Қиярдың биологиялық ерекшелігі

Мазмұны

Кіріспе

Ауылшаруашылығының өнеркәсіптен өзгешелігі-ол табиғатқа, ең алдымен топырақпен ауа райы жағдайына тәуелділігі.

Бұл саланың басты ерекшелігі мынада: Егер өнеркәсіпте негізгі құрал-жабдықтар тозып, оны жиі-жиі алмастырып отыру қажет болса, дұрыс пайдаланса жер тозбайды, қайта жақсарып, жыл сайын өнім құнарлығы арта түседі. әрі ауыл шаруашылығында өндіріс уақты мен жұмыс маусымының өсімдік пен жануарлардың биологиялық өсіп-жетілу процесіне тәуелді. Халыққа- тағам, малға- азық, өнеркәсіпке -шикізат ретінде қажет өсімдіктерді өсіретін ауылшаруашылығының бір саласын егіншілік дейміз. Егіншілікке егін егу, көкөніс, тамыр-түйнекті, жемістер, қияр, жүзім, гүл өсіру, шабындықты пайдалану, тағы басқалар жатады.

Қиярдың отаны Индия болып есептеледі. Жабайы бір түрі онда осы күнге дейін өседі. Бұл елде қияр біздің эрамызға дейін- 3000 жыл бұрын тағамға пайдаланылған. Оның санскрит тіліндегі атауы аңыз бойынша 60 мың баласы болыпты деген бір атақты үнді князінің атымен бірдей.

Қияр құрамының 95 % судан тұрады, ал қалған бөлігі құрғақ зат үлесіне тиеді. Минералды тұздардан, әсіресе калий көп. Қияр сөлі ежелден - ақ косметикада қолданылады. Қазіргі кезде әлемде өте көп және кең көлемді таралған көкөніс қияр дақылы екендігі анық белгілі. Денсаулық ғылым академиясының нұсқауында әрбір адам жылына 10-13 кг қияр жемісін тағамға пайдалануы тиіс.

Бүгінгі күн талабына сай алда тұрған басты міндеттерінің бірі- әр аймақтың климат- топырақ ерекшеліктерін еске ала отырып, өндіріске ауылшаруашылығы дақылдарын өсірудің интенсивтік технологиясын және басқа прогрессивтік агротехникалық шараларды енгізу арқылы егіннің шығындылығын молайту және әр гектар жердің берекесін арттыру.

Оқу іс-тәжірибе Оңтүстік -Қазақстан облысы Сайрам ауданында орналасқан Қ. А. Яссауи атындағы өндірістік кооперативінде жүргізілді. Оқу іс-тәжірибенің басталуы наурыз айының 31 жұлдызы мен сәуір айының 11 жұлдызы аралығында болды.

1 Өндірістік іс-тәжірибе өткізілген орнының сипаты

Қ. А. Яссауи атындағы өндірістік кооператив Оңтүстік Қазақстан облысы Сайрам ауданының территориясында 1343 га жерді алып жатыр. Өндірістік кооператив 1948 жылы Калинин атындағы колхоз болып құрылған. Ол 1976 жылы КСРО-ның 25 партиялық сьезді атындағы совхоз болып болып қайта құрылған, 1995 жылдан бастап Қ. А. Яссауи атындағы өндірістік кооператив болып жеке дара жұмыс атқаруда. Қ. А. Яссауи атындағы өндірістік кооперативтің ауылшаруашылық мақсатында пайдаланатын жалпы жер ауданы 926 га құрайды (1-кесте) .

Кесте 1

Қ. А. Яссауи атындағы өндірістік кооперативінің жер пайдалануы, 2013 жыл

2013 жылғы жер пайдалану жағдайы бойынша Қ. А. Яссауи атындағы өндірістік кооперативінің жер пайдалану жағдайлары бойынша негізгі жер көлемінің басым бөлігін ауылшаруашылығы мақсатына жатпайтын жерлер кіреді. Ауылшаруашылығы мақсатына пайдаланылмайтын жерлер үлесі 31 пайыз құрайды. Ауылшаруашылық масаттарына жатпайтын жерлерге 417 га жер кіреді.

Кооператив территориясынан Сайрамсу өзені ағып өтеді. Суармалы танаптарға су жеткізу мақсатында салынған арық-атыздар және каналдар 28 га жерді алады. Жеке тұрғын үйлерге бөлінген жерлер 389 га көлемді алады.

Қысқа мерзімге пайдаланылатын жерлер көлемі 365 га.

Қазіргі кезде кооператив қарамағында ауылшаруашылық мақсатында пайдалынатын 926 га жер бар. Оның ішінде 655 га аударылатын, 53 га шабындық, 278 га жайлымдық жерлер болып табылады. Ауыл шаруашылық мақсатына пайдаланатын жерлердің 161 га жері суармалы болып табылады.

Қ. А. Яссауи атындағы өндірістік кооперативінің 2013 жылғы ауылшаруашылық мақсатында жер пайдалану жағдайлар көрсеткіші көрсеткендей 2011 жылдан бері шаруашылықтың егістігі азайып келеді. Оның негізгі себебі, көптеген жеке шаруашылықтардың бөлініп шығуында болып отыр.

Тәлімі жерлерде орналасқан дақылдардың басым бөлігін астық дақылдары алып жатыр.

Астық дақылдарының жалпы егіс көлемі 456 га құрайды, негізінен бидай және арпа өсіріледі. Мал азықтық дақылдарға бөлінген жерлердің жалпы көлемі 78 га.

Кесте 2

Қ. А. Яссауи атындағы өндірістік кооперативінің 2013 жылғы ауылшаруашылық мақсатында жер пайдалануы

Жүзімдіктер мен бау бақша 40 га жерді алып жатыр. Майлы дақылдардан мақсары 31 га жерге себілді.

Суармалы жерлерде суару тек маусым айының екінші жартысына дейін ғана сумен толық қамтамасыз етіледі. Суарылатын жерлердің 65 пайызы ғана сумен толық қамтамасыз етілген.

Қ. А. Яссауи атындағы өндірістік кооперативі негізінен өсімдік шаруашылығымен айналысады. Шаруашылықтың мамандануы бойынша өсімдік шаруашылығынан түсетін өнім құрылымы 52, 05 пайыз алады. Өсімдік шаруашылығы өнімдерінің ішінде шаруашылық негізінен астық өндірумен айналысады, оның соңғы үш жылдық көрсеткіші бойынша жыл сайынғы 1986 теңгенің өнімін өндіргендігін көруге болады. Шаруашылық өсімдік шаруашылығы өнімдерінің ішінде мақсары мен көпжылдық бұршақ тұқымдасы болып табылатын жоңышқа өсіреді және шаруашылықтағы мал азығын қамтамасыз ете отырып артық көлемін басқа шаруашылықтарға сатады.

Кесте 3

Шаруашылықтың мамандануы (орташа 3 жылдық, 2010-2012ж. ж. )

Өсімдік шаруашылығы бойынша негізгі өндірілетін дақыл болып астық дақылдары саналады. . Басқа дақылдар шаруашылықтың ішкі мақсаттарына, шаруашылықта жұмыс жасайтын жұмысшылардың қажеттілігіне, сұранысына байланысты өсіріледі. .

Жүзімдіктер мен бау-бақша өнімділігі өте төмен себебі, олардың барлық егістіктері мен алқаптары ескірген., жаңалауды қажет етеді.

Шаруашылық бойынша өндірілетін өнімнің 47, 95 пайзын құрайтын малшаруашылығының өнімдері болып табылады. Оның ішінде ет және сүт өнімдеріне басымдылық берілген. Негізінен шаруашылықта мал өнімдерінің ішінде ет өндіру көп қолға алынған, оның жалпы өндірілген өнімге шаққандағы үлесі 39, 38 пайыз құрайды.

Қ. А. Яссауи атындағы өндірістік кооперативінде 2013 жылы 6 трактор, 2 машина, 3 комбайн, 12 ауылшаруашылық машиналары бар.

Шаруашылықтың техникалармен қамтамасыз етілуі деңгейі көрсетілген 2-кесте нәтижелері бойынша оларға берілетін жүктеме 70 пайыз құрайтындығын көруге болады. Жүктеменің аз болуының басты себебі, техникалардың ескіруімен түсіндіруге болады. Маусымдық жұмыстардың көп болуы кезінде техникаларды жалдау кезеңдеріде болады.

Кесте 4

Шаруашылық техникалармен қамтамасыз етілуі (2010-2012 ж. ж. )

Қ. А. Яссауи атындағы өндірістік кооперативінде жалпы мал басы 137 құрайды, оның ішінде 72 бас ірі қара және 65 жылқы. Барлық мал қолда ұсталады. Шаруашылықтағы барлық ірі қара негізінен сүт өндіруге бағытталған, негізінен 36 бас сауын сиыры, 30 бұзау және 6 құнажын ұсталады.

Кесте 5

Мал басының жағдайы және өнімділігі (2010-2013 ж. ж. )

Шаруашылықта ұсталатын жылқылар негізінен ет үшін бағылады, етке өткізілген жылқылардың барлығының орны толықтырылып отырылады.

2 Шаруашылықтың егістік құрлымы мен дақылдар өнімділігі

Шаруашылықта өсірілетін дақылдар өнімділігі алғы дақылға, өсімдік түріне және ауа- райы жағдайларына байланысты әр түрлі болып келеді.

Қ. А. Яссауи атындағы өндірістік кооперативінде 2013 жылы ауылшаруашылық дақылдарынан төмендегідей өнім алынған; бидай- 17, 6 ц/га, арпа - 12, 5, мақсары - 8, 1 ц/га, жоңышқа 68, 4 ц/га (екі орым жүргізілген) .

Көрсетілген өнім деңгейі 2013 жылғы ауа -райының қолайлы болуына байланысты 2010 жылға қарағанда ауылшаруашылық дақылдарының өнімділігі біршама жақсы болып бидай өнімділігі 3, 9 ц/га, арпа өнімділігі 5, 7 ц/га, мақсары өнімділігі 1, 5 ц/га және жоңышқа өнімділігі 17, 2 ц/га артық болған.

Кесте 6

Аударылатын жерлер, егістіктер және негізгі ауылшаруашылық дақылдарының өнімділігі, 2013 жыл

Ауылшаруашылық дақылдарынан алынатын жалпы өнім мөлшері астық дақылдарынан 2013 жылы ең жоғары 385, 6 тонна өндірілсе, майлы дақылдардан 25, 1 тонна және жоңышқадан 478, 9 тонна пішендеме алынды.

Мал азық дақылдардан жүгері өсіріліп өнімділігі 93, 5 ц/га құрады. Айта кетерлік жайт, шабындық және жайылымдық жерлердің өнімділігі анықталғанымен, өнімі жинап алынбады. Шаруашылықтағы техникалардың жетіспеушілігі салдарынан шабындық жиналмай, жайлымдық есебінде пайдаланылды.

3 Шаруашылықтың топырағы, климаттық жағдайлары

Қ. А. Яссауи атындағы өндірістік кооперативі Батыс Тянь-Шань тау жүйесінің эфемероидты, қысқа шөпті, жартылай саваналы тау маңында, теңіз деңгейінен 500-550 м биіктікте жатыр.

Аймақтың жер бедері Батыс Тянь-Шань тауының маңындағы адырлы бұйратты жазық болып келеді. Еңкіс жазыққа ұласатын жерлердің салыстырмалы биіктігі 10-20 м аралығында ауытқиды.

Жалпы климат өте көп өзгергіштігімен, көп мөлшердегі жылуымен, мол жарығымен, ұзаққа созылатын суықсыз кезеңімен, ерте көкиемдегі көп түсетін жауын-шашынымен ерекшеленеді. Жылдық жауын шашын мөлшері 450-500мм. Климатқа тән ерекшелік - бұл жылдық жауын- шашын мөлшерінің 80-90 пайызы күзгі- қысқы көктемгі мезгілдерде (қыркүйек-мамыр) түсуі.

Аймақта жаз ыстық және ұзақ, ауаның орташа температурасы 26 ⁰ С. Ауаның ең жоғары температурасы шілде айында 42 ⁰ С-қа жетеді. Қыс - қысқа, аз қарлы, қаңтар айының орташа температурасы -2, 6 ⁰ С, ал ең төменгісі - 30 ⁰ С. Тұрақты қар жамылғысының ерте түсетін мерзімі қараша айының соңғы онкүндігі, ал еруінің соңғы күндері 30 наурыз. Қар қалыңдығының ең жоғары биіктігі 28см. Қыс мерзіміндегі тұрақсыз қар жамылғысы 56 пайызды құрайды.

Көпжылдық мәләметтер бойынша орташа есеппен қарағанда жыл бойына шамамен тәуліктік температура 11, 9 ⁰ С құрайды. Аязсыз кезеңнің ұзақтығы орташа 205 тәулік. Соңғы суықтар сәуір айының басында тоқтайды және қазан айының соңында қайта басталады. 10 ⁰ С- ден жоғары температура 4100-4400 ⁰ С-ді құрайды. Орташа жылдық салыстырмалы ауа ылғалдылығы 57%.

Қыс кезеңінде түсетін (жаңбыр, қар түрінде) ылғал жылдық жауын-шашынның 30-40, көктемгі- 28-36, жазғы - 6-10, күзгі - 20-25 пайызын құрайды. Шілде, тамыз, қыркүйек айларында түсетін жауын- шашынның аз болуы топырақ ылғалына айтарлықтай әсер етпейді.

Жаз кезеңіндегі ауаның шамадан тыс құрғақшылығы мен жауын- шашынның өте аз болуы топырақтың көп құрғауына және оның ылғалының ең төменгі шегіне жетуіне себепші болады. Сондықтан да ылғалды көп талап ететін ауылшаруашылық дақылдарын суармалы жерлерде орналастырған дұрыс.

Шаруашылық танаптарының топырағы - кәдімгі сұр топырақ. Морфологиялық құрылысы топырақтың қарашірік қабатында орташа қалыңдығымен сипатталады (А+В=50-60см оның ішінде А=20см) . Қара шірік қабатының түсі қуаң ашық сұрғылт.

Құрылымы бойынша көбіне кесекті қабатты. Қарашірік қабаты төмендеген сайын дәнді немесе кесекті дәнді және тесік (жауын құрттар мен жәндіктер жүргендіктен) құрылысты болады.

Карбонатты- иллювиальді қабатының құрылымы бойынша жаңғақты. НСІ - да қайнауы жоғары. Өңделетін топырақ қабаты кесекті немесе сазды кесекті құрылымымен, ал жыртылмайтын қабат тығыз құрылымымен ерекшеленеді.

Топырақ кескінін жүйелеп баяндау төменде келтірілген:

А ₁ - 0- 10см. Сұр, құрғақ, тығыз, түбіршекті, жоғары қабаты (5 сге дейін) қабатты-созымды, төмеірек-үйінділі, ауыр саздақты.

А- 10-20 см. Құба дақты ашық сұр, құрғақ, тығыз, әлсіз түбіршікті, кесекті, дәнді, ауыр саздақты.

В ₁ - 20-40 см. Карбонатты көгерген құба ашық сұр, құрғақ, тығыз, әлсіз кесекті, дәнді, ауыр саздақты.

В - 40-65 см. Карбонатты дақтары бар ашық құба сұр, құрғақ, тығыз, дәнді, жаңғақты, ауыр саздақты.

С -65-120 см . Ашық сары карбонатты дақтары бар, құрғақ, тығыз, ұсақ дәнді, ауыр саздақты.

Құрылымы бойынша көбіне кесекті қабатты. Жыртылатын қабат орташа есеппен алғанда 30см-ге дейін жетеді. Карбонат мөлшері топырақ қабаты төмендеген сайын арта түседі. Сіңіру жиынтығы негізінен 10-14 мг/экв 100 г аралығында ауытқиды. Сіңіру жүйесі кальциидің мөлшері көп болуымен сипатталады. Жылжымалы қоректік заттармен қамтамасыз етілуі мынадай: азотпен- орташа, фосформен- әлсіз, калиймен - жақсы. Топырақтың механикалық құрамы бойынша орташа саздақты, көбіне ірі тозаңды және сазды фракциядан тұрады.

Танаптың жоғары қабатында су өткізгіш агрегаттар мөлшері топырақ салмағының 35-40 пайызын құрайды, суармалы танаптарда бұл көрсеткіш төменірек. Топырақтың жыртылатын қабатының көлемдік салмағы орташа 1, 3 г/см2.

Сіңірілген натрий мөлшері шамалы. Сондықтан топырақтың сілтілі реакциясына қарамастан (рН-8, 2-8, 5) топырақ тұзданбаған (6-кесте) .

Кесте 7

Шаруашылық танап топырағының химиялық-физикалық құрамы

Агрономиялық шама бойынша, бұл топырақ екінші топқа жатады, яғни жоғары бағаланады. Бірақ ауылшаруашылық дақылдарынан мол өнім алу үшін азот және фосфор немесе органо-минералды тыңайтқыштармен тыңайту керек. Бұл суармалы танаптар үшін өте маңызды болып табылады.

4. Жеке тапсырма. Қиярдың биологиялық ерекшеліктері және оның Оңтүстік Қазақстан өңірінде өсірілетін сорттары

4. 1 Қиярдың биологиялық ерекшелігі

Жылуға қатынасы. Қияр дақылы жылылықта жақсы тез өсіп жетілетіндіктен, тұқымдары егілетін топтардың жылуы +15-18 ⁰ С болуы міндетті (шынықтырылған тұқымдарының мұртшалары өсе бастағанда +10-13 ⁰ С өседі) . Егер топырақтың 5-6 см тереңдіктегі жылу мөлшері 10 ⁰ С төмен болғанда тұқымдар шіри бастайды, ерте көктемде тұқымдарды салқын топыраққа егілгендері түгел өсіп өнбей сирек көктенуі осыған байланысты. Қиярдың өсіп-өніп дамуына және гүлдеп жемістерінің қалыптасуына ең қолайлы жылу 22-25 ⁰ С. Осындай жылуда тұқымдары көктеп шыққаннан кейін 22-28 тәулікте гүлдей бастайды, ал жемістенуі 32-38 тәуліктен кейін. Күндізгі жылу +19 ⁰ С және түндегі 12-14 ⁰ С болса, ерте пісетін сорттары тұқымдары көктеп шыққаннан кейін 40-50 тәулікте гүлдейді.

Қиярдың салқынды сезгіштігі сондай уақытша 16 ⁰ С -тан төмен болса, өсіп-өнуі тежеуілденіп, жемістенуі тоқтайды. Гүлденуіне және жемістенуіне қолайлы жылу 35 ⁰ С -тан артық болған жағдайда гүлдерінің тозаңданып жемістенуін кешіктендіреді, ал 40-42 ⁰ С - та өсуін тоқтатады. Әрқашанда қиярдың жемістерінің өсіп-толысуы түнгі мезгілде, осыған байланысты жемістердің ертеңгі уақытта жинап алған дұрыс.

Ылғалдылыққа қатынасы. Қияр дақылының топырақтағы және ауадағы ылғалдылыққа талабы өте жоғары. Егілген тұқымдардың тез көктеп шығуы үшін құнарлы топырақтың ылғалдылығы 70-80% - дан кем болмауы қажет, себебі жаңа өскіндердің және жемістенетіндердің тамыр жүйелері топырақтың жоғарғы қабаттарында жайылып орналасуы, өзіне тән биологиялық ерекшеліктеріне байланысты. Қияр жақсы гүлденіп жемістенуі үшін және жемістерінің ащы болмауы үшін, топырақтың ылғалдылығы 75-90%, ауадағы салыстырмалы ылғалдылығы 70-80 % болуы керек. Ауа райына байланысты екі күнде бір бір рет кешкілікте 18-20 ⁰ С жылы сумен ылғалдырғаны ұнатады. Қиярдың үлкен көп жапырақтары құрғақшылық аңызақ күндері шектен тыс көп буландырады. Осыған байланысты топырақтағы ылғалдылық жетіспегенде жемістері әр түрлі қисық-кеміс, жағымсыз түрлерін көрсете бастайды.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс