Лептоспироздың экпресс - диагностикасына проф Б. К. Ильясовтың толық емес гемагглютинация тестісін қолдану
Ф.7.15 - 07
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒ ҒЫЛЫМДАРЫ ЖОҒАРЫ МЕКТЕБІ
ВЕТЕРИНАРИЯЛЫҚ КЛИНИКАЛЫҚ ДИАГНОСТИКА КАФЕДРАСЫ
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
а.ғ.д. С.Е.Тулеметова
____________ 2017 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Лептоспироздың экпресс-диагностикасына проф. Б.К.Ильясовтың толық емес
гемагглютинация тестісін қолдану
5В120100 мамандығы – Ветеринарлық медицина
Орындаған
Амантай Асқар
Ғылыми жетекшісі
Ильясов Б.К
в.ғ.д.профессор
Шымкент, 2017ж.
Шымкент-2016
Аннотоция
Дипломдық жұмыстың тақырыбы Жануарлар лептоспирозының балауын ТЕГАР
реакциясымен жетілдіру. Дипломдық жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен,
өзіндік зерттеулерден құралған. Өзіндік зерттеу бөлімінде материалдар және
зерттеу әдістері,жануарлар лептоспирозының Оңтүстік Қазақстан облысы,
Бәйдібек ауданында таралуы, аурудың этиологиялық құрылымы оның ішінде мал
лептоспирозының этиологиялық факторлары келтірілген. Осымен бірге,жануарлар
лептоспирозының клиникалық бейнелері, анатомия патологиялық өзгерістері,
ауруға күрес шаралары және емдеуі баяндалған.Лептоспироздың
экспресдиагностикасына Б.К. Ильясов, Т.И.Туғамбаев әдісімен дайындалған
диагностикумы қолданылған. Дипломдық жұмыста өзіндік зерттеулерге талдау
жасалған,еңбек және тіршілік қауіпсіздігін қорғау бөлімі, қоршаған ортаны
қорғау, экономика бойынша бөлім, бизнес жоспарлау, пайдаланылған
әдебиеттер тізімі, қосымшалар қарастырылған. Дипломдық жұмыстың аяғында
қорытынды және өндіріске ұсынулар жазылған.
Нормативтік сілтемелер
Осы дипломдық жұмыста келесі құжаттарға сілтеме жасалған.
МЕМСТ 1770-74 Мөлшерлі лабороториялық шыны ыдыстар.Цилиндрлер,
мензулкалар, колбалар, пробиркалар.
МЕМСТ 2.701-84 КБҚЖ (ЕСКД) Схемалар. Түрлері мен типтері. Орындауға
қойылатын жалпы талаптар.
МЕМСТ 16445-78 Комплементті байланыстыру реакциясына қажетті қан сарысуы
МЕМСТ 2.304-81 КБҚЖ (ЕСКД) Сызбалық шрифттер
МЕМСТ 2.301 -68 КБҚЖ (ЕСКД) Форматтар.
МЕМСТ 2.601 -2006 КБҚЖ (ЕСКД) Пайдалану құжаттары.
МЕМСТ 12.1.008-76 Еңбекті қорғаудың стандартты жүйесі.Биологиялық
қауіпсіздігі
МЕМСТ 2.104 -2006 КБҚЖ (ЕСКД) Негізгі жазбалар
МЕМСТ 2888-68 Ветеринарлық термометр
МЕМСТ 5962-67 Этил спирті. Техникалық жағдайлар.
МЕМСТ С9147 -80 Лабороториялық ыдыстар және қондырғылар. Шынылы фарфорлы.
Техникалық жағдайлар.
МЕМСТ 24861-91 Бір реттік иньекциялық шприцтер.
МЕМСТ 7631 -85 Сапаны бағалаудың оргонолептикалық көрсеткіштері.
МЕМСТ 26678-85 Тоңазытқыштар және мұздатқыштар. Жалпы техникалық
жағдайлар.
МЕМСТ 5556-81 Гигроскопиялық медициналық мақта. Техникалық жағдайлар.
МЕМСТ 2.321-84 КБҚЖ (ЕСКД) Әріатік белгілеу.
МЕМСТ 6709-72 Дистилденген су. Техникалық жағдайлар.
МЕМСТ 20730-75 Қоректік орта (ветеринарлық мақсаттар үшін) техникалық
жағдайлар.
МЕМСТ 7636-85 Сынама алу әдістері. Сынаманы зерттеуге дайындау.
МЕМСТ 28085-89 Биологиялық препараттар
МЕМСТ 26668-95 Сынама алу
МЕМСТ 26670-91 Өсіру әдістері.
Мазмұны
Аннотация
Нормативтік сілтемелер
Анықтамалар
Белгілер мен қысқартулар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1 Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
Әдебиетке
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.1 Лептоспирозды зерттеу
тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .9
1.2 Ауылшаруашылық және үй жануарларының этиологиялық құрылым
лептоспирозы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.3 Жануарлардағы лептоспироз ауруы кезіндегі эпизотикалық процестің
жүруі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
1.4 Жануарлардың лептоспироз кезіндегі патологиялық өзгерістер мен
клиникалық
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .21
1.5 Лептоспироз
диагнозы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 25
1.6Ауыл шаруашылық жануарларының лептоспирозымен күресу
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ...27
1.7 Қолданылған әдебиеттер жайлы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
2 Өзіндік
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
2.1 Материалдар және зерттеу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1
2.2Оңтүстік Қазақстан облысындағы жануарлар лептоспирозының эпизоотияльқ
ахуалы жэне этиологиялық
кұрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.3 Лептоспироздың этиологиялық
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
2.4 Лептоспиралардың биологиялық
қасиеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41
2.5 Эритроцитарлық антигендік лептоспироз диагностикумын дайындау үшін оның
қорек қорын
жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .42
2.6 Лептоспироз балауындағы иммуноферменттік талдаудың тиімділігін арттыру
тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .45
2.7 Өзіндік зерттеулерді талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52
3 Еңбек және тіршілік қауіпсіздігін қорғау
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 54
4 Қоршаған ортаны қорғау бойынша
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..66
5 Экономика бойынша
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 72
6 Бизнес –
жоспарлау ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .79
Қортынды және
ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...84
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..85
Түйін ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 92
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 93
Анықтамалар
Лептоспироз індетті сары ауру, иктерогемоглобинурия көбіне жіті түрде
өтетін жұқпалы ауру.
Лептоспира серотоптарының түрлері - Leptospira Pomona, leptospira
tarassovi, leptospira grippotyphosa, leptospira canicola, leptospira
icterohaemorrhagiae, leptospira hebdomadis.
Лептоспира түрлерінің штамдары Wijnberg, каширский verdrat-batovia 46,еж
1 , van tienen , 3705 москва –v, перепелицин.
Лептоспироз адам мен жауарлардың арасында кең тараған зооантропонозды
инфекциялық ауру.
Гипериммундық қан сарысуы реакцияға оң нәтиже беретін реакция.
Иммунитет организмнің ішкі ортасының түрақтылығын бөгде заттардан, оның
ішінде зардапты микробтардан қорғау қабілеті.
ИФА иммуноферменттік жоғары бағалануы барлық ғалымдардың жиагностикалық
жұмыстарында Кең қолданылап келеді. Алғаш рет лептоспироз диагнозын ИФА
арқылы 1974 жылы Tripathe et Mansson анықтаған.
Серологиялық диагностика бұл қанда, сүтте, зәрде лептоспирозға қарсы
антидененің табылуы болып табылады.
Толық гемагглютинация реакциясы оң нәтиже беретін қан сарысуы.
Белгілер мен қысқартулар
МАЛР Микроагглютинация лизис реакциясы
МАР макроагглютинация реакциясы
ЕГР Еріту гемаглютиеация реакциясы
АР аглютинация реакциясы
ТГАР Толық гемагглютинация реакциясы
ИФА иммунноферменттік анализ
ҒЗИ гылыми зерттеу институты
Мг Миллиграм
СМ сантиметр
Мың\л мың литр
Млн\л миллион литр
Л литр
ӘБ әсер бірлігі
Т температура
Т.б. тағы басқа
АШМ ауылшаруашылық министрлігі
ҮСҚ үшсірке қышқылы
ДХН Дезоксихолатон
Мин минут
АҚШ Америка Құрамы Штаттары
ТМД Тәуелсіз Мемлекеттер достастығы
ДСБ Дүниежүзілік денсаулық сақтау бөлімі
Мл миллилитр
Кіріспе
Нарықтық экономикаға көшіп,малды жеке фермерлер немесе акционерлік
құрылым мен қожалықтарға ұстауға орай, жалпы мал шаруашылығын реформалауға
байланысты, зооантропоноздар ошағының өсуіне жағдай туғызылып және
санитарлық мал дәрігерлік бақылау біршама қиындатады. Республикамызды
малдың жұқпалы инфекциялық ауруларының ішінде лептоспироз күрделі
эпизоотологиялық және эпидеимологиялық қауіп төндіріп, ең қауіпті зоонозды
аурулардың қатарына жатады.
Отандық және шетелдік зерттеушілердің пікірінше, осы мезгілге дейін
лептоспироз проблемасы жөнінде көптеген ғылыми практикалық жұмыстар
жүргізілсе де, жануарлар мен адам арасында оның ұшқындауы, энзоотиясы,
тіпті кең етек алуы да тыйылған жоқ. Қазақстан республикасының бірқатар
облыстары жануарлар лептоспирозынан әлі таза емес. Оның ішінде, әсіресе
Оңтүстік облыстардың және Шымкент қаласы аумағындағы мал қожалықтарында
лептоспироздың өршіп, көптеген экономикалық шығын болуда.
Медицина және мал дәрігерлігі мамандарының қазіргі кездегі алға қойған
басты міндеттерінің бірі зооантропонозды инфекциялық аурулардың, оның
ішінде лептоспироздың алдын алу, олар шыға ұалған күнде адам мен
жануарларды емдеп, сауықтыру. Өкінішке орай соңғы он бес жылда
лептоспирозбен ауырған мал азайған жоқ, оңтүстік өлкенің кейбір
шаруашылықтарында керісінше өршуде.
Осыған байланысты аурудың станционарлық ошақтарын зерттеу, оны
қоздырушының этиологиялық құрылымын анықтау және дер кезінде балау оған
қарсы күрестің басты шарты болып табылады. Бұл тұрғыдан отандық ғалымдар
(Борташевич, Черных, А.П. Шатров, А.Ф.Кирпичев В.А. Шамардин, Б.К.Ильясов
Т.И. Туғанбаев Б.К.Ильясов көптеген ғылыми практикалық жұмыстар атқарған.
[1,2,3]
Дегенмен, қажіргі уақытта әлемнің көптеген елдерінде жануарлардың
арасындағы көптеген жұқпалы індеттік аурулар (құтырық, аусыл, оба,
туберкулез, бруцеллез, топалаң) табиғи ошағы сақталуда және оған қарсы
күрес шаралары өз дәрежесінде жүргізілмегендіктен ауылшаруашылығы
экономикалық және әлеуметтік шығын әкелуде. Бүкіл әлемдік денсаулық
сақтау ұйымының сараптау комитеті жоғарыда аталған індетті ауруларды
қоршаған ортада шиеленісуінің бір себебі аурудың алдын алу шараларының және
зертханалық балау әдістерінің жоғары дәрежеде болмай отырғандығында
делінген.
Мал шарушылығын өркендетуге және одан мол өнім алуда зиянын тигізіп
отырған аурулардың қатарында – лептоспироз.[4,5,6,7]
Лептоспироз – көптеген жануарлардың арасында кең таралған
зооантропонозды инфекциялық ауру. Ауылшаруашылық малдарының арасында
лептоспироз ең алғаш рет ірі мүйізді қарада, одан кейін басқа малдарда
анықталған. Кейінгі жылдарда лептоспирлер шошқада, қойда, жылқыда
анықталған.Лептоспирозбен түйе де сирек ауыратындығы белгілі.
Адам денсаулығына өте қауіпті болғанына қарамастан, Қазақстан
Республикасындағы ауылшаруашылық малдарындағы лептоспироз жеткілікті
зерттелмеген, тек республиканың кейбір аймақтарына ғана қамтыған жеке
зерттеулер жүргізілген. Осылай, 1980жылға дейін эпизоотологияны зерттеу
және лептоспирозбен күресу шаралары тек Оңтүстік-Қазақстан облысында ғана
жүргізілді [8,9]. Кейінгі жылдарда республиканың түрлі аймақтарында мал
лептоспирозының тарату мәселелері, табиғи-климаттық, этиологиялық
факторларға байланысты эпизоотикалық процестердің көрінуі және серологиялық
сараптаманы құрумен бірқатар зерттеушілер айналысқан [1, 10, 11, 12, 13].
Қазақстан территориясы аумағында жасалған мал лептоспирозымен күресу
туралы нұсқаулар ауруды сараптау және оған қатысты күресу шаралары маңызды
роль атқарса да, жалпы алғанда әсері күшті болмады, себебі Қазақстанның
бірде-бір облысында толық сауықтандыру болмады. Оған себеп сараптау
әдістерінің нашар жетілуі, түрлі факторларға байланысты эпизоотиялық
үрдістің көрінуінің жеткіліксіз зерттелмегендігі, әсерлі терапияның
болмауы. Лептоспироз табиғи-ошақты ауру болғандықтан, онымен күресу үшін
Қазақстанның кең территориясының жеке аумақтарындағы эпизоотиялық процестің
табиғи-климаттық ерекшеліктерін нақты анықтап алу керек. [14,15,16]
Жоғарыда айтылғанға байланысты, біз алдымызға төмендегідей мақсат
қойдық: Қазақстан территориясындағы мал және түйе лептоспирозының
індеттік ахуалын, балауын және күрес шараларын ұйымдастыру.
Бұл мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді алға қойдық:
- Б.К.Ильясов дайындаған нозогеографиялық картаға байланысты әртүрлі
жануарлар арасында лептоспироздардың эпизоотологиялық ахуалын оның ішінде
түйе лептоспирозына көңіл бөлу;
- Оңтүстік Қазақстан республикасы шаруашылықтарындағы жануарлар
лептоспирозының оның ішінде түйе лептоспирозының этиологиялық құрылымын
анықтау;
- Б.К.Ильясов, Т.И. Туғамбаев әдісімен дайындалған лептоспироздың
антигендік эритроцитарлық диагностикумымен түйе лептоспирозын анықтау
(экспресс – диагностика); [17,18,19]
- Лептоспирозға жұқпалы індетті ауруына шалдыққан жануарлардың
клиникалық белгілерін оның ішінде түйе лептоспирозының өту ерекшеліктерін
тексеру.
- Түйе лептоспирозына қарсы емдік және күрес шараларын жүргізу
Қорыта келгенде,жоғарыды аталған жұмыстың негізгі мақсаты жануарлар
лептоспирозын басқа әдістермен бірге серологиялық (ТЕГАР)реакциямен балау
жасап,лептоспироз індетін анықтау.
1. Негізгі бөлім
Әдебиетке шолу
1. Лептоспирозды зерттеу тарихы
Ең алғаш рет адамның бұрын белгісіз болған ауруының клиникалық
суреті 1886 ж. Вейлмен қоздырғышты анықтағанға дейін сипатталған болатын,
ал Васильев эпидемиологиялық зерттеулер жолымен оны катаралдық сары аурудан
дифференциалдады, соның нәтижесінде ауру Вейль – Васильев ауруы деген
атқа ие болды 1. Малдардың арасында ол алғаш рет иттерде ит сүзегі
немесе штуттгарттық ауру деген атпен сипатталған болатын.
Жаңа Орлеанда W. Wchuffner 2 сары безгек симптомымен көз жұмған
адамды аша отырып, бүйректерінің Левадити бойынша күміспен
импрегнацияланған кесулерінде спирохеттерді анықтады және оларды
Spir.interrogans деп атады (олардың сұрақ белгісіне ұқсауы себепті).
1914 ж. Инада, Хоки, Канеко және Ито 3 вейль сары ауруымен ауру
қанымен инфицизацияланған теңіз шошқасының бауырынан спирохеттерді
анықтады. Осындай спирохеттерді сары аурумен ауру адамдардың қанынан,
зәрінен және органдарынан анықтау оларды Вейль ауруын спецификалық
қоздырғышы ретінде есептеуге және бұл спирохетты Spirocheta
icterohaemorrhagie деп, ал ауруды иктеро – гемморрагиялық спирохетоз деп
атауға мүмкіндік берді. Бұл аурудың атауы – иктерогемоглобинурия – екі
басты сипатты көрсетеді: сары ауру (иктере) және қанды зәр
(гемоглобинурия). Бірінші орында сары ауру, ал екіншіде – қанды зәр тұр.
Шындығында, төменде көрінетіндей, кейді біз сары ауру жоқ, тек қанды зәр
ғана болатын ауру түрін кездестіреміз.
Кейінірек, бұл авторлардан тәуелсіз сары аурумен ауыратындарда
спирохета Уленгутпен және Фроммемен анықталған болатын [4.5.6.7.8.9.10].
Екі спирохетте бірі-бірімен және Spirocheta icterohaemorrhagie-мен бірдей
болып шықты.
Ветдәрігер-тәжірибеші Малахов В.Н. қызық тарихи анықтама ұсынды. Өткен
жүзжылдық соңғы үштен бірінде Орджоникидз аймағында қанды зәрмен, сары
аурумен жалғасқан және жергілікті жерде шафран атына ие болған ірі
мүйізді қараның ауруы кездескен. Соған қарамастан ол 1932 ж. дейін ешкіммен
сипатталмаған.[11,12,14,15]
Ауылшаруашылық малдарының арасында лептоспироз алғаш рет ірі мүйізді
қарада, одан кейін басқа малдарда анықталған, ал 1935 ж. Никольски С.Н,
Десятов.Ф.М. және Марченко.Г.Ф.-мен безгекпен, көрінетін шырышты қабықтың
сары ауруымен, гемоглобинуриямен сипатталатын өткір өтетін ауру ретінде
сипатталған. Бұзаулар да, үлкен малдар да ауырып жатты. Осы жылы ірі
мүйізді қараның лептоспирозды ауруы Михин Н.А. және Ажинов С.А.-мен
[16,17,18,19]сипатталған.
Кейінгі жылдары лептоспирлер шошқаларда, қойларда және аттарда
анықталған.
Солармен инфекция 1928 ж. пайда болған, бірақ пироплазмос есебіне
жатқан деген тұжырым айтылған. 1938 ж. инфекциялы сары ауру Кавказдың
солтүстік аймағының көптеген аудандарын тек ірі мүйізді қараны ғана емес,
сонымен қатар қойларды, ешкілерді, аттарды және басқа да үй жануарларын
зақымдай отырып, шарпыған болатын.
Кейіннен бұл ауру Украинада [20,21,22,23,24], Арменияда
[25,26,27,28,29,30], Ресейде – [31,32,33,34,35,36] сипатталған.
Шакарян Г.А. бірлесекен авторлармен бірге бұзауларда қанды зәр
Арменияда 1934 ж. байқалғанын хабарлайды. Авроров А.А., Земсков М.В.
Воронеж облысында иктерогемоглобинируяны сипаттады. Воронеж облысының
шаруашылықтарында бұзаулар мен қозылар арасында лептоспирозды аурулар
анықталған. Ауру 3 аптадан 5 айлық жастағы бұзауларды жаралады және
күрделі және жеңіл түрде өткен. Септеу 60% - ға дейін жеткен. Дорофеев
К.А. лептоспирозды Мәскеу облысында жасы үлкен ірі мүйізді қараның арасында
анықтады. Мамыр мен маусым аралығында шаруашылықта қанды зәр шығарған 2
ауру сиыр мен 11 бұзау анықталған. Екі сиыр да құлады, ал 5 бұзау сойылды.
[37,38,39,40]
Любашенко С.Я. , Аизатуллов М.И. және Степанов И.И. Татарстанда
жайлаудағы 2-7 айлық бұзаулар арасындағы ірі мүйізді қараның бірнеше
лептоспирозының толқуын сипаттайды. Сондай-ақ 1938-1939 жж. қыста мал
қорадағы орындарда ұстауда бұзаулар арасында кездейсоқ пайда болатын
жағдайлар тіркелген. Худайбердиев Н.Д. бір шаруашылықта аттарда, ал
екіншісінде 3 итте лептоспирозды сараптаған.
Малахов Ю.А. ойынша үй жануарларында лептоспироз иттердің инфекциялы
сары ауруы 41, иттердің штуттгартдық ауруы 42, ірі мүйізді қараның
иктерогемоглбинуриясы 1, 43 секілді бұрыннан белгілі болған аурулар болып
шықты. Бартошевич Е.Н. 6 хабарлауы бойынша неміс әдебиетінде сулы безгек
түріндегі лептоспироз сазды, құрбан болғанның, лайлының, далалы және сулы
безгек диагнозымен белгілі.
Паусниц және Любинский 44, Кате 45, Бриля 46, Отто Вернер 47,
Отто Гесс 48, Лобмаейр 49, Шульц 50, Вернер Д. 51 Силезияда,
Жоғарғы Баварияда, Саксонияда, Пруссияда, әсіресе Одер, Эльба, Дунай, Варта
және Висса өзендерінің алқабындағы күшті жауындардан кейін далалы немесе
лайлы безгектердің бірнеше жағдайын бақылаған. Катеның 52 хабарламасы
бойынша далалық безгектің кездейсоқ пайда болатын жағдайлары Германияның
эндемикалық орындарында жыл сайын, маусым мен қазан арасында кездеседі.
Солтүстік италияда бұл инфекция күріш даласының лептоспирозы
(безгек) 53 деген диагнозбен белгілі; Швецарияда – сапалы лептоспироз
54 немесе далалы безгек [55,56,57].
Голландияда далалы безгек жұғуының алғашқы табиғи жағдайы 1941 ж.
Белгілі 58, ал Данияда және Швецияда лептоспироз Sejro диагнозымен
сипатталған 59.
1922 ж. бастап америка әдебиетінде Ұлыбритания мен Норвегиядағы
[60,61,62,63,64,65] лептоспирозды инфекция жағдайлары сипатталған.
Солтүстік Америкада, Калифорнияда, Батыс Невадада ірі мүйізді
қараның иктерогемоглобинурия деп аталатын ауру анықталған. Ол
кезектесетін безгекпен, қанды зәрмен және сары аурумен жалғасады, өте өткір
өтеді.
Оңтүстік Америкада, Чилиде осыған ұқсас ауру жасы үлкен ірі мүйізді
қарада анықталған. Ауру чилиялық қанды зәр деп аталады. Жоғары
температурамен, қанды зәрмен, сары аурумен және жүйке жүйесін зақымдаумен
сипатталады. Өте өткір болады және жоғары өлімдікпен жалғасады.
Канадада, Солтүстік Африкада гемоглобинуриялық сары аурулы безгек
атымен дәл сол негізгі сипаттармен: қанды зәрмен, өткір және орташа өткір
түрде өтетін сары аурумен, өлім 5-тен 20% дейінгі сипаттармен сипатталатын
ірі мүйізді қараның ауруы сипатталады.[66,67,68,69,70]
Италияда, Аустралияда энтеротоксемиялық сары ауру деп аталатын ауру
ірі мүйізді қараның жастарын, әсіресе оның сүтті рационнан қатты жемге
көшуі кезінде жаралайды. Негізгі симптомдар – қанды зәр және сары ауру.
Кейінгі жылдарда ірі мүйізді қараның лептоспирозы 112 Аустралияда
(1942), АҚШ-та (1943-1944), Аргентинада (1947), Канадада (1952),
Ұлыбританияда (1949), Жаңа Зеландияда (1954), Швецарияда (1953), Турцияда
(1950), Болгарияда (1946), Югославияда (1953), Венгрияда (1951), Алжирде
(1949) және Тунисте (1951) ресми түрде тіркелген.
Хабарламадан белгілі болғандай, Қазақстанда лептоспироздар алғаш рет
1929 ж. Саватаев Н.И. – мен анықталған. 1929 ж. күзде Жамбыл облысының Шу
станциясында Түркістан – Сібір магистралін салатын құрылысшылар арасында
100 адамды қамтыған иктерогеморрагиялық лептоспироз толқуы байқалған.
Саватаев Н.И. аурулардың қаны мен зәрінде және реконвалиценттерде
L.icterohaemorrhagiae анықтады. [71,72,73,74,75]
Алматы қаласында алғашқы лептоспироз толқуын Крепкогорская Т.А. 1936
ж. бақылады: қазан мен желтоқсан аралығында 61 ауру, 1937 ж. – 36 62,
Крепкогорская Т.А. – мен 1941 ж. Карсакпайда лептоспирозды инфекция толқуы
орнатылған; Семейде, Өскеменде, Талғарда, Шымкентте – 1942 ж. 1942 ж.
Қызылордада салыстырмалы үлкен толқу байқалған. Жергілікті дәрігер Зак-
Ленскидің деректері бойынша алғашы аурулар қыркүйекте анықталған, максимум
қарашада, толқу соңы – желтоқсанда анықталған 63.
Ірі мүйізді қара лептоспирозының қоздырғыштары 1942ж. Батыс Қазақстан
облысына әкелінген малмен бірге келген. Ірі мүйізді қарада ауру облыстың
барлық аудандарында тіркелген, қойларда – 10 ауданда. Біркелкі жағдайларда
лептоспироз шошқаларда, аттарда және түйелерде анықталған 8. Сонымен
қатар, осы облыста Шапиро Д.М.-мен ірі мүйізді қара, аттар және түйелер
арасында серологиялық және бактериологиялық әдіспен орнатылған.
Қоздырғыштар L.Kazachstanica I және L.Kazachstanica IІ болып
шықты.[76,77,78,79,80]
1.2 Ауылшаруашылық және үй жануарларының этиологиялық құрылым
лептоспирозы.
Ресейде алғашқы рет лептоспироз қоздырғышы Мәскеу облысындағы
Белгород уезінде науқас жануардың қанында С.И.Тарасовпен Эпштейндер
анықтаған. С.И.Тарасов анықтаған спирохетті L. grippotyphosa деп атаған.
1929 жылы В.И. Треских ұқсас лептоспираларды – Дмитр штамм-ды Мәскеу
облысы Дмитр уезінде үш науқастың қанында тапқан.
Соңғы жұмыстар дәлелденгендей, Ресейде иктерогеморрагия бір-біріне
сәйкес емес антигендік қасиеттері бар лептоспираның бірнеше түрімен
қоздырылады. -ІІ түрдегі лептоспирамен және Перелицин штамы, Каширский
штамы ерекшеленеді. Қиыр Шығыстағы иктерогеморрагиямен ауырған науқастың
қанынан анықталған соңғы штамм, шет елдік төбет L. Canicola штамына сәйкес
болып шықты. [81,82,83,84,85]
В.И.Терских 121 штамның егжей-тегжей серологиялық зерттеудің
негізінде, оның 110 1929-1940 ж.ж аралығында адамдармен жануарлардан
алынған болатын, КСРО аумағында лептоспироз алты түрлі серологиялық
лепетоспира арқылы қоздырылады деген түйінге келген. Олар: L.
grippotyphosa, Дмитр штамы, Моняк штамы, Перепелицин штамы, Кашир
штамы, Крисиный 41 штамы және L.akjami B штамы.
Шюффнер дербес 19 түрлі лептоспираларды көрсеткен. Олардың тең
жартысы сары ауру емес науқас түрлерін қоздыра алады.
Қазіргі уақытта барлық белгіленген лептоспироларды екі түрге
топтастыруға болады: патогендік-L. Interogans және патогенсіз(сапрофиттік)
– L.biflexa. Патогендік лептоспиралардың топтастыру негізіне олардың
антигендік құрылымы қойылған.Осы қасиетке байланысты лептоспироз
қоздырғыштары серологиялық түрлерге, серотүрлерге бөлінеді. Жақын
серотүрлер серологиялық топтарға біріктірілген.
Лептоспира – сапрофиттер еркін тіршіліктер деп те аталады. ТМД
әдебиетінде судан бөлінетін патогендік лептоспиралар туралы екі хабарлама
бар. Алматыда Крепогорская құдық суынан бастапқы L.icterohaemorrhagiae
лептоспирасын тапса, Ростов облысында Каменецкая L.grippotyphosa тең штамы
анықталды.
Шет елде 1924 жылы жұқпалы сары ауру лап еткен кезде
L.icterohaemorrhagiae түрінің спирохеті дымқыл шахта едендерімен қабырға
кірлерінде табылды.[86,87,88,89,90]
Лептоспиралар топтастыруымен Wolf пен Broon жеке штамдардың
антигендік айырмашылық негізінде ұсынып, 34 серотүрмен 12 серологиялық
топтарды суреттеп берген. 1966 жылы ВОЗ ғылыми топтың жариялаған тізімі
бойынша 18 серологиялық топқа бөлінген 124 патогендік лептоспиралар
серонұсқаны құрады.
Қазіргі уақытта патогендік лептоспиралар түрі 202 серонұсқа құрайды.
Олар өздерінің антигендік туыстығына байланысты 23 серологиялық топтарға
біріктірілген. Әрине, серонұсқа мен лептоспиралар серотоптары жаңа
штамдардың сәйкестендіруіне, анықталуына байланысты көбейе береді. Мысалы,
1934 жылдан 1988 жылға дейін серонұсқалар 34-тен 202 –ге өссе, серотоптар
12-ден 23-ке дейін көтерілді. Лептоспирозаның этиологиялық құрылымының сан
алуан түрлері әлемнің кез-келген жерлерінде анықталып отыр.[91,92,93,94,95]
Мүйізді ірі қараның қан сарысуы қосылған серологиялық өзара әрекеттесу
кезінде лептоспиралардың келесі серологиялық түрлерінен жағымды нәтижелер
шықты: Жаңа Зеландияда–L.pomona, L.icterohaemorrhagiae мен L. Mits;
Шығыс Швейцарияда –L.sejro, L.saxkosbing, L.icterohaemorrhagiae,
Lballum; Германияда - L sejro, L.grippotyphosa, L australis мен
L.icterohaemorrhagiae; Данияда – L sejro; Италияда L.icterohaemorrhagiae
мен L.pomona; Израильде- L.canocola; Жапонияда- L. Hebdomadis, L.
Icterohaemorrhagiae, L autumnalis, L australis ; Тунисде- L.grippotyphosa.
АҚШ-та алғашқы рет мүйізден ірі қараның сүтінің лептоспирозасында
лептоспир штамы анықталды. Австралиядағы бұзаулардан алынған лептоспираның
екі штамының (А10 және А1633) серологиялық қасиеттерін L.pomona
серологиялық қасиеттермен салыстырған Simmons, Lawrence мен Fordes
екі штамының L.pomona мен сәйкес екенін анықтаған. [96,97,98,99,100]
Лептоспирозаның этиологиялық әсерлері Ұлыбританияда, Венгрияда,
Францияда, Жаңа Зиландияда, Израильде, Болгарияда сипатталған.
Лептоспиралардың едәуір айналуы АҚШ шаруашылығында байқалған.
Лептоспирозаның өршуі Оңтүстік Америкада анықталған.
Лептоспиралардың серологиялық нұсқауларының көптеген түрлерін Оңтүстік
және Солтүстік Қытайдың шет аймақтарында байқауға болады. Зимбабвенің әр
түрлі шет аймақтарында тексерілген 9-дан 39% мүйізді ірі қараның қаң
сарысуында РМАЛ-да лептоспираның 18 штамы оң нәтижеде өзара
әрекеттеседі.[101,102,103]
Ара араларында, Цейлон мен Тайландта мүйізді ірі қарадан, Батыс
Малайзияның жұқпалы жануарларынан лептоспиралардың бөлінгені туралы
оқиғалар белгілі. Соңғы онжылдыққа дейін әлемнің әр түкпірінде жаңа
серотоптармен серонұсқаларының ашылуы жалғасуда.
Grippotyphosa серотобына жататын лептоспираның жаңа серонұсқасы
лептоспирозамен ауыратын әйелдердің қанынан табылған. 1962-1964 ж.ж Қытайда
лептиспирозамен ауыратындардың қанынан Hebdomadis серотобына жататын Junnan
жаңа серонұсқасының 2 штамы анықталған.
Қытайдың Оңтүстік шет аймағында тағы да жаңа сератобымен 17 жаңа
серанұсқасы, оның ішінде nanla сератобының Autunalis мен Manzhuang
Hebdomadis сератобы ашылды.Осы штамм қоздырған адамдардың 6 науқасқа
шалдыққан оқиғасы тіркелді. Әр түрлі аймақтармен фермаларда жануарлардың
жұқпалдығы о мен 44,8% аралығында қалыптасып отыр.[104,105,106]
Батыс Малайзия фермаларын тексеру кезінде Canicola, Australis,
Savanica, Ballum, Pomona, Harido серотобының штамдарымен қоса бұрын сонды
белгісіз Unipertoma серовары анықталды. Андхра-Прадеш штатында (Үндістан)
анықталған лептоспир штаммалары Icterohaemorrhagiae мен Tarassovi
серотоптарына жатқызылды. Куба аумағындағы бүкіл сиырлар мен сұр
егеуқұйрықтан алынған штамдар Canicola серотобына жатқызылған, ал доңыз,
сұр егеуқұйрықпен үй тышқанынан L.pomona-ға жатқызылды.
ТМД ғалымдары адамдар мен жануарлар арасында кең тараған бірнеше ауыр
науқастардың лептоспироздың этиологияны шешу мақсатында ірі зерттеулер
жүргізді. Ресей, Молдавия, Дагестан, Әзербайжан, Қырғызстан және Тәжікстан
жануарларының лептоспироз этиологиялық құрылымы сипатталды.
Қазақстанда лептоспироздың алғашқы зерттеулері Бартошевич Е.Н есімімен
байланысты. Ол 1938 жылы лептоспироздың өршуін Алатау бөктерінде зерттеген.
60-70 ж.ж лептоспирозаның этиологиясымен таралуы туралы көптеген зерттеу
жұмыстары өткізілген.[107,108,109]
1945 жылы Крепкогорская Т.А мүйізді ірі қарада L. Kazachstanica І мен
ІІ қарсы денелер тапқан. Кирпичев А.Ф мен Шатров А.П көрсеткендей Батыс
Қазақстанда мүйізді ірі қараның лептоспирозасын қоздыратын серологиялық
түрдегі І - L.icterohaemorrhagiae. 760 жануарды тексергенде
лептоспираларға қарсы телімділік денелер бар екені анықталған. Оның ішінде
Қазақстандық І -21жануарда, Қазақстандық ІІ-35, Моняков-4 бас мүйізді ірі
қарадан анықтаған. [110,111]
Дегенменде Қазақстанның әр түрлі аймақтарында жануарлардың
этиологиялық құрылым лептоспирозасының таралуы толық зерттелмеген. Әр түрлі
серотоптармен қоздырылған науқас түрлері клиникалық жағдайда бірыңғай ма,
жоқ әр түрлі ме, нақтылық жоқ.
1.3 Жануарлардағы лептоспироз ауруы кезіндегі эпизотикалық процестің
жүруі
Лептоспироз ауруынан жануарлардың бір бөлігі қырылады, сүті азаяды,
терісі бұзылады, арықтайды, сауықтыру, емдеу-профилактикалық, диагностика
жасау зкономикалық үлкен шығын әкеледі.
Бұл аурудың көп жайылған ошағы ТМД-ның Оңтүстік аумақтары.
Лептоспироздың ең қауіпті сипат алған жері бірінші орында Солтүстік Кавказ
аумағы, одан кейінгі орындарда ТМД-ның орталық және Солтүстік аймақтары.
Аурудың сипаттары Солтүстік Кавказ аумағында және ТМД-ның бірнеше Оңтүстік
аймақтарында байқалғанымен негізінен ірі ауру ошақтарының пайда болуы
көктем, жаз, күз мезгілінде болады.
Лептоспироз кезінде эпизоотикалық процесс тұрақты болмайды, ол
негізінен сол елдердегі, географиялық аймақтардағы қоздырғыштардың, жұғу
механизміне байланысты. Сондықтан тұрғындар мен жануарларға таралуында
айырмашылық болады.
Татарстанда, Алтай өлкесінде және Ресейдің Мәскеу, Жаңасібір
облыстарында 1939-1941 жылдар аралығында лептоспирозбен ауырған 1865 ірі
қара тіркелген. [112,113]
Әзірбайжанда, 1948 жылы Сталин колхозында ақпан айы мен маусым айлары
арасында жұмысшы өгіздердің лептоспирозбен ауырғаны тіркелген. Бес айдың
ішінде, ауырған 250 бас ірі қараның 80% өлген.
Армениядағы ірі қараның лептоспирозбен ауырғанын талдау кезінде жас
төлдің 84,3 %-ның, үлкен жануарлардың 83-нын ауруы жасырын түрде өткені
анықталды.
Приморск өлкесінде қандағы күкіртті зерттеу кезінде 644 ірі қараның
36% оң нәтиже көрсеткен. Оң нәтиже көркеткен 237 қанның 57% пайызы
күкіртектер тобына оң нәтиже көрсеткен.
Жұқпалы лептоспироздың пайда болуы туралы Солтүстік-Осетияда,
Украйнада, Ульяновскіде, Тулада, Ақтөбеде, Луганскіде, Қырымда, Орынборда,
Иркутскіде, Шитомирде; Башқұртстанда, Литва облыстарында, Қырғыстанда,
Ичкерия республикасында деген ақпар хабарлаған.
Жұқпалы лептоспироз індеті тараған ошақтардағы ірі қара мен қойлардан
бөлек тексерілген жылқылар ауырмаған, бірақ 38% пайызы 1: 1000 титрында
оң нәтиже берген.[114]
Лептоспироздың Белоруссияда кең таралуын Андросов В.А анықтаған кезде,
аурудың жасырын түрде кең таралу тенденциясын байқаған, ал клиникалық
таралу формасы азайған. Жануарларда иктерогеморрагиялық лептоспираның
белсенді індет таратуы дәлелденді.
Воронеж облысының шошқа бордақылау комплексінде лептоспироздың Ротона
серотобына жататын лептоспирадан таралуы зерттелген. Зерттелген шошқалардың
94,67% пайызында лептоспираның эталондық штаммасында антидене байқалса, ал
7,01 % пайызы жануарлардың несебінде табылған.
Дидовец С.Р-дың мәлімдеуінше Украйнада ірі қара мен шошқалардың тек
1%пайызы ғана лептоспирозбен ауырған. Соңғы жылдарда ірі қараның
лептоспирозбен 20-30, шошқаның 30-40 қолайсыз пункттері тіркелген. Ірі
қараның 600-900 басы ауырса, шошқалардан 3,3-3,8 мың бас ауырған.
Чуваштарда 1971-1980 жылдар аралығында шошқалардан зерттеу үшін
алынған 33 558 қанның сарысуынан 2,22% пайызы ауруға оң нәтиже көрсеткен.
Ал шошқалардың зәріндегі оң нәтижедегі РМА микроскопта 2-10 лептоспира
байқалған.[115,116,117]
Эстонияда аурудың жұқпалылығы тең болып ірі қара мен шошқаларда 0,21%
пайызды құраған. Ауылшаруашылығындағы жануарлардың ішінде лептоспироз
жасырын түрде өрбиді. Тек кейбір жағдайларда ғана шошқалардың іш
тастауымен, бұзаулардың сары аурумен ауырғаны тіркелген. Жылқылардың 1,47%
пайызы L.pomonaмен оң нәтиже көрсеткен. Қойлардың лертоспирозбен ауруы
республикада тіркелмеген.
Шошқалардың лептоспирозы Тәжікістанның 10 ауданындағы 13 пункітінде
1973-1980 жылдар аралығында тіркелген. Сегіз жыл ішінде РМАЛ-да 20575
шошқадан алынған сарысу анализінде 16,6% пайызы нәтиже көрсеткен.
Таймырдағы серологиялық зерттеу кезінде 401 ірі қарадан алынған қан
сарысуында лептоспираға қарсы әртүрлі серологиялық топтардың антителалары
байқалған, пайызға шаққанда 43,6%+-2,4%, ал 349 шошқада 27,9%+-2,2, бұл
салыстырмалы түрде солтүстік бұғыларынан 5 және 3 есе көп.
Забайкаленің 13 ауданындағы 18 шаруашылығында жануарларда
лептоспираға антиденелер табылған. Жануарлардан алынған қан сарысу
анализінде \РМА\ ірі қарада 103 (21,5%), шошқада 57 (26,8%), қойларда 5
(7,5%) оң нәтиже көрсеткен. Ал жылқыларда лептоспироз байқалмаған.
Лептоспироздың ең басты айырмашылығы аурудың симптом формаларының
білінбей таралуы. Ең жиі кездесетін түрі: иммундық субинфекция, ол қан
сарысуында спецификалық антидене ретінде ешқандай ашық түрде емес,
морфологиялық, гемотологиялық және биохимиялық өзгеріске ұшырамай
байқалады. Аурудың бұл түрі негізінен ветеринар-санитарлық іс шаралар өз
деңгейінде болатын асыл-тұқымды шаруашылықтарда байқалады.
Қазақстандағы серологиялық зерттеу нәтижесі бойынша екі өркешті
түйелерде лептоспирозда тудыратын лептоспира Қазақстандық 1 және
Қазақстандық 2 болып табылады.
Шапиро Д.М-нің мәліметі бойынша лептоспироз орын алған аудандағы
зерттеу кезінде 6 ірі қарада, 7 жылқыда, 11 түйеде Қазақстандық 2
штаммаларын қанда, ыдырау мен ерітуге оң нәтиже беретін спецификалық
антидене табылған.
Індет таралу кезінде 140 бас ірі қара зерттелген. Өлеңті аймағында қан
егу жұмысы мен 140 қан сарысуы алынған. Оның нәтижесінде 8 сарысуда L
Қазақстандық антидене, 9 сарысуда L Қазақстандық және екіншісінде L.
Vitilina; L.Monjakov табылған. Ауру жұғуы ірі қарада 15% пайызды құрады.
Батыс Қазақстан облысындағы лептоспирозға бейімділік ірі қараның жас
төлдеріне 42% пайыз, үлкен ірі қарада16-18% пайыз, қойларда 5-12% пайыз
болады. Ауырғандардың өлімге душар болуы ірі қарада 40-60%, қойларда 100%
пайыз.
1976-1978 жылдар аралығында іш тастаған 6383 сиыр мен тайыншалардан
лептоспирозға зерттеуге қан үлгісі алынды. 6,8% пайызында L. grippotyphosa
JS қоздырғышы табылды. 1979-1980 жылдары Жаңа Зиландияда кең таралған
pomona сералық лептоспираларға РМАЛ сарысу алу арқылы зерттеу жасалған.
Зерттелген 951 жануарлардың тек 23 де (4%) ғана L.pomonaға антиденелер
табылған. Жүргізілген зерттеулер Таранаки ауданында аурудың бірең-сараң
жұққанын көрсетті.
Британдық Колумбиядан Канададағы РМАЛ-ға зерттеуге алынған сарысу
антиген L.pomona серовары 10% және hapdio-0,4% пайыз оң нәтиже көрсеткен.
АҚШ-тан импортталған 120 қозының сарысу құрамы оң нәтиже беретін
агглютині бар L.pomona, hapdio, grippotyphosa тиісінше1,7%, 61,7 % және
59,1% пайызды құраған.
Шетелдердегі 1980-1986 жылдар аралығында лептоспироз инфекциясы
шошқаларда тіркелген, ФРГ-да Солтүстік Ирландияда және Айова штатында.
Испанияда 1970-1986 жылдар аралығында 973 қойдың түсік тастауы, 262
ешкінің түсік тастауы зерттелген. Олардың 1,7 және 2,6 пайызы лептоспиродан
болған, негізінен pomona сероварынан 11 отар қойдың 64,7% пайызы, ешкінің
75% одан сәл аз пропорцияда Sejro (3 отар қойдың 17,6%) және бір топ
ешкінің 12,5% пайызы Ictepohacmorrhagiае серворымен (2-11,7% және 1-12,5%)
және grippotyphosа 1 отардағы қойда (5,8%) Түсік тастаған қойлар мен
ешкілерде 7-21 күн аралығында оң нәтиже көрсеткен реакция 1: 200 ден 1:1280
аралығында болды.[118]
Канадада анықталғандай Онтарио аймағында жылқылар арасында кең тараған
Bratislava серовары түсіктің себебі болып табылмайды.
Грецияда да шошқаларды алдын-ала тексеру кезінде лептоспироз
анықталған.
Испанияда 28 ірі шошқа фермаларының аумағында лептоспирозға зерттеу
жүргізіледі. Шошқалардың 10,56% пайызы Ictepohacmorrhagiае түріне оң нәтиже
көрсетті, ол барлық тексерілген фермалардың 39,28% - ын құрады. Тиісінше
басқа да түрлері анықталды. L.pomona(6,53%), Castellenis (1,15%),
Sejro(7,15%), grippotyphosa (0,96%), australis (90,38%), Hebdomalis(0,19%)
және Ictepohacmorrhagiае (0,19%).
Сонымен лептоспироздың адамдар мен жануарлар арасында таралуын талдай
келе анық географиялық таралу ареалы әлем мен ТМД елдерінде өте ауқымды
екенін байқаймыз.
Отандық және шетелдік авторлар бірнеше жылдық бақылау барысында
лептоспироздың адамдар мен жануарлар арасында кең етек жаюы жауын-шашын
мол жылдары болатынына тоқталды. Эпидемияның метеорологиялық жағдайларда
(жауын-шашын, температура, ашық күндері) жүруі тексерілді, қандай да бір
заңдылық болмағанымен, аурудың көбеюі жауын-шашынның молдығынан болатыны
дәлелденді. Мысалы 1931 жылы Мәскеу облысындағы Яхрома өзенінің батпақты
аймағын құрғатқанда ауру күрт төмендесе, 1935 жылғы мол жауын-шашыннан
қайта көбейген.
Башқұртстанда 1942-1943 жылдың маусым-шілде айларында лептоспироз
тіркелген. Адамдар арасында ауру тіркелген кезде жануарлар арасында ірі
қарада да лептоспироз байқалған.
Айрықша маңызы бар хабар: 1937-1939 жылдардың жазында(маусым-қыркүйек)
айларында Ростов облысында адамдар арасында жаппай таралған лептоспироз
ірі қара ішінде індет ретінде жаппай таралуы. Микробиологиялық зерттеу
көрсеткендей бұл лептоспираны тудырған L.grippotyphosa серологиясы болған.
Осыған ұқсас жұқпалы сары аурудың эпидемиясы адамдар мен ірі қара малында
1944 жылдың жазында байқалған.
Мәскеу облысының ірі қара шаруашылықтарындағы лептоспироздың маусымдық
байқалуына талдау жасаған Любашенко С.Я бұл аурудың ешқандай заңдылықтары
болмаса да, көптеген жағдайлар маусым мен қараша айларында тіркелгенін
айтады. Бұл мәлімет ТМД-ның басқа да географиялық аймақтарында ірі
қараның лептоспирозын зерттеген басқа да зерттеушілердің мәліметімен сай
келеді. Бірақ та Любашенко С.Я лептоспироздың маусымдық ауру екенін,
көптеген індеттің таралу уақыты мамыр мен қараша айларының арасы екенін
мәлімдейді. Дукалов И.А. лептоспироздың негізгі белең алуы Ростов
облысында сәуір мен қыркүйек айларында болатынын айтады.
Алехин В.А. мен Буткин Е.И бақылау жүргізгенде Воронет облысында
лептоспироз мамыр мен қараша айларында көп байқалған, бұл автордың
пікірінше метерологиялық жағдайларға байланысты, ал Батыс Қазақстан
облысында мамыр- маусым айларында көп байқалған.
Бірақ та Өзбекстанда зерттеу жүргізген біраз зерттеушілер бұған
қарама-қайшы пікір айтады, атап айтқанда Құдайбердиев Н.Д ол жакта
лептоспироз жылдың қай мезгілінде болмасын байқалып, маусымнан бастап қазан
айына дейін созылады дейді. Ал Газарян В.С болса Арменияда лептоспироз ірі
қарада көктем-жаз айларында көп болатынын, бірақ күз-қыс айларында да
байқалғанын айтады. Ал Дағыстанда лептоспироз бүкіл жыл бойы кездесетінін
мәлімдеді. Азербайжанның ойпатты аудандарында аурудың белең алуы көктем,
күз айларында болса, ал таулы аудандарда жаз айларында тіркелген. [119]
Австралиядағы табынды лептоспирозға серологиялық реакция бойынша
анықтау кезінде климат жағдайы, жердің құрамы және жануарлардың түріне
ескеру жасалады. Pomona және Hardio лептоспирасы кей кездерде ұқсас болып
57% әртүрлі географиялық аудандарда анықталған. L.pomona сероварына
қолайлы экологиялық фактор салыстырмалы ылғалдың төмен болуы, балшықты
топырақтың көп болуы және де жабайы шошқаның болуы мен аймақтағы
максимальды орта температура екені анықталған. Ал Hardio сероварынан
туындайтын лептоспироз жануарлар арасында жаңбырдан кейін көп таралады
және де су деңгейі жоғары, тұзды топырақты фермаларда 18%, ал
топырағында тұзы аз су деңгейі төмен фермаларда 7%.
Жауын-шашынның мол болуы лептоспироз індетін шығуына себеп болады.
Бұл пікірді Kmete E, Bacosh M жауын-шашын аз болған жылдағы
лептоспироздың да аз болуын бақылаған, салыстырмалы түрде анықтаған.
Ылғалдылығы жоғары интразоналық ландшафтар лептоспироздың табиғи ошағына
өте қолайлы жағдай жасайды. Айова штатындағы лептоспироз ошағынан кейін
өзендегі су құрамын тексергенде NH3, В11, В12 витаминдер және басқа да рН
6,9-7,5 заттерілер лептоспираның көбеюіне қолайлы болған.
Ал аурудың табиғи ошағының қалыптасуына негізгі сілтеме топырақтың
қышқылдануынан жасалады. Лептоспироз ауруының ошағының аз болуын
топырақтағы рН деңгейінің төмен болуымен байланыстырады.
Табиғаттағы инфекциялық сарыаурудың қоздырғыш қорламасы болып
көптеген жағдайда аурудың ашық формасы немесе бұрын ауырған жануардың
өзі болып табылады. Андреев К.П-тің тәжірибесі көрсеткендей ауру
жануарлардың несебі мен тезегі арқылы жайылымдардың, суаттардың былғануы
арқылы жұғады. Андреев К.П. тәжірибесінде эксперименттік жолмен ауру
жануарлардың несебі арқылы бұзауларға жұғу контактісін дәлелдеген. Бұл
тәжірибе оған және де басқаларға да инфекциялық сарыаурудың жұғымталдық
ауру екеніне, оның жанасу арқылы тарауы күмәнсіз екеніне көз жеткізді.
Суат басында ауру жануарлармен жанасудан кейін табында лептоспироздың
ошағы пайда болғаны байқалған жағдайлар кездескен.
Сахалин аралында аурудың қорламасын анықтау үшін 238 итке (30,2%),
248 егеуқұйрыққа (4,8%), 155 шошқаға (21,9%) және 1253 ірі қараға (19,1%
серологиялық зерттеу жүргізілді. Жергілікті адамдар шомылған иттерден
егеуқұйрықтардан бөлінген штаммалар canіcola лептоспирасына пара-пар болып
шықты.
Ростов облысында лептоспироздың ошағы екі типтік жолмен таралуы
туралы мәлімет бар: 1) кеміргіштердің қатысуынсыз ауылшаруашылық
жануарлардың тарату нәтижесінде пайда болуы, 2) Табиғи қорлама инфекциясын
жұқтырушы тышқан тектес кеміргіштер арқылы.
Болгариядағы шошқа өсіру комплекстерінде ең басты лептоспироз
таратушы болып лептоспирасы бар шошқалар, ал азғана көлемде су, жем екені
анықтаған.
Лептоспирозбен ауыратын және экспериментті түрде лептоспира
жұққызылған тұқымдық аталықтың шәуетін тексергенде аралас шәуеттегі
лептоспираның шәуеті лептоспираның зардабы ұзақ сақталатыны анықтады. Автор
бұл жерде ұрықтандыру кезінде лептоспирамен ластанған шәуеттен жан-
жануарларға ауру жұғу мүмкіндігін айтады.
Канадада зерттеушілер L.Hardio лептоспирасын көбінесе таратушы
өгізші-бұқашықтар екенін анықтаған.
Лептоспироз бөлетін ауру жануарлардың несебі арқылы қаншама кеңістікке
топыраққа таралуын жұғу нүктелерінің көлемінің маңызы жайлы Литвген В.Ю
жазған.
Топырақ үлгілерін зерттеген кезде, лептоспираны несеп арқылы
топырақтың беткі сантиметрлерінде 97% пайызы 10 күнге дейін сақталатынын
анықталған. Егер де тек қана дала тышқандарының өзі күніне 100 млн
лептоспира бөлетінін ойласақ бұл өте қорқынышты мағынаға ие болады. Сұр
егеуқұйрықтарда лептоспираның максимальді ұзақтығы 180 күнге дейін
созылған. Лептоспираның ең үлкені таралуы сұр егеуқұйрықтарда болады.
Зерттеушілердің көбінің пікірі бойынша адамдар арасындағы лептоспироз
кәсіптік ауру болып табылады. Ленинградта лептоспироз вивария мен
питалниктердегі жұмысшылардан анықталса, ал Саратова ветеринарлар мен ит
бағушылардан табылған. "Водоканал" тресті мен арнайы қаланы тазалайтын
автошаруашылықтың жұмысшыларын зерттеген кезде РМАЛ талдауына 20,5% пайыз
адамның оң нәтижелі 1:100 ден 1:800 деңгейіндегі ауру байқалған. Прилорск
өлкесінің тұрғындарының 7,8% да лептоспираға қарсы антидененің 10 серотобы
анықталған: ет комбинатының жұмысшыларында - 17%, күріш өсірушілерде - 11%,
малшыларда - 10%, және механизаторларда - 6% пайыз. Авторлардың пікірінше
адамдардың арасында лептоспироздың жайылуына мол жауынды ыстық муссондық
климат, өзендердің көптігі және суармалы каналдардың көптігі тікелей әсер
етеді.
Жануарлар арасындағы аурудың жайылуымен адамдардың ауруы арасындағы
байланысты көптеген зерттеушілер зерттеді. Барлық 9 жағдайда да адамдардағы
лептоспироз Crau A; Farrus М; Montaner Y көрсеткендей олардың тікелей
мамандығына байланысты, ал инфекциялық жұғу су арқылы болған. Адамдардың
арасында басты ауру таратушы болып сұр егеуқұйрықтарды, үй тышқанын, үй
жануарларын және ауылшаруашылық жануарларын айтуға болады. Иттер де
лептоспираның қорламасы мен таратушысы болып табылады.
Тышқан тектес кеміргіштер мен мүйізді ірі қара малының арасындағы
байланыс ауру ошағы таралған табиғи аймақтың көк шөбімен қоректендіргенде
жұғады.
Лептоспираны ең көп таратушы болып кеміргіштер есептеледі: үй тышқаны,
сұр егеуқұйрық, орман тышқаны, су қосаяғы, нутрия және жертесер тышқандар.
Айрықша орынды кең таралуына байланысты сұр егеуқұйрықтар алады. Инфекция
ошағындағы індеттік процессті жою үшін сұр егеуқұйрықтардың санын азайту
керек. (РМАЛ)дің мәліметі бойынша Сырдария өзенінің аңғарындағы кірпілердің
55% ауру жұқтырғаны анықталған. Жануарлардың әр түрлі 13 түрінде 8,5%
лептоспироз байқалған: Африка жирафтарында, Қырғызстанда барлық
ауылшаруашылығы жануарлары мен иттерде. Ашық суат көздері - инфекцияның
басты таратушысы болып табылады.
Лептоспирозбен аурудың жоғары сатысы (46%)ға дейін, лептоспираның уй
жануарларынан, барлық ауыл шаруашылық малынан, сойылған малдан бөлінуінен
болатыны дәлелденген. Бірінші рет құндыздарда лептоспироз байқалған.
Дағыстанда дені сау мүйізді ірі қара малы мен шошқалардың лептоспира тасушы
болуы мүмкіндігі анықталған.
Адамдардан алынған қан сарысуының құрамында негізінен Australis
grippotyposa серотобына жататын антиденелер құраған. Бұғы, елік,
арқарлардан алынған қан сарысуында да лептоспираға антиденелер табылған.
Адамдардың арасында лептоспироздың өршуі негізінен соның алдында болып
өткен ауылшаруашылық малының өте үлкен індетінен кейін болады.
Солтүстік Қазақстан облысының далалық аудандарында адамдардың
лептоспирозбен ауруымен қатар, ірі мүйізді қара малының иктерогеморрагиялық
лептоспирозбен ауырғаны да байқалған. Францияда адамдар мен жануарлардың
заманауи эпидемиялық сипат алғаны туралы мәлімет бар. Ұлыбританияда
тотықұстардан инфекция жұқтырып лептоспирозбен ауырған адамда тіркелген.
1.4 Жануарлардың лептоспироз кезіндегі патологиялық өзгерістер мен
клиникалық сипаттамасы
Әр түрлі туындыгерлермен мал дәрігерлердің бақылаулары көрсеткендей,
лептоспирозамен науқастану оқиғалары 5-13 және одан да ұзақ тәуліктер
аралығында пайда болады. Осы мерзімге қарай инкубациялық уақыттың ұзақтығы
айтыла бастаған. Осылайша, Михин.Н.А оны 5-13күнге теңейді, Кузнецова А.М 8-
12-ге, Земсков М.В, Авраров А.А 6-12-ге. Жалпы инкубациялық уақыт орта
есеппен бір аптадан үш аптаға дейін созылуы мүмкін. Ботаның бастапқы кезде
дене қызуы 40,5-41º С-ге көтеріліп 2-4 тәулікке дейін сақталады. Сары ауру
пайда болған кезде ол қалыпты жағдайға түседі. Түйенің қызуы сәл төмендеу-
40ºС дейін. Төлдердің дене қызуының 41ºС дейін көтерілгенін байқаған.
Клиникалық қасиеттер пайда болысымен 2-3 күннен кейін ол жоғалған. Қызбаның
осы түрін Шакарян Г.А мен Агоронян бақылап, ол қанды зәр пайда болған кезде
жойылып, бүкіл ауырған кезде бір қалыпта сақталатынын анықтаған.
Түйе лептоспирозасымен ауырғанда қанды зәр оның негізгі қасиеті болып
табылады. Алайда, кейбір жануарлар симптомсыз, қанды зәрсіз де ауыра
береді. Кейде гемоглобинурия ½ тәулік ғана созылып, іссіз жоғалады да, оны
байқау мүмкін болмай қалады. Көптеген жағдайда түйелердің лептоспирозасында
тікелей емес билирубин өте жылдам өседі де, ұлпада қалып, оны сары түске
бояйды. Сонымен, аурудың екінші белгісі пайда болады. Ол сары ауру
билирубин саны эритроцит күйреулеріне тең өспейді. Ол белгілі бір шектеуге
жетіп, қанды зәр тоқтағанда тез жойылады. Билирубинемия ұзақтығы 3-6
тәулікке тең.
Сары аурусыз, тек ғана қанды зәрмен өткен лептоспирозды Земсков М.В
мен Авраров А.А Воронеж облысында, ал Дорофеев К.А Мәскеу облысында
байқаған. Сары ауру бояуының ұзақтығы сан алуан, және де ол аурудың қалай
өтуіне байланысты. Сауығып кеткен жағдайда ол қанды зәрмен бірге 5-7,
немесе 9-шы тәулігінде жоғалады. Коньюнктивит жағдайында жануарлар жарықтан
қорқып, көздерін сәл жабады, немесе мүлдем ашпайды. Мұрын қуысын тексерген
кезде кейде кілегейлі –іріңді ағыс пайда болады. Кейбір кезде некроз дами
бастайды.
Көптеген лептоспирозға шалдыққан боталарда (98%) қанында лейкоцит
мөлшері 2,5 мыңға, эритроцит 2,73 млн-ға, гемоглобин 32%-ға азаяды. Соңында
боталар лептоспирозға тән қасиеттерімен көз жұмған.
Боснияда сиырлар арасындағы лептоспироз келесі клиникалық сипатқа ие
болды: жалпы сары ауру, анемиямен іш өту; сүт, зәр және фекалин қызыл түске
боялған. Аурудың үшінші күніне қандағы жалпы эритроцит саны орта есеппен
1,5 млн-ға төмендейді.
Ұлыбритания мен Италияның кейбір аудандарында мүйізді ірі қараның
лептоспирозы негізінен сүтті аз беруде, ал кейбір жануарларда түсік
тастаумен бедеулікпен көрінген. Аурудың өршіген кезінде сиырларда
гемоглобинурия, сары түстік, түсік тастау, өлі бұзаулар туу, бұзаулардың
өлімі анықталған. Доңыздарда – торайлардың қапылыста мертігуі, жаңа
туғандардың сары түстілігі.
Лептоспироздың ең ауыр түрлерін Pomona, Grippotyphosa, Canicola,
Icterohaemorrhagiae лептоспиралары тудырады. Ауру күтпеген жағдайда пайда
болады да, бір қалыпты дамып отырады. Аса қиын жағдайда дене қызуы 1-2,5ºС-
ге дейін көтеріліп, осы деңгейде 4-5 күн сақталуы мүмкін. Қызба
депрессиямен, әлсіздікпен, коньюнктивитпен бірге дамуы мүмкін. Кейбір
кездерде гематологиялық анемия салдарынан гемоглобинурия дамиды. Зәрдің
түсі боз-қызғылт түстен қара-қызыл немесе қара қою түске дейін өзгереді.
Кілегейлі қабықпен терінің түсі сарғыш тартады. Эритроцит саны 1-3 млн-ға,
гемоглобин 10-30%-ға төмендейді. Үнемі лейкоцитоз (13-15 мың) байқалады.
Аурудың қиын өтуі 3-10 күнге созылады.
Өсу патологиясында лептоспиралар аса маңызды роль атқарады.
Лептоспироздың инфекцияға душар болған сиырларда ұрпақ әкелу қасиеттері
бүлінеді. Алайда қайта түсік тастау сирек. Өйткені бұл иммундық жануарларда
бактеремия дамымайды да іштегі ұрыққа қауіп туындамайды.
Малахов Ю.А. пікірі бойынша лептоспироздың негізгі белгілері келесі:
1) түсік тастау, 2) өлі немесе әлсіз бұзауларды дүниеге әкелу, 3) бедеулік,
4) сүт өнімінің азаюы.
Доңыздардың лептоспироздың клиникалық көрсеткіштері қарапайым болып
көрінгенімен, осы уақытқа дейін қарама-қайшылыққа толы.
Доңыздардың лептоспирозы – ауыр өтетін науқас болып көрінеді. Ол ірі
мүйізді қараның лептоспирозасы сияқты жоғары өліммен, сары аурумен,
гематуриямен, некрозбен сипатталатын сияқты. Алайда 70-ші ж. екінші
жартысынан бастап доңыздардың лептоспирозасы жайлы көзқарас түбегейлі
өзгерді. Көптеген шаруашылықта ол белгісіз өтеді екен. Оның жалғыз негізгі
қасиеті – түсік тастау.
Диагнозды дұрыс қою мақсатында Дегтярев В.И. аурудың клиникалық
сипатын зерттей отырып, ересек доңыздарда лептоспироз көбінесе белгісіз
өтетіндігі туралы қорытындыға келді. Көптеген торайларда (45-50%)
лептоспироз кезінде катаральдық бронхопневмония түрінде өкпелері зардап
шегеді. Аталық қабандарда шағылыстыру кезінде бұл ауру эрекция кезінде
уреатрадан қан кетумен байқалады. Тері мен кілегейлі қабықтың сарғаюы
торайларда сирек кездеседі (5-8%).
Бір қатар зерттеушілердің бақылауымен шошқа шаруашылығында лептоспироз
негізінен аналықтардың түсік тастауымен, өлі ұрпақ әкелуімен және де
өмірлерінің алғашқы күндерінде мертігетін төлдермен сипатталады.
Тәжірибеге алынған торайларда ауруды жұқтырғаннан кейін екінші-бесінші
күн аралықтарында лейкоцитоз байқалған. Ол азая түскен сегізінші ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒ ҒЫЛЫМДАРЫ ЖОҒАРЫ МЕКТЕБІ
ВЕТЕРИНАРИЯЛЫҚ КЛИНИКАЛЫҚ ДИАГНОСТИКА КАФЕДРАСЫ
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
а.ғ.д. С.Е.Тулеметова
____________ 2017 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Лептоспироздың экпресс-диагностикасына проф. Б.К.Ильясовтың толық емес
гемагглютинация тестісін қолдану
5В120100 мамандығы – Ветеринарлық медицина
Орындаған
Амантай Асқар
Ғылыми жетекшісі
Ильясов Б.К
в.ғ.д.профессор
Шымкент, 2017ж.
Шымкент-2016
Аннотоция
Дипломдық жұмыстың тақырыбы Жануарлар лептоспирозының балауын ТЕГАР
реакциясымен жетілдіру. Дипломдық жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен,
өзіндік зерттеулерден құралған. Өзіндік зерттеу бөлімінде материалдар және
зерттеу әдістері,жануарлар лептоспирозының Оңтүстік Қазақстан облысы,
Бәйдібек ауданында таралуы, аурудың этиологиялық құрылымы оның ішінде мал
лептоспирозының этиологиялық факторлары келтірілген. Осымен бірге,жануарлар
лептоспирозының клиникалық бейнелері, анатомия патологиялық өзгерістері,
ауруға күрес шаралары және емдеуі баяндалған.Лептоспироздың
экспресдиагностикасына Б.К. Ильясов, Т.И.Туғамбаев әдісімен дайындалған
диагностикумы қолданылған. Дипломдық жұмыста өзіндік зерттеулерге талдау
жасалған,еңбек және тіршілік қауіпсіздігін қорғау бөлімі, қоршаған ортаны
қорғау, экономика бойынша бөлім, бизнес жоспарлау, пайдаланылған
әдебиеттер тізімі, қосымшалар қарастырылған. Дипломдық жұмыстың аяғында
қорытынды және өндіріске ұсынулар жазылған.
Нормативтік сілтемелер
Осы дипломдық жұмыста келесі құжаттарға сілтеме жасалған.
МЕМСТ 1770-74 Мөлшерлі лабороториялық шыны ыдыстар.Цилиндрлер,
мензулкалар, колбалар, пробиркалар.
МЕМСТ 2.701-84 КБҚЖ (ЕСКД) Схемалар. Түрлері мен типтері. Орындауға
қойылатын жалпы талаптар.
МЕМСТ 16445-78 Комплементті байланыстыру реакциясына қажетті қан сарысуы
МЕМСТ 2.304-81 КБҚЖ (ЕСКД) Сызбалық шрифттер
МЕМСТ 2.301 -68 КБҚЖ (ЕСКД) Форматтар.
МЕМСТ 2.601 -2006 КБҚЖ (ЕСКД) Пайдалану құжаттары.
МЕМСТ 12.1.008-76 Еңбекті қорғаудың стандартты жүйесі.Биологиялық
қауіпсіздігі
МЕМСТ 2.104 -2006 КБҚЖ (ЕСКД) Негізгі жазбалар
МЕМСТ 2888-68 Ветеринарлық термометр
МЕМСТ 5962-67 Этил спирті. Техникалық жағдайлар.
МЕМСТ С9147 -80 Лабороториялық ыдыстар және қондырғылар. Шынылы фарфорлы.
Техникалық жағдайлар.
МЕМСТ 24861-91 Бір реттік иньекциялық шприцтер.
МЕМСТ 7631 -85 Сапаны бағалаудың оргонолептикалық көрсеткіштері.
МЕМСТ 26678-85 Тоңазытқыштар және мұздатқыштар. Жалпы техникалық
жағдайлар.
МЕМСТ 5556-81 Гигроскопиялық медициналық мақта. Техникалық жағдайлар.
МЕМСТ 2.321-84 КБҚЖ (ЕСКД) Әріатік белгілеу.
МЕМСТ 6709-72 Дистилденген су. Техникалық жағдайлар.
МЕМСТ 20730-75 Қоректік орта (ветеринарлық мақсаттар үшін) техникалық
жағдайлар.
МЕМСТ 7636-85 Сынама алу әдістері. Сынаманы зерттеуге дайындау.
МЕМСТ 28085-89 Биологиялық препараттар
МЕМСТ 26668-95 Сынама алу
МЕМСТ 26670-91 Өсіру әдістері.
Мазмұны
Аннотация
Нормативтік сілтемелер
Анықтамалар
Белгілер мен қысқартулар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1 Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
Әдебиетке
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.1 Лептоспирозды зерттеу
тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .9
1.2 Ауылшаруашылық және үй жануарларының этиологиялық құрылым
лептоспирозы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.3 Жануарлардағы лептоспироз ауруы кезіндегі эпизотикалық процестің
жүруі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
1.4 Жануарлардың лептоспироз кезіндегі патологиялық өзгерістер мен
клиникалық
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .21
1.5 Лептоспироз
диагнозы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 25
1.6Ауыл шаруашылық жануарларының лептоспирозымен күресу
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ...27
1.7 Қолданылған әдебиеттер жайлы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
2 Өзіндік
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
2.1 Материалдар және зерттеу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1
2.2Оңтүстік Қазақстан облысындағы жануарлар лептоспирозының эпизоотияльқ
ахуалы жэне этиологиялық
кұрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.3 Лептоспироздың этиологиялық
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
2.4 Лептоспиралардың биологиялық
қасиеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41
2.5 Эритроцитарлық антигендік лептоспироз диагностикумын дайындау үшін оның
қорек қорын
жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .42
2.6 Лептоспироз балауындағы иммуноферменттік талдаудың тиімділігін арттыру
тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .45
2.7 Өзіндік зерттеулерді талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52
3 Еңбек және тіршілік қауіпсіздігін қорғау
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 54
4 Қоршаған ортаны қорғау бойынша
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..66
5 Экономика бойынша
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 72
6 Бизнес –
жоспарлау ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .79
Қортынды және
ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...84
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..85
Түйін ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 92
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 93
Анықтамалар
Лептоспироз індетті сары ауру, иктерогемоглобинурия көбіне жіті түрде
өтетін жұқпалы ауру.
Лептоспира серотоптарының түрлері - Leptospira Pomona, leptospira
tarassovi, leptospira grippotyphosa, leptospira canicola, leptospira
icterohaemorrhagiae, leptospira hebdomadis.
Лептоспира түрлерінің штамдары Wijnberg, каширский verdrat-batovia 46,еж
1 , van tienen , 3705 москва –v, перепелицин.
Лептоспироз адам мен жауарлардың арасында кең тараған зооантропонозды
инфекциялық ауру.
Гипериммундық қан сарысуы реакцияға оң нәтиже беретін реакция.
Иммунитет организмнің ішкі ортасының түрақтылығын бөгде заттардан, оның
ішінде зардапты микробтардан қорғау қабілеті.
ИФА иммуноферменттік жоғары бағалануы барлық ғалымдардың жиагностикалық
жұмыстарында Кең қолданылап келеді. Алғаш рет лептоспироз диагнозын ИФА
арқылы 1974 жылы Tripathe et Mansson анықтаған.
Серологиялық диагностика бұл қанда, сүтте, зәрде лептоспирозға қарсы
антидененің табылуы болып табылады.
Толық гемагглютинация реакциясы оң нәтиже беретін қан сарысуы.
Белгілер мен қысқартулар
МАЛР Микроагглютинация лизис реакциясы
МАР макроагглютинация реакциясы
ЕГР Еріту гемаглютиеация реакциясы
АР аглютинация реакциясы
ТГАР Толық гемагглютинация реакциясы
ИФА иммунноферменттік анализ
ҒЗИ гылыми зерттеу институты
Мг Миллиграм
СМ сантиметр
Мың\л мың литр
Млн\л миллион литр
Л литр
ӘБ әсер бірлігі
Т температура
Т.б. тағы басқа
АШМ ауылшаруашылық министрлігі
ҮСҚ үшсірке қышқылы
ДХН Дезоксихолатон
Мин минут
АҚШ Америка Құрамы Штаттары
ТМД Тәуелсіз Мемлекеттер достастығы
ДСБ Дүниежүзілік денсаулық сақтау бөлімі
Мл миллилитр
Кіріспе
Нарықтық экономикаға көшіп,малды жеке фермерлер немесе акционерлік
құрылым мен қожалықтарға ұстауға орай, жалпы мал шаруашылығын реформалауға
байланысты, зооантропоноздар ошағының өсуіне жағдай туғызылып және
санитарлық мал дәрігерлік бақылау біршама қиындатады. Республикамызды
малдың жұқпалы инфекциялық ауруларының ішінде лептоспироз күрделі
эпизоотологиялық және эпидеимологиялық қауіп төндіріп, ең қауіпті зоонозды
аурулардың қатарына жатады.
Отандық және шетелдік зерттеушілердің пікірінше, осы мезгілге дейін
лептоспироз проблемасы жөнінде көптеген ғылыми практикалық жұмыстар
жүргізілсе де, жануарлар мен адам арасында оның ұшқындауы, энзоотиясы,
тіпті кең етек алуы да тыйылған жоқ. Қазақстан республикасының бірқатар
облыстары жануарлар лептоспирозынан әлі таза емес. Оның ішінде, әсіресе
Оңтүстік облыстардың және Шымкент қаласы аумағындағы мал қожалықтарында
лептоспироздың өршіп, көптеген экономикалық шығын болуда.
Медицина және мал дәрігерлігі мамандарының қазіргі кездегі алға қойған
басты міндеттерінің бірі зооантропонозды инфекциялық аурулардың, оның
ішінде лептоспироздың алдын алу, олар шыға ұалған күнде адам мен
жануарларды емдеп, сауықтыру. Өкінішке орай соңғы он бес жылда
лептоспирозбен ауырған мал азайған жоқ, оңтүстік өлкенің кейбір
шаруашылықтарында керісінше өршуде.
Осыған байланысты аурудың станционарлық ошақтарын зерттеу, оны
қоздырушының этиологиялық құрылымын анықтау және дер кезінде балау оған
қарсы күрестің басты шарты болып табылады. Бұл тұрғыдан отандық ғалымдар
(Борташевич, Черных, А.П. Шатров, А.Ф.Кирпичев В.А. Шамардин, Б.К.Ильясов
Т.И. Туғанбаев Б.К.Ильясов көптеген ғылыми практикалық жұмыстар атқарған.
[1,2,3]
Дегенмен, қажіргі уақытта әлемнің көптеген елдерінде жануарлардың
арасындағы көптеген жұқпалы індеттік аурулар (құтырық, аусыл, оба,
туберкулез, бруцеллез, топалаң) табиғи ошағы сақталуда және оған қарсы
күрес шаралары өз дәрежесінде жүргізілмегендіктен ауылшаруашылығы
экономикалық және әлеуметтік шығын әкелуде. Бүкіл әлемдік денсаулық
сақтау ұйымының сараптау комитеті жоғарыда аталған індетті ауруларды
қоршаған ортада шиеленісуінің бір себебі аурудың алдын алу шараларының және
зертханалық балау әдістерінің жоғары дәрежеде болмай отырғандығында
делінген.
Мал шарушылығын өркендетуге және одан мол өнім алуда зиянын тигізіп
отырған аурулардың қатарында – лептоспироз.[4,5,6,7]
Лептоспироз – көптеген жануарлардың арасында кең таралған
зооантропонозды инфекциялық ауру. Ауылшаруашылық малдарының арасында
лептоспироз ең алғаш рет ірі мүйізді қарада, одан кейін басқа малдарда
анықталған. Кейінгі жылдарда лептоспирлер шошқада, қойда, жылқыда
анықталған.Лептоспирозбен түйе де сирек ауыратындығы белгілі.
Адам денсаулығына өте қауіпті болғанына қарамастан, Қазақстан
Республикасындағы ауылшаруашылық малдарындағы лептоспироз жеткілікті
зерттелмеген, тек республиканың кейбір аймақтарына ғана қамтыған жеке
зерттеулер жүргізілген. Осылай, 1980жылға дейін эпизоотологияны зерттеу
және лептоспирозбен күресу шаралары тек Оңтүстік-Қазақстан облысында ғана
жүргізілді [8,9]. Кейінгі жылдарда республиканың түрлі аймақтарында мал
лептоспирозының тарату мәселелері, табиғи-климаттық, этиологиялық
факторларға байланысты эпизоотикалық процестердің көрінуі және серологиялық
сараптаманы құрумен бірқатар зерттеушілер айналысқан [1, 10, 11, 12, 13].
Қазақстан территориясы аумағында жасалған мал лептоспирозымен күресу
туралы нұсқаулар ауруды сараптау және оған қатысты күресу шаралары маңызды
роль атқарса да, жалпы алғанда әсері күшті болмады, себебі Қазақстанның
бірде-бір облысында толық сауықтандыру болмады. Оған себеп сараптау
әдістерінің нашар жетілуі, түрлі факторларға байланысты эпизоотиялық
үрдістің көрінуінің жеткіліксіз зерттелмегендігі, әсерлі терапияның
болмауы. Лептоспироз табиғи-ошақты ауру болғандықтан, онымен күресу үшін
Қазақстанның кең территориясының жеке аумақтарындағы эпизоотиялық процестің
табиғи-климаттық ерекшеліктерін нақты анықтап алу керек. [14,15,16]
Жоғарыда айтылғанға байланысты, біз алдымызға төмендегідей мақсат
қойдық: Қазақстан территориясындағы мал және түйе лептоспирозының
індеттік ахуалын, балауын және күрес шараларын ұйымдастыру.
Бұл мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді алға қойдық:
- Б.К.Ильясов дайындаған нозогеографиялық картаға байланысты әртүрлі
жануарлар арасында лептоспироздардың эпизоотологиялық ахуалын оның ішінде
түйе лептоспирозына көңіл бөлу;
- Оңтүстік Қазақстан республикасы шаруашылықтарындағы жануарлар
лептоспирозының оның ішінде түйе лептоспирозының этиологиялық құрылымын
анықтау;
- Б.К.Ильясов, Т.И. Туғамбаев әдісімен дайындалған лептоспироздың
антигендік эритроцитарлық диагностикумымен түйе лептоспирозын анықтау
(экспресс – диагностика); [17,18,19]
- Лептоспирозға жұқпалы індетті ауруына шалдыққан жануарлардың
клиникалық белгілерін оның ішінде түйе лептоспирозының өту ерекшеліктерін
тексеру.
- Түйе лептоспирозына қарсы емдік және күрес шараларын жүргізу
Қорыта келгенде,жоғарыды аталған жұмыстың негізгі мақсаты жануарлар
лептоспирозын басқа әдістермен бірге серологиялық (ТЕГАР)реакциямен балау
жасап,лептоспироз індетін анықтау.
1. Негізгі бөлім
Әдебиетке шолу
1. Лептоспирозды зерттеу тарихы
Ең алғаш рет адамның бұрын белгісіз болған ауруының клиникалық
суреті 1886 ж. Вейлмен қоздырғышты анықтағанға дейін сипатталған болатын,
ал Васильев эпидемиологиялық зерттеулер жолымен оны катаралдық сары аурудан
дифференциалдады, соның нәтижесінде ауру Вейль – Васильев ауруы деген
атқа ие болды 1. Малдардың арасында ол алғаш рет иттерде ит сүзегі
немесе штуттгарттық ауру деген атпен сипатталған болатын.
Жаңа Орлеанда W. Wchuffner 2 сары безгек симптомымен көз жұмған
адамды аша отырып, бүйректерінің Левадити бойынша күміспен
импрегнацияланған кесулерінде спирохеттерді анықтады және оларды
Spir.interrogans деп атады (олардың сұрақ белгісіне ұқсауы себепті).
1914 ж. Инада, Хоки, Канеко және Ито 3 вейль сары ауруымен ауру
қанымен инфицизацияланған теңіз шошқасының бауырынан спирохеттерді
анықтады. Осындай спирохеттерді сары аурумен ауру адамдардың қанынан,
зәрінен және органдарынан анықтау оларды Вейль ауруын спецификалық
қоздырғышы ретінде есептеуге және бұл спирохетты Spirocheta
icterohaemorrhagie деп, ал ауруды иктеро – гемморрагиялық спирохетоз деп
атауға мүмкіндік берді. Бұл аурудың атауы – иктерогемоглобинурия – екі
басты сипатты көрсетеді: сары ауру (иктере) және қанды зәр
(гемоглобинурия). Бірінші орында сары ауру, ал екіншіде – қанды зәр тұр.
Шындығында, төменде көрінетіндей, кейді біз сары ауру жоқ, тек қанды зәр
ғана болатын ауру түрін кездестіреміз.
Кейінірек, бұл авторлардан тәуелсіз сары аурумен ауыратындарда
спирохета Уленгутпен және Фроммемен анықталған болатын [4.5.6.7.8.9.10].
Екі спирохетте бірі-бірімен және Spirocheta icterohaemorrhagie-мен бірдей
болып шықты.
Ветдәрігер-тәжірибеші Малахов В.Н. қызық тарихи анықтама ұсынды. Өткен
жүзжылдық соңғы үштен бірінде Орджоникидз аймағында қанды зәрмен, сары
аурумен жалғасқан және жергілікті жерде шафран атына ие болған ірі
мүйізді қараның ауруы кездескен. Соған қарамастан ол 1932 ж. дейін ешкіммен
сипатталмаған.[11,12,14,15]
Ауылшаруашылық малдарының арасында лептоспироз алғаш рет ірі мүйізді
қарада, одан кейін басқа малдарда анықталған, ал 1935 ж. Никольски С.Н,
Десятов.Ф.М. және Марченко.Г.Ф.-мен безгекпен, көрінетін шырышты қабықтың
сары ауруымен, гемоглобинуриямен сипатталатын өткір өтетін ауру ретінде
сипатталған. Бұзаулар да, үлкен малдар да ауырып жатты. Осы жылы ірі
мүйізді қараның лептоспирозды ауруы Михин Н.А. және Ажинов С.А.-мен
[16,17,18,19]сипатталған.
Кейінгі жылдары лептоспирлер шошқаларда, қойларда және аттарда
анықталған.
Солармен инфекция 1928 ж. пайда болған, бірақ пироплазмос есебіне
жатқан деген тұжырым айтылған. 1938 ж. инфекциялы сары ауру Кавказдың
солтүстік аймағының көптеген аудандарын тек ірі мүйізді қараны ғана емес,
сонымен қатар қойларды, ешкілерді, аттарды және басқа да үй жануарларын
зақымдай отырып, шарпыған болатын.
Кейіннен бұл ауру Украинада [20,21,22,23,24], Арменияда
[25,26,27,28,29,30], Ресейде – [31,32,33,34,35,36] сипатталған.
Шакарян Г.А. бірлесекен авторлармен бірге бұзауларда қанды зәр
Арменияда 1934 ж. байқалғанын хабарлайды. Авроров А.А., Земсков М.В.
Воронеж облысында иктерогемоглобинируяны сипаттады. Воронеж облысының
шаруашылықтарында бұзаулар мен қозылар арасында лептоспирозды аурулар
анықталған. Ауру 3 аптадан 5 айлық жастағы бұзауларды жаралады және
күрделі және жеңіл түрде өткен. Септеу 60% - ға дейін жеткен. Дорофеев
К.А. лептоспирозды Мәскеу облысында жасы үлкен ірі мүйізді қараның арасында
анықтады. Мамыр мен маусым аралығында шаруашылықта қанды зәр шығарған 2
ауру сиыр мен 11 бұзау анықталған. Екі сиыр да құлады, ал 5 бұзау сойылды.
[37,38,39,40]
Любашенко С.Я. , Аизатуллов М.И. және Степанов И.И. Татарстанда
жайлаудағы 2-7 айлық бұзаулар арасындағы ірі мүйізді қараның бірнеше
лептоспирозының толқуын сипаттайды. Сондай-ақ 1938-1939 жж. қыста мал
қорадағы орындарда ұстауда бұзаулар арасында кездейсоқ пайда болатын
жағдайлар тіркелген. Худайбердиев Н.Д. бір шаруашылықта аттарда, ал
екіншісінде 3 итте лептоспирозды сараптаған.
Малахов Ю.А. ойынша үй жануарларында лептоспироз иттердің инфекциялы
сары ауруы 41, иттердің штуттгартдық ауруы 42, ірі мүйізді қараның
иктерогемоглбинуриясы 1, 43 секілді бұрыннан белгілі болған аурулар болып
шықты. Бартошевич Е.Н. 6 хабарлауы бойынша неміс әдебиетінде сулы безгек
түріндегі лептоспироз сазды, құрбан болғанның, лайлының, далалы және сулы
безгек диагнозымен белгілі.
Паусниц және Любинский 44, Кате 45, Бриля 46, Отто Вернер 47,
Отто Гесс 48, Лобмаейр 49, Шульц 50, Вернер Д. 51 Силезияда,
Жоғарғы Баварияда, Саксонияда, Пруссияда, әсіресе Одер, Эльба, Дунай, Варта
және Висса өзендерінің алқабындағы күшті жауындардан кейін далалы немесе
лайлы безгектердің бірнеше жағдайын бақылаған. Катеның 52 хабарламасы
бойынша далалық безгектің кездейсоқ пайда болатын жағдайлары Германияның
эндемикалық орындарында жыл сайын, маусым мен қазан арасында кездеседі.
Солтүстік италияда бұл инфекция күріш даласының лептоспирозы
(безгек) 53 деген диагнозбен белгілі; Швецарияда – сапалы лептоспироз
54 немесе далалы безгек [55,56,57].
Голландияда далалы безгек жұғуының алғашқы табиғи жағдайы 1941 ж.
Белгілі 58, ал Данияда және Швецияда лептоспироз Sejro диагнозымен
сипатталған 59.
1922 ж. бастап америка әдебиетінде Ұлыбритания мен Норвегиядағы
[60,61,62,63,64,65] лептоспирозды инфекция жағдайлары сипатталған.
Солтүстік Америкада, Калифорнияда, Батыс Невадада ірі мүйізді
қараның иктерогемоглобинурия деп аталатын ауру анықталған. Ол
кезектесетін безгекпен, қанды зәрмен және сары аурумен жалғасады, өте өткір
өтеді.
Оңтүстік Америкада, Чилиде осыған ұқсас ауру жасы үлкен ірі мүйізді
қарада анықталған. Ауру чилиялық қанды зәр деп аталады. Жоғары
температурамен, қанды зәрмен, сары аурумен және жүйке жүйесін зақымдаумен
сипатталады. Өте өткір болады және жоғары өлімдікпен жалғасады.
Канадада, Солтүстік Африкада гемоглобинуриялық сары аурулы безгек
атымен дәл сол негізгі сипаттармен: қанды зәрмен, өткір және орташа өткір
түрде өтетін сары аурумен, өлім 5-тен 20% дейінгі сипаттармен сипатталатын
ірі мүйізді қараның ауруы сипатталады.[66,67,68,69,70]
Италияда, Аустралияда энтеротоксемиялық сары ауру деп аталатын ауру
ірі мүйізді қараның жастарын, әсіресе оның сүтті рационнан қатты жемге
көшуі кезінде жаралайды. Негізгі симптомдар – қанды зәр және сары ауру.
Кейінгі жылдарда ірі мүйізді қараның лептоспирозы 112 Аустралияда
(1942), АҚШ-та (1943-1944), Аргентинада (1947), Канадада (1952),
Ұлыбританияда (1949), Жаңа Зеландияда (1954), Швецарияда (1953), Турцияда
(1950), Болгарияда (1946), Югославияда (1953), Венгрияда (1951), Алжирде
(1949) және Тунисте (1951) ресми түрде тіркелген.
Хабарламадан белгілі болғандай, Қазақстанда лептоспироздар алғаш рет
1929 ж. Саватаев Н.И. – мен анықталған. 1929 ж. күзде Жамбыл облысының Шу
станциясында Түркістан – Сібір магистралін салатын құрылысшылар арасында
100 адамды қамтыған иктерогеморрагиялық лептоспироз толқуы байқалған.
Саватаев Н.И. аурулардың қаны мен зәрінде және реконвалиценттерде
L.icterohaemorrhagiae анықтады. [71,72,73,74,75]
Алматы қаласында алғашқы лептоспироз толқуын Крепкогорская Т.А. 1936
ж. бақылады: қазан мен желтоқсан аралығында 61 ауру, 1937 ж. – 36 62,
Крепкогорская Т.А. – мен 1941 ж. Карсакпайда лептоспирозды инфекция толқуы
орнатылған; Семейде, Өскеменде, Талғарда, Шымкентте – 1942 ж. 1942 ж.
Қызылордада салыстырмалы үлкен толқу байқалған. Жергілікті дәрігер Зак-
Ленскидің деректері бойынша алғашы аурулар қыркүйекте анықталған, максимум
қарашада, толқу соңы – желтоқсанда анықталған 63.
Ірі мүйізді қара лептоспирозының қоздырғыштары 1942ж. Батыс Қазақстан
облысына әкелінген малмен бірге келген. Ірі мүйізді қарада ауру облыстың
барлық аудандарында тіркелген, қойларда – 10 ауданда. Біркелкі жағдайларда
лептоспироз шошқаларда, аттарда және түйелерде анықталған 8. Сонымен
қатар, осы облыста Шапиро Д.М.-мен ірі мүйізді қара, аттар және түйелер
арасында серологиялық және бактериологиялық әдіспен орнатылған.
Қоздырғыштар L.Kazachstanica I және L.Kazachstanica IІ болып
шықты.[76,77,78,79,80]
1.2 Ауылшаруашылық және үй жануарларының этиологиялық құрылым
лептоспирозы.
Ресейде алғашқы рет лептоспироз қоздырғышы Мәскеу облысындағы
Белгород уезінде науқас жануардың қанында С.И.Тарасовпен Эпштейндер
анықтаған. С.И.Тарасов анықтаған спирохетті L. grippotyphosa деп атаған.
1929 жылы В.И. Треских ұқсас лептоспираларды – Дмитр штамм-ды Мәскеу
облысы Дмитр уезінде үш науқастың қанында тапқан.
Соңғы жұмыстар дәлелденгендей, Ресейде иктерогеморрагия бір-біріне
сәйкес емес антигендік қасиеттері бар лептоспираның бірнеше түрімен
қоздырылады. -ІІ түрдегі лептоспирамен және Перелицин штамы, Каширский
штамы ерекшеленеді. Қиыр Шығыстағы иктерогеморрагиямен ауырған науқастың
қанынан анықталған соңғы штамм, шет елдік төбет L. Canicola штамына сәйкес
болып шықты. [81,82,83,84,85]
В.И.Терских 121 штамның егжей-тегжей серологиялық зерттеудің
негізінде, оның 110 1929-1940 ж.ж аралығында адамдармен жануарлардан
алынған болатын, КСРО аумағында лептоспироз алты түрлі серологиялық
лепетоспира арқылы қоздырылады деген түйінге келген. Олар: L.
grippotyphosa, Дмитр штамы, Моняк штамы, Перепелицин штамы, Кашир
штамы, Крисиный 41 штамы және L.akjami B штамы.
Шюффнер дербес 19 түрлі лептоспираларды көрсеткен. Олардың тең
жартысы сары ауру емес науқас түрлерін қоздыра алады.
Қазіргі уақытта барлық белгіленген лептоспироларды екі түрге
топтастыруға болады: патогендік-L. Interogans және патогенсіз(сапрофиттік)
– L.biflexa. Патогендік лептоспиралардың топтастыру негізіне олардың
антигендік құрылымы қойылған.Осы қасиетке байланысты лептоспироз
қоздырғыштары серологиялық түрлерге, серотүрлерге бөлінеді. Жақын
серотүрлер серологиялық топтарға біріктірілген.
Лептоспира – сапрофиттер еркін тіршіліктер деп те аталады. ТМД
әдебиетінде судан бөлінетін патогендік лептоспиралар туралы екі хабарлама
бар. Алматыда Крепогорская құдық суынан бастапқы L.icterohaemorrhagiae
лептоспирасын тапса, Ростов облысында Каменецкая L.grippotyphosa тең штамы
анықталды.
Шет елде 1924 жылы жұқпалы сары ауру лап еткен кезде
L.icterohaemorrhagiae түрінің спирохеті дымқыл шахта едендерімен қабырға
кірлерінде табылды.[86,87,88,89,90]
Лептоспиралар топтастыруымен Wolf пен Broon жеке штамдардың
антигендік айырмашылық негізінде ұсынып, 34 серотүрмен 12 серологиялық
топтарды суреттеп берген. 1966 жылы ВОЗ ғылыми топтың жариялаған тізімі
бойынша 18 серологиялық топқа бөлінген 124 патогендік лептоспиралар
серонұсқаны құрады.
Қазіргі уақытта патогендік лептоспиралар түрі 202 серонұсқа құрайды.
Олар өздерінің антигендік туыстығына байланысты 23 серологиялық топтарға
біріктірілген. Әрине, серонұсқа мен лептоспиралар серотоптары жаңа
штамдардың сәйкестендіруіне, анықталуына байланысты көбейе береді. Мысалы,
1934 жылдан 1988 жылға дейін серонұсқалар 34-тен 202 –ге өссе, серотоптар
12-ден 23-ке дейін көтерілді. Лептоспирозаның этиологиялық құрылымының сан
алуан түрлері әлемнің кез-келген жерлерінде анықталып отыр.[91,92,93,94,95]
Мүйізді ірі қараның қан сарысуы қосылған серологиялық өзара әрекеттесу
кезінде лептоспиралардың келесі серологиялық түрлерінен жағымды нәтижелер
шықты: Жаңа Зеландияда–L.pomona, L.icterohaemorrhagiae мен L. Mits;
Шығыс Швейцарияда –L.sejro, L.saxkosbing, L.icterohaemorrhagiae,
Lballum; Германияда - L sejro, L.grippotyphosa, L australis мен
L.icterohaemorrhagiae; Данияда – L sejro; Италияда L.icterohaemorrhagiae
мен L.pomona; Израильде- L.canocola; Жапонияда- L. Hebdomadis, L.
Icterohaemorrhagiae, L autumnalis, L australis ; Тунисде- L.grippotyphosa.
АҚШ-та алғашқы рет мүйізден ірі қараның сүтінің лептоспирозасында
лептоспир штамы анықталды. Австралиядағы бұзаулардан алынған лептоспираның
екі штамының (А10 және А1633) серологиялық қасиеттерін L.pomona
серологиялық қасиеттермен салыстырған Simmons, Lawrence мен Fordes
екі штамының L.pomona мен сәйкес екенін анықтаған. [96,97,98,99,100]
Лептоспирозаның этиологиялық әсерлері Ұлыбританияда, Венгрияда,
Францияда, Жаңа Зиландияда, Израильде, Болгарияда сипатталған.
Лептоспиралардың едәуір айналуы АҚШ шаруашылығында байқалған.
Лептоспирозаның өршуі Оңтүстік Америкада анықталған.
Лептоспиралардың серологиялық нұсқауларының көптеген түрлерін Оңтүстік
және Солтүстік Қытайдың шет аймақтарында байқауға болады. Зимбабвенің әр
түрлі шет аймақтарында тексерілген 9-дан 39% мүйізді ірі қараның қаң
сарысуында РМАЛ-да лептоспираның 18 штамы оң нәтижеде өзара
әрекеттеседі.[101,102,103]
Ара араларында, Цейлон мен Тайландта мүйізді ірі қарадан, Батыс
Малайзияның жұқпалы жануарларынан лептоспиралардың бөлінгені туралы
оқиғалар белгілі. Соңғы онжылдыққа дейін әлемнің әр түкпірінде жаңа
серотоптармен серонұсқаларының ашылуы жалғасуда.
Grippotyphosa серотобына жататын лептоспираның жаңа серонұсқасы
лептоспирозамен ауыратын әйелдердің қанынан табылған. 1962-1964 ж.ж Қытайда
лептиспирозамен ауыратындардың қанынан Hebdomadis серотобына жататын Junnan
жаңа серонұсқасының 2 штамы анықталған.
Қытайдың Оңтүстік шет аймағында тағы да жаңа сератобымен 17 жаңа
серанұсқасы, оның ішінде nanla сератобының Autunalis мен Manzhuang
Hebdomadis сератобы ашылды.Осы штамм қоздырған адамдардың 6 науқасқа
шалдыққан оқиғасы тіркелді. Әр түрлі аймақтармен фермаларда жануарлардың
жұқпалдығы о мен 44,8% аралығында қалыптасып отыр.[104,105,106]
Батыс Малайзия фермаларын тексеру кезінде Canicola, Australis,
Savanica, Ballum, Pomona, Harido серотобының штамдарымен қоса бұрын сонды
белгісіз Unipertoma серовары анықталды. Андхра-Прадеш штатында (Үндістан)
анықталған лептоспир штаммалары Icterohaemorrhagiae мен Tarassovi
серотоптарына жатқызылды. Куба аумағындағы бүкіл сиырлар мен сұр
егеуқұйрықтан алынған штамдар Canicola серотобына жатқызылған, ал доңыз,
сұр егеуқұйрықпен үй тышқанынан L.pomona-ға жатқызылды.
ТМД ғалымдары адамдар мен жануарлар арасында кең тараған бірнеше ауыр
науқастардың лептоспироздың этиологияны шешу мақсатында ірі зерттеулер
жүргізді. Ресей, Молдавия, Дагестан, Әзербайжан, Қырғызстан және Тәжікстан
жануарларының лептоспироз этиологиялық құрылымы сипатталды.
Қазақстанда лептоспироздың алғашқы зерттеулері Бартошевич Е.Н есімімен
байланысты. Ол 1938 жылы лептоспироздың өршуін Алатау бөктерінде зерттеген.
60-70 ж.ж лептоспирозаның этиологиясымен таралуы туралы көптеген зерттеу
жұмыстары өткізілген.[107,108,109]
1945 жылы Крепкогорская Т.А мүйізді ірі қарада L. Kazachstanica І мен
ІІ қарсы денелер тапқан. Кирпичев А.Ф мен Шатров А.П көрсеткендей Батыс
Қазақстанда мүйізді ірі қараның лептоспирозасын қоздыратын серологиялық
түрдегі І - L.icterohaemorrhagiae. 760 жануарды тексергенде
лептоспираларға қарсы телімділік денелер бар екені анықталған. Оның ішінде
Қазақстандық І -21жануарда, Қазақстандық ІІ-35, Моняков-4 бас мүйізді ірі
қарадан анықтаған. [110,111]
Дегенменде Қазақстанның әр түрлі аймақтарында жануарлардың
этиологиялық құрылым лептоспирозасының таралуы толық зерттелмеген. Әр түрлі
серотоптармен қоздырылған науқас түрлері клиникалық жағдайда бірыңғай ма,
жоқ әр түрлі ме, нақтылық жоқ.
1.3 Жануарлардағы лептоспироз ауруы кезіндегі эпизотикалық процестің
жүруі
Лептоспироз ауруынан жануарлардың бір бөлігі қырылады, сүті азаяды,
терісі бұзылады, арықтайды, сауықтыру, емдеу-профилактикалық, диагностика
жасау зкономикалық үлкен шығын әкеледі.
Бұл аурудың көп жайылған ошағы ТМД-ның Оңтүстік аумақтары.
Лептоспироздың ең қауіпті сипат алған жері бірінші орында Солтүстік Кавказ
аумағы, одан кейінгі орындарда ТМД-ның орталық және Солтүстік аймақтары.
Аурудың сипаттары Солтүстік Кавказ аумағында және ТМД-ның бірнеше Оңтүстік
аймақтарында байқалғанымен негізінен ірі ауру ошақтарының пайда болуы
көктем, жаз, күз мезгілінде болады.
Лептоспироз кезінде эпизоотикалық процесс тұрақты болмайды, ол
негізінен сол елдердегі, географиялық аймақтардағы қоздырғыштардың, жұғу
механизміне байланысты. Сондықтан тұрғындар мен жануарларға таралуында
айырмашылық болады.
Татарстанда, Алтай өлкесінде және Ресейдің Мәскеу, Жаңасібір
облыстарында 1939-1941 жылдар аралығында лептоспирозбен ауырған 1865 ірі
қара тіркелген. [112,113]
Әзірбайжанда, 1948 жылы Сталин колхозында ақпан айы мен маусым айлары
арасында жұмысшы өгіздердің лептоспирозбен ауырғаны тіркелген. Бес айдың
ішінде, ауырған 250 бас ірі қараның 80% өлген.
Армениядағы ірі қараның лептоспирозбен ауырғанын талдау кезінде жас
төлдің 84,3 %-ның, үлкен жануарлардың 83-нын ауруы жасырын түрде өткені
анықталды.
Приморск өлкесінде қандағы күкіртті зерттеу кезінде 644 ірі қараның
36% оң нәтиже көрсеткен. Оң нәтиже көркеткен 237 қанның 57% пайызы
күкіртектер тобына оң нәтиже көрсеткен.
Жұқпалы лептоспироздың пайда болуы туралы Солтүстік-Осетияда,
Украйнада, Ульяновскіде, Тулада, Ақтөбеде, Луганскіде, Қырымда, Орынборда,
Иркутскіде, Шитомирде; Башқұртстанда, Литва облыстарында, Қырғыстанда,
Ичкерия республикасында деген ақпар хабарлаған.
Жұқпалы лептоспироз індеті тараған ошақтардағы ірі қара мен қойлардан
бөлек тексерілген жылқылар ауырмаған, бірақ 38% пайызы 1: 1000 титрында
оң нәтиже берген.[114]
Лептоспироздың Белоруссияда кең таралуын Андросов В.А анықтаған кезде,
аурудың жасырын түрде кең таралу тенденциясын байқаған, ал клиникалық
таралу формасы азайған. Жануарларда иктерогеморрагиялық лептоспираның
белсенді індет таратуы дәлелденді.
Воронеж облысының шошқа бордақылау комплексінде лептоспироздың Ротона
серотобына жататын лептоспирадан таралуы зерттелген. Зерттелген шошқалардың
94,67% пайызында лептоспираның эталондық штаммасында антидене байқалса, ал
7,01 % пайызы жануарлардың несебінде табылған.
Дидовец С.Р-дың мәлімдеуінше Украйнада ірі қара мен шошқалардың тек
1%пайызы ғана лептоспирозбен ауырған. Соңғы жылдарда ірі қараның
лептоспирозбен 20-30, шошқаның 30-40 қолайсыз пункттері тіркелген. Ірі
қараның 600-900 басы ауырса, шошқалардан 3,3-3,8 мың бас ауырған.
Чуваштарда 1971-1980 жылдар аралығында шошқалардан зерттеу үшін
алынған 33 558 қанның сарысуынан 2,22% пайызы ауруға оң нәтиже көрсеткен.
Ал шошқалардың зәріндегі оң нәтижедегі РМА микроскопта 2-10 лептоспира
байқалған.[115,116,117]
Эстонияда аурудың жұқпалылығы тең болып ірі қара мен шошқаларда 0,21%
пайызды құраған. Ауылшаруашылығындағы жануарлардың ішінде лептоспироз
жасырын түрде өрбиді. Тек кейбір жағдайларда ғана шошқалардың іш
тастауымен, бұзаулардың сары аурумен ауырғаны тіркелген. Жылқылардың 1,47%
пайызы L.pomonaмен оң нәтиже көрсеткен. Қойлардың лертоспирозбен ауруы
республикада тіркелмеген.
Шошқалардың лептоспирозы Тәжікістанның 10 ауданындағы 13 пункітінде
1973-1980 жылдар аралығында тіркелген. Сегіз жыл ішінде РМАЛ-да 20575
шошқадан алынған сарысу анализінде 16,6% пайызы нәтиже көрсеткен.
Таймырдағы серологиялық зерттеу кезінде 401 ірі қарадан алынған қан
сарысуында лептоспираға қарсы әртүрлі серологиялық топтардың антителалары
байқалған, пайызға шаққанда 43,6%+-2,4%, ал 349 шошқада 27,9%+-2,2, бұл
салыстырмалы түрде солтүстік бұғыларынан 5 және 3 есе көп.
Забайкаленің 13 ауданындағы 18 шаруашылығында жануарларда
лептоспираға антиденелер табылған. Жануарлардан алынған қан сарысу
анализінде \РМА\ ірі қарада 103 (21,5%), шошқада 57 (26,8%), қойларда 5
(7,5%) оң нәтиже көрсеткен. Ал жылқыларда лептоспироз байқалмаған.
Лептоспироздың ең басты айырмашылығы аурудың симптом формаларының
білінбей таралуы. Ең жиі кездесетін түрі: иммундық субинфекция, ол қан
сарысуында спецификалық антидене ретінде ешқандай ашық түрде емес,
морфологиялық, гемотологиялық және биохимиялық өзгеріске ұшырамай
байқалады. Аурудың бұл түрі негізінен ветеринар-санитарлық іс шаралар өз
деңгейінде болатын асыл-тұқымды шаруашылықтарда байқалады.
Қазақстандағы серологиялық зерттеу нәтижесі бойынша екі өркешті
түйелерде лептоспирозда тудыратын лептоспира Қазақстандық 1 және
Қазақстандық 2 болып табылады.
Шапиро Д.М-нің мәліметі бойынша лептоспироз орын алған аудандағы
зерттеу кезінде 6 ірі қарада, 7 жылқыда, 11 түйеде Қазақстандық 2
штаммаларын қанда, ыдырау мен ерітуге оң нәтиже беретін спецификалық
антидене табылған.
Індет таралу кезінде 140 бас ірі қара зерттелген. Өлеңті аймағында қан
егу жұмысы мен 140 қан сарысуы алынған. Оның нәтижесінде 8 сарысуда L
Қазақстандық антидене, 9 сарысуда L Қазақстандық және екіншісінде L.
Vitilina; L.Monjakov табылған. Ауру жұғуы ірі қарада 15% пайызды құрады.
Батыс Қазақстан облысындағы лептоспирозға бейімділік ірі қараның жас
төлдеріне 42% пайыз, үлкен ірі қарада16-18% пайыз, қойларда 5-12% пайыз
болады. Ауырғандардың өлімге душар болуы ірі қарада 40-60%, қойларда 100%
пайыз.
1976-1978 жылдар аралығында іш тастаған 6383 сиыр мен тайыншалардан
лептоспирозға зерттеуге қан үлгісі алынды. 6,8% пайызында L. grippotyphosa
JS қоздырғышы табылды. 1979-1980 жылдары Жаңа Зиландияда кең таралған
pomona сералық лептоспираларға РМАЛ сарысу алу арқылы зерттеу жасалған.
Зерттелген 951 жануарлардың тек 23 де (4%) ғана L.pomonaға антиденелер
табылған. Жүргізілген зерттеулер Таранаки ауданында аурудың бірең-сараң
жұққанын көрсетті.
Британдық Колумбиядан Канададағы РМАЛ-ға зерттеуге алынған сарысу
антиген L.pomona серовары 10% және hapdio-0,4% пайыз оң нәтиже көрсеткен.
АҚШ-тан импортталған 120 қозының сарысу құрамы оң нәтиже беретін
агглютині бар L.pomona, hapdio, grippotyphosa тиісінше1,7%, 61,7 % және
59,1% пайызды құраған.
Шетелдердегі 1980-1986 жылдар аралығында лептоспироз инфекциясы
шошқаларда тіркелген, ФРГ-да Солтүстік Ирландияда және Айова штатында.
Испанияда 1970-1986 жылдар аралығында 973 қойдың түсік тастауы, 262
ешкінің түсік тастауы зерттелген. Олардың 1,7 және 2,6 пайызы лептоспиродан
болған, негізінен pomona сероварынан 11 отар қойдың 64,7% пайызы, ешкінің
75% одан сәл аз пропорцияда Sejro (3 отар қойдың 17,6%) және бір топ
ешкінің 12,5% пайызы Ictepohacmorrhagiае серворымен (2-11,7% және 1-12,5%)
және grippotyphosа 1 отардағы қойда (5,8%) Түсік тастаған қойлар мен
ешкілерде 7-21 күн аралығында оң нәтиже көрсеткен реакция 1: 200 ден 1:1280
аралығында болды.[118]
Канадада анықталғандай Онтарио аймағында жылқылар арасында кең тараған
Bratislava серовары түсіктің себебі болып табылмайды.
Грецияда да шошқаларды алдын-ала тексеру кезінде лептоспироз
анықталған.
Испанияда 28 ірі шошқа фермаларының аумағында лептоспирозға зерттеу
жүргізіледі. Шошқалардың 10,56% пайызы Ictepohacmorrhagiае түріне оң нәтиже
көрсетті, ол барлық тексерілген фермалардың 39,28% - ын құрады. Тиісінше
басқа да түрлері анықталды. L.pomona(6,53%), Castellenis (1,15%),
Sejro(7,15%), grippotyphosa (0,96%), australis (90,38%), Hebdomalis(0,19%)
және Ictepohacmorrhagiае (0,19%).
Сонымен лептоспироздың адамдар мен жануарлар арасында таралуын талдай
келе анық географиялық таралу ареалы әлем мен ТМД елдерінде өте ауқымды
екенін байқаймыз.
Отандық және шетелдік авторлар бірнеше жылдық бақылау барысында
лептоспироздың адамдар мен жануарлар арасында кең етек жаюы жауын-шашын
мол жылдары болатынына тоқталды. Эпидемияның метеорологиялық жағдайларда
(жауын-шашын, температура, ашық күндері) жүруі тексерілді, қандай да бір
заңдылық болмағанымен, аурудың көбеюі жауын-шашынның молдығынан болатыны
дәлелденді. Мысалы 1931 жылы Мәскеу облысындағы Яхрома өзенінің батпақты
аймағын құрғатқанда ауру күрт төмендесе, 1935 жылғы мол жауын-шашыннан
қайта көбейген.
Башқұртстанда 1942-1943 жылдың маусым-шілде айларында лептоспироз
тіркелген. Адамдар арасында ауру тіркелген кезде жануарлар арасында ірі
қарада да лептоспироз байқалған.
Айрықша маңызы бар хабар: 1937-1939 жылдардың жазында(маусым-қыркүйек)
айларында Ростов облысында адамдар арасында жаппай таралған лептоспироз
ірі қара ішінде індет ретінде жаппай таралуы. Микробиологиялық зерттеу
көрсеткендей бұл лептоспираны тудырған L.grippotyphosa серологиясы болған.
Осыған ұқсас жұқпалы сары аурудың эпидемиясы адамдар мен ірі қара малында
1944 жылдың жазында байқалған.
Мәскеу облысының ірі қара шаруашылықтарындағы лептоспироздың маусымдық
байқалуына талдау жасаған Любашенко С.Я бұл аурудың ешқандай заңдылықтары
болмаса да, көптеген жағдайлар маусым мен қараша айларында тіркелгенін
айтады. Бұл мәлімет ТМД-ның басқа да географиялық аймақтарында ірі
қараның лептоспирозын зерттеген басқа да зерттеушілердің мәліметімен сай
келеді. Бірақ та Любашенко С.Я лептоспироздың маусымдық ауру екенін,
көптеген індеттің таралу уақыты мамыр мен қараша айларының арасы екенін
мәлімдейді. Дукалов И.А. лептоспироздың негізгі белең алуы Ростов
облысында сәуір мен қыркүйек айларында болатынын айтады.
Алехин В.А. мен Буткин Е.И бақылау жүргізгенде Воронет облысында
лептоспироз мамыр мен қараша айларында көп байқалған, бұл автордың
пікірінше метерологиялық жағдайларға байланысты, ал Батыс Қазақстан
облысында мамыр- маусым айларында көп байқалған.
Бірақ та Өзбекстанда зерттеу жүргізген біраз зерттеушілер бұған
қарама-қайшы пікір айтады, атап айтқанда Құдайбердиев Н.Д ол жакта
лептоспироз жылдың қай мезгілінде болмасын байқалып, маусымнан бастап қазан
айына дейін созылады дейді. Ал Газарян В.С болса Арменияда лептоспироз ірі
қарада көктем-жаз айларында көп болатынын, бірақ күз-қыс айларында да
байқалғанын айтады. Ал Дағыстанда лептоспироз бүкіл жыл бойы кездесетінін
мәлімдеді. Азербайжанның ойпатты аудандарында аурудың белең алуы көктем,
күз айларында болса, ал таулы аудандарда жаз айларында тіркелген. [119]
Австралиядағы табынды лептоспирозға серологиялық реакция бойынша
анықтау кезінде климат жағдайы, жердің құрамы және жануарлардың түріне
ескеру жасалады. Pomona және Hardio лептоспирасы кей кездерде ұқсас болып
57% әртүрлі географиялық аудандарда анықталған. L.pomona сероварына
қолайлы экологиялық фактор салыстырмалы ылғалдың төмен болуы, балшықты
топырақтың көп болуы және де жабайы шошқаның болуы мен аймақтағы
максимальды орта температура екені анықталған. Ал Hardio сероварынан
туындайтын лептоспироз жануарлар арасында жаңбырдан кейін көп таралады
және де су деңгейі жоғары, тұзды топырақты фермаларда 18%, ал
топырағында тұзы аз су деңгейі төмен фермаларда 7%.
Жауын-шашынның мол болуы лептоспироз індетін шығуына себеп болады.
Бұл пікірді Kmete E, Bacosh M жауын-шашын аз болған жылдағы
лептоспироздың да аз болуын бақылаған, салыстырмалы түрде анықтаған.
Ылғалдылығы жоғары интразоналық ландшафтар лептоспироздың табиғи ошағына
өте қолайлы жағдай жасайды. Айова штатындағы лептоспироз ошағынан кейін
өзендегі су құрамын тексергенде NH3, В11, В12 витаминдер және басқа да рН
6,9-7,5 заттерілер лептоспираның көбеюіне қолайлы болған.
Ал аурудың табиғи ошағының қалыптасуына негізгі сілтеме топырақтың
қышқылдануынан жасалады. Лептоспироз ауруының ошағының аз болуын
топырақтағы рН деңгейінің төмен болуымен байланыстырады.
Табиғаттағы инфекциялық сарыаурудың қоздырғыш қорламасы болып
көптеген жағдайда аурудың ашық формасы немесе бұрын ауырған жануардың
өзі болып табылады. Андреев К.П-тің тәжірибесі көрсеткендей ауру
жануарлардың несебі мен тезегі арқылы жайылымдардың, суаттардың былғануы
арқылы жұғады. Андреев К.П. тәжірибесінде эксперименттік жолмен ауру
жануарлардың несебі арқылы бұзауларға жұғу контактісін дәлелдеген. Бұл
тәжірибе оған және де басқаларға да инфекциялық сарыаурудың жұғымталдық
ауру екеніне, оның жанасу арқылы тарауы күмәнсіз екеніне көз жеткізді.
Суат басында ауру жануарлармен жанасудан кейін табында лептоспироздың
ошағы пайда болғаны байқалған жағдайлар кездескен.
Сахалин аралында аурудың қорламасын анықтау үшін 238 итке (30,2%),
248 егеуқұйрыққа (4,8%), 155 шошқаға (21,9%) және 1253 ірі қараға (19,1%
серологиялық зерттеу жүргізілді. Жергілікті адамдар шомылған иттерден
егеуқұйрықтардан бөлінген штаммалар canіcola лептоспирасына пара-пар болып
шықты.
Ростов облысында лептоспироздың ошағы екі типтік жолмен таралуы
туралы мәлімет бар: 1) кеміргіштердің қатысуынсыз ауылшаруашылық
жануарлардың тарату нәтижесінде пайда болуы, 2) Табиғи қорлама инфекциясын
жұқтырушы тышқан тектес кеміргіштер арқылы.
Болгариядағы шошқа өсіру комплекстерінде ең басты лептоспироз
таратушы болып лептоспирасы бар шошқалар, ал азғана көлемде су, жем екені
анықтаған.
Лептоспирозбен ауыратын және экспериментті түрде лептоспира
жұққызылған тұқымдық аталықтың шәуетін тексергенде аралас шәуеттегі
лептоспираның шәуеті лептоспираның зардабы ұзақ сақталатыны анықтады. Автор
бұл жерде ұрықтандыру кезінде лептоспирамен ластанған шәуеттен жан-
жануарларға ауру жұғу мүмкіндігін айтады.
Канадада зерттеушілер L.Hardio лептоспирасын көбінесе таратушы
өгізші-бұқашықтар екенін анықтаған.
Лептоспироз бөлетін ауру жануарлардың несебі арқылы қаншама кеңістікке
топыраққа таралуын жұғу нүктелерінің көлемінің маңызы жайлы Литвген В.Ю
жазған.
Топырақ үлгілерін зерттеген кезде, лептоспираны несеп арқылы
топырақтың беткі сантиметрлерінде 97% пайызы 10 күнге дейін сақталатынын
анықталған. Егер де тек қана дала тышқандарының өзі күніне 100 млн
лептоспира бөлетінін ойласақ бұл өте қорқынышты мағынаға ие болады. Сұр
егеуқұйрықтарда лептоспираның максимальді ұзақтығы 180 күнге дейін
созылған. Лептоспираның ең үлкені таралуы сұр егеуқұйрықтарда болады.
Зерттеушілердің көбінің пікірі бойынша адамдар арасындағы лептоспироз
кәсіптік ауру болып табылады. Ленинградта лептоспироз вивария мен
питалниктердегі жұмысшылардан анықталса, ал Саратова ветеринарлар мен ит
бағушылардан табылған. "Водоканал" тресті мен арнайы қаланы тазалайтын
автошаруашылықтың жұмысшыларын зерттеген кезде РМАЛ талдауына 20,5% пайыз
адамның оң нәтижелі 1:100 ден 1:800 деңгейіндегі ауру байқалған. Прилорск
өлкесінің тұрғындарының 7,8% да лептоспираға қарсы антидененің 10 серотобы
анықталған: ет комбинатының жұмысшыларында - 17%, күріш өсірушілерде - 11%,
малшыларда - 10%, және механизаторларда - 6% пайыз. Авторлардың пікірінше
адамдардың арасында лептоспироздың жайылуына мол жауынды ыстық муссондық
климат, өзендердің көптігі және суармалы каналдардың көптігі тікелей әсер
етеді.
Жануарлар арасындағы аурудың жайылуымен адамдардың ауруы арасындағы
байланысты көптеген зерттеушілер зерттеді. Барлық 9 жағдайда да адамдардағы
лептоспироз Crau A; Farrus М; Montaner Y көрсеткендей олардың тікелей
мамандығына байланысты, ал инфекциялық жұғу су арқылы болған. Адамдардың
арасында басты ауру таратушы болып сұр егеуқұйрықтарды, үй тышқанын, үй
жануарларын және ауылшаруашылық жануарларын айтуға болады. Иттер де
лептоспираның қорламасы мен таратушысы болып табылады.
Тышқан тектес кеміргіштер мен мүйізді ірі қара малының арасындағы
байланыс ауру ошағы таралған табиғи аймақтың көк шөбімен қоректендіргенде
жұғады.
Лептоспираны ең көп таратушы болып кеміргіштер есептеледі: үй тышқаны,
сұр егеуқұйрық, орман тышқаны, су қосаяғы, нутрия және жертесер тышқандар.
Айрықша орынды кең таралуына байланысты сұр егеуқұйрықтар алады. Инфекция
ошағындағы індеттік процессті жою үшін сұр егеуқұйрықтардың санын азайту
керек. (РМАЛ)дің мәліметі бойынша Сырдария өзенінің аңғарындағы кірпілердің
55% ауру жұқтырғаны анықталған. Жануарлардың әр түрлі 13 түрінде 8,5%
лептоспироз байқалған: Африка жирафтарында, Қырғызстанда барлық
ауылшаруашылығы жануарлары мен иттерде. Ашық суат көздері - инфекцияның
басты таратушысы болып табылады.
Лептоспирозбен аурудың жоғары сатысы (46%)ға дейін, лептоспираның уй
жануарларынан, барлық ауыл шаруашылық малынан, сойылған малдан бөлінуінен
болатыны дәлелденген. Бірінші рет құндыздарда лептоспироз байқалған.
Дағыстанда дені сау мүйізді ірі қара малы мен шошқалардың лептоспира тасушы
болуы мүмкіндігі анықталған.
Адамдардан алынған қан сарысуының құрамында негізінен Australis
grippotyposa серотобына жататын антиденелер құраған. Бұғы, елік,
арқарлардан алынған қан сарысуында да лептоспираға антиденелер табылған.
Адамдардың арасында лептоспироздың өршуі негізінен соның алдында болып
өткен ауылшаруашылық малының өте үлкен індетінен кейін болады.
Солтүстік Қазақстан облысының далалық аудандарында адамдардың
лептоспирозбен ауруымен қатар, ірі мүйізді қара малының иктерогеморрагиялық
лептоспирозбен ауырғаны да байқалған. Францияда адамдар мен жануарлардың
заманауи эпидемиялық сипат алғаны туралы мәлімет бар. Ұлыбританияда
тотықұстардан инфекция жұқтырып лептоспирозбен ауырған адамда тіркелген.
1.4 Жануарлардың лептоспироз кезіндегі патологиялық өзгерістер мен
клиникалық сипаттамасы
Әр түрлі туындыгерлермен мал дәрігерлердің бақылаулары көрсеткендей,
лептоспирозамен науқастану оқиғалары 5-13 және одан да ұзақ тәуліктер
аралығында пайда болады. Осы мерзімге қарай инкубациялық уақыттың ұзақтығы
айтыла бастаған. Осылайша, Михин.Н.А оны 5-13күнге теңейді, Кузнецова А.М 8-
12-ге, Земсков М.В, Авраров А.А 6-12-ге. Жалпы инкубациялық уақыт орта
есеппен бір аптадан үш аптаға дейін созылуы мүмкін. Ботаның бастапқы кезде
дене қызуы 40,5-41º С-ге көтеріліп 2-4 тәулікке дейін сақталады. Сары ауру
пайда болған кезде ол қалыпты жағдайға түседі. Түйенің қызуы сәл төмендеу-
40ºС дейін. Төлдердің дене қызуының 41ºС дейін көтерілгенін байқаған.
Клиникалық қасиеттер пайда болысымен 2-3 күннен кейін ол жоғалған. Қызбаның
осы түрін Шакарян Г.А мен Агоронян бақылап, ол қанды зәр пайда болған кезде
жойылып, бүкіл ауырған кезде бір қалыпта сақталатынын анықтаған.
Түйе лептоспирозасымен ауырғанда қанды зәр оның негізгі қасиеті болып
табылады. Алайда, кейбір жануарлар симптомсыз, қанды зәрсіз де ауыра
береді. Кейде гемоглобинурия ½ тәулік ғана созылып, іссіз жоғалады да, оны
байқау мүмкін болмай қалады. Көптеген жағдайда түйелердің лептоспирозасында
тікелей емес билирубин өте жылдам өседі де, ұлпада қалып, оны сары түске
бояйды. Сонымен, аурудың екінші белгісі пайда болады. Ол сары ауру
билирубин саны эритроцит күйреулеріне тең өспейді. Ол белгілі бір шектеуге
жетіп, қанды зәр тоқтағанда тез жойылады. Билирубинемия ұзақтығы 3-6
тәулікке тең.
Сары аурусыз, тек ғана қанды зәрмен өткен лептоспирозды Земсков М.В
мен Авраров А.А Воронеж облысында, ал Дорофеев К.А Мәскеу облысында
байқаған. Сары ауру бояуының ұзақтығы сан алуан, және де ол аурудың қалай
өтуіне байланысты. Сауығып кеткен жағдайда ол қанды зәрмен бірге 5-7,
немесе 9-шы тәулігінде жоғалады. Коньюнктивит жағдайында жануарлар жарықтан
қорқып, көздерін сәл жабады, немесе мүлдем ашпайды. Мұрын қуысын тексерген
кезде кейде кілегейлі –іріңді ағыс пайда болады. Кейбір кезде некроз дами
бастайды.
Көптеген лептоспирозға шалдыққан боталарда (98%) қанында лейкоцит
мөлшері 2,5 мыңға, эритроцит 2,73 млн-ға, гемоглобин 32%-ға азаяды. Соңында
боталар лептоспирозға тән қасиеттерімен көз жұмған.
Боснияда сиырлар арасындағы лептоспироз келесі клиникалық сипатқа ие
болды: жалпы сары ауру, анемиямен іш өту; сүт, зәр және фекалин қызыл түске
боялған. Аурудың үшінші күніне қандағы жалпы эритроцит саны орта есеппен
1,5 млн-ға төмендейді.
Ұлыбритания мен Италияның кейбір аудандарында мүйізді ірі қараның
лептоспирозы негізінен сүтті аз беруде, ал кейбір жануарларда түсік
тастаумен бедеулікпен көрінген. Аурудың өршіген кезінде сиырларда
гемоглобинурия, сары түстік, түсік тастау, өлі бұзаулар туу, бұзаулардың
өлімі анықталған. Доңыздарда – торайлардың қапылыста мертігуі, жаңа
туғандардың сары түстілігі.
Лептоспироздың ең ауыр түрлерін Pomona, Grippotyphosa, Canicola,
Icterohaemorrhagiae лептоспиралары тудырады. Ауру күтпеген жағдайда пайда
болады да, бір қалыпты дамып отырады. Аса қиын жағдайда дене қызуы 1-2,5ºС-
ге дейін көтеріліп, осы деңгейде 4-5 күн сақталуы мүмкін. Қызба
депрессиямен, әлсіздікпен, коньюнктивитпен бірге дамуы мүмкін. Кейбір
кездерде гематологиялық анемия салдарынан гемоглобинурия дамиды. Зәрдің
түсі боз-қызғылт түстен қара-қызыл немесе қара қою түске дейін өзгереді.
Кілегейлі қабықпен терінің түсі сарғыш тартады. Эритроцит саны 1-3 млн-ға,
гемоглобин 10-30%-ға төмендейді. Үнемі лейкоцитоз (13-15 мың) байқалады.
Аурудың қиын өтуі 3-10 күнге созылады.
Өсу патологиясында лептоспиралар аса маңызды роль атқарады.
Лептоспироздың инфекцияға душар болған сиырларда ұрпақ әкелу қасиеттері
бүлінеді. Алайда қайта түсік тастау сирек. Өйткені бұл иммундық жануарларда
бактеремия дамымайды да іштегі ұрыққа қауіп туындамайды.
Малахов Ю.А. пікірі бойынша лептоспироздың негізгі белгілері келесі:
1) түсік тастау, 2) өлі немесе әлсіз бұзауларды дүниеге әкелу, 3) бедеулік,
4) сүт өнімінің азаюы.
Доңыздардың лептоспироздың клиникалық көрсеткіштері қарапайым болып
көрінгенімен, осы уақытқа дейін қарама-қайшылыққа толы.
Доңыздардың лептоспирозы – ауыр өтетін науқас болып көрінеді. Ол ірі
мүйізді қараның лептоспирозасы сияқты жоғары өліммен, сары аурумен,
гематуриямен, некрозбен сипатталатын сияқты. Алайда 70-ші ж. екінші
жартысынан бастап доңыздардың лептоспирозасы жайлы көзқарас түбегейлі
өзгерді. Көптеген шаруашылықта ол белгісіз өтеді екен. Оның жалғыз негізгі
қасиеті – түсік тастау.
Диагнозды дұрыс қою мақсатында Дегтярев В.И. аурудың клиникалық
сипатын зерттей отырып, ересек доңыздарда лептоспироз көбінесе белгісіз
өтетіндігі туралы қорытындыға келді. Көптеген торайларда (45-50%)
лептоспироз кезінде катаральдық бронхопневмония түрінде өкпелері зардап
шегеді. Аталық қабандарда шағылыстыру кезінде бұл ауру эрекция кезінде
уреатрадан қан кетумен байқалады. Тері мен кілегейлі қабықтың сарғаюы
торайларда сирек кездеседі (5-8%).
Бір қатар зерттеушілердің бақылауымен шошқа шаруашылығында лептоспироз
негізінен аналықтардың түсік тастауымен, өлі ұрпақ әкелуімен және де
өмірлерінің алғашқы күндерінде мертігетін төлдермен сипатталады.
Тәжірибеге алынған торайларда ауруды жұқтырғаннан кейін екінші-бесінші
күн аралықтарында лейкоцитоз байқалған. Ол азая түскен сегізінші ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz