Ebilock 950 микропроцессорлық орталықтандыру жүйесінің мақсаты
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
М.Тынышбаев атындағы ҚазККА Ақтау көлік колледжі ЖШС
Дипломалды тәжірибе
есебі
Орындаған:
Тексерген:
Тобы:
Ақтау 2019
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. Микропроцессорлық орталықтандыру жүйесі
1.1 Микропроцессорлық орталықтандыру жүйесін таңдауды негіздеу ... ... ... 4
1.2 Ebilock 950 МПО жүйесінің объекттік контроллерлері ... ... ... ... ... ... ... ...7
2. Ebilock 950 МПО жүйесінің бұрмалары мен сигналдардың
микропроцессорлық орталықтандырылуы
2.1 Теміржол бекеттерінде қолданыста бар жүйелерді қарастыру ... ... ... ... ... 9
2.2 Ebilock 950 МПО жүйесінің құрылуы және даму бағыты ... ... ... ... ... ... .11
2.3 Ebilock 950 микропроцессорлық орталықтандыру жүйесінің
мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
3. Ebilock микропроцессорлық орталықтандыру жүйесін пайдалануға беру,
техникалық қызмет көрсету және жөндеу
3.1 Ebilock 950 МПО-ды пайдалануға енгізу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 19
3.2 Ebilock 950 МПО техникалық қызмет көрсету және жөндеу
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
Кіріспе
Микропроцессорлық жүйе (МПЖ) - есептеу, бақылау-өлшеу және басқару жұмыстарын атқаруға арналған, микропроцессор негізіндегі электрондық құрылымдардың жалпылама атауы. Олардың кіріс және шығыс сигналдары ретінде аналогты сигналдар, жеке цифрлық сигналдар, цифрлық кодтар, цифрлық кодтардың тізбектері пайдаланылуы мүмкін. Микропроцессорлық жүйелерде ақпараттың өңделуі және сақталуы цифрлық түрде жүргізіледі.
Микропроцессорлық жүйенің ядросы микропроцессор немесе тек процессор болып табылады. Микропроцессор үлкен интегралды сұлбалар (ҮИС) технологиясын қолданып жасалынған, бағдарламалық басқару көмегімен ақпаратты өңдеу (сонымен қатар, енгізу-шығару)
мүмкіндігіне ие, өңдеуші құрылғы. Басқа түйіндері тек қосымша функцияларды ғана орындайды: ақпаратты сақтау, сыртқы құрылғылармен байланыс орнату, қолданушымен байланыс орнату және т.б. Сонымен, микропроцессор көптеген операцияларды орындай алады және бұл жағдайда басқару ақпараты, бағдарлама дәл осы кезде қандай ақпаратты өңдеу керек екенін анықтайды.
Микропроцессор дегеніміз бағдарлама бақыланатын құрылғы. Оның міндеті - цифрлық ақпаратты өңдеу және осы процесті бақылау. Микропроцессорлық басқаруды кішкентай, бірақ сонымен қатар функционалды болуы керек. Осыдан бастап талқыланатын бірқатар қасиеттер пайда болады. Микропроцессор ірі интегралды схемаларда жүзеге асырылады, оның бірнеше бөліктері болуы мүмкін. Олар үшін сипаттамасы:
1. Төмен баға (жаппай өндіріске жатады);
2. Өндіріс жеңілдігі (бір технология бойынша);
3. Кішкене орынды (бірнеше шаршы сантиметр немесе тіпті миллиметр) алады;
4. Жоғары сенімділікпен ерекшеленеді;
5. Аз энергияны тұтынады.
Темір жол бекеттерінде пойыздар қозғалысының қауіпсіздігін сенімді қамтамасыз етуде компьютерлік орталықтандыру жүйелері алдыңғы орында тұр. Осыған байланысты бекеттегі бұрмалар мен бағдаршамдарды орталықтандыру үшін Ebilock 950 МПО жүйесін таңдау тиімді болып табылады. Микропроцессорлы жүйелер қауіпсіздік деңгейін арттырып, айтарлықтай аз ауданды алады, электроэнергияны аз қорек етеді, құрылыс монтаждық жұмыстың көлемін азайтады және пайдалану шығындарын азайтады.
Сондай-ақ, ауа-райы қолайсыз кезде теміржолшылардың далада жұмыс істеуі азаяды, олардың жұмысын осы бір орталықтан басқарылатын жаңа құрылғылар атқаратын болады. Сонымен қоса ескі байланыс жүйелерінде жабдықтарды тексеру мерзімінің арасы жиі болатын, мына жүйеде бір рет қондырғаннан кейін жылына екі рет қана тексеру жасалады.
1. Микропроцессорлық орталықтандыру жүйесі
1.1 Микропроцессорлық орталықтандыру жүйесін таңдауды негіздеу
Қазақстан Республикасының темір жолдарының электрлік орталықтандыру жүйелерінде осы күнге дейін электромагнитті релелер қол-данылып келе жатқандығы белгілі, бірақ өндіріс бір орында тұрмай әрқашан даму үстінде болады.
Микропроцессорлық құрылғы өзінің сәулетінің құрылысына айтарлықтай дәрежеде байланысты. Бұдан кейін бұл талқыланатын болады және мақаланың шеңберінде үш түрі қарастырылады. Сонымен, микро-процессордың функциялары:
1. Негізгі жадынан келетін командаларды оқу және шифрлау;
2. Сыртқы құрылғыларға қызмет көрсету үшін адаптерлерден сұранысты қабылдау және өңдеу;
3. RAM және VU тіркелімдерінен деректерді оқу;
4. Дербес компьютердің басқа түйіндері мен блоктары басқарылатын басқару сигналдарын жасау;
5. Олар деректерді өңдейді және оларды ЖЖҚ-ға, сондай-ақ сыртқы құрылғылар тізіліміне жазады.
Бекеттегі жүк айналымын ұлғайту, жылжымалы құрамның өтуін жылдам тіркеу және пойыздардың, локомотивтердің және жеке вагондардың қозғалысын қадағалауға мүмкіндік беретін ақпараттарды алуқажеттіліктері туындады. Осы қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсатында бекетті микропроцессорлық орталықтандыр құрылғыларымен жабдықтау қажет.
Жалпы микропроцессорлық орталықтандыру жүйелері:
- қауіпсіздік деңгейін жоғарылатады;
- айтарлықтай аз орын алады
- электр энергиясын біршама аз тұтынады;
- құрлыс-монтаждық жұмыстар көлемін азайтады және эксплуатация шығындарын төмендетеді.
МПО жүйесінде пойыздардың кешігуі, блоктар мен релелердің түйіспелерінде маңдайшалар (перемычкалар) орнату, СОБ обьектілерінің жағдайы туралы жалған ақпараттың берілуі сияқты жағдайлар тіптен болмайды. Өйткені бұл жүйеде релелік элементтер он есе аз, сонымен қатар олардың жұмысы логикалық тексеріліп тұрады. Электрондық технологияны пайдалануына байланысты МПО бұдан басқа да өте жоғары сенімділік көрсеткіштеріне ие және негізгі элементтерді 100% резервтейді, сонымен қатар элементтердің ақау алдындағы жағдайын анықтап, оны электромеханиктің жұмыс орнындағы экранға шығаратын өзіндік диагностикалау жүйесі болады.
Сонымен қатар МПО - тасымалдау үрдістерінде және темір жол көлігінің құрылымдық бөлімшелерін басқаруда бірқатар жетістіктерге ие екенін айта кету керек. Ол біріншілік ақпарат алу көздерімен жоғары деңгейлі басқару жүйелерін байланыстырушы ыңғайлы түйін қызметін атқарып, оларды қосымша сәйкестендірусіз қарапайым әдіспен байланыстыруға мүмкіндік береді.
ХХ ғасырдың ортасынан қолданылып келе жатқан эксплуатациялық ресурсы таусыла бастаған, моральды және табиғи тозу үстінде тұрған бекеттік автоматика және телемеханика құрылғыларын қазіргі ғылымның жетістіктерінің бірі МПО жүйелеріне алмастыру арқылы жүк тасмалының көлемін, жылдамдығын және қауіпсіздігін арттыру қажеттіліктері туындап отыр. Осы мақсатта жоғарыда сарапталған бірнеше жүйелердің ішінен белгілі ерекшеліктері мен артықшылықтарын ескеріп, "Диалог-Транс"-тың электрлік орталықтандыру жүйесін, берілген стансаға енгізу сөз болады. Қазіргі кездегі дамыған мемлекеттердің темір жол тораптарында қолданылып жүрген микропроцессорлық жүйелерге тән барлық қасиеттерге ие, осы Ресейлік жүйені енгізу құрылыстың, қызмет көрсетудің және техникалық шығындарды қысқартумен қатар, бүгінгі күнде Ақтоғай-Достық темір жолында осы жүйенің диспетчерлік орталықтандырылуы енгізілуіне байланысты, мамандарды қайта дайындау мәселесінде біраз тиімділіктер туындайды. Сонымен қатар еуропалық емес ресейлік болуының өзі тасымалдау, кейін қосалқы бөлшек жекізу үрдісінде жеңілдіктерге қол жеткізетініміз сөзсіз.
Микропроцессорлық орталықтандыру жүйесі қауіпсіз әрі денгейін жоғарлатуда және бұл жүйе кіші көлемде орын алады, аз мөлшерде электро қоректі тұтынады құрылысты - монтажды жұмыс көлемін кішірейтеді. Орталықтандырылған релелік типті жұмысын жүргізу барысында монтажды сөндіргенде желілерді контакті блоктармен релелерді шатастыру мүмкін. Бекеттің кезекшісісінің ісі протоколға тіркеліп және белгіленген уақытқа дейін сақталады. Орталық компютер типте бұл жағдайда жоғарғы көросеткішті сенімділігі электронды технология қолдану мүмкіншілігі арқасында және 100% ыстық резервивті элементтер жүйесі қолданады. Мықты жүйенің өзіндік диагностикасы арқылы орталықтандырылған элементтер істен шықпау жағдайын табады, барлық істен шыққан жағдайларды бақылап электромеханикалық жұмыс орны экранына шығарып көрсетеді .
Орталықтандырылған процессор кабелімен жалғанғнан және нысана бақылауы сақина сұлбасымен анықталады бұл бір жердегі кабел зақымы бүкіл жүйеге зақымын тигізбейді, бұдан басқа бұл сұлбаға волокон - оптикалық кабелді қодануға болады сонда барлық электромагнит әсерін тигізбейді және орталықтандыру орнын кабелдік өрттен сақтайды . Релелік орталықтандыру жұмыс тәжірибесіне негізінен жоғарғы материалдар және жұмыс күшін талап етеді. Біріншіден ол үшін көптеген электромагниттік реле қажет (1 бұрмаға 100 шт) орталықтандырудың жұмыс басын тексеру қажет жұмыс тәжірибесі кезеңінде белгілі айналыммен жүзеге асырылады. Бұдан басқа пульт басқарудың қызметіне аз уақыт шығындалады және тақта магистральді кабель байланысы болады.
Орталықтандырылған компютер типі ақпараттық техникасын ендіру барысында ие болады. Темір жол көлігінің құрылымдық бөлімшелерінде тасымалдау үрдісінде және бақылау жұмысы жеңілдейді, қосымша құрылымсыз оңай жолмен байланыстыра алады, ондай істі релелік орталықтандыруда жасау мүмкін емес еді. Компютерлік орталықтандыру жұмыс тәжірибесіне енгізу барысын посттық құрылғылар орналасатын бөлмені соғуды қажет етпейді. Бұл үшін арнайы посттық ғимараттар пайдаланады немесе басқа қызметті - техникалық ғимараттар қолданады. Бұл деген ЭО релелік типтің жұмыс тәжірибесі үшін өте қажет. Бұдан басқа бағасыда арзандайды және құрылымдық монтаж уақыты қысқарады. (Статив, кабель және реле саны қысқарады.) және т.б.
Темір жол бекеттерінде пойыздар қозғалысының қауіпсіздігін сенімді қамтамасыз етуде компьютерлік орталықтандыру жүйелері алдыңғы орында тұр. Осыған орай бекеттегі бұрмалар мен бағдаршамдарды орталықтандыру үшін Ebilock 950 МПО жүйесін таңдау тиімді болып табылады. Микропроцессорлы жүйелер қауіпсіздік деңгейін арттырып, айтарлықтай аз ауданды алады, электроэнергияны аз қорек етеді, құрылыс монтаждық жұмыстың көлемін азайтады және пайдалану шығындарын азайтады.
Орталықтандырылған компютер Ebilock 950 МПО жүйесі осындай көптеген басымдылығымен ие болып келеді. Ресей темір жолында техника-технологиялық барлық сұраныстарына жауап береді. Бұл жүйені енгізу үшін басты бақылау белгі беру және байланыс лауазымды кісілердің көмегімен жүзеге асырылады. Темір жол автоматика және телемеханика, зертханада қауіпсіз және электромагниттік беріктігін Ebilock 950 МПО жүйесі сертификаттан өтті.
Темір жол жүйесін тексеру барысында жай бұйрықпен пойыз бағытын тоқтату бұл тек барлық жағдай орындалу керек, жолдың бостығы, секцияның ашық болуы бұрманың бақылануы, маневрлік бағыттың болмауы. Бұрмалар, белгілер және жолдар аналогты қызыл шитке енгізу функциясы жүзеге асырылады. Жүйенің өзегі болып орталық процессор болады, бұл қауіпсіз түрде барлық қарым қатынасты орындайды ЭО бұрмалармен белгі беру соның ішіне кіреді. Бұл тағы (АРМ ДСП және АРМ ШН) жүйелері бақылауымен тығыз қарым қатынаста болады, және бақылау бөлме жүйесіде кіреді, сонымен қатар бұрмалы жетек, белгілер, интерфейсті реле кіреді. Осы арқылы рельс тізбегінің жағдайын көрсетеді, бұл компютерлік орталықтандыру мен байланысқан және байланыс жүйенің бақылаушылары орталық компютерге еніп, электро қорек жүйесіде кіреді. Істен шыққан жағдайда, бұрынғы жағдайына ауысады европалық нормасына сәйкес стандартизация комитеті электротехника (Celenec) аумағында бағдарламалық жүйенің қағидасына сай Hardware аппаратын жасап шығарды.
1.2 Ebilock 950 МПО жүйесінің объекттік контроллерлері
Микропроцессорлы жүйелер қауіпсіздік деңгейін арттырып, айтарлықтай аз ауданды алады, аз электроэнергияны тұтынады, құрылыс монтаждық жұмыстың көлемін азайтады және пайдалану шығындарын азайтады. Орталық процессордың (ОП) объектті контроллермен кабельдік жалғануы сақиналы сұлба бойынша жүргізіледі, бұл кезде кабельдің бір жерде үзілуі құрылғылардың қайтаруына алып келмейді.
Соңғы уақытқа дейін теміржолдарда бұрмалар мен сигналдарды орталықтандыру жүйелерінде негізінен электромагнитті типті релелер қолданылған. Релелік типті орталықтандыру оның пайдалануына кеткен материалдық және еңбектік шығындарын көп қажет етеді. Біріншіден, бұл элекромагнитті релелердің көп санына байланысты, бұл релелерді орталықтандыруға енгізгенше тексеру керек. Бұдан басқа, басқару пультіне, табло мен магистральдық кабельді желісіне қызмет көрсетуіне көп уақыт кетеді.
Компьютерлік типті орталықтандырудың ақпараттық технологияларды тасымалдау процессіне енгізуде және темір жол көлігінің құрылымдық бөлімшелер жұмысын басқаруда бір қатар артықшылықтар бар. Компьютерлік орталықтандыруды посттық құрылғылары орнатылатын бөлмелерді құрмай-ақ пайдалануға енгізуге болады. Бұл үшін барлық посттардың ғимараттары қолданылады немесе басқа қызметтік-техникалық ғимараттардың бөлмелері де жарайды. Бұл релелік типті ЭО модернизациялауда өте маңызды. Бұдан басқа, құрылыс-монтажды және іске қосу жөнделетін жұмыстардың құндылығы төмендеп, мерзімі қысқарады. Осы барлық артықшылар компьютерлі типті орталықтандыруға Ebilock 950 тән. Ол ПГУБС, ГТСС, ВНИИУП қатысуымен Бомбардье Транспортейшн (Сигнал) Ресей-Швед біріккен мекемесімен ресей темір жолдарының техникалық және технологиялық талаптарына бейімделген.
Ebilock 950 жүйесінің объекттік контроллерлері отандық РТ-мен, сигнал, элекрожетектері, релелермен өзара әрекеттесуге мүмкіндік беріп, барлық автоблоктау, пеерезді белгі беру және т.б бар жүйелермен үйлестірілуін орындайды. Сондықтан да негізгі мәселелердің бірі-электронды орталықтандырудың шекараларын анықтау, релелік орындаудағы қалған құрылғылардың үлестіру үшін интерфейстерді өңдеу болып табылады.
Электрқоректендіру жүйесіне аса назар аудару керек. Соңғы уақытқа дейін СОБ-ның электронды құрылғыларының кепілдік жұмысын қамтамасыз ететін сенімді жүйе болмады. Ebilock 950-де қызмет көрсетілмейтін аккумуляторлық батареясы бар үздіксіз қуатты қорек көзі қолданылады. Бұл аккумулятордан электрондық құрылғылар, РТ-тері, электр жетектері, сигналдар, релелер қорек алады. Бұдан басқа, жүйеде желідегі бөгеуліктер көзінен қорғайтын арнайы аппаратура қолданылады, ал құрылғыларды орналастыру ережелерінің бір қатар айырмашылықтары бар.
Автоблоктаудың кеңейтілген функционалдық мүмкіндіктеріне және пойыз қозғалысы кезіндегі шунтты жоғалту бақылауының күшейтілуіне байланысты жүйе энергосыйымдылығы және қызмет көрсетуде күрделі болып шықты.
Ebilock 950 МПО жүйесіне интегралданған АБТО құрылғылары талаптарға сәйкес келеді. Ал, бұл релелік элементті базада құрылған автоблоктауға тән емес АБТО бірқатар функциялармен толықтырды: пойыз қозғалысының бағытының ауысу сұлбасын РТ-ді, бекеттің өтпелі мен шығу бағдаршамдардың тиым салушы сигналды көрсеткішін блоктау. РТ-гі оның пойыз астында шунтталуы аяқталғанда автоматты түрде блоктанады да, пойыздың дұрыс өтуінде ғана блоктаудан шығарылады. Автоблоктаудың микропроцессорлық жүйесі, релелік жүйесінде, аралыққа жөнетілген көрші бекетке соңғы пойыз келгенше қалыпты режимдегі пойыз қозғалысының бағытын ауыстыруын болдырмайды.
2. Ebilock 950 МПО жүйесінің бұрмалар мен сигналдардың микропроцессорлық орталықтандырылуы
2.1 Теміржол бекеттерінде қолданыста бар жүйелерді қарастыру
Ebilock 950 МПО компьютерлік жүйесі станциялық бағыттамаларды, сигналдарды және басқа да объектілерді басқару үшін сигнал АБ швед фирмасының мамандарымен жасалған. Швеция, Норвегия, Польша, Германия, Түркия, Испания және әлемнің басқа да елдерінде 100-ден астам станцияға енгізілген. Ресей темір жолдарының шарттарына бейімделген Ebilock 950 МПО жүйесі негізгі буыны болып табылады. МПО-да едендік жабдықтар мен релелік аппаратура ресейлік өндіріспен қолданылады. МПО соңғы буынды жүйелердің бірі болып табылады және жергілікті жүйе ретінде немесе автоматты сигнализация басқару құрамында жоғары деңгейдегі пойыздар қозғалысымен қолданылуы мүмкін.
МПО орталықсыздандырылған жүйелер класына жатады және пойыздардың логикасы мен қауіпсіздігі орталықта жүзеге асырылатын, ал объектілерді тікелей басқару аппаратурасы станцияларға шығарылған модульдік қағидат бойынша салынған.
Сурет 1. Ebilock 950 МПО техникалық құрылымы
МПО-ны қолдану, әдетте, жаңа қызметтік-техникалық ғимараттардың құрылысынан бас тартуға, кабельдік өнімдер мен энергия ресурстарын үнемдеуді, жоғары деңгейдегі автоматтандырылған жүйелермен байланыстыруды қамтамасыз етуге, пайдалану шығыстарын қысқартуға мүмкіндік береді. Ebilock 950 МПO техникалық құрылымы (сурет 1) келтірілген. Жүйенің құрамына мыналар кіреді:
басқару және бақылау аппаратурасы;
орталық процессорлық модуль (ОПМ);
концентраторлары және объектілік бақылаушылары бар контейнерлік типті модульдер (ОКМ);
СОБ едендік жабдығы.
Жүйенің өзегі орталық процессорлық модуль болып табылады, ол ЭО бұрмалары мен сигналдар үшін қабылданған барлық өзара тәуелділікті қауіпсіз тәсілмен жүзеге асырады. Ол сондай-ақ басқару және бақылау жүйелерімен (АРМ ДСП және АРМ ШН), бағыттамалардың электр жетектерін, сигналдарды, интерфейстік релелерді тікелей басқаратын өзара әрекеттеседі. Бұл реле арқылы релелік орталықтандыру және компьютерлік орталықтандырумен байланысқан барлық жүйелердің жай-күйі, сондай-ақ орталық компьютермен байланыс жүйесінің және электрмен қоректендіру жүйесінің жай-күйі беріледі. Байланыс жүйесі бір жерде кабель үзілген кезде ақпарат әр түрлі бағыттардан келіп түседі.
Әдетте, станция орталығында типтік стативтерде іргелес аралықтардың әрбір жолы бойынша бұғаттаумен байланыстыру жабдығының релелік бөлігі, пойыз қозғалысының бағытын ауыстыру, басқа құрылғылар мен жүйелермен байланыстыру орналастырылады. Өзін-өзі диагностика-лаудың қуатты жүйесінің болуы орталықтандыру элементтерінің тапсырыс алдындағы жай-күйін анықтауға мүмкіндік береді, оларды АРМа ШН экранына шығара отырып, барлық істен шығуларды бақылауға мүмкіндік береді. АДК-СОБ-да Ebilock 950 жүйесінің интеграциясы үлкен күрделі шығындарды талап етпейді және орталықтандыруға қызмет көрсету, ақауларды іздеу және оларды жою кезінде техникалық персоналдың жеделдігін арттырады деп айтуға болады.
2.2 Ebilock 950 МПО жүйесінің құрылуы және даму бағыты
Автоматика және телемеханика қолдағаннан кейін микропроцессор Ebilock 950 бұрма және белгі беру орталығы көш бастаушы мамандар барлық технология жұмыс нормасына білім алып тәжірибеден өтті. Ebilock 950 МПО жүйесі мемелекеттік техникалық темір жол сертификатына ие болды. Содан кейін көлік министрлігі темір жол көлігінде және техникалық жөндеу жұмыстарын іске асырды. Соған қарап толық енгізу және жұмыс істеп ары қарай дамытуға заңды түрде толық мүмкіндік алды. Техникалық тапсырманың келісімшарт түрінде қолдану барысында қызығушылық танытқан мамандар барлық талаптар анықтап жаңа функцияны жасап шығарып, қосымша жинақтаушы жалғыз нысаналы бақылау қолдану мүмкіндігін қарастырған.
Мамандар швециялық жүйені теміржолдың барлық талаптарына жауап беру үлесімен айналысқан, оны қолдануы және қауіпсіздіктің дәлеледенуі. Бір уақытта құрылымдық және эксплуатациялық іс қағаздарын дайындады. Оқу және тәжірибе жинақтағаннан кейін мамандар шетел бірлестігі Бомбардье Транспортейшн (Сигнал) АҚ құрылғыны толық қолдануға мүмкіндік берді. Бомбардье батыс фирманың талаптарына сай және жұмыс кезеңде көрсетілген. Жүйенің менеджмент санасы енгізілуде.
Ebilock 950 жүйесінің бағдарламасы толық қарастырылып барлық сынақтан өтті. Қазіргі уақытта жаңа редакциялық іс қағаздар дайындалған, қолдануға және құрылыс темір жол автомашина лицензиясы өтті. Кіру функция барысында анықталады, қандай жағдайда бұл ақпарат қолданады: іске асыру бағынулары, индикациялар, алармдар, т.б. Бұрынғы кезде, ескі релелік жүйелерде, алгоритмде аңдауға болатын еді, принципиалдың сұлбаның көмегімен. Әрине бағдарламаны іске асыру барысында релелік аналогты алуға болады, бірақ бағдарламашыларға бұл әрқашан түсініксіз болатын, өйткені темір жол автоматика маманы әрқашан болып табылмайды.
Бағдарлама релелік аналогты толық қайталамайды: кіру шарты және соңғы көрсеткіші есепті шығару үшін бірдей, бірақ жолдар жетектігі нұсқауланады. Сол үшін интерфейсте нақты талаптар жазылады: функцияның толық жұмысын қамтамасыз етіп, пойыздың жүру тәртібін реттеп тұру керек. Жұмыстың алгоритмі Сценарий іске асыру, барлық мүмкін нұсқау (орындалатын және орындалмайтын). Бұл сөз түрінде жазылу мүмкін, алгебраның сан немесе сурет түрінде, барлық мүмкін нұсқауы таңдалады (мысалы, берілген бағыт талабы). Басқа сөзбен айтқанда СОБ суретінде Азбука құрылады. Қарқынды енгізу микропроцессорлық жүйе автоматикасы, ақпараттың бағдарламалық комплексі бар оқуы қиын және жұмыстың принципін жеткізу темір жол автоматика жүйесі релелік сұлбаның құрылу негізінде.
Көптеген жаңа фирма шығарушы микропроцессорлық СОБ жүйесі пайда болумен олар әртүрлі жолмен шығарса да бірақ функциясы бір. Автоматика және телемеханика басқармасы негізгі алгоритм дәрежесінде оқытады. Бұл бір талапта жүрудің қауіпсіздігімен бақылауына мүмкіндік береді. Жарқын мысал ретінде келесі мәселе Сценария европалық жүйесі пойыздардың жүруін бақылау болып табылады. Көптеген батыс европалық елдерде қатысады және негізгі фирма шығарушылар. Бұл іс қағаз барлық фирмаға ортақ болып табылады.
Бомбардье Транспортейшн (Сигнал) АҚ мамандары 100-ден астам алгоритмдер СОБ құрылғының жұмысын ойлап тапқан: жергілікті басқару, тежегіші қарқынды бақылау, байланыстың әртүрлі типтерімен, автоблокировка және сұрыптау қырымен, өшіру бұрмасы сақтап қолдану белгі беру және т.б. бұл жерге әрине Ebilock 950 МПО алгоритм жұмысы интегралданған оның ішінде АБТО. Бұдан басқа бағдарлама және сынау методикасын ойластырып шығару (функцияның тексеру кестесі), ал кейін Автоматика және телемеханика дәрежесінде тіркеуге болады. Келесі кезең - жобаның іске асыруы, келісімшарт арқылы құрылғыны жеткізу және монтажды-құрылысты жұмысы. Ережеге сай көптеген нысаналар сәйкесінше орталық бағдарлама дамуы құрылғысы, жыл сайын бекітілген және қаржыға да байланысты. Соның нәтижесінде уақытша үзіліс жобаның құрылуы және оның іске асырылуы. Іске асу кезеңі құрудан басталады (жолдың дамуы өзгеруіне байланысты, жаңа құрылғылар пайда болады). Содан кейін бағдарламалық қамтамасыз ету өңделеді, негізгі қарым-қатынасты анықтайды нақты бекеттегі орталық процессор үшін. Егер нысана типтік құрылу және жаңа функциясы жоқ, дайын алгоритмдер алынады және салыстыру блоктары кейін ақпарат базасына жазылады.
Жайсыз жағдайда тіркелген алгоритмдер команда бағдарламашылар жобаның іске асырылуы көрсетіледі және жаңа панель салыстыруы өңделуде. Іске асыру үшін мүмкін болатын өзгерістер жіне белгілі бір адам арқасында бұл іс қағаз кез келген бағдарламашыға түсінікті болу керек. Арнайы бағдарлама көмегімен келешекте жаңа пакет теңдеуі тексеріледі және берілген нысанаға жұмсалады. Шығу мәліметтері орталық процессор (ОП) үшін шығысы болып табылады. Нысаналы бақылаулар және бекет кезекшісі және қызмет ету мүшесі. Параллель ОП өңделгенде заводқа құрылғыны тапсырыс береді. Одан кейін оны жинақтап және автоматты жұмыс орны (АЖО) үшін бағдарлама жазылады: бекеттің кезекшісі электромеханиктер аппараттың бағдарлама комплексі жүйе тестілеу мақсаты құрылғының дұрыстығын тексеру және ОП дұрыс жазылуы. Тесттің оңды өту көрсетілімі мәліметтер базасы тексереді, осы нысанаға жазылады.
Келесі кезеңде тексеру барысында көп пойыз қате жіберілгенін көрсетеді. Оларды жойғаннан кейін бағдарлама жұмыс істеуге жарамды болып табылады және бірінші кезең басталады. Тапсырыс берушінің көзінше тестілеуді бастайды (СОБ қызмет ету жұмысшы). Тіркелген методикаға байланысты сынау барлық бағыттың өтуін тексереді. Командалар индикациялар және барлық қарым-қатынастар. Тестілеу бірнеше кезеңнен тұрады, барлық қате жойылған кезде ғана тоқтайды.
Әр кезеңде сынаудың акті жазылады және протокол фиксациясы бағдарламасының қамтамасыз ету нөмірі орталық процессор үшін және АЖО үшін соңғы сатысына акт жазылып тіркеледі, ал бақылау экземпляры компакт-дискке жазылады. Оның көшірілімі мен акт бірге СОБ қызметіне жіберіледі және бекетте, бір нөмірлі фирманың мұражайына сақталады. Бұдан кейін бағдарламалық қамтамасыз ету өзгертуге рұқсат бермейді.
Осы уақытта шкафтар нысаналы бақылауымен және орталық шкаф процессоры тестілеуден өтеді. Нысанада құрылысшы-монтаж жұмысы жүргізіледі (кабель жүргізу, бағдаршам орнату электржетек релелік статив және т.б.).
Электрлік құрылғыны жеткізгеннен кейін фирма басшысы монтажды жұмысты іске асырады, соңында нысаналы тестілеу жүргізіледі. Жүйенің бір байланысқа біріккеннен кейін толық сынаудан өтуден дайын. Пойыздық жүру қауіпсіздігі толық іске асырылады. Осы уақытта жұмысшы мүшелері толық білім алып сертификатын алады. Бүгінгі күнге дейін 40 бекетте (1200 бұрмадан жоғары) және 150км аралыққа жуық Ebilock-950 жүйесімен жабдықталған. Осыған байланысты фирма көп көңілді сервистік қызмет ету сұрағына бөледі. Негізгі мақсаты болып жұмыстың жоғарғы дәрежесін ұстап тұру, талдау, ақау болдырмау. Бұл аппараттың сенімділігі арқылы қол жеткізген.
Аралық бекетте диспетчер қызметшісінде ұялы телефон номері болады және фирма сервис бөлімшесінде оперативті номер телефон болады, қажет болған кезде консультация алады. Бөлім сервисі әрқашан нысанаға соғып тұрады жұмысты анализдейді және эксплуатация жүйесі режимін анықтайды.
Ақау кеткен уақытта оларды жою үшін бірінші сұрап білу керек. Керек болса құрылғыны ауыстырады және қызметші мүшені қайталап оқытады. Сервистік қызмет көрсету бөлімшесінде іс қағазда техникалық мазмұны көрсетілген. Сервистік қызмет ету жолдарында типтік келісімдер бар, осыны қарастырады. Сервистің қызметінің дамуы МПО жұмысының мониторингі жолдардың орталықтарында, СОБ бекеттерінде және жолдарында қосалқы қоймалар құрылған. Қоймада орталық процессор, қорек көзі құрылғысы, шкафтар, нысаналы бақылаулар және барлық номенклатура заты, жолда қолданылады. Орталық қойма толық жинақы дайын түрде болу керек, кез келген уақытта құрылғысы жеткізуге дайын болу керек.
Қазіргі уақытта үлкен қарқында Ebilock 950 МПО жүйесін енгізуде. Келешекте барлық бақылау нысаналарын рельс тізбегі, теміржолда жұмыс істеу және басқаруды нысаналық бақылау ауыстыру. Шетелде қарқынды радиоарна пайдаланатын пойыздарды басқару жүйесі енгізілуде. Біздің ұсынылып отырғанымыз осы жүйені Қазақстан теміржолында пайдаланып жатқан ескірген жүйелерді келесі жаңа платформа Ebilock-950 МПО жүйесіне өту. Ebilock-950 келесі негізгі бөліктерден тұрады:
1) басқару объектілерінің күйін басқару және бақылау құрылғылары (бекет кезекшісінің, электромеханиктің, вагондарға техникалық қызмет көрсету пунктінің операторының және бұрмаларды жергілікті басқару операторының автоматтандырылған жұмыс орны);
2) орталықтандыру тәуелділігін өңдеу құрылғысы (орталық процессорлық құрылғы);
3) монтаж изоляциясының кедергісін бақылаудың енгізілген құрылғысы бар объектілік контроллерлер (СОБ алаңдық объектілеріне интерфейстік құрылғылар);
4) басқару объектілерінің күйі туралы ақпарат және байланысы арқылы орталық процессорлық құрылғылармен және өзара қосылатын олардың жағдайының өзгеруіне трансляция концетраторлары;
5) комплектация элементтерінің істен шығуларды жеке баспа платаларының локализациясына мүмкіндік беретін диагностика құрылғылары.
2.3 Ebilock 950 микропроцессорлық орталықтандыру жүйесінің мақсаты
Ebilock 950 микропроцессорлық орталықтандыру жүйесі (МПО) - жүру қозғалысын басқару кезінде электр орталықтандыру функцияларын қамтамасыз етуге арналған толық электрондық компьютерлік жүйе болып табылады. Ebilock 950 МПО жүйесі әр түрлі көлемдегі станциялар үшін пойыздар қозғалысының барлық жағдайларында жұмыс істеу үшін құрастырылған. Аппараттық платформа модульдік бағдарламалық қамтамасыз етудің сенімді жұмысына кепілдік беретін заманауи технологияларды пайдаланады.
Ebilock ұсынылған жүйесі 1978 жылдан бастап, әлемнің әр түрлі елдеріндегі шағын станциялардан бастап ірі станцияларға дейін әр түрлі өлшемдегі станцияларда пайдаланылады. Орталықтандыру жүйесі екі негізгі кіші жүйеге бөлінеді: орталықтандырудың орталық құрылғысы және объектілі бақылаушылар жүйесі. Оның арқасында жүйені қосу және оны тестілеу модульдік негізде жүргізілуі мүмкін. Бұл орындаушы үшін де, тапсырыс беруші үшін де шығындарды тиісті үнемдеумен әр түрлі жобалардың осы бөлігін орындау үшін талап етілетін уақыт пен күш-жігерді қысқартуға көмектеседі.
Жүйелік платформа бір аппараттық және бағдарламалық модульдер пайдаланылатын орталықтандыру функцияларының әртүрлі типтерін ескере отырып әзірленген. Алаңы орындалады қос аппараттық құралдар (қос жүйелі конфигурациясы) және артық сыртқы байланыс арналарымен. Жүйе қызмет көрсетуші персоналға диагностикалық ақпаратты ұсынады.
Ebilock 950 МПО жүйесі аралықтарды автобұғаттау құрылғыларымен бөлек жабдықтау қажеттілігін қоспағанда, жауап беретін бір станцияны басқару үшін немесе олардың арасындағы ... жалғасы
М.Тынышбаев атындағы ҚазККА Ақтау көлік колледжі ЖШС
Дипломалды тәжірибе
есебі
Орындаған:
Тексерген:
Тобы:
Ақтау 2019
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. Микропроцессорлық орталықтандыру жүйесі
1.1 Микропроцессорлық орталықтандыру жүйесін таңдауды негіздеу ... ... ... 4
1.2 Ebilock 950 МПО жүйесінің объекттік контроллерлері ... ... ... ... ... ... ... ...7
2. Ebilock 950 МПО жүйесінің бұрмалары мен сигналдардың
микропроцессорлық орталықтандырылуы
2.1 Теміржол бекеттерінде қолданыста бар жүйелерді қарастыру ... ... ... ... ... 9
2.2 Ebilock 950 МПО жүйесінің құрылуы және даму бағыты ... ... ... ... ... ... .11
2.3 Ebilock 950 микропроцессорлық орталықтандыру жүйесінің
мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
3. Ebilock микропроцессорлық орталықтандыру жүйесін пайдалануға беру,
техникалық қызмет көрсету және жөндеу
3.1 Ebilock 950 МПО-ды пайдалануға енгізу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 19
3.2 Ebilock 950 МПО техникалық қызмет көрсету және жөндеу
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
Кіріспе
Микропроцессорлық жүйе (МПЖ) - есептеу, бақылау-өлшеу және басқару жұмыстарын атқаруға арналған, микропроцессор негізіндегі электрондық құрылымдардың жалпылама атауы. Олардың кіріс және шығыс сигналдары ретінде аналогты сигналдар, жеке цифрлық сигналдар, цифрлық кодтар, цифрлық кодтардың тізбектері пайдаланылуы мүмкін. Микропроцессорлық жүйелерде ақпараттың өңделуі және сақталуы цифрлық түрде жүргізіледі.
Микропроцессорлық жүйенің ядросы микропроцессор немесе тек процессор болып табылады. Микропроцессор үлкен интегралды сұлбалар (ҮИС) технологиясын қолданып жасалынған, бағдарламалық басқару көмегімен ақпаратты өңдеу (сонымен қатар, енгізу-шығару)
мүмкіндігіне ие, өңдеуші құрылғы. Басқа түйіндері тек қосымша функцияларды ғана орындайды: ақпаратты сақтау, сыртқы құрылғылармен байланыс орнату, қолданушымен байланыс орнату және т.б. Сонымен, микропроцессор көптеген операцияларды орындай алады және бұл жағдайда басқару ақпараты, бағдарлама дәл осы кезде қандай ақпаратты өңдеу керек екенін анықтайды.
Микропроцессор дегеніміз бағдарлама бақыланатын құрылғы. Оның міндеті - цифрлық ақпаратты өңдеу және осы процесті бақылау. Микропроцессорлық басқаруды кішкентай, бірақ сонымен қатар функционалды болуы керек. Осыдан бастап талқыланатын бірқатар қасиеттер пайда болады. Микропроцессор ірі интегралды схемаларда жүзеге асырылады, оның бірнеше бөліктері болуы мүмкін. Олар үшін сипаттамасы:
1. Төмен баға (жаппай өндіріске жатады);
2. Өндіріс жеңілдігі (бір технология бойынша);
3. Кішкене орынды (бірнеше шаршы сантиметр немесе тіпті миллиметр) алады;
4. Жоғары сенімділікпен ерекшеленеді;
5. Аз энергияны тұтынады.
Темір жол бекеттерінде пойыздар қозғалысының қауіпсіздігін сенімді қамтамасыз етуде компьютерлік орталықтандыру жүйелері алдыңғы орында тұр. Осыған байланысты бекеттегі бұрмалар мен бағдаршамдарды орталықтандыру үшін Ebilock 950 МПО жүйесін таңдау тиімді болып табылады. Микропроцессорлы жүйелер қауіпсіздік деңгейін арттырып, айтарлықтай аз ауданды алады, электроэнергияны аз қорек етеді, құрылыс монтаждық жұмыстың көлемін азайтады және пайдалану шығындарын азайтады.
Сондай-ақ, ауа-райы қолайсыз кезде теміржолшылардың далада жұмыс істеуі азаяды, олардың жұмысын осы бір орталықтан басқарылатын жаңа құрылғылар атқаратын болады. Сонымен қоса ескі байланыс жүйелерінде жабдықтарды тексеру мерзімінің арасы жиі болатын, мына жүйеде бір рет қондырғаннан кейін жылына екі рет қана тексеру жасалады.
1. Микропроцессорлық орталықтандыру жүйесі
1.1 Микропроцессорлық орталықтандыру жүйесін таңдауды негіздеу
Қазақстан Республикасының темір жолдарының электрлік орталықтандыру жүйелерінде осы күнге дейін электромагнитті релелер қол-данылып келе жатқандығы белгілі, бірақ өндіріс бір орында тұрмай әрқашан даму үстінде болады.
Микропроцессорлық құрылғы өзінің сәулетінің құрылысына айтарлықтай дәрежеде байланысты. Бұдан кейін бұл талқыланатын болады және мақаланың шеңберінде үш түрі қарастырылады. Сонымен, микро-процессордың функциялары:
1. Негізгі жадынан келетін командаларды оқу және шифрлау;
2. Сыртқы құрылғыларға қызмет көрсету үшін адаптерлерден сұранысты қабылдау және өңдеу;
3. RAM және VU тіркелімдерінен деректерді оқу;
4. Дербес компьютердің басқа түйіндері мен блоктары басқарылатын басқару сигналдарын жасау;
5. Олар деректерді өңдейді және оларды ЖЖҚ-ға, сондай-ақ сыртқы құрылғылар тізіліміне жазады.
Бекеттегі жүк айналымын ұлғайту, жылжымалы құрамның өтуін жылдам тіркеу және пойыздардың, локомотивтердің және жеке вагондардың қозғалысын қадағалауға мүмкіндік беретін ақпараттарды алуқажеттіліктері туындады. Осы қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсатында бекетті микропроцессорлық орталықтандыр құрылғыларымен жабдықтау қажет.
Жалпы микропроцессорлық орталықтандыру жүйелері:
- қауіпсіздік деңгейін жоғарылатады;
- айтарлықтай аз орын алады
- электр энергиясын біршама аз тұтынады;
- құрлыс-монтаждық жұмыстар көлемін азайтады және эксплуатация шығындарын төмендетеді.
МПО жүйесінде пойыздардың кешігуі, блоктар мен релелердің түйіспелерінде маңдайшалар (перемычкалар) орнату, СОБ обьектілерінің жағдайы туралы жалған ақпараттың берілуі сияқты жағдайлар тіптен болмайды. Өйткені бұл жүйеде релелік элементтер он есе аз, сонымен қатар олардың жұмысы логикалық тексеріліп тұрады. Электрондық технологияны пайдалануына байланысты МПО бұдан басқа да өте жоғары сенімділік көрсеткіштеріне ие және негізгі элементтерді 100% резервтейді, сонымен қатар элементтердің ақау алдындағы жағдайын анықтап, оны электромеханиктің жұмыс орнындағы экранға шығаратын өзіндік диагностикалау жүйесі болады.
Сонымен қатар МПО - тасымалдау үрдістерінде және темір жол көлігінің құрылымдық бөлімшелерін басқаруда бірқатар жетістіктерге ие екенін айта кету керек. Ол біріншілік ақпарат алу көздерімен жоғары деңгейлі басқару жүйелерін байланыстырушы ыңғайлы түйін қызметін атқарып, оларды қосымша сәйкестендірусіз қарапайым әдіспен байланыстыруға мүмкіндік береді.
ХХ ғасырдың ортасынан қолданылып келе жатқан эксплуатациялық ресурсы таусыла бастаған, моральды және табиғи тозу үстінде тұрған бекеттік автоматика және телемеханика құрылғыларын қазіргі ғылымның жетістіктерінің бірі МПО жүйелеріне алмастыру арқылы жүк тасмалының көлемін, жылдамдығын және қауіпсіздігін арттыру қажеттіліктері туындап отыр. Осы мақсатта жоғарыда сарапталған бірнеше жүйелердің ішінен белгілі ерекшеліктері мен артықшылықтарын ескеріп, "Диалог-Транс"-тың электрлік орталықтандыру жүйесін, берілген стансаға енгізу сөз болады. Қазіргі кездегі дамыған мемлекеттердің темір жол тораптарында қолданылып жүрген микропроцессорлық жүйелерге тән барлық қасиеттерге ие, осы Ресейлік жүйені енгізу құрылыстың, қызмет көрсетудің және техникалық шығындарды қысқартумен қатар, бүгінгі күнде Ақтоғай-Достық темір жолында осы жүйенің диспетчерлік орталықтандырылуы енгізілуіне байланысты, мамандарды қайта дайындау мәселесінде біраз тиімділіктер туындайды. Сонымен қатар еуропалық емес ресейлік болуының өзі тасымалдау, кейін қосалқы бөлшек жекізу үрдісінде жеңілдіктерге қол жеткізетініміз сөзсіз.
Микропроцессорлық орталықтандыру жүйесі қауіпсіз әрі денгейін жоғарлатуда және бұл жүйе кіші көлемде орын алады, аз мөлшерде электро қоректі тұтынады құрылысты - монтажды жұмыс көлемін кішірейтеді. Орталықтандырылған релелік типті жұмысын жүргізу барысында монтажды сөндіргенде желілерді контакті блоктармен релелерді шатастыру мүмкін. Бекеттің кезекшісісінің ісі протоколға тіркеліп және белгіленген уақытқа дейін сақталады. Орталық компютер типте бұл жағдайда жоғарғы көросеткішті сенімділігі электронды технология қолдану мүмкіншілігі арқасында және 100% ыстық резервивті элементтер жүйесі қолданады. Мықты жүйенің өзіндік диагностикасы арқылы орталықтандырылған элементтер істен шықпау жағдайын табады, барлық істен шыққан жағдайларды бақылап электромеханикалық жұмыс орны экранына шығарып көрсетеді .
Орталықтандырылған процессор кабелімен жалғанғнан және нысана бақылауы сақина сұлбасымен анықталады бұл бір жердегі кабел зақымы бүкіл жүйеге зақымын тигізбейді, бұдан басқа бұл сұлбаға волокон - оптикалық кабелді қодануға болады сонда барлық электромагнит әсерін тигізбейді және орталықтандыру орнын кабелдік өрттен сақтайды . Релелік орталықтандыру жұмыс тәжірибесіне негізінен жоғарғы материалдар және жұмыс күшін талап етеді. Біріншіден ол үшін көптеген электромагниттік реле қажет (1 бұрмаға 100 шт) орталықтандырудың жұмыс басын тексеру қажет жұмыс тәжірибесі кезеңінде белгілі айналыммен жүзеге асырылады. Бұдан басқа пульт басқарудың қызметіне аз уақыт шығындалады және тақта магистральді кабель байланысы болады.
Орталықтандырылған компютер типі ақпараттық техникасын ендіру барысында ие болады. Темір жол көлігінің құрылымдық бөлімшелерінде тасымалдау үрдісінде және бақылау жұмысы жеңілдейді, қосымша құрылымсыз оңай жолмен байланыстыра алады, ондай істі релелік орталықтандыруда жасау мүмкін емес еді. Компютерлік орталықтандыру жұмыс тәжірибесіне енгізу барысын посттық құрылғылар орналасатын бөлмені соғуды қажет етпейді. Бұл үшін арнайы посттық ғимараттар пайдаланады немесе басқа қызметті - техникалық ғимараттар қолданады. Бұл деген ЭО релелік типтің жұмыс тәжірибесі үшін өте қажет. Бұдан басқа бағасыда арзандайды және құрылымдық монтаж уақыты қысқарады. (Статив, кабель және реле саны қысқарады.) және т.б.
Темір жол бекеттерінде пойыздар қозғалысының қауіпсіздігін сенімді қамтамасыз етуде компьютерлік орталықтандыру жүйелері алдыңғы орында тұр. Осыған орай бекеттегі бұрмалар мен бағдаршамдарды орталықтандыру үшін Ebilock 950 МПО жүйесін таңдау тиімді болып табылады. Микропроцессорлы жүйелер қауіпсіздік деңгейін арттырып, айтарлықтай аз ауданды алады, электроэнергияны аз қорек етеді, құрылыс монтаждық жұмыстың көлемін азайтады және пайдалану шығындарын азайтады.
Орталықтандырылған компютер Ebilock 950 МПО жүйесі осындай көптеген басымдылығымен ие болып келеді. Ресей темір жолында техника-технологиялық барлық сұраныстарына жауап береді. Бұл жүйені енгізу үшін басты бақылау белгі беру және байланыс лауазымды кісілердің көмегімен жүзеге асырылады. Темір жол автоматика және телемеханика, зертханада қауіпсіз және электромагниттік беріктігін Ebilock 950 МПО жүйесі сертификаттан өтті.
Темір жол жүйесін тексеру барысында жай бұйрықпен пойыз бағытын тоқтату бұл тек барлық жағдай орындалу керек, жолдың бостығы, секцияның ашық болуы бұрманың бақылануы, маневрлік бағыттың болмауы. Бұрмалар, белгілер және жолдар аналогты қызыл шитке енгізу функциясы жүзеге асырылады. Жүйенің өзегі болып орталық процессор болады, бұл қауіпсіз түрде барлық қарым қатынасты орындайды ЭО бұрмалармен белгі беру соның ішіне кіреді. Бұл тағы (АРМ ДСП және АРМ ШН) жүйелері бақылауымен тығыз қарым қатынаста болады, және бақылау бөлме жүйесіде кіреді, сонымен қатар бұрмалы жетек, белгілер, интерфейсті реле кіреді. Осы арқылы рельс тізбегінің жағдайын көрсетеді, бұл компютерлік орталықтандыру мен байланысқан және байланыс жүйенің бақылаушылары орталық компютерге еніп, электро қорек жүйесіде кіреді. Істен шыққан жағдайда, бұрынғы жағдайына ауысады европалық нормасына сәйкес стандартизация комитеті электротехника (Celenec) аумағында бағдарламалық жүйенің қағидасына сай Hardware аппаратын жасап шығарды.
1.2 Ebilock 950 МПО жүйесінің объекттік контроллерлері
Микропроцессорлы жүйелер қауіпсіздік деңгейін арттырып, айтарлықтай аз ауданды алады, аз электроэнергияны тұтынады, құрылыс монтаждық жұмыстың көлемін азайтады және пайдалану шығындарын азайтады. Орталық процессордың (ОП) объектті контроллермен кабельдік жалғануы сақиналы сұлба бойынша жүргізіледі, бұл кезде кабельдің бір жерде үзілуі құрылғылардың қайтаруына алып келмейді.
Соңғы уақытқа дейін теміржолдарда бұрмалар мен сигналдарды орталықтандыру жүйелерінде негізінен электромагнитті типті релелер қолданылған. Релелік типті орталықтандыру оның пайдалануына кеткен материалдық және еңбектік шығындарын көп қажет етеді. Біріншіден, бұл элекромагнитті релелердің көп санына байланысты, бұл релелерді орталықтандыруға енгізгенше тексеру керек. Бұдан басқа, басқару пультіне, табло мен магистральдық кабельді желісіне қызмет көрсетуіне көп уақыт кетеді.
Компьютерлік типті орталықтандырудың ақпараттық технологияларды тасымалдау процессіне енгізуде және темір жол көлігінің құрылымдық бөлімшелер жұмысын басқаруда бір қатар артықшылықтар бар. Компьютерлік орталықтандыруды посттық құрылғылары орнатылатын бөлмелерді құрмай-ақ пайдалануға енгізуге болады. Бұл үшін барлық посттардың ғимараттары қолданылады немесе басқа қызметтік-техникалық ғимараттардың бөлмелері де жарайды. Бұл релелік типті ЭО модернизациялауда өте маңызды. Бұдан басқа, құрылыс-монтажды және іске қосу жөнделетін жұмыстардың құндылығы төмендеп, мерзімі қысқарады. Осы барлық артықшылар компьютерлі типті орталықтандыруға Ebilock 950 тән. Ол ПГУБС, ГТСС, ВНИИУП қатысуымен Бомбардье Транспортейшн (Сигнал) Ресей-Швед біріккен мекемесімен ресей темір жолдарының техникалық және технологиялық талаптарына бейімделген.
Ebilock 950 жүйесінің объекттік контроллерлері отандық РТ-мен, сигнал, элекрожетектері, релелермен өзара әрекеттесуге мүмкіндік беріп, барлық автоблоктау, пеерезді белгі беру және т.б бар жүйелермен үйлестірілуін орындайды. Сондықтан да негізгі мәселелердің бірі-электронды орталықтандырудың шекараларын анықтау, релелік орындаудағы қалған құрылғылардың үлестіру үшін интерфейстерді өңдеу болып табылады.
Электрқоректендіру жүйесіне аса назар аудару керек. Соңғы уақытқа дейін СОБ-ның электронды құрылғыларының кепілдік жұмысын қамтамасыз ететін сенімді жүйе болмады. Ebilock 950-де қызмет көрсетілмейтін аккумуляторлық батареясы бар үздіксіз қуатты қорек көзі қолданылады. Бұл аккумулятордан электрондық құрылғылар, РТ-тері, электр жетектері, сигналдар, релелер қорек алады. Бұдан басқа, жүйеде желідегі бөгеуліктер көзінен қорғайтын арнайы аппаратура қолданылады, ал құрылғыларды орналастыру ережелерінің бір қатар айырмашылықтары бар.
Автоблоктаудың кеңейтілген функционалдық мүмкіндіктеріне және пойыз қозғалысы кезіндегі шунтты жоғалту бақылауының күшейтілуіне байланысты жүйе энергосыйымдылығы және қызмет көрсетуде күрделі болып шықты.
Ebilock 950 МПО жүйесіне интегралданған АБТО құрылғылары талаптарға сәйкес келеді. Ал, бұл релелік элементті базада құрылған автоблоктауға тән емес АБТО бірқатар функциялармен толықтырды: пойыз қозғалысының бағытының ауысу сұлбасын РТ-ді, бекеттің өтпелі мен шығу бағдаршамдардың тиым салушы сигналды көрсеткішін блоктау. РТ-гі оның пойыз астында шунтталуы аяқталғанда автоматты түрде блоктанады да, пойыздың дұрыс өтуінде ғана блоктаудан шығарылады. Автоблоктаудың микропроцессорлық жүйесі, релелік жүйесінде, аралыққа жөнетілген көрші бекетке соңғы пойыз келгенше қалыпты режимдегі пойыз қозғалысының бағытын ауыстыруын болдырмайды.
2. Ebilock 950 МПО жүйесінің бұрмалар мен сигналдардың микропроцессорлық орталықтандырылуы
2.1 Теміржол бекеттерінде қолданыста бар жүйелерді қарастыру
Ebilock 950 МПО компьютерлік жүйесі станциялық бағыттамаларды, сигналдарды және басқа да объектілерді басқару үшін сигнал АБ швед фирмасының мамандарымен жасалған. Швеция, Норвегия, Польша, Германия, Түркия, Испания және әлемнің басқа да елдерінде 100-ден астам станцияға енгізілген. Ресей темір жолдарының шарттарына бейімделген Ebilock 950 МПО жүйесі негізгі буыны болып табылады. МПО-да едендік жабдықтар мен релелік аппаратура ресейлік өндіріспен қолданылады. МПО соңғы буынды жүйелердің бірі болып табылады және жергілікті жүйе ретінде немесе автоматты сигнализация басқару құрамында жоғары деңгейдегі пойыздар қозғалысымен қолданылуы мүмкін.
МПО орталықсыздандырылған жүйелер класына жатады және пойыздардың логикасы мен қауіпсіздігі орталықта жүзеге асырылатын, ал объектілерді тікелей басқару аппаратурасы станцияларға шығарылған модульдік қағидат бойынша салынған.
Сурет 1. Ebilock 950 МПО техникалық құрылымы
МПО-ны қолдану, әдетте, жаңа қызметтік-техникалық ғимараттардың құрылысынан бас тартуға, кабельдік өнімдер мен энергия ресурстарын үнемдеуді, жоғары деңгейдегі автоматтандырылған жүйелермен байланыстыруды қамтамасыз етуге, пайдалану шығыстарын қысқартуға мүмкіндік береді. Ebilock 950 МПO техникалық құрылымы (сурет 1) келтірілген. Жүйенің құрамына мыналар кіреді:
басқару және бақылау аппаратурасы;
орталық процессорлық модуль (ОПМ);
концентраторлары және объектілік бақылаушылары бар контейнерлік типті модульдер (ОКМ);
СОБ едендік жабдығы.
Жүйенің өзегі орталық процессорлық модуль болып табылады, ол ЭО бұрмалары мен сигналдар үшін қабылданған барлық өзара тәуелділікті қауіпсіз тәсілмен жүзеге асырады. Ол сондай-ақ басқару және бақылау жүйелерімен (АРМ ДСП және АРМ ШН), бағыттамалардың электр жетектерін, сигналдарды, интерфейстік релелерді тікелей басқаратын өзара әрекеттеседі. Бұл реле арқылы релелік орталықтандыру және компьютерлік орталықтандырумен байланысқан барлық жүйелердің жай-күйі, сондай-ақ орталық компьютермен байланыс жүйесінің және электрмен қоректендіру жүйесінің жай-күйі беріледі. Байланыс жүйесі бір жерде кабель үзілген кезде ақпарат әр түрлі бағыттардан келіп түседі.
Әдетте, станция орталығында типтік стативтерде іргелес аралықтардың әрбір жолы бойынша бұғаттаумен байланыстыру жабдығының релелік бөлігі, пойыз қозғалысының бағытын ауыстыру, басқа құрылғылар мен жүйелермен байланыстыру орналастырылады. Өзін-өзі диагностика-лаудың қуатты жүйесінің болуы орталықтандыру элементтерінің тапсырыс алдындағы жай-күйін анықтауға мүмкіндік береді, оларды АРМа ШН экранына шығара отырып, барлық істен шығуларды бақылауға мүмкіндік береді. АДК-СОБ-да Ebilock 950 жүйесінің интеграциясы үлкен күрделі шығындарды талап етпейді және орталықтандыруға қызмет көрсету, ақауларды іздеу және оларды жою кезінде техникалық персоналдың жеделдігін арттырады деп айтуға болады.
2.2 Ebilock 950 МПО жүйесінің құрылуы және даму бағыты
Автоматика және телемеханика қолдағаннан кейін микропроцессор Ebilock 950 бұрма және белгі беру орталығы көш бастаушы мамандар барлық технология жұмыс нормасына білім алып тәжірибеден өтті. Ebilock 950 МПО жүйесі мемелекеттік техникалық темір жол сертификатына ие болды. Содан кейін көлік министрлігі темір жол көлігінде және техникалық жөндеу жұмыстарын іске асырды. Соған қарап толық енгізу және жұмыс істеп ары қарай дамытуға заңды түрде толық мүмкіндік алды. Техникалық тапсырманың келісімшарт түрінде қолдану барысында қызығушылық танытқан мамандар барлық талаптар анықтап жаңа функцияны жасап шығарып, қосымша жинақтаушы жалғыз нысаналы бақылау қолдану мүмкіндігін қарастырған.
Мамандар швециялық жүйені теміржолдың барлық талаптарына жауап беру үлесімен айналысқан, оны қолдануы және қауіпсіздіктің дәлеледенуі. Бір уақытта құрылымдық және эксплуатациялық іс қағаздарын дайындады. Оқу және тәжірибе жинақтағаннан кейін мамандар шетел бірлестігі Бомбардье Транспортейшн (Сигнал) АҚ құрылғыны толық қолдануға мүмкіндік берді. Бомбардье батыс фирманың талаптарына сай және жұмыс кезеңде көрсетілген. Жүйенің менеджмент санасы енгізілуде.
Ebilock 950 жүйесінің бағдарламасы толық қарастырылып барлық сынақтан өтті. Қазіргі уақытта жаңа редакциялық іс қағаздар дайындалған, қолдануға және құрылыс темір жол автомашина лицензиясы өтті. Кіру функция барысында анықталады, қандай жағдайда бұл ақпарат қолданады: іске асыру бағынулары, индикациялар, алармдар, т.б. Бұрынғы кезде, ескі релелік жүйелерде, алгоритмде аңдауға болатын еді, принципиалдың сұлбаның көмегімен. Әрине бағдарламаны іске асыру барысында релелік аналогты алуға болады, бірақ бағдарламашыларға бұл әрқашан түсініксіз болатын, өйткені темір жол автоматика маманы әрқашан болып табылмайды.
Бағдарлама релелік аналогты толық қайталамайды: кіру шарты және соңғы көрсеткіші есепті шығару үшін бірдей, бірақ жолдар жетектігі нұсқауланады. Сол үшін интерфейсте нақты талаптар жазылады: функцияның толық жұмысын қамтамасыз етіп, пойыздың жүру тәртібін реттеп тұру керек. Жұмыстың алгоритмі Сценарий іске асыру, барлық мүмкін нұсқау (орындалатын және орындалмайтын). Бұл сөз түрінде жазылу мүмкін, алгебраның сан немесе сурет түрінде, барлық мүмкін нұсқауы таңдалады (мысалы, берілген бағыт талабы). Басқа сөзбен айтқанда СОБ суретінде Азбука құрылады. Қарқынды енгізу микропроцессорлық жүйе автоматикасы, ақпараттың бағдарламалық комплексі бар оқуы қиын және жұмыстың принципін жеткізу темір жол автоматика жүйесі релелік сұлбаның құрылу негізінде.
Көптеген жаңа фирма шығарушы микропроцессорлық СОБ жүйесі пайда болумен олар әртүрлі жолмен шығарса да бірақ функциясы бір. Автоматика және телемеханика басқармасы негізгі алгоритм дәрежесінде оқытады. Бұл бір талапта жүрудің қауіпсіздігімен бақылауына мүмкіндік береді. Жарқын мысал ретінде келесі мәселе Сценария европалық жүйесі пойыздардың жүруін бақылау болып табылады. Көптеген батыс европалық елдерде қатысады және негізгі фирма шығарушылар. Бұл іс қағаз барлық фирмаға ортақ болып табылады.
Бомбардье Транспортейшн (Сигнал) АҚ мамандары 100-ден астам алгоритмдер СОБ құрылғының жұмысын ойлап тапқан: жергілікті басқару, тежегіші қарқынды бақылау, байланыстың әртүрлі типтерімен, автоблокировка және сұрыптау қырымен, өшіру бұрмасы сақтап қолдану белгі беру және т.б. бұл жерге әрине Ebilock 950 МПО алгоритм жұмысы интегралданған оның ішінде АБТО. Бұдан басқа бағдарлама және сынау методикасын ойластырып шығару (функцияның тексеру кестесі), ал кейін Автоматика және телемеханика дәрежесінде тіркеуге болады. Келесі кезең - жобаның іске асыруы, келісімшарт арқылы құрылғыны жеткізу және монтажды-құрылысты жұмысы. Ережеге сай көптеген нысаналар сәйкесінше орталық бағдарлама дамуы құрылғысы, жыл сайын бекітілген және қаржыға да байланысты. Соның нәтижесінде уақытша үзіліс жобаның құрылуы және оның іске асырылуы. Іске асу кезеңі құрудан басталады (жолдың дамуы өзгеруіне байланысты, жаңа құрылғылар пайда болады). Содан кейін бағдарламалық қамтамасыз ету өңделеді, негізгі қарым-қатынасты анықтайды нақты бекеттегі орталық процессор үшін. Егер нысана типтік құрылу және жаңа функциясы жоқ, дайын алгоритмдер алынады және салыстыру блоктары кейін ақпарат базасына жазылады.
Жайсыз жағдайда тіркелген алгоритмдер команда бағдарламашылар жобаның іске асырылуы көрсетіледі және жаңа панель салыстыруы өңделуде. Іске асыру үшін мүмкін болатын өзгерістер жіне белгілі бір адам арқасында бұл іс қағаз кез келген бағдарламашыға түсінікті болу керек. Арнайы бағдарлама көмегімен келешекте жаңа пакет теңдеуі тексеріледі және берілген нысанаға жұмсалады. Шығу мәліметтері орталық процессор (ОП) үшін шығысы болып табылады. Нысаналы бақылаулар және бекет кезекшісі және қызмет ету мүшесі. Параллель ОП өңделгенде заводқа құрылғыны тапсырыс береді. Одан кейін оны жинақтап және автоматты жұмыс орны (АЖО) үшін бағдарлама жазылады: бекеттің кезекшісі электромеханиктер аппараттың бағдарлама комплексі жүйе тестілеу мақсаты құрылғының дұрыстығын тексеру және ОП дұрыс жазылуы. Тесттің оңды өту көрсетілімі мәліметтер базасы тексереді, осы нысанаға жазылады.
Келесі кезеңде тексеру барысында көп пойыз қате жіберілгенін көрсетеді. Оларды жойғаннан кейін бағдарлама жұмыс істеуге жарамды болып табылады және бірінші кезең басталады. Тапсырыс берушінің көзінше тестілеуді бастайды (СОБ қызмет ету жұмысшы). Тіркелген методикаға байланысты сынау барлық бағыттың өтуін тексереді. Командалар индикациялар және барлық қарым-қатынастар. Тестілеу бірнеше кезеңнен тұрады, барлық қате жойылған кезде ғана тоқтайды.
Әр кезеңде сынаудың акті жазылады және протокол фиксациясы бағдарламасының қамтамасыз ету нөмірі орталық процессор үшін және АЖО үшін соңғы сатысына акт жазылып тіркеледі, ал бақылау экземпляры компакт-дискке жазылады. Оның көшірілімі мен акт бірге СОБ қызметіне жіберіледі және бекетте, бір нөмірлі фирманың мұражайына сақталады. Бұдан кейін бағдарламалық қамтамасыз ету өзгертуге рұқсат бермейді.
Осы уақытта шкафтар нысаналы бақылауымен және орталық шкаф процессоры тестілеуден өтеді. Нысанада құрылысшы-монтаж жұмысы жүргізіледі (кабель жүргізу, бағдаршам орнату электржетек релелік статив және т.б.).
Электрлік құрылғыны жеткізгеннен кейін фирма басшысы монтажды жұмысты іске асырады, соңында нысаналы тестілеу жүргізіледі. Жүйенің бір байланысқа біріккеннен кейін толық сынаудан өтуден дайын. Пойыздық жүру қауіпсіздігі толық іске асырылады. Осы уақытта жұмысшы мүшелері толық білім алып сертификатын алады. Бүгінгі күнге дейін 40 бекетте (1200 бұрмадан жоғары) және 150км аралыққа жуық Ebilock-950 жүйесімен жабдықталған. Осыған байланысты фирма көп көңілді сервистік қызмет ету сұрағына бөледі. Негізгі мақсаты болып жұмыстың жоғарғы дәрежесін ұстап тұру, талдау, ақау болдырмау. Бұл аппараттың сенімділігі арқылы қол жеткізген.
Аралық бекетте диспетчер қызметшісінде ұялы телефон номері болады және фирма сервис бөлімшесінде оперативті номер телефон болады, қажет болған кезде консультация алады. Бөлім сервисі әрқашан нысанаға соғып тұрады жұмысты анализдейді және эксплуатация жүйесі режимін анықтайды.
Ақау кеткен уақытта оларды жою үшін бірінші сұрап білу керек. Керек болса құрылғыны ауыстырады және қызметші мүшені қайталап оқытады. Сервистік қызмет көрсету бөлімшесінде іс қағазда техникалық мазмұны көрсетілген. Сервистік қызмет ету жолдарында типтік келісімдер бар, осыны қарастырады. Сервистің қызметінің дамуы МПО жұмысының мониторингі жолдардың орталықтарында, СОБ бекеттерінде және жолдарында қосалқы қоймалар құрылған. Қоймада орталық процессор, қорек көзі құрылғысы, шкафтар, нысаналы бақылаулар және барлық номенклатура заты, жолда қолданылады. Орталық қойма толық жинақы дайын түрде болу керек, кез келген уақытта құрылғысы жеткізуге дайын болу керек.
Қазіргі уақытта үлкен қарқында Ebilock 950 МПО жүйесін енгізуде. Келешекте барлық бақылау нысаналарын рельс тізбегі, теміржолда жұмыс істеу және басқаруды нысаналық бақылау ауыстыру. Шетелде қарқынды радиоарна пайдаланатын пойыздарды басқару жүйесі енгізілуде. Біздің ұсынылып отырғанымыз осы жүйені Қазақстан теміржолында пайдаланып жатқан ескірген жүйелерді келесі жаңа платформа Ebilock-950 МПО жүйесіне өту. Ebilock-950 келесі негізгі бөліктерден тұрады:
1) басқару объектілерінің күйін басқару және бақылау құрылғылары (бекет кезекшісінің, электромеханиктің, вагондарға техникалық қызмет көрсету пунктінің операторының және бұрмаларды жергілікті басқару операторының автоматтандырылған жұмыс орны);
2) орталықтандыру тәуелділігін өңдеу құрылғысы (орталық процессорлық құрылғы);
3) монтаж изоляциясының кедергісін бақылаудың енгізілген құрылғысы бар объектілік контроллерлер (СОБ алаңдық объектілеріне интерфейстік құрылғылар);
4) басқару объектілерінің күйі туралы ақпарат және байланысы арқылы орталық процессорлық құрылғылармен және өзара қосылатын олардың жағдайының өзгеруіне трансляция концетраторлары;
5) комплектация элементтерінің істен шығуларды жеке баспа платаларының локализациясына мүмкіндік беретін диагностика құрылғылары.
2.3 Ebilock 950 микропроцессорлық орталықтандыру жүйесінің мақсаты
Ebilock 950 микропроцессорлық орталықтандыру жүйесі (МПО) - жүру қозғалысын басқару кезінде электр орталықтандыру функцияларын қамтамасыз етуге арналған толық электрондық компьютерлік жүйе болып табылады. Ebilock 950 МПО жүйесі әр түрлі көлемдегі станциялар үшін пойыздар қозғалысының барлық жағдайларында жұмыс істеу үшін құрастырылған. Аппараттық платформа модульдік бағдарламалық қамтамасыз етудің сенімді жұмысына кепілдік беретін заманауи технологияларды пайдаланады.
Ebilock ұсынылған жүйесі 1978 жылдан бастап, әлемнің әр түрлі елдеріндегі шағын станциялардан бастап ірі станцияларға дейін әр түрлі өлшемдегі станцияларда пайдаланылады. Орталықтандыру жүйесі екі негізгі кіші жүйеге бөлінеді: орталықтандырудың орталық құрылғысы және объектілі бақылаушылар жүйесі. Оның арқасында жүйені қосу және оны тестілеу модульдік негізде жүргізілуі мүмкін. Бұл орындаушы үшін де, тапсырыс беруші үшін де шығындарды тиісті үнемдеумен әр түрлі жобалардың осы бөлігін орындау үшін талап етілетін уақыт пен күш-жігерді қысқартуға көмектеседі.
Жүйелік платформа бір аппараттық және бағдарламалық модульдер пайдаланылатын орталықтандыру функцияларының әртүрлі типтерін ескере отырып әзірленген. Алаңы орындалады қос аппараттық құралдар (қос жүйелі конфигурациясы) және артық сыртқы байланыс арналарымен. Жүйе қызмет көрсетуші персоналға диагностикалық ақпаратты ұсынады.
Ebilock 950 МПО жүйесі аралықтарды автобұғаттау құрылғыларымен бөлек жабдықтау қажеттілігін қоспағанда, жауап беретін бір станцияны басқару үшін немесе олардың арасындағы ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz