Ноқат дақылының биологиясы және морфологиялық сипаттамасы
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 9
1 Аналитикалық
шолу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .. 11
... ... ... ..
1.1Шаруашылықтың топырақ, ауа-райы жағдайлары ... ... ... ... ... .
11
1.2 Ноқат дақылының биологиясы және морфологиялық
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 13
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
1.3 Өсімдіктің биологиялық
ерекшеліктері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... . 14
2 Тәжірибелік
бөлім ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .. 16
... ... ... ... ..
2.1 Нақты топырақ-климаттық жағдайында өнімді бағдарлау, ФБР кірісі
бойынша бағдарламаланған өнімді 16
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Ноқаттың жоспарланған өнімін алу үшін тыңайтқыш мөлшерін
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
2.3 Нақты топырақ-климаттық жағдайында дақылды өсіру технологиясы,
ауыспалы егістегі 21
орны ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .
3 Қоршаған ортаны қорғау және техника
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... .. .. 22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. .. 26
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
Аннотация
Ноқат, азот фиксациясы, тыңайтқыш енгізу, тары, сорт, өсіру
технологиясы, шаруашылық, топырақ-климаттық жағдайы, өсімдіктің биологиясы,
ауыспалы егістік, топырақ өңдеу жүйесі.
Елімізде өсімдіктерді өсіруге және өңдеуге жақсы табиғи климаттық
мүмкіншіліктер мол. Қазір қарқынды дамып келе жатқан ел экономикасы оны
өңдеу мәселесін де жеделдете шешуге мүмкіндік береді. Бірінші кезекте
еліміздің азық-түлікпен қамтамасыз ету, мал шаруашылығын дамыту мен
шикізатты терең өңдеу және экспортқа бағытталған секторларға қолдау жасау
қажет. Республикамыздың астық қорын толықтыруда ноқат дақылының маңызы зор.
Диқандардың ноқатқа қызығуының себептерінің бірі оның қуаңшылыққа
төзімділігі. Ноқат, әсіресе гүлдену және дәндеу кезеңдерінде бұршаққа
қарағанда жылу сүйгіштігімен ерекшеленеді, бірақ жас өскіндері суыққа
төзімді келеді.
Ноқат өзге бұршақ тұқымдастардан гөрі топырақ ылғалсыздығына және ауа
қуаңшылығына шымдамды болады, әрі дән құрттарымен (зерновка) сирек
жарақаттанады.
Курстық жұмыстың мақсаты – Оңтүстік Қазақстан облысы, Ордабасы ауданы,
Төркүл ауылы жағдайында ноқат дақылынан жоғарғы өнім алудың технолгиясын
жасау.
Бұл мақсатты орындау үшін мынандай міндеттер шешілді;
- Ноқаттың биологиялық қасиеттерін анықтау;
- Технологиялық элементтерді дұрыс құру үшін өсімдік өсіретін
шаруашылықтың топырақ, ауа-райы жағдайларына сараптама жасау;
- Дақылдың биологиялық ерекшеліктері мен нақты топырақ-климаттық
ерекшеліктері бойынша өнімді бағдарлау;
- Нақты топырақ-климаттық жағдайы ерекшеліктері бойынша ноқат өсіру
технологиясын жасау.
Практикалық бағалылығы. Оңтүстік Қазақстанның тәлімі жерлерінде ноқат
дақылынан мол өнім қалыптастыру үшін шаруашылықтың топырақ климаттық
жағдайлары және өсімдіктің биологиялық ерекшеліктері негізінде өсіру
технологиясы жасалды. Бұл технология көптеген шаруашылық нысандарында
пайдалануға болады.
Жұмыстың құрылымы мен көлемі. Курстық жұмыс бес бөлімнен тұрады:
әдебиетке шолу бөлімі, шаруашылықтың топырақ, ауа-райы жағдайлары бөлімі,
нақты топырақ-климаттық жағдайында өнімді бағдарлау бөлімі, нақты топырақ-
климаттық жағдайында ноқат өсіру технологиясын жасау бөлімі және дақылды
өсірудің технологиялық кескінін жасау бөлімі.
Бет ______ кесте_____ сурет _____ әдебиет ______.
Нормативтік сілтемелер
Осы курстық жұмыс келесі нормативтік құжаттарды қолдануға сілтемелер
жасалған:
ҚР СТ 1.5-2004 Стандарттардың мазмұны, оны түзу, рәсімдеуге қойылатын
жалпы талаптар.
МЖМБС 2.102-68 КҚБЖ (ЕСКД). Конструкторлық құжаттардың түрлері мен
комплекстері.
МЖМБС 2.104-2006 КҚБЖ (ЕСКД). Негізгі жазбалар.
МЖМБС 2.201-80 КҚБЖ (ЕСКД). Бұйымдар мен конструкторлық құжаттарды
белгілеу.
МЖМБС 2.301-68 КҚБЖ (ЕСКД). Форматтар.
МЖМБС 2.304-81 КҚБЖ (ЕСКД). Сызбалық шрифттер.
МЖМБС 2.321-84 КҚБЖ (ЕСКД). Әріптік белгілеулер.
МЖМБС 2.601-2006 КҚБЖ (ЕСКД). Пайдалану құжаттары.
МЖМБС 2.701-84 КҚБЖ (ЕСКД). Схемалар. Түрлері мен типтері. Орындауға
қойлатын жалпы талаптар.
МЖМБС 7.1-2003. Библиографиялық жазу. Библиографиялық сипаттама. Жалпы
талаптар мен орындау ережелері.
СТ ОҚМУ 4.02-2008 Университет стандарты. Сапа менеджменті жүйесі
құжаттарын түзу, мазмұндау мен рәсімдеуге қойылатын жалпы талаптар.
СТ ОҚМУ 7.11-2010 Университет стандарттары. Оқу-әдістемелік процестерді
басқару.
ҚҮ ОҚМУ 4.03-2008 Құжаттамалы үрдіс. Құжаттарды басқару.
ӘН ОҚМУ 7.14-2008 Курстық жобалауды ұйымдастыру. Курстық жұмыс
Анықтамалар
Аммонификация — табиғаттағы кұрамында азоты бар органикалық заттардың
аммиакқа дейін ыдырауы. Оларға көптеген шіріту бактериялары, актино-
мицеттер және зең сақырауқұлақтары жатады.
Гидротермиялық аномалия - жер асты суларының таралу аумағының шегінде,
олардың температурасының берілген сулы горизонтқа, кешенге және т.б. тән
жер асты сулары температурасынан айырмашылығы болатын бөлікшесі (телімі).
Гумус – топырақтың беткі органикалық қосылыстары бар тыңайтқыштармен
байытылған межелік аралығы.
Тыңайтқыш – топырақтың құнарлығын арттыруға қолдынылатын түрлі
органикалық және минералды заттар.
Нитрификация дегеніміз – ол: A) Аммоний тұздарының нитрат және нитритке
дейін тотығуы. B) Нитриттердің газ тәрізді азотқа дейін қалыптасуы.
Микроэлементтер – өсімдіктің қоректенуі мен өнімнің қалыптасуына және
оның сапасының –жақсаруына бор, марганец, молибден, мырыш, мыс, кобольт өте
маңызды рөл атқарады.
Атмосфера – аса қабаты бөліктері, оттекті жер шарының қабаты.
Климат – аймақтық ареалға байланысты байқалатын құбылыстар: күннің ысуы,
құрғақшылық, жауын–шашын, қардың жауу және т.б.
Топырақтың ылғылдық қоры – топырақ құрамындағы сулы борпылдақ аймағы
және дақылдардың ылғылды жоғарырақ пайдалана алатындығы байқалуы.
Белгілеулер мен қысқартулар
ҚР – Қазақстан Республикасы
БҰҰ – Біріккен ұлттар ұйымы
ҚазЗИ – Қазақстан зерттеу институты
см. – сантиметр
мм. –милиметр
мл. – милилитр
кг. – киллограм
г. – грамм
сек. – секунд
мин. – минут
сағ. – сағат
мкм. – микрометр
га. – гектар
ц. – центнер
КІРІСПЕ
Президентіміз Н.Ә.Назарбаев ауыл шаруашылығы шикізаттарын өндіру мен
өңдеу саласында кластерлік бастамашылықты іске асыру арқылы аграрлық
өндірісті индустрияландыруға айрықша назар аударып отыр. Ғылыми
жетістіктерді, инновациялық технологияларды ендірудің арқасында
ауылшаруашылығы дақылдарының өнімділігін көтеру арқылы еліміздің
экономикалық-әлеуметтік жағдайын жақсартуға бағытталуымен құнды. Елімізде
өсімдіктерді өсіруге және өңдеуге жақсы табиғи климаттық мүмкіншіліктер
мол. Қазір қарқынды дамып келе жатқан ел экономикасы оны өңдеу мәселесін де
жеделдете шешуге мүмкіндік береді.
Мемлекет басшысы өзінің Қазақстан халқына арналған биылғы Жолдауында
агроөнеркәсіп кешенін дамытуға бағытталған бірқатар жаңа міндеттер жүктеді.
Бұл бірінші кезекте еліміздің азық-түлікпен қамтамасыз ету, мал
шаруашылығын дамыту мен шикізатты терең өңдеу және экспортқа бағытталған
секторларға қолдау жасау туралы тапсырмасы. Республикамыздың астық қорын
толықтыруда ноқат дақылының маңызы зор.
Ноқат (Cicer arie) дәні құрамында ақуыздың мол болуымен және айрықша
дәмділілігімен ерекшеленетін тағамдық және мал азықтық дақыл.
Диқандардың ноқатқа қызығуының себептерінің бірі оның қуаңшылыққа
төзімділігі. Ноқат, әсіресе гүлдену және дәндеу кезеңдерінде бұршаққа
қарағанда жылу сүйгіштігімен ерекшеленеді, бірақ жас өскіндері суыққа
төзімді келеді.
Ноқат өзге бұршақ тұқымдастардан гөрі топырақ ылғалсыздығына және ауа
қуаңшылығына шымдамды болады, әрі дән құрттарымен (зерновка) сирек
жарақаттанады.
Дән құрамында 25% ақуыз, 46% азотсыз экстрактілі заттар, 45% май, 4%
жасуша және 3,5% бейорганикалық заттар бар. Масақты дақылдардың дәнінен
ноқаттың дәнінің айырмашылығы оның құрамында адам және жануарларға қажетті
аминқышқылдардың бәрі бар және де бұршақ тұқымдастар дәнінде олардың
тағамдық, әрі азықтық қасиетін арттыратын түрлі А, В1В2, С т.б. витаминдер
анықталған.
Ноқаттың ауадағы азотты тамырларында жинақтау қасиеті топырақтың
құнарлығын арттырады.
Әлемдік егіншілікте бұршақ тұқымдастар 90 млн.га егіліп, олардың үлесі
масақты дақылдардың 11,5% құрайды, ал Қазақстанда бұршақ тұқымдастар (соя,
бүршақ, ноқат) 2004 жылы бар болғаны 71 мың га ауданға егіліп, олардың
үлесі 0,62% ғана құрайды.
Курстық жұмыстың мақсаты – Оңтүстік Қазақстан облысы, Ордабасы ауданы,
Төркүл ауылы жағдайында ноқат дақылынан жоғарғы өнім алудың технолгиясын
жасау.
Бұл мақсатты орындау үшін мынандай міндеттер шешілді;
- Ноқаттың биологиялық қасиеттерін анықтау;
- Технологиялық элементтерді дұрыс құру үшін өсімдік өсіретін
шаруашылықтың топырақ, ауа-райы жағдайларына сараптама жасау;
- Дақылдың биологиялық ерекшеліктері мен нақты топырақ-климаттық
ерекшеліктері бойынша өнімді бағдарлау;
- Нақты топырақ-климаттық жағдайы ерекшеліктері бойынша ноқат өсіру
технологиясын жасау.
Практикалық бағалылығы. Оңтүстік Қазақстанның тәлімі жерлерінде ноқат
дақылынан мол өнім қалыптастыру үшін шаруашылықтың топырақ климаттық
жағдайлары және өсімдіктің биологиялық ерекшеліктері негізінде өсіру
технологиясы жасалды. Бұл технология көптеген шаруашылық нысандарында
пайдалануға болады.
Жұмыстың құрылымы мен көлемі. Курстық жұмыс бес бөлімнен тұрады:
әдебиетке шолу бөлімі, шаруашылықтың топырақ, ауа-райы жағдайлары бөлімі,
нақты топырақ-климаттық жағдайында өнімді бағдарлау бөлімі, нақты топырақ-
климаттық жағдайында ноқат өсіру технологиясын жасау бөлімі және дақылды
өсірудің технологиялық кескінін жасау бөлімі.
1 АНАЛИТИКАЛЫҚ БӨЛІМ
1.1 Шаруашылықтың топырақ, ауа-райы жағдайлары
Оңтүстік Қазақстан облысы, Ордабасы ауданы, Төркүл ауылы Батыс Тянь-Шань
тау жүйесінің эфемероидты, қысқа шөпті, жартылай саваналы тау маңында,
теңіз деңгейінен 450-500 м биіктікте жатыр.
Аймақтың жер бедері Батыс Тянь-Шань тауының маңындағы адырлы бұйратты
жазық болып келеді. Еңкіс жазыққа ұласатын жерлердің салыстырмалы биіктігі
10-20 м аралығында ауытқиды. Жалпы климат өте көп өзгергіштігімен, көп
мөлшердегі жылуымен, мол жарығымен, ұзаққа созылатын суықсыз кезеңімен,
ерте көкиемдегі көп түсетін жауын-шашынымен ерекшеленеді. Жылдық жауын
шашын мөлшері 450-500мм. Климатқа тән ерекшелік – бұл жылдық жауын- шашын
мөлшерінің 80-90 пайызы күзгі- қысқы көктемгі мезгілдерде (қыркүйек-мамыр)
түсуі. Жылы кезеңдерде жауын-шашын біркелкі түспейді, жаз топырақты тез
құрғататын шығыс және солтүстік бағыттағы жылдамдығы 4-5 мс болатын ыстық
желмен, аз мөлшердегіжауын-шашынмен ерекшеленеді.
Аймақта жаз ыстық және ұзақ, ауаның орташа температурасы 260С. Ауаның ең
жоғары температурасы шілде айында 42 0С-қа жетеді. Қыс – қысқа, аз қарлы,
қаңтар айының орташа температурасы -2,60С, ал ең төменгісі - 300С. Ең
жоғары температурадан төменгі температураға дейін 72 0С.
Тұрақты қар жамылғысының ерте түсетін мерзімі қараша айының соңғы
онкүндігі, ал еруінің соңғы күндері 30 наурыз. Қар қалыңдығының ең жоғары
биіктігі 28см. Қыс мерзіміндегі тұрақсыз қар жамылғысы 56 пайызды құрайды.
Көпжылдық мәләметтер бойынша орташа есеппен қарағанда жыл бойына шамамен
тәуліктік температура 11,9 0С құрайды. Аязсыз кезеңнің ұзақтығы орташа 205
тәулік. Соңғы суықтар сәуір айының басында тоқтайды және қазан айының
соңында қайта басталады. 100С- ден жоғары температура 4100-44000С-ді
құрайды. Орташа жылдық салыстырмалы ауа ылғалдылығы 57%. Қыс кезеңінде
түсетін (жаңбыр, қар түрінде) ылғал жылдық жауын-шашынның 30-40, көктемгі-
28-36, жазғы – 6-10, күзгі – 20-25 пайызын құрайды. Шілде, тамыз, қыркүйек
айларында түсетін жауын- шашынның аз болуы топырақ ылғалына айтарлықтай
әсер етпейді. Жаз кезеңіндегі ауаның шамадан тыс құрғақшылығы мен жауын-
шашынның өте аз болуы топырақтың көп құрғауына және оның ылғалының ең
төменгі шегіне жетуіне себепші болады. Сондықтан да ылғалды көп талап
ететін ауылшаруашылық дақылдарын суармалы танаптарда орналастырған дұрыс.
Шаруашылық танаптарының топырағы – кәдіигі оңтүстік сұр топырақ. Топырақ
түзуші жыныстары көбіне леес тәрізді саздақ болып келеді. Топырақ
қабаттары әлсізкөрінеді.
Морфологиялық құрылысы топырақтың қарашірік қабатында орташа
қалыңдығымен сипатталады (А+В=50-60см оның ішінде А=20см). Қара шірік
қабатының түсі қуаң ашық сұрғылт. В қабаты А қабатына қарағанда ашықтау.
Карбонаттар 25-65 см қабаттан кейін білінеді, ал 65 см-ден төмен қабатта
гипс таралған. Топырақтың беткі қабаты ( А1=5-6 см) эфемерлі-эфемероидты
өсімдік қауымдасты және борпылдақ шымға ұқсас болып келеді. Құрылымы
бойынша көбіне кесекті қабатты.
Жыртылатын қабат орташа есеппен алғанда 30см-ге дейін жетеді. Кәдімгі
оңтүстік сұр топырақтың жыртылатын қабатында қарашірік 1,2-1,3% және жалпы
азот 0,07-0,08 %, бұл көрсеткіш топырақ қабаты төмендеген сайын
азаятындығын көрсетеді. Карбонат мөлшері топырақ қабаты төмендеген сайын
арта түседі. Сіңіру жиынтығы негізінен 10-14 мгэкв 100 г аралығында
ауытқиды. Сіңіру жүйесі кальциидің мөлшері көп болуымен сипатталады.
Сіңірілген натрий мөлшері шамалы. Сондықтан топырақтың сілтілі
реакциясына қарамастан (рН-8,2-8,5) топырақ тұзданбаған.
1 -кесте Шаруашылық танап топырағының химиялық-физикалық құрамы
Топырақ Жалпы құрамы Сулы Жылжымалы форма
қабаты суспен мөлшері, мг100г
зиялық,
рН
Қара Азот,% СО2, %
шірік, %
I
1 Топыраққа қоятын талаптар Орташа
1.1 Топырақ ерітіндісінің көрсеткіші (РН) ең РН-6,0-7,0
қолайлысы
2 Жарыққа талабы Жоғары
2.1 Күнннің ұзақтығына талабы (фотоперидизм) Ұзақ
3 Жылулық режиміне қойылатын талаптар,0С Жоғары
3.1 Тұқымның өнуі;
-ең төменгі жылулық, °С 3-4
3.2 - ең қолайлы жылулық, °С 13-15
3.3 Дақылдың даму сатыларындағы қауіпті ең
төменгі жылулық, °С
1. Егін көгінің пайда болу кезеңі 2-3
2. Жапырақтану кезеңі 6-7
3.4 Дақылдың вегетация кезеңіндегі қажетті әсерлі 1100-1400
жылулық қосындысы, °С
4 Ылғалдылыққа қойылатын талаптар Орташа
4.1 Топырақтың ең қолайлы ылғалдылығы 65-70
4.2 Ылғалдылықты қажетсінетін ең маңызды өсіп-даму шашақтану-гүл
сатысы денуге дейін
4.3 Су пайдалану коэффициенті (диапозон) 350-400
5 Қоректік заттарға қойылатын талаптар Жоғары
6 1 ц негізгі өнім қалыптастыру үшін қажетті
6.1 Азот 6,5
6.2 Фосфор 0,14
6.3 Калий 0,16
2 ТӘЖІРИБЕЛІК БӨЛІМ
2.1 Нақты топырақ-климаттық жағдайында өнімді бағдарлау, ФБР кірісі
бойынша бағдарламаланған өнімді анықтау
Өсімдіктің өсуі мен дамуына әсер ететін көптеген факторлардың ішінде күн
радиациясы ең қиын реттелетін фактор.
Биологиялық массаның потенциалды өнімін ФБР мөлшеріне байланысты мына
анықтамамен есептелінеді:
НМӨ(ФБР)= R Х K
100 х Қө
Мұнда; R- өсіп-даму кезеңінде түскен ФБР жиынтығы, млрд ккалга
К- Егістіктің ФБР пайдалану коэффиценті,
Қө- 1кг өнімнің құндылығы, ккал кг
М.К. Каюмов мәліметі бойынша Қазақстанның оңтүстігінде фотосинтетикалық
белсенді радиация кірісі төмендегідей болады.
4-кесте
Оңтүстік Қазақстандағы фотосинтетикалық белсенді радиация кірісі,
млрд.ккалга
Пункт Айлар
I II III
І
I II III IV
Оңтүстік Қазақстан жағдайында ноқаттың өсіп-даму кезеңінде түсетін
фотосинтетикалық кіріс деңгейін анықтау үшін 6-кесте мәліметтеріне
сүйенеміз. Жоғарыда аталғандай ноқат өсімдігі біздің жағдайымызда сәуір
айында 20 күн, мамыр айында 31 күн, маусым айында 14 күн өсіп-дамиды.
Демек, 7-кесте мәліметтері негізінде ноқаттың өсіп-даму кезеңінде келетін
ФБР кірісі 1,63 млрд. ккалга құрайтындығын есептеп шығарамыз.
Ноқаттың биологиялық массаның потенциалды өнімін ФБР мөлшеріне
байланысты есептеу үшін қажетті мәліметтерді М.К.Каюмов анықтамалығынан
аламыз (7- кесте).
7 - кесте Дақылдардың ФБР пайдалану коэффиценті және өнім құндылығы
Дақылдар ФБР пайдалану Өнім құндылығы, Ылғал пайдалану
коэффиценті, % ккалкг коэффиценті
Күздік бидай 1,75-3 4500 400-500
Күздік қарабидай 1,5-2 4500-4600 350-450
7-кестенің жалғасы
Жаздық бидай 1,4-2,5 4600 400-500
Арпа 1,5-3,5 45000-4600 400-500
Сұлы 1,5-3 4400-4600 450-550
Дәндік жүгері 2-3,5 4400 300-400
Асбұршақ 1,5-3 4400 400-500
Ноқат 1,5-2,0 4300-4600 350-400
Қант қызылшасы 2-3,5 3800-4400 250-400
Мал азықтық 2-3,5 3800-4000 250-350
қызылша
Картоп 1,5-2,5 4300-4400 300-500
Бақша дақылдары 3,6-4,8 3800-4000 550-650
Көпжылдық шөптер 1,5 4500 4000-500
НМӨ(ФБР)= R Х K = 1,63х109 х 1,8= 3,26 х 109=
9460кг=75,81цга
100 х Қө 100 х 4300 430000
Оңтүстік Қазақстан жағдайының ауа райы ерекшеліктері бойынша ноқат
дақылынан 75,81 цга өнім алуға болатындығын жоғарыдағы есептеулер
нәтижелері көрсетеді. Алынған өнім бүкіл өсімдік үшін екендігін білсек
онда, өсімдіктің тұқымы мен өсімдік бөлігінің қатынасы ноқатта 31 екенін
ескерсек, онда ноқаттан Оңтүстік Қазақстан облысы, Ордабасы ауданы, Төркүл
ауылы жағдайында 25,27 цга негізгі өнім алуға болатындығы белгілі.
2.2 Ноқаттың жоспарланған өнімін алу үшін тыңайтқыш мөлшерін анықтау
Ауыспалы егіс танаптарына тыңайтқыштар енгізу үшін төменгі мәліметтер
ескеріледі: өсімдіктердің қоректік заттарға қажеттілігі (әр түрлі
өсімдіктердің өсу мерзімдеріне сәйкес); жоспарланған өнім мөлшері (өнім
жоғары болған сайын, тыңайтқыш та көп керек); алғы дақылдар және онда
қолданылған тыңайтқыштар, топырақ ерекшеліктері мен құнарлығы.
Қандай дақылдың болмасын жоспарлы өнімін алуға қол жеткізетін тиісті
тыңайтқыш мөлшерін төмендегі мағлұматтарды пайдалана отырып, есептеп
шығаруға болады:
1. Өніммен топырақтан алынатын қоректік заттар мөлшері.
2. Әр гектар егістіктің жырту қабатындағы айналымда болатын қоректік
заттардың мөлшері (кг).
3. Топырақтағы қоректік заттардың пайдалану коэффициенті.
4. Тыңайтқыштар құрамындағы қоректік заттарды
пайдалану коэффициенті.
Әр түрлі дақылдардың қоректік заттарды пайдалану мөлшері шамамен -6
кестеде берілген.
Кестеде келтірілген мағлұматтарды пайдалана отырып, жоспарлы өнім алу
үшін қажетті қоректік заттарды есептеп шығаруға болады. Қажетті
тыңайтқыштар есебін шығарғанда әсерлі бастаушы тыңайтқыштар мөлшерін,
былайша айтқанда, олардың әрбір центнеріндегі қоректік заттардың кг-дық
мөлшерін есепке алған жөн.
8-кесте
Дақылдардың қоректік заттарды пайдалану мөлшері
Дақыл аттары Алынатын өнім, Әр гектардан алынатын
цга мөлшері, кг
азот фосфор калий
Күздік бидай 10 32,4 13,1 20,9
Жаздық бидай 10 30,6 13,1 27,0
Арпа 10 28,3 11,5 25,4
Жүгері 10 30,0 835 23,3
Ас бұршақ 10 47,4 15,7 29,4
Ноқат 10 65,0 14,0 16,0
Қарақұмық 10 34,2 19,8 51,7
Тары 10 40,0 25,0 75,0
Күнбағыс 10 50,0 31,0 270,7
Қант қызылшасы 300 120,0 54,0 175,0
Картоп 150 84,0 41,0 192,0
Ноқаттың 1 ц негізгі өнімімен жұмсалатын қоректік заттар мөлшері
мынадай: N– 6,5; Р2О5 – 0,14; К2О – 0,16. ФБР кірісі бойынша алуға болатын
25,27 цга өніммен 1гектардан 242,2 кг – азот, 74,3 кг фосфор, 139,1кг –
калий элементі шығындалады.
Оңтүстік Қазақстан облысы, Ордабасы ауданы, Төркүл ауылы жағдайының
топырағындағы қоректік элементтерді (N – 10кг, Р2О5 –27кг, К2О –421кг )
және топырақтағы қоректік заттарды өсімдіктермен пайдалану коэффициентін
біле отырып нақты сол топырақтан ноқат тек азоттың - 3,5 кг, фосфордың –
8,1кг, калидің – 63,2 кг ғана пайдаланады. Яғни, бағдарламаланған өнімді
алу үшін 220,7 кг - азот, 39,2 кг- фосфор, 75,9 кг – калий элементтерінің
әсер етуші мөлшері қажет. Ноқат танабына көң енгізгенде оның жер беті
бөлігі өте қатты қаудасын болып өсіп кейде тіпті өнім бермеуіде кездеседі.
Сондықтан органикалық тыңайтқыш енгізілмейді.
Азот қышқылы аммоний тыңайтқышының әрбір центнерінде 33-34кг күкірт
қышқылы аммонийде - 20-21, хлорлы аммонийде - 24-25, мочевинада - 42-46 кг
азот, суперфосфатта - 14-18, проципитатта 32-40 кг фосфор, калий тұзында -
30-40, хлорлы калийде - 48-60 кг калий бар.
Минералдық тыңайтқыштар құрамындағы қоректік заттардың пайдалану
көрсеткіштері де әр түрлі: суперфосфаттан - 30%, калий тыңайтқыштарынан -
25%, нитраттық азоттан - 70%, тез еритін азоттан -20% шамасында. Минералды
тыңайтқыштардың ерекшеліктерін ескере отырып, бағдарламаланған өнімді алу
үшін 248,6 кгга – қоссуперфосфат тыңайтқышын топыраққа енгіземіз.
9-кесте Ноқаттан жоспарланған өнім (25,27 цга) алу үшін қажетті
тыңайтқыш
№ Көрсеткіштер қоректік заттар
N Р2О5 К2О
1 10 ц негізгі өніммен жұмсалатын қоректік заттар6,5 1,4 1,6
мөлшері (кг)
2 Әр гектардан жоспарланған өніммен алынатын164,3 35,4 40,4
қоректік заттар мөлшері (кг)
3 Топырақтың жыртылатын қабатындағы қозғалмалы
қоректік заттар қоры (кгга) 10 27 421
4 Топырақтағы қоректік заттарды өсімдіктермен 35 30 15
пайдалану коэффициенті,%
5 Топырақтан өсімдіктермен сіңірілетін қоректік 3,5 8,1 63,2
заттар мөлшері (кгга)
6 1 тга органикалық тыңайтқыштармен топыраққа
берілетін қоректік заттар мөлшері (кгга) 4,6 2,0 6,0
7 Органикалық тыңайтқыштар құрамындағы қоректік
заттарды өсімдіктермен пайдалану коэффициенті,% 25 30 50
8 Өсімдіктердік органикалық тыңайтқыштар құрамынан - - -
сіңірілетін қоректік заттар мөлшері (кгга)
9 Алғы дақылдан (күздік бидай) қалған тамыр және 18,0 10,0 14,0
өсімдік қалдықтарымен келетін қоректік заттар
мөлшері, кгга
10 Органикалық қалдықтар құрамындағы қоректік 15 20 10
заттарды өсімдіктермен пайдалану коэффициенті,%
11 Өсімдіктердің органикалық қалдықтар құрамынан 3,6 2,4 1,6
сіңірілетін қоректік заттар мөлшері (кгга)
12 Минералдық тыңайтқыштармен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 9
1 Аналитикалық
шолу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .. 11
... ... ... ..
1.1Шаруашылықтың топырақ, ауа-райы жағдайлары ... ... ... ... ... .
11
1.2 Ноқат дақылының биологиясы және морфологиялық
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 13
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
1.3 Өсімдіктің биологиялық
ерекшеліктері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... . 14
2 Тәжірибелік
бөлім ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .. 16
... ... ... ... ..
2.1 Нақты топырақ-климаттық жағдайында өнімді бағдарлау, ФБР кірісі
бойынша бағдарламаланған өнімді 16
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Ноқаттың жоспарланған өнімін алу үшін тыңайтқыш мөлшерін
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
2.3 Нақты топырақ-климаттық жағдайында дақылды өсіру технологиясы,
ауыспалы егістегі 21
орны ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .
3 Қоршаған ортаны қорғау және техника
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... .. .. 22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. .. 26
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
Аннотация
Ноқат, азот фиксациясы, тыңайтқыш енгізу, тары, сорт, өсіру
технологиясы, шаруашылық, топырақ-климаттық жағдайы, өсімдіктің биологиясы,
ауыспалы егістік, топырақ өңдеу жүйесі.
Елімізде өсімдіктерді өсіруге және өңдеуге жақсы табиғи климаттық
мүмкіншіліктер мол. Қазір қарқынды дамып келе жатқан ел экономикасы оны
өңдеу мәселесін де жеделдете шешуге мүмкіндік береді. Бірінші кезекте
еліміздің азық-түлікпен қамтамасыз ету, мал шаруашылығын дамыту мен
шикізатты терең өңдеу және экспортқа бағытталған секторларға қолдау жасау
қажет. Республикамыздың астық қорын толықтыруда ноқат дақылының маңызы зор.
Диқандардың ноқатқа қызығуының себептерінің бірі оның қуаңшылыққа
төзімділігі. Ноқат, әсіресе гүлдену және дәндеу кезеңдерінде бұршаққа
қарағанда жылу сүйгіштігімен ерекшеленеді, бірақ жас өскіндері суыққа
төзімді келеді.
Ноқат өзге бұршақ тұқымдастардан гөрі топырақ ылғалсыздығына және ауа
қуаңшылығына шымдамды болады, әрі дән құрттарымен (зерновка) сирек
жарақаттанады.
Курстық жұмыстың мақсаты – Оңтүстік Қазақстан облысы, Ордабасы ауданы,
Төркүл ауылы жағдайында ноқат дақылынан жоғарғы өнім алудың технолгиясын
жасау.
Бұл мақсатты орындау үшін мынандай міндеттер шешілді;
- Ноқаттың биологиялық қасиеттерін анықтау;
- Технологиялық элементтерді дұрыс құру үшін өсімдік өсіретін
шаруашылықтың топырақ, ауа-райы жағдайларына сараптама жасау;
- Дақылдың биологиялық ерекшеліктері мен нақты топырақ-климаттық
ерекшеліктері бойынша өнімді бағдарлау;
- Нақты топырақ-климаттық жағдайы ерекшеліктері бойынша ноқат өсіру
технологиясын жасау.
Практикалық бағалылығы. Оңтүстік Қазақстанның тәлімі жерлерінде ноқат
дақылынан мол өнім қалыптастыру үшін шаруашылықтың топырақ климаттық
жағдайлары және өсімдіктің биологиялық ерекшеліктері негізінде өсіру
технологиясы жасалды. Бұл технология көптеген шаруашылық нысандарында
пайдалануға болады.
Жұмыстың құрылымы мен көлемі. Курстық жұмыс бес бөлімнен тұрады:
әдебиетке шолу бөлімі, шаруашылықтың топырақ, ауа-райы жағдайлары бөлімі,
нақты топырақ-климаттық жағдайында өнімді бағдарлау бөлімі, нақты топырақ-
климаттық жағдайында ноқат өсіру технологиясын жасау бөлімі және дақылды
өсірудің технологиялық кескінін жасау бөлімі.
Бет ______ кесте_____ сурет _____ әдебиет ______.
Нормативтік сілтемелер
Осы курстық жұмыс келесі нормативтік құжаттарды қолдануға сілтемелер
жасалған:
ҚР СТ 1.5-2004 Стандарттардың мазмұны, оны түзу, рәсімдеуге қойылатын
жалпы талаптар.
МЖМБС 2.102-68 КҚБЖ (ЕСКД). Конструкторлық құжаттардың түрлері мен
комплекстері.
МЖМБС 2.104-2006 КҚБЖ (ЕСКД). Негізгі жазбалар.
МЖМБС 2.201-80 КҚБЖ (ЕСКД). Бұйымдар мен конструкторлық құжаттарды
белгілеу.
МЖМБС 2.301-68 КҚБЖ (ЕСКД). Форматтар.
МЖМБС 2.304-81 КҚБЖ (ЕСКД). Сызбалық шрифттер.
МЖМБС 2.321-84 КҚБЖ (ЕСКД). Әріптік белгілеулер.
МЖМБС 2.601-2006 КҚБЖ (ЕСКД). Пайдалану құжаттары.
МЖМБС 2.701-84 КҚБЖ (ЕСКД). Схемалар. Түрлері мен типтері. Орындауға
қойлатын жалпы талаптар.
МЖМБС 7.1-2003. Библиографиялық жазу. Библиографиялық сипаттама. Жалпы
талаптар мен орындау ережелері.
СТ ОҚМУ 4.02-2008 Университет стандарты. Сапа менеджменті жүйесі
құжаттарын түзу, мазмұндау мен рәсімдеуге қойылатын жалпы талаптар.
СТ ОҚМУ 7.11-2010 Университет стандарттары. Оқу-әдістемелік процестерді
басқару.
ҚҮ ОҚМУ 4.03-2008 Құжаттамалы үрдіс. Құжаттарды басқару.
ӘН ОҚМУ 7.14-2008 Курстық жобалауды ұйымдастыру. Курстық жұмыс
Анықтамалар
Аммонификация — табиғаттағы кұрамында азоты бар органикалық заттардың
аммиакқа дейін ыдырауы. Оларға көптеген шіріту бактериялары, актино-
мицеттер және зең сақырауқұлақтары жатады.
Гидротермиялық аномалия - жер асты суларының таралу аумағының шегінде,
олардың температурасының берілген сулы горизонтқа, кешенге және т.б. тән
жер асты сулары температурасынан айырмашылығы болатын бөлікшесі (телімі).
Гумус – топырақтың беткі органикалық қосылыстары бар тыңайтқыштармен
байытылған межелік аралығы.
Тыңайтқыш – топырақтың құнарлығын арттыруға қолдынылатын түрлі
органикалық және минералды заттар.
Нитрификация дегеніміз – ол: A) Аммоний тұздарының нитрат және нитритке
дейін тотығуы. B) Нитриттердің газ тәрізді азотқа дейін қалыптасуы.
Микроэлементтер – өсімдіктің қоректенуі мен өнімнің қалыптасуына және
оның сапасының –жақсаруына бор, марганец, молибден, мырыш, мыс, кобольт өте
маңызды рөл атқарады.
Атмосфера – аса қабаты бөліктері, оттекті жер шарының қабаты.
Климат – аймақтық ареалға байланысты байқалатын құбылыстар: күннің ысуы,
құрғақшылық, жауын–шашын, қардың жауу және т.б.
Топырақтың ылғылдық қоры – топырақ құрамындағы сулы борпылдақ аймағы
және дақылдардың ылғылды жоғарырақ пайдалана алатындығы байқалуы.
Белгілеулер мен қысқартулар
ҚР – Қазақстан Республикасы
БҰҰ – Біріккен ұлттар ұйымы
ҚазЗИ – Қазақстан зерттеу институты
см. – сантиметр
мм. –милиметр
мл. – милилитр
кг. – киллограм
г. – грамм
сек. – секунд
мин. – минут
сағ. – сағат
мкм. – микрометр
га. – гектар
ц. – центнер
КІРІСПЕ
Президентіміз Н.Ә.Назарбаев ауыл шаруашылығы шикізаттарын өндіру мен
өңдеу саласында кластерлік бастамашылықты іске асыру арқылы аграрлық
өндірісті индустрияландыруға айрықша назар аударып отыр. Ғылыми
жетістіктерді, инновациялық технологияларды ендірудің арқасында
ауылшаруашылығы дақылдарының өнімділігін көтеру арқылы еліміздің
экономикалық-әлеуметтік жағдайын жақсартуға бағытталуымен құнды. Елімізде
өсімдіктерді өсіруге және өңдеуге жақсы табиғи климаттық мүмкіншіліктер
мол. Қазір қарқынды дамып келе жатқан ел экономикасы оны өңдеу мәселесін де
жеделдете шешуге мүмкіндік береді.
Мемлекет басшысы өзінің Қазақстан халқына арналған биылғы Жолдауында
агроөнеркәсіп кешенін дамытуға бағытталған бірқатар жаңа міндеттер жүктеді.
Бұл бірінші кезекте еліміздің азық-түлікпен қамтамасыз ету, мал
шаруашылығын дамыту мен шикізатты терең өңдеу және экспортқа бағытталған
секторларға қолдау жасау туралы тапсырмасы. Республикамыздың астық қорын
толықтыруда ноқат дақылының маңызы зор.
Ноқат (Cicer arie) дәні құрамында ақуыздың мол болуымен және айрықша
дәмділілігімен ерекшеленетін тағамдық және мал азықтық дақыл.
Диқандардың ноқатқа қызығуының себептерінің бірі оның қуаңшылыққа
төзімділігі. Ноқат, әсіресе гүлдену және дәндеу кезеңдерінде бұршаққа
қарағанда жылу сүйгіштігімен ерекшеленеді, бірақ жас өскіндері суыққа
төзімді келеді.
Ноқат өзге бұршақ тұқымдастардан гөрі топырақ ылғалсыздығына және ауа
қуаңшылығына шымдамды болады, әрі дән құрттарымен (зерновка) сирек
жарақаттанады.
Дән құрамында 25% ақуыз, 46% азотсыз экстрактілі заттар, 45% май, 4%
жасуша және 3,5% бейорганикалық заттар бар. Масақты дақылдардың дәнінен
ноқаттың дәнінің айырмашылығы оның құрамында адам және жануарларға қажетті
аминқышқылдардың бәрі бар және де бұршақ тұқымдастар дәнінде олардың
тағамдық, әрі азықтық қасиетін арттыратын түрлі А, В1В2, С т.б. витаминдер
анықталған.
Ноқаттың ауадағы азотты тамырларында жинақтау қасиеті топырақтың
құнарлығын арттырады.
Әлемдік егіншілікте бұршақ тұқымдастар 90 млн.га егіліп, олардың үлесі
масақты дақылдардың 11,5% құрайды, ал Қазақстанда бұршақ тұқымдастар (соя,
бүршақ, ноқат) 2004 жылы бар болғаны 71 мың га ауданға егіліп, олардың
үлесі 0,62% ғана құрайды.
Курстық жұмыстың мақсаты – Оңтүстік Қазақстан облысы, Ордабасы ауданы,
Төркүл ауылы жағдайында ноқат дақылынан жоғарғы өнім алудың технолгиясын
жасау.
Бұл мақсатты орындау үшін мынандай міндеттер шешілді;
- Ноқаттың биологиялық қасиеттерін анықтау;
- Технологиялық элементтерді дұрыс құру үшін өсімдік өсіретін
шаруашылықтың топырақ, ауа-райы жағдайларына сараптама жасау;
- Дақылдың биологиялық ерекшеліктері мен нақты топырақ-климаттық
ерекшеліктері бойынша өнімді бағдарлау;
- Нақты топырақ-климаттық жағдайы ерекшеліктері бойынша ноқат өсіру
технологиясын жасау.
Практикалық бағалылығы. Оңтүстік Қазақстанның тәлімі жерлерінде ноқат
дақылынан мол өнім қалыптастыру үшін шаруашылықтың топырақ климаттық
жағдайлары және өсімдіктің биологиялық ерекшеліктері негізінде өсіру
технологиясы жасалды. Бұл технология көптеген шаруашылық нысандарында
пайдалануға болады.
Жұмыстың құрылымы мен көлемі. Курстық жұмыс бес бөлімнен тұрады:
әдебиетке шолу бөлімі, шаруашылықтың топырақ, ауа-райы жағдайлары бөлімі,
нақты топырақ-климаттық жағдайында өнімді бағдарлау бөлімі, нақты топырақ-
климаттық жағдайында ноқат өсіру технологиясын жасау бөлімі және дақылды
өсірудің технологиялық кескінін жасау бөлімі.
1 АНАЛИТИКАЛЫҚ БӨЛІМ
1.1 Шаруашылықтың топырақ, ауа-райы жағдайлары
Оңтүстік Қазақстан облысы, Ордабасы ауданы, Төркүл ауылы Батыс Тянь-Шань
тау жүйесінің эфемероидты, қысқа шөпті, жартылай саваналы тау маңында,
теңіз деңгейінен 450-500 м биіктікте жатыр.
Аймақтың жер бедері Батыс Тянь-Шань тауының маңындағы адырлы бұйратты
жазық болып келеді. Еңкіс жазыққа ұласатын жерлердің салыстырмалы биіктігі
10-20 м аралығында ауытқиды. Жалпы климат өте көп өзгергіштігімен, көп
мөлшердегі жылуымен, мол жарығымен, ұзаққа созылатын суықсыз кезеңімен,
ерте көкиемдегі көп түсетін жауын-шашынымен ерекшеленеді. Жылдық жауын
шашын мөлшері 450-500мм. Климатқа тән ерекшелік – бұл жылдық жауын- шашын
мөлшерінің 80-90 пайызы күзгі- қысқы көктемгі мезгілдерде (қыркүйек-мамыр)
түсуі. Жылы кезеңдерде жауын-шашын біркелкі түспейді, жаз топырақты тез
құрғататын шығыс және солтүстік бағыттағы жылдамдығы 4-5 мс болатын ыстық
желмен, аз мөлшердегіжауын-шашынмен ерекшеленеді.
Аймақта жаз ыстық және ұзақ, ауаның орташа температурасы 260С. Ауаның ең
жоғары температурасы шілде айында 42 0С-қа жетеді. Қыс – қысқа, аз қарлы,
қаңтар айының орташа температурасы -2,60С, ал ең төменгісі - 300С. Ең
жоғары температурадан төменгі температураға дейін 72 0С.
Тұрақты қар жамылғысының ерте түсетін мерзімі қараша айының соңғы
онкүндігі, ал еруінің соңғы күндері 30 наурыз. Қар қалыңдығының ең жоғары
биіктігі 28см. Қыс мерзіміндегі тұрақсыз қар жамылғысы 56 пайызды құрайды.
Көпжылдық мәләметтер бойынша орташа есеппен қарағанда жыл бойына шамамен
тәуліктік температура 11,9 0С құрайды. Аязсыз кезеңнің ұзақтығы орташа 205
тәулік. Соңғы суықтар сәуір айының басында тоқтайды және қазан айының
соңында қайта басталады. 100С- ден жоғары температура 4100-44000С-ді
құрайды. Орташа жылдық салыстырмалы ауа ылғалдылығы 57%. Қыс кезеңінде
түсетін (жаңбыр, қар түрінде) ылғал жылдық жауын-шашынның 30-40, көктемгі-
28-36, жазғы – 6-10, күзгі – 20-25 пайызын құрайды. Шілде, тамыз, қыркүйек
айларында түсетін жауын- шашынның аз болуы топырақ ылғалына айтарлықтай
әсер етпейді. Жаз кезеңіндегі ауаның шамадан тыс құрғақшылығы мен жауын-
шашынның өте аз болуы топырақтың көп құрғауына және оның ылғалының ең
төменгі шегіне жетуіне себепші болады. Сондықтан да ылғалды көп талап
ететін ауылшаруашылық дақылдарын суармалы танаптарда орналастырған дұрыс.
Шаруашылық танаптарының топырағы – кәдіигі оңтүстік сұр топырақ. Топырақ
түзуші жыныстары көбіне леес тәрізді саздақ болып келеді. Топырақ
қабаттары әлсізкөрінеді.
Морфологиялық құрылысы топырақтың қарашірік қабатында орташа
қалыңдығымен сипатталады (А+В=50-60см оның ішінде А=20см). Қара шірік
қабатының түсі қуаң ашық сұрғылт. В қабаты А қабатына қарағанда ашықтау.
Карбонаттар 25-65 см қабаттан кейін білінеді, ал 65 см-ден төмен қабатта
гипс таралған. Топырақтың беткі қабаты ( А1=5-6 см) эфемерлі-эфемероидты
өсімдік қауымдасты және борпылдақ шымға ұқсас болып келеді. Құрылымы
бойынша көбіне кесекті қабатты.
Жыртылатын қабат орташа есеппен алғанда 30см-ге дейін жетеді. Кәдімгі
оңтүстік сұр топырақтың жыртылатын қабатында қарашірік 1,2-1,3% және жалпы
азот 0,07-0,08 %, бұл көрсеткіш топырақ қабаты төмендеген сайын
азаятындығын көрсетеді. Карбонат мөлшері топырақ қабаты төмендеген сайын
арта түседі. Сіңіру жиынтығы негізінен 10-14 мгэкв 100 г аралығында
ауытқиды. Сіңіру жүйесі кальциидің мөлшері көп болуымен сипатталады.
Сіңірілген натрий мөлшері шамалы. Сондықтан топырақтың сілтілі
реакциясына қарамастан (рН-8,2-8,5) топырақ тұзданбаған.
1 -кесте Шаруашылық танап топырағының химиялық-физикалық құрамы
Топырақ Жалпы құрамы Сулы Жылжымалы форма
қабаты суспен мөлшері, мг100г
зиялық,
рН
Қара Азот,% СО2, %
шірік, %
I
1 Топыраққа қоятын талаптар Орташа
1.1 Топырақ ерітіндісінің көрсеткіші (РН) ең РН-6,0-7,0
қолайлысы
2 Жарыққа талабы Жоғары
2.1 Күнннің ұзақтығына талабы (фотоперидизм) Ұзақ
3 Жылулық режиміне қойылатын талаптар,0С Жоғары
3.1 Тұқымның өнуі;
-ең төменгі жылулық, °С 3-4
3.2 - ең қолайлы жылулық, °С 13-15
3.3 Дақылдың даму сатыларындағы қауіпті ең
төменгі жылулық, °С
1. Егін көгінің пайда болу кезеңі 2-3
2. Жапырақтану кезеңі 6-7
3.4 Дақылдың вегетация кезеңіндегі қажетті әсерлі 1100-1400
жылулық қосындысы, °С
4 Ылғалдылыққа қойылатын талаптар Орташа
4.1 Топырақтың ең қолайлы ылғалдылығы 65-70
4.2 Ылғалдылықты қажетсінетін ең маңызды өсіп-даму шашақтану-гүл
сатысы денуге дейін
4.3 Су пайдалану коэффициенті (диапозон) 350-400
5 Қоректік заттарға қойылатын талаптар Жоғары
6 1 ц негізгі өнім қалыптастыру үшін қажетті
6.1 Азот 6,5
6.2 Фосфор 0,14
6.3 Калий 0,16
2 ТӘЖІРИБЕЛІК БӨЛІМ
2.1 Нақты топырақ-климаттық жағдайында өнімді бағдарлау, ФБР кірісі
бойынша бағдарламаланған өнімді анықтау
Өсімдіктің өсуі мен дамуына әсер ететін көптеген факторлардың ішінде күн
радиациясы ең қиын реттелетін фактор.
Биологиялық массаның потенциалды өнімін ФБР мөлшеріне байланысты мына
анықтамамен есептелінеді:
НМӨ(ФБР)= R Х K
100 х Қө
Мұнда; R- өсіп-даму кезеңінде түскен ФБР жиынтығы, млрд ккалга
К- Егістіктің ФБР пайдалану коэффиценті,
Қө- 1кг өнімнің құндылығы, ккал кг
М.К. Каюмов мәліметі бойынша Қазақстанның оңтүстігінде фотосинтетикалық
белсенді радиация кірісі төмендегідей болады.
4-кесте
Оңтүстік Қазақстандағы фотосинтетикалық белсенді радиация кірісі,
млрд.ккалга
Пункт Айлар
I II III
І
I II III IV
Оңтүстік Қазақстан жағдайында ноқаттың өсіп-даму кезеңінде түсетін
фотосинтетикалық кіріс деңгейін анықтау үшін 6-кесте мәліметтеріне
сүйенеміз. Жоғарыда аталғандай ноқат өсімдігі біздің жағдайымызда сәуір
айында 20 күн, мамыр айында 31 күн, маусым айында 14 күн өсіп-дамиды.
Демек, 7-кесте мәліметтері негізінде ноқаттың өсіп-даму кезеңінде келетін
ФБР кірісі 1,63 млрд. ккалга құрайтындығын есептеп шығарамыз.
Ноқаттың биологиялық массаның потенциалды өнімін ФБР мөлшеріне
байланысты есептеу үшін қажетті мәліметтерді М.К.Каюмов анықтамалығынан
аламыз (7- кесте).
7 - кесте Дақылдардың ФБР пайдалану коэффиценті және өнім құндылығы
Дақылдар ФБР пайдалану Өнім құндылығы, Ылғал пайдалану
коэффиценті, % ккалкг коэффиценті
Күздік бидай 1,75-3 4500 400-500
Күздік қарабидай 1,5-2 4500-4600 350-450
7-кестенің жалғасы
Жаздық бидай 1,4-2,5 4600 400-500
Арпа 1,5-3,5 45000-4600 400-500
Сұлы 1,5-3 4400-4600 450-550
Дәндік жүгері 2-3,5 4400 300-400
Асбұршақ 1,5-3 4400 400-500
Ноқат 1,5-2,0 4300-4600 350-400
Қант қызылшасы 2-3,5 3800-4400 250-400
Мал азықтық 2-3,5 3800-4000 250-350
қызылша
Картоп 1,5-2,5 4300-4400 300-500
Бақша дақылдары 3,6-4,8 3800-4000 550-650
Көпжылдық шөптер 1,5 4500 4000-500
НМӨ(ФБР)= R Х K = 1,63х109 х 1,8= 3,26 х 109=
9460кг=75,81цга
100 х Қө 100 х 4300 430000
Оңтүстік Қазақстан жағдайының ауа райы ерекшеліктері бойынша ноқат
дақылынан 75,81 цга өнім алуға болатындығын жоғарыдағы есептеулер
нәтижелері көрсетеді. Алынған өнім бүкіл өсімдік үшін екендігін білсек
онда, өсімдіктің тұқымы мен өсімдік бөлігінің қатынасы ноқатта 31 екенін
ескерсек, онда ноқаттан Оңтүстік Қазақстан облысы, Ордабасы ауданы, Төркүл
ауылы жағдайында 25,27 цга негізгі өнім алуға болатындығы белгілі.
2.2 Ноқаттың жоспарланған өнімін алу үшін тыңайтқыш мөлшерін анықтау
Ауыспалы егіс танаптарына тыңайтқыштар енгізу үшін төменгі мәліметтер
ескеріледі: өсімдіктердің қоректік заттарға қажеттілігі (әр түрлі
өсімдіктердің өсу мерзімдеріне сәйкес); жоспарланған өнім мөлшері (өнім
жоғары болған сайын, тыңайтқыш та көп керек); алғы дақылдар және онда
қолданылған тыңайтқыштар, топырақ ерекшеліктері мен құнарлығы.
Қандай дақылдың болмасын жоспарлы өнімін алуға қол жеткізетін тиісті
тыңайтқыш мөлшерін төмендегі мағлұматтарды пайдалана отырып, есептеп
шығаруға болады:
1. Өніммен топырақтан алынатын қоректік заттар мөлшері.
2. Әр гектар егістіктің жырту қабатындағы айналымда болатын қоректік
заттардың мөлшері (кг).
3. Топырақтағы қоректік заттардың пайдалану коэффициенті.
4. Тыңайтқыштар құрамындағы қоректік заттарды
пайдалану коэффициенті.
Әр түрлі дақылдардың қоректік заттарды пайдалану мөлшері шамамен -6
кестеде берілген.
Кестеде келтірілген мағлұматтарды пайдалана отырып, жоспарлы өнім алу
үшін қажетті қоректік заттарды есептеп шығаруға болады. Қажетті
тыңайтқыштар есебін шығарғанда әсерлі бастаушы тыңайтқыштар мөлшерін,
былайша айтқанда, олардың әрбір центнеріндегі қоректік заттардың кг-дық
мөлшерін есепке алған жөн.
8-кесте
Дақылдардың қоректік заттарды пайдалану мөлшері
Дақыл аттары Алынатын өнім, Әр гектардан алынатын
цга мөлшері, кг
азот фосфор калий
Күздік бидай 10 32,4 13,1 20,9
Жаздық бидай 10 30,6 13,1 27,0
Арпа 10 28,3 11,5 25,4
Жүгері 10 30,0 835 23,3
Ас бұршақ 10 47,4 15,7 29,4
Ноқат 10 65,0 14,0 16,0
Қарақұмық 10 34,2 19,8 51,7
Тары 10 40,0 25,0 75,0
Күнбағыс 10 50,0 31,0 270,7
Қант қызылшасы 300 120,0 54,0 175,0
Картоп 150 84,0 41,0 192,0
Ноқаттың 1 ц негізгі өнімімен жұмсалатын қоректік заттар мөлшері
мынадай: N– 6,5; Р2О5 – 0,14; К2О – 0,16. ФБР кірісі бойынша алуға болатын
25,27 цга өніммен 1гектардан 242,2 кг – азот, 74,3 кг фосфор, 139,1кг –
калий элементі шығындалады.
Оңтүстік Қазақстан облысы, Ордабасы ауданы, Төркүл ауылы жағдайының
топырағындағы қоректік элементтерді (N – 10кг, Р2О5 –27кг, К2О –421кг )
және топырақтағы қоректік заттарды өсімдіктермен пайдалану коэффициентін
біле отырып нақты сол топырақтан ноқат тек азоттың - 3,5 кг, фосфордың –
8,1кг, калидің – 63,2 кг ғана пайдаланады. Яғни, бағдарламаланған өнімді
алу үшін 220,7 кг - азот, 39,2 кг- фосфор, 75,9 кг – калий элементтерінің
әсер етуші мөлшері қажет. Ноқат танабына көң енгізгенде оның жер беті
бөлігі өте қатты қаудасын болып өсіп кейде тіпті өнім бермеуіде кездеседі.
Сондықтан органикалық тыңайтқыш енгізілмейді.
Азот қышқылы аммоний тыңайтқышының әрбір центнерінде 33-34кг күкірт
қышқылы аммонийде - 20-21, хлорлы аммонийде - 24-25, мочевинада - 42-46 кг
азот, суперфосфатта - 14-18, проципитатта 32-40 кг фосфор, калий тұзында -
30-40, хлорлы калийде - 48-60 кг калий бар.
Минералдық тыңайтқыштар құрамындағы қоректік заттардың пайдалану
көрсеткіштері де әр түрлі: суперфосфаттан - 30%, калий тыңайтқыштарынан -
25%, нитраттық азоттан - 70%, тез еритін азоттан -20% шамасында. Минералды
тыңайтқыштардың ерекшеліктерін ескере отырып, бағдарламаланған өнімді алу
үшін 248,6 кгга – қоссуперфосфат тыңайтқышын топыраққа енгіземіз.
9-кесте Ноқаттан жоспарланған өнім (25,27 цга) алу үшін қажетті
тыңайтқыш
№ Көрсеткіштер қоректік заттар
N Р2О5 К2О
1 10 ц негізгі өніммен жұмсалатын қоректік заттар6,5 1,4 1,6
мөлшері (кг)
2 Әр гектардан жоспарланған өніммен алынатын164,3 35,4 40,4
қоректік заттар мөлшері (кг)
3 Топырақтың жыртылатын қабатындағы қозғалмалы
қоректік заттар қоры (кгга) 10 27 421
4 Топырақтағы қоректік заттарды өсімдіктермен 35 30 15
пайдалану коэффициенті,%
5 Топырақтан өсімдіктермен сіңірілетін қоректік 3,5 8,1 63,2
заттар мөлшері (кгга)
6 1 тга органикалық тыңайтқыштармен топыраққа
берілетін қоректік заттар мөлшері (кгга) 4,6 2,0 6,0
7 Органикалық тыңайтқыштар құрамындағы қоректік
заттарды өсімдіктермен пайдалану коэффициенті,% 25 30 50
8 Өсімдіктердік органикалық тыңайтқыштар құрамынан - - -
сіңірілетін қоректік заттар мөлшері (кгга)
9 Алғы дақылдан (күздік бидай) қалған тамыр және 18,0 10,0 14,0
өсімдік қалдықтарымен келетін қоректік заттар
мөлшері, кгга
10 Органикалық қалдықтар құрамындағы қоректік 15 20 10
заттарды өсімдіктермен пайдалану коэффициенті,%
11 Өсімдіктердің органикалық қалдықтар құрамынан 3,6 2,4 1,6
сіңірілетін қоректік заттар мөлшері (кгга)
12 Минералдық тыңайтқыштармен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz