Сот әділдігіне қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасы және жүйесі

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 59 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 4

СОТ ӘДІЛДІГІНЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ ЖӘНЕ ЖҮЙЕСІ

1. 1 Сот әділдігіне қарсы қылмыстардың түсінігі және жалпы сипаттамасы . . . 6

1. 2 Сот әділдігіне қарсы қылмыстардың жүйесі . . . 9

1. 3 Шетелдердің қылмыстық заңнамасындағы сот әділдігіне қарсы қылмыстар үшін жауапкершілік . . . 14

СУБЬЕКТІСІ ҚҰҚЫҚҚОРҒАУ ОРГАНДАРЫНЫҢ ЛАУАЗЫМДЫ ТҰЛҒАЛАР БОЛАТЫН СОТ ӘДІЛДІГІНЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАЛАРЫ

2. 1 Субъектісі құқыққорғау органдарының лауазымды тұлғалары тарапынан жасалатын сот әділдігіне қарсы қылмыстардың объектісі . . . 20

2. 2 Субъектісі құқық қорғау органдарының лауазымды тұлғалары тарапынан жасалатын сот әділдігіне қарсы қылмыстардың объективтік жағы . . . 23

2. 3 Құқық қорғау органдарының лауазымды тұлғалары тарапынан жасалатын сот әділдігіне қарсы қылмыстардың субъектісі және субъективтік жағы . . . 33

2. 4 Сот әділдігіне қарсы қылмыстардың сараланған түрлері . . . 37

ЛАУАЗЫМДЫ ТҰЛҒАЛАР ТАРАПЫНАН СОТ ӘДІЛДІГІНЕ ЖАСАЛАТЫН ҚЫЛМЫСТАРҒА ҚАРСЫ ШАРАЛАР СИПАТТАМАСЫ

3. 1 Лауызымды тұлғалар тарапынан жасалатын қылмыстарға қарсы шаралар . . . 40

3. 2 Лауазымды тұлғалар тарапынан сот әділдігіне жасалатын қылмыстарды сот жүйесінде қадағалау . . .

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 60

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . .

КІРІСПЕ

Бүгінгі таңда сот әділдігін жүзеге асыру аса өзекті мәселе болып табылады, себебі еліміздегі қылмыспен күрестің тиімділігі көп жағдайда сот әділдігіне тәуелді.

Сот әділдігіне қарсы қылмыстар бірқатар себептерге байланысты белгілі бір қауіптілікті тудырады. Біріншіден, мұндай қылмыстар жоғарғы латентті дәрежелі болғандықтан, айтарлықтай таралған сипатына қарамастан, сирек тіркеледі. Осыған байланысты олармен күресу шараларына жеткілікті көңіл бөлінбейді. Екіншіден, мұндай қылмыстардың салдары ауыр болу мүмкіндігінен қоғамға қауіпті.

Қылмыстың өсуімен, қылмыстардың ашылуының төмендеуімен, қоғамға қауіпті қол сұғушылықтардың сапалы жаңа түрлерінің пайда болуымен, құқық қорғау органдары қызметкерлерінің жүктемесінің жоғарлауымен, халықтың құқықтық мәдениетінің төмендігімен сипатталатын еліміздегі күрделі криминогенді жағдай сот әділдігіне қарсы қылмыстардың жасалуына жол ашады, ал бұл өз кезегінде біздің елімізде құқықтық демократиялық мемлекетті құруға кедергі келтіреді.

Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан және қорытынды бөлімнен тұрады. Дипломдық жұмыс Қазақстан Республикасының қолданыстағы қылмыстық заңдарының негізінде құқық қолдану тәжірибесіне қатысты статистикалық мәліметтерді қолдана отырып жазылды. Отандық (Д. Б. Бектибаев, В. Д. Иванов, С. М. Рахметов, С. С. Молдабаев) және шетелдік (А. В. Галахова, А. С. Горелик, Б. В. Здравомыслов, Л. В. Лобанова, И. М. Тяжкова, Ш. С. Рашковская, ) ғалымдардың зерттеу тақырыбы бойынша жазылған белді туындаларына жүгініп, құқық қорғау органдарының лауазымды тұлғалары тарапынан жасалатын сот әділдігіне қарсы қылмыстар үшін жауаптылықты реттеу деңгейін және сәйкес нормаларды қолдану тәжірибесін жетілдіруге бағытталған ұсыныстар тұжырымдалған.

Дипломдық зерттеудің бірінші тарауында сот әділдігіне қарсы қылмыстардың түсінігі беріліп, олардың жүйесі сипатталды. Сот әділдігін жүзеге асыру саласында жасалатын қылмыстардың ерекше бір тобын арнайы субъектісі құқық қорғау органдарының лауазымды тұлғалары болып табылатын қылмыстар құрайды. Бұл қылмыстарды бөліп қарастыруға негіз беретін белгі - әрі қылмыстың арнайы субъектісі, әрі қылмыстан зиян шегетін қоғамдық қатынастардың өзіндік ерекшелігі (яғни, қылмыстардың ортақ тікелей объектісі) .

Шетелдердің қылмыстық заңдарында сот әділдігіне қарсы қылмыстар үшін жауаптылық орнатудың түрлі амалдары кездеседі. Бұрын кеңестер одағының құрамына кірген мемлекеттер бұл қылмыстармен арнайы жауаптылық орнату жолымен күрессе, алыс шетелдерде құқық қорғау органдарының өз өкілеттіліктерін теріс пайдаланған қызметкерлері лауазымдық қылмыстар үшін жауаптылық көздейтін жалпы нормалар бойынша қылмыстық жауаптылыққа тартылады.

Дипломдық зерттеудің екінші тарауы құқық қорғау органдарының лауазымды тұлғалары тарапынан жасалатын қылмыстардың нақты түрлеріне арналған. Бұл топқа кіретін қылмыстардың негізгі құрамдары бірқатар белгілері бойынша бір-біріне ұқсас болғандықтан, қылмыстардың объектісі, субъектісі және субъективтік жағын бірге қарастырылған. Ал әр қылмыстың объективтік жағының белгілерін бөлек-бөлек талдаған.

Құқық қорғау органдарының қызметкерлері тарапынан жасалатын сот әділдігіне қарсы қылмыстардың сараланған түрлеріне дипломдық жұмыстың жеке бір құрылымдық бөлімі арналған.

Дипломдық жұмыстың зерттеу мақсаты - сот әділдігіне қарсы қылмыстармен күрестің қылмыстық-құқықтық мәселелерін, әрекет ететін қылмыстық заңнаманы талдай отырып, зерделеу.

Қалыптастырылған мақсат келесідей міндеттермен нақтыланады:

Сот әділдігіне қарсы қылмыстар үшін қылмыстық заңнаманың даму жолдарын зерделеу;
Еліміздің әрекет ететін заңнамасын зерделеу;
Сот әділдігіне қарсы қылмыстар үшін жауаптылық туралы қылмыстық заңнаманың қолдану тәжірибесін зерделеу;

І СОТ ӘДІЛДІГІНЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ ЖӘНЕ ЖҮЙЕСІ

1. 1 СОТ ӘДІЛДІГІНЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ

1917 жылғы Қазан төңкерісіне дейін Қазақстан аумағында қылмыстық істерді қарау барысында әдет-ғұрып құқықты басшылыққа алған билер соты болған. Қазақтардың әдет-ғұрып құқығы үш қайнар көзден тұратын; әдеп-ғұрыптар, билер сотының тәжірибесі және билер соты қабылдаған ережелер [1, 12-б] .

Қазақтардың әдет-ғұрып құқығында сот әділдігіне қарсы қылмыстар үшін жауаптылық мәселелерін реттейтін бірқатар құқықтық нормалар орын алған. Оның ішінде 1885 жылдың мамыр айындағы Шар шұғыл съезінде құрастырылған №9 Ереженің 34 тармағында биге немесе билер сотына тіл тигізгені үшін қылмыстық жауаптылық қарастырылған. 1894 жылдың Шар руаралық съезінде қабылданған №16 Ереженің 36 тармағында жалған жауап бергені үшін қылмыстық жауаптылық белгіленген.

1917 жылғы Қазан төңкерісінен кейін «Соттар туралы» №1 Декретпен көтеріліске дейін әрекет еткен сот аппараты таратылды да, Қазақстанда Кеңес үкіметі орнағаннан кейін билер соты сайланбалы жергілікті соттармен алмастырылды. Олармен қатар аса қауіпті қылмыстармен күрес үшін Көтеріліс трибуналдары пайда болды.

Кеңес үкіметі құрылған алғашқы жылдарда кодификацияланған заңдардың болмауынан сот әділдігіне қарсы қылмыстар үшін қылмыстық жауаптылықты қарастыратын нормалар декреттермен, халық комиссариатының қаулыларымен және басқа да құжаттармен реттелді. Мысалы, 1917 жылдың 18 желтоқсанындағы халық комиссариатының декретінде «Жалған жауап бергендер қылмыстық жауаптылыққа тартылады» делінген.

Қазақстан аумағында қолданылған алғашқы РКФСР Қылмыстық кодексі 1922 жылдың бірінші маусымында күшіне енді. Сот әділдігіне қарсы қылмыстар үшін жауаптылықты қарастыратын арнайы бөлімнің болмауына байланысты бұл қылмыстар кодекстің әр түрлі тарауларында орналастырылды.

1922 жылғы РКФСР Қылмыстық кодексінің «Мемлекеттік қылмыстар» деп аталатын тарауының 68 бабында қылмыстарды жасырғаны үшін қылмыстық жауаптылық қарастырылған.

Қылмыстық Кодекстің осы тарауында басқару тәртібіне қарсы қылмыстар үшін де жауаптылық көзделген: қылмыс туралы хабарламау (89-бап), сотталғанды бас бостандығынан айыру орнынан босату немесе қашуға көмектесу (94-бап), бас бостандығынан айыру орнынан немесе тұтқындаудан қашу (95-бап) .

Әділетсіз сот үкімін шығару (111-бап) және заңсыз ұстау, заңсыз күштеп әкелу немесе жауап беруге мәжбүр ету (112-бап) 1922 жылғы РКФСР ҚК-де лауазымдық қылмыстарға жатқызылды, ал осы кодекстің 177-ші және 179-баптарымен жауаптылық қарастырылған жалған сөз жеткізгені және жалған жауап бергені үшін қылмыстар тұлғаның өміріне, денсаулығына, бостандығына және қадір-қасиетіне қарсы қылмыстарға жатқызылды [2, 46-б] .

1923 жылы бұл кодекс сот әділдігіне қарсы қылмыстар үшін жауаптылықты қарастыратын екі баппен толықтырылды. 104-а бабы куәнің, сарапшының, аудармашының немесе куәгердің тергеу немесе сот органдарының шақыруы бойынша келуден не болмаса жүктелген міндеттерін орындаудан бас тартқаны үшін жауаптылықты белгілесе, 104-б бабы бойынша прокурордың, тергеушінің немесе анықтау өндірісі немесе тексерісі үшін жауапты лауазымды тұлғаның сәйкес рұқсатынсыз алдын ала тергеу немесе анықтау, жұмысшы-шаруа инспекциясының тексеріс іс-жүргізулері туралы мәліметтерді жария еткені үшін жауаптылық анықталған.

Сот әділдігіне қарсы қылмыстар үшін жауаптылықты реттейтін кейбір баптар «Лауазымдық қылмыстар» тарауында орын алған. Мысалы, 114-бап (әділетсіз сот үкімін шығару), 115-бап (заңсыз ұстау және заңсыз күштеп әкелу), 115 баптың 2 бөл. (жауап беруге мәжбүр ету) .

Қазақстанның бірінші Қылмыстық кодексінде, яғни Қазақ ССР-нің 1959 жылғы ҚК-де «Сот әділдігіне қарсы қылмыстар» деп аталатын арнайы тоғызыншы тарау пайда болды. Бұл тарауда келесідей қылмыстар үшін жауаптылық қарастырылды: жалған сөз жеткізу (186 бап) ; жалған жауап беру (187 бап) ; заңсыз қамауға алу немесе ұстау (188 бап) ; қылмыстық жауаптылыққа заңсыз тарту (189 бап) ; алдын ала анықтау немесе алдын ала тергеу жүргізуші адамның жауап беруге мәжбүр етуі (190 бап) ; әділетсіз сот үкімін, шешімін немесе анықтамасын шығаруы (191 бап) ; сот үкімін немесе шешімін орындаудан жалтару (192 бап) ; анықтау, тергеу органдарына келуден немесе жауап беруден жалтару (193 бап) ; алдын ала трегеу немесе анықтаудың деректерін жария ету (194 бап) ; жасырушылық (195 бап) ; қылмыс туралы хабарламау (196 бап) ; тізімдемеге немесе тұтқындауға алынған мүлікті ысырап ету немесе жасыру (197 бап) ; жер аударылған орнынан қашу (198 бап) ; қамаудағы адамның қашуы (199 бап) .

Кейін ҚК-тің бұл тарауы жауаптылық туралы мынадай жаңа баптармен толықтырылды: жәбірленушіні, сарапшыны немесе аудармашыны жалған жауап беруге сатып алу немесе мәжбүр ету (187-1 бап), тергеуге немесе істі қарауға заңсыз араласу (191-1 бап), анықтау жүргізуші адамға, тергеушіге, прокурорға, судьяға немесе халық заседателіне қатысты қорқыту (191-2 бап), анықтау жүргізуші адамға, тергеушіге, прокурорға, судьяға немесе халық заседателіне тіл тигізу (191-3 бап), бас бостандығынан айыру түріндегі жазасын өтеуден жалтару (199-1 бап), қылмыстық-атқару мекемесі әкімшілігінің талаптарына қасақана бағынбау (199-2 бап) . Қазақ ССР Қылмыстық кодексінің еңбекпен түзеу мекемелерінің қалыпты қызмет тәртібін бұзатын әрекеттер үшін жауаптылықты белгілейтін 63-1 бабы «Мемлекеттік қылмыстар» тарауында орналастырылған болатын.

Осылайша, 1959 жылғы Қазақ ССР Қылмыстық кодексі «Сот әділдігіне қарсы қылмыстар» деп аталатын тарауы қабылданғанда 14 баптан құралған, ал 1997 жылдың аяғына қарай, яғни күшін жоғалтқанға дейін көрсетілген тараудағы баптардың саны 22-ге жетті. Ал бұл, Қазақстанның заң шығарушы органының сот әділдігіне қарсы қылмыстар үшін жауаптылық туралы нормаларын жетілдіру мәселелеріне айтарлықтай назар аударғанын көрсетеді.

Сот әділдігіне қарсы қылмыстар жүйесін жетілдірудегі айтарлықтай алға басушылықтарға қарамастан, Қазақстан Республикасының 1959 жылғы ҚК келесідей кемшіліктерді атап өткен жөн:

1) «Сот әділдігіне қарсы қылмыстар» тарауында ауыр қылмыстардан бастап ауырлығы төмен қылмыстар үшін жауаптылық көздейтін нормаларының орналасу реті сақталмаған;

2) мұнда айтарлықтай қоғамдық қауіптілік тудырмайтын әрекеттер үшін қылмыстық жауаптылық қарастырылған;

3) кейбір нормалар жетілдіруді қажет етеді;

4) тарау сот әділдігіне және жазалардың орындалу тәртібіне қарсы қылмыстар саласындағы қоғамға қауіпті әрекеттер үшін жауаптылықты қарастыратын қосымша нормалармен толықтырылуды қажет етті;

Мысалы, тараудың басында жалған сөз жеткізу (186-бап), жалған жауап беру (187-бап) сияқты нормалар қарастырылған. Дегенмен, бұл нормаларда көзделген қылмыстарды қылмыстық жауаптылыққа заңсыз тарту (189-бап) немесе алдын ала анықтау немесе тергеу жүргізуші адамның жауап беруге мәжбүр етуі сияқты қол сұғушылықтардан қауіптірек деу аса қиын.

КСРО ыдырағаннан кейін және бұрынғы КСРО аумағында дербес мемлекеттердің пайда болуымен құқықтық нормаларды алмастыру қажеттілігі туды. Осыған байланысты Қазақстан Республикасында 1998 жылдың 1 қаңтарында күшіне енген 1997 жылдың 16 шілдесінде жаңа Қылмыстық кодекс қабылданды.

Жаңа Қылмыстық кодекстің қабылдануына байланысты бұрынғы кодекс бойынша қылмыс болып келген кейбір қылмыс құрамдары: жер аударылған орыннан, еңбекпен емдеу немесе еңбекпен тәрбиелеу профилакторийінен қашып кету (бұрынғы Кодекстің 198-бабы), еңбекпен түзеу мекемелерінде, тергеу изоляторларында, тәрбие-еңбек профилакторийлерінде отырған адамдарға тыйым салынған заттарды заңсыз беру (ескі Кодекстің 199- бабының 3 бөл. ) қылмыс қатарынан мүлдем шығарылды.

Бұрынғы Қазақ ССР Қылмыстық кодексінің 191-бабының 1-тармағы тергеуге немесе істі қарауға заңсыз араласқаны үшін жауаптылық белгіленген қылмыс құрамы енді жаңа Қылмыстық кодекстің 339-бабында сот әділдігін жүзеге асыруға және алдын ала тергеу жүргізуге кедергі жасау құрамымен қамтылатын болды. Анықтама жүргізуші адамды, тергеушіні, прокурорды, судьяны немесе халық заседателін қорлау (Қазақ ССР ҚК-тің 191 бабының 3 тармағы) құрамы ішінара жаңа Кодекстегі сотты құрметтемеу (342-бап) және Өкімет өкілін қорлау (320-бап) құрамдарына қосылды.

Қолданыстағы Қылмыстық кодекстің «Сот әділдігіне және жазалардың орындалу тәртібіне қарсы қылмыстар» тарауында қылмыстардың қауіптілігіне байланысты орналастыруда бірізділік негізінен сақталған десек те, бұл қағидадағы жүйелілікті толық деуге болмас. Себебі, жауап беруге мәжбүр ету (347-бап) сот әділдігін жүзеге асыруға және алдын ала тергеу жүргізуге кедергі жасаудан (339-бап), ал қинау (347-1 бап) көрінеу кінәсіз адамды қылмыстық жауаптылыққа тартудан (344-бап) анағұрлым қауіпті.

Қылмыстық кодекстің қарастырылып отырған тарауы жаңа нормалармен толықтырылды. Мысалы, сот әділдігін немесе алдын ала тергеуді жүзеге асырушы адамның өміріне қол сұғу (340-бап), сот талқылауына қатысушыларды қорлаудан көрінген сотты құрметтемеу (342 б. 1 б. ), судьяға, алқабиге, прокурорға, тергеушіге, алдын ала анықтауды жүргізуші адамға, сарапшыға, сот приставына, соттың атқарушысына қарсы жала жабу (343-бап), қылмыстық жауаптылықтан көрінеу заңсыз босату (345-бап), айғақтарды бұрмалау (348-бап), коммерциялық сатып алуға не сыбайлас жемқорлық қылмысқа арандату (349-бап), судьяға және қылмыстық процеске қатысушыларға қатысты қолданылатын қауіпсіздік шаралары туралымәліметтерді жария ету (356-бап), адвокаттар мен өзге де адамдардың азаматтарды қорғау және оларға заңгерлік көмек көрсету жөніндегі заңды қызметіне кедергі жасау (365-бап) .

Қоғамнан оқшаулауды қамтамасыз ететін мекемелердің қалыпты қызметінің тәртібін бұзу үшін жауаптылық Қазақ ССР-і Қылмыстық кодексінің «Мемлекеттік қылмыстар» тарауында болса, Қазақстан Республикасының жаңа Қылмыстық кодексінде - қарастырып отырған тарауда.

Осылайша еліміздің жаңа Қылмыстық кодексінің жобасын дайындау барысында сот әділдігіне қарсы қылмыстар жүйесіндегі көрсетілген кемшіліктердің көпшілігі жойылды.

1. 2 Сот әділдігіне қарсы қылмыстардың жүйесі

Сот әділдігіне және жазалардың орындалу тәртібіне қарсы қылмыстар 28 баппен жүйеленіп біріктірілген. Басқа да қылмыстардың жүйесі сияқты сот әділдігіне қарсы қылмыстар жүйесі ерікті жіктер бойынша құрылмайды. Ол бір жікке негізделіп, топтар бойынша Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 15 тарауында жүйеленген.

Қылмыстық құқық теориясында сот әділдігіне қарсы қылмыстардың жүйесі туралы түрлі пікірлердің қалыптасқандығын айта кеткен жөн. Ғалымдардың көпшілігі сот әділдігіне қарсы қылмыстар жүйесін қылмыс субъектісінің белгілері бойынша құру керек деп есептейді, олардың пікірінше бұл жік қарастырып отырған қылмыстардың жекелеген түрлерінің ерекшеліктерін аса нақты бөлуге және олардың қоғамға қауіптілік дәрежесін дұрыс анықтауға мүмкіндік береді.

Бұл ғалымдар сот әділдігіне қарсы қылмыстарды жіктеуде бір жік - қылмыс субъектісінің белгісін алғанымен, көрсетілген қылмыстарды жіктеу бойынша ортақ пікірге келе алмады.

В. К. Глистин көрсетілген критерий бойынша сот әділдігіне қарсы қылмыстарды 3 топқа бөледі [3, 56-б] .

1) анықтау, тергеу, прокуратура және соттың лауазымды тұлғалары жасайтын қылмыстар;

2) сот төрелігін іске асыруға тартылған жеке тұлғалар жасайтын сот әділдігіне қарсы қылмыстар;

3) басқа да тұлғалар жасайтын қылмыстар.

Б. В. Здравомыслов та сот әділдігіне қарсы қылмыстарды субъектісіне байланысты 3 топқа бөлуді ұсынады [4, 9-б] :

1) әділ сотты жүзеге асыратын ортада лауазымды тұлғалар - әділ сот органдарының қызметкерлері жасайтын қылмыстар;

2) құқықтық күштеу шаралары қолданылған тұлғалар жасайтын қылмыстар;

3) әділ соттылықтың жүзеге асырылуына көмектесетін жалпы қоғамдық міндеттерді бұзатын тұлғалар жасайтын қылмыстар.

М. А. Гаранина сот әділдігіне қарсы қылмыстарды субъектісіне қарай 4 топқа бөледі [5, 23-б] :

1) процеске қатысушылар жасайтын қылмыстар;

2) лауазымды тұлғалар жасайтын қылмыстар;

3) алдын ала қамауда немесе жазасын өтеп жүрген тұлғалар жасайтын қылмыстар;

4) басқа да тұлғалар жасайтын қылмыстар.

Ш. С. Рашковская ұсынған сот әділдігіне қарсы қылмыстардың жіктелуі аса күрделі болып табылады. Оның жіктеуінің күрделілігі - ол алдымен көрсетілген қылмыстарды 2 топқа бөледі де, 2 топты жасалу әдісіне орай 3 топшаға жіктейді [6, 8-б] :

1) сот, прокуратура, тергеу және анықтау органдарының лауазымды тұлғалары жасайтын сот әділдігіне қарсы қылмыстар;

2) жеке тұлғалар жасайтын сот әділдігіне қарсы қылмыстар:

а) ақиқатты бұрмалау немесе ол туралы үндемеу жолымен әділсот органдарының дұрыс қызметін бұзатын қылмыстар;

ә) қарсы әрекеттіліктің басқа да түрлерімен әділсот органдарының дұрыс қызметін бұзатын қылмыстар;

б) анық жасалған немесе дайындалып жатқан қылмыстар туралы хабарламау жолымен әділсот органдарының дұрыс қызметін бұзатын қылмыстар.

Т. В. Кондрашова бойынша сот әділдігіне қарсы қылмыстар субъектісіне байланысты былайша жіктеледі:

1) лауазымды тұлғалар және құқыққорғау органдарының қызметкерлері тарапынан жасалатын сот әділдігіне қарсы қылмыстар;

2) сот әділдігін жүзеге асыруға тартылған немесе жүзеге асыруға байланысы бар жеке тұлғалар не болмаса лауазымды тұлғалар тарапынан жасалатын сот әділдігіне қарсы қылмыстар;

3) сот актісін орындауға міндетті адамдар тарапынан жасалатын сот әділдігіне қарсы қылмыстар[7, 7-б] .

Қырғызстан Республикасының қылмыстық заңнамасына сәйкес, Л. Ч. Сыздықова да бұл қылмыстарды субъектісіне орай осылайша бөледі [8, 30-б]

Е. Ю. Хлопцева басқаша жіктеуді ұсынады. Оның пікірінше, көрсетілген қылмыстар 3 топқа бөлінед [9, 4-б] .

Сот әділдігіне қарсы қылмыстарды субъектісі бойынша жіктеу белгілі бір артықшылықтарға ие, себебі тарауда қылмыстық-құқықтық нормаларды топтар бойынша орналастырғанда қиындықтар тумайды. Алайда бұлайша жіктеуде кемшіліктерде де жоқ емес, ҚР қылмыстық кодексінің қарастырып отырған қылмыстардың бірқатар баптарының субъектілері әр бөлімде әр түрлі белгілерге ие. Мысалы, ҚР ҚК 348-бабы (айғақтарды бұрмалау), 358-бабы (бас бостандығынан айыру орнынан, тұтқындаудан немесе қамаудан қашу), 362-бабы (сот үкімін, сот шешімін немесе өзге де сот актісін орындамау) . Ал, ҚР ҚК қоғамнан оқшаулауды қамтамасыз ететін мекемелердің қалыпты қызметінің тәртібін бұзу үшін жауаптылықты реттейтін 361-бапты субъект белгісі бойынша қандай да бір топқа жатқызу

қиын, себебі ол бас бостандығынан айрылған адам немесе алдын ала тергеу кезінде қамауда отырған адам немесе басқа адам болуы мүмкін.

Қалай десек те бірқатар ғалымдар сот әділдігіне қарсы қылмыстарды жіктеуде осы қылмыстардың объектісін алуды ұсынады. Оның ішінде М. Голоднюк сот әділдігіне қарсы қылмыстарды тікелей объектісіне байланысты былайша жіктейді:

1) құқық қорғау органдары қызметкерлерінің сот әділдігінің мақсаттары мен міндеттерін жүзеге асыруына кедергі келтіретін қылмыстар;

2) сот әділдігін жүзеге асыру барысында лауазымды тұлғалар (сот, прокурор, анықтау және алдын ала тергеу жүргізуші адам) тарапынан жасалатын қылмыстар;

3) сот үкімінде, шешімінде немесе басқа да сот актілерінде көрсетілген мемлекеттік мәжбүрлеу шараларының жүзеге асырылуына кедергі келтіретін қылмыстар [10, 18-б] .

М. И. Бажанов та сот әділдігіне қарсы қылмыстарды тікелей объектісіне орай 4 топқа бөледі. Бірінші топты тергеу, прокуратура және сот органдарының қызметінде конституциялық принциптерді жүзеге асыруды қамтамасыз ететін қатынастарға қол сұғатын қылмыстар құрайды. Екінші топқа іс бойынша нақты дәлелдер мен шынайы қорытындыларды алуды қамтамасыз ететін қатынастарға қол сұғатын қылмыстар кіреді. Қылмыстарды дер кезінде бұлтартпау және ашуды қатынастарға қол сұғатын қылмыстар үшінші топқа біріктірілген. М. И. Бажанов төртінші топқа үкімнің (шешімнің) және тағайындалған жазаның өтелуін орындауды қамтамасыз ететін қатынастарға қол сұғатын қылмыстарды жатқызады [11, 19-б] .

Сот әділдігіне қарсы қылмыстардың объектісінің белгілері бойынша қызықты, алайда айтарлықтай күрделі жіктелуін Л. В. Лобанова ұсынады. Алдымен ол бұл қылмыстарды 2 топқа, әр топты 3 топшаға бөледі.

1) Сот әділдігінің міндеттеріне сай іс жүргізу іс-әрекетінің дамуын қамтамасыз ететін қоғамдық қатынастарға қол сұғушылықтар:

а) сот әділдігіне құқық қолданушылық іс-әрекеті ретінде қол сұғу;

ә) сот әділдігіне қорғау іс-әрекеті ретінде қол сұғу;

б) сот әділдігіне заңмен қатаң реттелетін іс-әрекет ретінде қол сұғу;

2) Сот әділдігінің міндеттеріне сай іс жүргізу актілерінің орындалуын қамтамасыз ететін қоғамдық қатынастарға қол сұғушылықтар (іс жүргізу актілерінің міндеттілігін қамтамасыз ететін қоғамдық қатынастарды бұзатын қол сұғушылықтар) :

а) іс жүргізу шешімдерінің орындалуына қатысты жалпы құрамдар;

ә) қылмыстық жазалау заңына немесе басқа да мәжбүрлеу шараларына сәйкес тағайындалған үкімнің міндеттілігін қамтамасыз ететін қоғамдық қатынастарға қол сұғатын қылмыстардың құрамы;

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.