмысының екінші тарауында арнаулы салық режимін қолдану, аграрлық
сектордың субьектілеріне жеңілдетілген салық сияқты негізгі сәттерге басым
көңіл бөлініп, Салық Кодексіндегі шағын бизнес субьектілерін салықтық
реттеу бойынша нормаларға түсінік беріледі.
Жұмыстың үшінші тарауында Қазақстан Республикасындағы салықтық реттеу
және оның проблемалары қозғалады.
1 ТАРАУ. САЛЫҚТАР ЭКОНОМИКАЛЫҚ КАТЕГОРИЯ РЕТІНДЕ
1.1 Салықтың әлеуеттік-экономикалық мәні және функциялары
Салық-экономикалық мазмұны жағынан бұл заңды түрде тұрғындардан,
кәсіпорындар мен мекемелерден алынатын міндетті төлемдер.
Мемлекеттің бюджет жүйесінің аса маңызды құраушы негізгі мемлекеттің
салықтық құқықтық көмегімен мәжбүрлеу арқылы алынатын міндетті төлемдер.
Салықтар, алымдар, баждар, төлем ақылар және т.б., яғни жинақтап айтқанда
салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдардің экономикалық
құқақтық маңызы олардың төленілуіне байланысты туындайтын қаржылық
экономикалық және құқықтық қатынастарда, яғни салық төлеушілердің
мемлекетке салықтық төлемінің затын берулері кезінде салық заңдары мен
белгіленген құқықтық қатынасқа қатысушы мемлекет пен салық төлеушілердің
арасында туындайтын қатынастарда жарқын көрініс табады.
Салықтар экономикалық және әлеуметтік-саяси қатынастарды өзінің басқа
да жинақтаушы күрделі әлі қоғам өмірінің көп аспектілі қаржылық-құқықтық
құбылысы болып табылады. Сондықтан ол өзіне тән көптеген айрықша
белгілермен ерекшеленеді.
Осы орайда салық:
-түсім көзі, жалпы ұлттық табыстың белгіленген бөлігі болып табылатын
төлем;
-міндетті төлем;
-жекелей-баламасыз төлем;
-қайтарылмайтын төлем;
-мемлекет кірісін қалыптастыратын төлем;
-ұдайы төлем;
-мәжбүрлі төлем;
-құқыққа сай төлем;
-жүзеге асырылуы кезінде төленетін салық
-мемлекеттік меншік нысанына ауысуымен көрініс табатын төлем
-мөлшері алдын-ала айқындалған төлем;
-қатаң белгіленген мерзімді жүзеге асырылатын төлем;
-өте тұрақты салықтық міндеттемелер туындайтын төлем;
-белгіленіп, бекітілуі кезінде нақты салықтық төлеушілердің төлем
қабілеттілік есепке алынатын төлем;
-жүзеге асырылуы заңы жауапкершілік шараларымен қамтамасыз етілетін
төлем;
-тең құқықтық нысанында болатын төлем;
-жүзеге асырылуы салық төлеушінің міндеті болып табылатын төлем;
-жекелей айқындалған сипаттағы төлем;
-әрдайым фискальдық нысанда болғандықтан салық әкімшілігін жүргізуге
қолайлы әмірлі сипаттағы төлем;
-әлеуметтік бағдарлы нарықтық экономикалық негізінде жасалынатын
демократиялық қоғамдық өнім;
-салық төлеушінің экономикалық-қаржылық жай-күйіне қатысты функция;
-бірыңғай салық жүйесін білдіретін мемлекеттік деңгейдегі және
жергілікті салық салу жүйелеріне байланысты мемлекеттік және жергілікті
болып көрініс табатын төлем болып саналады.
Сонымен салық мемлекет тарапынан бір жақты шығарылған заңдардың
негізінде, сол заңдарда айқындалған нақтылы мөлшерде және қатаң белгіленген
мерзімдерде, республикалық және жергілікті бюджет кірісін қалыптастыру
мақсатында салықтық міндеттемелерін орындауға тиісті заңды және жеке
тұлғадан жүйеленген әрі нақты түрде уәкілетті мемлекеттік органдар алатын
баламасыз, қайтарымсыз, ақшалай міндетті төлем болып табылады.
Салық салу процесінде нақтылы міндеттерді салық төлеуші орындауға тиіс.
Салықтық міндеттер салықтық заң актілерінде белгіленген әрбір салықтық
құрамдас бөліктерінің жиынтығы-салық элементтері арқылы айқындалады.
Салық элементтері салықтық міндеттемелерінің элементтерінде толық әрі
сапалы көрініс тапқан жағдайда салық жүйесінің фискальдық және реттеуші
қабілеті күшейе түседі.
Бюджет байлығы салық түсіміне келіп тіреліп тұр. Бұл – ел
экономикасына әсер ететін фактор. Экономикалық, әлеуметтік және басқа
мәселелерді шешу үшін қажетті қаржы көмегімен мемлекетті толық қамтамасыз
ету барлық кезеңнің, барлық халықтың басты мәселесі болып келді..
Нарықтық экономикалы елдерде салықтар мемлекеттік және муниципалды
табыстарды қалыптастыруда басты рөл атқарады да, экономиканы басқарудың
күшті ынталандырушы құралы болып келеді. Әсіресе, олар ғылыми-технологиялық
прогрессті жеделдетуге, инфляцияға қарсы және құрылымдық саясатты жүзеге
асыруда белсенді орын алады. Салық салу механизмі кез-келген экономикалық
жүйенің күрделі бөлігінің бірі болып табылады. Салық салу мемлекеттік
реттеудің маңызды тәсілі ретінде орын алып, оның әрекет етуінің тиімділігі
әлеуметтік және экономикалық саясаттың жетістіктеріне әкеледі. Сондықтан
да салықтарды төлеу өте қажетті де, мақсатты іс болып табылады.
Е. Пороховтың айтуы бойынша, салық – бұл әрбір салық төлеушінің
мемлекет шығындарына қатысты конституциялық міндеттерге сәйкес белгілі бір
мөлшерде төлейтін төлемі[3].
Салықтар – нарықтық экономиканы реттеудің ең тиімді нысаны. Салық
негізінде құрылатын мемлекеттік бюджеттің кірісіне қарай, мемлекеттің
кәсіпкерлікпен айналысуының және әлеуметтік кепілдік қызметінің мүмкіндігі
белгілі болады. Салық мөлшерімен заңды құқығы бар мекемелер мен жеке
адамдардың кәсіпкерлік белсенділігі, төлем қабілеті бар сұраным көлемі
реттеледі.
Салық саясаты жеңілдіктер мен жазалау шаралары арқылы шаруашылық
қызметтің барлық жақтарына нысаналы түрде әсер етеді. Нарықтық экономикасы
дамыған елдерде салықтың тізіміне қарағанда, жазалау мен жеңілдік шаралары,
оларды пайдалану түсініктері өте кең көлемді. Сондай-ақ салық мемлекет
қазынасын толтыруға қызмет етеді.
Экономикалық мазмұны жағынан салық - заңда белгіленген тәртіппен
халықтан, кәсіпорындар мен мекемелерден алынатын міндетті төлемдер жүйесі.
Табыстың әртүрлі нысандарының салық көздері болып мыналар саналады: пайда,
пайыз, жалақы, дивиденд, рента және т.б.
Салықты тікелей және жанама деп бөлу салық төлеушілермен соңғы
бекітілген критерийі болып табылады. Егер соңғы салық төлеуші жеке меншік
иесі болса немесе табыс алушы болса, онда ол тікелей салық болып табылады.
Жанама салықта соңғы салық төлеушісі тауарды тұтынушы болып табылады[4].
Салық мөлшерлемесі дегеніміз - салықты есептеу өлшемінен қосындысы
түрінде немесе салық салу объектісінен тіркелген сома түрінде алу пайызы
болып есептеледі. Пайыз түрінде алынғанда, егер салық мөлшерлемесі салық
салу объектісінің қосындысы көрінісін көбейту кезінде өсетін болса, ол
үдемелі болуы, егер ол бұл орайда өзгермеген күйінде қалса, бірыңғай болуы
немесе сирек жағдайда, егер ол тиісінше төмендейтін болса, кемімелі болуы
мүмкін. Салық мөлшерлемелерінің түріне қарамастан, олар салық базасына
қолданылады, бұл база белгілі бір салықтың ерекшеліктеріне қарай өзгеріп
отырады. Салық салудың қазіргі таңда қолданылып жүрген негізгі қағидалары:
а) Салық салудың міндеттілігі қағидасы
Салық төлеуші салық заңдарына сәйкес салық міндеттемелерін толық
көлемінде және бөлінген мерзімдерде орындауға міндетті.
б) Салық салудың айқындығы қағидасы. Қазақстан Республикасының
салықтары және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдері айқын болуға
тиіс. Салық салу айқындығы салық төлеушінің салық міндеттемелері
туындауының, орындалуының тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібін салық
заңдарында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.
в) Салық салудың әділдігі қағидасы.
-Қазақстан Республикасында салық салу жалпыға бірдей және міндетті
болып табылады.
-жеке сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тыйым салынады.
г) Салық жүйесінің біртұтастығы қағидасы
Қазақстан Республикасының салық жүйесі Қазақстан Республикасының бүкіл
аумағында барлық салық төлеушілерге қатысты біртұтас болып табылады.
д) Салық заңдарының жариялылығы қағидасы
Салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік құқықтық актілер ресми
басылымдарда міндетті түрде жариялануға тиіс.
Салық жинау резерв көздері болып мыналар табылады:
- қолма - қол ақшалай, бартер және т.б. тәсілдер арқылы өнімдерді
сатудан түскен табысты бақылауды күшейту;
- өнімді тасудан түскен табыстан төленетін салық ережесін енгізу;
- есте сақтау қабілеті бар кассалық аппараттарды қолданғаны үшін
салықтық айыпты жетілдіру;
- бюджетке түсуге тиісті салықтан алынған есепшоттар немесе бөлім
бөлімшілердің есепшоттары арқылы жалтарып кетуге тырысудың жолдарын тыю
болып табылады.
Сондай-ақ акцизді өнімді өндіруге бағытталған кәсіпорындарда акциздік
мансап (постар) құруда жатады.
Салық қоғамда, мемлекетте мынандай фнукцияларды атқарады:
- Қазыналық функциясы - бұл салықты жинаумен, бюджеттің кіріс
бөлігінің құралуымен байланысты ;
- Бөлу функциясы – бұл бюджеттің шығыс бөлігіне және экономиканың
түрлі салаларының, аймақтардың және халық топтарының тиісінше дамуы мен
өркендеуі үшін бірдей қолайлы жағдайды қамтамасыз ету, қалыптасқан
үйлесімсіздіктерді немесе жол берілген артта қалушылықты жою мақсатымен
солар үшін мемлекеттік деңгейде басылымдықтардың шкаласына сәйкес бюджеттің
кіріс бөлігін қайта бөлумен байланысты;
- Ынталандыру функциясы - ол экономикалық қызметпен әлеуметтік
саясаттың ең алдымен жалпы алғанда елдің алдында тұрған макроэкономикалық
және саяси міндеттердің орындалуы, соларға байланысты болатын мемлекеттік
деңгейде белгіленген жетекші бағыттар үшін жеткілікті дәрежеде тиімді
ынталандырмаларды жасаумен байланысты. Атап айтқанда өндірісті техникамен
қайта жарақтандыру, дүниежүзілік рынокқа шығу, қорғаныс қабілетін арттыру,
қоғамды жұмылдыру, шетелдік инвестицияларды тарту жөніндегі
ынталандырмалар;
- Шектеу функциясы- бұл, мысалы, қызметтің мемлекет үшін тиімділігі
шамалы кейбір түрлерін басқа неғұрлым қажетті түрлерінің пайдасына тежеу
қажеттігімен мемлекеттің қоғампаздық саясатымен байланысты;
- Бақылау-бөлу функциясы - бұл қаржы мен ресурстардың қозғалысын,
халық пен кәсіпорындар табысының есебін, өндірістің құрылымын тиісінше
бақылаумен байланысты.
Салықтың функциялары өзара байланысты болып келеді. Бюджетке салық
түсімдерінің көбеюі, яғни, қазыналық функциясының орындалуы мемлекеттің
экономикалық маңызын жүзеге асыруына материалдық мүмкіндіктерін туғызады,
яғни, салықтың экономикалық міндеті орындалады. Сонымен бірге өндірістің
дамуын жылдамдатуды және кіріс өнімділігін тездетуді экономикалық реттеу
нәтижесінде мемлекет көп қаржылық жетістіктерге жете алады. Салықтың
қазыналық функциясы мемлекеттің салық саясаты тұтқасының көмегімен нарық
коньюктурасының жағдайына әсер етуде, экономикалық өсуді түрақтандыру және
ынталандыруға тырысуында тұр. Бір сөзбен айтқанда, салық түсімі арқылы
алынған қаражаттар мемлекеттің саяси - шаруашылық қызметін атқарудың
қаржылық негізі болып табылады. Салық қаражаттары ең алдымен ғылыми-
техникалық прогресті ынталандыру, прогрессивті технология мен өнім түрлерін
игеру, экономикада құрылымдылық өзгерістер жасау, табиғат қорғау шараларын
жүзеге асыру, әлеуметтік саланың объектілерін ұстау үшін белсенді түрде
пайдаланылады.
Салықтың қайта бөлу функциясының көмегімен салық механизмі арқылы
мемлекеттік бюджетке жалпы ұлттық өнімнің едәуір бөлігін жұмылдыруы
орындалады. Батыс елінде және республикада мемлекеттік бюджет арқылы жалпы
ұлттық өнімнің 30 пайыздан 50 пайызға дейінгі мөлшері қайта бөлініске
ұшырайды. Салық түсімі есебінен мемлекет әскери бағдарламаларды
қаржыландыруға, бұдан басқа, айтарлықтай қаржы ағарту саласына, денсаулық
сақтауға, ғылымға, басқару апараттарын ұстауға, экологияға, зейнетақымен
қамтуға жұмсалады. Қаржының мұндай мақсаттарға жұмсалуы әлеуметтік саладағы
мезгіл-мезгіл шиеленісіп тұратын қайшылықтарды басуға, азаматтардың кедей
топтарының мүддесін ескере отырып, жеке табыстарды барынша біркелкі бөлуге
мүмкіндік береді.
Дүниежүзілік тәжіриебе көрсетіп отырғандай, бүкіл өркениетті
мемлекеттегі салықтық реттеу – несие-қаржылық реттеумен бірігіп әрекет
еткенде ғана нарықтық экономиканы жүргізудің аса тиімді нысаны болып
табылады. Ол нарықтық қатынастың қалыптасуына әсерін тигізіп, мемлекеттік
экономикаға тигізетін әсерін реттеп отырады. Сондай-ақ салықтар қоғам
экономикасын тұрақтандырудың және әлеуметтік теңдікті, оған қоса
реформалаудың тиімділігін қамтамасыз ететін маңызды элементтері болып
келеді.
Қазіргі кезеңдегі жағдайда салықтың мәні мен рөлі мемлекеттік
органдарды қаржылық ресурстармен қамтамасыз ету аймағынан шығып отыр. Енді
салықтар ұлттық табысты мемлекеттендірудің маңызды құралы бола бастады.
Олар макроэкономикалық реттеуге белсенді араласа отырып, ішкі ұлттық
табыстың жалпы көлемінде, салықтық төлемдердің салыстырмалы мөлшерде өсуін
қамтамасыз етіп отырады.[5]
Салықтар экономикалық белсенділікті реттей отырып, өндіріс процестеріне
де қатты әсерін тигізеді. Бұл әсер жан-жақты болып табылады. Салықтармен
әрекет ете отырып, мемлекет капиталының қорлануына зор ықпал етеді. Сонымен
бірге, салықтық реттеу шаралары әр түрлі салалардың бәсекелесу
мүмкіндіктерін кеңінен ынталандыра отырып, капиталдың қорлануына тиімді
жағдай жасап, кәсіпорындардың іс-әрекетінің әлеуметтік қажеттіліктерін
қанағаттандыруға ықпалын тигізеді. Бұл мақсатта салықтарды төлеуге
жеңілдіктер пайда болады. Салықтық жеңілдіктердің көмегімен мемлекет
өндіргіш күштерді аумақтар бойынша орналастыруға, инфрақұрылымдық
объектілерді құруға және т.б. іс-әрекеттерді жүзеге асыруға толығымен
мүмкіндік береді[6].
Мемлекет заңды түрде өндірушілердің табыстарының бір бөлігін салық
арқылы шегеріп отырады да, бюджетке түсіріп, белгілі бір қажеттіліктер
мақсатында қолданылады.
Экономикалық реформаның басты мақсаты шаруашылық жургізуші
субъектілерге түсетін салық ауыртпалығын жеңілдету, қолданылып жүрген
салықтар мен төлемдерді реттеу болып табылады. Бұл бағытта ең
негізгілерінің - табыс салығы, қосылатын құн салығы, акциздер, мүлік салығы
және бірқатар басқа да салықтардың мәнін арттыру. Ұқсас жағдайда салық
салудың шамамен тең тәртібі қолданылатын болады да, ал салық мөлшерлемелері
табыс көлемінің артуына байланысты қойылады. Біртұтас тәртіп салық
төлеушілердің қай кезде қандай салық төлеуді жақсы білуіне мүмкіндік
береді. Қазақстандағы салық мөлшерлемелерінің басқа елдегі салық
мөлшерлемелерімен теңдес болуы да дұрыс. Өйткені, неғұрлым жоғары
мөлшерлеме белгілеу шетелдік инвестиция тартуға кедергі келтіреді және
керісінше, неғұрлым мөлшерлемелердің әр түрлі болуынан туындайтын салық
капиталды экспортқа шығаратын елдердің бюджетіне түседі.
Адамзат өзінің мыңдаған жылғы тарихында салықтарды қолдану теориясы
мен тәжірибесі бойынша жинақтаған тәжірибе, олардың барлық елдермен
халықтардың экономикасын дамытудағы жауапты, көбінесе түйінді рөлін тануы,
сондай-ақ осы саладағы соңғы жарты ғасырдағы елеулі зерттеулер қазіргі
заманғы салық салудың ғылыми негізделген, жеткілікті дәрежеде әмбебап
айқындамалық негіздерін әзірлеуге мүмкіндік береді.
Сөйтіп, алдыңғы ұрпақтар жіберген адасушылықтар мен қателіктерден
арыла отырып, бүгін таңдағы көптеген экономикалық, саяси және әлеуметтік
проблемалардың оңтайлы шешімдерін табуға, шын өркениетті, яғни мемлекет
реттейтін, халықаралық қоғамдастықпен біріктірілген және әлеуметтік
бағдарланған нарықтық қатынастарды құруға, салық ауыртпалығының шамасын,
бір жағынан, қоғам қажеттіліктермен, мемлекеттік мүдделермен, екінші
жағынан, жеке және ұжымдық салық төлеушілердің мүмкіндіктерімен, олардың
ұйымдары мен кәсіпорындарының мұқтаждарымен жақсы үлестіруге мүмкіндік
туды. Қазіргі тиімді қолданылып жүрген түрлі салық жүйелерін әзірлеушілер
салық салудың нақ осы айқындамалық негіздері мен негізгі қағидаларын
басшылыққа алған.
1.2 Қазақстан Республикасының салық жүйесі және салық механизмі
Салық жүйесі мемлекетпен бірге пайда болды және дамып отырады. Салық
жүйесі қызмет етуіне қарай нарықтық қатынастардың негізгі бөлігі болып
табылады, көп жағдайда елдегі экономикалық реформалардың жетістіктері
жүйесіне байланысты болып келеді. Өз кезегінде салық реформасының
тиімділігі мемлекеттің өндірістік құлдырауын болдырмауына тұрақтандыру
проблемаларын шешуіне және ұлттық валютаның, ұзақ мерзімді өзара
төлемдердің және басқалардың конверсиялауына байланысты.
Салық механизмі қазіргі уақытта республикада мемлекеттік реттеудің
әкімшілік - таратушылық сипатын көрсетпейді. Алайда, сонымен бірге,
экономиканы тікелей және жанама түрде мемлекеттік реттеудің тиімді құралы
болып табылмайды. Тәжірибеде көрсетілгендей, салықтар бюджеттік
қаржыландырудың негізгі көзі. Салық жүйесі қоғамдық – саяси сұраныстардың
өзгерісіне қарай икемді, әрі жеңіл үйренетін және алмастыратын болуы
керек. Салық жүйесі жиынтық өнімді қалыптастыратын қайта бөлінуді
қамтамасыз етуі қажет және мемлекеттік экономикалық саясаттық тиімді
құралы болуы қажет.
Мемлекеттік құрылым нысанының дамуы мен өзгеруі әрқашанда салық
жүйесінің қайта жасалуымен бірге жүреді. Қазіргі жаңа қоғамда салықтар
жоғарыда аталғандай, мемлекеттің кіріс көзінің негізі болып отыр. Салық
механизмі (1.1-сызба) мемлекеттің қоғамдық өндіріске, оның қозғалысына және
құрылымына экономикалық әсер етуі үшін қолданылады.
1.1-сызба. Салық механизмінің элементтері[7]
Салық жүйесі дегеніміз - осы сәтте қолданылып жүрген барлық салықтардың
заң шығарушылық тұрғысынан белгілеген тізбесі, онда салықтардың
ставкалары, салық төлеушілер мен салық салу объектілері, төлеу тәртібі,
шарттары мен мерзімдері, есеп айырысу мен есеп жүргізу әдіснамасы, сондай-
ақ тиісті әкімшілік ұсыныстар нұсқалады.
Г. Карагусова айтқандай, салық барлық жерден және барлығынан алынады:
- тауар нарығынан немесе өндіріс факторынан;
- сатушыдан немесе сатып алушылардан;
- үй шаруашылығынан немесе кәсіпорындардан;
- табыс көздерінен немесе шығындарынан [8];
Қазақстан Республикасында қабылдаған салық жүйесі туралы заңға сәйкес
салықтың мынандай түрлері қолданылады:
а) жалпы мемлекеттік салықтар;
ә) жергілікті салықтар;
Салық жүйесіне қойылатын негізгі талаптар мыналар:
- а) ұқсас жағдайларда алынған бірдей кірістер салық мөлшері бойынша бірдей
салық салынуға жатуы тиіс;
- ә) салық салу мөлшерлемесі меншік нысанына қарамастан барлық субъектілер
үшін және алынған кірістің тепе-теңдігі жағдайында кәсіпкерлік ісінің
түріне байланыссыз барлық тұлғалар үшін бірыңғай болуы керек;
- б) салық жүйесі кешенді болғаны жөн, яғни салық салудың әртүрлі
әдістеріне сүйенуі керек (кіріс, мүліктік және т.б.)
- в) салық жүйесінің тұрақтылығы мен икемділігінің үйлесімі қоғамдық
өндіріске қатысушылардың экономикалық мүддесіне дер кезінде әсер етуін
қамтамасыз ету керек;
- г) бірыңғай салық мөлшерлемелері мақсатты сипаттағы салық жеңілдіктері
жүйесімен толықтырылуы қажет.
Өзімізге белгілі, салықтар және салық саясаты – қуатты ресурстық
фактор, яғни мемлекеттің қол астындағы экономикаға тікелей әсер ету құралы
және сонымен бірге–мемлекеттің шаруашылық етуші субъктілерімен кері
байланыс механизмі. Міне, сол себептен нақты жағдайларға байланысты, соның
ішінде экономикалық даму ерекшелігі мен жағдайына байланысты, елдің
мемлекеттік билігінің тұрақтылығына байланысты бұл фактор мемлекеттің
экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ететін құрал ретіңде, немесе
мемлекет тәуекелдігінің негізгі көзі, не болмаса мемлекет үшін қауіпті
фактор ретінде де болуы мүмкін.
Салық салу мақсатында салық Кодексінде қолданылатын негізгі ұғымдар:
1) салық төлеуші – салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдерді төлеуші болып табылатын тұлға;
2) салық агенті – салық Кодексіне сәйкес төлем көздерінен ұсталатын
салықтарды есептеу, ұстау және аудару жөніндегі міндет жүктелген заңды
тұлға, жеке кәсіпкер;
3) салық берешегі–бересі сомасы, сондай-ақ өсімпұлдар мен айыппұлдардың
төленбеген сомалары;
4) салық режимі – салық Кодексінде белгіленген салықтарды және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеу жөніндегі барлық салық
міндеттемелерін есептеу кезінде салық төлеуші қолданатын салық заңдары
нормаларының жиынтығы;
5) салық төлеушінің электрондық құжаты – белгіленген электрондық форматта
жасалған және берілген, шифрленген және электрондық қолтаңбамен
куәландырылған, ол қабылданып, бірдейлігі расталғаннан кейін есептілік
күші бар құжат;
Бүгінгі таңдағы Қазақстан Республикасының салық жүйесіне мынандай
ерекшіліктері тән:
1) мемлекеттік бюджетке түсетін кірістің заңды белгіленген көлемін
шоғырландыру қабілеттілігінің төмендеуі;
2) Салық ауыртпалығының көпшілігі салық төлеушілердің көбінесе тар көлеміне
салынуы, нәтижесінде, салық төлеушілер үшін шамадан тыс салық қысымы және
қоғамда кірістердің салық салудың шамадан тыс деңгейі туралы ұсыныстар
пайда болады да, соңынан салық салу деңгейін төмендету туралы теңдестігі
жоқ талаптар қойылады;
3) Салық жүйесінің экономикалық өсуді және инвестициялық белсенділікті
бәсеңдету, шетелдегі капиталдардың азаюына және салықтан жалтаруға жағдай
жасаушы факторына айналуы;
4) Субъектілердің шығындалу нәтижесінде салық төлеушілердің негізгі
жиынтығы ретінде шынайы сектордың объективті мүмкіндіктерінің дұрысталуы;
5) Астыртын және криминалды (қылмыстық) экономика шеңберінің кеңеюі;
6) Кәсіпкерліктің тәртіптілігін дәлелдеуде салық механизмінің ынталандыру
және реттеуші функциясының әлсіз болуы;
7) Экономикалық қауіпсіздік белгісі бойынша, салық жүйесінің тұрақтылығы,
салық саясатының сыйымдылығы белгісі бойынша зерттелудің әлсіздігі және
заңды негізде бағалануының жоқтығы;
8) Салық құқығының ғылыми негізінің толықтай өңделмеуі, заңды-нормативті
заңдылықтың базасының қарама-қайшылығы.
Жалпы алғанда, салық жүйесінің дамуы терең кризистік (дағдарыстық)
процестерінің бар екендігін жоққа шығармайды. Аталған үрдісті (даму
бағытын) көрсету нәтижесі болып мемлекеттік бюджеттің кіріс базасының
жойылуы және мемлекеттің қауіпсіздігін және азаматтардың құқықтарын
қорғауды қоса алғанда, бюджеттің негізгі функциялық міндеттерін орындауды
тиісті шамада қаржыландыру қабілетінің күрт төмендеуі болып табылады.
Салық салудың ауыртпалығы кез-келген салық жүйесі үшін маңызды сапалық
ерекшелігі болып табылады. Салық жүйесі айналым сферасын (шеңберінің) және
ең алдымен ақша айналымының дағдарысына байланысты өзгереді. Бұл ая салық
салудан бөлектене отырып, едәуір түрде 2 үлкен секторға құрамдасады: бұл
сектордың біріншісі айналым негізінен нақтылы ақшамен және сонымен бірге
қолма-қол доллар массасымен қамтамасыз етіледі, бұл өз кезегінде астыртын
экономикаға тән құбылыс. Екінші сектор бойынша, алдымен мемлекеттік
қаржысымен көрсетілген бартер үстемдік етеді және сонымен бірге бұл квази
ақшалар деп аталады – яғни, бұл құны төмен қолма – қол ақшалар мен өзара
есептесулер.
1.3 Қазақстан Республикасының салық қызмет орындары,құрылымы,
құқығы мен міндеттері
Салық қызметі органдарына салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдердің толық түсуін, міндетті зейнетақы жарналарының толық
және дер кезінде аударылуын қамтамасыз ету жөніндегі, сондай-ақ салық
төлеушілердің міндеттемелерін орындауына салық бақылауын жүзеге асыру
жөніндегі міндеттер жүктеледі.
Салық қызметі органдары уәкілетті мемлекеттік орган мен салық
органдарынан тұрады.
Салық органдарына облыстар, Астана және Алматы қалалары, бойынша салық
комитеттері, ауданаралық салық комитеттері, аудандар, қалалар және
қалалардағы аудандар бойынша салық комитеттері жатады.
Салық органдары тиісті жоғары тұрған салық комитеті органына төменнен
жоғары қарай тікелей бағынады және жергілікті атқарушы органдарға жатпайды.
Уәкілетті мемлекеттік орган салық органдарына басшылық жасауды жүзеге
асырады.
Салық органдарының бірінші басшыларын қызметке уәкілетті мемлекеттік
органнан бірінші басшысы тағайындайды.
Салық қызметі органдарының құқықтары
1. Салық қызметі органдары:
1) салық Кодексінде көзделген нормативтік-құқықтық актілерді әзірлеуге
және бекітуге;
2) өз құзыреті шегінде салық міндеттемелерінің туындауы, орындалуы мен
тоқтатылуы жөнінде түсіндіруді жүзеге асыруға және түсініктеме беруге;
3) салық Кодексінде белгіленген тәртіппен салық бақылауын жүзеге
асыруға;
4) салық төлеушінің ақша құжаттарына, бухгалтерлік кітаптарына,
есептеріне, сметаларына, ақшасының бар-жоғына, бағалы қағаздарына, есеп
айырысуларына, декларацияларына және салық міндеттемелерін орындауға
байланысты өзге де құжаттарына Қазақстан Республикасының заң актілерімен
белгіленген талаптарды сақтай отырып, тексеру жүргізуге;
5) салық төлеушіден уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысандар
бойынша салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеу
мен төлеу жөнінде құжаттар, оларды толтыру жөнінде түсіндірмелер, сондай-ақ
салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің, жинақтаушы
зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарының дұрыс есептелгендігін
және дер кезінде төленгендігін растайтын құжаттар беруді талап етуге;
6) Қазақстан Республикасының заң актілерінде белгіленген тәртіппен
салық тексеруін жүзеге асыру барысында салықтық құқық бұзушылықтар
жасалғанын айғақтайтын құжаттарды салық төлеушіден алып қоюға;
7) орналасқан жеріне қарамастан табыс табу үшін пайдаланылатын кез
келген салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілерді
тексеруге, салық төлеушінің мүліктеріне түгендеу жүргізуге;
8) Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітетін тізбе бойынша уәкілетті
мемлекеттік орган белгілеген тәртіппен салық төлеушіден электрондық
құжаттар түріндегі ақпарат алуға;
10) салық Кодексінің ерекше бөлімінде көзделген жағдайларда салық
төлеушінің салық міндеттемесін жанама әдіспен айқындауға;
11) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес соттарға талаптар қоюға
құқылы.
2.Салық қызметі органдарының Қазақстан Республикасының заң актілерімен
көзделген өзге де құқықтары бар.
Салық қызметі органдарының міндеттері
1. Салық қызметі органдары:
1) салық төлеушінің құқықтарын сақтауға;
2) мемлекеттік мүдделерін қорғауға;
3) салық төлеушінің салық міңдеттемелерін орындауына, сондай-ақ
жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарының дер кезінде
ұсталуына және аударылуына салық бақылауын жүзеге асыруға;
4) салық төлеушілердің, салық салу объектілері мен салық салуға
байланысты объектілердің есебін, есептелген және төленген салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің есебін белгіленген
тәртіппен жүргізуге;
5) белгіленген салық есептілігінің нысандарын толтыру тәртібін
түсіндіруге;
6) салық тексеруін қатаң нұсқамалар бойынша жүргізуге;
7) салық Кодексінің ережелеріне сәйкес салық құпиясын сақтауға;
8) салық Кодексінде көзделген мерзімдер мен жағдайларда салық төлеушіге
салық міндеттемелерінің орындауы жөнінде хабарлама тапсыруға;
9) салық төлеушінің өтініші бойынша үш күн мерзімнен кешіктірмей салық
міндеттемелерін орындауы жөніндегі бюджетпен есеп айырысуларының жай-күйі
туралы оның жеке шотынан көшірмені беруге;
10) салық төлеушіге берілетін, салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер бойынша салық міндеттемелерінің орындалу фактісін
растайтын квитанциялар көшірмесінің бес жыл бойы сақталуын қамтамасыз
етуге;
11) мемлекет меншігіне арналған мүлікті есепке алу, сақтау, бағалау
және өткізу тәртібінің сақталуын, сондай-ақ оны сатудан түскен ақшаның
бюджетке толық және дер кезінде түсуін бақылауды жүзеге асыруға;
12) Салық міндеттемелерінің орындалуын қамтамасыз ету тәсілдерін
қолдануға және салық төлеушіден салық берешегін салық Кодексіне сәйкес
мәжбүрлеп өндіріп алуға;
13) Қазақстан республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодесіне
сәйкес салық төлеушіге әкімшілік айыппұлдар салуға міндетті.
Салық тексеруі барысында салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдерді төлеуден қасақана жалтару фактілері, сондай-ақ қылмыс
белгілерін көрсететін әдейі, жалған банкроттық фактілері анықталған кезде,
алық органдары Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес іс жүргізу
шешімін қабылдау үшін тиісті құқық қорғау органдарының тергеуіне жататын
материалдарды жібереді.
2 ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАНДА АРНАУЛЫ САЛЫҚ РЕЖИМДЕРІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1 Шағын бизнес субъектілеріне арналған арнаулы салық режимі
Бүгінде шағын кәсіпкерлік аясының Қазақстан Республикасының
экономикасында алатын орны мен маңызының аса зор екені көпшілікке мәлім.
Шағын кәсіпкерлік экономикасының нарықтық тұрақтылығын қамтамасыз ететін
елеулі фактор ретінде тауар рыногын жайлап алған аса ірі монополияларға
шынайы қарсы тұра алады. Қандай болмасын кәсіпкерліктің шағын нысаны
кәсіпкерлік қызметті толыққанды жүргізуге мүмкіндік береді. Рынокта жұмыс
істейтін шағын кәсіпкерлік субъектілері бәсекелестікті қолдай отырып оның
базасының одан әрі кеңеюіне өз үлесін қосады.[9]
Шағын кәсіпкерлік жоспарланған табысты табуға және пайдалы қаржылық
нәтижеге қол жеткізу мақсатында оның субьектілерінің жеке меншігіндегі
мүліктері мен қаражаттары сондай-ақ кәсіпкерлікті алғашқы дамытуға
тартылған кредиттер есебінен Қазақстан Республикасының тиісті заң актілері
шегінде ерікті әрі жүзеге асырылатын коммерциялық және шаруашылық қызмет
болып табылады[10].
Шағын кәсіпкерлік субьектілері іс әрекеттерін рыноктың сұранысын басын
бөліктерінде жүзеге асыратындықтан, халықтың белгілі бір бөлігін жұмыспен
қамти алады, сондай-ақ әлеуметтік сұраныстарды тікелей қанағаттандыруға
бейімделген. Шағын бизнесті рынок талаптарының, макро және микро
экономиканың жалпы негіздерінде сай жүргізу үшін кәсіпкерлікті дамыту
мақсаты мен бағдарын, менеджмент қағидаларын, жаңа технологиямен ғылыми
техникалық прогресс жетістіктерін есепке ала отырып, жалпы адамзаттық
сипаттағы кретерийлер мен құндылықтарды және кәсіпкерлік мәдениетті
қалыптастыру қажет.
Сондықтан шағын кәсіпкерлік субьектілері тауарларға, жұмыстарға және
көрсетілетін қызметтерге байланысты нақтылы сұраныстарды қамтамасыз ету
жөнінде шапшаң қызмет көрсету арқылы заңды жолмен пайда табады, сондай-ақ
бәсекелесу рыногының ауқымын кеңейтуге ат салысады.
Шағын кәсіпкерлік субьектілері өздерінің қаржылық және салықтық
міндеттемелері бойынша тапқан табыстарымен және ерекшеленген мүліктермен
жауап береді. Салық салу жүйесінің тиісті бөлімімен қамтылатын бүгінгі
шағын кәсіпкерлік субьектілері 2001 жылғы маусымның 12-сінде қабылданған Қ
Р Салық кодексіне дейін казіргі, жалпыға бірдей салық есебінде тұру және
салық есебін беру, салық төлеу жүйесін пайдаланып келген болатын[11].
Бүгінде Қазақстан Республикасындағы осы шағын кәсіпкерліктің микро және
макро экономикалық мән-жайларын тереңдетіп ойластыру, монополияны тежеу
және адал бәсекелестікті жандандыру мақсатында, сондай-ақ шағын
кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау және ынталандыру саясатына байланысты олар
үшін салықтық міндеттемелерін орындаудың айрықша режимі белгіленген.
Салық кодексінің 371, 372, 374, 376-баптрында белгіленген талаптарға
сай келетін жеке кәсіпкерлер және щзаңды тұлғалар салық салу мақсаттары
үшін шағын бизнес субъектілері деп танылады.
Шағын бизнес субъектілері үшін арнаулы салық режимі, төлем көзінен
ұсталатын салықтарды қоспағанда, әлеуметтік салықты және корпорациялық
немесе жеке табыс салығын есептеу мен төлеудің оңайлатылған тәртібін
белгілейді.
Аталған салықты есептеудің оңайлатылған тәртібі салық салу объектісіне
Салық кодексінің 375, 377-баптарында белгіленген ставканы қолдану жолымен
жүргізіледі.
Салықтық төлем көзінен салық ұсталғанын растайтын құжаттар немесе
біржолғы талон болған кезде, бұрын салық салынған табыстарды қоспағанда, ҚР-
ның аумағында және оның шегінен тыс жерлерде алынған табыстардың барлық
түрлерінен тұратын салық кезеңі ішіндегі табыс салық салу объектісі болып
табылады.
Патент негізінде бюджетпен есеп айырысуды жүзеге асыратын жеке кәсіпкер
үшін салықтық кезең күнтізбелік жыл, ал бюджетпен есеп айырысуды
оңайлатылған декларация негізде жүзеге асыратын шағын бизнес субъектісі
үшін салық кезең тоқсан болып табылады.
Арнаулы салық режимін қолданатын шағын бизнес субъектілері кәсіперлік
қызметтің бірнеше түрін жүзеге асырған жағдайда олардың табысы қызметтің
барлық түрлерін жүзеге асырудың жиынтығымен айқындалады. Арнаулы салық
режимін қолданатын және қосылған құн салығын төлеушілер болып табылатын
шағын бизнес субъектілері үшін салықтық кезең ішінде қосылған құн салығының
сомасы табысқа қосылмайды.
Шағын бизнес субъектілері салықтарды есептеу мен төлеудің, сондай-ақ
олар бойынша салық есебін тапсырудың мынадай:
1. жалпыға бірдей белгіленген тәртіп;
2. біржолғы талон негізіндегі арнаулы салық режимі;
3. патент негізіндегі арнаулы салық режимі;
4. оңайлатылған декларация негізіндегі арнаулы салық режимі тәрізді
тәртіптерінің біреуін ғана дербес таңдауға құқылы.
Бұл талап базарларда тауарлар өткізетін адамдарға қолданылмайды.
Салықтарды есептеу мен төлеудің жалпыға бірдей белгіленген тәртібіне
ауысқан кезде жалпыға бірдей белгіленген тәртіп екі жыл қолданылғаннан
кейін ғана арнаулы салық режиміне қайта ауысуға болады.
Жеке кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куәлік, біржолғы талон және
патент бланкілері қатаң есептілік бланкілері болып табылады және ақша
алынбай беріледі. Оларды басқа адамдарға беруге тыйым салынады.
Салық кодексінің 378 және 385-баптарында көзделмеген қызметтер бойынша
ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші шаруа қожалықтары мен заңды тұлғалар
бюджетпен есеп айырысуды шағын бизнес субъектілеріне арналған арнаулы салық
режимінде жүзеге асыра алады.
Біржолғы талон негізінде бюджетпен есеп айырысу тәртібі.
Біржолғы талон негізіндегі арнаулы салық режимін қызметін ішінара
сиаптта болатын жеке тұлғалар мен Салық кодексінің 369-бабының 2-
тармағында айқындалған тұлғалар қолданады. Біржолғы талон –арнаулы салық
режимін қолдану құқығын куәландыратын және төлем көзінен ұсталатын жеке
табыс салығын қоспағанда, жеке табыс салығы бойынша бюджетпен есеп айырысу
фактісін растайтын құжат болып табылады.
Қызмет түрлерінің тізбесін, біржолғы талондардың нысаны мен берілу
тәртібін уәкілетті мемлекеттік орган белгілейді. Біржолғы талондардың құны
жергілікті өкілді органдардың шешімімен кіріс алынатын объектінің
орналасқан жерін, түрін, қызметті жүзеге асыру жағдайларын, сапасы мен
көлемін, сондай-ақ қызметпен шұғылдану тиімділігіне ықпал ететін бксқа да
факторларды ескере отырып, салық органы жүргізген орташа күндік
хронометраждық қадағалау мен зерттеу деректері негізінде белгіленеді.
Мысалы: жеке тұлға гүлдерді сатумен айналысады. Жыл ағымында ол 59 күнге
бір жолғы талондар алды. Мамырда 20 күн жұмыс жасады, маусымда 25 күн,
шілдеде 14 күн жұмыс жасады. Сөйтіп, кәсіпкерде жыл аяғына дейін бір жолғы
талонмен әлі 31 күн жұмыс жасау мүмкіндігі бар.
Егер кәсіпкер жыл ағымында бір жолғы талондармен 90 күн жұмыс жасаған
болса және әлі де қызметін жалғастыруға ниет танытса, онда оған жеке
кәсіпкер ретінде салық органында мемлекеттік тіркеуден өтіп, салық салудың
басқа режиміне өткен жөн болады.
Бір жолғы талондарды келесі қызмет түрлерін жүзеге асырғанда қолдануға
рұқсат беріледі:
1. Сату (емдеу орындарында жүзеге асырылатын қызметтен басқа): газет және
журналдарды;
• тұқым, сондай-ақ егу материалдарын (көшет);
• бақша дақылдарын;
• саяжайда өсірілген тірі гүлдерді, қосалқы ауыл шаруашылық, бау-бақша
өнімдерін.
2. Автокөлікті айдап келу қызметін көрсету:
• жуық және алыс шетелдерден.
3. Жер телімдерін өңдеу бойынша жеке трактор иелерінің қызмет
көрсетілімдері.
4. Жеке жеңіл және жүк автокөліктерінің жолаушыларды және жүкті
(лицензияланатын тасымалдардан басқасы) тасымалдау бойынша қызмет
көрсетілімдері.
Бір жолғы талондардың бағасы жергілікті өкілдікті органдардың
(маслихаттардың) шешімімен белгіленеді және қызмет жүзеге асырылғанға дейін
төленуге тиіс. Бір жолғы талондар бір күнге де, сондай-ақ бірнеше күнге де
сатылып алына береді. Мұнда алымды төлеу талонды беру күндеріне
пропорционалды жүргізіледі.
Бір жолғы талонды мыналардан сатып алуға болады:
• қызметті базарда жүзеге асырғанда – базар әкімшіліктерінде;
• базардан тыс жерлерде қызметті жүзеге асырғанда – жергілікті атқарушы
органдарда (әкімшіліктерде).
Мысалы: Бір жолғы талонның бір күнге бағасы (гүлді сатқаны үшін) 53
теңге тұрады. Осы қызмет түрімен айналысатын жеке тұлғаға күн сайын 4 күн
ағымында бір жолғы талон сол кезеңге 212 теңге (53 x 4 күн) төлегенде
беріледі.
Бір жолғы талон жаттандырылмауға тиіс, басқа тұлғаларға беруге тиым
салынады. Осы режимді қолдану фискалды жады бар бақылау-кассалық машинаны
(БҚМ) міндетті түрде қолданудан босатады.
Жалдамалы еңбекті қолданбай біржолғы талон негізінде ара-тұра сипаттағы
қызметті жүзеге асыратын жеке тұлғалар әлеуметтік салықтың төлеушілері
болып табылмайды және жеке кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркеуден
босатылады. Салық агенттерімен жасалатын шарттар негізінде жүзеге
асырылатын қызметті жүзеге қоспағанда, бәрін жинақтағанда жылына тоқсан
күннен қызмет ара-тұра сипаттағы кәсіпкерлік қызмет болып саналады.
Патент негізіндегі арнаулы салық режимі.
Патент- арнаулы салық режимін қолдану құқығын куәландыратын және салық
сомаларының бюджетке төленгенін растайтын құжат болып табылады. Арнаулы
салық режимін қолдануға арналған патент нысанын уәкілетті мемлекеттік орган
белгілейді. Патент негізіндегі арнаулы салық режимін жалдамалы
қызметкерлердің еңбегін пайдаланбайтын, жеке кәсіпкерлік нысандағы қызметті
жүзеге асыратын және жыл ішіндегі табысы 2,0 миллион теңгеден аспайтын жеке
кәсіпкерлер қолданады. Патент жеке кәсіпкерлерге бір күнтізбелік жыл
шегінде кемінде бір ай мерзімге беріледі.
Жеке кәсіпкер патенттің құнын есептеуді мәлімделген кірістің 3 пайызы
мөлшеріндегі ставканы қолдану жолымен жүзеге асырады. Патенттің құны жеке
табыс салығы және әлеуметтік салық түрінде бірдей үлеспен, б. а. Патент
құнының ½ бөлігі мөлшерінде жеке табыс салығы, сондай-ақ әлеуметтік
аударымдар сомасын алып тастағаннан кейінгі патент құнының ½ бөлігі
мөлшерінде әлеуметтік салық түрінде бюджетке төленуі тиіс.
Салық төлеушінің кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын орны
бойынша салық органына, кәсіпкерлік қызметті уақытша тоқтата тұру
туралы өтініш берілген жағдайды қоспағанда, патент алуға өтінішін
бермеуі оның салықты жалпыға бірдей белгіленген тәртіппен есептеуге
және төлеуге келісімі деп саналады.
Патентті алу үшін салық органдарына мыналар ұсынылады:
• қызмет түрін және болжанып отырған табысты міндетті түрде көрсетіліп
жазылған өтініш;
• жеке кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркелгені туралы куәлік;
• егер кәсіпкер жүзеге асыратын лицензиялауға жататын болса, лицензия.
Лицензияланатын қызмет түрін жүзеге асыру құқығы азамат жеке кәсіпкер
ретінде тіркелгені немесе тіркелмегеніне тәуелсіз беріле береді. Және де
патент лицензияның күшінде болу уақытынан аспайтын мерзімге беріледі.
Патент бір айға, сондай-ақ бірнеше айға бірақ бір жылдан аспайтын
мерзімге беріледі.
Салық органдары өтініш берілгеннен және бюджетке патенттің құны
мен жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналары
төленгенін растайтын құжаттар көрсетілгеннен кейін бір күн ішінде
патент беруді жүргізеді. Жеке кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы
куәлік көрсетілмейінше патент жарамсыз болады.
Патенттің құны жеке табыс салығы және әлеуметтік салық
түрінде бірдей үлеспен бюджетке төленуге тиіс.
Патенттің бағасын есептеу кәсіпкермен дербес жүзеге асырылады.
Патенттің бағасын есептеуді жеке кәсіпкер мәлімделген кірістің 3
проценті мөлшеріндегі ставканы қолдану жолымен жүзеге асырады.Алынған
сома бюджетке тең үлестермен жеке табыс және әлеуметтік салықтар түрінде
төлеуге жатады.
Мысалы: жеке кәсіпкер айына 80,0 мың теңге сомасында табыс табуды
көздеп отыр. Патенттің бағасы 2,4 мың теңге (80,0 мың теңге х 3%), оның 1,2
мың теңгесі жеке табыс салығы, ал 1,2 мың теңгесі әлеуметтік салық ретінде
төлеуге жатады.
Жеке кәсіпкерді іс-әрекетке қабілетсіз деп таныған жағдайды
қоспағанда, патенттің күші жойылған мерзімге дейін кәсіпкерлік қызмет
тоқтатылған кезде енгізілген сомасы қайтарылуға және қайта
есептеуге жатпайды.
Нақты табыс патент алған кезде мәлімделген табыстан асып
кеткен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz