Есту қабілеті зақымдалған оқушылардың кеңістік қатынасқа қатысты сөздерді қолдану ерекшеліктерін анықтау

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 38 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық университеті

Арнайы білім беру кафедрасы

. . .

Есту қабілеті зақымдалған оқушылардың кеңістік қатынасқа қатысты сөздерді қолдану ерекшеліктері (2-3 сынып)

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

5В010500 - «Дефектология» мамандығы

Алматы, 20

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . .

1 ЕСТУ ҚАБІЛЕТІ ЗАҚЫМДАЛҒАН ОҚУШЫЛАРДЫҢ КЕҢІСТІК ҚАТЫНАСҚА ҚАТЫСТЫ СӨЗДЕРДІ ҚОЛДАНУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ЗЕРТТЕУДІҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 2 Кеңістік қатынасы түсінігінің сипаты

1. 3 Бастауыш сынып оқушыларының кеңістікті бағдарлауының дамуына есту бұзылысының әсері

1. 3 Есту қабілеті зақымдалған балалардың психологиялық-педагогикалық даму ерекшеліктері

1-тарау бойынша қорытынды

2 ЕСТУ ҚАБІЛЕТІ ЗАҚЫМДАЛҒАН ОҚУШЫЛАРДЫҢ КЕҢІСТІК ҚАТЫНАСҚА ҚАТЫСТЫ СӨЗДЕРДІ ҚОЛДАНУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ЗЕРТТЕУ … . . .

2. 1 Анықтаушы эксперименттің ұйымдастырылуы мен жүргізілуі

2. 2 Анықтаушы эксперимент нәтижесі

2. 3 Есту қабілеті зақымдалған оқушылардың кеңістікке қатысты сөздерді қолдануын дамыту бойынша ұсыныстар даярлау

2-тарау бойынша қорытынды

ҚОРЫТЫНДЫ . . .

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . .

ҚОСЫМШАЛАР

КІРІСПЕ

«Кеңістік» ұғымының түп-төркініне үңілсек, ол тоқтаусыз құбылыс және шексіздік деген мағына береді. Біз дүниедегі заттар мен құбылыстарды белгілі бір уақытта және кеңістікте қабылдаймыз. Уақыт пен кеңістіктен тыс жатқан нәрсе болмайды.

Кеңістікте қабылдау деп - дүниедегі заттар мен құбылыстардың белгілі бір орнын, мөлшерін, көлемін, алыс-жақындығын санамызда бейнелеуін айтамыз. Кеңістіктегі заттарды қабылдау адам көзінен олардың қаншалықты қашық немесе жақын екендігіне байланысты. Қашықта тұрған затқа адам көз қысып қарайды, бұны көздің конвергенциясы деп атайды. Егер зат жақын болса, онда адам көз қабағын ашып қарайды, бұны көздің дивергенциясы деп атайды. Кеңістіктегі қабылдауда, оның қашықтықты бағалауда иіс және есту түйсіктері үлкен роль атқарады. Әлем заттары адам баласына ең алдымен кеңістіктік және уақыттық байланыстарында ашылады, себебі, кез-келген материальды көріністер уақыт пен кеңістіктер өмір сүреді.

А. А. Любнская, Ф. Н. Шемякина сияқты бірқатар психологтардың зерттеу жұмыстарында : «заттар жақын жерде немес, алыс жерде орнласуы мүмкін. Олардың кеңістіктегі қатынастарына орай сөз тіркестерінде белгілі сөз пайымдауларының атауларына ие болады: деп айтқан.

Кеңістік қатынасына байланысты сөздер бағыты бойынша (оң жақ, сол жақ, ) ; орналасуы бойынша (терезенің алдында, үстелдің үстінде) бөлінеді. Балалардың кеңістікке бейімделуі, оған қатысты түсініктерді меңгеруі күнделікті қоршаған ортамен тығыз байланыс орната отырып, коммуникацияға түсуі барысында дамып отырады.

Р. М. Боскис өзінің зерттеу жұмыстарында есту қабілеті зақымдалған балалардың кеңістікті бағдардауын сипаттай отырып, аталмыш балаларда естіп қабылдау мен сөйлеу тілінің шектеулігіне байланысты кеңістікке қатысты сөздердіқолдану барысында қиындықтар бар екендігін атап өткен.

Есту қабілетінің зақымдалуы баланың шынайы қарым-қатысқа түсуін шектеп қана қоймай, арнайы түзете-дамытушылық оқыту үрдісі жүргізілмесе, баланың қорщаған ортамен қарым-қатынасының шектелуіне әкеліп соқтыруы мүмкін . Сондықтан, есту қабілетінің зақымдалуын ерте анықтап, соған орай жұмысты тиімді ұйымдастыру, балаған кешенді көмек көрсету оның әлеуметтенуіне өз ықпалын тигізеді.

Есту қабілеті қалыпты балалар үшін күнделікті өмір жағдайында біртіндеп меңгере алатын кеңістікке қатысты сөздерді есту қабілеті зақымдалған балалар арнайы оқыту жағдайында меңгереді. Есту қабілеті зақымдалған балалардың сөздік қорының шектеулігі, уақыттық және кеңістіктік ұғымдарға қатысты т. с. с түсініктерді жеткізу барысында сөздердідұрысқолдана алмауы олрдың ауызша сөйлеу тіліне, шынайы тілдік қарым -қатынасқа түсуіне кері ықпалын тигізеді.

Есту қабілеті зақымдалған балалардың кеңістікке қатысты сөздердіқолдан ерекшеліктеріне арналған ғылыми-ззерттеу жұмыстарының аздығы, сонымен қатар оларды дамыту бойынша арнайы әдістемелік нұсқаулықтардың тапшылығы зерттеу жұмысымыздың өзектілігін құрап, тақырыбымызды Есту қабілеті зақымдалған оқушылардың кеңістік қатынасқа қатысты сөздерді қолдану ерекшеліктері деп таңдауымызға негіз болды.

Зерттеудің мақсаты: Есту қабілеті зақымдалған оқушылардың кеңістік қатынасқа қатысты сөздерді қолдану ерекшеліктерін анықтау. .

Зерттеудің міндеттері:

Зерттеу мәселесі бойынша арнайы педагогикалық, психологиялық, еңбектерді теориялық тұрғыдан талдау;
Анықтаушы эксперимент негізіндеесту қабілеті зақымдалған оқушылардың кеңістік қатынасқа қатысты сөздерді қолдану ерекшеліктерінарнайы әдістемелік жаттығулар негізіндеанықтау;
. . . ұсыныстар даярлау.

Зерттеудің ғылыми болжамы: егер,

Есту қабілеті зақымдалған оқушылардың кеңістік қатынасқа қатысты сөздерді қолдану ерекшеліктерін анықтасақ, бұл өз кезегінде оларға нәтижелі педагогикалық - психологиялық және коррекциялық көмек көрсетуге зор үлесін қосатын құнды мәлімет болады.

Зерттеу нысаны: есту қабілеті зақымдалған балаларға арналған арнайы (түзету) мектебінің бастауыш сынып оқушыларды оқыту үрдісі

Зерттеу пәні: е сту қабілеті зақымдалған оқушылардың кеңістік қатынасқа қатысты сөздерді қолдану ерекшеліктері

Зерттеу жұмысының теориялық және әдіснамалық негіздері:

Зерттеудің әдістері:

1. Теориялық:

- Арнайы педагогика, психология, психолингвистикалық арнайы әдебиеттерді тақырып бойынша талдау;

2. Эмпирикалық:

Зерттеудің теориялық маңыздылығы: Зерттеудің тәжірибелік маңыздылығы:

Зерттеу базасы:

Дипломдық жұмыстың құрылымы:

Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.

Графикалық мәлімет:

1. 2 Кеңістік қатынасы түсінігінің сипаты

Кеңістікке бейімделу адам өмірінің барлық тұсында маңзды рольді атқарып, қоршаған ортамен өзара қарым-қатынасқа түсудің түрлі жақтарын қамтиды.

Балалардың кеңістікке қатысты бастапқы білімдері балабақшада қалыптаса бастайды және «өзіне», «өзінен», өзге обьектілерден» сияқты бейімдеушілік қабылеттерінен бастау алады.

Балалардың кеңістікке бейімделуін қалыптастыру мен осы жолда кеңістік қатынасқа қатысты сөздерді үйретудің басты жолы ойын және ойын жаттығулары болып келеді. (Т. А. Мусейибова) . Соңғы жылдары осы дағдыларды үйретуде модельдеу әдістері де қарастырылуда (Л. А. Венгер, Т. В. Лаврентьев) .

Кеңістікке балаларды бағдарлау математика саласымен тығыз байланысты. Осыған орай математиканың есептеу жүйесі арқылы балаларды кеңістікті бағдарлауын дамыту мәселелерін зерттеуге Т. В. Васильева, Т. А. Мусейибова, А. И. Сорокина, Л. И. Сысуева, М. К. Сай, Е. И. Удальцова, А. М. Леушина, М. Н. Перова, Т. К. Жигалкина, Е. И. Щербакова, А. В. Белошистая т. б қарастырған.

Сезімдік бейнелерді қабылдауды қайта өңдеу жаңа, әр алуан психикалық құрлымдардың-көріністердің пайда болуына әкеледі. Көріністер бұл- заттың көз алдында болмаған жағдайында да сенсорлық әсер етудің негізінде пайда болатын заттың бейнесі, Қайта өңделген естің бейнесі-көріністер ойлауды жандандыратын бірлі-жарлы бейнелерден жалпыланған бейнелерге дейінгі саты, тіпті бірқатар сатылар тобы болып табылады. Жалпы ережеге сәйкес, көріністер оқшауланбай, басқа көріністермен байланыста қайта өңделеді. С. Я. Рубинштейннің айтуы бойынша, осы байланыстар арасындағы елеулі орынды ассоциативті байланыс алады. Олар, ең алдымен, кеңістік күшінде және уақыт шектестігінде пайда болады (кеңістіктегі және уақыттағы шектестік бойынша ассоциация) .

Б. Г. Ананьев және Е. Ф. Рыбалко ерте балалық шақта кеңістікті қабылдауды қалыптастырудың мынадай кезеңдерін анықтайды: көзбен шолу механизмін қалыптастыру - көп жағдайда 3 айға толмаған балаларда. Көзбен шолудың қимылдап жатқан затқа қарап жылжуы. Бұл фаза уақытқа байланысты әр түрлі балаларда 3-5 айында сәйкес келеді. Осылайша, бастапқыда бала үшін кеңістік - көрінетін масса және одан шығып тұратын заттар болып қалыптасады. Белсенді дәм сезуін дамыту және белсенді пәндік іс-әрекетін дамыту (өмірінің бірінші жылының жартысынан бастап) . Бұл уақыттан бастап кеңістікте көрінетін элементтер қимыл-қозғалыс тәжірбиесімен және белсенді дәм сезуімен тікеле байланыста болады. Баланың көру аймағындағы қозғалыстағы объектілер арасында өзінің қолы және өзі басқаратын заттар ерекше маңызды орын алады. Еңбектеу мен жүру арқылы кеңістікті игеру ( өмірінің бірінші жылының екінші жартысынан бастап) . А. А. Люблинскаяның айтуы бойынша, дәл осы жылы кеңістык белгілерінің біртұтвстығы және сыртқы әлеммен қарым-қатынасы болып табылатын кеңістікті қабылдаудың жүйелі механизімін қалыптастыру басталады. Балада кеңістікті лингвистикалық суретте сөздік белгілеумен бірге жекеленген ақыл-ой операцияларының пайда болуы. А. Н. Гвоздева зерттеулері бойынша, кеңістікті лингвистикалық суретте сөздік белгілеумен бірге жекеленген ақыл-ой операцияларының пайда болуына байланысты өмірінің екінші және үшінші жылында алғаш кеңістікті белгілеуді қолдана бастайды, яғни заттардың өзін және жеке қасиеттерін белгілеуден әлде қайда ерте. Оның үстіне, бала шылауларды әлі қабылдамайды, дегенмен сөйлем құрылысында оларды болжағандай болады.

Өмірінің екінші жылында бала дұрыс түсініп, дұрыс айта алуын есепке ала отырып сөйлеуінде екі сөзді сөйлемдерді қолдана бастайды, сөйлемдер құрауды да бастайды. Бұл бала қоршаған адамдарының сөйлеуін жоғарғы дәрежеде қабылдайтын кезеңі. Сондықтан бұл кезең баланың сөйлеуінің дамуы үшін (қолайлы) сензитивті деп аталады. Бұл жаста сөйлеу тінін қалыптастыру баланың психикалық дамуында негізгісі. Егер белгілі себептерге (сырқаттану, қарым-қатынастың жетіспеуі) байланысты баланың сөйлеу мүмкіндіктері жеткілікті дәрежеде пайдаланылмаса, оның жалпы дамуы тежеле бастайды.

Т. А. Мусейибованың зерттеуі мектеп жасына дейінгі балаларда кеңістік терминологиясын меңгеруде белгілі бірізділіктің бар екенін көрсеткен. Бұған дейін баланың сөйлеу тілінде қасында, жанынды, алдында деген шылаулар пайда болған. Кейінірек қолдануында «әр түрлі өзіндің-қолдық жағдайлармен» шектелетін оң және сол сөздері қосылады. Тек жеке жағдайларда мектеп жасында дейінгі кезеңнің соңына қарай арасында, қарама-қарсы, үстінде үстеулері пайда болады.

Т. А. Мусейибованың зерттеулерінде мектеп жасына дейінгі балаларда кеңістікті қабылдаудың ерекшеліктерін сипаттайтын за, дылықтар анықталған, атап айтқанда, координаттар жүйесінде нүктелі есептеу фуекциясын орындайтын әрбір жеке топтық көріністер қарым-қатынасын игеруде сүйенетін суреттеуді әзірлеу сатысынан өтеді. Осындай әзірлеуден кейін заттың қарама-қарсы жақтарын саралау мүмкін болады. Кеңістік белгілерінің әр жұбынан бастапқыда тек біреуі ғана игеріледі. Мысалы, астында, оң жақта, артқы жақта. Үстінде, сол жақта, алдыңғы жақта және тағы басқа қарама-қарсы түсініктері алғашқысымен салыстыру негізінде игеріледі.

М. М. Семаго және Н. Я. Семаго бастауыш сынып оқушыларының меңгеретін және әр дәрежеде кеңістік көріністерінің элементтерін қалыптастыратын 4 кеңістік көрінісі дәрежесін қарастырған. Олар келесілер:

Өз денесінің кеңістігі . Бұған баланың өз денесін, дене мүшелерін және олардың өзара орналасуын елестетуі жатады,
Өз денесіне қатысты объектілердің кеңістікте орналасуын елестету.
Сыртқы объектілердің өзара қатынасын елестету.
Кеңістікті көріністі лингвистикалық картада сөзбен суреттеу немесе логико-грамматикалық көрініс. Бұған сөз мағынасы сөз соңымен анықталатын грамматикалық конструкциялар, оларды орналастыру тәсілдері және тағы басқалары кіреді.

Балалар бастауыш сыныбында «өзіне» бағдар жасауға қабілетті. Ол дене мүшелері ұғымын, сонымен қатар, симметриялық (оң немесе сол қол, аяқ және т. б. ) ұғымдарын қамтилы.

Орта және жоғарғы мектепке дейінгі жаста балалар өмірлік жағдайларда, кеңістікте бағдарлау тапсырмаларын орындаған кезде «өзінен» есеп жасау жүйесін қолданады.

Оның негізінде объектілердің кеңістіктегі қатынасы жайлы әртүрлі жүйелі біліктер қалыптасады.

Келесі кезең- сыртқы объектілерді бағдарлау («кез-келген заттарда» «адамда») . Егер өз денесінде кеңістікті бағдарлау қалыптасқан болса, заттық айналадағы кез-келген объектілерде кеңістікті бағдарлау мүмкін болады. Бала ойша оны басқа объектілерге (әртүрлі жақтарын ажыратады-алдыңғы, артқы, жаны, жоғарғы және төменгі жағы) және басқа адамға (жоғарыда-басы, ал төменде-аяғы; алдында-беті, артында-арқасы; бір қол-оң жақта, бір қол-сол жақта) .

Бізді қоршаған көптеген заттар кеңістікте тік орналасқан, алдыңғы және сыртқы жағы бар, бұл балаларға оларды сәтті меңгеріп, ажыратуға мүмкундік береді. Әртүрлі объектілерді кеңістікте сызбалвп, ажырата білу «кез-келген заттан» бағдар жасай білу үшін және заттар арасындағы кеңістік қатынасын білу үшін қажет. Мысалы, бір заттың келесі затқа қарама-қарсы орналасуын олардың бір-біріне алдыңғы жақтарымен орналасуы білдіреді, бір заттың келесі заттың артында не алдында орналасуын ерекшелікке сәйкес алдыңғы және артқы жақтары сипаттайды және т. б. (А. М. Колесникова, Т. А. Павлова) .

«Өзіне», «өзге адамға», «кез-келген затқа» бағдар жасай білу қоршаған кеңістікте бағдар жасау үшін маңызды болып табылады.

Бірақ кеңістікте бағдар жасау адамның қандайда бір есептік жүйені пайдалануы арқылы жүзеге асады. Олар көп және барлығы адамның кеңістік қатынастарын тануына әсер етеді, заттық-кеңістік ортада бағдарлауын жалпылайды. «Әртүрлі объектілерден» кеңістікті бағдарлау және оны заттық-кеңістік ортада тәжірбиелі қолдану-екінші есептеу жүйесі. Бұл кеңістікті бағдарлауда бірінші тәсілге қарағанда әлдеқайда жалпыланған. Бағдарлаудың негізінде жатқан екі тәсілі де, есептеу жүйесі де өзара байланысты. Біріншісі бастапқы болып табылады. Ол бала мектепке дейінгі және кейінгі жылдарында меңгеретін екіншісінің, кеңістікті бағдарлаудың басқа да көптеген есептеу жүйелерінің және тәсілдерінің негізінде жатыр.

Кеңістік бағдарлары бойынша есептеу жүйесін меңгеру үшін балалар:

Негізгі (алдыға-артқа, оңға-солға, жоғары-төмен) және аралық (оң жақ алдыда, сол жақ алдыда, оң жақ артта) кеңістік бағдарларын ажырата білуі керек; оларды танып, атап, кеңістікте «өзінен», «өзге адамнан», « кез-келген заттан» бағдар жасай отыра өз бетімен анықтай білуі керек;

Қоршаған заттар арасынан және басқа адамға қатысты өзінің тұрған орынын анықтай білуі керек ( «Мен Айгүлдің алдында тұрмын . . . Айгүлдің артында, оң жағында, сол жағында» ) ; заттардың кеңістікте орналасуын анықтап, «өзінен», «өзге адамнан», «кез-келген заттан» бағдарлап алдында не артында, оң жағында, сол жағында тұрғанын тіркей білуі керек;

заттар арасындағы кеңістік қатынасты негізгі және аралық бағдарлар бойынша орналасу ерекшеліктерін бойынша анықтай білу керек(мысалы, үй алдында-ойнау алаңы, үйдің оң жағында- тұрақ, сол жағында-саябақ, үй артында жол көрінеді) ; өз қозғалысын кеңістікте бағдарлай алуы керек(жүгіргенде, жүргенде және т. б. ), кеңістік бағдарларына сәйкес заттық-кеңістік айналаға сөздік сипаттама бере алуы керек, әртүрлі оқу тапсырмалары мен міндеттерді орындай алуы керек; жазықтықта бағдар жасай білуі керек ( үстел бетінде, қатты қағаз және қағаз бетінде, кітап, жол және тор көз дәптер бетінде, олардың жоғарғы, төмен, оң жақ және сол жақ, ортасы) .

Т. А. Мусейибова айтқандай, қағаз бетін бағдарлау, белгінің қағаз бетінде орналасуын көре алу- бірінші сынып оқушысынң оқу әрекетінің спецификалық талабы. Мұны алты жастағы баламен мектептердегі дайындық сыныптарында, мектепке дейінгі мекемелердегі топтарында, баланы алғашқы күннен, аптадан, айдан бастап бақылауларды ұйымдастыру сияқты жұмыстар бойынша заманауи бағдарлама-әдістік материалдар анализі дәлелдейді.

Парақ бетінде бағдарлау балаларға математика, жазуды оқу, сурет, еңбек сабақтарында сәтті жұмыс атқаруы үшін керек болады,

Парақ бетін жай бағдарлау (ортасында, жағарғы(төменгі) оң жақ(сол жақ) бұрышында; жоғарғы(төменгі) жағында) балаларға үш-төрт жасында қол жетімді болады.

Басқа талаптағы тапсырма, мысалы, мұғалімнің нұсқауы бойынша, парақ бетіне сызықтар жүргізу( 2 торкөз төмен, 6 оңға, 4 жоғарыға) әлдеқайда күрделі. Мұндай тапсырмаларды мектепке дайындақ топтарында беріледі. Бірақ балаларды жазықтықта бағдарлауға үйрету оларда одан да күрделі біліктерді, белгілердің, пішіндердің және сызбаның элементтерінің парққа орналастыруды қалыптастырады. «Кішкентай кеңістікті» таңдап, сандардың, әріптердің, таңбалардың, суреттің жеке элементтерінің кеңістіктік орналасуын дұрыс қабылдап, дұрыс айқындаңыз - күрделі тапсырма. Мұғалімнің жетекшілігімен жүзеге асырылса, ол алты жастағы балаға жарамды болады.

Бала мектепке келген кезде келген кезінде қалыпты психофизикалық дамуы бар бала:

парақтың жазықтықтығын қабылдап (кестенің беткейі, тақтай, жердің шектеулі ауданы), оның элементтерін: жақтары, бұрыштары, ортаңғы бөлігін ажырата білуі керек;
- парағының жазық кеңістіктікгін талдаудың қарапайым тәсілін (кестенің беткейлері, тақтайша, жердің шектеулі ауданы) ;
жоғарғы және төменгі бөліктерді, оң және сол жақты, жазықтықтың жоғарғы оң жақ бөлігін және жоғарғы сол жақ, төменгі оң және төменгі сол жағын ажырата білуі керек;
қабылданған жазықтықта белсенді әрекет ету қабілеті бар болуы керек, мысалы: элементтерді параққа орналастыруды өз бетмен сипаттауға немесе тәрбиеші нұсқауларына сәйкес оларды реттеуге бейім болуы керек;
кеңістіктікте нысандар қозғалысы, өз іс-әрекеттерін кеңістікте бағдарлау бойынша әр түрлі тапсырмалар орндауы қажет (есеп жүргізу немесе солдан оңға, оңнан солға, түрлі бағытта сызықтар салу) ;
объектілердің бір-біріне қатысты немесе қандай да бір бастапқы нүктеде орналасу ерекшеліктері бойынша парақ бетінде бағдар жасау. Мысалы, объектінің бастапқы нүктесін қабылдап, суреттің басқа элементтерін бастапқы нүктеден жоғары, төмен, оңға қарай не солға қарай орналастыру(орналастыру мысалы, қызыл дөңгелекті парақ бетінің оң жағына, ал көкті жасылдың сол жағына не маңайына орналастыру және т. б. ) ;
"Кішкентай кеңістікті" қабылдап сол бойынша әрекет ету.
Балаларда оптикалық-кеңістіктік қабылдау нақтылығын шектелген, торкөз немесе жол микрокеңістікте бағдарлауды қалыптастыру және жетілдіру қажет;
композиция элементтерін кеңістікте елестете орналастыру немесе үлгі бойынша қайта құруды қалыптастыру керек; суреттің жеке элементтерін, графикалық белгілерін, формаларын жазықтықта қайта жаңғыртып, қалыптастыра білу керек;

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.