Шағын бизнес субъектілеріне салық салу тәртібі
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 Шағын және орта кәсіпкерліктің дамуын салықтық реттеудің теориялық мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2 Қазақстан Республикасындағы шағын бизнеске салық салу және кәсіпкерліктен түскен салықтардың ролін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Шағын бизнес субъектілеріне салық салу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Қазақстан Республикасында шағын бизнестің даму көрсеткіштерін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 2016-2018 жж. Нұр-Сұлтан қаласы Есіл ауданы бойынша шағын кәсіпкерліктен салықтардың түсуін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
3 Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметті салықты реттеуді жетілдіру бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3
6
20
20
27
37
45
55
57
60
Кіріспе
Қазақстан Республикасының Президенті өзінің жыл сайынғы жолдауларында шағын бизнесті дамытуға жағдай жасай керек екендігі айтып отырады.ҚР Президенті Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында шағын кәсіпкерлікті дамытудың маңыздылығын атап өтті және Шағын несие беру аясын кеңейтіп, кәсіпкерлерге кепілдік жасау және қызмет көрсету тетіктерін белсенді пайдалану керек. Бұл шараларды бизнес жүргізу және қаржылық сауаттылыққа үйрету ісін ұйымдастырумен қатар атқару керек, [1] - деп мәлімдеді.
Соңғы жылдары Қазақстанда кәсіпкерлік қызметтің қалыптасу процесі белсенді атқарылуда. Алайда ауыр экономикалық және инвестициялық дағдарыс жағдайында өтіп бара жатқан ол мемлекеттен нақты бағалауды және кәсіпкерлік қызметті дамытуға салықтық ықпал ету әдістерін Елеулі өзгертуді талап етеді. Мемлекет бұл процеске тікелей, - тиісті әкімшілік шешімдер қабылдау жолымен, сондай - ақ жанама түрде-экономикалық, бірінші кезекте Ықпал етудің салық құралдары арқылы ықпал ете алады.
Нарықтық қайта құрулар барысында кәсіпкерлік қызметтің дамуын реттейтін басты экономикалық құралдардың бірі ретінде әсер етуі шаруашылық жүргізуші субъектілердің іскерлік белсенділігін ынталандыруда не шектеуде көрініс табатын салықтар болады.
Салық салу тетігін басқара отырып, салықтардың әртүрлі түрлерін енгізе немесе алып тастай отырып, салық салынатын базаны есептеудің әдістемелік негіздерін қалыптастыра отырып, салық ставкаларын өзгерте отырып, салық жеңілдіктерін бере немесе алып тастай отырып, мемлекет кәсіпкерлік қызметті ынталандыруға немесе шектеуге белсенді әсер ете алады, бұл елдегі экономикалық өсу қарқынына тікелей әсер етеді.
Салық кәсіпкерлік қызметке оң да, теріс да белсенді әсер ете алатынын атап өту маңызды. Ықпал етудің бұл екілділігін экономикалық қайта құруларды жүзеге асыру процесінде және бірінші кезекте салық реформаларын жүргізу барысында ескеру қажет. Бұл жағдайда кәсіпкерлік қызмет субъектілеріне салық салуды жетілдірудің маңызды проблемасы оны ынталандыру, салық тетігінің жекелеген элементтері кәсіпорындардың іскерлік белсенділігі мен бастамасын тежей алатын жағдайға жол бермеу үшін салық тетігін пайдалану болып табылады. Қазақстан Республикасында кәсіпкерлікті дамыту мүддесінде қалыптасқан экономикалық жағдайды өзгерту үшін олардың өндірістің экономикалық реттегіштері ретіндегі рөлін негіздейтін салық тетігінің қасиеттерін зерттеу қажет.
Жұмыста кәсіпкерлік қызметтен түскен салық есебінен барлық деңгейдегі бюджеттердің кірістерін қалыптастыру мәселелері ерекше орын алады, экономиканы дамытудың әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштерін бағалау әдістері қарастырылды,шаруашылық жүргізуші субъектілерге салықтық жүктемені анықтау әдістері баяндалған.
Кәсіпкерлік қызметке салық салудың теориялық негіздерін және өндіріске салықтық әсер ету ерекшелігін зерделеу, кәсіпкерлікті реттеудің экономикалық тетіктерінің жалпы жүйесіндегі салықтардың орны мен маңызын ашып көрсету, Қазақстандағы салықтық реттеу теориясы мен практикасын, сондай-ақ нарықтық экономикасы дамыған батыс елдерінде салықтық реттеудің теориялық негіздері мен практикасын қарастыру өте маңызды болып табылады.
Осыған байланысты жұмыста басты орын кәсіпкерлік қызметті дамытуды салықтық реттеу проблемалары мен әдістерін зерттеуге, салық механизмінің салық салу базасын қалыптастыруға әсерін зерттеуге, табыс салығының, мүлік салығының және басқа да салықтардың шаруашылық салаларының экономикалық даму қарқынына әсерін зерттеуге бөлінген.
Соңғы уақытта өндіріске салықтардың әсер ету мәселелеріне арналған зерттеулер, монографиялар, жарияланымдар және жекелеген диссертациялық жұмыстар пайда болды. Қазақстан Республикасында шағын бизнес субъектілеріне арналған арнайы салық режимін қолдану және жетілдіруге байланысты көптеген зерттеулер жасалып, сонымен қатар, отандық ғалымдар Кучукова Н.К., Ильясов К.Қ., Мельников В.Д., Үмбеталиев А.Д., Жакипбеков С.Т., Илимжанова З.А., оқулықтары мен оқу құралдарына ашылып, қарастырылған. Алайда оларда қаралатын мәселелер инфляция және өндірістің құлдырауы жағдайында кәсіпкерлік субъектілерінің алдында туындайтын нақты міндеттерді шешуге бағытталған. Өндірісті салықтық реттеудің теориялық негіздеріне, тарихи тәжірибені зерделеуге, оларда даму перспективаларына тиісті назар аударылмаған.
Сол себепті жұмыстың мақсаты - шағын бизнес субъектілеріне салық салу жүйесін зерттеу және соның негізінде шағын және орта бизнес субъектілеріне салық салуды жетілдіру мен жүзеге асыру жолындағы нақты ұсыныстар болып табылады.
Қойылған мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:
- шағын бизнестің Қазақстанның экономикалық дамуындағы ролі мен орнын анықтау;
- шағын кәсіпкерлік субъектілерінің қазіргі салық салу жағдайын талдау;
- салық салуды ұйымдастыруда шет елдердің тәжірибелерін қарастыру;
- шағын бизнеске қолданылатын арнайы салық режимін талдау;
- Қазақстан Республикасы бойынша шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің қазіргі жағдайына талдау және кәсіпкерліктен түсетін салық түсімдерін талдау;
- шағын кәсіпкерлік субъектілеріне салық салу жүйесін жетілдіру жолдарын ұсыну.
Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы ретінде шағын бизнеске салық салу проблемаларын жүйелі түрде қарастырып, оларды шешуге бағытталған ұсыныстар кешенін қарастыруға болады.Зерттеу пәні ретінде қазіргі кезде шағын және орта бизнес субъектілеріне салық салу барысындағы экономикалық қатынастардың жиынтығы қарастырылады.
Зерттеу объектісі - Нұр-Сұлтан қаласы Есіл ауданы бойынша шағын және орта бизнескесалық салу механизмі болып табылады.
Дипломдық жұмыс құрылымы кіріспеден, үш негізгі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Шағын және орта кәсіпкерліктің дамуын салықтық реттеудің теориялық мазмұны
Өзінің алғашқы жылдарында Қазақстандық салық жүйесі тұтастай алғанда жоғары инфляция және экономикадағы терең өзгерістер жағдайында қажетті қаржы ресурстарының барлық деңгейдегі бюджеттерге түсуін қамтамасыз ете отырып, өз рөлін жақсы орындады. Алайда нарықтық өзгерістердің одан әрі тереңдеуіне, осы процестерге құқықтық базаны қалыптастыратын тиісті заңдардың әзірленуіне және қолданысқа енгізілуіне қарай салық жүйесіне тән кемшіліктер неғұрлым айқын болды, ал оның қоғамда болып жатқан өзгерістерге сәйкес келмеуі неғұрлым айқын болды. Салық жүйесі мемлекеттің экономикалық дамуының айқын тежегішіне айналды. Осының салдарынан-отандық кәсіпорындар, кәсіпкерлер мен шетелдік инвесторлар тарапынан қолданыстағы салық салу жүйесінің әділ жаппай наразылық көрсетті. Соңғы жылдары салық және алымдар туралы заңнамаға жыл сайын енгізілген көптеген өзгерістер, алайда, жүйенің негіздерін қозғамай, кейбір жеке мәселелерді ғана шешкен [2].
Түзетулер енгізудің жүйесіздігі, олардың саны мен жиілігі соңғы уақытқа дейін салық жүйесінің тұрақсыз және күтпеген сияқты сипатталуына алып келді. Мұндай тәжірибе қысқа мерзімді перспективаға да бизнесті жоспарлау мүмкін емес болды және салық салудағы өзгерістерге байланысты тәуекелдер өте жоғары деп бағаланғанына әкелді. Бұл себептер салық жүйесін артық күрделі, қарама-қайшы және шатастырды, сондай-ақ салықтар мен алымдардың шамадан тыс саны бар.
Бұл ретте көптеген өзгерістер салықтардың "ынталандырушы рөлі" туралы танымал тезисін іске асыру үшін және экономиканың кейбір салаларын, бизнес түрлерін немесе салық төлеушілердің жекелеген санаттарын қолдау үшін енгізілді. Мұндай ынталандыру қосымша салық жүйесін деформациялап, оны арнайы салық жеңілдіктері жоқ әдеттегі заңға бағынушы салық төлеушіге қатысты әділетсіз салық төлеушіге айналдырды. Мұндай қарапайым салық төлеушіге мемлекет бүгін өте жоғары салық жүктемесін жүктейді. Сонымен қатар сараптамалық бағалау бойынша жеңілдіктердің болуына байланысты федералдық бюджеттің жыл сайынғы шығындары шамамен 12-15 млрд.долларды құрайды [3].
Салық жүйесіндегі кемшіліктерге қарамастан бүгінгі күні оны қалыптастыру бойынша үлкен жұмыс атқарылды. Салық ставкалары төмендетілді, шағын және орта бизнес үшін арнайы салық режимдерін қолдану мүмкіндігі қарастырылған, "жеке кәсіпкерлік туралы" Заңға өзгерістер енгізілді - осының барлығы ҚР-да бизнесті дамыту үшін жағдай жасады.
Тиімді салық саясаты мемлекеттің қажеттіліктерін қаржылық ресурстармен қамтамасыз ете отырып, салық төлеушінің кәсіпкерлік қызметке ынталандыруын төмендетпеуі тиіс, сонымен бір мезгілде оны шаруашылық жүргізудің тиімділігін арттыру жолдарын тұрақты іздестіруге міндеттейтін оңтайлы ұлттық салық жүйесін құруды білдіреді. Мұндай саясат салық жүйесін оңтайлы салықтық жүктемелерге ұзақ перспективаға бағыттауы тиіс. Тиімді салық саясатын жүргізу кезінде теңдік пен әділеттілік қағидаты, жалпыға бірдей қағидат және бейтараптылық қағидаты сияқты салық салудың аса маңызды қағидаттары пайдаланылуы тиіс.
Дәл осы қағидаттар ұзақ мерзімді салықтық тепе - теңдікті қамтамасыз етудің негізі болып табылады, яғни бір жағынан мемлекеттің фискалдық мүдделері арасындағы тұрақты теңгерімге қол жеткізу және шаруашылық жүргізуші субъектілерге салынатын салықтық жүктемелердің оңтайлы шамасы-екінші жағынан. Бұл ретте мемлекеттің фискалдық мүдделері шаруашылық жүргізуші субъектілерге салық ауыртпалығын негізсіз айдау есебінен емес, негізінен өндіріс көлемінің өсуі және осы негізде салық салынатын базаны кеңейту үшін қажетті жағдайлар жасау есебінен қамтамасыз етілуге тиіс [4].
Тиімді салық саясатын құру процесі салық саласын реформалаудың тікелей және жанама әсерлерінің пайда болуымен сүйемелденеді, бұл ретте салық жүйесінің тікелей трансформациялық әсерлері салық қатынастарының негізгі элементтерінің құрылымдық өзгерістерінде қайта жаңғыртылады және салық ставкаларының, олардың базасы мен жеңілдіктерінің тікелей өзгеруіне байланысты, ал жанама трансформациялық әсерлер әртүрлі ставкалардың, жеңілдіктердің ішкі өзара байланыстарының тоғыспалы әсері нәтижесінде туындайтын өзгерістерді және олардың экономикалық субъектілердің табысы мен әл-ауқатының деңгейіне әсерін көрсетеді.
Шағын және орта бизнеске салық салу жүйесін талдаудан бұрын және оны реформалаудың негізгі бағыттарын белгілемес бұрын онда не түсіну керек екенін анықтаймыз. Кез келген мемлекеттің салық жүйесін үш бағытта қарастыруға болады:
- бюджеттің әр түрлі деңгейлеріне (республикалық, облыстық, аудандық және ауылдық) және бюджеттен тыс қорларға төлеуге жататын салықтар, алымдар және өзге де міндетті төлемдердің жиынтығы ретінде;
- салық қатынастарын реттейтін заңдардың, актілердің, жарлықтардың жиынтығы ретінде;
- мемлекеттің салық саясатын жүзеге асыратын мемлекеттік институттар жүйесі ретінде. Салық жүйесін сипаттай отырып, біз оны салықтар мен алымдар жүйесі ретінде анықтаймыз, қалған аспектілер екінші жоспарға ауыстырылады. Айта кету керек, кәсіпорындар ҚР салық кодексінде қарастырылған барлық салықтар мен алымдарды төлемейді. Арнаулы салық режимдерін (бірыңғай салық салудың оңайлатылған жүйесін) қолдану [5].
Салық салудың патенттік жүйесі және т.б. бірқатар салықтарды бірін алмастыруға мүмкіндік береді. Бұдан басқа, барлық деңгейдегі кірістерді қалыптастыратын салықтық емес төлемдер де аударылуға жатады, олардың кейбірі (мысалы, бюджеттен тыс қорларға жарналар), шын мәнінде, салықтардан ерекшеленбейді және оларға тән міндеттеменің, өтеусіз және даралықтың барлық белгілері болады, бұл шағын және орта бизнестің нақты салықтық ауыртпалығын едәуір арттырады.
Шағын кәсіпкерліктің қызмет етуінің құқықтық негіздерін келесі заңдар мен нормативтік актілер құрады:
- Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы 2008 жылғы 10 желтоқсандағы № 99-ІV Салық кодексі;
- Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызмет үшін жағдайды жақсарту жөніндегі түбегейлі шаралар туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 27 ақпандағы № 757 Жарлығы;
- Бизнестің жол картасы 2020 бизнесті қолдау мен дамытудың бірыңғай бағдарламасын бекіту, Бизнестің жол картасы 2020 іске асыру жөніндегі кейбір шаралар туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 10 маусымдағы № 556 қаулысы;
- 2015 жылғы 29 қазандағы № 375-V ҚРЗ Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік Кодексі;
- Шағын, орта және ірі кәсіпкерлік субъектілеріне жататын заңды тұлғалардың үлгілік жарғыларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 2015 жылғы 24 ақпандағы № 106 бұйрығы.
Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау негізінен мынадай принциптерді қамтиды:
Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлікті дамытудың басымдылығы;
шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың кешенділігі;
шағын кәсіпкерлік инфрақұрылымының және жүзеге асырылатын шаралардың шағын кәсіпкерліктің барлық субъектілері үшін қол жеткізерлік болуы;
шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамыту саласындағы халықаралық ынтымақтастық.
Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 19 маусымдағы "Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы" Заңының 3-бабына сәйкес шағын кәсіпкерлік субъектілері заңды тұлға құрмайтын жеке адам және кәсіпкерлік қызметпен шұғылданатын, қызметкерлерінің жылдық орташа саны 50 адамнан аспайтын және активтерінің жалпы құны 1 жылда орта есеппен 60 мың есептік көрсеткіштен аспайтын заңды тұлғалар болып табылады [6].
Үкімет өңірлерде кәсіпкерлікті дамыту жөнінде бірыңғай бюджеттік бағдарлама енгізіп,оны "Бизнестің жол картасы-2020" деп айтылған.Бұл бағдарламаның мақсаты өңірлерде кәсіпкерліктің, бәрінен бұрын шағын және орта бизнестің жаңа тобын дамыту есебінен тұрақты жұмыс орындарын ашу болады. Бұл бағдарлама қаражатын пайдалану мы - надай бағыттар бойынша жүзеге асы - рылуы тиіс:
- несиелер бойынша пайыздық ставкаларды субсидиялау;
- шағын және орта бизнеске несие - лерді ішінара кепілдендіру;
- бизнес жүргізуге сервистік қолдау білдіру;
- кадрларды қайта даярлау және біліктілігін арттыру, жастар практикасы және әлеуметтік жұмыс орындары.
Шағын кәсіпкерлікті салықтық реттеудің келесі құралдары қолданылуда.
Салық салудың жалпы деңгейі жүйелік реттеуші ретінде. Жұтқыншақ жүктемесін арттыру, әдетте, экономикалық белсенділікті және жинақтау процестерін тежейтін, көлеңкелі экономиканың жедел дамуына ықпал ететін фактор болып табылады. Салықтық жүктеме деңгейінің төмендеуі көбінесе барлық экономикалық процестердің жандануына және көлеңкелі экономика деңгейінің төмендеуіне ықпал етеді,алайда бюджеттің кіріс бөлігінің салық базаларының тиісті ұлғаюына дейінгі кезеңге уақытша қысқаруымен қатар жүреді.
Елдегі қолданыстағы салық жүйесінің құрылымы жүйелік реттеуші ретінде. Бұл құрылымды өзгерту екі негізгі жолмен жүзеге асырылуы мүмкін: біріншіден, жаңа енгізу не қолданылатын салықтар мен алымдарды алып тастау, екіншіден, тиімді салық ставкаларының салықтардың әртүрлі топтары бойынша арақатынасын өзгерту, бұл салықтық реттеудің қарапайым құралдарын Үйлестірілген қолдану жолымен іске асырылуы мүмкін. Салық жүйесінің маңызды құрылымдық көрсеткіштері: тікелей және жанама салықтардың арақатынасы (жалпы жағдайда бұл көрсеткіштің азаюы өндірушіден тұтынушыға салық салудың ауырлық орталығын көшіруге және жинақтар мен инвестицияларды ынталандыруға мүмкіндік береді, ал оның ұлғаюы өндіріс пен табыс алу үшін ынталандыруды төмендетеді, бірақ салықтарды аудару проблемасының өткірлігін төмендетеді.); корпоративтік және жеке салықтардың арақатынасы (осы арақатынасты реттеу көмегімен мемлекет іскерлік белсенділікті елеулі түрде ынталандыра алады, Инвестициялар құрылымына және өндіріс көлемінің өзгеруіне әсер ете алады. Бұл арақатынастың ұлғаюы халықтың нақты табыстарының өсуіне және көлеңкелі экономика ауқымының қысқаруына (Жеке тұлғаларға табыс төлеуді заңдастыру есебінен) ықпал етеді. Бұл ретте бір мезгілде түпкілікті тұтынушылардың иелігінде қалатын таза табыстың ұлғаюы есебінен тұтынуға жанама реттеуші әсер көрсетіледі. Сонымен бірге, заңды тұлғалар үшін салық ауыртпалығының шамадан тыс ұлғаюы бағаның өсуі, инвестициялаудың ішкі көздерінің азаюы және тауарларды (жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді) өндірушілердің бәсекелестік позицияларының жоғалуы сияқты теріс салдарларға әкеп соғады) [7].
Салық салудың балама жүйелерін жүйелік реттеуші ретінде қолдану. Мұндай жүйелерге: ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер үшін салық салу жүйесі, оңайлатылған салық салу жүйесі, жекелеген қызмет түрлері үшін қосылған табысқа бірыңғай салық салу жүйесі жатады. Әдетте, балама жүйелер экономиканы дамытудың жекелеген секторларын және кәсіпкерлік қызметтің басым нысандарын дамытуды ынталандыруға бағытталған. Мұндай реттеуішті пайдаланатын көптеген елдерде осы салық салу жүйелерінің баламалылығы мынадай мән -- жайларға негізделген: осы салық салу жүйелерінің біріне көшу (белгіленген шектеулерді сақтаған жағдайда) көп жағдайда салық төлеушінің өзінің шешімімен негізделеді; төлеуге міндетті болып табылатын салықтар мен алымдардың тиісті тізбесін шектейді. Бұл ретте осы жүйелердің бірін таңдау төлеушіні жалпы жүйемен көзделген бірқатар фискалдық маңызы бар салықтар мен алымдарды төлеуден босатады [8].
Салық салудың арнайы аумақтық режимдері кешенді реттеуші ретінде. Бұл реттеуіш өзіне арнайы (еркін) экономикалық аймақтардың (АСР) барлық алуан түрлілігін қамтиды. Мұндай құралдарды пайдалану тиісті салада елеулі әлеуеті бар өңірлердің (сыртқы сауда, рекреациялық аймақтар, жоғары технологиялар аймақтары немесе технопарктер) экономикалық дамуының басым міндеттерін шешуге бағытталуы не депрессивті өңірлердің инвестициялық тартымдылығын арттыру есебінен өңірлік дамуды теңестіруге бағытталуы мүмкін, бұл оларға тән әлеуметтік проблемаларды шешуге мүмкіндік береді.
Салықтық реттеудің кешенді құралдары ретінде салық салудың арнайы режимдерінің айрықша ерекшеліктері мыналар болып табылады: әрбір арнайы режим шеңберінде әртүрлі салықтар мен алымдарға қатысты өзара тәуелді және бір мезгілде қолданылатын салықтық жеңілдіктер кешені қолданылады. Көп жағдайда олар ҚҚС, пайдаға салынатын салық, кеден баждары және мүліктік салықтардың кейбір түрлеріне (ең алдымен жер салығы) қатысты; арнайы салық режимдері тиісті заңнамалық актімен белгіленген кезеңге енгізіледі; арнайы режимдер инвестициялық және инновациялық (басым түрде технопарктер шеңберінде) қызметті қарқындату үшін тиісті жағдайлар жасау арқылы өңірлердің немесе облыстардың дамуын ынталандыруға бағытталған.
Қарапайым (жергілікті) құралдарды қолдану жолымен шешілетін салықтық ынталандырудың басқа да мақсаттары (мысалы, тауарлардың жекелеген түрлерін өндіруді ынталандыру, төлеушілердің жекелеген әлеуметтік топтары үшін қолайлы жағдайлар жасау және т. б.) арнаулы салық режимдеріне тән емес; әрбір арнаулы салық режимі үшін кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырудың басым түрлері мен арнайы шарттары белгіленеді (мысалы, инвестициялардың ең аз көлемі шектеледі), бұл осындай арнайы ережелер субъектілерінің жартысына себепші болады; осы топтың салықтық реттеу құралдары үшін салықтық жеңілдіктерді кәсіпкерлік қызметті салықтық емес реттеудің басқа шараларымен ұштастыру тән болып табылады.
Салық салудың арнайы салалық режимдері кешенді реттеуші ретінде. Олар шын мәнінде бірнеше түрлі салықтар мен алымдар бойынша бір мезгілде енгізілетін және бір саланың шаруашылық жүргізуші субъектілеріне немесе белгілі бір қызмет түрін жүзеге асыратын салық төлеушілерге қатысты жеңілдіктер кешенін білдіреді.
Салық салу объектісі мен мәніне байланысты құралдар жергілікті реттеуші ретінде. Салық салу объектісі немесе пәні құрамының өзгеруі салық төлеушілердің экономикалық тәртібіне сөзсіз әсер етеді. Салық салу объектісінің құрамынан қызметтің жекелеген түрлерін немесе шаруашылық операцияларын шығару нәтижесінде оларды жүзеге асыру төлеуші үшін неғұрлым рентабельді болады. Басқа да тең жағдайларда салық төлеуші салық шығындарының ең аз көлемін қамтамасыз ететін шаруашылық мінез-құлықтың осындай нұсқасын таңдауға бейім екендігі түсінікті.
Салық төлеушілердің құрамын жергілікті реттеуші ретінде анықтау. Салықтық реттеудің ауқымы және оның тиімділігі салық салудың әлеуетті субъектілерінің қаншалықты толық қамтылғанына айқындалады. Ажырата білу қажет заңнамасында белгіленген тәртібін айқындау субъектілерінің салық салу болып табылатын кірістірілген конструкциясына салық құралы, босату салық салудың жеке тиісті белгіленген өлшемдер топтары төлеушілердің, бұл мүмкін ретінде жіктелуі салықтық жеңілдік.
Жергілікті реттеуші ретінде салық міндеттемелерін есептеу тәртібіне байланысты құралдар. Іс жүзінде әрбір салық пен жинауда салық базасы мен салық міндеттемелерінің элементтерін есептеудің арнайы ережелерінің көмегімен төлеушілердің белгілі бір іс-әрекеттерін ынталандыратын немесе тежейтін жергілікті реттеуші тетіктер бар. Оларға мыналар жатады: кәдімгі бағаларды қолдану тәртібі мен ауқымы; салықтық есепке алу әдісі; өткен салық кезеңдерінің теріс салық базасының сомасына салық салынатын пайданы азайту тетігі (залалдарды ауыстыру тетігі).); Салық есебі әдісін пайдаланған жағдайда қолданылатын қорларды түзету (өсім немесе кему) тетігі; басқа салықтарды төлеу бойынша шығыстар сомасына төленуге тиіс пайдаға салынатын салық сомасын азайту мүмкіндігі.
Салық жеңілдіктері жергілікті реттеуші ретінде. Тиісті салық конструкциясына енгізілген және салық салудың жалпы тәртібінің құрамдас бөлігі болып табылатын салықтық реттеудің жоғарыда талданған жергілікті құралдарынан айырмашылығы, салықтық жеңілдіктер жалпы тәртіптен алып тастау болып табылады. Және бұл ерекшелікті белгіленген критерийлерге сәйкес келетін төлеушілердің жекелеген топтары ғана пайдалана алады.
Қазақстан Республикасында шағын бизнесті салықтық реттеу барысында салық салудың жалпыға бірдей тәртібімен қатар арнайы салық режимі қолданылады[9]. Арнаулы салық режимі салықты оңайлатылған декларация және патент бойынша төлеуді көздейді (сурет 1).
Шағын бизнес субъектілері
Орта бизнес субъектілері
Шағын бизнес субъектілері үшін АСР
Жалпыға ортақ белгіленген тәртіп
Бір жолғы талон (01.01.2013 ж алынып тасталды)
Салық салу объектісіне қарай салықтардың түрлерін төлеу (13 салықтың түрі)
Патент
Сәйкес объектінің болуына қарай алымның түрлері (5 түрлі алым)
Оңайлатылған декларация
Сәйкес объектінің болуына қарай төлемақы түрі (10 түрлі төлемақы)
Сурет 1. Шағын және орта бизнеске салық салу жолдары
Ескерту - [10] негізінде автормен құрастырылған
Заңды тұлға құрмаған дара кәсіпкерлер және жұмыскерлерінің жылдық орташа саны 100 адамнан аспайтын және жылдық орташа кірісі республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің (АЕК) 300 мың - еселенген мөлшерінен аспайтын, кәсіпкерлікті жүзеге асыратын заңды тұлғалар шағын кәсіпкерлік субъектілері болып табылады. 2019 жылы АЕК - 2525 тенге [10]. Және жылдық орташа кірістің мөлшері 2019 жылы 757500 мың тңгені құрайды.
Жұмыскерлерінің жылдық орташа саны 15 адамнан аспайтын немесе жылдық орташа кірісі республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің 30000 еселенген мөлшерінен (75750 мың теңгеден) аспайтын, жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыратын шағын кәсіпкерлік субъектілері микрокәсіпкерлік субъектілері болып табылады.
Кәсіпкерлікті жүзеге асыратын және мынадай өлшемшарттардың біреуіне немесе екеуіне сай келетін: жұмыскерлерінің жылдық орташа саны 250 адамнан асатын және жылдық орташа кірісі республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің 3 миллион еселенген мөлшерінен (7575 млн. теңге) асатын дара кәсіпкерлер мен заңды тұлғалар ірі кәсіпкерлік субъектілері болып табылады.
Әр түрлі елдердегі шағын және орта кәсіпорындардың жұмыс жүргізу процесін талдай отырып, қандай да бір елде әрекет ететін экономикалық механизмдермен және салалық ерекшеліктермен тығыз байланыстылығын көруге болады.
Францияда жұмысшы саны 500-ден аспайтын көсіпорындар шағын және орта кәсіпорындар деп есептеледі. Ал жұмысшы саны 10-нан аз кәсіпорындар - өте шағын, 10 - 100-ге тең - шағын, 100 - 500-ге тең - орта және 500-ден көп кәсіпорындар ірі кәсіпорындарға жатқызылады.Француздық салықтық заңдылық кіші кәсіпорындар үшін қысқартылған және артылған салықтардың режимін қолдануды қарастырылады - нақты режимді қолдану құқығы салық төлеуші айналымына байланысты. Бұнда салық төлеушілерді микрокәсіпорындарға, кіші және орта кәсіпорындарға бөлу орын алады [11].
Италияда шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері жұмысшы санына қарай келесідей топтарға жіктеледі: ұсақ (1 - 19 адам), шағын (20 - 99 адам) және орта (100 - 499 адам) фирмалар [12].
Жапонияда капиталы 100 млн. иеннен аспайтын кәсіпорындар үшін төмендетілген салық мөлшерлемесі қолданылады: 8 млн. иенге дейінгі толық табысқа - 28%-дық мөлшерлеме; ал бұдан асатын табысқа - 37%. Кооперативтік ұйымдар - 27% мөлшерінде салықпен қамтылады. Шағын және орташа кәсіпорындар жергілікті салықтар бойынша төмендетілген мөлшерлеме түрінде салықтық жеңілдіктерге ие. Егер корпорацияның жылдық айналымы 3,5 млн. иеннен аспаса 6%; 3,5 - 7 млн. иенге дейін - 9%; 7 миллионнан жоғары болса - 12%-дық мөлшерлеме әрекет етеді [13].
Шағын бизнеске салық салудағы маңызды аспектісі кәсіпорын шағын деп тануға болатын өлшемдер болып табылады. Дамыған елдерде мұндай өлшемдерді анықтаудың жалпы принциптері жоқ екеніне қарамастан және олар елдер арасында кеңінен өзгеріп отырғанына қарамастан, шаруашылық айналымның көлемі мен қызметкерлер саны кәсіпорындарды шағын кәсіпорындарға жатқызудың негізгі сандық көрсеткіштері болып табылады.
Шағын бизнес үшін арнайы салықтық режимдер бірқатар жақын шетелдерде де (Белоруссия, Украина, Армения, Әзірбайжан, Өзбекстан, Қазақстан, Тәжікстан) тарала бастады. Салық салудың оңайлатылған жүйелерінің ерекшеліктері 1-кестеде берілген [14].
Кесте 1
Таяу шетелдерде салық салудың оңайлатылған жүйелерін қолдану тәртібі
Сипат
Белоруссия
Украина
Армения
Төлеуге көшу өлшемдері
1) қызметкерлердің саны 100 адамға дейін;
2) жылдық түсім 12 млрд.)
1) қызметкерлер саны 50 адамға дейін.;
2) жылдық түсім 5 млн. гривенден артық емес (475 мыңеуроғажуық))
Жылдық түсім 50 млн. драмадан аспайды (шамамен 100 мың еуро)
ҚБС ауыстыратынсалықтар
1) ҚҚС-дан басқа барлық салықтар;
2) ұйым қызметкерлерінің саны 15 адамға дейін және түсім көп емес 3,4 млрд. беларусь рублі (шамамен 310 мың евро) төлейді және ҚҚС
Ұйымдардың пайдасына салынатын салық, НДФЛ, ҚҚС (егер тиісті салық ставкасы таңдалса), жерсалығы, әртүрліалымдар
Ұйымдардың пайдасына салынатынс алық, НДФЛ, ҚҚС
Салық ставкалары
16% - ҚҚС төлеушілер үшін; 8% - ҚҚС төлемейтіндер үшін
3% - ҚҚС төлеушілер үшін; 5% - ҚҚС төлемейтіндер үшін
7% - 30 млн. драм сомасынадейін
12% - 30 млн. драмнан астамсомаға
Ескерту- [14] мәліметтері негізінде құрастырылған
Халықаралық практикада тиісті объектілерді шағын кәсіпорындарға жатқызу үшін мынадай үш көрсеткіш пайдаланылады: қызметкерлер саны (әдетте 50 адамға дейін), өнімді сату көлемі және мүліктің баланстық құны. Микро - және шағын кәсіпорын қызметкерлерінің орташа саны оның барлық қызметкерлерін, оның ішінде азаматтық - құқықтық сипаттағы шарттар бойынша және қоса атқару бойынша жұмыс істейтіндерді, сондай-ақ заңды тұлғаның өкілдіктерінің, филиалдарының және басқа да оқшауланған бөлімшелерінің қызметкерлерін есепке ала отырып анықталады [15].
Белоруссияда 2013 жылдан бастап оңайлатылған жүйеге қызметкерлер саны 100 адамға дейін және жылдық табысы 12 млрд.Беларусь рублінен (1,1 млн. еуроға жуық) аспайтын шағын компаниялар үміткер бола алады. Салық салудың оңайлатылған жүйесінің тартымдылығы оңайлатылған есепті жүргізуден тұрады, сондай-ақ бір салықты төлеу ҚҚС-тан басқа барлық салықтарды алмастырады. Ал қызметкерлер саны 15 адамға дейін және түсімі жылына 3,4 млрд.Беларусь рублінен (310 мың еуроға жуық) аспайтын компаниялар жеңілдетілген жүйені ҚҚС төлемей қолданады. Салық ставкасы кезінде оңайлатылған жүйесі орнатылған: компаниялар үшін емес уплачивающих қосылған құн салығы мөлшерінде 8% түсім компаниялар үшін уплачивающих қосылған құн салығы мөлшерінде 6% түсім [16].
Украинада ұйымдардың салық салудың оңайлатылған жүйесі бойынша салық (бірыңғай салық) төлеуі кәсіпорындардың пайдасына салық, жеке тұлғалардың табысына салық, қосылған құн салығы (егер ол бірыңғай салық құрамына енгізілген болса және бірыңғай салық төлеуші бірыңғай салықтың тиісті ставкасы таңдалған болса), төлеушінің шаруашылық қызметінде пайдаланылатын жер салығы, шаруашылық қызметтің кейбір түрлерін жүзеге асырғаны үшін алым, жүзім шаруашылығын, бағбандық пен құлмақ шаруашылығын дамытуға алым төлеуді алмастырады. Бірыңғай салықты жалдамалы қызметкерлердің орташа есептік саны 50 адамнан аспайтын және жылдық кіріс көлемі 5 млн.гривенден аспайтын ұйымдар төлей алады (475 мың еуроға жуық). Бірыңғай салықтың негізгі ставкасы ҚҚС төлеушілер үшін табыстың 3% - ын және ҚҚС төлемейтіндер үшін 5% - ын құрайды [17].
Армения төлеу оңайлатылған салық айналымы бойынша сыйақы ставкасы 7% - дан 12% - ға дейін) алмастырады ҚҚС төленгенін, сондай-ақ табыс салығын және пайда тиісінше жеке тұлғалар мен ұйымдар. Аталған салықты төлеушілер өткен жылдың ішінде жеткізілген тауарлар мен көрсетілген қызметтерді (ҚҚС-сыз) өткізу бойынша жалпы айналым сомасы 50 млн.драмадан (100 мың еуроға жуық) аспайтын заңды тұлғалар мен дара кәсіпкерлер болып табылады.
Оңайлатылған салықты төлеушілер ағымдағы жылы айқындалатын салық салу объектісіне қатысты салықты өткізу бойынша айналымға мынадай ставкалар бойынша есептейді: 7% - 30 млн.драмаға дейінгі сомаға және 12% - 30 млн. драмадан астам сомаға [18].
Әсіресе, шағын және орта бизнесті дамыту мақсатында табысты инновациялық саясаттың ең жарқын мысалы Қытай көрсетеді. Технологияларды беру саласында құқықтық қамтамасыз етудің жоғары дәрежесі, жаңа технологияларды игерумен айналысатын шағын кәсіпорындарды пайдаға салынатын салықтан босататын салық жүйесі, оларды жеңілдікпен несиелеу және қаржылық қолдау жүйесі ғылыми-техникалық әлеуетті тиімді пайдалануды және инновациялық қызметтен жоғары пайданы қамтамасыз етті. Мысалы, Қытай табыс салығының ставкасын 33,3-тен 25% - ға дейін немесе инновациялық, жоғары технологиялық кәсіпорындар деп танылған компаниялар үшін 15% - ға дейін қысқартты.
Компанияның ерекше инновациялық аймақтардағы артықшылықтарының бірі жеңілдікті салық салу режимі болып табылады. Мысалы, компания өзінің алғашқы 2 жылы жалпы салық төлеуден босатылады (жаңа инновациялар үшін пайда салығы-0%). Содан кейін Инновациялық компаниялар келесі 3 жылда өнертабыстарды сатудан түскен пайда салығын 15% көлемінде төлей бастайды (жалпы ел бойынша ол 33% құрайды). Технопарктерде жұмыс істейтін компаниялар пайда салығының 10% - ын ғана төлейді, ал кейбір технопарктерде (мысалы, Харбинде) пайда салығын толық төлемейді.
Бұдан басқа, Қытайда компания үшін төлеуге жататын салық сомаларын толық қайтару режимін белгілеу мүмкіндігі бар -- егер әзірлеушілер өз өнертабыстарын коммерцияландырудан кейінгі ғылыми әзірлемелерге пайда салса.
Қытайда инновацияларды дамытуға ерекше көңіл бөлінеді. Оларға өнер табыстардың жалпы санының 76% тиесілі, 2-ші орында қолданбалы теориялық зерттеулер жүргізіледі, әзірлемелердің жалпы санының 17% - ын алады, ақырында, іргелі зерттеулер шамамен 7% - ды құрайды. Инновацияны дамытуға бірінші кезекте мемлекет қызығушылық танытады, сондықтан көптеген зерттеулернегізінен бюджет есебінен.
Қытай үкіметі ғылыми зерттеулер мен әзірлемелерге салымдарды дәйекті түрде ұлғайтады. Мәселен, 2004 жылы мұндай инвестициялардың жалпы көлемі 108,9 млрд. АҚШ долл.), ал 2005 жылы -- 125,4 млрд. 2006 жылы-139,6 млрд. және 2010 жылы ғылыми зерттеулер шығындары 220 млрд.
Осылайша, әлемдік және отандық практика шағын бизнеске салық салудың бірыңғай жүйесі жоқ екенін көрсетеді: шағын кәсіпорындар үшін арнайы салық режимдерінің кең таралуы Қазақстанда және жақын шетелдерде, ал дамыған елдерде шағын бизнес үшін жеңілдікті ставкалар қолданылады.
2 Қазақстан Республикасындағы шағын бизнеске салық салу және кәсіпкерліктен түскен салықтардың ролін бағалау
2.1 Шағын бизнес субъектілеріне салық салу тәртібі
Арнайы салық режімі әлеуметтік және корпоративтік немесе жеке табыс салықтары (жалдамалы қызметкерлердің еңбекақысынан ұсталатын табыс салығынан басқа), сондай-ақ салық жүктемесін кемітуге бағытталған жеңілдік ставкалары мен басқа да тетіктер бойынша салық есеп беруін есептеу, төлеу және берудің оңайтылған тәртібін көздейді.
Арнайы салық режімі немесе салық салудың жалпы белгіленген тәртібін таңдау кәсіпкерлердің еркімен жүргізіледі.
Арнайы салық режімі шегінде кәсіпкерлік қызметі нысананың көп түрлілігін ескеріп, шағын бизнес субъектісі үшін бюджетпен есеп айырысудың екі тәсілі ұсынылады:
егер кәсіпкерде шағын кіріс болса және жеке кәсіпкер нысанында өз қызметін жүзеге асырса, патент негізіндегі арнаулы салық режимі;
егер жалдамалы еңбекті тартумен бірге әртүрлі жоспарлы қызметі бар кәсіпкер оңайлатылған декларация негізіндегі арнаулы салық режимі негізінде бюджетпен есеп айырысады [19].
Бюджетпен есеп айырысудың аталған нысандары шектерінде салық салудың мұндай тетігі кәсіпкерлік қызметі дамуының әр түрлі деңгейін ескеруге мүмкіндік береді, бұдан басқа салық сауаттылығы дағдысын кәсіпкерге біртіндеп енгізеді, салмақты бизнеске біртіндеп көшуге мүмкіндік береді.
Қызметтің мынадай түрлерін жүзеге асыратын заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер арнайы салық режімін қолдана алмайды:
1) акцизделетін тауарларды өндiруге;
2) акцизделетін тауарларды сақтауға және көтерме саудада өткізуге;
3) мұнай өнiмдерiнiң жекелеген түрлерiн - бензиндi, дизель отынын және мазутты өткізуге;
4) лотереяларды ұйымдастыруға және өткізуге;
5) жер қойнауын пайдалануға;
6) шыны ыдыстарды жинауға және қабылдауға;
7) түстi және қара металл сынықтары мен қалдықтарын жинауға (дайындауға), сақтауға, қайта өңдеуге және өткізуге;
8) консультациялық қызметтер көрсетуге;
9) бухгалтерлiк есеп және аудит саласындағы қызметке;
10) сақтандыру брокері мен сақтандыру агентінің қаржы, сақтандыру қызметіне және делдалдық қызметіне;
11) құқық, әділет және сот төрелігі саласындағы қызметке.
Арнаулы салық режимін:
1) филиалдары, өкілдіктері бар заңды тұлғалардың;
2) заңды тұлғалар филиалдарының, өкілдіктерінің;
3) әртүрлі елді мекендерде өзге де оқшауланған құрылымдық бөлімшелері және (немесе) салық салу объетілері бар салық төлеушілердің;
4) басқа заңды тұлғалардың қатысу үлесі 25 проценттен асатын заңды тұлғалардың;
5) құрылтайшысы немесе қатысушысы бір мезгілде арнаулы салық режімін қолданатын басқа заңды тұлғаның құрылтайшысы немесе қатысушысы болып табылатын заңды тұлғалардың;
6) агенттік шарттар (келісімдер) негізінде қызметті жүзеге асыратын салық төлеушілердің.
7) коммерциялық емес ұйымдардың;
8) дивидендтер, сыйақылар, роялти түрінде алынған табыстарды қоспағанда, Қазақстан Республикасынан тысқары жерлердегі көздерден табыстар алатын заңды тұлғалардың
9) Қазақстан Республикасының аумағында халықаралық мамандандырылған көрмені ұйымдастыру және өткізу жөніндегі қызметті жүзеге асыратын ұйымдардың қолдануға құқығы жоқ.
Кесте 2
Шағын бизнес субъектілері үшін АСР түрлері
Патент негізінде
Оңайлатылған декларация
Тіркелген шегерімді пайдаланумен
Субъек-тісі
1) қызметкерлердiң еңбегiн пайдаланбайтын;
2) жеке кәсiпкерлiк нысанындағы қызметтi жүзеге асыратын;
3) салық кезеңіндегі табысы ең төменгі жалақының 300 еселенген мөлшерінен аспайтын дара кәсiпкерлер.
Салықтық кезеңдегі жұмыскерлердiң орташа тізімдік саны - 30 адамнан аспайтын және
салық кезеңі үшін шекті табысы ең төменгі жалақының 2044 еселенген мөлшерінен аспайтын дара кәсіпкерлер мен заңды тұлғалар
Салықтық кезеңдегі жұмыскерлердiң орташа тізімдік саны - 50 адамнан аспайтын және
салық кезеңі үшін шекті табысы ең төменгі жалақының 12260 еселенген мөлшерінен аспайтын дара кәсіпкерлер мен заңды тұлғалар
Объек-тісі
ҚР аумағында және оның шегінен тыс жерлерде алынған табыстар түрлерінен тұратын салық кезеңі ішіндегі табыс
ҚР аумағында және оның шегінен тыс жерлерде алынған табыстардың барлық түрлерінен тұратын салық кезеңі ішіндегі табыс
Көзделген түзетулерді есепке алғандағы кіріс пен осы параграфта көзделген шегерімдер арасындағы айырма ретінде айқындалатын салық салынатын кіріс
Төлену реті
АСР қолдануға салықтық өтінішпен бір мезгілде уәкілетті патент алуға арналған есеп-қисап
Оңайлатылған есепті салық кезеңінен кейінгі екінші айдың 15-інен кешіктірілмей табыс етіледі. Салықтарды бюджетке төлеу есепті салық кезеңiнен кейiнгi екінші айдың 25-інен кешіктірілмей жүргiзiледi.
декларация салық төлеушінің тұрған жеріндегі салық органына есепті салықтық кезеңнен кейінгі жылдың
31 наурызынан кешіктірілмейтапсырылады.
Салық кезеңі
күнтізбелік жыл
жартыжылдық салық кезеңі
күнтізбелік жыл
Мөлшері
Патент құнын есептеу салық салу объектісіне 1%, сауда саласында - 2 %
салық салу объектiсiне есептi салық кезеңiнде 3 процент
30 % тіркелген шегерім, бірақ шығындар кірістің 70% аспау керек
Ескерту - ҚР Салық Кодексі негізінде құрастырылған
Патент негiзiндегi арнаулы салық режимiн қолданатын дара кәсiпкерлер үшін күнтізбелік жыл салық кезеңі болып табылады [19].
Дара кәсiпкер патент негiзiнде арнаулы салық режимiн қолдану үшiн оны қолдана бастағанға дейiн орналасқан жері бойынша салық органына салықтық өтінішті табыс етедi. Қайтадан құрылған дара кәсіпкерлер аталған өтінішті дара кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркелген күннен бастап күнтізбелік он күннен кешіктірмей табыс етеді. Дара кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркелген күн аталған дара кәсіпкерлер үшін арнаулы салық режимін қолдану басталатын күн болып табылады.
Патент негiзiнде арнаулы салық режимiн қолдануға салықтық өтінішпен бір мезгілде уәкілетті орган белгілеген нысан бойынша патент алуға арналған есеп-қисап (осы тарауды қолдану мақсатында бұдан әрі - есеп-қисап) табыс етіледі [20].
Патент негізінде арнаулы салық режімін қолдану үшін орналасқан жері бойынша салық органына патент құнының есеп-қисабын (осы тараудың мақсатында бұдан әрі - есеп-қисап) ұсынады.
Есеп-қисапты қағаз жеткізгіште немесе электрондық түрде, оның ішінде электрондық үкімет веб-порталы арқылы:
1) жаңадан құрылған дара кәсіпкерлер - дара кәсіпкер ретінде тіркеу есебі туралы салықтық өтінішпен бір мезгілде;
2) жалпыға бірдей белгіленген тәртіптен немесе өзге де арнаулы салық режімінен ауысуды жүзеге асыратын дара кәсіпкерлер - патент негізінде арнаулы салық режімін қолдану айының 1 күніне дейін;
3) кезекті патентті алу үшін патент негізінде арнаулы салық режімін қолданатын дара кәсіпкерлер - алдыңғы патенттің қолданылу мерзімі немесе салық есептілігін табыс етуді тоқтата тұру мерзімі өткенге дейін ұсынады.
Дара кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркелген күн жаңадан құрылған дара кәсіпкерлер үшін патент негізінде арнаулы салық режімін қолдану басталатын күн болып табылады.Есеп-қисап патент құнын есептеу үшін салық есептілігі болып табылады.Салық төлеуші патент құнын төлеуді есеп-қисапты табыс еткенге дейін жүргізеді.Патент құны банктер немесе банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар арқылы төленген жағдайда, төлем құжатының деректемелері сұрау салуда көрсетілген кезде электрондық үкіметтің веб-порталында қалыптастырылатын электрондық үкіметтің төлем шлюзінің хабарламасы электрондық түрде табыс етілетін есеп-қисапқа қоса беріледі.
Патент құнының төленгенін растайтын құжаттар есеп-қисап қағаз жеткізгіште берілген кезде табыс етіледі.Электрондық түрде, оның ішінде электрондық үкімет веб-порталы арқылы табыс етілген есеп-қисапта дара кәсіпкерлер патент құнына қосылатын салықтар және төлемдер сомаларын төлеу бойынша төлем құжаттарынан мәліметтерді көрсетеді.
Дара кәсіпкерлер есеп-қисапты табыс еткеннен кейін салық органы есеп-қисап табыс етілген күннен кейінгі бір жұмыс күні ішінде салық органының ақпараттық жүйесінде патент қалыптастыруды жүргізеді [21].
Патент нысанын уәкілетті орган бекітеді.
Бюджетке төленген патент құнын, әлеуметтік аударымдарды төлеуді, міндетті зейнетақы жарналарын аударуды растайтын құжаттар есеп-қисапқа қоса беріледі.
Патент құны:
1) патент құнының 12 бөлiгi мөлшерiнде - жеке табыс салығы;
2) Мiндеттi әлеуметтік сақтандыру туралы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес есептелген әлеуметтiк аударымдарды алып тастағаннан кейiнгi патент құнының 12 бөлiгi мөлшерiнде әлеуметтiк салық түрінде бюджетке төленуге жатады. Әлеуметтiк аударымдар сомасы әлеуметтiк салық сомасынан асып түскен кезде, әлеуметтiк салық сомасы нөлге тең болады.
Оңайлатылған декларация негiзiндегi арнаулы салық режимiн қолданатын шағын бизнес субъектiлерi үшін жартыжылдық салық кезеңі болып табылады.Оңайлатылған декларация негiзiнде арнаулы салық режимiн қолдану үшiн салық төлеуші, орналасқан жері бойынша салық органына салық кезеңі басталғанға дейін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 Шағын және орта кәсіпкерліктің дамуын салықтық реттеудің теориялық мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2 Қазақстан Республикасындағы шағын бизнеске салық салу және кәсіпкерліктен түскен салықтардың ролін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Шағын бизнес субъектілеріне салық салу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Қазақстан Республикасында шағын бизнестің даму көрсеткіштерін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 2016-2018 жж. Нұр-Сұлтан қаласы Есіл ауданы бойынша шағын кәсіпкерліктен салықтардың түсуін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
3 Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметті салықты реттеуді жетілдіру бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3
6
20
20
27
37
45
55
57
60
Кіріспе
Қазақстан Республикасының Президенті өзінің жыл сайынғы жолдауларында шағын бизнесті дамытуға жағдай жасай керек екендігі айтып отырады.ҚР Президенті Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында шағын кәсіпкерлікті дамытудың маңыздылығын атап өтті және Шағын несие беру аясын кеңейтіп, кәсіпкерлерге кепілдік жасау және қызмет көрсету тетіктерін белсенді пайдалану керек. Бұл шараларды бизнес жүргізу және қаржылық сауаттылыққа үйрету ісін ұйымдастырумен қатар атқару керек, [1] - деп мәлімдеді.
Соңғы жылдары Қазақстанда кәсіпкерлік қызметтің қалыптасу процесі белсенді атқарылуда. Алайда ауыр экономикалық және инвестициялық дағдарыс жағдайында өтіп бара жатқан ол мемлекеттен нақты бағалауды және кәсіпкерлік қызметті дамытуға салықтық ықпал ету әдістерін Елеулі өзгертуді талап етеді. Мемлекет бұл процеске тікелей, - тиісті әкімшілік шешімдер қабылдау жолымен, сондай - ақ жанама түрде-экономикалық, бірінші кезекте Ықпал етудің салық құралдары арқылы ықпал ете алады.
Нарықтық қайта құрулар барысында кәсіпкерлік қызметтің дамуын реттейтін басты экономикалық құралдардың бірі ретінде әсер етуі шаруашылық жүргізуші субъектілердің іскерлік белсенділігін ынталандыруда не шектеуде көрініс табатын салықтар болады.
Салық салу тетігін басқара отырып, салықтардың әртүрлі түрлерін енгізе немесе алып тастай отырып, салық салынатын базаны есептеудің әдістемелік негіздерін қалыптастыра отырып, салық ставкаларын өзгерте отырып, салық жеңілдіктерін бере немесе алып тастай отырып, мемлекет кәсіпкерлік қызметті ынталандыруға немесе шектеуге белсенді әсер ете алады, бұл елдегі экономикалық өсу қарқынына тікелей әсер етеді.
Салық кәсіпкерлік қызметке оң да, теріс да белсенді әсер ете алатынын атап өту маңызды. Ықпал етудің бұл екілділігін экономикалық қайта құруларды жүзеге асыру процесінде және бірінші кезекте салық реформаларын жүргізу барысында ескеру қажет. Бұл жағдайда кәсіпкерлік қызмет субъектілеріне салық салуды жетілдірудің маңызды проблемасы оны ынталандыру, салық тетігінің жекелеген элементтері кәсіпорындардың іскерлік белсенділігі мен бастамасын тежей алатын жағдайға жол бермеу үшін салық тетігін пайдалану болып табылады. Қазақстан Республикасында кәсіпкерлікті дамыту мүддесінде қалыптасқан экономикалық жағдайды өзгерту үшін олардың өндірістің экономикалық реттегіштері ретіндегі рөлін негіздейтін салық тетігінің қасиеттерін зерттеу қажет.
Жұмыста кәсіпкерлік қызметтен түскен салық есебінен барлық деңгейдегі бюджеттердің кірістерін қалыптастыру мәселелері ерекше орын алады, экономиканы дамытудың әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштерін бағалау әдістері қарастырылды,шаруашылық жүргізуші субъектілерге салықтық жүктемені анықтау әдістері баяндалған.
Кәсіпкерлік қызметке салық салудың теориялық негіздерін және өндіріске салықтық әсер ету ерекшелігін зерделеу, кәсіпкерлікті реттеудің экономикалық тетіктерінің жалпы жүйесіндегі салықтардың орны мен маңызын ашып көрсету, Қазақстандағы салықтық реттеу теориясы мен практикасын, сондай-ақ нарықтық экономикасы дамыған батыс елдерінде салықтық реттеудің теориялық негіздері мен практикасын қарастыру өте маңызды болып табылады.
Осыған байланысты жұмыста басты орын кәсіпкерлік қызметті дамытуды салықтық реттеу проблемалары мен әдістерін зерттеуге, салық механизмінің салық салу базасын қалыптастыруға әсерін зерттеуге, табыс салығының, мүлік салығының және басқа да салықтардың шаруашылық салаларының экономикалық даму қарқынына әсерін зерттеуге бөлінген.
Соңғы уақытта өндіріске салықтардың әсер ету мәселелеріне арналған зерттеулер, монографиялар, жарияланымдар және жекелеген диссертациялық жұмыстар пайда болды. Қазақстан Республикасында шағын бизнес субъектілеріне арналған арнайы салық режимін қолдану және жетілдіруге байланысты көптеген зерттеулер жасалып, сонымен қатар, отандық ғалымдар Кучукова Н.К., Ильясов К.Қ., Мельников В.Д., Үмбеталиев А.Д., Жакипбеков С.Т., Илимжанова З.А., оқулықтары мен оқу құралдарына ашылып, қарастырылған. Алайда оларда қаралатын мәселелер инфляция және өндірістің құлдырауы жағдайында кәсіпкерлік субъектілерінің алдында туындайтын нақты міндеттерді шешуге бағытталған. Өндірісті салықтық реттеудің теориялық негіздеріне, тарихи тәжірибені зерделеуге, оларда даму перспективаларына тиісті назар аударылмаған.
Сол себепті жұмыстың мақсаты - шағын бизнес субъектілеріне салық салу жүйесін зерттеу және соның негізінде шағын және орта бизнес субъектілеріне салық салуды жетілдіру мен жүзеге асыру жолындағы нақты ұсыныстар болып табылады.
Қойылған мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:
- шағын бизнестің Қазақстанның экономикалық дамуындағы ролі мен орнын анықтау;
- шағын кәсіпкерлік субъектілерінің қазіргі салық салу жағдайын талдау;
- салық салуды ұйымдастыруда шет елдердің тәжірибелерін қарастыру;
- шағын бизнеске қолданылатын арнайы салық режимін талдау;
- Қазақстан Республикасы бойынша шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің қазіргі жағдайына талдау және кәсіпкерліктен түсетін салық түсімдерін талдау;
- шағын кәсіпкерлік субъектілеріне салық салу жүйесін жетілдіру жолдарын ұсыну.
Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы ретінде шағын бизнеске салық салу проблемаларын жүйелі түрде қарастырып, оларды шешуге бағытталған ұсыныстар кешенін қарастыруға болады.Зерттеу пәні ретінде қазіргі кезде шағын және орта бизнес субъектілеріне салық салу барысындағы экономикалық қатынастардың жиынтығы қарастырылады.
Зерттеу объектісі - Нұр-Сұлтан қаласы Есіл ауданы бойынша шағын және орта бизнескесалық салу механизмі болып табылады.
Дипломдық жұмыс құрылымы кіріспеден, үш негізгі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Шағын және орта кәсіпкерліктің дамуын салықтық реттеудің теориялық мазмұны
Өзінің алғашқы жылдарында Қазақстандық салық жүйесі тұтастай алғанда жоғары инфляция және экономикадағы терең өзгерістер жағдайында қажетті қаржы ресурстарының барлық деңгейдегі бюджеттерге түсуін қамтамасыз ете отырып, өз рөлін жақсы орындады. Алайда нарықтық өзгерістердің одан әрі тереңдеуіне, осы процестерге құқықтық базаны қалыптастыратын тиісті заңдардың әзірленуіне және қолданысқа енгізілуіне қарай салық жүйесіне тән кемшіліктер неғұрлым айқын болды, ал оның қоғамда болып жатқан өзгерістерге сәйкес келмеуі неғұрлым айқын болды. Салық жүйесі мемлекеттің экономикалық дамуының айқын тежегішіне айналды. Осының салдарынан-отандық кәсіпорындар, кәсіпкерлер мен шетелдік инвесторлар тарапынан қолданыстағы салық салу жүйесінің әділ жаппай наразылық көрсетті. Соңғы жылдары салық және алымдар туралы заңнамаға жыл сайын енгізілген көптеген өзгерістер, алайда, жүйенің негіздерін қозғамай, кейбір жеке мәселелерді ғана шешкен [2].
Түзетулер енгізудің жүйесіздігі, олардың саны мен жиілігі соңғы уақытқа дейін салық жүйесінің тұрақсыз және күтпеген сияқты сипатталуына алып келді. Мұндай тәжірибе қысқа мерзімді перспективаға да бизнесті жоспарлау мүмкін емес болды және салық салудағы өзгерістерге байланысты тәуекелдер өте жоғары деп бағаланғанына әкелді. Бұл себептер салық жүйесін артық күрделі, қарама-қайшы және шатастырды, сондай-ақ салықтар мен алымдардың шамадан тыс саны бар.
Бұл ретте көптеген өзгерістер салықтардың "ынталандырушы рөлі" туралы танымал тезисін іске асыру үшін және экономиканың кейбір салаларын, бизнес түрлерін немесе салық төлеушілердің жекелеген санаттарын қолдау үшін енгізілді. Мұндай ынталандыру қосымша салық жүйесін деформациялап, оны арнайы салық жеңілдіктері жоқ әдеттегі заңға бағынушы салық төлеушіге қатысты әділетсіз салық төлеушіге айналдырды. Мұндай қарапайым салық төлеушіге мемлекет бүгін өте жоғары салық жүктемесін жүктейді. Сонымен қатар сараптамалық бағалау бойынша жеңілдіктердің болуына байланысты федералдық бюджеттің жыл сайынғы шығындары шамамен 12-15 млрд.долларды құрайды [3].
Салық жүйесіндегі кемшіліктерге қарамастан бүгінгі күні оны қалыптастыру бойынша үлкен жұмыс атқарылды. Салық ставкалары төмендетілді, шағын және орта бизнес үшін арнайы салық режимдерін қолдану мүмкіндігі қарастырылған, "жеке кәсіпкерлік туралы" Заңға өзгерістер енгізілді - осының барлығы ҚР-да бизнесті дамыту үшін жағдай жасады.
Тиімді салық саясаты мемлекеттің қажеттіліктерін қаржылық ресурстармен қамтамасыз ете отырып, салық төлеушінің кәсіпкерлік қызметке ынталандыруын төмендетпеуі тиіс, сонымен бір мезгілде оны шаруашылық жүргізудің тиімділігін арттыру жолдарын тұрақты іздестіруге міндеттейтін оңтайлы ұлттық салық жүйесін құруды білдіреді. Мұндай саясат салық жүйесін оңтайлы салықтық жүктемелерге ұзақ перспективаға бағыттауы тиіс. Тиімді салық саясатын жүргізу кезінде теңдік пен әділеттілік қағидаты, жалпыға бірдей қағидат және бейтараптылық қағидаты сияқты салық салудың аса маңызды қағидаттары пайдаланылуы тиіс.
Дәл осы қағидаттар ұзақ мерзімді салықтық тепе - теңдікті қамтамасыз етудің негізі болып табылады, яғни бір жағынан мемлекеттің фискалдық мүдделері арасындағы тұрақты теңгерімге қол жеткізу және шаруашылық жүргізуші субъектілерге салынатын салықтық жүктемелердің оңтайлы шамасы-екінші жағынан. Бұл ретте мемлекеттің фискалдық мүдделері шаруашылық жүргізуші субъектілерге салық ауыртпалығын негізсіз айдау есебінен емес, негізінен өндіріс көлемінің өсуі және осы негізде салық салынатын базаны кеңейту үшін қажетті жағдайлар жасау есебінен қамтамасыз етілуге тиіс [4].
Тиімді салық саясатын құру процесі салық саласын реформалаудың тікелей және жанама әсерлерінің пайда болуымен сүйемелденеді, бұл ретте салық жүйесінің тікелей трансформациялық әсерлері салық қатынастарының негізгі элементтерінің құрылымдық өзгерістерінде қайта жаңғыртылады және салық ставкаларының, олардың базасы мен жеңілдіктерінің тікелей өзгеруіне байланысты, ал жанама трансформациялық әсерлер әртүрлі ставкалардың, жеңілдіктердің ішкі өзара байланыстарының тоғыспалы әсері нәтижесінде туындайтын өзгерістерді және олардың экономикалық субъектілердің табысы мен әл-ауқатының деңгейіне әсерін көрсетеді.
Шағын және орта бизнеске салық салу жүйесін талдаудан бұрын және оны реформалаудың негізгі бағыттарын белгілемес бұрын онда не түсіну керек екенін анықтаймыз. Кез келген мемлекеттің салық жүйесін үш бағытта қарастыруға болады:
- бюджеттің әр түрлі деңгейлеріне (республикалық, облыстық, аудандық және ауылдық) және бюджеттен тыс қорларға төлеуге жататын салықтар, алымдар және өзге де міндетті төлемдердің жиынтығы ретінде;
- салық қатынастарын реттейтін заңдардың, актілердің, жарлықтардың жиынтығы ретінде;
- мемлекеттің салық саясатын жүзеге асыратын мемлекеттік институттар жүйесі ретінде. Салық жүйесін сипаттай отырып, біз оны салықтар мен алымдар жүйесі ретінде анықтаймыз, қалған аспектілер екінші жоспарға ауыстырылады. Айта кету керек, кәсіпорындар ҚР салық кодексінде қарастырылған барлық салықтар мен алымдарды төлемейді. Арнаулы салық режимдерін (бірыңғай салық салудың оңайлатылған жүйесін) қолдану [5].
Салық салудың патенттік жүйесі және т.б. бірқатар салықтарды бірін алмастыруға мүмкіндік береді. Бұдан басқа, барлық деңгейдегі кірістерді қалыптастыратын салықтық емес төлемдер де аударылуға жатады, олардың кейбірі (мысалы, бюджеттен тыс қорларға жарналар), шын мәнінде, салықтардан ерекшеленбейді және оларға тән міндеттеменің, өтеусіз және даралықтың барлық белгілері болады, бұл шағын және орта бизнестің нақты салықтық ауыртпалығын едәуір арттырады.
Шағын кәсіпкерліктің қызмет етуінің құқықтық негіздерін келесі заңдар мен нормативтік актілер құрады:
- Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы 2008 жылғы 10 желтоқсандағы № 99-ІV Салық кодексі;
- Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызмет үшін жағдайды жақсарту жөніндегі түбегейлі шаралар туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 27 ақпандағы № 757 Жарлығы;
- Бизнестің жол картасы 2020 бизнесті қолдау мен дамытудың бірыңғай бағдарламасын бекіту, Бизнестің жол картасы 2020 іске асыру жөніндегі кейбір шаралар туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 10 маусымдағы № 556 қаулысы;
- 2015 жылғы 29 қазандағы № 375-V ҚРЗ Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік Кодексі;
- Шағын, орта және ірі кәсіпкерлік субъектілеріне жататын заңды тұлғалардың үлгілік жарғыларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 2015 жылғы 24 ақпандағы № 106 бұйрығы.
Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау негізінен мынадай принциптерді қамтиды:
Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлікті дамытудың басымдылығы;
шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың кешенділігі;
шағын кәсіпкерлік инфрақұрылымының және жүзеге асырылатын шаралардың шағын кәсіпкерліктің барлық субъектілері үшін қол жеткізерлік болуы;
шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамыту саласындағы халықаралық ынтымақтастық.
Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 19 маусымдағы "Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы" Заңының 3-бабына сәйкес шағын кәсіпкерлік субъектілері заңды тұлға құрмайтын жеке адам және кәсіпкерлік қызметпен шұғылданатын, қызметкерлерінің жылдық орташа саны 50 адамнан аспайтын және активтерінің жалпы құны 1 жылда орта есеппен 60 мың есептік көрсеткіштен аспайтын заңды тұлғалар болып табылады [6].
Үкімет өңірлерде кәсіпкерлікті дамыту жөнінде бірыңғай бюджеттік бағдарлама енгізіп,оны "Бизнестің жол картасы-2020" деп айтылған.Бұл бағдарламаның мақсаты өңірлерде кәсіпкерліктің, бәрінен бұрын шағын және орта бизнестің жаңа тобын дамыту есебінен тұрақты жұмыс орындарын ашу болады. Бұл бағдарлама қаражатын пайдалану мы - надай бағыттар бойынша жүзеге асы - рылуы тиіс:
- несиелер бойынша пайыздық ставкаларды субсидиялау;
- шағын және орта бизнеске несие - лерді ішінара кепілдендіру;
- бизнес жүргізуге сервистік қолдау білдіру;
- кадрларды қайта даярлау және біліктілігін арттыру, жастар практикасы және әлеуметтік жұмыс орындары.
Шағын кәсіпкерлікті салықтық реттеудің келесі құралдары қолданылуда.
Салық салудың жалпы деңгейі жүйелік реттеуші ретінде. Жұтқыншақ жүктемесін арттыру, әдетте, экономикалық белсенділікті және жинақтау процестерін тежейтін, көлеңкелі экономиканың жедел дамуына ықпал ететін фактор болып табылады. Салықтық жүктеме деңгейінің төмендеуі көбінесе барлық экономикалық процестердің жандануына және көлеңкелі экономика деңгейінің төмендеуіне ықпал етеді,алайда бюджеттің кіріс бөлігінің салық базаларының тиісті ұлғаюына дейінгі кезеңге уақытша қысқаруымен қатар жүреді.
Елдегі қолданыстағы салық жүйесінің құрылымы жүйелік реттеуші ретінде. Бұл құрылымды өзгерту екі негізгі жолмен жүзеге асырылуы мүмкін: біріншіден, жаңа енгізу не қолданылатын салықтар мен алымдарды алып тастау, екіншіден, тиімді салық ставкаларының салықтардың әртүрлі топтары бойынша арақатынасын өзгерту, бұл салықтық реттеудің қарапайым құралдарын Үйлестірілген қолдану жолымен іске асырылуы мүмкін. Салық жүйесінің маңызды құрылымдық көрсеткіштері: тікелей және жанама салықтардың арақатынасы (жалпы жағдайда бұл көрсеткіштің азаюы өндірушіден тұтынушыға салық салудың ауырлық орталығын көшіруге және жинақтар мен инвестицияларды ынталандыруға мүмкіндік береді, ал оның ұлғаюы өндіріс пен табыс алу үшін ынталандыруды төмендетеді, бірақ салықтарды аудару проблемасының өткірлігін төмендетеді.); корпоративтік және жеке салықтардың арақатынасы (осы арақатынасты реттеу көмегімен мемлекет іскерлік белсенділікті елеулі түрде ынталандыра алады, Инвестициялар құрылымына және өндіріс көлемінің өзгеруіне әсер ете алады. Бұл арақатынастың ұлғаюы халықтың нақты табыстарының өсуіне және көлеңкелі экономика ауқымының қысқаруына (Жеке тұлғаларға табыс төлеуді заңдастыру есебінен) ықпал етеді. Бұл ретте бір мезгілде түпкілікті тұтынушылардың иелігінде қалатын таза табыстың ұлғаюы есебінен тұтынуға жанама реттеуші әсер көрсетіледі. Сонымен бірге, заңды тұлғалар үшін салық ауыртпалығының шамадан тыс ұлғаюы бағаның өсуі, инвестициялаудың ішкі көздерінің азаюы және тауарларды (жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді) өндірушілердің бәсекелестік позицияларының жоғалуы сияқты теріс салдарларға әкеп соғады) [7].
Салық салудың балама жүйелерін жүйелік реттеуші ретінде қолдану. Мұндай жүйелерге: ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер үшін салық салу жүйесі, оңайлатылған салық салу жүйесі, жекелеген қызмет түрлері үшін қосылған табысқа бірыңғай салық салу жүйесі жатады. Әдетте, балама жүйелер экономиканы дамытудың жекелеген секторларын және кәсіпкерлік қызметтің басым нысандарын дамытуды ынталандыруға бағытталған. Мұндай реттеуішті пайдаланатын көптеген елдерде осы салық салу жүйелерінің баламалылығы мынадай мән -- жайларға негізделген: осы салық салу жүйелерінің біріне көшу (белгіленген шектеулерді сақтаған жағдайда) көп жағдайда салық төлеушінің өзінің шешімімен негізделеді; төлеуге міндетті болып табылатын салықтар мен алымдардың тиісті тізбесін шектейді. Бұл ретте осы жүйелердің бірін таңдау төлеушіні жалпы жүйемен көзделген бірқатар фискалдық маңызы бар салықтар мен алымдарды төлеуден босатады [8].
Салық салудың арнайы аумақтық режимдері кешенді реттеуші ретінде. Бұл реттеуіш өзіне арнайы (еркін) экономикалық аймақтардың (АСР) барлық алуан түрлілігін қамтиды. Мұндай құралдарды пайдалану тиісті салада елеулі әлеуеті бар өңірлердің (сыртқы сауда, рекреациялық аймақтар, жоғары технологиялар аймақтары немесе технопарктер) экономикалық дамуының басым міндеттерін шешуге бағытталуы не депрессивті өңірлердің инвестициялық тартымдылығын арттыру есебінен өңірлік дамуды теңестіруге бағытталуы мүмкін, бұл оларға тән әлеуметтік проблемаларды шешуге мүмкіндік береді.
Салықтық реттеудің кешенді құралдары ретінде салық салудың арнайы режимдерінің айрықша ерекшеліктері мыналар болып табылады: әрбір арнайы режим шеңберінде әртүрлі салықтар мен алымдарға қатысты өзара тәуелді және бір мезгілде қолданылатын салықтық жеңілдіктер кешені қолданылады. Көп жағдайда олар ҚҚС, пайдаға салынатын салық, кеден баждары және мүліктік салықтардың кейбір түрлеріне (ең алдымен жер салығы) қатысты; арнайы салық режимдері тиісті заңнамалық актімен белгіленген кезеңге енгізіледі; арнайы режимдер инвестициялық және инновациялық (басым түрде технопарктер шеңберінде) қызметті қарқындату үшін тиісті жағдайлар жасау арқылы өңірлердің немесе облыстардың дамуын ынталандыруға бағытталған.
Қарапайым (жергілікті) құралдарды қолдану жолымен шешілетін салықтық ынталандырудың басқа да мақсаттары (мысалы, тауарлардың жекелеген түрлерін өндіруді ынталандыру, төлеушілердің жекелеген әлеуметтік топтары үшін қолайлы жағдайлар жасау және т. б.) арнаулы салық режимдеріне тән емес; әрбір арнаулы салық режимі үшін кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырудың басым түрлері мен арнайы шарттары белгіленеді (мысалы, инвестициялардың ең аз көлемі шектеледі), бұл осындай арнайы ережелер субъектілерінің жартысына себепші болады; осы топтың салықтық реттеу құралдары үшін салықтық жеңілдіктерді кәсіпкерлік қызметті салықтық емес реттеудің басқа шараларымен ұштастыру тән болып табылады.
Салық салудың арнайы салалық режимдері кешенді реттеуші ретінде. Олар шын мәнінде бірнеше түрлі салықтар мен алымдар бойынша бір мезгілде енгізілетін және бір саланың шаруашылық жүргізуші субъектілеріне немесе белгілі бір қызмет түрін жүзеге асыратын салық төлеушілерге қатысты жеңілдіктер кешенін білдіреді.
Салық салу объектісі мен мәніне байланысты құралдар жергілікті реттеуші ретінде. Салық салу объектісі немесе пәні құрамының өзгеруі салық төлеушілердің экономикалық тәртібіне сөзсіз әсер етеді. Салық салу объектісінің құрамынан қызметтің жекелеген түрлерін немесе шаруашылық операцияларын шығару нәтижесінде оларды жүзеге асыру төлеуші үшін неғұрлым рентабельді болады. Басқа да тең жағдайларда салық төлеуші салық шығындарының ең аз көлемін қамтамасыз ететін шаруашылық мінез-құлықтың осындай нұсқасын таңдауға бейім екендігі түсінікті.
Салық төлеушілердің құрамын жергілікті реттеуші ретінде анықтау. Салықтық реттеудің ауқымы және оның тиімділігі салық салудың әлеуетті субъектілерінің қаншалықты толық қамтылғанына айқындалады. Ажырата білу қажет заңнамасында белгіленген тәртібін айқындау субъектілерінің салық салу болып табылатын кірістірілген конструкциясына салық құралы, босату салық салудың жеке тиісті белгіленген өлшемдер топтары төлеушілердің, бұл мүмкін ретінде жіктелуі салықтық жеңілдік.
Жергілікті реттеуші ретінде салық міндеттемелерін есептеу тәртібіне байланысты құралдар. Іс жүзінде әрбір салық пен жинауда салық базасы мен салық міндеттемелерінің элементтерін есептеудің арнайы ережелерінің көмегімен төлеушілердің белгілі бір іс-әрекеттерін ынталандыратын немесе тежейтін жергілікті реттеуші тетіктер бар. Оларға мыналар жатады: кәдімгі бағаларды қолдану тәртібі мен ауқымы; салықтық есепке алу әдісі; өткен салық кезеңдерінің теріс салық базасының сомасына салық салынатын пайданы азайту тетігі (залалдарды ауыстыру тетігі).); Салық есебі әдісін пайдаланған жағдайда қолданылатын қорларды түзету (өсім немесе кему) тетігі; басқа салықтарды төлеу бойынша шығыстар сомасына төленуге тиіс пайдаға салынатын салық сомасын азайту мүмкіндігі.
Салық жеңілдіктері жергілікті реттеуші ретінде. Тиісті салық конструкциясына енгізілген және салық салудың жалпы тәртібінің құрамдас бөлігі болып табылатын салықтық реттеудің жоғарыда талданған жергілікті құралдарынан айырмашылығы, салықтық жеңілдіктер жалпы тәртіптен алып тастау болып табылады. Және бұл ерекшелікті белгіленген критерийлерге сәйкес келетін төлеушілердің жекелеген топтары ғана пайдалана алады.
Қазақстан Республикасында шағын бизнесті салықтық реттеу барысында салық салудың жалпыға бірдей тәртібімен қатар арнайы салық режимі қолданылады[9]. Арнаулы салық режимі салықты оңайлатылған декларация және патент бойынша төлеуді көздейді (сурет 1).
Шағын бизнес субъектілері
Орта бизнес субъектілері
Шағын бизнес субъектілері үшін АСР
Жалпыға ортақ белгіленген тәртіп
Бір жолғы талон (01.01.2013 ж алынып тасталды)
Салық салу объектісіне қарай салықтардың түрлерін төлеу (13 салықтың түрі)
Патент
Сәйкес объектінің болуына қарай алымның түрлері (5 түрлі алым)
Оңайлатылған декларация
Сәйкес объектінің болуына қарай төлемақы түрі (10 түрлі төлемақы)
Сурет 1. Шағын және орта бизнеске салық салу жолдары
Ескерту - [10] негізінде автормен құрастырылған
Заңды тұлға құрмаған дара кәсіпкерлер және жұмыскерлерінің жылдық орташа саны 100 адамнан аспайтын және жылдық орташа кірісі республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің (АЕК) 300 мың - еселенген мөлшерінен аспайтын, кәсіпкерлікті жүзеге асыратын заңды тұлғалар шағын кәсіпкерлік субъектілері болып табылады. 2019 жылы АЕК - 2525 тенге [10]. Және жылдық орташа кірістің мөлшері 2019 жылы 757500 мың тңгені құрайды.
Жұмыскерлерінің жылдық орташа саны 15 адамнан аспайтын немесе жылдық орташа кірісі республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің 30000 еселенген мөлшерінен (75750 мың теңгеден) аспайтын, жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыратын шағын кәсіпкерлік субъектілері микрокәсіпкерлік субъектілері болып табылады.
Кәсіпкерлікті жүзеге асыратын және мынадай өлшемшарттардың біреуіне немесе екеуіне сай келетін: жұмыскерлерінің жылдық орташа саны 250 адамнан асатын және жылдық орташа кірісі республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің 3 миллион еселенген мөлшерінен (7575 млн. теңге) асатын дара кәсіпкерлер мен заңды тұлғалар ірі кәсіпкерлік субъектілері болып табылады.
Әр түрлі елдердегі шағын және орта кәсіпорындардың жұмыс жүргізу процесін талдай отырып, қандай да бір елде әрекет ететін экономикалық механизмдермен және салалық ерекшеліктермен тығыз байланыстылығын көруге болады.
Францияда жұмысшы саны 500-ден аспайтын көсіпорындар шағын және орта кәсіпорындар деп есептеледі. Ал жұмысшы саны 10-нан аз кәсіпорындар - өте шағын, 10 - 100-ге тең - шағын, 100 - 500-ге тең - орта және 500-ден көп кәсіпорындар ірі кәсіпорындарға жатқызылады.Француздық салықтық заңдылық кіші кәсіпорындар үшін қысқартылған және артылған салықтардың режимін қолдануды қарастырылады - нақты режимді қолдану құқығы салық төлеуші айналымына байланысты. Бұнда салық төлеушілерді микрокәсіпорындарға, кіші және орта кәсіпорындарға бөлу орын алады [11].
Италияда шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері жұмысшы санына қарай келесідей топтарға жіктеледі: ұсақ (1 - 19 адам), шағын (20 - 99 адам) және орта (100 - 499 адам) фирмалар [12].
Жапонияда капиталы 100 млн. иеннен аспайтын кәсіпорындар үшін төмендетілген салық мөлшерлемесі қолданылады: 8 млн. иенге дейінгі толық табысқа - 28%-дық мөлшерлеме; ал бұдан асатын табысқа - 37%. Кооперативтік ұйымдар - 27% мөлшерінде салықпен қамтылады. Шағын және орташа кәсіпорындар жергілікті салықтар бойынша төмендетілген мөлшерлеме түрінде салықтық жеңілдіктерге ие. Егер корпорацияның жылдық айналымы 3,5 млн. иеннен аспаса 6%; 3,5 - 7 млн. иенге дейін - 9%; 7 миллионнан жоғары болса - 12%-дық мөлшерлеме әрекет етеді [13].
Шағын бизнеске салық салудағы маңызды аспектісі кәсіпорын шағын деп тануға болатын өлшемдер болып табылады. Дамыған елдерде мұндай өлшемдерді анықтаудың жалпы принциптері жоқ екеніне қарамастан және олар елдер арасында кеңінен өзгеріп отырғанына қарамастан, шаруашылық айналымның көлемі мен қызметкерлер саны кәсіпорындарды шағын кәсіпорындарға жатқызудың негізгі сандық көрсеткіштері болып табылады.
Шағын бизнес үшін арнайы салықтық режимдер бірқатар жақын шетелдерде де (Белоруссия, Украина, Армения, Әзірбайжан, Өзбекстан, Қазақстан, Тәжікстан) тарала бастады. Салық салудың оңайлатылған жүйелерінің ерекшеліктері 1-кестеде берілген [14].
Кесте 1
Таяу шетелдерде салық салудың оңайлатылған жүйелерін қолдану тәртібі
Сипат
Белоруссия
Украина
Армения
Төлеуге көшу өлшемдері
1) қызметкерлердің саны 100 адамға дейін;
2) жылдық түсім 12 млрд.)
1) қызметкерлер саны 50 адамға дейін.;
2) жылдық түсім 5 млн. гривенден артық емес (475 мыңеуроғажуық))
Жылдық түсім 50 млн. драмадан аспайды (шамамен 100 мың еуро)
ҚБС ауыстыратынсалықтар
1) ҚҚС-дан басқа барлық салықтар;
2) ұйым қызметкерлерінің саны 15 адамға дейін және түсім көп емес 3,4 млрд. беларусь рублі (шамамен 310 мың евро) төлейді және ҚҚС
Ұйымдардың пайдасына салынатын салық, НДФЛ, ҚҚС (егер тиісті салық ставкасы таңдалса), жерсалығы, әртүрліалымдар
Ұйымдардың пайдасына салынатынс алық, НДФЛ, ҚҚС
Салық ставкалары
16% - ҚҚС төлеушілер үшін; 8% - ҚҚС төлемейтіндер үшін
3% - ҚҚС төлеушілер үшін; 5% - ҚҚС төлемейтіндер үшін
7% - 30 млн. драм сомасынадейін
12% - 30 млн. драмнан астамсомаға
Ескерту- [14] мәліметтері негізінде құрастырылған
Халықаралық практикада тиісті объектілерді шағын кәсіпорындарға жатқызу үшін мынадай үш көрсеткіш пайдаланылады: қызметкерлер саны (әдетте 50 адамға дейін), өнімді сату көлемі және мүліктің баланстық құны. Микро - және шағын кәсіпорын қызметкерлерінің орташа саны оның барлық қызметкерлерін, оның ішінде азаматтық - құқықтық сипаттағы шарттар бойынша және қоса атқару бойынша жұмыс істейтіндерді, сондай-ақ заңды тұлғаның өкілдіктерінің, филиалдарының және басқа да оқшауланған бөлімшелерінің қызметкерлерін есепке ала отырып анықталады [15].
Белоруссияда 2013 жылдан бастап оңайлатылған жүйеге қызметкерлер саны 100 адамға дейін және жылдық табысы 12 млрд.Беларусь рублінен (1,1 млн. еуроға жуық) аспайтын шағын компаниялар үміткер бола алады. Салық салудың оңайлатылған жүйесінің тартымдылығы оңайлатылған есепті жүргізуден тұрады, сондай-ақ бір салықты төлеу ҚҚС-тан басқа барлық салықтарды алмастырады. Ал қызметкерлер саны 15 адамға дейін және түсімі жылына 3,4 млрд.Беларусь рублінен (310 мың еуроға жуық) аспайтын компаниялар жеңілдетілген жүйені ҚҚС төлемей қолданады. Салық ставкасы кезінде оңайлатылған жүйесі орнатылған: компаниялар үшін емес уплачивающих қосылған құн салығы мөлшерінде 8% түсім компаниялар үшін уплачивающих қосылған құн салығы мөлшерінде 6% түсім [16].
Украинада ұйымдардың салық салудың оңайлатылған жүйесі бойынша салық (бірыңғай салық) төлеуі кәсіпорындардың пайдасына салық, жеке тұлғалардың табысына салық, қосылған құн салығы (егер ол бірыңғай салық құрамына енгізілген болса және бірыңғай салық төлеуші бірыңғай салықтың тиісті ставкасы таңдалған болса), төлеушінің шаруашылық қызметінде пайдаланылатын жер салығы, шаруашылық қызметтің кейбір түрлерін жүзеге асырғаны үшін алым, жүзім шаруашылығын, бағбандық пен құлмақ шаруашылығын дамытуға алым төлеуді алмастырады. Бірыңғай салықты жалдамалы қызметкерлердің орташа есептік саны 50 адамнан аспайтын және жылдық кіріс көлемі 5 млн.гривенден аспайтын ұйымдар төлей алады (475 мың еуроға жуық). Бірыңғай салықтың негізгі ставкасы ҚҚС төлеушілер үшін табыстың 3% - ын және ҚҚС төлемейтіндер үшін 5% - ын құрайды [17].
Армения төлеу оңайлатылған салық айналымы бойынша сыйақы ставкасы 7% - дан 12% - ға дейін) алмастырады ҚҚС төленгенін, сондай-ақ табыс салығын және пайда тиісінше жеке тұлғалар мен ұйымдар. Аталған салықты төлеушілер өткен жылдың ішінде жеткізілген тауарлар мен көрсетілген қызметтерді (ҚҚС-сыз) өткізу бойынша жалпы айналым сомасы 50 млн.драмадан (100 мың еуроға жуық) аспайтын заңды тұлғалар мен дара кәсіпкерлер болып табылады.
Оңайлатылған салықты төлеушілер ағымдағы жылы айқындалатын салық салу объектісіне қатысты салықты өткізу бойынша айналымға мынадай ставкалар бойынша есептейді: 7% - 30 млн.драмаға дейінгі сомаға және 12% - 30 млн. драмадан астам сомаға [18].
Әсіресе, шағын және орта бизнесті дамыту мақсатында табысты инновациялық саясаттың ең жарқын мысалы Қытай көрсетеді. Технологияларды беру саласында құқықтық қамтамасыз етудің жоғары дәрежесі, жаңа технологияларды игерумен айналысатын шағын кәсіпорындарды пайдаға салынатын салықтан босататын салық жүйесі, оларды жеңілдікпен несиелеу және қаржылық қолдау жүйесі ғылыми-техникалық әлеуетті тиімді пайдалануды және инновациялық қызметтен жоғары пайданы қамтамасыз етті. Мысалы, Қытай табыс салығының ставкасын 33,3-тен 25% - ға дейін немесе инновациялық, жоғары технологиялық кәсіпорындар деп танылған компаниялар үшін 15% - ға дейін қысқартты.
Компанияның ерекше инновациялық аймақтардағы артықшылықтарының бірі жеңілдікті салық салу режимі болып табылады. Мысалы, компания өзінің алғашқы 2 жылы жалпы салық төлеуден босатылады (жаңа инновациялар үшін пайда салығы-0%). Содан кейін Инновациялық компаниялар келесі 3 жылда өнертабыстарды сатудан түскен пайда салығын 15% көлемінде төлей бастайды (жалпы ел бойынша ол 33% құрайды). Технопарктерде жұмыс істейтін компаниялар пайда салығының 10% - ын ғана төлейді, ал кейбір технопарктерде (мысалы, Харбинде) пайда салығын толық төлемейді.
Бұдан басқа, Қытайда компания үшін төлеуге жататын салық сомаларын толық қайтару режимін белгілеу мүмкіндігі бар -- егер әзірлеушілер өз өнертабыстарын коммерцияландырудан кейінгі ғылыми әзірлемелерге пайда салса.
Қытайда инновацияларды дамытуға ерекше көңіл бөлінеді. Оларға өнер табыстардың жалпы санының 76% тиесілі, 2-ші орында қолданбалы теориялық зерттеулер жүргізіледі, әзірлемелердің жалпы санының 17% - ын алады, ақырында, іргелі зерттеулер шамамен 7% - ды құрайды. Инновацияны дамытуға бірінші кезекте мемлекет қызығушылық танытады, сондықтан көптеген зерттеулернегізінен бюджет есебінен.
Қытай үкіметі ғылыми зерттеулер мен әзірлемелерге салымдарды дәйекті түрде ұлғайтады. Мәселен, 2004 жылы мұндай инвестициялардың жалпы көлемі 108,9 млрд. АҚШ долл.), ал 2005 жылы -- 125,4 млрд. 2006 жылы-139,6 млрд. және 2010 жылы ғылыми зерттеулер шығындары 220 млрд.
Осылайша, әлемдік және отандық практика шағын бизнеске салық салудың бірыңғай жүйесі жоқ екенін көрсетеді: шағын кәсіпорындар үшін арнайы салық режимдерінің кең таралуы Қазақстанда және жақын шетелдерде, ал дамыған елдерде шағын бизнес үшін жеңілдікті ставкалар қолданылады.
2 Қазақстан Республикасындағы шағын бизнеске салық салу және кәсіпкерліктен түскен салықтардың ролін бағалау
2.1 Шағын бизнес субъектілеріне салық салу тәртібі
Арнайы салық режімі әлеуметтік және корпоративтік немесе жеке табыс салықтары (жалдамалы қызметкерлердің еңбекақысынан ұсталатын табыс салығынан басқа), сондай-ақ салық жүктемесін кемітуге бағытталған жеңілдік ставкалары мен басқа да тетіктер бойынша салық есеп беруін есептеу, төлеу және берудің оңайтылған тәртібін көздейді.
Арнайы салық режімі немесе салық салудың жалпы белгіленген тәртібін таңдау кәсіпкерлердің еркімен жүргізіледі.
Арнайы салық режімі шегінде кәсіпкерлік қызметі нысананың көп түрлілігін ескеріп, шағын бизнес субъектісі үшін бюджетпен есеп айырысудың екі тәсілі ұсынылады:
егер кәсіпкерде шағын кіріс болса және жеке кәсіпкер нысанында өз қызметін жүзеге асырса, патент негізіндегі арнаулы салық режимі;
егер жалдамалы еңбекті тартумен бірге әртүрлі жоспарлы қызметі бар кәсіпкер оңайлатылған декларация негізіндегі арнаулы салық режимі негізінде бюджетпен есеп айырысады [19].
Бюджетпен есеп айырысудың аталған нысандары шектерінде салық салудың мұндай тетігі кәсіпкерлік қызметі дамуының әр түрлі деңгейін ескеруге мүмкіндік береді, бұдан басқа салық сауаттылығы дағдысын кәсіпкерге біртіндеп енгізеді, салмақты бизнеске біртіндеп көшуге мүмкіндік береді.
Қызметтің мынадай түрлерін жүзеге асыратын заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер арнайы салық режімін қолдана алмайды:
1) акцизделетін тауарларды өндiруге;
2) акцизделетін тауарларды сақтауға және көтерме саудада өткізуге;
3) мұнай өнiмдерiнiң жекелеген түрлерiн - бензиндi, дизель отынын және мазутты өткізуге;
4) лотереяларды ұйымдастыруға және өткізуге;
5) жер қойнауын пайдалануға;
6) шыны ыдыстарды жинауға және қабылдауға;
7) түстi және қара металл сынықтары мен қалдықтарын жинауға (дайындауға), сақтауға, қайта өңдеуге және өткізуге;
8) консультациялық қызметтер көрсетуге;
9) бухгалтерлiк есеп және аудит саласындағы қызметке;
10) сақтандыру брокері мен сақтандыру агентінің қаржы, сақтандыру қызметіне және делдалдық қызметіне;
11) құқық, әділет және сот төрелігі саласындағы қызметке.
Арнаулы салық режимін:
1) филиалдары, өкілдіктері бар заңды тұлғалардың;
2) заңды тұлғалар филиалдарының, өкілдіктерінің;
3) әртүрлі елді мекендерде өзге де оқшауланған құрылымдық бөлімшелері және (немесе) салық салу объетілері бар салық төлеушілердің;
4) басқа заңды тұлғалардың қатысу үлесі 25 проценттен асатын заңды тұлғалардың;
5) құрылтайшысы немесе қатысушысы бір мезгілде арнаулы салық режімін қолданатын басқа заңды тұлғаның құрылтайшысы немесе қатысушысы болып табылатын заңды тұлғалардың;
6) агенттік шарттар (келісімдер) негізінде қызметті жүзеге асыратын салық төлеушілердің.
7) коммерциялық емес ұйымдардың;
8) дивидендтер, сыйақылар, роялти түрінде алынған табыстарды қоспағанда, Қазақстан Республикасынан тысқары жерлердегі көздерден табыстар алатын заңды тұлғалардың
9) Қазақстан Республикасының аумағында халықаралық мамандандырылған көрмені ұйымдастыру және өткізу жөніндегі қызметті жүзеге асыратын ұйымдардың қолдануға құқығы жоқ.
Кесте 2
Шағын бизнес субъектілері үшін АСР түрлері
Патент негізінде
Оңайлатылған декларация
Тіркелген шегерімді пайдаланумен
Субъек-тісі
1) қызметкерлердiң еңбегiн пайдаланбайтын;
2) жеке кәсiпкерлiк нысанындағы қызметтi жүзеге асыратын;
3) салық кезеңіндегі табысы ең төменгі жалақының 300 еселенген мөлшерінен аспайтын дара кәсiпкерлер.
Салықтық кезеңдегі жұмыскерлердiң орташа тізімдік саны - 30 адамнан аспайтын және
салық кезеңі үшін шекті табысы ең төменгі жалақының 2044 еселенген мөлшерінен аспайтын дара кәсіпкерлер мен заңды тұлғалар
Салықтық кезеңдегі жұмыскерлердiң орташа тізімдік саны - 50 адамнан аспайтын және
салық кезеңі үшін шекті табысы ең төменгі жалақының 12260 еселенген мөлшерінен аспайтын дара кәсіпкерлер мен заңды тұлғалар
Объек-тісі
ҚР аумағында және оның шегінен тыс жерлерде алынған табыстар түрлерінен тұратын салық кезеңі ішіндегі табыс
ҚР аумағында және оның шегінен тыс жерлерде алынған табыстардың барлық түрлерінен тұратын салық кезеңі ішіндегі табыс
Көзделген түзетулерді есепке алғандағы кіріс пен осы параграфта көзделген шегерімдер арасындағы айырма ретінде айқындалатын салық салынатын кіріс
Төлену реті
АСР қолдануға салықтық өтінішпен бір мезгілде уәкілетті патент алуға арналған есеп-қисап
Оңайлатылған есепті салық кезеңінен кейінгі екінші айдың 15-інен кешіктірілмей табыс етіледі. Салықтарды бюджетке төлеу есепті салық кезеңiнен кейiнгi екінші айдың 25-інен кешіктірілмей жүргiзiледi.
декларация салық төлеушінің тұрған жеріндегі салық органына есепті салықтық кезеңнен кейінгі жылдың
31 наурызынан кешіктірілмейтапсырылады.
Салық кезеңі
күнтізбелік жыл
жартыжылдық салық кезеңі
күнтізбелік жыл
Мөлшері
Патент құнын есептеу салық салу объектісіне 1%, сауда саласында - 2 %
салық салу объектiсiне есептi салық кезеңiнде 3 процент
30 % тіркелген шегерім, бірақ шығындар кірістің 70% аспау керек
Ескерту - ҚР Салық Кодексі негізінде құрастырылған
Патент негiзiндегi арнаулы салық режимiн қолданатын дара кәсiпкерлер үшін күнтізбелік жыл салық кезеңі болып табылады [19].
Дара кәсiпкер патент негiзiнде арнаулы салық режимiн қолдану үшiн оны қолдана бастағанға дейiн орналасқан жері бойынша салық органына салықтық өтінішті табыс етедi. Қайтадан құрылған дара кәсіпкерлер аталған өтінішті дара кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркелген күннен бастап күнтізбелік он күннен кешіктірмей табыс етеді. Дара кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркелген күн аталған дара кәсіпкерлер үшін арнаулы салық режимін қолдану басталатын күн болып табылады.
Патент негiзiнде арнаулы салық режимiн қолдануға салықтық өтінішпен бір мезгілде уәкілетті орган белгілеген нысан бойынша патент алуға арналған есеп-қисап (осы тарауды қолдану мақсатында бұдан әрі - есеп-қисап) табыс етіледі [20].
Патент негізінде арнаулы салық режімін қолдану үшін орналасқан жері бойынша салық органына патент құнының есеп-қисабын (осы тараудың мақсатында бұдан әрі - есеп-қисап) ұсынады.
Есеп-қисапты қағаз жеткізгіште немесе электрондық түрде, оның ішінде электрондық үкімет веб-порталы арқылы:
1) жаңадан құрылған дара кәсіпкерлер - дара кәсіпкер ретінде тіркеу есебі туралы салықтық өтінішпен бір мезгілде;
2) жалпыға бірдей белгіленген тәртіптен немесе өзге де арнаулы салық режімінен ауысуды жүзеге асыратын дара кәсіпкерлер - патент негізінде арнаулы салық режімін қолдану айының 1 күніне дейін;
3) кезекті патентті алу үшін патент негізінде арнаулы салық режімін қолданатын дара кәсіпкерлер - алдыңғы патенттің қолданылу мерзімі немесе салық есептілігін табыс етуді тоқтата тұру мерзімі өткенге дейін ұсынады.
Дара кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркелген күн жаңадан құрылған дара кәсіпкерлер үшін патент негізінде арнаулы салық режімін қолдану басталатын күн болып табылады.Есеп-қисап патент құнын есептеу үшін салық есептілігі болып табылады.Салық төлеуші патент құнын төлеуді есеп-қисапты табыс еткенге дейін жүргізеді.Патент құны банктер немесе банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар арқылы төленген жағдайда, төлем құжатының деректемелері сұрау салуда көрсетілген кезде электрондық үкіметтің веб-порталында қалыптастырылатын электрондық үкіметтің төлем шлюзінің хабарламасы электрондық түрде табыс етілетін есеп-қисапқа қоса беріледі.
Патент құнының төленгенін растайтын құжаттар есеп-қисап қағаз жеткізгіште берілген кезде табыс етіледі.Электрондық түрде, оның ішінде электрондық үкімет веб-порталы арқылы табыс етілген есеп-қисапта дара кәсіпкерлер патент құнына қосылатын салықтар және төлемдер сомаларын төлеу бойынша төлем құжаттарынан мәліметтерді көрсетеді.
Дара кәсіпкерлер есеп-қисапты табыс еткеннен кейін салық органы есеп-қисап табыс етілген күннен кейінгі бір жұмыс күні ішінде салық органының ақпараттық жүйесінде патент қалыптастыруды жүргізеді [21].
Патент нысанын уәкілетті орган бекітеді.
Бюджетке төленген патент құнын, әлеуметтік аударымдарды төлеуді, міндетті зейнетақы жарналарын аударуды растайтын құжаттар есеп-қисапқа қоса беріледі.
Патент құны:
1) патент құнының 12 бөлiгi мөлшерiнде - жеке табыс салығы;
2) Мiндеттi әлеуметтік сақтандыру туралы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес есептелген әлеуметтiк аударымдарды алып тастағаннан кейiнгi патент құнының 12 бөлiгi мөлшерiнде әлеуметтiк салық түрінде бюджетке төленуге жатады. Әлеуметтiк аударымдар сомасы әлеуметтiк салық сомасынан асып түскен кезде, әлеуметтiк салық сомасы нөлге тең болады.
Оңайлатылған декларация негiзiндегi арнаулы салық режимiн қолданатын шағын бизнес субъектiлерi үшін жартыжылдық салық кезеңі болып табылады.Оңайлатылған декларация негiзiнде арнаулы салық режимiн қолдану үшiн салық төлеуші, орналасқан жері бойынша салық органына салық кезеңі басталғанға дейін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz