Фольклордың шағын жанрлары

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 67 бет
Таңдаулыға:

Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университеті

Кузбаева Іңкәр Мұхитқызы

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Қазақ және ағылшын балалар фольклоры: жанрлық-тақрыптық ерекшелігі

Шетел филологиясы кафедрасы мамандық 5В021000 - «Шетел филологиясы»

Астана 2018ж.

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университеті

Қорғауға жіберілді:

Кафедра меңгерушісі

Біжкенова А. Е.

«» 20___ жыл

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: « Қазақ және ағылшын балалар фольклоры: жанрлық-тақрыптық ерекшелігі »

мамандық 5В021000 - «Шетел филологиясы»

Орындаған Кузбаева І. М.

(қолы)

Ғылыми жетекшісі Сабитова Л. С.

PhD докторы (қолы)

Астана 2018ж.

Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті

Филология факультеті

Мамандық:5В021000 - «Шетел филологиясы»

Шетел филология кафедрасы

Бекітемін

Кафедра жетекшісі

Ф. ғ. д., профессор Біжкенова А. Е.

«__» 20__ж.

ТАПСЫРМА

Студент: Кузбаева Іңкәр Мұхитқызы

4 курс, ШФА-41, мамандық 5В021000 - «Шетел филологиясы», күндізгі оқу бөлімі.

1. Дипломдық жұмыстың тақырыбы: «Қазақ және ағылшын балалар фольклоры: жанрлық-тақрыптық ерекшелігі» ректордың бұйрығы бойынша бекітілді «23 » қараша 2017 ж. № 1340П

2. Толығымен аяқталған дипломдық жұмысты өткізу уақыты «17 » мамыр 2018 жыл.

3. Бастапқы деректер (электрондық, әдебидеректер) : тақырып бойынша әдеби деректер.

4. Дипломдық жұмысты жазу және рәсімдеуге арналған сұрақтар тізімі: фольклор туралы теориялық мәліметтер жинау және оның жанрларының түсінігі мен анықтамасын зерттеу. Халық шығармашылығы және фольклор туралы әртүрлі дереккөздермен кітаптар жинағынан, ғаламтордан материалдар жинау. Қазақ және ағылшын тілінде жиналған мәліметтерді жанрлары бойынша бөлу, салыстыру және қорытындылау.

5. Негізгі дереккөздер тізімі: Турсунов Е. Д., Парахина А. В., Базилевич В. Г., Қадір Мырза Әли, Қастек Баянбай, Коулман К. И., Ыбырай Алтынсарин, Абай Құнанбай, Өтебай Тұрманжанов.

6. Диплом жұмысты орындауға үшін өткізілетін консультациялар кестесі:

Бөлім, тараулар аты және саны

Ғылыми жетекші, консультант

Тапсырма алу уақыты

Тапсырманы беруші (қолы)

Тапсырманы орындаушы (қолы)

Бөлім, тараулар аты және саны:

Бірінші бөлім

Фольклор, балалар фольклоры, жанрлары бойынша салыстыру

Ғылыми жетекші, консультант: Сабитова Л. С.

Тапсырма алу уақыты:

Тапсырманы беруші (қолы):

Тапсырманы орындаушы (қолы):

Екінші бөлім

Жанрлық ерекшеліктерін тауу және салыстыру

Сабитова Л. С.

Екінші бөлімЖанрлық ерекшеліктерін тауу және салыстыру: Қорытынды

Сабитова Л. С.: Сабитова Л. С.

Екінші бөлімЖанрлық ерекшеліктерін тауу және салыстыру: Норма бақылаушы

Сабитова Л. С.: Исыпова Н. В.

7. Диплом жұмысын жазу және рәсімдеу бойынша күнтізбелік жоспар-кесте:

с№

Жұмыс кезеңі

Орындау мерзімі

Ескертпе

с№: 11

Жұмыс кезеңі: Дипломдық жұмыс тақырыбының бекітілуі

Орындау мерзімі:

Ескертпе:

с№: 02

Жұмыс кезеңі: Дипломдық жұмысты дайындау үшін ақпарат жинау

Орындау мерзімі:

Ескертпе: Кітапханада жұмыс

с№: 53

Жұмыс кезеңі: Дипломдық жұмыстыңтеориялық бөлімін жазу (1 бөлім)

Орындау мерзімі:

Ескертпе: Кітапханада жұмыс

с№: 4

Жұмыс кезеңі: Дипломдық жұмыстың практикалық бөлімін жазу (2 бөлім)

Орындау мерзімі:

Ескертпе: Кітапханада жұмыс

с№: 5

Жұмыс кезеңі: Дипломддық жұмыстың алғашқы жазылған нұсқасын бітіру

Орындау мерзімі:

Ескертпе: Кітапханада жұмыс

с№: 6

Жұмыс кезеңі: Дипломдық жұмысты алдын ала қорғауға ұсыну

Орындау мерзімі:

Ескертпе: Консультациялар кезінде

с№: 7

Жұмыс кезеңі: Дипломдық жұмысты рецензияға ұсыну

Орындау мерзімі:

Ескертпе: Рецензент - Бейсенова Ж. С., ф. ғ. к.

с№: 8

Жұмыс кезеңі: Дипломдық жұмыстың рецензия және ғылыми жетекшінің пікірі бар соңғы нұсқаны ұсыну

Орындау мерзімі:

Ескертпе:

с№: 9

Жұмыс кезеңі: Дипломдық жұмысты қорғау

Орындау мерзімі:

Ескертпе:

Тапсырма берілген уақыт «11» қыркүйек 2017 ж.

Ғылыми жетекші: Сабитова Л. С.

PhD докторы (қолы)

Тапсырманы қабылдады: Кузбаева І. М.

студент (қолы)

Жоспар

Кіріспе . . . 7

1. Қазақ және ағылшын халықтарының жалпылама сипаттамасы . . . 10

1. 1 Фольклор түсінігі және зерттеген ғалымдар мен ақын-жазушылар . . . 10

1. 2 Орыс ғалымдарының қазақ халқының фольклоры жайындағы ғылыми зерттеу жұмыстары . . . 17

1. 3 Б алалар фольклорының жалпылама сипаттамасы . . . 20

2. Қазақ және ағылшын халқы балалар фольклорының салыстырмалы түрдегі ұқсастықтары мен ерекшеліктері . . . 32

2. 1 Фольклорлық шағын жанрларының түрлері . . . 32

2. 2 Қазақ және ағылшын халқындағы балалар фольклорының жалпылама қарастырғандағы айырықшылықтары . . . 40

2. 3 Балалар жанрындағы шығармаларды салыстырғандағы ұқсастықтарымен өзгешеліктері . . . 53

Қорытынды . . . 60

Пайдаланылған әдебиеттер . . . 62

Кіріспе

Балалар фольклоры- ол ең алдымен фольклордың ауқымды жанры. Бұл термин әрине дәстүрдің типологиялық мұрагері және типологиялық тұрғыдан қайталануы болып табылады. Балалар фольклоры әлбетте фольклордың жалпы теориясынан, жанрлар теориясынан, генезистен және мифологиядан, тариха поезиядан бөлек қарастырылмайды.

Егер балалар фольклорын ұлттық дәстүрдің контекстінде айтатын болсақ, ондай жағдайда балалар фольклорының да өзіне тән қасиеттері мен ерекшеліктері бар. Балалар фольклоры жалпыға бірдей фольклортану сөзінің мағынасында аңыз жыр айтушыны білмейді. Фольклорға тән білім тек мәтіннің орындалуын ғана емес, сондай ақ оның шығарылуы мен баланың ойынға деген қабілетін де анықтайды. Бұл деп отырғанымыз фольклорлық шығармалардың баланың жадында қалай және қаншалықты сақталып қалатынын анықтап қана қоймай, оның ойынға қаншалықты белсенді екенін айқындайды. Сол ойынға деген іс әрекетінің формасының арқасында алдыңғы өткен үрім бұтақтардың белгілі бір баланың өнерінің тәжірибесінен көрініс табады.

Ең алдымен фольклор дегеннің не екеніне анықтама берейік. Фольклор- (ағыл. folklore халық білімі, халық даналығы), халық поэзиясы, халықтың поэтикалық шығармашылығы, халық ауыз әдебиеті секілді бір немесе бірнеше халық шығармашылық жиыны. Фольклор терминін 1846 жылы ағылшын археологы У. Дж. Томпсон енгізген. Фольклорға халық шығармашылығы, яғни аңыздар, қиссалар, ертектер, мақал-мәтелдер, жұмбақтар, жаңылтпаштар және т. б. жатады.

Зерттеудің өзектілігі: Зерттеп отырған тақырыбымыздың өзектілігі екі халықтың салыстырмалы түрдегі ұқсастығы мен ерекшелігі, еліміздің Рухани жаңғыру саяси бағдарламасы, балалар тәрбиесі (ана тіліне деген сүйіспеншілік, патриотизм), және халық өлеңдері мен тақпақтары секілді басқада балаларға арналған ауызша жанрлар болып табылады.

Зерттеудің мақсаты: Қазақ және ағылшын тіліндегі балалар фольклорын зерттеу, айқындау, анализдік талдау жасап, олардың ерекшелігін анықтау.

Зерттеудің міндеттері:

Фольклор туралы теориялық мәліметтер жинау және оның жанрларының түсінігі мен анықтамасын зерттеу.
Халық шығармашылығы және фольклор туралы әртүрлі дереккөздермен кітаптар жинағынан, ғаламтордан материалдар жинау.
Қазақ және ағылшын тілінде жиналған мәліметтерді жанрлары бойынша бөлу, салыстыру және қорытындылау.

Зерттеп жатқан жұмыстың жаңалығы: Алғашқы рет қазақ және ағылшын халықтарының балалар фольклоры мен олардың халық шығармашылығы жайында мәліметтер жиналып, талдау жасалып отыр. Қазақ және ағылшын халықтарының балалар фольклорын зерттегендегі анықтағанымыз, екі халықтың да фольклорының балалар жанрындағы екен.

Ұқсастықтарын алатын болсақ ағылшын және қазақ халқы да «баланы бесіктен» демекші туылған кезінен бастап дұрыс тәрбие беруге талпынған. Бұл белгілер бесік жырлардың шумақ жолдарынан анық көрініс табады. Кішкентай бала келесі жасқа толғанда оны сан, ойын түрлерін үйрету мақсатында санамақтар мен саусақ санау ойындарын қолданған. Санамақтар мен саусақ санау ойындарында да өте ұқсас жерлері көп екенін аңғаруға болады, мысалы «Бір дегенім - бесік, Шықтым содан өсіп. Екі дегенім - елім, Далам, тауым, көлім . . . » және ағылшын тіліндегі санамақтарда «one for death and two for birth . . . » немесе тағы бір «one for sorrow, two for joy . . . » деген секілді ұқсастықтарды байқауға болады. Қазақ халқында “он саусақ, он башпай” саусақ санау ойыны болса, ал ағылшындарды “The family fingers” санамағы бәрімізге де танымал.

Ал балаларға арналған өлең-тақпақтарда ұқсастықтары мен айырмашылықтары да жетіп артылады. Қазақ және ағылшын балалар фольклорындағы өлең тақпақтардың ұқсастықтарының бірі ол балаға тәрбие беру және баланы қоршаған ортамен, жан-жануарлармен, табиғатпен, елімен, туған жерімен, отанымен, аң-құстармен таныстыру болып табылады екен. ал айырмашылығы мен ерекшеліктері өлеңнің мазмұнында. Мысалы қазақ халқының балаларға арналған өлең-тақпақтарының негізгі мақсаты ол баланы ең алдымен дұрыс бағытта, ешкімнің ала жібін аттамайтындай етіп тәрбиелейтін болса, ағылшын халқының балаларға арналған өлең-тақпақтарында ең маңызды назар баланың өз өзіне сенімді, еш қиындықтан қорықпай, сол қиындықты жеңе алатындай күшті болуында, сондай-ақ оларда да баланы қоршаған ортасымен, жан-жануар, құс атауларымен таныстыру ең бірінші мақсат болып келеді.

Және де бір айта кететін жайт, ол ағылшын халқы баланы діннің негізінде тәрбие беруге тырысқан. Оны біз өлең-жолдарынан немесе кез келген бесік жырынан көре аламыз. Себебі ол жерде “Jesus”, “Solomon”, “Abraham”, “Adam and Eve” секілді діни есімдер мен “God bless you”, “angels” секілді сөздерден біле алады екенбіз.

Ал қазақ халқының балалар фольклорының шығармаларында керісінше мүлде діни есімдер болсын немесе дінге байланысты сөздердің ешбірі кездеспейді. Сондықтан тоқтала кететініміз, қазақ халқы баланы салт- дәстүрмен, күнделікті тұрмыстағы жағдайлар мен құбылыстарды ескере отырып тәрбие беруге тырысқан. Ол өлең-шығармалардан анық білінеді.

Қазақ және ағылшын халқында да балалар шығармашылығының орны ерекше бөлек. Әрине оны біз зерттеліп отырған халықтардың өлең тақпақтарынан, бесік жырларынан, санамақ, мақал-мәтел және жаңылтпаштарынан білуімізге болады. Ешбірінде біз балаларға деген теріс пиғылды, жаман ниетті көрмейміз. Себебі ешкім өз баласына, оның өміріне немесе тағдырына жаманшылық тілемейді, бәрі де барлығының жақсы болғанын қалайды. Сондықтан да әрбір халықтың бесік жырларында ата ананың балаға деген ыстық ықыласы мен тілегін көруге болады. сондағы мақсат баланы жастайынан тек жақсылыққа баулу және тәрбиелеу. Бірақта ол әрбір

баланы жастайынан тек жақсылыққа баулу және тәрбиелеу. Бірақта ол әрбір халықта әртүрлі жолмен және әртүрлі сөз түрлерімен бейнеленеді.

Жоғарыда айтып өткеніміздей біреулер діннің негізінде тәрбие беруге тырысса, ал кейбір халықтар немесе отбасылар салт-дәстүрге ден қойып, баланы тәрбиелеуге тырысады.

Жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен (әрқайсысы үш бөлімшелерден), қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 Қазақ және ағылшын халықтары фольклорының жалпылама сипаттамасы

Фольклор түсінігі және зерттеген ғалымдар мен ақын-жазушылар

Фольклор- (ағыл. folklore халық білімі, халық даналығы), халық поэзиясы, халықтың поэтикалық шығармашылығы, халық ауыз әдебиеті секілді бір немесе бірнеше халықтың әртүрлі халық ауыз әдебиетінің бірнеше түрдегі жиыны. Фольклор терминін 1846 жылы ағылшын археологы У. Дж. Томпсон енгізген. Ал 1878 жылы ағылшындардың арасында ресми түрде термин болып қалыптасты. Алғашқыда фольклор ұғымы ғылымға сәйкес зерттеу тақырыбы болған. Заманауи тарихнамада Фольклордың теориясы мен тарихын, түрлерін және де басқада ғылымдармен байланысын зерттеушілерді фольклорист деп атайды [4-5] .

Фольклор анықтамасы барлық тарихи сатыда бірдей болуы мүмкін емес, себебі оның қоғамдық және эстетикалық функциялары, түсінігі мен поэтикасы тікелей бір халықтың мәдени жүйесіне қатысы бар жоғына байланысты [3: 71] .

Фольклор ұғымы адамның тілінің дамуы барысындағы бүкіл рухани мәдениеттілігін қамтыған ежелгі дәуірлерде пайда болған. Фольклорға бәрін қамтитын синкретизм тән. Ол функционалды және идеологиялық болып екіге бөлінеді. Функциалдыққа халық шығармашылығы, тарихи ғылымдар, діни сенімдер т. б. жатады. Фольклор қауымның барлық қабатын қамтиды. Мысалы жанрлыққа эпостар, ертегілер, аңыз әңгімелер және т. б түрі жатады [4: 7-8] .

Жалпылама мағынасынан қарағанда фольклорға халықтың әдеби сөз жанрынан басқа ол жерге халықтың барлық дерлік шығармашылығы, рухани танымы (кейде материалдық), халықтың мәдениеті- тілі, діні, салт дәстүрі, қол өнері жатады.

Кейбір уақыт аралығында әртүрлі елдерде фольклор сөзінің астарында халықтың шығармашылығы мағынасында танылып келді. Сондықтан фольклор ол тек ауыз ауыздан ауызға тараған біржақты әдебиет қана емес.

Ауыз әдебиеті дегеніміз ол халық шығармашылығының көркем жинақталған түрі [1: 19] . Сол шығармаларға қарап біз халықтың поезиясы, өлеңдері, ән жиақтары, дәстүрлі күйлерінің немен байланысты екенін біле аламыз. Фольклордың әдебиеттен және қазіргі заманауи әдебиеттен маңызды айырмашылығы ол оның дәстүрлілігі және мағлұматты ауыздан ауызға тарату жолы.

Ертеректе пайда болған халық шығармашылығы бүкіл халықтың көркем мәдениетінің тарихи негізі, ұлттық көркем дәстүрдің түп төркіні, жәнеде халықтың сауаттылығын көрсететін тағы бір жол [9: 54] .

Әндер, билер, аңыздар фольклордың жалпы системасы ретіндегі тәсілі емес, олар ұлт өнерінің бөлек бір шығармашылығы емес, сондай ақ жалпы фольклорлық актылар, фольклорлық әрекеттер (ритуалдар, сөздің жалпы мағынасындағы әдет рәсімдер) . Мысалы, кез келген ән өз алдына жәй ғана ән болып қарастырылмайды, ол өз жиегіндегі алдын ала бағалау, мысалы бірдеңеге арналған функционалдық құрылым болып табылады. Сол халықтың биі, музыкасы, киіміне ұқсас.

Фольклордың бірінші кезеңдердегі жазбаша емес қарым қатынас секілді аңыздармен діни наным сенімдерге негізделген. Одағы ең маңызды рөлдердің бірі салтанатты формасы.

Фольклордың тәсіліндегі эволюция қоғамдаеы фольклорлық функционалануын әдебиеттанушының көзқарасымен ғана емес, сондай ақ антропология мен социологиның көзқарасымен қарауға әкелді [23: 69] .

Фольклордың шағын жанрлары.

Фольклордың шағын жанры дегеніміз- көлемі жағынан шағын ғана фольклорлық шығармалар. Мұндай халықтың шығармалары адам өміріне өте ерте, тіпті кейде баланың тілі шықпай тұрып енеді [17:33-34] .

Бесік жыры - фольклордың ертеден келе жатқан жанры, олай дейтін

себебіміз бұл жанрда ертеден келе жатқан баланы тәрбиелейтін, жаман тіл көзден сақтайтын элементтер сақталған. Адамдар сол кезде баланы құпия бір жаман, тылсым күштер қоршайды, егерде бала ұйықтап жатып жаман түс көрсе, бесік жыры арқылы бұл құбылыс өңінде қайталанбайды деп сенген. Бірақ та кейіннен өлең өзінің сиқырлы элементтерін жағалтыпғ оның орнына болашаққа деген жақсы ниеттер мен тілектер қабылдана бастады. Сонымен, бесік жыры әннің көмегімен баланы уату, жұбатып ұйықтату. Баланы тербетім жұбататын болғандықтан әннің ритмі де өте маңызды.

Санамақ - дегеніміз шағын өлең тақпақтар. Санамақтың көмегімен бала санауды, қолдың саусақтарын және кейде түстерді үйренеді.

Жаңылтпаштар. Жаңылтпаш- дегеніміз ойын-сауыққа жиналған жұртты күлдіру; жас ұрпақтың тілін ұстартып, әр түрлі сөзді шапшаң айтуға үйрету мақсатымен пайда болған. Жаңылпаштың сөздері адамды жаңылдыратындай қиын, көбінесе, ұяң және қатаң дауыссыз дыбыстардан құралады, қара сөз немесе өлең түрінде болады.

Жұмбақтар. Жұмбақ - адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр.

Ертегілер. Ертегілер- халық әдебиетінің баяндау түрі, халық ақиқатының формасының бір эстетикалық бейнелеу. Ертегілер халықтың әртүрлі даму стадияларындағы іс-қимылдарын өзіне үйлестіреді.

Кеңес фольклортанушыларының топшылауынша қазақ ертегілерінің методологиясы негізінен алғанда үш негізгі бөліктен тұрады: олар тұрмыс-салт ертегілері, қиял-ғажайып ертегілері, жан-жануарлар туралы ертегілер. Ерте кездерде адамдард табиғаттың және өзге де қоршаған ортаның тылсым құпияларын өздерінше білуге тырысқан. Соның арқасында қиялдан туған қиял ғажайып ертегілер пайда болған [23: 156-157] . Қиял-ғажайып ертегілердің мазмұны көбінесе табиғаттың тылсым күштерінің бар екеніне сену, сиыну және сол тылсым дүниелердің өздерінін қорғайтынына сену. Әділдік пен әділетсіздіктің күресі, ақ пен қара, жақсылық пен жамандық, мейірімділік пен залымдық, адамгершілік пен сұмпайылық және тағы басқа да қарама-қарсы нәрселердің өзара күрсі, бірақта әрқашан да жақсылықтың жеңіп отыруы, міне бұлардың барлығы қиял-ғажайып ертегілерінің мазмұны. Жан-жануарлар ертегілері де өте ертеректе пайда болып, әлі күнге дейін келе жатқан ертектің ежелгі түрі. Жан-жануарлардың өмір сүрулері мен тұрмыс тіршілігін зерттей отырып, адамдарда олардың арасынан өздеріне дос пен дұшпанды тауып отырған. Жан-жануарлар ертегісінде де әділідік пен зұлымдық жайында. Мысалы, қасқыр, мысық секілді күші көп жыртқыштар мен жануарлар өздерінен күші аз қоян, тышқан, құстарға әлімжіттік қылатыны, алайда ертектің соңында өздерінің ашкөздіктерінің арқасында ойлағандары іске аспай, опық жеп қалатындығы жайында баяндалады. Бұл ертектердің кішкентай балаларға болсын, үлкен адамдарға болсын берер тәрбиесі мен өнегесі мол. Себебі сол ертектердің арқасында балалар өмірдің қандай екенін біліп қана қоймай сол қиыншылықтармен күресе білуді де үйретеді.

Ал тұрмыс-салт ертегілерін алатын болсақ, ендігіде оларда қиял-ғажайып құбылыстар ертектердің басқа түрлеріне қарағанда аздау кездеседі. Ертегілердің бұл түрі көбінесе адамдардың тұрмыс-тіршілігі мен өміріне ұқсас болып келеді. Мысалы, залым хандар мен би-басшылардың қарапайым қара халықты қанауы, солардың жауыздығынан қалай құтылғандары жайында баяндалады. Әрбір ертек адамдарға бірнәрсені үгіттеп тұрады. Тұрмыс-салт ертегілеріде балалар мен ересек адамдарға әділеттілік қалай да болсын жеңіп, шындық мәлім болып, жер бетіне бейбіт, тыныш өмір орнайды, ал жамандық ойлап, жалғандық пен жамандақты жар қылған адамдар түбінде бір масқаралықпен жеңіліс тауып, өздерінің керекті жазаларын тартады деп баяндалады [2: 18-19] . Қазақ халқының ертектері ескерту деп айтсақта болады. Олай айтатын себебіміз осы ертектерді оқыған, көңіліне түйе білген жас қауым ненің дұрыс, ненің бұрыс екенін біліп, өмірдегі дұрыс жолды таңдауға көмектеседі. Ертек болғанымен олардың астарында өте үлкен үлгі алатындай тәрбие мен мағына жатыр. Метафоралық жолмен айтқанда өмірдің өзі үлкен күрестер мен белестер, ал ертегілер болса соларға дайындық.

Қазақ халқының өлеңдерінде балаларды жастайынан ата- анасын, туған жері мен отанын сүюге, құрметтеуге, өз елінің патриоты болуға, тіпті жануарларға қамқор болуға шақырады Ал ағылшын халқының өлеңдерінде баланы тәртіпке, немесе жастайынан берілмей мықты болуға, еңбектен қашпауға үгіттейді.

Қазақ және ағылшын тілінің шығармашылықтарында енді тілі шығып келе жатқан немесе кішкентай балалардың есте сақтау мен ой қабілетін дамыту үшін көптеген тақпақтарды кездестіруге болады. Сонымен бала қабілетін дамытатын ең тиімді жол ол балаға тақпақ жаттату [12: 9] .

Тақпақтың өлеңге қарағанда айырмашылығы көлемінің шағындығы, үндестігі бар ұйқасқа құралатындығы, сөздердің және дыбыстардың жиі қайталанатындығы, айшықты оралымдары. Осының барлығы тақпақты жаттап алып, мәнерлеп айтуға жеңілдік жасайды, және де ерекшелігімен балаларды өзіне баурап алады. Тақпақ балалардың дыбыстық есту қабілетін дамытады, сонымен қатар қызықты тақпақтар арқылы тілді қабылдауға көмектеседі.

Қазақ халқының ауыз әдебиеті талай ғасырлар бойы тарихи оқиғаларға байланысты қалыптасқан батырлар жыры, лиро эпостық поэмалар мен аңыздардан құрылған, жан жақты бай әдебиет. Олардың түп тамыры сол кездегі өмір сүрген адамдардың жауынгерлік өмірі жайлы қысқа повесть үзінділерінен, қос ғашықтардың әділет іздеп, бақытсыздықпен аяқталған ғұмыры жайындағы әңгімелер, адамдардың қоршаған ортамен байланысы жайындағы керемет қиял ғажайып өлең шумақтарынан бастау алады. Халық ауыз әдебиетінің ерекшеліктері сол кездегі адамдардың алға қойған мақсаттарына жету жолындағы туындыларында отанға деген ыстық махаббаты, халықты тату бірлікке шақыраын әдемі мазмұндамалардың ыстық лебізі сезіліп тұрады [2: 71-72] .

Біздің әдебиетімізде халқымыздың тағдыры және олардың қоршаған ортаға деген даналық қатынасы айқын көрінеді. Қазақ халқының фольклоры жан жақты және өте бай. Оған халық ауыз әдебиетіне тән қырықтан астам әр-

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.