Бұзақылықтың қылмыстық-құқықтық сипаттамасы
1 БҰЗАҚЫЛЫҚТЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ.ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Бұзақылық .қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың бірі ретінде
1.2 Бұзақылықтың объектісі және объективтік жағы
1.3 Бұзақылықтың субъектісі және субъективтік жағы
2 БҰЗАҚЫЛЫҚ ҚЫЛМЫСТАРЫН ОЛАРҒА ҰҚСАС ҚЫЛМЫС ҚҰРАМДАРЫНАН АЖЫРАТУ ЖӘНЕ ОЛАРҒА ЖАЗА ТАҒАЙЫНДАУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1 Бұзақылық қылмыстарын оларға ұқсас қылмыс құрамдарынан ажырату критерийлері
2.1 БҰЗАҚЫЛЫҚ қылмыстарына жаза тағайындау ерекшеліктері
3 БҰЗАҚЫЛЫҚ ҚЫЛМЫСЫНЫҢ КРИМИНОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ ЖӘНЕ АЛДЫН АЛУ
3.1 Бұзақылық қылмысының криминологиялық сипаттамасы
3.2 Қылмыстық профилактикадағы кейбір қиындықтар туралы.
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1.1 Бұзақылық .қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың бірі ретінде
1.2 Бұзақылықтың объектісі және объективтік жағы
1.3 Бұзақылықтың субъектісі және субъективтік жағы
2 БҰЗАҚЫЛЫҚ ҚЫЛМЫСТАРЫН ОЛАРҒА ҰҚСАС ҚЫЛМЫС ҚҰРАМДАРЫНАН АЖЫРАТУ ЖӘНЕ ОЛАРҒА ЖАЗА ТАҒАЙЫНДАУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1 Бұзақылық қылмыстарын оларға ұқсас қылмыс құрамдарынан ажырату критерийлері
2.1 БҰЗАҚЫЛЫҚ қылмыстарына жаза тағайындау ерекшеліктері
3 БҰЗАҚЫЛЫҚ ҚЫЛМЫСЫНЫҢ КРИМИНОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ ЖӘНЕ АЛДЫН АЛУ
3.1 Бұзақылық қылмысының криминологиялық сипаттамасы
3.2 Қылмыстық профилактикадағы кейбір қиындықтар туралы.
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Бұзақылық қылмыс құрамы екі объектіге бағытталған: жеке тұлғаның мүлкіне және денсаулығы мен өміріне. бұзақылық қылмысын саралау үшін денсаулыққа қарсы зардап келтіру міндетті емес, адамның денсаулығы мен өміріне күш көрсетуге оқталу әрекеті болса жеткілікті.
Бұзақылықтағы психикалық күш көрсету мазмұны жағынан, физикалық күш қолданбай-ақ, денсаулығы мен өміріне қарсы күш көрсетемін деп қорқыту арқылы жүзеге асырылады. Психикалық қорқытудың бұл түрі түрлі формада: “өлтіремін”, “бауыздаймын”, “сындырамын-құртамын”, “қырамын-жоямын” деген сөздермен, іс-қимылдармен, түрлі жарақаттар салуға болатын қару-жарақ көрсетумен жүзеге асырылады. Психикалық күш көрсетуде қорқыту нақты болуы керек, яғни қылмыс жасаушы әрекетті сол кезде жүзеге асыратындай мүмкіндік болғанда ғана қорқыту жүзеге асырылды деп сараланады.
Қорқытуды алдағы уақытта жүзеге асыру немесе күш қолданбай-ақ қолдану, немесе денсаулығы мен өміріне қауіп төндірмейтіндей күш көрсету жағдайда байланысты бұзақылық емес, алаяқтық деп саралануы мүмкін.
Шабуыл жасау-бұл жәбірленушіге қарсылық жасауға мүмкіндік бермейтіндей кенеттен күш көрсету. Қылмыстық құқық теориясында “шабуыл жасау” түсінігінің нақты анықтамасы берілмеген. Заңгерлердің бір тобы бұзақылықтың анықтамасын беріп, мазмұнын толықтай ашпайды. Екінші бір тобы шабуыл жасауды күш көрсету деп түсіндіреді. Үшінші біреулері, шабуыл жасау бұл күш көрсету емес деп есептейді.
Менің пікірім бойынша: күш көрсету мен шабуыл жасау бір мағынаны білдірмейді. Сондықтанда, физикалық және психикалық күш көрсетуді бұзақылықның міндетті құрамдас бөлігі деп қарастыруға болады. Көптеген заңгерлер шабуыл жасауды екі кезеңнен тұратын әрекет деп қарастырады: күш көрсетуге нақты жағдай жасау кезеңі және күш көрсетуді жүзеге асыру кезеңі. Күш көрсетудің нақты мүмкіндігін және оның қауіптілік дәрежесін жәбірленушінің өзі бағалайды, бірақ кейбір жағдайларда бұзақылық кезінде шабуыл жасау кенеттен болуы да мүмкін. [3]
бұзақылықты қалай саралауға болады, мысалы, ұйқыда жатқан адамға шабуыл жасау, мұнда ұйқыда жатқан адам шабуылдың нақтылығы жайлы біле алмайтындықтан, оның қауіптілік дәрежесі туралы да біле алмайды, бірақ шабуыл жасаудың қауіптілігі мен күш көрсетудің мүмкіндігі, зардаптың нәтижесінде көрініп тұратындықтан әрекетте бұзақылық қылмысы құрамының белгісі бар деп есептелінеді.
Шабуыл жасау жәбірленуші тарапынан оның жеке мүлкіне ие болу үшін қолданылатын нақты қарсылықты тойтару мақсатында ғана емес, сонымен бірге қарсылық көрсетудің алдын алу мақсатында да жүзеге асырылуы мүмкін. Осыған сәйкес күнделікті тәжірибеде, есеңгірететін заттарды қолдану арқылы жасалған бұзақылықты саралау өте қиынға түседі.Заңгерлер арасында бұл сұрақтың нақты шешімін тауып, ортақ бір пікірге әлі де келген
Бұзақылықтағы психикалық күш көрсету мазмұны жағынан, физикалық күш қолданбай-ақ, денсаулығы мен өміріне қарсы күш көрсетемін деп қорқыту арқылы жүзеге асырылады. Психикалық қорқытудың бұл түрі түрлі формада: “өлтіремін”, “бауыздаймын”, “сындырамын-құртамын”, “қырамын-жоямын” деген сөздермен, іс-қимылдармен, түрлі жарақаттар салуға болатын қару-жарақ көрсетумен жүзеге асырылады. Психикалық күш көрсетуде қорқыту нақты болуы керек, яғни қылмыс жасаушы әрекетті сол кезде жүзеге асыратындай мүмкіндік болғанда ғана қорқыту жүзеге асырылды деп сараланады.
Қорқытуды алдағы уақытта жүзеге асыру немесе күш қолданбай-ақ қолдану, немесе денсаулығы мен өміріне қауіп төндірмейтіндей күш көрсету жағдайда байланысты бұзақылық емес, алаяқтық деп саралануы мүмкін.
Шабуыл жасау-бұл жәбірленушіге қарсылық жасауға мүмкіндік бермейтіндей кенеттен күш көрсету. Қылмыстық құқық теориясында “шабуыл жасау” түсінігінің нақты анықтамасы берілмеген. Заңгерлердің бір тобы бұзақылықтың анықтамасын беріп, мазмұнын толықтай ашпайды. Екінші бір тобы шабуыл жасауды күш көрсету деп түсіндіреді. Үшінші біреулері, шабуыл жасау бұл күш көрсету емес деп есептейді.
Менің пікірім бойынша: күш көрсету мен шабуыл жасау бір мағынаны білдірмейді. Сондықтанда, физикалық және психикалық күш көрсетуді бұзақылықның міндетті құрамдас бөлігі деп қарастыруға болады. Көптеген заңгерлер шабуыл жасауды екі кезеңнен тұратын әрекет деп қарастырады: күш көрсетуге нақты жағдай жасау кезеңі және күш көрсетуді жүзеге асыру кезеңі. Күш көрсетудің нақты мүмкіндігін және оның қауіптілік дәрежесін жәбірленушінің өзі бағалайды, бірақ кейбір жағдайларда бұзақылық кезінде шабуыл жасау кенеттен болуы да мүмкін. [3]
бұзақылықты қалай саралауға болады, мысалы, ұйқыда жатқан адамға шабуыл жасау, мұнда ұйқыда жатқан адам шабуылдың нақтылығы жайлы біле алмайтындықтан, оның қауіптілік дәрежесі туралы да біле алмайды, бірақ шабуыл жасаудың қауіптілігі мен күш көрсетудің мүмкіндігі, зардаптың нәтижесінде көрініп тұратындықтан әрекетте бұзақылық қылмысы құрамының белгісі бар деп есептелінеді.
Шабуыл жасау жәбірленуші тарапынан оның жеке мүлкіне ие болу үшін қолданылатын нақты қарсылықты тойтару мақсатында ғана емес, сонымен бірге қарсылық көрсетудің алдын алу мақсатында да жүзеге асырылуы мүмкін. Осыған сәйкес күнделікті тәжірибеде, есеңгірететін заттарды қолдану арқылы жасалған бұзақылықты саралау өте қиынға түседі.Заңгерлер арасында бұл сұрақтың нақты шешімін тауып, ортақ бір пікірге әлі де келген
1 Рогов И.И.,Рахметов С.М.,Комментарий к Уголовному Кодексу РК. Алматы. 2009.
2 Борчиашвили И.Ш., Рахимжанова Т.К.,Комментарий к Уголовному Кодексу РК.Караганда. 2009.
3 ҚР Жоғарғы Соты Пленумының «Қоғамдық қауіпсіздік пен қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстарды саралауды реттейтін заңдарды қолдану туралы» 15.03.2002ж №7қаулысы
4 Спасов В.Д. Закон и его толкование. М. 2006.46-48бб
5 Наумов А.В. Уголовный закон в условиях перехода к рыночной экономике.М.2007.24-26бб
6 Онгарбаев Е.А. Классификация преступлений и ее правовое значение. Караганда. 2006.98б
7 Чубарев В.М. Классификация преступлений по родовому объекту посягательства.М.2009. 30б
8 Махоткин В.И. Классификация преступлений по степени и их общественной опасности. Астана 2008.10б
9 Малахов И.П. Основания уголовной ответственности.М. 2006.16б
10 Орлов В.С. Субъект преступления. М.2005.126б
11 Становский М. Назначение наказания по совокупности преступлений. М. 2006. 131б
12 Алекперов Х.Д. Проблемы допустимости компромисов в борьбе с преступностью. М. 2007.106б
13 Голик Ю.В. Уголовно-правовое стимулирование позитивного поведения: вопросы теории. Новосибирск. 2007.11б
14 Сыздыков Б.К. Уголовный кодекс РК: некоторые особенности, новации и проблемы . Караганда. 2009.47б
15 Наумов А.В. Уголовное право - новые идеи. М. 2004. 94б
16 Флетчер Дж., Наумов А.В. Основные концепции современного уголовного права. М. 2008.13б
17 ҚР Қылмыстық Кодексі. 16.07.1997ж қабылданған, 13.10.2010ж өзгерістермен, толықтырулармен
18 Рогов И.И. ҚР қылмыстық құқығы. Алматы. 2010.43б
19 Алауханов Е. Қылмыстық құқық. Алматы. 2008.202-203бб
20 Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық. Алматы. 2007.26-30бб
21 Бұғыбайқызы Д.Б. Қылмыстық құқық.Алматы. 2005.84б
22 Қ Р Жоғарғы Сотының «Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстар жөніндегі істер бойынша сот тәжірибесі туралы» 2008 жылғы 11 шілдедегі №8 нормативтік қаулысы.
23 Қ Р Жоғарғы Сотының « бұзақылық үшін жауапкершілікті шешу жөніндегі істер бойынша сот тәжірибесі туралы» 2007 жылғы қаулысы
24 Данилюк О.Е. Ошибка в противоправности преступного деяния и ее уго¬ловно-правовое значение. М. 2004.95б
25 Есмагамбетов К.Б. Тяжкие преступления по уголовному праву Республики Казахстан. Караганда. 2007.91б
26 Жунусов Б.Ж. Уголовное право РК. Алматы. 2008.42б
27 Загородников Н.И. Проблемы классификации преступлений в свете даль¬нейшего совершенствования советского уголовного права.М. 2004.148б
28. ҚР Президентінің “Ұлттық қауіпсіздікті нығайту, ұйымдасқан қылмыс пен сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресті одан әрі күшейту жөніндегі шаралар туралы” 5.11.2007ж. жарлығы.
29 Тарбагаев А.Н. Понятие и цели уголовной ответственности. Киев. 2006.73б
30 ҚР Жоғарғы Соты Пленумының “ Азаматтардың өмірі мен денсаулығына қарсы әрекеттер үшін жауапкершілікті реттейтін заңдарды соттардың қолдануы туралы 23.12.2008 ж. №7 қаулысы
31 Нәрікбаев М. Қылмыс пен қылмыскерлікпен күрес туралы. Астана. 208.56б
32 Қайыржанов Е.И. Криминология . Алматы.2005.43б
33 Қ Р Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 29.01.2011 жылғы «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз» атты Қазақстан халқына арнаған жолдауы
34 Кудрявцев В.Н. Правовая характеристика бұзақылықа.М.2004-3.99-101бб
2 Борчиашвили И.Ш., Рахимжанова Т.К.,Комментарий к Уголовному Кодексу РК.Караганда. 2009.
3 ҚР Жоғарғы Соты Пленумының «Қоғамдық қауіпсіздік пен қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстарды саралауды реттейтін заңдарды қолдану туралы» 15.03.2002ж №7қаулысы
4 Спасов В.Д. Закон и его толкование. М. 2006.46-48бб
5 Наумов А.В. Уголовный закон в условиях перехода к рыночной экономике.М.2007.24-26бб
6 Онгарбаев Е.А. Классификация преступлений и ее правовое значение. Караганда. 2006.98б
7 Чубарев В.М. Классификация преступлений по родовому объекту посягательства.М.2009. 30б
8 Махоткин В.И. Классификация преступлений по степени и их общественной опасности. Астана 2008.10б
9 Малахов И.П. Основания уголовной ответственности.М. 2006.16б
10 Орлов В.С. Субъект преступления. М.2005.126б
11 Становский М. Назначение наказания по совокупности преступлений. М. 2006. 131б
12 Алекперов Х.Д. Проблемы допустимости компромисов в борьбе с преступностью. М. 2007.106б
13 Голик Ю.В. Уголовно-правовое стимулирование позитивного поведения: вопросы теории. Новосибирск. 2007.11б
14 Сыздыков Б.К. Уголовный кодекс РК: некоторые особенности, новации и проблемы . Караганда. 2009.47б
15 Наумов А.В. Уголовное право - новые идеи. М. 2004. 94б
16 Флетчер Дж., Наумов А.В. Основные концепции современного уголовного права. М. 2008.13б
17 ҚР Қылмыстық Кодексі. 16.07.1997ж қабылданған, 13.10.2010ж өзгерістермен, толықтырулармен
18 Рогов И.И. ҚР қылмыстық құқығы. Алматы. 2010.43б
19 Алауханов Е. Қылмыстық құқық. Алматы. 2008.202-203бб
20 Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық. Алматы. 2007.26-30бб
21 Бұғыбайқызы Д.Б. Қылмыстық құқық.Алматы. 2005.84б
22 Қ Р Жоғарғы Сотының «Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстар жөніндегі істер бойынша сот тәжірибесі туралы» 2008 жылғы 11 шілдедегі №8 нормативтік қаулысы.
23 Қ Р Жоғарғы Сотының « бұзақылық үшін жауапкершілікті шешу жөніндегі істер бойынша сот тәжірибесі туралы» 2007 жылғы қаулысы
24 Данилюк О.Е. Ошибка в противоправности преступного деяния и ее уго¬ловно-правовое значение. М. 2004.95б
25 Есмагамбетов К.Б. Тяжкие преступления по уголовному праву Республики Казахстан. Караганда. 2007.91б
26 Жунусов Б.Ж. Уголовное право РК. Алматы. 2008.42б
27 Загородников Н.И. Проблемы классификации преступлений в свете даль¬нейшего совершенствования советского уголовного права.М. 2004.148б
28. ҚР Президентінің “Ұлттық қауіпсіздікті нығайту, ұйымдасқан қылмыс пен сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресті одан әрі күшейту жөніндегі шаралар туралы” 5.11.2007ж. жарлығы.
29 Тарбагаев А.Н. Понятие и цели уголовной ответственности. Киев. 2006.73б
30 ҚР Жоғарғы Соты Пленумының “ Азаматтардың өмірі мен денсаулығына қарсы әрекеттер үшін жауапкершілікті реттейтін заңдарды соттардың қолдануы туралы 23.12.2008 ж. №7 қаулысы
31 Нәрікбаев М. Қылмыс пен қылмыскерлікпен күрес туралы. Астана. 208.56б
32 Қайыржанов Е.И. Криминология . Алматы.2005.43б
33 Қ Р Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 29.01.2011 жылғы «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз» атты Қазақстан халқына арнаған жолдауы
34 Кудрявцев В.Н. Правовая характеристика бұзақылықа.М.2004-3.99-101бб
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 57 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 57 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
1 БҰЗАҚЫЛЫҚТЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Бұзақылық - қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың бірі ретінде
1.2 Бұзақылықтың объектісі және объективтік жағы
1.3 Бұзақылықтың субъектісі және субъективтік жағы
2 БҰЗАҚЫЛЫҚ ҚЫЛМЫСТАРЫН ОЛАРҒА ҰҚСАС ҚЫЛМЫС ҚҰРАМДАРЫНАН АЖЫРАТУ ЖӘНЕ ОЛАРҒА ЖАЗА ТАҒАЙЫНДАУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1 Бұзақылық қылмыстарын оларға ұқсас қылмыс құрамдарынан ажырату критерийлері
2.1 БҰЗАҚЫЛЫҚ қылмыстарына жаза тағайындау ерекшеліктері
3 БҰЗАҚЫЛЫҚ ҚЫЛМЫСЫНЫҢ КРИМИНОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ ЖӘНЕ АЛДЫН АЛУ
3.1 Бұзақылық қылмысының криминологиялық сипаттамасы
3.2 Қылмыстық профилактикадағы кейбір қиындықтар туралы.
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Бұзақылық қылмыс құрамы екі объектіге бағытталған: жеке тұлғаның мүлкіне және денсаулығы мен өміріне. бұзақылық қылмысын саралау үшін денсаулыққа қарсы зардап келтіру міндетті емес, адамның денсаулығы мен өміріне күш көрсетуге оқталу әрекеті болса жеткілікті.
Бұзақылықтағы психикалық күш көрсету мазмұны жағынан, физикалық күш қолданбай-ақ, денсаулығы мен өміріне қарсы күш көрсетемін деп қорқыту арқылы жүзеге асырылады. Психикалық қорқытудың бұл түрі түрлі формада: "өлтіремін", "бауыздаймын", "сындырамын-құртамын", "қырамын-жоямын" деген сөздермен, іс-қимылдармен, түрлі жарақаттар салуға болатын қару-жарақ көрсетумен жүзеге асырылады. Психикалық күш көрсетуде қорқыту нақты болуы керек, яғни қылмыс жасаушы әрекетті сол кезде жүзеге асыратындай мүмкіндік болғанда ғана қорқыту жүзеге асырылды деп сараланады.
Қорқытуды алдағы уақытта жүзеге асыру немесе күш қолданбай-ақ қолдану, немесе денсаулығы мен өміріне қауіп төндірмейтіндей күш көрсету жағдайда байланысты бұзақылық емес, алаяқтық деп саралануы мүмкін.
Шабуыл жасау-бұл жәбірленушіге қарсылық жасауға мүмкіндік бермейтіндей кенеттен күш көрсету. Қылмыстық құқық теориясында "шабуыл жасау" түсінігінің нақты анықтамасы берілмеген. Заңгерлердің бір тобы бұзақылықтың анықтамасын беріп, мазмұнын толықтай ашпайды. Екінші бір тобы шабуыл жасауды күш көрсету деп түсіндіреді. Үшінші біреулері, шабуыл жасау бұл күш көрсету емес деп есептейді.
Менің пікірім бойынша: күш көрсету мен шабуыл жасау бір мағынаны білдірмейді. Сондықтанда, физикалық және психикалық күш көрсетуді бұзақылықның міндетті құрамдас бөлігі деп қарастыруға болады. Көптеген заңгерлер шабуыл жасауды екі кезеңнен тұратын әрекет деп қарастырады: күш көрсетуге нақты жағдай жасау кезеңі және күш көрсетуді жүзеге асыру кезеңі. Күш көрсетудің нақты мүмкіндігін және оның қауіптілік дәрежесін жәбірленушінің өзі бағалайды, бірақ кейбір жағдайларда бұзақылық кезінде шабуыл жасау кенеттен болуы да мүмкін. [3]
бұзақылықты қалай саралауға болады, мысалы, ұйқыда жатқан адамға шабуыл жасау, мұнда ұйқыда жатқан адам шабуылдың нақтылығы жайлы біле алмайтындықтан, оның қауіптілік дәрежесі туралы да біле алмайды, бірақ шабуыл жасаудың қауіптілігі мен күш көрсетудің мүмкіндігі, зардаптың нәтижесінде көрініп тұратындықтан әрекетте бұзақылық қылмысы құрамының белгісі бар деп есептелінеді.
Шабуыл жасау жәбірленуші тарапынан оның жеке мүлкіне ие болу үшін қолданылатын нақты қарсылықты тойтару мақсатында ғана емес, сонымен бірге қарсылық көрсетудің алдын алу мақсатында да жүзеге асырылуы мүмкін. Осыған сәйкес күнделікті тәжірибеде, есеңгірететін заттарды қолдану арқылы жасалған бұзақылықты саралау өте қиынға түседі.Заңгерлер арасында бұл сұрақтың нақты шешімін тауып, ортақ бір пікірге әлі де келген жоқ. Мысалы, кейбір заңгерлер, жәбірленушіге есеңгірететін заттар қолдану арқылы оның жеке мүлкіне ие болу әрекетінде бұзақылық қылмысының белгілері жоқ деп есептейді [3].
Қылмыстық құқық ғылымында физикалық күш көрсетуді қоғамға қауіпті, құқыққа қайшы әрекет жасау арқылы жәбірленушінің еркінен тыс оның денесінің сыртқы және ішкі бөліктеріне зардап келтіру деп таниды. Соңғы кездерде күш көрсету жәбірленушінің өз еркімен де жүзеге асырылатын жағдайлары кездесіп жүр, атап айтқанда: адам ағзасына ұйқы келтіретін, есеңгірететін, уландыратын зат заттар жіберу. Менің ойымша, адам ағзасына есеңгірететін заттарды жіберудің өзі күш көрсету әрекеті болып табылады, өйткені сол заттардың көмегі арқылы жәбірленуші қарсылық көрсету мүмкіндігінен айырылады, сондай - ақ қолданылған уландыратын, есеңгірететін, есірткілік т.б заттар көп мөлшерде болса, жәбірленушінің организмінің нақты қалыпты жағдайдан шығып, денсаулығының ұзақ уақытқа бұзылуына немесе жалпы еңбек қабілетінің жоғалуына, сөйтіп оның өліміне әкеліп соғуы мүмкін.
Бүгінге дейін дау тудырып жүрген мәселелердің бірі жәбірленушіге көп мөлшерде ішімдік ішкізіп, оны дәрменсіз жағдайға келтіріп бұзақылық әрекетін жасау.Көптеген заңгерлер бұл жағдайда қылмысты саралау мастықтың дәрежесіне қарай жүргізілуі керек деген пікір білдіреді. А.И.Спасов: "Егер, жәбірленуші ішімдікті өз еркімен ішіп, есірткілік затты өз еркімен пайдаланса, жәбірлеушінің әрекетінде күш көрсету жоқ деп таниды. Ал кейбір заңгерлер, бұзақылықтағы жәбірленушіге қарсы физикалық күш көрсету оны көп мөлшерде ішімдік ішкізу мен есірткілік заттарды пайдалануға көндіруді жатқызады" [4,46-48бб].
1 БҰЗАҚЫЛЫҚТЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
0.1 Бұзақылық - қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың бірі ретінде
Бұзақылық аса қауіпті қылмыстардың бірі. Бұл қылмыстар жалма жыл өсіп, көбіне олардың қоғамға қауіптілі сол , банды құрылымы жөнінен тұрақты, қаруланған топ бола тұрып, ас ауыр қылмыстарды жасайды.
Қылмыстың тікелей объектісі - қоғамдық қауіпсіздік. Қосымша тікелей объектісі - адамдардың өмірі, денсаулығы, меншіг, сондай-ақ басқа да мүдделері.
Объективтік жағынан бұзақылық бірнеше әрекеттердің жиынтығы болып сипатталады:
-Азаматтарға немесе ұйымдарға шабуыл жасау мақсатында тұрақты қарулы топ (банда ) құру;
-Осындай топтық банданы басқару;
-Тұрақты қаруланған топқа бандаға қатысу;
-Бандалық топқа кіретін адамдардың біреуінің болса да қарулануы.
Қаруланған банда екі немесе одан да көп адамдардың алдын ала келісіп азаматтарға немесе ұйымдарға бір немесе бірнеше шабуыл жасау мақсатында құрылған қаруланған, тұрақты топты айтамыз.
Банданы құру деп банданы жарақтау, оларды қарумен жабдықтау, банданың құрамына мүшелер тарту, банды мүшелерінің ролдерін белгілеу олардың істейтін қылмыстарын жоспарлауды айтамыз.бандыны құрушы, әдетте оның ұйымдастырушысы болып табылады.
Банданың тұрақтылығы қаруланған топтың мүшелерінің қылмысты іс-әрекеттерді жүзеге асыру жөніндегі келісімнің нәтижесі арқылы анықталады.
Банда мүшелерінің алдын ала келісім арқылы жасайтын бір немесе бірнеше қылмысын қылмыстық іс-әрекет деп атаймыз.
Бандаға кіретін топ мүшелереінің ең болмағанда біреуінің атылатын немесе суық қарумен қаруланы негізгі шарт болып табылады.Қаруға, сондай-ақ әртүрлі жарылғыш құралдары да жатады.
Бұзақылық құрамы құрылысы жағынан келте қылмыс құрамына жатады. Сондықтанда қылмыс қарулы топ (банданы) құрған уақыттан бастап аяқталған деп танылады. Бұл жерде қарулы топқа кіретін банда мүшелерінің біреуінің болса да қарулануы жеткілікті. Банда құрылған уақыттан бастап, бандалық топ басқа бір қылмысты істеп үлгермегеніне қарамастан бұзақылық құрамы аяқталған деп табылады.
Банданы басқару деп құрылған банданың қылмыстық іс-әрекеттерінің оперативтік бағытын белгілеу, банда шабуыл жасайтын нақты объектілерді таңдап алу, шабуылды жүзеге асыратын тәсілдерді белгілеу, банда мүшелерімен тәрбиелік сипаттағы жұмыстра жүргізу, оларды жазалау, жәбірленушілер мен куәлардың көздерін жою туралы шешім қабылдау, ұрланған мүлікті жасыру немесе өткізу, бұйрықтар беру әрекеттерін айтамыз.
Шабуыл жасау деп қылмыстық нәтижеге жету үшінбандалық топтың жәбірленушіге күш қолдануы немесе оны дереу нақты қолдану қауіпін айтамыз.
Егер, шабуыл жасау барысында адам өлімі немесе адамның денсаулығына зиян келтіру орын алса, онда іс-әрекет қылмыстардың жиынтығы бойынша сараланады.
Субъективтік жағынан бұзақылық тікелей қасақаналықпен жасалады. Қылмыстық ниет әртүрлі болуы мүмкін, оның негізгісі пайда күнемдік ниет. Қылмыс құрамыныңы субъективтік жағының міндетті белгісі- арнаулы мақсат азаматтарға немесе ұйымдарға шабуыл жасау болып табылады.
Қылмыстың субъектісі 16 жасқа толған, есі дұрыс адам.Егер бандаға 14пен 16 жастың арасындағы адам қатысса, онда олар адам өлтіргені, әйел зорлағаны, бұзақылық жасағаны үшін ғана жауаптылыққа тартылады.
Бандаға қатысу деп-олардың жасаған шабуылдарына тікелей қатысу, сонымен бірге банданы қаржыландыру, қарумен жабдықтау, көлікпен қамтамасыз ету, әрекеттерді орындауларын айтамыз.
Шабуылға қатысу деп- бандалық топпен бірге қылмыстық нәтижеге жету үшін жәбірленушіге күш қолдану немесе оның нақты қодану қауіпін туғызуды айтамыз.
Бұзақылықті қорқытып алушылық құрамынан ажырата білу керек. бұзақылық жасағанда қылмыстың заты болып тек мүлік,мүлікке құқық , мүліктік сипаттағы басқа да әректтер жатады. бұзақылықда күш қолдану немесе қолданамын деп қорқыту орын алады, ал қорқытып алушылықтың негізгі құралы қорқыту арқылы ғана жүзеге асырылады, күш қолдану қорқытып алушылықтың ауырлататын құрамына ғана жатады. бұзақылықдағы қорқыту тек қана күш қолданамын деп қорқытумен шектеледі. бұзақылықда мүлікті беруді талап ету шабуыл жасаған уақытпен сайма-сай келеді, бұзақылықдағы күш қолдану өмірге және денсаулыққа қауіпті болады. бұзақылық шабуыл жасаған сәттен бастап аяқталған деп саналады. бұзақылықның тікелей объектісі болып меншік қатынастары саналады. бұзақылық жеке орындаушылар немесе адамдар тобы арқылы жасалады. бұзақылық қару қолданылып немесе қарусыз жүзеге асырылады. бұзақылық құрылысы жағынан формальдық құрамға жатады.Сондықтан ол шабуыл жасау сәтінде-ақ аяқталған деп саналады. бұзақылық тек пайдакүнемдік мақсатпен жасалады.
Бұзақылық Субъектісі 16-ға толған,есі дұрыс тұлға болады. бұзақылық кезінде күш қолданууды сөз қылғанда, оның мүлікті алуға дейін де,алу кезінде де қолданылатынын айта кеткен жөн. бұзақылық кезінде күш қолдану-мүлікті алу тәсілі ғана емес, оны өзінде ұстап қалу тәсілі де болуы мүмкін. бұзақылық кезінде күш қолдану әрқашанда мүлікті иеленудің құралы болып табылады, яғни ол мүлікті иеленуге бағытталуы тиіс. бұзақылық кезінде, көп жағдайларда,денсаулыққа нақты қауіптілік төнеді. Бұл мән-жайлар едәуір мөлшерде зорлықтың жасалуы тәсілімен анықталады. Бұзақылықтың қорқытып алушылықтан және бұзақылықнен ажырата білу керек
Бұзақылық қоғамдық қауіпсіздікке және қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстардың ішіндегі ең қауіптісі, қауіптілігі әрекеттің бір уақытта азаматтардың жеке мүліктері, денсаулығы және өміріне қарсы бағытталатындығында. бұзақылықның осындай ерекшелігін есепке ала отырып, заң шығарушы, бұзақылық, бөтен мүлікті бұзақылық мақсатында шабуыл жасауға ұшыраған адамның өмірі мен денсаулығына қауіпті күш көрсетумен немесе тікелей осындай күш қолданамын деп қорқытумен ұштасқан шабуыл жасау деп көрсеткен[1,241б].
Бұзақылық қылмысының мақсаты- жәбірлеушінің жәбірленушіге күш көрсетуі арқылы жеке мүлкіне ие болу.Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы басқа қылмыстардың ішінде бұл қылмысты саралауда нақты шешім қабылдау қылмыс жасаушының әрекетінің бағытын анықтау болып табылады.
Жеке тұлғаға қарсы күш көрсетіп шабуыл жасау мүлікке ие болудың құралы ретінде қолданылады. Бұл қосымша объектінің маңызы мен құндылығын заң шығарушы қылмыс құрамын саралауда есепке алады.
Бұзақылық әрекетін дұрыс саралау үшін "өмірі мен денсаулығына қауіпті күш көрсету" түсінігіне нақты анықтама берудің маңызы өте зор. Жалпы "күш көрсету" деп бөтен адамға еркінен тыс құқыққа қарсы күш көрсету арқылы жасалған іс-әрекетті атайды.
Заңдық әдебиеттерде күш көрсетуді физикалық және психикалық деп екіге бөледі. Психикалық күш көрсету- күш қолданамын деп өзге тұлғаның еркіне, түйсігіне әсер етіп, күш қолданбай-ақ мүлкіне ие болуды жүзеге асыру. бұзақылықтағы күш көрсету, заң бойынша адамның өмірі мен денсаулығына қауіпті деп танылады [2,311б].
Күнделікті тәжірибеде, жәбірленушіге шабуыл жасаған кезде оның мүлкінің, құнды затының болмауы немесе жәбірленушінің қарсылық көрсетіп, жәбірлеушінің жеке мүліктерге ие бола алмай қалуы бұзақылық әрекетті саралауда, оны аяқталған қылмыс ретінде тануға еш кедергі келтірмейді, міне сондықтан да бұзақылық қылмысының құрамын келте құрамды қылмыс қатарына жатқызады да, қылмыстық әрекеттің басталған уақытын қылмысты аяқталды деп тануға жетіп жатыр деп есептейді.
Бұзақылық қылмыс құрамы екі объектіге бағытталған: жеке тұлғаның мүлкіне және денсаулығы мен өміріне. бұзақылық қылмысын саралау үшін денсаулыққа қарсы зардап келтіру міндетті емес, адамның денсаулығы мен өміріне күш көрсетуге оқталу әрекеті болса жеткілікті.
Бұзақылықтағы психикалық күш көрсету мазмұны жағынан, физикалық күш қолданбай-ақ, денсаулығы мен өміріне қарсы күш көрсетемін деп қорқыту арқылы жүзеге асырылады. Психикалық қорқытудың бұл түрі түрлі формада: "өлтіремін", "бауыздаймын", "сындырамын-құртамын", "қырамын-жоямын" деген сөздермен, іс-қимылдармен, түрлі жарақаттар салуға болатын қару-жарақ көрсетумен жүзеге асырылады. Психикалық күш көрсетуде қорқыту нақты болуы керек, яғни қылмыс жасаушы әрекетті сол кезде жүзеге асыратындай мүмкіндік болғанда ғана қорқыту жүзеге асырылды деп сараланады.
Қорқытуды алдағы уақытта жүзеге асыру немесе күш қолданбай-ақ қолдану, немесе денсаулығы мен өміріне қауіп төндірмейтіндей күш көрсету жағдайда байланысты бұзақылық емес, алаяқтық деп саралануы мүмкін.
Шабуыл жасау-бұл жәбірленушіге қарсылық жасауға мүмкіндік бермейтіндей кенеттен күш көрсету. Қылмыстық құқық теориясында "шабуыл жасау" түсінігінің нақты анықтамасы берілмеген. Заңгерлердің бір тобы бұзақылықтың анықтамасын беріп, мазмұнын толықтай ашпайды. Екінші бір тобы шабуыл жасауды күш көрсету деп түсіндіреді. Үшінші біреулері, шабуыл жасау бұл күш көрсету емес деп есептейді.
Менің пікірім бойынша: күш көрсету мен шабуыл жасау бір мағынаны білдірмейді. Сондықтанда, физикалық және психикалық күш көрсетуді бұзақылықның міндетті құрамдас бөлігі деп қарастыруға болады. Көптеген заңгерлер шабуыл жасауды екі кезеңнен тұратын әрекет деп қарастырады: күш көрсетуге нақты жағдай жасау кезеңі және күш көрсетуді жүзеге асыру кезеңі. Күш көрсетудің нақты мүмкіндігін және оның қауіптілік дәрежесін жәбірленушінің өзі бағалайды, бірақ кейбір жағдайларда бұзақылық кезінде шабуыл жасау кенеттен болуы да мүмкін. [3]
бұзақылықты қалай саралауға болады, мысалы, ұйқыда жатқан адамға шабуыл жасау, мұнда ұйқыда жатқан адам шабуылдың нақтылығы жайлы біле алмайтындықтан, оның қауіптілік дәрежесі туралы да біле алмайды, бірақ шабуыл жасаудың қауіптілігі мен күш көрсетудің мүмкіндігі, зардаптың нәтижесінде көрініп тұратындықтан әрекетте бұзақылық қылмысы құрамының белгісі бар деп есептелінеді.
Шабуыл жасау жәбірленуші тарапынан оның жеке мүлкіне ие болу үшін қолданылатын нақты қарсылықты тойтару мақсатында ғана емес, сонымен бірге қарсылық көрсетудің алдын алу мақсатында да жүзеге асырылуы мүмкін. Осыған сәйкес күнделікті тәжірибеде, есеңгірететін заттарды қолдану арқылы жасалған бұзақылықты саралау өте қиынға түседі.Заңгерлер арасында бұл сұрақтың нақты шешімін тауып, ортақ бір пікірге әлі де келген жоқ. Мысалы, кейбір заңгерлер, жәбірленушіге есеңгірететін заттар қолдану арқылы оның жеке мүлкіне ие болу әрекетінде бұзақылық қылмысының белгілері жоқ деп есептейді [3].
Қылмыстық құқық ғылымында физикалық күш көрсетуді қоғамға қауіпті, құқыққа қайшы әрекет жасау арқылы жәбірленушінің еркінен тыс оның денесінің сыртқы және ішкі бөліктеріне зардап келтіру деп таниды. Соңғы кездерде күш көрсету жәбірленушінің өз еркімен де жүзеге асырылатын жағдайлары кездесіп жүр, атап айтқанда: адам ағзасына ұйқы келтіретін, есеңгірететін, уландыратын зат заттар жіберу. Менің ойымша, адам ағзасына есеңгірететін заттарды жіберудің өзі күш көрсету әрекеті болып табылады, өйткені сол заттардың көмегі арқылы жәбірленуші қарсылық көрсету мүмкіндігінен айырылады, сондай - ақ қолданылған уландыратын, есеңгірететін, есірткілік т.б заттар көп мөлшерде болса, жәбірленушінің организмінің нақты қалыпты жағдайдан шығып, денсаулығының ұзақ уақытқа бұзылуына немесе жалпы еңбек қабілетінің жоғалуына, сөйтіп оның өліміне әкеліп соғуы мүмкін.
Бүгінге дейін дау тудырып жүрген мәселелердің бірі жәбірленушіге көп мөлшерде ішімдік ішкізіп, оны дәрменсіз жағдайға келтіріп бұзақылық әрекетін жасау.Көптеген заңгерлер бұл жағдайда қылмысты саралау мастықтың дәрежесіне қарай жүргізілуі керек деген пікір білдіреді. А.И.Спасов: "Егер, жәбірленуші ішімдікті өз еркімен ішіп, есірткілік затты өз еркімен пайдаланса, жәбірлеушінің әрекетінде күш көрсету жоқ деп таниды. Ал кейбір заңгерлер, бұзақылықтағы жәбірленушіге қарсы физикалық күш көрсету оны көп мөлшерде ішімдік ішкізу мен есірткілік заттарды пайдалануға көндіруді жатқызады" [4,46-48бб].
Жәбірленушінің жеке мүлкіне ие болу үшін, жәбірлеуші жәбірленуші тарапынан көрсетілген қарсылықты жеңу үшін оның еркіне қарсы әрекет етуі керек. Сондықтан да, жәбірлеушінің жәбірленушінің организміне қарсы қолданған есеңгірететін, есірткілік заттарын адамның қарсылығын жою мақсатында қолданатындықтан күш көрсету тәсілі деп саралаған дұрыс деп білемін.Жәбірленушінің әрекетінің бағасын беруде, жәбірленуші әрекеттің қауіптілігін біле алды ма, егер білсе әрекеттің қауіптілігін бағалау мүмкіндігі болды ма? Осыған сәйкес әрекеттің бағасы беріледі, яғни әрекеттің жәбірленушінің мүддесіне бағытталғандығы және оның еркінен тыс жасалғандығы туралы. Осы әрекеттерді дұрыс саралау арқылы әрекеттің бұзақылық немесе тонау болғандығын анықтау мүмкіндігін береді.
ҚР Қылмыстық кодексінің 112-бабына сәйкес қорқытуға төмендегідей анықтама беріледі: өлтіремін немесе денсаулыққа ауыр зиян келтіремін деп, сол сияқты адамның жеке басына өзге ауыр күш көрсетемін не мүлікті өртеп құртамын деп, жарылыс жасалу немесе өзге жалпы қауіпті тәсілмен қорқыту, бұл қорқытудың іске асатындығына қауіптенудің жеткілікті негіздердің бар екендігі кезінде жасалған әрекет.Денсаулыққа ауыр зиян келтіру әрекеттеріне тыныс алу органдарын қысу, биіктіктен лақтыру, автокөліктен итеріп жіберу, жәбірленушінің организміне түрлі дәрі-дәрмек, есеңгірететін, есірткілік заттар беру арқылы әсер ету т.б.жатады. Осы тәсілдерді қолданып әрекет ету жәбірленушінің организміне зардап келтірілмесе де бұзақылық қылмыс ретінде сараланады.
Жәбірленушіге оның денсаулығы мен өміріне қарсы күш көрсету арқылы жасалған қорқыту әрекеті, егер әрекет оның жеке мүлкіне иелік ету мақсатында жүзеге асырылған болса, бұзақылық әрекеті ретінде саналады. бұзақылық түсінігіне адамға қарсы қолданылған физикалық күш көрсету ғана емес сонымен қатар оның денсаулығы мен өміріне қарсы күш көрсету әрекеті де жатады. Бұл жағдайды бұзақылық ретінде саралау үшін қорқыту нақты жүзеге асырылатындай жағдай қалыптасуы керек [5,24-26бб] . бұзақылық қылмысындағы күш көрсету мүлікке ие болу үшін қолданылатын құрал ретінде қарастырылуы керек. Жасырын мүлікке ие болу жағдайында, мүлікке иелікті сақтап қалу үшін күш көрсету де бұзақылық әрекеті ретінде, ал егер жәбірлеуші жәбірленушіге қылмыс жасау орнында жасырын түрде алған заттарын тастай салып, қылмысты жасыру мақсатында қарсылық көрсететін болса, онда мұндай әрекет бұзақылық ретінде саралануы керек.
бұзақылық әрекеті күш көрсетуді жүзеге асырған уақыттан бастап аяқталған деп есептелінеді. Аяқталған бұзақылық үшін жауаптылық, жәбірлеушіге сыртқы оның еркінен тыс күштер әсер етіп жағдай өзгеріп, мүлікке ие бола алмаған жағдайда да туындайды. Қылмыстың аяқталмауына жәбірленушінің жеке тұлғасының да әсері бар ( физикалық жағдайы, шабуылға қарсылық көрсетуге дайындығы) [6,98б].
бұзақылықтың субъективтік жағы пайдакүнемдік мақсатпен жасалатын тікелей қасақаналықтан тұрады, яғни жәбірленушінің өз іс-әрекетінің қоғамға қауіпті екендігін ұғынып, оның қоғамдық қауіпті зардаптары болуы мүмкін екенін немесе болмай қоймайтынын алдын ала білуі. Зардаптың болуы мүмкін екендігін білуі яғни зардаптың ауырлығы мен сипатын білуі. Жәбірлеушінің қылмыстық әрекеті мен зардабының арасында болатын себепті байланыстың даму ерекшеліктерінің болуы мүмкін екендігін білмеуі де мүмкін. Мұндай жағдайда жәбірлеуші үшін жауаптылық келтірілген зардапқа сай туындауы керек. бұзақылықтағы пайдакүнемдік мақсат күш көрсету әрекетін қылмыс құралы ретінде пайдалану арқылы жүзеге асырылады.
бұзақылық қылмысын саралауда төмендегідей міндетті белгілер болуы керек: қару немесе қару ретінде пайдаланатын заттарды пайдалану (ҚР ҚК 180-бап 2 тармақ г-тармақшасы) және денсаулыққа ауыр зиян келтірумен, абайсызда жәбірленушінің өліміне әкеліп соғуы (ҚР ҚК 180-бап 3 тармақ б-тармақшасы). бұзақылықда қару қолдану денсаулыққа ауыр зиян келтіру немесе адам өлімімен аяқталу мүмкін екендігін көрсетеді. бұзақылық қылмысын саралауда қолданылған атылатын қарудан басқа газ және суық қару, басқа да қару түрлері есепке алынады. Ондай қаруларға арнайы дайындалған немесе жарақат салуға келтірілген кез келген қылмыстық оқиға болған жерден алынған қару түрлері жатады. ( балта, тас, балға, қысқыш т.б ) Егер жәбірлеуші қорқыту үшін қарудың үлгісін қолданса, онда ондай әрекет қару қолданып жасалған бұзақылық болып сараланбайды, өйткені бұл жағдайда жәбірлеуші қарудың үлгісі арқылы жәбірленушінің психикасына әсер етіп, жан күйзелісі жағдайына ғана келтірді [7,30б] ҚР ҚК 180-бап 2 тармақ "г"-тармақшасын қолдану үшін жәбірлеушіде қарудың болғандығын анықтау жеткіліксіз, сонымен қатар ол қаруды қолданғанын да дәлелдеу керек. Атап айтқанда, қаруды физикалық күш көрсету үшін де, психикалық күш көрсетіп қорқыту үшін де қолдануы мүмкін. Келтірілген жағдайлардың барлығы да сот тәжірибесінде жиі кезедесетін көрініс.
Егер бұзақылықта ауыр дене жарақатын салу, абайсызда кісі өліміне әкеліп соқса, бұл жағдайда бұзақылық пен адам өлтірудің қайсысының белгілері көбірек екендігін анықтай отырып саралау керек. Адам өлтіруде кісі өлімінің болуын тікелей тілей отырып әрекет жасалса, ауыр дене жарақатын салуда кісі өлімінің болуын тілемейді, бірақ абайсызда жол беруі мүмкін. бұзақылықта абайсызда кісі өліміне жол беру жеке тұлғаға қарсы қылмыс жасау әрекеті бойынша қосымша саралауды қажет етпейді. бұзақылық кезінде қасақаналықпен кісі өліміне жол берілсе, онда қылмыстық жауаптылық қылмыстар жиынтығы бойынша туындайды: бұзақылық және адам өлтіру( аса қатыгездікпен 96-бап 2 тармақ "д,з" тармақшалары)
бұзақылықдағы сияқты тонауда да кей жағдайларда күш көрсету тәсілі қолданылатындықтан бұл қылмыстарды бір-бірінен ажырататын белгілеріне де тоқтала кету керек. Ең алдымен айырмашылық жәбірленушіге қарсы қолданатын күштің сипатында, бұзақылықты заң нормаларында ол жәбірленушінің денсаулығы мен өміріне қауіп төндіре отырып шабуыл жасау деп көрсетсе, тонауды жәбірленушінің денсаулығы мен өміріне онша көп қауіп төндірмей жасалатын қылмыс құрамы деп көрсетеді.Сондай-ақ олардың арасындағы айырмашылықты қылмыстың аяқталу кезеңі арқылы да ажыратуға болады, егер бұзақылық шабуыл жасаған уақыттан бастап аяқталған деп есептелсе, тонауда жәбірлеуші жәбірленушінің мүлкіне ие болғанда ғана қылмыс аяқталған деп есептеледі.
Айырмашылықты анықтауда тағы бір есепке алатын жағдай жәбірлеушінің қылмыс жасаудағы тәсілі. Егер, жәбірлеуші күш көрсетіп шабуыл жасауды қару пайдалану арқылы жүзеге асырса, зардап келтірген келтірмегеніне қарамастан ол әрекет бұзақылық қылмысының құрамын құрайды. бұзақылық келте құрамды қылмыс болғандықтан, қылмыстық әрекетті саралауда мүлікке иелік етудің мақсаты міндетті түрде есепке алынуы керек, мысалы, автокөлікті қыдырып қайту, қылмыстық ізге түсуден бой тасалау үшін тартып алып кейіннен қайтарып беруі т.б.с.с.
Мүлікті өз иелігіне алу мақсаты болмағандықтан, мұндай қылмыстар бұзақылық болып табылмайды [8,10б]
Сондай-ақ, күнделікті өмірде бұзақылық пен алаяқтықты бір-бірінен ажырату қажеттілігі де туындайды. бұзақылықта жәбірленушінің мүлкіне ие болу үшін денсаулығы мен өміріне қорқыту, күш көрсету арқылы қауіп төндіру әрекеті тез арада жүзеге асырылса, алаяқтықта қорқыту немесе күш көрсету бөтен мүлікті алу талаптары орындалмаған жағдайда ғана жүзеге асырылады.
Ең басты айырмашылық бұзақылықда жәбірлеуші жәбірленушінің иелігіндегі мүлікті оның денсаулығы мен өміріне қауіпті күш көрсете отырып шабуыл жасау арқылы алса, ал алаяқтықта мүлікке құқықты алдау немесе сенімге қиянат жасау арқылы алады. бұзақылықта күш көрсету мүлікке ие болудың тәсілі ретінде қолданылса, алаяқтықта күш көрсету талап еткен мүлікті бермеген жағдайда ғана қолданылады.
Кейбір қателік талап еткен мүлікті бермеген жағдайда қоғамдық тәртіпті бұза отырып күш көрсету арқылы мүлікке иелік ету әрекетін бұзақылық деп қате саралау арқылы кетіп жатады.
бұзақылық әрекеті де адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша жүзеге асуы мүмкін. бұзақылық мақсатында шабуыл жасауға қатысушы тұлға қылмыстық әрекетке бірге қатысқанымен жанжақты әрекет жасамауы, жәбірленушіге күш көрсетпеуі де мүмкін. Мұндай қатысушылардың әрекеті қалай саралануы керек? Әрекет адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша жүзеге асқандықтан, тұлға күш көрсету жүзеге асқан жерде бірге болғандықтан, сөйтіп еш әрекет жасамаса да өзінің жәбірлеушінің жақтасы екендігін танытып, жәбірленушінің психикасына әсер еткендіктен бұзақылық әрекетке қатысушы деп танылады.
Жәбірлеуші мен жәбірленуші бір отбасының мүшелері болып, пайда табу мақсатында кісі өлтірумен , бұзақылықпен ұштасқан кісі өлтіруді де бір-бірінен ажыратуда көптеген қиындықтар кездеседі. Бұл жағдайда Жоғарғы Сот төменде келтірілген мән-жайларды есепке алуды ұсынады:
-қылмыс жасау тәсілі;
-қылмыс жасалу орны;
-жәбірленуші мен жәбірленушінің өзара қарым қатынасы;
-жәбірлеушінің қылмыс жасағанға дейінгі және қылмыс жасағаннан кейінгі мінез-құлқы [9,16б]
Қылмыс жасау тәсілі, қылмысқа қатысушылардың өзара қарым қатынасы, туысқандық дәрежесі жоғарыда келтірілген қылмыстарды бір бірінен ажыратуда белгілі бір роль атқарғанымен, ең басты ролді жәбірлеушінің қылмыс жасағаннан кейінгі мінез - құлқы атқарады, яғни ол өлген адамның мүлкіне оны өлтіру кезінде ие болады ма немесе мүлікке ие болу оны өлтіргеннен кейін жүзеге асырылды ма? Міне, осы жоғарыда келтірілген жағдайлар арқылы екі қылмыстың бір-біріне айырмашылығын ажыратып алуға болады. Сонымен пайдакүнемдік мақсатпен кісі өлтірумен, бұзақылықпен кісі өлтіруді ажыратуда төменде келтірілген белгілер міндетті түрде болуы керек:
-әрекеттің шабуыл жасау арқылы жүзеге асуы;
-мүлікке иелік ету мақсатының болуы;
-мүлікке ие болу кісі өлтіру кезінде немесе кісі өлтіру жүзеге асырылысымен жүзеге асуы.
бұзақылық қылмысының қоғамға қауіптілігін есепке ала отырып, ішкі істер органдарының қызметкерлерінің жұмысын одан әрі жандандыру, тергеушілердің жоғары деңгейлі маман болуын, қылмыстық ізге түсушілердің қылмыстың осындай түрлері лифтыларда, подъездерде, тұрғын үйлерде, көліктерде орын алғанда, оны әшкере етуде жоғары біліктілік көрсетуін жүзеге асыру керек. Ең қауіптісі бұл қылмыстарды алдын ала сөз байласқан қылмыстық топтардың жасауы.Сондықтан қылмыстардың бұл түрлерімен күрес жүргізу бүгінде өзекті мәселенің бірі.
1.2 Бұзақылықтың объектісі және объективтік жағы
Бұзақылық, яғни бөтен мүлікті бұзақылық мақсатында шабуыл жасауға ұшыраған адамның өмірі мен денсаулығына қауіпті күш көрсетумен немесе тікелей осындай күш қолданамын деп қорқытумен ұштасқан шабуыл жасау ҚР ҚК 237-бабы бойынша жауаптылыққа тартады. Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының құқықтық статистика және арнайы есеп Комитетінің мәліметтік деректеріне сәйкес, республикамызда 2009 жылдың 12 айы ішінде 3001 бұзақылық шабуыл жасау оқиғасы тіркелген (2010 жылы - 2279)
Бұзақылық күрделі объектілі қылмыс қатарына жатады. Бұл қылмыс қоғамдық қауіпсіздікке ғана емес, сонымен бірге жәбірленушінің денсаулығына да қол сұғады. бұзақылық құрамы үшін факультативті емес, міндетті екі объектінің болуы керек. Сонымен бірге бұзақылықтың қос объектілі бағытын заң әдебиетерінде осы мәселемен айналысатын барлық ғылымдар мойындайды
Қарқшылықтың қауіптілігі қоғамдық қауіпсіздікке қол сұғушылықпен ғана емес, сонымен бірге шабуылға тап болған адамның өмірі мен денсаулығына қауіпті күш көрсету қолданылатын қол сұғу әдісі қауіпті болып саналады. Денсаулық бұл жерде қол сұғушылықтың екінші маңызды объектісі болып саналады.
Бұзақылықпен шабуыл жасау заты мүлік, яғни иелерінің қажеттілігін тікелей (тамақ өнімдері, киім-кешек және т.б.), не жанама (ақша, бағалы қағаздар және т.б.) қанағаттандыруға қабілеттілігіне ие болған материалдық дүние нәрселері танылады. Олар белгілі бір тұтынушылық бағасына ие болады. Осыған байланысты, заттың құны болады, ол азаматтық айналысқа, тауар-ақша қатынасына түседі. Азаматтық айналыстан алынған мүлік қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыс заты бола алмайды [10, 126б].
Объективтік жағынан бұзақылық адамның өмірі мен денсаулығына қауіпті күш көрсетумен немесе тікелей осындай күш қолданамын деп қорқытумен ұштасқан шабуыл жасаумен көрінеді. Бұл жерде кінәлінің алға қойған мақсатқа қол жеткізу әдісі жәбірленушінің өмірі мен денсаулығына қауіпті күш көрсету жолымен материалдық пайда табуға ұмтылысы болып табылады. Заң әдебиеттерінде бұл мәселе жөнінде ғалым-заңгерлер әрқилы көзқарастар білдіреді. Мәселен, А.В.Наумов, Л.Д. Гаухман, М.Н.Становский бұзақылықде шабуыл жасау мен күш көрсету ұғымы бірдей емес, бірақ сола бол тұрғанымен осы мәселені қарау кезінде олардың арасында ешқандай ерекшеліктер пайда боламайды, деп ұйғарады [11, 131б].
В.А. Владимиров шабуыл жасаудың мәні күш қолдануда емес, күш көрсету үшін нағыз қауіптілік туғызу деп топшылайды. Одан әрі ол, шабуыл жасау - бұл бір ғана көрініспен аяқталатын әрекет емес, шабуыл жалғасқан уақыт ішіндегі жәбірленушіге ықпал ету үдерісі, сондықтан шабуыл жасау күш көрсетумен үздіксіз байланыста болады деп көрсетеді.
Х.Д.Алекперов, ... бұл ұғымдар мен заңдық мәні бар көзқарастардың арасындағы айырмашылықтарды іс жүзінде айыру мүмкін емес. Тіпті, егер шабуыл жасау күш қолдану қауіпін тудыру анықтамасынан шықса да, бәрібір осы жағдайдағы жәбірленушінің бойында күш қолдануға ұрынамын деген қорқыныштың өзі де психикалық зорлық болып табылады. Кінәлінің, артынан күш қолданамын деген ниеті, бірақ оның жәбірленушінің бойында әлі де қорқыныш тудырмаған әрекеті шабуыл жасау деп бағаланбайды, тек қана бұзақылық жасауға дайындалуды ғана білдіреді, деп санайды [12, 106б].
Шабуыл жасау деген сөздің өзі жәбірленушіге тұтқиылдан, күтпеген жерден психикалық ықпал етумен байланысты. Тұтқиылдық жәбірленушінің есін жиғызбастан, қандайда бір дәрежеде шабуылдың бетін бірден қайтарып тастауға немесе өкімет тарапынан немесе үшінші бір адамдардан көмек сұрау мүмкіндігін болдырмай тастауы мүмкін.
Мүлікті иемденіп алу кезіндегі күш көрсету кейде жәбірленушіге есеңгіретін немесе улы зат қолдану арқылы көрінуі мүмкін. Мұндай жағдайда, егер мұндай әрекеттер алдау жолымен жүзеге асырылатын болса, онда күш көрсету болып, бірақ шабуыл жасау болмауы мүмкін. В.А. Владимиров пен Ю.А. Ляпунов, мұндай әрекет егер есеңгірететін заттар қолданумен жәбірленушінің өміріне не денсаулығына анық зиян келтірілетін болса, онда мұндай әрекет бұзақылық жолымен бұзақылықдың және тиісінше денсаулық пен өмірге қарсы қылмыс болғанын білдіреді, деп санайды. Осында пікірді М.И. Гугучия мен Ю.В.Голикта білдіреді [13, 11б] . Бірақ, дегенмен мұндай көзқараспен келісе қоюға бола қояр ма екен.
Осы мәселені зерттеген И.Ш. Борчашвили, аталған ғалымдардың осы мәселе жөніндегі көзқарастары қарсылық тудырады, өйткені мұндай жағдайда күш көрсетумен жалғасқан шабуыл жасау болмайды, деп атап көрсетді. Алайда, егер қылмыскерлер жәбірленушіні араққа мас болатындай тойдыра ішкізгенде күш көрсететін болса, онда қолданылғын күш көрсетудің сипатына (дәрежесіне) тонауды немесе бұзақылықты құрайды. Одан әрі автор, нәтижесінде өмірі мен денсаулығына қатер төндіретіндей бұзақылық кезіндегі шабуыл жасау жәбірленушіге күшпен ықпал етудің кез келген түрімен көрінетіндігін көрсетеді. Жәбірленушінің еркіне қарамастын оның ағзасына күштеп қатты әсер ететін улы немесе есеңгірететін зат енгізу. егер ол заң нормасында (ҚР ҚК 179-бабы) көрсетілгендей белгілі бір мақсатпен жасалатын болса, бұзақылық шабуыл жасау деп танылатын арқасынан пышақ салу, тығылып тұрып сыртынан оқ атумен бірдей саналады.
Бұл жағдайға Қазақстан Республикасы Жоғары сотының 2003 жылғы 11-шілдедегі бұзақылық туралы істер бойынша сот тәжірибесі туралы нормативті қаулысының 22-тармағында назар аударылып, бөтен мүлікті бұзақылық мақсатында жәбірленушінің ағзасына оның еркіне қарамастан күштеп қатты әсер ететін улы немесе есеңгірететін зат енгізілсе, жасалған әрекет бұзақылық ретінде сараланатындығы аталған [14,47б] .
Егерде жоғарыда аталған мақсатта жәбірленушінің ағзасына оның еркіне қарамастан өмір мен денсаулыққа қатер төндірмейтіндей зат енгізілсе, жасалған әрекет тонау ретінде сараланады.
Егер жәбірленушінің өз еркімен арақ ішіп, есірткілік, қатты әсер ететін улы немесе есеңгірететін заттарды қабылдағаннан кейін есін білмей немесе мас болып, ұйықтап қалған жағдайда өзінің мүлкін заңсыз иеленіп алып қойғанын білмей қалса, онда кінәлінің әрекеті жасырын бұзақылық деп сараланады.
Осы жоғарыда аталған қылмыстарды жасау кезіндегі қолданылған заттардың әсер ететін қасиеттері мен сипатын анықтау бұл іске арнайы мамандар шақырумен не сараптама жүргізу жолымен шешіледі.
Жәбірленушіні әдейі арақ беріп, мас қылып, дәрменсіз күйге келтірген жағдайдағы саралау даулы мәселе болып саналып жүр. Жәбірленушінің мүлкін иеленіп алу мақсатында мас қылып арақ ішкізу адам ағзасын белгілі бір қалыптан ауытқушылық күйге әкеледі, сондықтан мұндай әрекеттер зардаптарына қарамастан бұзақылық немесе тонау деп саралануы тиіс. Жәбірленуші арақты немесе есірткіні өз еркімен ішкен немесе қабылдаған жағдайда күш көрсету қолданылмағандықтан бұзақылық үшін жауаптылық қарастырылмайды.
Іс жүзінде, өмірде шабуыл жасау біріншы басталып, ал күш көрсету қолданылмай жасалатын қылмыстар жиі кездесіп жатады. Мысалы, қаруланған қылмыскер тасадан шығып жәбірленушінің артынан білдірпей келеді. Шабуыл жасау мен күш қолданудың арасында белгілі бір уақыт аралығындағы алшақтық болады, атап айтқанда кінәлінің бойында жағдайға байланысты қандай күш қолдану жөнінде ой қалыптасады. Шабуыл жасау мен күш көрсету уақытына қарай бір мезгілде болуы да мүмкін, мысалы кінәліні күтпеген жерде сыртынан ұрып жіберу.
бұзақылық кезіндегі күш көрсету заңда шабуылға ұшыраған адамның өміріне немесе денсаулығына қауіпті деп анықталады. Қылмыстық құқық және медициналық әдебиеттерде өмірге қауіпті күш көрсету деп, өзінің объективті белгілеріне қарай жәбірленушіні өлімге әкеп соқтыратын күш көрсету танылады.
Күш көрсетудің өмір үшін қауіпті екендігін анықтау үшін істің барлық мән-жайларын: қылмыс жасау қаруын, күш қолдану сипатын, өмір үшын маңызды ағзаға келтірілген зиянды, сот-медициналық сараптама қорытындысын және басқаларды ескеру керек.
Қазақстан Республикасы Жоғары сотының 2003 жылғы 11-шілдедегі бұзақылық туралы істер бойынша сот тәжірибесі туралы нормативті қаулысының 23-тармағында, өмір мен денсаулық үшін қауіпті емес күш көрсету деп, жәбірленушінің денесін ауыртумен, денсаулығының қысқа мерзімді бұзылуына әкеп соқтырмаған немесе еңбекке жарамдылығын елеулі түрде бұза қоймаған ұрып-соғуды немесе өзге де күштеп әрекет көрсетуді таныған жөн, деп атап көрсетеді [15,94б].
Өмірге немесе денсаулыққа қауіпті күш көрсету деп, жәбірленушінің денсаулығына сараптама жолымен анықталған, ауыр және орташа ауырлықтағы зиян келтіруге, сондай-ақ денсаулығын қысқа мерзімге бұзған немесе онша елеулі емес жалпы еңбекке жарамдылығына нұқсан келтірген жеңіл зиян келтіруге әкеп соққан күш көрсетуді тануға болады.
Күш көрсетумен ұштасқан бұзақылық немесе тонау құрамдары болған жағдайды күш көрсетудің мүлікті иелену немесе оны өзінде сақтап ұстап қалудың амалына айналды деп тануға болады. Мүлікті иеленіп алу мақсатындағы күш көрсетумен ұштасқан шабуыл жасау денсаулыққа зиян келтірмегенімен, оны қолдану кезінде ауырлатушы мән-жайлар болмаған кезде жәбірленушінің өмірі мен денсаулығына айқын қауіп төндірген болса, онда оны ҚР ҚК 179-бабының 1-бөлігімен саралау керек. Мұндай жағдайда, кінәлінің әрекеті қарақышылық құрамын қамтымаса ҚР ҚК 104 және 105-баптарымен қосымша саралаудың қажеті жоқ болады.
Күш көрсетуге тамағынан қолмен немесе тұзақ жіппен қылқындару, басына полиэтилен қапшық кигізіп, тұншықтыру, ысытылған немесе түтін, газбен толтырылған үйшікке немесе басқа да үй-жайға қамау әрекеттері жатады. Мұндай жағдайдағы баға беру негізіне келтірілген зиянға қатысты емдеудің нәтижесі емесе, сол сәттегі келтірілген қауптілік алынады.
Адам өмірі мен денсаулығына қауіпті қорқытумен күш көрсету деп шын мәнінде рас болады деп ойлаған жағдайдағы жәбірленушінің өлім немесе денсаулығына зиян келеді деп үрейленуі танылады.
бұзақылық кезіндегі күш қолдану (денеге немесе психикаға) қашанда мүлікті иеленіп алудың амалы болап саналады, яғни ол мүлікті иеленіп алуға бағытталады. Егер күш көрсету басқа мақсатпен қолданылса, мысалы ұсталып қалудан құтылу үшін, онда жасалған әрекет бұзақылық құрамын құрамайды, ал ол тиісті қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыс ретінде саралануы тиіс, мысалы, кінәлі ендігі мүлікті ұрлап үлгерді (жасырын - ҚР ҚК 175-бабы немесе ашық - ҚР ҚК 178-бабы) және жеке адамға қарсы қылмыс (жәбірленушінің денсаулығына келтірген зиянына қарай). Жәбірленушіге күш көрсету бұзақылық мақсатанда емес, әлдебір басқа себептермен болған жағдайда бұзақылық жайында сөз қозғалмауы тиіс, мысалы бұзақылық пиғылдағы әрекетпен кінәлі жағдайды пайдаланып, жәбірленушіге білдіртпей мүлкін ұрлап алады.
Сот тәжірибесінде жәбірленушінің иелігінде қылмыскер үшін құндылығы жоқ мүлік болмай, не жәбірленуші белсене қарсылық көрсетіп, және қылмыскер мүлікті иеленіп ала алмай қалған жағдайлар жиі болып тұрады. Құрылысы жағынан бұзақылықтың формальды құрамға жататындығы ескеріле отырып, ол тіпті кінәлі адам жәбірленушінің мүлкін иеленіп алмаса да аяқталған деп танылады.
бұзақылық құрамының объективтік жағының ерекшелігі, заң шығарушы бұл қылмысты жәбірленушінің өмірі мен денсаулығы үшін қауіпті немесе кінәлінің мүлікті иеленген не иеленбегеніне қарамастан осындай күш көрсетумен қорқытумен бөтен мүлікті иеленіп алу мақсатымен жасалған шабуыл сәтінен бастап-ақ күш қолданумен ұштасқан әрекетті аяқталған деп таниды.
1.3 Бұзақылықтың субъектісі және субъективтік жағы
Бұл қылмыстың субъектісі ҚР ҚК 15-бабының 2-бөлігіне сәйкес, жасы 16-ке толған, есі дұрыс жеке адам болып табылады.
Барлық қылмыстардың қоғамға қауіптілігі, сонымен қатар бөтен мүлікті тонау қоғамдық қатынасқа келтірілген зардап арқылы ғана емес, жасау әдістері, кінәнің формасы, мотиві немесе мақсаты арқылы емес сонымен қатар кінәлі адамның дәрежесі арқылы анықталады. Рецедевист қылмыскермен жасалған қылмыс қауіпті болып табылады.
Жеке қоғамдық қауіпсіздікке және қоғамдық тәртіпке қарсыды бұзақылық туралы қатыгездікпен жасалған қылмыстарды айта отырып мына маңызды мәселені білу қажет, яғни бұл қылмысты бөтен адамдардың еңбегін құрметтемитін, эгоист- тек қана өз пайдасын ойлайтын, қатыгез, басқа адамдар мен мемлекеттің арқасында өз мақсаттарына жетуді ойлайтын адам жасайды.
Әлуметтік саяси сипаттама бойынша, субъект заңдық белгілермен тығыз байланысты болып табылады. Қылмыстық жауаптылыққа және жазаға тек қана қылмыс жасағанға дейін берілген жасқа толған және өз іс әрекеттеріне жауап бере алатын, оның жасауына басшылық еткен адам тартылады.
бұзақылық жасауда субъектінің басты заңдық белгілері болып біріншіден заңда белгіленген жасқа толған, екіншіден есі дұрыс болу керек.
Практикада бұл белгілерді анықтау, яғни жасын анықтау ешқандай қиындық тудырмайды.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 15- бабының 2- тармақшасына сәйкес бөтен мүлікті бұзақылықдың субъектісі болып және жауаптылық жүктклктін адам болып, қылмыс жасағанға дейінгі уақытта 14 жасқа толған адам танылады.
Қоғамға қауіп төндіргені үшін қылмыстық жауаптылыққа, белгілібір дәрежеге дейін өсіп, белгілі өмірлік тәжірибесі бар, өзінің жасап жатқан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1 БҰЗАҚЫЛЫҚТЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Бұзақылық - қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың бірі ретінде
1.2 Бұзақылықтың объектісі және объективтік жағы
1.3 Бұзақылықтың субъектісі және субъективтік жағы
2 БҰЗАҚЫЛЫҚ ҚЫЛМЫСТАРЫН ОЛАРҒА ҰҚСАС ҚЫЛМЫС ҚҰРАМДАРЫНАН АЖЫРАТУ ЖӘНЕ ОЛАРҒА ЖАЗА ТАҒАЙЫНДАУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1 Бұзақылық қылмыстарын оларға ұқсас қылмыс құрамдарынан ажырату критерийлері
2.1 БҰЗАҚЫЛЫҚ қылмыстарына жаза тағайындау ерекшеліктері
3 БҰЗАҚЫЛЫҚ ҚЫЛМЫСЫНЫҢ КРИМИНОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ ЖӘНЕ АЛДЫН АЛУ
3.1 Бұзақылық қылмысының криминологиялық сипаттамасы
3.2 Қылмыстық профилактикадағы кейбір қиындықтар туралы.
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Бұзақылық қылмыс құрамы екі объектіге бағытталған: жеке тұлғаның мүлкіне және денсаулығы мен өміріне. бұзақылық қылмысын саралау үшін денсаулыққа қарсы зардап келтіру міндетті емес, адамның денсаулығы мен өміріне күш көрсетуге оқталу әрекеті болса жеткілікті.
Бұзақылықтағы психикалық күш көрсету мазмұны жағынан, физикалық күш қолданбай-ақ, денсаулығы мен өміріне қарсы күш көрсетемін деп қорқыту арқылы жүзеге асырылады. Психикалық қорқытудың бұл түрі түрлі формада: "өлтіремін", "бауыздаймын", "сындырамын-құртамын", "қырамын-жоямын" деген сөздермен, іс-қимылдармен, түрлі жарақаттар салуға болатын қару-жарақ көрсетумен жүзеге асырылады. Психикалық күш көрсетуде қорқыту нақты болуы керек, яғни қылмыс жасаушы әрекетті сол кезде жүзеге асыратындай мүмкіндік болғанда ғана қорқыту жүзеге асырылды деп сараланады.
Қорқытуды алдағы уақытта жүзеге асыру немесе күш қолданбай-ақ қолдану, немесе денсаулығы мен өміріне қауіп төндірмейтіндей күш көрсету жағдайда байланысты бұзақылық емес, алаяқтық деп саралануы мүмкін.
Шабуыл жасау-бұл жәбірленушіге қарсылық жасауға мүмкіндік бермейтіндей кенеттен күш көрсету. Қылмыстық құқық теориясында "шабуыл жасау" түсінігінің нақты анықтамасы берілмеген. Заңгерлердің бір тобы бұзақылықтың анықтамасын беріп, мазмұнын толықтай ашпайды. Екінші бір тобы шабуыл жасауды күш көрсету деп түсіндіреді. Үшінші біреулері, шабуыл жасау бұл күш көрсету емес деп есептейді.
Менің пікірім бойынша: күш көрсету мен шабуыл жасау бір мағынаны білдірмейді. Сондықтанда, физикалық және психикалық күш көрсетуді бұзақылықның міндетті құрамдас бөлігі деп қарастыруға болады. Көптеген заңгерлер шабуыл жасауды екі кезеңнен тұратын әрекет деп қарастырады: күш көрсетуге нақты жағдай жасау кезеңі және күш көрсетуді жүзеге асыру кезеңі. Күш көрсетудің нақты мүмкіндігін және оның қауіптілік дәрежесін жәбірленушінің өзі бағалайды, бірақ кейбір жағдайларда бұзақылық кезінде шабуыл жасау кенеттен болуы да мүмкін. [3]
бұзақылықты қалай саралауға болады, мысалы, ұйқыда жатқан адамға шабуыл жасау, мұнда ұйқыда жатқан адам шабуылдың нақтылығы жайлы біле алмайтындықтан, оның қауіптілік дәрежесі туралы да біле алмайды, бірақ шабуыл жасаудың қауіптілігі мен күш көрсетудің мүмкіндігі, зардаптың нәтижесінде көрініп тұратындықтан әрекетте бұзақылық қылмысы құрамының белгісі бар деп есептелінеді.
Шабуыл жасау жәбірленуші тарапынан оның жеке мүлкіне ие болу үшін қолданылатын нақты қарсылықты тойтару мақсатында ғана емес, сонымен бірге қарсылық көрсетудің алдын алу мақсатында да жүзеге асырылуы мүмкін. Осыған сәйкес күнделікті тәжірибеде, есеңгірететін заттарды қолдану арқылы жасалған бұзақылықты саралау өте қиынға түседі.Заңгерлер арасында бұл сұрақтың нақты шешімін тауып, ортақ бір пікірге әлі де келген жоқ. Мысалы, кейбір заңгерлер, жәбірленушіге есеңгірететін заттар қолдану арқылы оның жеке мүлкіне ие болу әрекетінде бұзақылық қылмысының белгілері жоқ деп есептейді [3].
Қылмыстық құқық ғылымында физикалық күш көрсетуді қоғамға қауіпті, құқыққа қайшы әрекет жасау арқылы жәбірленушінің еркінен тыс оның денесінің сыртқы және ішкі бөліктеріне зардап келтіру деп таниды. Соңғы кездерде күш көрсету жәбірленушінің өз еркімен де жүзеге асырылатын жағдайлары кездесіп жүр, атап айтқанда: адам ағзасына ұйқы келтіретін, есеңгірететін, уландыратын зат заттар жіберу. Менің ойымша, адам ағзасына есеңгірететін заттарды жіберудің өзі күш көрсету әрекеті болып табылады, өйткені сол заттардың көмегі арқылы жәбірленуші қарсылық көрсету мүмкіндігінен айырылады, сондай - ақ қолданылған уландыратын, есеңгірететін, есірткілік т.б заттар көп мөлшерде болса, жәбірленушінің организмінің нақты қалыпты жағдайдан шығып, денсаулығының ұзақ уақытқа бұзылуына немесе жалпы еңбек қабілетінің жоғалуына, сөйтіп оның өліміне әкеліп соғуы мүмкін.
Бүгінге дейін дау тудырып жүрген мәселелердің бірі жәбірленушіге көп мөлшерде ішімдік ішкізіп, оны дәрменсіз жағдайға келтіріп бұзақылық әрекетін жасау.Көптеген заңгерлер бұл жағдайда қылмысты саралау мастықтың дәрежесіне қарай жүргізілуі керек деген пікір білдіреді. А.И.Спасов: "Егер, жәбірленуші ішімдікті өз еркімен ішіп, есірткілік затты өз еркімен пайдаланса, жәбірлеушінің әрекетінде күш көрсету жоқ деп таниды. Ал кейбір заңгерлер, бұзақылықтағы жәбірленушіге қарсы физикалық күш көрсету оны көп мөлшерде ішімдік ішкізу мен есірткілік заттарды пайдалануға көндіруді жатқызады" [4,46-48бб].
1 БҰЗАҚЫЛЫҚТЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
0.1 Бұзақылық - қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың бірі ретінде
Бұзақылық аса қауіпті қылмыстардың бірі. Бұл қылмыстар жалма жыл өсіп, көбіне олардың қоғамға қауіптілі сол , банды құрылымы жөнінен тұрақты, қаруланған топ бола тұрып, ас ауыр қылмыстарды жасайды.
Қылмыстың тікелей объектісі - қоғамдық қауіпсіздік. Қосымша тікелей объектісі - адамдардың өмірі, денсаулығы, меншіг, сондай-ақ басқа да мүдделері.
Объективтік жағынан бұзақылық бірнеше әрекеттердің жиынтығы болып сипатталады:
-Азаматтарға немесе ұйымдарға шабуыл жасау мақсатында тұрақты қарулы топ (банда ) құру;
-Осындай топтық банданы басқару;
-Тұрақты қаруланған топқа бандаға қатысу;
-Бандалық топқа кіретін адамдардың біреуінің болса да қарулануы.
Қаруланған банда екі немесе одан да көп адамдардың алдын ала келісіп азаматтарға немесе ұйымдарға бір немесе бірнеше шабуыл жасау мақсатында құрылған қаруланған, тұрақты топты айтамыз.
Банданы құру деп банданы жарақтау, оларды қарумен жабдықтау, банданың құрамына мүшелер тарту, банды мүшелерінің ролдерін белгілеу олардың істейтін қылмыстарын жоспарлауды айтамыз.бандыны құрушы, әдетте оның ұйымдастырушысы болып табылады.
Банданың тұрақтылығы қаруланған топтың мүшелерінің қылмысты іс-әрекеттерді жүзеге асыру жөніндегі келісімнің нәтижесі арқылы анықталады.
Банда мүшелерінің алдын ала келісім арқылы жасайтын бір немесе бірнеше қылмысын қылмыстық іс-әрекет деп атаймыз.
Бандаға кіретін топ мүшелереінің ең болмағанда біреуінің атылатын немесе суық қарумен қаруланы негізгі шарт болып табылады.Қаруға, сондай-ақ әртүрлі жарылғыш құралдары да жатады.
Бұзақылық құрамы құрылысы жағынан келте қылмыс құрамына жатады. Сондықтанда қылмыс қарулы топ (банданы) құрған уақыттан бастап аяқталған деп танылады. Бұл жерде қарулы топқа кіретін банда мүшелерінің біреуінің болса да қарулануы жеткілікті. Банда құрылған уақыттан бастап, бандалық топ басқа бір қылмысты істеп үлгермегеніне қарамастан бұзақылық құрамы аяқталған деп табылады.
Банданы басқару деп құрылған банданың қылмыстық іс-әрекеттерінің оперативтік бағытын белгілеу, банда шабуыл жасайтын нақты объектілерді таңдап алу, шабуылды жүзеге асыратын тәсілдерді белгілеу, банда мүшелерімен тәрбиелік сипаттағы жұмыстра жүргізу, оларды жазалау, жәбірленушілер мен куәлардың көздерін жою туралы шешім қабылдау, ұрланған мүлікті жасыру немесе өткізу, бұйрықтар беру әрекеттерін айтамыз.
Шабуыл жасау деп қылмыстық нәтижеге жету үшінбандалық топтың жәбірленушіге күш қолдануы немесе оны дереу нақты қолдану қауіпін айтамыз.
Егер, шабуыл жасау барысында адам өлімі немесе адамның денсаулығына зиян келтіру орын алса, онда іс-әрекет қылмыстардың жиынтығы бойынша сараланады.
Субъективтік жағынан бұзақылық тікелей қасақаналықпен жасалады. Қылмыстық ниет әртүрлі болуы мүмкін, оның негізгісі пайда күнемдік ниет. Қылмыс құрамыныңы субъективтік жағының міндетті белгісі- арнаулы мақсат азаматтарға немесе ұйымдарға шабуыл жасау болып табылады.
Қылмыстың субъектісі 16 жасқа толған, есі дұрыс адам.Егер бандаға 14пен 16 жастың арасындағы адам қатысса, онда олар адам өлтіргені, әйел зорлағаны, бұзақылық жасағаны үшін ғана жауаптылыққа тартылады.
Бандаға қатысу деп-олардың жасаған шабуылдарына тікелей қатысу, сонымен бірге банданы қаржыландыру, қарумен жабдықтау, көлікпен қамтамасыз ету, әрекеттерді орындауларын айтамыз.
Шабуылға қатысу деп- бандалық топпен бірге қылмыстық нәтижеге жету үшін жәбірленушіге күш қолдану немесе оның нақты қодану қауіпін туғызуды айтамыз.
Бұзақылықті қорқытып алушылық құрамынан ажырата білу керек. бұзақылық жасағанда қылмыстың заты болып тек мүлік,мүлікке құқық , мүліктік сипаттағы басқа да әректтер жатады. бұзақылықда күш қолдану немесе қолданамын деп қорқыту орын алады, ал қорқытып алушылықтың негізгі құралы қорқыту арқылы ғана жүзеге асырылады, күш қолдану қорқытып алушылықтың ауырлататын құрамына ғана жатады. бұзақылықдағы қорқыту тек қана күш қолданамын деп қорқытумен шектеледі. бұзақылықда мүлікті беруді талап ету шабуыл жасаған уақытпен сайма-сай келеді, бұзақылықдағы күш қолдану өмірге және денсаулыққа қауіпті болады. бұзақылық шабуыл жасаған сәттен бастап аяқталған деп саналады. бұзақылықның тікелей объектісі болып меншік қатынастары саналады. бұзақылық жеке орындаушылар немесе адамдар тобы арқылы жасалады. бұзақылық қару қолданылып немесе қарусыз жүзеге асырылады. бұзақылық құрылысы жағынан формальдық құрамға жатады.Сондықтан ол шабуыл жасау сәтінде-ақ аяқталған деп саналады. бұзақылық тек пайдакүнемдік мақсатпен жасалады.
Бұзақылық Субъектісі 16-ға толған,есі дұрыс тұлға болады. бұзақылық кезінде күш қолданууды сөз қылғанда, оның мүлікті алуға дейін де,алу кезінде де қолданылатынын айта кеткен жөн. бұзақылық кезінде күш қолдану-мүлікті алу тәсілі ғана емес, оны өзінде ұстап қалу тәсілі де болуы мүмкін. бұзақылық кезінде күш қолдану әрқашанда мүлікті иеленудің құралы болып табылады, яғни ол мүлікті иеленуге бағытталуы тиіс. бұзақылық кезінде, көп жағдайларда,денсаулыққа нақты қауіптілік төнеді. Бұл мән-жайлар едәуір мөлшерде зорлықтың жасалуы тәсілімен анықталады. Бұзақылықтың қорқытып алушылықтан және бұзақылықнен ажырата білу керек
Бұзақылық қоғамдық қауіпсіздікке және қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстардың ішіндегі ең қауіптісі, қауіптілігі әрекеттің бір уақытта азаматтардың жеке мүліктері, денсаулығы және өміріне қарсы бағытталатындығында. бұзақылықның осындай ерекшелігін есепке ала отырып, заң шығарушы, бұзақылық, бөтен мүлікті бұзақылық мақсатында шабуыл жасауға ұшыраған адамның өмірі мен денсаулығына қауіпті күш көрсетумен немесе тікелей осындай күш қолданамын деп қорқытумен ұштасқан шабуыл жасау деп көрсеткен[1,241б].
Бұзақылық қылмысының мақсаты- жәбірлеушінің жәбірленушіге күш көрсетуі арқылы жеке мүлкіне ие болу.Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы басқа қылмыстардың ішінде бұл қылмысты саралауда нақты шешім қабылдау қылмыс жасаушының әрекетінің бағытын анықтау болып табылады.
Жеке тұлғаға қарсы күш көрсетіп шабуыл жасау мүлікке ие болудың құралы ретінде қолданылады. Бұл қосымша объектінің маңызы мен құндылығын заң шығарушы қылмыс құрамын саралауда есепке алады.
Бұзақылық әрекетін дұрыс саралау үшін "өмірі мен денсаулығына қауіпті күш көрсету" түсінігіне нақты анықтама берудің маңызы өте зор. Жалпы "күш көрсету" деп бөтен адамға еркінен тыс құқыққа қарсы күш көрсету арқылы жасалған іс-әрекетті атайды.
Заңдық әдебиеттерде күш көрсетуді физикалық және психикалық деп екіге бөледі. Психикалық күш көрсету- күш қолданамын деп өзге тұлғаның еркіне, түйсігіне әсер етіп, күш қолданбай-ақ мүлкіне ие болуды жүзеге асыру. бұзақылықтағы күш көрсету, заң бойынша адамның өмірі мен денсаулығына қауіпті деп танылады [2,311б].
Күнделікті тәжірибеде, жәбірленушіге шабуыл жасаған кезде оның мүлкінің, құнды затының болмауы немесе жәбірленушінің қарсылық көрсетіп, жәбірлеушінің жеке мүліктерге ие бола алмай қалуы бұзақылық әрекетті саралауда, оны аяқталған қылмыс ретінде тануға еш кедергі келтірмейді, міне сондықтан да бұзақылық қылмысының құрамын келте құрамды қылмыс қатарына жатқызады да, қылмыстық әрекеттің басталған уақытын қылмысты аяқталды деп тануға жетіп жатыр деп есептейді.
Бұзақылық қылмыс құрамы екі объектіге бағытталған: жеке тұлғаның мүлкіне және денсаулығы мен өміріне. бұзақылық қылмысын саралау үшін денсаулыққа қарсы зардап келтіру міндетті емес, адамның денсаулығы мен өміріне күш көрсетуге оқталу әрекеті болса жеткілікті.
Бұзақылықтағы психикалық күш көрсету мазмұны жағынан, физикалық күш қолданбай-ақ, денсаулығы мен өміріне қарсы күш көрсетемін деп қорқыту арқылы жүзеге асырылады. Психикалық қорқытудың бұл түрі түрлі формада: "өлтіремін", "бауыздаймын", "сындырамын-құртамын", "қырамын-жоямын" деген сөздермен, іс-қимылдармен, түрлі жарақаттар салуға болатын қару-жарақ көрсетумен жүзеге асырылады. Психикалық күш көрсетуде қорқыту нақты болуы керек, яғни қылмыс жасаушы әрекетті сол кезде жүзеге асыратындай мүмкіндік болғанда ғана қорқыту жүзеге асырылды деп сараланады.
Қорқытуды алдағы уақытта жүзеге асыру немесе күш қолданбай-ақ қолдану, немесе денсаулығы мен өміріне қауіп төндірмейтіндей күш көрсету жағдайда байланысты бұзақылық емес, алаяқтық деп саралануы мүмкін.
Шабуыл жасау-бұл жәбірленушіге қарсылық жасауға мүмкіндік бермейтіндей кенеттен күш көрсету. Қылмыстық құқық теориясында "шабуыл жасау" түсінігінің нақты анықтамасы берілмеген. Заңгерлердің бір тобы бұзақылықтың анықтамасын беріп, мазмұнын толықтай ашпайды. Екінші бір тобы шабуыл жасауды күш көрсету деп түсіндіреді. Үшінші біреулері, шабуыл жасау бұл күш көрсету емес деп есептейді.
Менің пікірім бойынша: күш көрсету мен шабуыл жасау бір мағынаны білдірмейді. Сондықтанда, физикалық және психикалық күш көрсетуді бұзақылықның міндетті құрамдас бөлігі деп қарастыруға болады. Көптеген заңгерлер шабуыл жасауды екі кезеңнен тұратын әрекет деп қарастырады: күш көрсетуге нақты жағдай жасау кезеңі және күш көрсетуді жүзеге асыру кезеңі. Күш көрсетудің нақты мүмкіндігін және оның қауіптілік дәрежесін жәбірленушінің өзі бағалайды, бірақ кейбір жағдайларда бұзақылық кезінде шабуыл жасау кенеттен болуы да мүмкін. [3]
бұзақылықты қалай саралауға болады, мысалы, ұйқыда жатқан адамға шабуыл жасау, мұнда ұйқыда жатқан адам шабуылдың нақтылығы жайлы біле алмайтындықтан, оның қауіптілік дәрежесі туралы да біле алмайды, бірақ шабуыл жасаудың қауіптілігі мен күш көрсетудің мүмкіндігі, зардаптың нәтижесінде көрініп тұратындықтан әрекетте бұзақылық қылмысы құрамының белгісі бар деп есептелінеді.
Шабуыл жасау жәбірленуші тарапынан оның жеке мүлкіне ие болу үшін қолданылатын нақты қарсылықты тойтару мақсатында ғана емес, сонымен бірге қарсылық көрсетудің алдын алу мақсатында да жүзеге асырылуы мүмкін. Осыған сәйкес күнделікті тәжірибеде, есеңгірететін заттарды қолдану арқылы жасалған бұзақылықты саралау өте қиынға түседі.Заңгерлер арасында бұл сұрақтың нақты шешімін тауып, ортақ бір пікірге әлі де келген жоқ. Мысалы, кейбір заңгерлер, жәбірленушіге есеңгірететін заттар қолдану арқылы оның жеке мүлкіне ие болу әрекетінде бұзақылық қылмысының белгілері жоқ деп есептейді [3].
Қылмыстық құқық ғылымында физикалық күш көрсетуді қоғамға қауіпті, құқыққа қайшы әрекет жасау арқылы жәбірленушінің еркінен тыс оның денесінің сыртқы және ішкі бөліктеріне зардап келтіру деп таниды. Соңғы кездерде күш көрсету жәбірленушінің өз еркімен де жүзеге асырылатын жағдайлары кездесіп жүр, атап айтқанда: адам ағзасына ұйқы келтіретін, есеңгірететін, уландыратын зат заттар жіберу. Менің ойымша, адам ағзасына есеңгірететін заттарды жіберудің өзі күш көрсету әрекеті болып табылады, өйткені сол заттардың көмегі арқылы жәбірленуші қарсылық көрсету мүмкіндігінен айырылады, сондай - ақ қолданылған уландыратын, есеңгірететін, есірткілік т.б заттар көп мөлшерде болса, жәбірленушінің организмінің нақты қалыпты жағдайдан шығып, денсаулығының ұзақ уақытқа бұзылуына немесе жалпы еңбек қабілетінің жоғалуына, сөйтіп оның өліміне әкеліп соғуы мүмкін.
Бүгінге дейін дау тудырып жүрген мәселелердің бірі жәбірленушіге көп мөлшерде ішімдік ішкізіп, оны дәрменсіз жағдайға келтіріп бұзақылық әрекетін жасау.Көптеген заңгерлер бұл жағдайда қылмысты саралау мастықтың дәрежесіне қарай жүргізілуі керек деген пікір білдіреді. А.И.Спасов: "Егер, жәбірленуші ішімдікті өз еркімен ішіп, есірткілік затты өз еркімен пайдаланса, жәбірлеушінің әрекетінде күш көрсету жоқ деп таниды. Ал кейбір заңгерлер, бұзақылықтағы жәбірленушіге қарсы физикалық күш көрсету оны көп мөлшерде ішімдік ішкізу мен есірткілік заттарды пайдалануға көндіруді жатқызады" [4,46-48бб].
Жәбірленушінің жеке мүлкіне ие болу үшін, жәбірлеуші жәбірленуші тарапынан көрсетілген қарсылықты жеңу үшін оның еркіне қарсы әрекет етуі керек. Сондықтан да, жәбірлеушінің жәбірленушінің организміне қарсы қолданған есеңгірететін, есірткілік заттарын адамның қарсылығын жою мақсатында қолданатындықтан күш көрсету тәсілі деп саралаған дұрыс деп білемін.Жәбірленушінің әрекетінің бағасын беруде, жәбірленуші әрекеттің қауіптілігін біле алды ма, егер білсе әрекеттің қауіптілігін бағалау мүмкіндігі болды ма? Осыған сәйкес әрекеттің бағасы беріледі, яғни әрекеттің жәбірленушінің мүддесіне бағытталғандығы және оның еркінен тыс жасалғандығы туралы. Осы әрекеттерді дұрыс саралау арқылы әрекеттің бұзақылық немесе тонау болғандығын анықтау мүмкіндігін береді.
ҚР Қылмыстық кодексінің 112-бабына сәйкес қорқытуға төмендегідей анықтама беріледі: өлтіремін немесе денсаулыққа ауыр зиян келтіремін деп, сол сияқты адамның жеке басына өзге ауыр күш көрсетемін не мүлікті өртеп құртамын деп, жарылыс жасалу немесе өзге жалпы қауіпті тәсілмен қорқыту, бұл қорқытудың іске асатындығына қауіптенудің жеткілікті негіздердің бар екендігі кезінде жасалған әрекет.Денсаулыққа ауыр зиян келтіру әрекеттеріне тыныс алу органдарын қысу, биіктіктен лақтыру, автокөліктен итеріп жіберу, жәбірленушінің организміне түрлі дәрі-дәрмек, есеңгірететін, есірткілік заттар беру арқылы әсер ету т.б.жатады. Осы тәсілдерді қолданып әрекет ету жәбірленушінің организміне зардап келтірілмесе де бұзақылық қылмыс ретінде сараланады.
Жәбірленушіге оның денсаулығы мен өміріне қарсы күш көрсету арқылы жасалған қорқыту әрекеті, егер әрекет оның жеке мүлкіне иелік ету мақсатында жүзеге асырылған болса, бұзақылық әрекеті ретінде саналады. бұзақылық түсінігіне адамға қарсы қолданылған физикалық күш көрсету ғана емес сонымен қатар оның денсаулығы мен өміріне қарсы күш көрсету әрекеті де жатады. Бұл жағдайды бұзақылық ретінде саралау үшін қорқыту нақты жүзеге асырылатындай жағдай қалыптасуы керек [5,24-26бб] . бұзақылық қылмысындағы күш көрсету мүлікке ие болу үшін қолданылатын құрал ретінде қарастырылуы керек. Жасырын мүлікке ие болу жағдайында, мүлікке иелікті сақтап қалу үшін күш көрсету де бұзақылық әрекеті ретінде, ал егер жәбірлеуші жәбірленушіге қылмыс жасау орнында жасырын түрде алған заттарын тастай салып, қылмысты жасыру мақсатында қарсылық көрсететін болса, онда мұндай әрекет бұзақылық ретінде саралануы керек.
бұзақылық әрекеті күш көрсетуді жүзеге асырған уақыттан бастап аяқталған деп есептелінеді. Аяқталған бұзақылық үшін жауаптылық, жәбірлеушіге сыртқы оның еркінен тыс күштер әсер етіп жағдай өзгеріп, мүлікке ие бола алмаған жағдайда да туындайды. Қылмыстың аяқталмауына жәбірленушінің жеке тұлғасының да әсері бар ( физикалық жағдайы, шабуылға қарсылық көрсетуге дайындығы) [6,98б].
бұзақылықтың субъективтік жағы пайдакүнемдік мақсатпен жасалатын тікелей қасақаналықтан тұрады, яғни жәбірленушінің өз іс-әрекетінің қоғамға қауіпті екендігін ұғынып, оның қоғамдық қауіпті зардаптары болуы мүмкін екенін немесе болмай қоймайтынын алдын ала білуі. Зардаптың болуы мүмкін екендігін білуі яғни зардаптың ауырлығы мен сипатын білуі. Жәбірлеушінің қылмыстық әрекеті мен зардабының арасында болатын себепті байланыстың даму ерекшеліктерінің болуы мүмкін екендігін білмеуі де мүмкін. Мұндай жағдайда жәбірлеуші үшін жауаптылық келтірілген зардапқа сай туындауы керек. бұзақылықтағы пайдакүнемдік мақсат күш көрсету әрекетін қылмыс құралы ретінде пайдалану арқылы жүзеге асырылады.
бұзақылық қылмысын саралауда төмендегідей міндетті белгілер болуы керек: қару немесе қару ретінде пайдаланатын заттарды пайдалану (ҚР ҚК 180-бап 2 тармақ г-тармақшасы) және денсаулыққа ауыр зиян келтірумен, абайсызда жәбірленушінің өліміне әкеліп соғуы (ҚР ҚК 180-бап 3 тармақ б-тармақшасы). бұзақылықда қару қолдану денсаулыққа ауыр зиян келтіру немесе адам өлімімен аяқталу мүмкін екендігін көрсетеді. бұзақылық қылмысын саралауда қолданылған атылатын қарудан басқа газ және суық қару, басқа да қару түрлері есепке алынады. Ондай қаруларға арнайы дайындалған немесе жарақат салуға келтірілген кез келген қылмыстық оқиға болған жерден алынған қару түрлері жатады. ( балта, тас, балға, қысқыш т.б ) Егер жәбірлеуші қорқыту үшін қарудың үлгісін қолданса, онда ондай әрекет қару қолданып жасалған бұзақылық болып сараланбайды, өйткені бұл жағдайда жәбірлеуші қарудың үлгісі арқылы жәбірленушінің психикасына әсер етіп, жан күйзелісі жағдайына ғана келтірді [7,30б] ҚР ҚК 180-бап 2 тармақ "г"-тармақшасын қолдану үшін жәбірлеушіде қарудың болғандығын анықтау жеткіліксіз, сонымен қатар ол қаруды қолданғанын да дәлелдеу керек. Атап айтқанда, қаруды физикалық күш көрсету үшін де, психикалық күш көрсетіп қорқыту үшін де қолдануы мүмкін. Келтірілген жағдайлардың барлығы да сот тәжірибесінде жиі кезедесетін көрініс.
Егер бұзақылықта ауыр дене жарақатын салу, абайсызда кісі өліміне әкеліп соқса, бұл жағдайда бұзақылық пен адам өлтірудің қайсысының белгілері көбірек екендігін анықтай отырып саралау керек. Адам өлтіруде кісі өлімінің болуын тікелей тілей отырып әрекет жасалса, ауыр дене жарақатын салуда кісі өлімінің болуын тілемейді, бірақ абайсызда жол беруі мүмкін. бұзақылықта абайсызда кісі өліміне жол беру жеке тұлғаға қарсы қылмыс жасау әрекеті бойынша қосымша саралауды қажет етпейді. бұзақылық кезінде қасақаналықпен кісі өліміне жол берілсе, онда қылмыстық жауаптылық қылмыстар жиынтығы бойынша туындайды: бұзақылық және адам өлтіру( аса қатыгездікпен 96-бап 2 тармақ "д,з" тармақшалары)
бұзақылықдағы сияқты тонауда да кей жағдайларда күш көрсету тәсілі қолданылатындықтан бұл қылмыстарды бір-бірінен ажырататын белгілеріне де тоқтала кету керек. Ең алдымен айырмашылық жәбірленушіге қарсы қолданатын күштің сипатында, бұзақылықты заң нормаларында ол жәбірленушінің денсаулығы мен өміріне қауіп төндіре отырып шабуыл жасау деп көрсетсе, тонауды жәбірленушінің денсаулығы мен өміріне онша көп қауіп төндірмей жасалатын қылмыс құрамы деп көрсетеді.Сондай-ақ олардың арасындағы айырмашылықты қылмыстың аяқталу кезеңі арқылы да ажыратуға болады, егер бұзақылық шабуыл жасаған уақыттан бастап аяқталған деп есептелсе, тонауда жәбірлеуші жәбірленушінің мүлкіне ие болғанда ғана қылмыс аяқталған деп есептеледі.
Айырмашылықты анықтауда тағы бір есепке алатын жағдай жәбірлеушінің қылмыс жасаудағы тәсілі. Егер, жәбірлеуші күш көрсетіп шабуыл жасауды қару пайдалану арқылы жүзеге асырса, зардап келтірген келтірмегеніне қарамастан ол әрекет бұзақылық қылмысының құрамын құрайды. бұзақылық келте құрамды қылмыс болғандықтан, қылмыстық әрекетті саралауда мүлікке иелік етудің мақсаты міндетті түрде есепке алынуы керек, мысалы, автокөлікті қыдырып қайту, қылмыстық ізге түсуден бой тасалау үшін тартып алып кейіннен қайтарып беруі т.б.с.с.
Мүлікті өз иелігіне алу мақсаты болмағандықтан, мұндай қылмыстар бұзақылық болып табылмайды [8,10б]
Сондай-ақ, күнделікті өмірде бұзақылық пен алаяқтықты бір-бірінен ажырату қажеттілігі де туындайды. бұзақылықта жәбірленушінің мүлкіне ие болу үшін денсаулығы мен өміріне қорқыту, күш көрсету арқылы қауіп төндіру әрекеті тез арада жүзеге асырылса, алаяқтықта қорқыту немесе күш көрсету бөтен мүлікті алу талаптары орындалмаған жағдайда ғана жүзеге асырылады.
Ең басты айырмашылық бұзақылықда жәбірлеуші жәбірленушінің иелігіндегі мүлікті оның денсаулығы мен өміріне қауіпті күш көрсете отырып шабуыл жасау арқылы алса, ал алаяқтықта мүлікке құқықты алдау немесе сенімге қиянат жасау арқылы алады. бұзақылықта күш көрсету мүлікке ие болудың тәсілі ретінде қолданылса, алаяқтықта күш көрсету талап еткен мүлікті бермеген жағдайда ғана қолданылады.
Кейбір қателік талап еткен мүлікті бермеген жағдайда қоғамдық тәртіпті бұза отырып күш көрсету арқылы мүлікке иелік ету әрекетін бұзақылық деп қате саралау арқылы кетіп жатады.
бұзақылық әрекеті де адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша жүзеге асуы мүмкін. бұзақылық мақсатында шабуыл жасауға қатысушы тұлға қылмыстық әрекетке бірге қатысқанымен жанжақты әрекет жасамауы, жәбірленушіге күш көрсетпеуі де мүмкін. Мұндай қатысушылардың әрекеті қалай саралануы керек? Әрекет адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша жүзеге асқандықтан, тұлға күш көрсету жүзеге асқан жерде бірге болғандықтан, сөйтіп еш әрекет жасамаса да өзінің жәбірлеушінің жақтасы екендігін танытып, жәбірленушінің психикасына әсер еткендіктен бұзақылық әрекетке қатысушы деп танылады.
Жәбірлеуші мен жәбірленуші бір отбасының мүшелері болып, пайда табу мақсатында кісі өлтірумен , бұзақылықпен ұштасқан кісі өлтіруді де бір-бірінен ажыратуда көптеген қиындықтар кездеседі. Бұл жағдайда Жоғарғы Сот төменде келтірілген мән-жайларды есепке алуды ұсынады:
-қылмыс жасау тәсілі;
-қылмыс жасалу орны;
-жәбірленуші мен жәбірленушінің өзара қарым қатынасы;
-жәбірлеушінің қылмыс жасағанға дейінгі және қылмыс жасағаннан кейінгі мінез-құлқы [9,16б]
Қылмыс жасау тәсілі, қылмысқа қатысушылардың өзара қарым қатынасы, туысқандық дәрежесі жоғарыда келтірілген қылмыстарды бір бірінен ажыратуда белгілі бір роль атқарғанымен, ең басты ролді жәбірлеушінің қылмыс жасағаннан кейінгі мінез - құлқы атқарады, яғни ол өлген адамның мүлкіне оны өлтіру кезінде ие болады ма немесе мүлікке ие болу оны өлтіргеннен кейін жүзеге асырылды ма? Міне, осы жоғарыда келтірілген жағдайлар арқылы екі қылмыстың бір-біріне айырмашылығын ажыратып алуға болады. Сонымен пайдакүнемдік мақсатпен кісі өлтірумен, бұзақылықпен кісі өлтіруді ажыратуда төменде келтірілген белгілер міндетті түрде болуы керек:
-әрекеттің шабуыл жасау арқылы жүзеге асуы;
-мүлікке иелік ету мақсатының болуы;
-мүлікке ие болу кісі өлтіру кезінде немесе кісі өлтіру жүзеге асырылысымен жүзеге асуы.
бұзақылық қылмысының қоғамға қауіптілігін есепке ала отырып, ішкі істер органдарының қызметкерлерінің жұмысын одан әрі жандандыру, тергеушілердің жоғары деңгейлі маман болуын, қылмыстық ізге түсушілердің қылмыстың осындай түрлері лифтыларда, подъездерде, тұрғын үйлерде, көліктерде орын алғанда, оны әшкере етуде жоғары біліктілік көрсетуін жүзеге асыру керек. Ең қауіптісі бұл қылмыстарды алдын ала сөз байласқан қылмыстық топтардың жасауы.Сондықтан қылмыстардың бұл түрлерімен күрес жүргізу бүгінде өзекті мәселенің бірі.
1.2 Бұзақылықтың объектісі және объективтік жағы
Бұзақылық, яғни бөтен мүлікті бұзақылық мақсатында шабуыл жасауға ұшыраған адамның өмірі мен денсаулығына қауіпті күш көрсетумен немесе тікелей осындай күш қолданамын деп қорқытумен ұштасқан шабуыл жасау ҚР ҚК 237-бабы бойынша жауаптылыққа тартады. Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының құқықтық статистика және арнайы есеп Комитетінің мәліметтік деректеріне сәйкес, республикамызда 2009 жылдың 12 айы ішінде 3001 бұзақылық шабуыл жасау оқиғасы тіркелген (2010 жылы - 2279)
Бұзақылық күрделі объектілі қылмыс қатарына жатады. Бұл қылмыс қоғамдық қауіпсіздікке ғана емес, сонымен бірге жәбірленушінің денсаулығына да қол сұғады. бұзақылық құрамы үшін факультативті емес, міндетті екі объектінің болуы керек. Сонымен бірге бұзақылықтың қос объектілі бағытын заң әдебиетерінде осы мәселемен айналысатын барлық ғылымдар мойындайды
Қарқшылықтың қауіптілігі қоғамдық қауіпсіздікке қол сұғушылықпен ғана емес, сонымен бірге шабуылға тап болған адамның өмірі мен денсаулығына қауіпті күш көрсету қолданылатын қол сұғу әдісі қауіпті болып саналады. Денсаулық бұл жерде қол сұғушылықтың екінші маңызды объектісі болып саналады.
Бұзақылықпен шабуыл жасау заты мүлік, яғни иелерінің қажеттілігін тікелей (тамақ өнімдері, киім-кешек және т.б.), не жанама (ақша, бағалы қағаздар және т.б.) қанағаттандыруға қабілеттілігіне ие болған материалдық дүние нәрселері танылады. Олар белгілі бір тұтынушылық бағасына ие болады. Осыған байланысты, заттың құны болады, ол азаматтық айналысқа, тауар-ақша қатынасына түседі. Азаматтық айналыстан алынған мүлік қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыс заты бола алмайды [10, 126б].
Объективтік жағынан бұзақылық адамның өмірі мен денсаулығына қауіпті күш көрсетумен немесе тікелей осындай күш қолданамын деп қорқытумен ұштасқан шабуыл жасаумен көрінеді. Бұл жерде кінәлінің алға қойған мақсатқа қол жеткізу әдісі жәбірленушінің өмірі мен денсаулығына қауіпті күш көрсету жолымен материалдық пайда табуға ұмтылысы болып табылады. Заң әдебиеттерінде бұл мәселе жөнінде ғалым-заңгерлер әрқилы көзқарастар білдіреді. Мәселен, А.В.Наумов, Л.Д. Гаухман, М.Н.Становский бұзақылықде шабуыл жасау мен күш көрсету ұғымы бірдей емес, бірақ сола бол тұрғанымен осы мәселені қарау кезінде олардың арасында ешқандай ерекшеліктер пайда боламайды, деп ұйғарады [11, 131б].
В.А. Владимиров шабуыл жасаудың мәні күш қолдануда емес, күш көрсету үшін нағыз қауіптілік туғызу деп топшылайды. Одан әрі ол, шабуыл жасау - бұл бір ғана көрініспен аяқталатын әрекет емес, шабуыл жалғасқан уақыт ішіндегі жәбірленушіге ықпал ету үдерісі, сондықтан шабуыл жасау күш көрсетумен үздіксіз байланыста болады деп көрсетеді.
Х.Д.Алекперов, ... бұл ұғымдар мен заңдық мәні бар көзқарастардың арасындағы айырмашылықтарды іс жүзінде айыру мүмкін емес. Тіпті, егер шабуыл жасау күш қолдану қауіпін тудыру анықтамасынан шықса да, бәрібір осы жағдайдағы жәбірленушінің бойында күш қолдануға ұрынамын деген қорқыныштың өзі де психикалық зорлық болып табылады. Кінәлінің, артынан күш қолданамын деген ниеті, бірақ оның жәбірленушінің бойында әлі де қорқыныш тудырмаған әрекеті шабуыл жасау деп бағаланбайды, тек қана бұзақылық жасауға дайындалуды ғана білдіреді, деп санайды [12, 106б].
Шабуыл жасау деген сөздің өзі жәбірленушіге тұтқиылдан, күтпеген жерден психикалық ықпал етумен байланысты. Тұтқиылдық жәбірленушінің есін жиғызбастан, қандайда бір дәрежеде шабуылдың бетін бірден қайтарып тастауға немесе өкімет тарапынан немесе үшінші бір адамдардан көмек сұрау мүмкіндігін болдырмай тастауы мүмкін.
Мүлікті иемденіп алу кезіндегі күш көрсету кейде жәбірленушіге есеңгіретін немесе улы зат қолдану арқылы көрінуі мүмкін. Мұндай жағдайда, егер мұндай әрекеттер алдау жолымен жүзеге асырылатын болса, онда күш көрсету болып, бірақ шабуыл жасау болмауы мүмкін. В.А. Владимиров пен Ю.А. Ляпунов, мұндай әрекет егер есеңгірететін заттар қолданумен жәбірленушінің өміріне не денсаулығына анық зиян келтірілетін болса, онда мұндай әрекет бұзақылық жолымен бұзақылықдың және тиісінше денсаулық пен өмірге қарсы қылмыс болғанын білдіреді, деп санайды. Осында пікірді М.И. Гугучия мен Ю.В.Голикта білдіреді [13, 11б] . Бірақ, дегенмен мұндай көзқараспен келісе қоюға бола қояр ма екен.
Осы мәселені зерттеген И.Ш. Борчашвили, аталған ғалымдардың осы мәселе жөніндегі көзқарастары қарсылық тудырады, өйткені мұндай жағдайда күш көрсетумен жалғасқан шабуыл жасау болмайды, деп атап көрсетді. Алайда, егер қылмыскерлер жәбірленушіні араққа мас болатындай тойдыра ішкізгенде күш көрсететін болса, онда қолданылғын күш көрсетудің сипатына (дәрежесіне) тонауды немесе бұзақылықты құрайды. Одан әрі автор, нәтижесінде өмірі мен денсаулығына қатер төндіретіндей бұзақылық кезіндегі шабуыл жасау жәбірленушіге күшпен ықпал етудің кез келген түрімен көрінетіндігін көрсетеді. Жәбірленушінің еркіне қарамастын оның ағзасына күштеп қатты әсер ететін улы немесе есеңгірететін зат енгізу. егер ол заң нормасында (ҚР ҚК 179-бабы) көрсетілгендей белгілі бір мақсатпен жасалатын болса, бұзақылық шабуыл жасау деп танылатын арқасынан пышақ салу, тығылып тұрып сыртынан оқ атумен бірдей саналады.
Бұл жағдайға Қазақстан Республикасы Жоғары сотының 2003 жылғы 11-шілдедегі бұзақылық туралы істер бойынша сот тәжірибесі туралы нормативті қаулысының 22-тармағында назар аударылып, бөтен мүлікті бұзақылық мақсатында жәбірленушінің ағзасына оның еркіне қарамастан күштеп қатты әсер ететін улы немесе есеңгірететін зат енгізілсе, жасалған әрекет бұзақылық ретінде сараланатындығы аталған [14,47б] .
Егерде жоғарыда аталған мақсатта жәбірленушінің ағзасына оның еркіне қарамастан өмір мен денсаулыққа қатер төндірмейтіндей зат енгізілсе, жасалған әрекет тонау ретінде сараланады.
Егер жәбірленушінің өз еркімен арақ ішіп, есірткілік, қатты әсер ететін улы немесе есеңгірететін заттарды қабылдағаннан кейін есін білмей немесе мас болып, ұйықтап қалған жағдайда өзінің мүлкін заңсыз иеленіп алып қойғанын білмей қалса, онда кінәлінің әрекеті жасырын бұзақылық деп сараланады.
Осы жоғарыда аталған қылмыстарды жасау кезіндегі қолданылған заттардың әсер ететін қасиеттері мен сипатын анықтау бұл іске арнайы мамандар шақырумен не сараптама жүргізу жолымен шешіледі.
Жәбірленушіні әдейі арақ беріп, мас қылып, дәрменсіз күйге келтірген жағдайдағы саралау даулы мәселе болып саналып жүр. Жәбірленушінің мүлкін иеленіп алу мақсатында мас қылып арақ ішкізу адам ағзасын белгілі бір қалыптан ауытқушылық күйге әкеледі, сондықтан мұндай әрекеттер зардаптарына қарамастан бұзақылық немесе тонау деп саралануы тиіс. Жәбірленуші арақты немесе есірткіні өз еркімен ішкен немесе қабылдаған жағдайда күш көрсету қолданылмағандықтан бұзақылық үшін жауаптылық қарастырылмайды.
Іс жүзінде, өмірде шабуыл жасау біріншы басталып, ал күш көрсету қолданылмай жасалатын қылмыстар жиі кездесіп жатады. Мысалы, қаруланған қылмыскер тасадан шығып жәбірленушінің артынан білдірпей келеді. Шабуыл жасау мен күш қолданудың арасында белгілі бір уақыт аралығындағы алшақтық болады, атап айтқанда кінәлінің бойында жағдайға байланысты қандай күш қолдану жөнінде ой қалыптасады. Шабуыл жасау мен күш көрсету уақытына қарай бір мезгілде болуы да мүмкін, мысалы кінәліні күтпеген жерде сыртынан ұрып жіберу.
бұзақылық кезіндегі күш көрсету заңда шабуылға ұшыраған адамның өміріне немесе денсаулығына қауіпті деп анықталады. Қылмыстық құқық және медициналық әдебиеттерде өмірге қауіпті күш көрсету деп, өзінің объективті белгілеріне қарай жәбірленушіні өлімге әкеп соқтыратын күш көрсету танылады.
Күш көрсетудің өмір үшін қауіпті екендігін анықтау үшін істің барлық мән-жайларын: қылмыс жасау қаруын, күш қолдану сипатын, өмір үшын маңызды ағзаға келтірілген зиянды, сот-медициналық сараптама қорытындысын және басқаларды ескеру керек.
Қазақстан Республикасы Жоғары сотының 2003 жылғы 11-шілдедегі бұзақылық туралы істер бойынша сот тәжірибесі туралы нормативті қаулысының 23-тармағында, өмір мен денсаулық үшін қауіпті емес күш көрсету деп, жәбірленушінің денесін ауыртумен, денсаулығының қысқа мерзімді бұзылуына әкеп соқтырмаған немесе еңбекке жарамдылығын елеулі түрде бұза қоймаған ұрып-соғуды немесе өзге де күштеп әрекет көрсетуді таныған жөн, деп атап көрсетеді [15,94б].
Өмірге немесе денсаулыққа қауіпті күш көрсету деп, жәбірленушінің денсаулығына сараптама жолымен анықталған, ауыр және орташа ауырлықтағы зиян келтіруге, сондай-ақ денсаулығын қысқа мерзімге бұзған немесе онша елеулі емес жалпы еңбекке жарамдылығына нұқсан келтірген жеңіл зиян келтіруге әкеп соққан күш көрсетуді тануға болады.
Күш көрсетумен ұштасқан бұзақылық немесе тонау құрамдары болған жағдайды күш көрсетудің мүлікті иелену немесе оны өзінде сақтап ұстап қалудың амалына айналды деп тануға болады. Мүлікті иеленіп алу мақсатындағы күш көрсетумен ұштасқан шабуыл жасау денсаулыққа зиян келтірмегенімен, оны қолдану кезінде ауырлатушы мән-жайлар болмаған кезде жәбірленушінің өмірі мен денсаулығына айқын қауіп төндірген болса, онда оны ҚР ҚК 179-бабының 1-бөлігімен саралау керек. Мұндай жағдайда, кінәлінің әрекеті қарақышылық құрамын қамтымаса ҚР ҚК 104 және 105-баптарымен қосымша саралаудың қажеті жоқ болады.
Күш көрсетуге тамағынан қолмен немесе тұзақ жіппен қылқындару, басына полиэтилен қапшық кигізіп, тұншықтыру, ысытылған немесе түтін, газбен толтырылған үйшікке немесе басқа да үй-жайға қамау әрекеттері жатады. Мұндай жағдайдағы баға беру негізіне келтірілген зиянға қатысты емдеудің нәтижесі емесе, сол сәттегі келтірілген қауптілік алынады.
Адам өмірі мен денсаулығына қауіпті қорқытумен күш көрсету деп шын мәнінде рас болады деп ойлаған жағдайдағы жәбірленушінің өлім немесе денсаулығына зиян келеді деп үрейленуі танылады.
бұзақылық кезіндегі күш қолдану (денеге немесе психикаға) қашанда мүлікті иеленіп алудың амалы болап саналады, яғни ол мүлікті иеленіп алуға бағытталады. Егер күш көрсету басқа мақсатпен қолданылса, мысалы ұсталып қалудан құтылу үшін, онда жасалған әрекет бұзақылық құрамын құрамайды, ал ол тиісті қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыс ретінде саралануы тиіс, мысалы, кінәлі ендігі мүлікті ұрлап үлгерді (жасырын - ҚР ҚК 175-бабы немесе ашық - ҚР ҚК 178-бабы) және жеке адамға қарсы қылмыс (жәбірленушінің денсаулығына келтірген зиянына қарай). Жәбірленушіге күш көрсету бұзақылық мақсатанда емес, әлдебір басқа себептермен болған жағдайда бұзақылық жайында сөз қозғалмауы тиіс, мысалы бұзақылық пиғылдағы әрекетпен кінәлі жағдайды пайдаланып, жәбірленушіге білдіртпей мүлкін ұрлап алады.
Сот тәжірибесінде жәбірленушінің иелігінде қылмыскер үшін құндылығы жоқ мүлік болмай, не жәбірленуші белсене қарсылық көрсетіп, және қылмыскер мүлікті иеленіп ала алмай қалған жағдайлар жиі болып тұрады. Құрылысы жағынан бұзақылықтың формальды құрамға жататындығы ескеріле отырып, ол тіпті кінәлі адам жәбірленушінің мүлкін иеленіп алмаса да аяқталған деп танылады.
бұзақылық құрамының объективтік жағының ерекшелігі, заң шығарушы бұл қылмысты жәбірленушінің өмірі мен денсаулығы үшін қауіпті немесе кінәлінің мүлікті иеленген не иеленбегеніне қарамастан осындай күш көрсетумен қорқытумен бөтен мүлікті иеленіп алу мақсатымен жасалған шабуыл сәтінен бастап-ақ күш қолданумен ұштасқан әрекетті аяқталған деп таниды.
1.3 Бұзақылықтың субъектісі және субъективтік жағы
Бұл қылмыстың субъектісі ҚР ҚК 15-бабының 2-бөлігіне сәйкес, жасы 16-ке толған, есі дұрыс жеке адам болып табылады.
Барлық қылмыстардың қоғамға қауіптілігі, сонымен қатар бөтен мүлікті тонау қоғамдық қатынасқа келтірілген зардап арқылы ғана емес, жасау әдістері, кінәнің формасы, мотиві немесе мақсаты арқылы емес сонымен қатар кінәлі адамның дәрежесі арқылы анықталады. Рецедевист қылмыскермен жасалған қылмыс қауіпті болып табылады.
Жеке қоғамдық қауіпсіздікке және қоғамдық тәртіпке қарсыды бұзақылық туралы қатыгездікпен жасалған қылмыстарды айта отырып мына маңызды мәселені білу қажет, яғни бұл қылмысты бөтен адамдардың еңбегін құрметтемитін, эгоист- тек қана өз пайдасын ойлайтын, қатыгез, басқа адамдар мен мемлекеттің арқасында өз мақсаттарына жетуді ойлайтын адам жасайды.
Әлуметтік саяси сипаттама бойынша, субъект заңдық белгілермен тығыз байланысты болып табылады. Қылмыстық жауаптылыққа және жазаға тек қана қылмыс жасағанға дейін берілген жасқа толған және өз іс әрекеттеріне жауап бере алатын, оның жасауына басшылық еткен адам тартылады.
бұзақылық жасауда субъектінің басты заңдық белгілері болып біріншіден заңда белгіленген жасқа толған, екіншіден есі дұрыс болу керек.
Практикада бұл белгілерді анықтау, яғни жасын анықтау ешқандай қиындық тудырмайды.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 15- бабының 2- тармақшасына сәйкес бөтен мүлікті бұзақылықдың субъектісі болып және жауаптылық жүктклктін адам болып, қылмыс жасағанға дейінгі уақытта 14 жасқа толған адам танылады.
Қоғамға қауіп төндіргені үшін қылмыстық жауаптылыққа, белгілібір дәрежеге дейін өсіп, белгілі өмірлік тәжірибесі бар, өзінің жасап жатқан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz