Қара малдың көз патологиясын П. П. Гатин-Б. К. Ильясов бойынша емдеудің тиімділігі
Ф. 7.15-07
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Ауылшаруашылық ғылымдар жоғары мектебі
Ветеринариялық клиникалық диагностика
кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
___________ С.Е.Тулеметова
а.ғ.к
___ _______ 2017 ж
Дипломдық жұмыс
Қара малдың көз патологиясын П.П.Гатин-Б.К.Ильясов бойынша емдеудің
тиімділігі
5В120100 – мамандығы Ветеринарлық медицина
Орындаған:
Бекзатова Айым
Ғылыми жетекшісі:
Ильясов Б.К,
в.ғ.д, профессор
Шымкент 2017 ж
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ атындағы ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК
УНИВЕРСИТЕТІ
___________________________________ ____________________ факультет
___________________________________ ___________________ кафердасы
Мамандығы__________________________ ___________________________
(мамандықтың аталуы мен шифрі)
БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі
__________
(кафедраның атауы)
__________
(каф.меңгерушісінің
А.Т.Ә.)
____________2016ж.
дипломдық жұмысты (жобаны) орындауға
ТАПСЫРМА№___
Студент ___________________________________ ________________________
(Т.А.Ә.)
(тобы)
Жұмыстың (жобаның) тақырыбы
___________________________________ _________________________________________
___________________________________ _________________________________________
___________________________________ _________________________________________
_______
Университет бойынша_______________ж. № _______бұйрығымен бекітілген
Жұмысты (жобаны) аяқтау мерзімі ______________________
Жұмысты (жобаны) орындауға берілген
мәліметтер___________________________________ _______________________________
___________________________________ _________________________________________
___________________________________ _________________________________________
___________________________________ _________________________________________
___________________________________ _________________________________________
___________________________________ ___________
(ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ)
ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБАНЫҢ МАЗМҰНЫ
№ Бөлімдері Орындалу мерзімі Кеңесші
РС
1 2 3 4
Тапсырманың берілген күні _________2012 ж.
Дипломдық жұмыстың (жобаның) ғылыми жетекшісі________________
(қолы) (А.Ә.Т.)
Тапсырманы орындауға алған студент____________________________ _
(қолы) (А.Ә.Т.)
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТА (ЖОБАДА)
КЕЛІСУ ПАРАҒЫ
Жұмыстың тақырыбы
___________________________________ _________________________________________
___________________________________ _________________________________________
___________________________________ _________________________________________
________________
Топ студенті___________________________________ ____________________
(А.Т.Ж., қолы)
Кеңесшілер:
Еңбекті қорғау және тіршілік қауіпсіздігі Экономика және бизнес жоспарлау
___________________________________ _____________________________
(ғыл.дәрежесі, атағы, Т.А.Ә.)
(ғыл.дәрежесі, атағы, Т.А.Ә.)
___________________________________ _____________________________
(күні, қолы)
(күні,
қолы )
Қоршаған ортаны қорғау Норма бақылау
___________________________________ _____________________________
(ғыл.дәрежесі, атағы, Т.А.Ә.)
(ғыл.дәрежесі, атағы, Т.А.Ә.)
___________________________________ _____________________________
(күні, қолы)
(күні,
қолы )
Шымкент 2016ж
Аннотация
Дипломдық жұмыстың тақырыбы Жануарлар кератитінің және
кератоконъюнктивитiнің патогенетикалық терапиясы.. Дипломдық жұмыс
кіріспеден, негізгі бөлімнен, өзіндік зерттеулерден құралған. Дипломдық
жұмыста өзіндік зерттеулерге талдау жасалған,еңбек және тіршілік
қауіпсіздігін қорғау бөлімі, қоршаған ортаны қорғау, экономика бойынша
бөлім, бизнес жоспарлау, пайдаланылған әдебиеттер тізімі, қосымшалар
қарастырылған. Дипломдық жұмыстың аяғында қорытынды және өндіріске ұсынулар
жазылған.
МАЗМҰНЫ
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
Белгілер мен
қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .. 8
Нормативтік
сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 9
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .. 15
1. Әдебиетке
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 15
1.1 Жануарлардыц кератоконъюнктивитiтiң себебi мен таралуы ... ... ... 15
1.2 Кератоконъюнктивиттердi емдеу және алдын-
алу ... ... ... ... ... ... ... ...2 9
2. Өзiндiк
зерттеулер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .44
2.1 Зерттеу материалдары мен
әдiстерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 44
2.2 Зерттеу
нәтижелерi ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..47
2.2.1 Iрi қара малдың конъюнктивиальды қапшығының құрамын гельминтологиялық
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...47
2.2.2 Ауру iрi қара малдың конъюнктивиальды қапшығының құрамын
микробиологиялық
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...48
2.2.3. Жануарларды клиникалық және зертханалық зерттеулердiң
нәтижелерi ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .49
2.2.4. Iрi қара малының қасаң қабығы мен конъюнктивасының қабыну
процессiн 1%-ды тетрациклин жақпа майымен емдеу (1 топ, бақылау
тобы) ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
2.2.5. П.П.Гатин-Б.К.Ильясовтың новокаин тежеу әдiсiмен және Ветом 1.1
пробиотигiн ауыз қуысы арқылы беру. (Екiншi
топ) ... ... ... ... ... ... ... ... .. 53
2.2.6. Iрi қара малының қасаң қабығы мен конъюнктивасының қабыну процесiн
П.П.Гатин-Б.К.Ильясовтың новокаин тежеу әдiсiмен
емдеу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... . 55
3.Зерттеу нәтижелерiн
талқылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
.57
4.Еңбек және тіршілік қорғау
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...62
5.Қоршағанортаны қорғау бойынша
бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .74
6.Экономикабойынша
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...81
7.Бизнес-жоспар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 88
.Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. 93
Түйін ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 93
.Қолданылған әдебиеттер
тiзiмi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
96.
Анықтамалар
Лептоспироз адам мен жауарлардың арасында кең тараған зооантропонозды
инфекциялық ауру.
Лептоспироз індетті сары ауру, иктерогемоглобинурия көбіне жіті түрде
өтетін жұқпалы ауру.
Серологиялық диагностика бұл қанда, сүтте, зәрде лептоспирозға қарсы
антидененің табылуы болып табылады.
ИФА иммуноферменттік жоғары бағалануы барлық ғалымдардың жиагностикалық
жұмыстарында Кең қолданылап келеді. Алғаш рет лептоспироз диагнозын ИФА
арқылы 1974 жылы Tripathe et Mansson анықтаған.
Гипериммундық қан сарысуы реакцияға оң нәтиже беретін реакция.
Толық гемагглютинация реакциясы оң нәтиже беретін қан сарысуы.
Лептоспира серотоптарының түрлері - Leptospira Pomona, leptospira
tarassovi, leptospira grippotyphosa, leptospira canicola, leptospira
icterohaemorrhagiae, leptospira hebdomadis.
Лептоспира түрлерінің штамдары Wijnberg, каширский verdrat-batovia 46,еж
1 , van tienen , 3705 москва –v, перепелицин.
Иммунитет организмнің ішкі ортасының түрақтылығын бөгде заттардан, оның
ішінде зардапты микробтардан қорғау қабілеті.
Белгілер мен қысқартулар
АҚШ Америка Құрамы Штаттары
ТМД Тәуелсіз Мемлекеттер достастығы
ДСБ Дүниежүзілік денсаулық сақтау бөлімі
ТГАР Толық гемагглютинация реакциясы
МАЛР Микроагглютинация лизис реакциясы
МАР макроагглютинация реакциясы
ЕГР Еріту гемаглютиеация реакциясы
АР аглютинация реакциясы
ИФА иммунноферменттік анализ
ҒЗИ гылыми зерттеу институты
АШМ ауылшаруашылық министрлігі
ҮСҚ үшсірке қышқылы
ДХН Дезоксихолатон
Мин минут
Мл миллилитр
Мг Миллиграм
СМ сантиметр
Мың\л мың литр
Млн\л миллион литр
Л литр
ӘБ әсер бірлігі
Т температура
Т.б. тағы басқа
Нормативтік сілтемелер
Осы дипломдық жұмыста келесі құжаттарға сілтеме жасалған.
МЕМСТ 1770-74 Мөлшерлі лабороториялық шыны ыдыстар.Цилиндрлер,
мензулкалар, колбалар, пробиркалар.
МЕМСТ 2.701-84 КБҚЖ (ЕСКД) Схемалар. Түрлері мен типтері. Орындауға
қойылатын жалпы талаптар.
МЕМСТ 16445-78 Комплементті байланыстыру реакциясына қажетті қан сарысуы
МЕМСТ 2.304-81 КБҚЖ (ЕСКД) Сызбалық шрифттер
МЕМСТ 2.301 -68 КБҚЖ (ЕСКД) Форматтар.
МЕМСТ 2.601 -2006 КБҚЖ (ЕСКД) Пайдалану құжаттары.
МЕМСТ 12.1.008-76 Еңбекті қорғаудың стандартты жүйесі.Биологиялық
қауіпсіздігі
МЕМСТ 2.104 -2006 КБҚЖ (ЕСКД) Негізгі жазбалар
МЕМСТ 2888-68 Ветеринарлық термометр
МЕМСТ 5962-67 Этил спирті. Техникалық жағдайлар.
МЕМСТ С9147 -80 Лабороториялық ыдыстар және қондырғылар. Шынылы фарфорлы.
Техникалық жағдайлар.
МЕМСТ 24861-91 Бір реттік иньекциялық шприцтер.
МЕМСТ 7631 -85 Сапаны бағалаудың оргонолептикалық көрсеткіштері.
МЕМСТ 26678-85 Тоңазытқыштар және мұздатқыштар. Жалпы техникалық
жағдайлар.
МЕМСТ 5556-81 Гигроскопиялық медициналық мақта. Техникалық жағдайлар.
МЕМСТ 2.321-84 КБҚЖ (ЕСКД) Әріатік белгілеу.
МЕМСТ 6709-72 Дистилденген су. Техникалық жағдайлар.
МЕМСТ 20730-75 Қоректік орта (ветеринарлық мақсаттар үшін) техникалық
жағдайлар.
МЕМСТ 7636-85 Сынама алу әдістері. Сынаманы зерттеуге дайындау.
МЕМСТ 28085-89 Биологиялық препараттар
МЕМСТ 26668-95 Сынама алу
МЕМСТ 26670-91 Өсіру әдістері.
КІРІСПЕ
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылық саласының басты
мақсаты - ауыл шаруашылық өндірісін дамыту, мал санын арттыру, халқымызды
ауыл шаруашылық өнімдерімен қамтамасыз ету, бәсекелестікке төтеп беретін
жетістіктерге жету болып табылады.
Бұл мақсаттарды жүзеге асыруда жеткілікті азықты жинау, малды күтіп-
бағу, өсіру және азықтандыру, қарапайым да, тиімді технологияларды
шаруашылықтарға енгізу үлкен рөл атқарады.
Үлкен жетістіктерге жету үшін көптеген жұмыс атқарылуы қажет. Олардың
бірі дені сау мал өсіру және малды аурулардан қорғау. Бұл талаптар
ветеринар мамандарымен қадағаланады. Мал шаруашылығын дамыту, оның
өнімділігін арттыру және малдың денсаулығын сақтаудың бірден бір кепілі-
күнделікті қадағалау мен жоспарлы түрде мал басын арттыру немесе шаруашылық
жағдайында белгілі бір ережелерді жоспарлы түрде орындау.
Ауыл шаруашылық малдарын өндіруде кейбір жұқпалы және жұқпалы емес
аурулар кеселін тигізуде.Атап айтсақ, солардың бірі қара малдың
кератоконъюктивиті.
Қара мал кератоконъюктивиті- мал шаруашылығының дамуының төмендеуіне өз
үлесін қосады. Бұның салдарынан мал өнімділігі төмендейді, яғни үлкен
экономикалық шығын болуы мүмкін.
Қара мал кератоконъюктивитінің алдын-алуда және оны жоюда ветеринарлық-
санитарлық, микробиологиялық, індеттанулық кешенді зерттеулер жүргізіліп
емдеу әдістерін қолданған жөн.
Қара мал кератоконъюктивиті себептерін оқып зерттеуге, оның алдын алу
шараларын құрастыруға көптеген ғалымдардың жұмыстары арналған
Ауру малдың конъюнктивиалды қапшығының ақпасынан F.Jоnеs ;
Н. Минчев (1958); В.Г. Андриасян (30Х1989); Е.П. Копенкин (1970, 2000);
Захаров (1962),М.А.Sа1isbuгу, R.L.Kaswan, J.Braun (1995) және басқалар
әртүрлi микробтарды анықтаған: стафилококктар, стрептококктар, протей, iшек
таяқшасы, диплококтар, аэробты споратүзушi бактериялар және т.б.
Қара мал кератоконъюктивиті себептерінің арасында едәуір жиі
кезедсетіндері А витаминозды , инвазионды және инфекциялық түрлері
Г.Ф.Панин,1953; К.А.Дорофеев,1954; Р.С. Алахвердиев және Г.С. Ахаев , 1973;
А.В.Ляушкин.М.И.Рыков,И.М. Крючков , (1973). К.А. Фомин (1968); П.П.Гатин,
Б.К.Ильясов (1970 ж); Б.К.Ильясов (2003-2004).
Жоғарыда айтылғандарды түйіндей келе біз алдымызға екі мақсат қойдық:
Қара мал кератоконъюктивитінің этиологиясы., патогенезін,
диагностикасын, алдын алу және оны емдеу әдістері жөнінде деректер көптеген
ғалымдардың еңбектерңнде кеңінен байқалады. N.Braun және т.б.;1998;
H.Billan, А. Маn, 1972; A.Furowtsz, 1976; М.Oka , 1976; R.M.Dodt , 1977;
D.N.Slatter және т.б. 1982; G.W.Pugh және т.б. 1986; N.Vamiergaas ) және
т.б. 1989;) және Ресейдегi авторлар жаппай кератоконъюнктивиттiң iндеттiк
этиологиясын жақтап , басты рольдi Моракса-Аксенфельд ( Г. Аксанфельд,
(1939 ) берген, F.S.Jones және R.B. Little 1924 жылы
кератоконъюнктивитпен ауырған iрi қараның конъюнктивиалды ақпасынан
диплобацила Могахеllа bоvis-ты анықтады.
Малдәрiгерлiк офтальмологияда кератоконъюнктивиттердi емдеу жайында
көптеген жұмыстар арналған және қазiргi уакытга әртурлi сипаттағы емдеу
әдiстерi ( этиотропты , патогенетикалық, симптоматикалық) ұсынылған.
Жануарларды емдеуге ұсынылған әдiстер мен заттардың тиiмдiлiгi шартты-
патогендi және патогендi микрофлораның қазiргi антибиотиктерге деген
сезiмталдығына байланысты жеткiлiктi мөлшерде тиiмдi емес, сондықтан да
өндiрiстiң талаптарына сәйкес келмейдi. Осыған байланысты жаңа препараттар
мен емдеу әдiстерiн енгiзу маңызды.
Тақырыптың маңыздылығы. Ауылшаруашылық малдарының барлық көз
ауруларының iшiнде кең таралған ауруы конъюнктива мен қасаң қабықтың
қабынуы. Бұл тiндердiң, қабақтардың анатомиялық тығыз байланысты болу
себебi мен олардың ашық орналасуында болып тұр. Олар сыртқы ортаның
жағымсыз факторларына бiрiншi болып ұшырайды. Осының салдарынан кератит
және конъюнктивит түрiндегi қабыну продесстерi дамып, бiрақ жиi
кератоконъюнктивит ретiнде кездеседi.Бұл ауру жануарлардың көпшiлiгiн
зақымдауы мүмкiн, көбiнесе iрi қара малда кездесiп, жаппай
кератоконъюнктивиттер деп аталынады.Осы патология үлкен экономикалық шығын
әкеледi . Шығын - өнiмдiлiгiнiң азаюынан , төлдердiң өсуiнің баяулауынан ,
тiрi салмақты жоғалтудан кұралады. Орташа есеппен ауырған малдың 25-30%
соқырлыққа ұшырап , ал соншасының көру кабiлетiнiң 50%-ға нашарлауына алып
келедi (С.А.Фомин 1968).
Малдәрiгерлiк офтальмологияда кератоконъюнктивиттердi емдеу жайында
көптеген жұмыстар арналған және қазiргi уакытга әртурлi сипаттағы емдеу
әдiстерi ( этиотропты , патогенетикалық, симптоматикалық) ұсынылған.
Жануарларды емдеуге ұсынылған әдiстер мен заттардың тиiмдiлiгi шартты-
патогендi және патогендi микрофлораның қазiргi антибиотиктерге деген
сезiмталдығына байланысты жеткiлiктi мөлшерде тиiмдi емес, сондықтан да
өндiрiстiң талаптарына сәйкес келмейдi. Осыған байланысты жаңа препараттар
мен емдеу әдiстерiн енгiзу маңызды.
Зертеудiң мақсаты мен мiндетi. Зерттеудiң мақсаты —
малдәрiгерлiк тәжiрибеге кератоконъюнктивиттердi емдеудiң тиiмдi әдiсiн
енгiзу. Осыған байланысты келесiдей мақсаттар койылды:
1. П.П.Гатин-Б.К.Ильясовтың новокаин тежеу әдiсi және Ветом 1.1
пробиотигiнiң iрi қара малдың кератоконъюнктивитiнің дамуы мен барысына
әсерiн зерттеу.
2. Iрi қара малдың кератоконъюнктивиттерiн П.П.Гатин-Б.К.Ильясовтың
новокаин тежеу әдiсi және Ветом 1.1 пробиотигi емдегенде клиникалық, қанның
морфологиялық және иммунобиологиялық қасиеттерiн зерттеу.
З. Пробиотиктердiң патогенетикалық терапиямен қолдану кезiндегi емдiк
тиiмдiлiгiн жалпы қабылдаған әдiстермен салыстыра отырып анықтау.
4. Зерттеу нәтижесiне сүйене отырып шаруашылыққа ұсыныс жасау.
Зерттеудiң ғылыми жаңалығы. Малдәрiгерлiк офтальмологияда
алғашқы рет новокаин тежеумен бiрге пробиотиктер қолданылды.Жануарлардың
катаралды және iрiңдi-катаральды кератоконъюнктивитiне клинико-
морфологиялық және иммунологиялық сипаттама берiлген. П.П.Гатин-
Б.К.Ильясовтың новокаин тежеу әдiсi және Ветом 1.1 пробиотигiмен емдеу
схемасы тәжiрибеден өткiзiлдi.
Жұмыстың тәжiрибелiк маңызы мен қолданысқа енгiзiлуi.
Малдәрiгерлiк тәжiрибеде iрi қара малдың кератоконъюнктивитiнiң емдеуiнiң
жетiлдiрiлген және тиiмдi әдiсi ұсьнылған. Алынған мәлiметтер Шәкәрiм
атындағы Семей Мемлекеттiк Унивеситетiнiң Аграрлық факультетiнiң
малдәрiгерлiк медицина кафедрасының малдәрiгерлiк хирургия пәнi бойынша
қолданылуда.
Қорғауға ұсынылатын негiзгi мәселелер:
1. П.П.Гатин-Б.К.Ильясовтың новокаин тежеу әдiсi және Ветом
1.1 пробиотигiнiң қабынуға қарсы әсерiн тексеруi.
2. П.П.Гатин-Б.К.Ильясовтың новокаин тежеу әдiсi және Ветом
1.1 пробиотигiнiң терапевтiк тиiмдiлiгiн анықтау.
3. П.П.Гатин-Б.К.Ильясовтың новокаин тежеу әдiсi және Ветом
1.1 пробиотигiмен емделген iрi қараның қанына морфологиялық және
имунобиологиялық көрсеткiштерiн зерттеу.
1 Негізгі бөлім
Әдебиетке шолу
1.1. Жануарлардың кератоконьюнктивитiнiң себебi мен таралуы.
Кератоконъюнктивит-көздiң коньюнктивасы мен қасаң
қабығының қабынуымен сипатталатын көздiң ауруы. Анатомиялық тығыз
байланысты болғандықтан , бұл тiндер бiр уақытта зақымдалынып, ауру
әртурлi түрде және қабыну ауыртпалығында кездеседi.Кератоконъюнктивит
жануарларда жиi кездеседi және жаппай қасиетте болып, iрi қара мал басының
50-70% дейiн зақымдайды (М. Богданов, 1927;(1) М.В.Плахотин (2 ,3 ,4 ,5 )
және басқалар,, 1966; В.А, Черванев (6), 1995, 1998;Е.П.Копенкин,(7) 2000;
А.А. Габбасов(8) 2000; С.М. Воробьев (9), 2001; И.А. Золочевский (10),
2002; И.З. Зарипов, 2002) (11).
Жаппай кератоконъюнктивитер iндеттi ( риккетциялық диплобацилярлық,
хладимиозды , герпесвирустық және т.б. ) инвазиялық ( телязиоз ),
аллергиялық және авитаминоздық деп бөлiнедi.
Ірi қара малдың iндеттiк кератоконъюнктивитiн А.Березов (12)
(1890), В. Бенкевич (13) (1900), А.Башкирцев (14) (1901), Богданович К.
М. (15) (1902), Малыгин (16Х1938 ), К. Выржиковский (17) 1893 жылы
бұл ауруды Жылқы мен iрi караның жаппай көз ауруы , ал А. Нифонтов
(18)1933 жылы Ірi қараның iндеттi кератитi деп атаған.
Шетелдiк әдебиетте iндеттi кератоконъюнктивиттi бiрiншi
болып Т.S.Вilling (19) сипаттаған (1889). Бұл патология көптеген елдерде
байқалынған және зерттелiнген (J.Х. Соlеs (20), 1936; Е.М. Ваldwin (21),
1945; J.В. Неnson (22) жэне В.S. Соорег, 1960 (23) ; J. Dimiс (24), i960;
LА.Sуkеs (26), 1962; Х.Кitа (26), 1975; F.L. Janawski, М.Ваnburа (27),
1976)
Көптеген жылдар бойы зерттеулер аурудың себебiн анықтауға
бағытталды. Аурудың аталуына этиологиялық фактормен байланысты деп осы
аурумен айналысқан авторлар тұжырымдаған.Көптеген зерттеушiлер
кератоконъюнктивиттi кең таралған және инфекциялық офтольмопатия деп
анықтаған. Көптеген уақыт бойы кератоконъюнктивиттiң өзiндiк қоздырғышы
соңғы уақытқа дейiн аныталмаған болатын. (Е.П.Копенкин (7), 2000). Ауру
малдың конъюнктивиалды қапшығының ақпасынан F.Jоnеs (28) ; Н. Минчев (29)
(1958); В.Г. Андриасяч (30Х1989); Е.П. Копенкин (1970, 2000); Захаров (31)
(1962); М.А.Sа1isbuгу, R.L.Kaswan, J.Braun (32) (1995) және басқалар
әртүрлi микробтарды анықтаған: стафилококктар, стрептококктар, протей, iшек
таяқшасы, диплококтар, аэробты споратүзушi бактериялар және т.б.
J.АIIеn (33) (1918) ауру малдың жасымен батырылған тампон арқылы
сау малдың конъюнктивиалды қапшығына енгiзу арқылы аурудың таралуын
дәлелдеген. А.В.Макашев (34) есептеуi бойынша аурудың себебiне бiр ғана
қоздырушы ғана емес, бiрнеше коздырушы себеп болады , Н.И. Красаин (35)
(1948) байқауы бойынша ...бактериялы этиологиялы жаппай кератиттер, iрi
караның жеке ауру ретiнде кездеспейдi . Ол жаппай кератоконъюнктивиттiң
себебi:гельминт-телязий деп есептеп, ал көз ақпасын зерттеу кезiнде
табылған микроорганизмдердi оның ойынша секундарлы рольде болып , қабыну
процесiн асқындыратын фактор деп есептеген.
Шетелдiк көптеген авторлар ( N.Braun және т.б.;(36)
1998; H.Billan, А. Маn, 1972; A.Furowtsz, (37) 1976; М.Oka (38), 1976;
R.M.Dodt (39), 1977; D.N.Slatter (40) және т.б. 1982; G.W.Pugh және
т.б.(41) 1986; N.Vamiergaas (42) және т.б. 1989;) және Ресейдегi авторлар
жаппай кератоконъюнктивиттiң iндеттiк этиологиясын жақтап , басты рольдi
Моракса-Аксенфельд ( Г. Аксанфельд (43), 1939 ) берген, F.S.Jones және
R.B. Little (44) 1924 жылы кератоконъюнктивитпен ауырған iрi қараның
конъюнктивиалды ақпасынан диплобацила Могахеllа bоvis-ты анықтады.Бұл
қоздырғышты сау бұзаудың конъюнктивиальды қапшығына енгiзгенде
конъюнктивиттi тудырды.Бұл микроорганизмдер ауру малдың мұрын ақпасынан да
табылған. Е.М.Baldwin (45) (1945) сау малдың көздерiн бактериологиялық
зерттеу барысында Могахеllа bovis-ты анықтамаған. Морфологиялық құрылысы
ұзындығы 2 және енi 0.4-0.5 мк болатын , қысқа және шеттерi дөңгеленген
грам терiс таяқша. 3ақымдалған кездiң боялған жұғындысында жеке немесе
қысқаша тiзбекпен орналасады. Таяқша қанды агарда культивацияланып ,
жартылай мөлдiр колиниялар болып өседi (В.S Соорег,(45) 1960; J.В. Неnsоn
(46) және т.б.1960 )Өсiрiлетiн ортада микроорганизмдердiң өсуi кезiнде екi
формасы: гемолитикалық және гемолитикалық емес түрi анықталған (G.W.Pugh,
D.E.Hugnes 1968). Зерттеушiлер мезгiл сайын эксперементтi түрде туғызып
отырды, Могахеllа bоvis-тiң таза өсiндiсiн сау iрi қараның конъюнктивиалды
қапшығына енгiзу аркылы (Е.М. Ва1dwin, 1945; B.S. Соорег, 1960; J,В.
Неnsоn, L.С. Grumbles, 1960) . Жануарларды осы әдiспен зақымдау барысында
iндеттi кератоконъюнктивитке сәйкес келетiн зақымдау пайда болған (J.В.
Непsоп 1960) . Бiрақта басқа тәжірибеде Могахеllа bovis-тiң таза
өсiндiсiнiң бiрнеше түрiнiң инокулятымен iрi қараны зақымдағанда инфекция
дамымаған.(Н.Fагlеу.1950). Тәжiрибелiк негiзде диплобациллярлы
кератоконъюнктивиттiң дамуы ультракүлгiн сәуленiң әсерi анықталған.D.Е.
Hugnes және т.б., 1965, 1968; G.W.Pugh,D.E.Hughes 1968) . Бес жыл бойы
далалық тәжiрибе барысында табындағы ауру мал санының анықталуы мен табиғи
ультракулгiн сәуленiң қарқындығы арасында жағымды корреляция
анықталған(D.E.Hughes және G.W.Pugh, 1970).
Бұл мәлiметтердi ескере отырып, iрi қара малдың
бактериологиялық этиологиялы індеттiк кератоконъюнктивиттiнiң себебi
Моrахеllа bovis-пен күннiң ультракүлгiн сәулесi патологиялық әсерi деп
табылды. Бiрақта iрi қараның диплобациллярлы кератоконъюнктивиттiң сезiмтал
жануарларға экссудат немесе закымдалған көзден ақпа арқылы, табиғи таралуы
жолдары көп уакытқа дейiн шешiлмеген болатын. G.W.Pugh және т.б. (1986) бұл
аурудың негiзгi тасымалдаушысы Мusса autumnalis шыбыны анықталды. Басқа
авторлар (К.Е. Кореску және т.б. 1986) жанасу арқылы таралатындығын
көрсеттi.Кейбiр iрi қара мал даралары жыл айлары кезiнде қоздырғыштың
тасымалдаушысы болуы ықтимал. Көктем және күз айларында далалық және
бөлмелiк шыбындар зақымдалған кезден жастық сұйықтықты жеп, одан кейiн сау
малға қонып микроорганизмдердiң механикалық тасымалдаушысы болады. Сонымен
қатар тасымалдаушы фактор болып мұрын ақпасы болуы мүмкiн.
Конъюнктивиалды қапшықтан шайылыған экссудат, экскреттер
және бактериялар мұрын-жастық канал арқылы мұрын қуысына түседi.Зақымдалған
тамшылар катты тыныс алғанда және жөтелгенде ауаға таралып басқа
жануарлардың көзiне түседi.Қасыну және басқа малдарды сүзу инфекцияның
таралу жолы бола алады. А.Ф. Русинов (1987) iндеттi кератоконъюнктивит ,
тек сыртқы ортаның жағымсыз әсерiмен (ультракулгiн сәулемен сәулелендiру,
құрғақ және ыстық ауа райы, жел, шаң және т.б.) конъюнктива мен қасаң
қабықтың резистентiлiгiнiң төмендегенде Могахеllа bovis-тың дамуына жағдай
туындайтындығын анықтаған. Ол сонымен қоса Моrахllеа bovis басты рольге ие
болып, секундарлы инфекцияны тудырады.Конъюнктивиалды қапшықтағы шартты-
патогендi микрофлора iндеттiк процесстi асқындырып, iрiңдi қабынуды
тудырады.
Г.Б. Деггяров (47) , К.Ф. Петров жене Ф.Л. Гаджибалиев
(1965) iндеттi кератоконъюнктивит лептоспирозбен ауырған iрi қара мен
жылқыда дамитындығын анықтаған.
Бірақта М.В, Плахотин, В.И. Захаров және Р.С. Алахвердиев (48) (1966)
жүргізген зертеулеріне сәйкес кератоконъюнктивиттің лептоспироздық
этиологиясы расталмады.Зерттеу барысында ауру малдардың конъюнктивасы мен
қасаң қабығынан алынған сөл , жағындыларда және сонымен қатар
микроаглютинация реакциясымен тексергенде лептоспироз табылмаған. Бірақта
авторлар лептоспироздық зақымдау мен қатар басқа себепті жаппай
кератоконъюнктивитті жоққа шығармайды.Әйтседе ірі қара мен жылқының
лептоспирозының ауыр түрі конъюнктивитпен қатар жүруі теріске
шығарылмайды(Ю.А. Малахов, 1992) . Жылқыларда лептоспироздың асқыну ретінде
кезен сайын жүретін офтальмияны келтіреді (көздің кезен сайын қабынуы )
(Ю.А. Малахов (49), 1992).
Кератоконъюнктивиттің қоздырғышының бактериялық емес қоздырғышын табу
мақсатында конъюнктива мен қасаң қабықтың эпителийлері зерттелді.1931 жылы
онтүстік ірі қараның қабынған конъюнктивасы мен қасаң қабығынан J.D.Coles
(50) риккетсияны тапты. Бұл микроорганизмдер көздің кілегей қабаты мен
қасаң қабақтың эпителий торшалында әртүрлі енулер түрінде немесе
торшалардын ыдырауынан кейін кездескен.Осылай келе бұл микроорганизмдер
кератоконъюнктивиттің қоздырғышы бола алатындығы анықталды.
М.В. Рево (51) , Г.Ф. Панин (52) (К.А. Фомин (53), 1968), К.А,
Дорофеева (54) (1969) және басқалар, Ricolesia bovis (Ricketsiae
conjunctivae) ұсақ , полиморфты 0,5 тен 1 мкм өлшемдегі, кокко- , диск-және
таяқша түріндегі (коккатэрізді 0,3-0,6 мк өлшемдегі, ұсақ таяқша тәрізді
(0,7-0,8 мк) және ірі таяқша тэрізді (0,8-1,2)) микроорганизм. Аурудың
бастапқы кезенінде ірі риккетсиялар , кешірек ұсақтары
анықталады. Г.Ф. Паниннің (1953) жұмыстарына сәйкес риккетсиялар 0,6-0,8 мк
фильтрлерден өтіп кетеді.
Ауру малдың конъюнктивиалды қапшығынан алынған , сонымен қатар
өсірілген (6-7 күндік тауық эмбрионында өсіріледі) риккетсиялармен кейбір
авторлар мүйізді ірі қараның төлдерінде қолдан кератоконъюнктивитті тудыра
алды ( И.А. Фарзалиев, 1964; (55) М.В, Плахотин (2)және басқалар, 1968).
Риккетсияның кез-келген түрін көздің алдынғы камерасына керекті
суспензиямен енгізгенде П.Ф, Здродовский (56) және Е.М Голиневич (1972)
қояндар мен теңіз шошкаларында риккетсиозды инфекцияның көздік түрін тудыра
алды .
Табиғи жағдайда риккетсиозды кератаконъюнктивитке барлық
жанурлардың түрі сезімтал (Г.Ф. Панин,(52) 1953; К.А. Дорофеев, 1954;
Р.С. Алахвердиев және Г.С. Ахаев (57), 1973; А.В. Ляушкин. М.И. Рыков,
И.М. Крючков (58), 1973). К.А. Фомин (1968) риккетсиозды
кератоконъюнктивит эртүрлі жануарлардың түрін ұстайтын
шаруашылықтарда таралады , бірақ көбінесе жануарды бір түрі ғана ауырады
деп тұжырымдады. Мысалы: қойлар зақымдалса , олармен бірге жайылып жүретін
ешкілер зақымданбаған. Немесе шошкалардың жаппай кератоконъюнктивитінде ,
ірі қарада ауру анықталмаған жэне керісінше. Бұл ерекшелік автордың
тұжырымы бойынша қоздырғыштың түрлік ерекшелігімен түсіндіріледі.
C.H.Gallaher (1954) , G.Cantin (1956) , A.Voigt , O.Dictz (1962)
Rickettsia conjunctivae және Moraxella bovis ipi қараның індетті
кератоконъюнктивиті дамуында бірін-бірі ассоциалайтындығын жоққа
шығармайды. Осы уақытта M.Miller , H.Liebermenn (1961) Германияда барлық
жағдайда тек қана R.conjuntivae bovis тапқан. Риккетсияның басты ролін
Р.Ғауе , A.Chorton (1962) В.П.Громов (59) , И.И.Вершинин Н.А.Подшивалов
(60) (1963) жэне басқалар көрсеткен.
Көптеген зеттеушілер риккетсиозды кератоконъюнктивитпен ірі қараның 3
айлық және одан жоғары жастағы төлдері зақымдалатындығы анықталған. Ересек
жануарлар сирек ауырады (М.В, Плахотин, Р.С. Алахвердиев, Е.П. Копенкин,
1971). А.Ф. Русиновтың (61) (1965) мэліметтеріне сэйкес инфекцияның басты
көзі болып ауру мал есептеледі. Риккетсиозды кератоконъюнктивиттің
қоздырғышы Moraxella bovis сияқты конъюнктивиалды сұйықпен және мұрын
шырынымен сыртқы ортаға шығады. Жанарлар тікелей жанасу кезінде , сонымен
қатар ауа-сілекей арқылы таралады. Көптеген авторлар (В.С, Федосеев, Ж.М,
Исимбеков, Р.Д. Даутбаев (62) , 1973) шыбындар санының маусымдық тербелуі
мен малдың риккетсиозды кератоконъюнктивитпен зақымдалуында байланысты
тауып , сонымен қатар шыбындар суспензиясымен сау малды зақымдау сәтті
өткеннен соң , синонтропты шыбындар, оның ішінде Musca domestica керекті
жағдай туғызғанда риккетсияның механикалық тасымалдаушысы болуы мүмкін
екендігін анықтады.
М.В. Плахотин, Р.С. Алахвсрдиев, Е,П. Копенкин (1971) ірі қара малда
риккетсиозды кератоконъюнктивиттің пайда болуына көздің кілегей қабығына
механикалық және химиялық тітіркендіргіштер ( шаң , құрғақ шаңды азықтар,
ауада қалыптан тыс аммиак пен басқа газдардың болуы , жоғары күн сәулеленуі
) және басқа факторлар организмнің тұрақтылығын төмендетеді . Қалыптағы
көздің сыртындағы микрофлора риккетсиоз кезінде секундарлы инфекцияның
ролін атқарып , бір ауруды барысын асқындырады.
Біздің елде риккетсиозды кератоконъюнктивиттің себебін , патогенезін
және емдеуін П.П.Гатин, Б.К.Ильясов (64) (1970 ж) Б.К.Ильясов (2003-2004
жылдар) (63) . Олардың зерттеуі бойьшша көзге
ұнтақты себу немесе 0.5% новокаин ерітіндісінде
ретробульбарлы кеңістікке енгізу үлкен емдік нәтиже берген.
Кейбір жағдайларда инфекциялық ринотрахеит жіті конъюнктивит пен
кератитті тудырады ( Е.П. Копенкин , 1988 ) . Бұл ауруды қоздырғышы герпес-
вирус тобына жатады. Ауру ірі қараны зақымдап , әсіресе мал басының тығыз
болғанда кездеседі.. Бұл фактор мал санының қайтара зақымдалуында маңызды.
Вирус тыныс алу жолдарының , жыныс мүшелерінің мен көздің кілегей қабығында
мекендейді. Осының салдарынан ринотрахеит вирусымен зақымдалуының
респираторлық синдромы мен жыныстық мүшелерден қатар конъюнктивит болып
саналады. Кейбір жағдайларда конъюнкгивит аурумен зақымдалудың жалғыз
белгісі болуы мүмкін (D.E. Hughes и др., 1964; В. Анспай (65), 1970). Бір
жасқа дейінгі төлдердің бір табынында конъюнктивит 60-70% тіркелуі мүмкін.
Респиратолық инфекцияның белгілері жоқ , бірақта вирус мұрын және жыныстық
сөлдерден анықталады (F.R, Abinati, GJ. Plumer, 1961)
В.Анспай індеттік ринотрахеит кезінде екінші реттік бактериалды
инфекция кілегейлі-іріңді экссудатты тудырып және патологиялық процесстің
қасаң қабына өтуіне ықпал етеуін көрсеткен. Асқынып кеткен жағдайда көздің
Moraxella bovis тудыратын індеттік кератоконъюнктивитінен айыру өте
қиындығын көрсетті.. Бірақта басқа зерттеушілер вирусты конъюнктивитке
қасаң қабықта тұнба пайда болуымен ерекшеленетіндігін байқаған (T.D.St.
George, 1965 (66) ). Бұл Herpes bovis вирусының қасаң қабықтың
эпителийлеріне цитопатогенді әсерін көрсетеді.
Жануарларда хламидиялар тудыратын кератоконъюнктивит жиі тіркеліп
отырады. Аурудың қоздырғышы Chlamidia psittaci. Көбінесе ірі қара мен ұсақ
мүйізді мал аурады. Хламидия ауру жэне жазылған малдың
көз қабының , мұрынның бөлінетін эпителийлерінде , жастың қүрамыда
кездеседі. Бұл облигатты торша ішілік тоғышар , торшалардың ішіне енулер
түзеді. Хламидии риккетсиялармен ұқсас : екеуінде де қабықша ; ДНК мен РНК
бар; қарапайым бөлінумен көбейеді; бір түрлі антибиотиктерге ,
сульманиламидтерге сезімтал; грамтеріс. Олардың арасьшда айырмашылықта бар.
Көбею кезінде хламидийлер аралық түр ретінде инициальды денешік , одан
кейін - элементарлы жэне ретикулярлы денешіктер пайда болады. Сонғылары ең
ірісі, бірақ індеттік элементарлы денешіктер болып келеді. Ал
риккетсияларда барлық түрлері індетті.
Хламидиозға барлық жастағы жануарлар сезімтал . Ауру жанасу , бірін-
бірі жалағанда , күту қүралдары , түшкіру , жөтел , шыбындар арқылы
таралады. Негізінен хламидийлік індет жергілікті сипатқа ие болады.
Хламидиоз бірінші кезекте тыныс алу , асқорыту мүшелерін жэне көз қабығын
зақымдайды. Хламидиялік инфекция таза түрде аурудың басталуы кезінде ғана
кездеседі.Көз қабығьшың кілегейлі қабығына эсер ету арқылы басқалай
микрофлораның дамуы жағымды ықпал етеді (И.Л. Обухов, 2000). Осының
салдарынан аралас немесе екінші реттік инфекция пайда болып , таза
хламидииліден ауыр өтетін түрге ауысады. Кейбір зерттеушілердің хабарларына
сэйкес кератоконъюнктивитпен ауырған малдың көзінен бактериологиялық
зерттеу кезінде бір уақытта Chlamidia psittaci жэне Moraxella bovis тапқан
(М. Travnicek, T. Dravccky, L Balascak, 1982)
Ласкина O.M. Көздің зақымдалуымен өтетін аурулардың жинақ кестесі
қызығушылық тудырады (67).
.
Кесте 1
Көздің зақымдалуымен ірі қараның көзінің зақымдалуымен
сипатталатын аурулар
Инвазиядыя кератокодъюнктивит. Инфекциялық
кератоконъюнктивиттер сияқты бұл жаппай жануардың конъюнктивасы мен
қасаң қабығы закдмдайтын ауру. Аурумен көбінесе ірі қара мал
зақымдалады.
Аурудың қоздырушысы нематода - телязии Thelaziidae тұқымдасына ,
Spirurata тармақ астына жатады ( В.Е. Соколов (68) , 1987) . Ауруды
кейде көздің телезиозы деп атайды . Әр жануарды түріне телезиоздары
өзіне ғана тән.Қазіргі уақытта телязийлердің үш түрінің биологиялық
айналымы сипатталған: Thelazia rhodesi , Thelazia guloza , Thelazia
skrjabini. Телязийлер бір-бірінен морфологиялық белгілер бойынша
ерекшеленеді (Н.И. Крастин,(69) 1948, 1957)
Тһ. Rhodesi- ең кен таралған және патогендігі жоғары түрі. Ол
сары-сабан түсті . Нематоданың үзындығы 11-20 мм. Гельминтің кутикуласы
көлдененінен сырылған жэне тіс тэрізденген. Баланқұрттың ұзындығы 0,2-
0,25 мм . Басқы шеті жуандаған. Құйрықтық шеті ланцет тәрізді .
Өлген баланқүрттар ай тәрізді болады. Әдетте паразит конъюнктивиалды
қапшықта, жиі үшінкі қабақтың артында шоғырланады.
Th.gulosa- үлкен ауыздық капсуласы бар және айшанақ тэрізді формада
болады. Аталығының үзындығы 5,3-9,1 мм , аналықтікі 5-16 мм . Жас безінің
жас шығаратын өзегінде шоғырланады. Th.gulosa баланқұртының үзындығы 0,25-
0,26 мм . Бастық шеті қиылған , жуанданмаған.Өлген баланқүрттар түзу.
Th.skrjabini - сарғыш-сабан түсті домаланған шеттерімен. Кутикуласы
сэл ғана сызылған. Аузында еріні жоқ.Ауыз капсуласы өте кішкентай ,
біртіндер негзіне қарай кенейеді. Екі латеральды және төрт субмедиальды
бастық емізікшелері бар. Аталығының денесінің үзындығы 5 тен 9 мм , екі
спикуласы бар.Аналығының үзындығы 11-19 мм . Аяқ жағында екі жүп
емізікшелері бар. Th.skrjabini баланқүрттары үзындығы -0,23-0,24 мм .
Бастық үшы кенейген. Өлген баланқүрттар түзу.Тоғышардың бүл түрі де жас
шығаратын өзекте шоғырланады жэне сирек конъюнктивиалды қашпықга
шоғырланады.
Бұл нематоданың даму циклын Н.И.Крастин 1948 жылы ашқан. Бүл
тоғышардың аналықта шоғырлану орнында тірі баланқүрт тауып , ол
конъюнктивиалды қапшықта шоғырланады. Баланқүрттың одан кейіегі дамуы
аралық иелерінде өтеді. Аралық иесі Мшса туыстасының бірнеше түрі болады.
(Н.И. Крастин, 1957). Шыбындармен жүтылған баланқүрттар шыбынның
жүмыртқалық фолликуласына еніп , бір айда инвазиялық кезенге жетіп , одан
кейін жэндіктің басына барып , түмсығында орналасады . Зақымдану
зақымдалған шыбынның көздің ылғалды конъюнктивасымен жанасқан кезде
болады.Тоғышарлар конъюнктиваға түсіп , өзінің шоғырлану орнына барады.Жас
телязийлер мамыр , маусымда пайда болады. Дамыған баланқұрттар тамыздың
екінші жартысында пайда болады. Бір генерацияның телязийлері көзде 10-11 ай
өмір сүреді, одан кейін көзді тастап , жаңа баланқұрттарға орнын береді,
яғни қоздырғыштар көзде келесі жылдың жазына дейін болады. Осы келе ,
шаруашылықтар телязиз бойынша сэтсіз болып келеді.
Горцевский С.А. мәлімдеуі бойынша алғаш бұл тоғышар қүртты 1827 жылы
Десморест (Desmorest) сипаттап жазған және ол гельминтті Filaria rhodesi
деп атаған.
Ladouceur CA., Kasacos K.R, мэліметтері бойынша, АҚШ-та мүйізді ірі
қарада, 3-7 жас аралығында, ең жоғары залалдану белгіленген, 8 жастан
жоғарыларында телязиялар анықталмаған.
Burnett H.S., Parmelee W.L., Lee R.D., Wagner E.DJ. телязиялардың
аралық иелерінің дамуын зерттеу бағытында АҚШ-та Калифорния штатында Fannia
canicularis жэне F.benjamini шыбындарын эксперименттік жолмен Тһ.
Californiensis залалдандырьш оның дамуын бақылаған.
Сонымен қатар, Осипов А.Н Москва облысында мүйізді ірі қараның
телязиозбен залалданған ошағында жайлау шыбындарының зақымдану деңгей-ін
анықтау кезінде Musca autumnalis негізгі аралық иесі екендігін анықтаған.
Ауланған 684 дана шыбынның 7-де (1,0%) телязия дернэсілдері табылған. Олар
шыбынның түмсығында, басында, кеудесінде және құрсағында орналасқан,
Барлығы-34 дернәсіл. Шыбындардың залалдануы маусым, шілде жэне тамыз
айларының басында 1,9 - 2,7 пайызды кұраған (Тһ. Gulosa)
Диков Г.И., Сабаншиев М.С., Сулейменов М.Ж. Тһ. Lacrimalis жылқының
көз жаеының өзектерінде тоғышарлық тіршілік етеді. Аталықтарының ұзындыгы 8-
10 мм, ені 0,3 мм. Аналық телязиялар ірілеу үзындықтары 14-48 милиметрге
жететіндігін айтады.
Аллергиялық кератаконъюнктивит . Көздің аллергиялық сипаттағы жаппай
зақымдануы.Негізінде полиноздар (поллин-лат. тозаң) себеп
болады.Поллиноздар көп уақыт бойы белгілі , бұрын оны шөптік безгек деп
аталған. Мүлда жануарлардың организімі гүлдеп жатқан өсімдіктердің
тозанымен сенсибилизацияланады. Өскін тозаң өте үхақ , сондықтан
айтарлықтай қашықтыққа таралады. Аллергиялық процесс конъюнктивада , қасаң
қабықта , қантамыр жүйесінде , торлы қабатта немесе көздің бірнеше
бөлігінде басталуы мүмкін.Мұндай тұтастай аурудың пайда болуы көздің
эртүрлі бөліктерінің бір уақытқа сенсибилизациялануымен , мүмкін
анатомиялық бірігейлі болғандықтан процесстің бір бөліктен екіншісіне
ауысуымен байланысты. Жиі аллергиялық көздің ауру конъюнктивит пен
кератитпен немесе кератаконъюнктивитпен сипатталады (В.Н. Авроров, 1991).
А-гиповитаминозды жератаконъюнктивит . Ауру мал азығында каротиннің
жетіспеушілгі салдарынан мал организмде А-витаминіне айналдыру мүмкіндік
болмауы , осы үшін зат алмасудың бұзылуына , асқорыту жүйесі мен бауырдың
ауруына алып келеді. Көздің жаппай кератитпен зақымдалуын C.Kaufman (70)
(1977) қызылша мен арпа сабанымен азықтандыратын ірі қара шаруашылығында
кездескен. А-гиповитаминозды кератаконъюнктивит туралы W.G. Huber, G.S,
Smith (1963), А.Ф. Русинов (1987); J. Van Donkergoed, E.G. Clark (71)
(1988) және басқалар хабарлаған. Гиповитаминоз А жиі азықтарды дүрыс
сақтамай салдарынан каротиннің басым бөлігі жоғалуына пайда болады.
Жануардың авитаминоздық жағдайына байланысты клиникалық көріністерге тура
пропорционалды (К.А. Фомин, 1968). Ауру көбінесе созылмалы сипатта болады.
Г.А. Щурович ( А.В. Авроров, В.Н. Червапев 1997) бойынша мал санының 9-дан
12 %-ға дейінгісі зақымдалады.
1.2 Кератоконъюнктивиттерді емдеу және алдын-алу.
Конъюнктива мен қасаң қабықтың қабынуының патогенезінде екінші жэне
шешуші себеп инфекция болады. Ол аурудың бірінші себептік немесе басқадай
организмнің трофикасьшың бұзылуында дамиды. Осьщан келе шартты-патогенді
және патогенді микрофлораны басу аурудың патогенезінің басты механизмдерін
жою этиотропты емнің басты мақсаты . Кератоконъюнктивит кезінде
микроорганизмдерге бактериостатикалық немесе оданда жақсы бактерицидтік
эсерді фармокологиялық заттарды қолдану қажеттілігі туындайды
1938 жылы Г.Догмак p-sulfamylchuysoididine антибактериалды қасиеттерін
зертеген үшін Нобель сыйлығын алды. Көз ауруының инфекцияның емдеуді
түбегейлі ауыстырған жетістік , сульфаниламидтерді енгізу болды (И.Е,
Мозгов, 1948; В Л. Громов жэне басқалар , 1963; СЛ. Мнхнюк, 1966; К.А.
Фомин, 1968; Н,С, Баженов, В.Н. Еарзеиков, 1969 ) Жағымды нэтижемен індетті
кератаконъюнктивит кезінде фурациллин ерітіндісін (1:5000) В И. Веселов
(1963), А.Н. Голиков и С.Т. Шитов (72) (1963),үхынды , бірақта Н.С. Баженов
(73) (1969) керекті нәтижені алған жоқ.
Екінші маңызды қадам ретінде антибиотиктердің ашылуы болды.
Жануарлардың кератитті мен конъюнктивитің антибиотикпен емдеу 1947 жылы
A.M. Растегаевой (74) и А.П. Прокофьевым пенецилинді қолданудан басталды.
Жылдар өте келе антибиотиктердің арсеналы көбейе түсті. Антибиотикті тандау
, қоздырушысының түріне және оның әртүрлі антибиотиктерге сезімталдығына
байланысты екені мэлім.Қандайда бір антибиотиктің кератоконъюнктивиттің
өзіндік қоздырушысына немесе екінші реттік микрофлораға әсер ету туралы
мәліметтер әртүрлі және қарама-қайшы.
Пенициллин іріңді қабыну процесстерін емдеуде және аурудың алдын-алада
оң қасиеті бар.
В.А. Форгумный, И.К. Капустин (75) (1961); В Л. Барзенков (1963); В П.
Веселов (1963); В.П. Громов, И.И. Вершинин және басқалар (1963); Н.С.
Баженов және басқалар. (1969); М. Ока (1976) баяндауы бойынша конъюнктивит
пен кератитті емдеуде пенициллжн қолданудың тиімділігін көрсетті. В.Н.
Авроров и А.В. Лебедев (1985) пенециллиннің гемото-офтальмиялық кедергі
арқылы нашар өтеді, сондықтанда көздің ішіндегі мөлшері емдікке сәйкес
келмейтіндігі туралы ескерті. К.А. Фомин (1968) ірі қараның індеттік
кератаконъюнктивит кезінде қолданатын антибиотиктердің ішінде ең төмен
нэтиже бергендігі туралы мәлімдеді.
Ірі қара малдың М. Bovis тудыратын індетті кератоконъюнктивиті кезінде
кеігбір зерттеушілер хлорамфениколды (левомицитин) ( К. Эльце және
басқалар, (76) 1977; J.R. Blogg (77) , 1991; E.L. Dueger (78) жэне
басқалар, 1999) немесе клоксациклин бензатинді (L.W. George 1989; J.
Diagneault, L.W. George, 1990) қолдануды ұсынды.Левомицитин грамон ,
грамтеріс бактериялар , риккетсиялар , спирохетталар және кейбір ірі
вирустарға сонымен қоса пенициллин , стрептомицин , сульфаниламидке төзімді
штаммдарға әсер етеді.Конъюнктивиттерді , кератиттерді , блефариттерді
емдегенде 1-10% линимент немесе 0,25% сулы ерітіндісін ( көз тамшылары )
қолдануға болады. Бірақта жергілікті аллергиялық реакция тудыруы мүмкін
Сентомицин- синтетикалық препарат , әсер етуші негізі
левомицитин. Оны 1,5, және 10 % эмульсия ( линимент) жэне басқа
дәрілік формада іріңді кератиттерді , риккетсиозды
кератоконъюнктивиттерді емдеу және алдын-алу үшін қолданылады. (В.И.
Захаров, 1962; В.Н. Барзенков, 1963; М. В. Плахотин, В.И. Захаров, Р.С.
Алахвердиев, 1966; Р.С. Алахвердиев, 1968; К А, Фомин, 1968 ).
Көптеген авторлар тетрациклиннің инфекцияға қарсы эсер етуі туралы
айтады (Н.А. Подшивалов, 1968; В.Д. Гуневый, 1969; К.Эльце, Х.Мейер, Г.
Шгейнбах, 1977; J.A, Smith, L,W. George, 1995). Өзінің эсері бойынша ол
барлық микробтарға , сонымен қатар риккетсияларға және кейбір вирустарға
әсер етеді.В.Н.Авроров и А.В.Лебедев (1985) тетрациклин барлық
антиботиктердің ішінде көздің кілегейлі қабығына ең жақсы сінетіндігін
көрсетті.
Малдэрігерлік афтольмологияда көздің ішкі жағындағы іріңді қабынуды ,
конъюнктивитті , кератитті емдеуде биомицин мен дибиомицин қолдану жақсы
нәтиже болды. Олар әртүрлі микробтарға , риккетсияларға жэне кейбір
вирустарға әсер ететін кең спектрді (В.И. Захаров, 1962; Е.М. Мастыко және
басқалар; 1967; Н.А. Подшивалов, 1967; Р.С Алахвердиев, 1968; Н.С Баженов,
В.Н. Барзенков, 1969 және басқалар.).
АнтибиотиктІң тиімділігіне енгізу тәсілі әсер етеді. В.Г. Андриасян
(1988) ірі қараның індетті кератоконъюнктивиті кезінде тэулігіне 1 рет 6
күн бойы бүлшықетке тетрациклинді енгзізгенде үлкен тиімділікке жеткен.
А.И. Дрончак (1972, 1973) ірі қараның іріңді кератоконъюнктивиті кезінде
антибиотиктерді интракаротидті енгізуін ұсынды. Жергілікті қолдану , мысалы
морфоциклін тек қана конъюнктивадағы ірівді процесске ғана , ал қасаң
қабықтағы іріңді қабынуға әсер етпейді. Антибиотиктерді мойындырық
артериясына енгізудің қиындығына байланысты тәжірибеде қолдануға мүмкіндік
жоқ.
Н.А. Подшивалов (79) (1968) антибиотиктердің балық майы мен поливинил
спиртіндегі ерітінділері суда ерітілген майлар және эмульсиямен
салыстырғанда артықшылыққа ие: конъюнктивиалды қапшықта жоғары шоғырлану
мен ұзақ эсері ; көз сұйықгығына жоғары сіну ; көздің тіндеріне қоздырушы
әсердің болмауы. Сонымен қатар балық
майын жергілікті қолданғанда , майлы зат болғандықтан қасаң қабықтың
кеуіп кетуіне жол бермейді, осыған байланысты оны А-гиповитаминозы
кезінде қасаң қабықтың ксерозын алдьш-алу үшін қолданады.
Гелмгольц атындағы мемлекеттік көз ауруларының университеті ,
Полимерлер институты және МВА-ның жалпы және жергілікті хирургия кафедрасы
(1977 , 1978 ) жануарлардың кейбір көз ауруларын емдегенде емдік қабыршақты
қолдануды ұсынды (КЕҚ).
Қабыршақтың полимерлік негізіне қосылған антибиотиктер ,
сульфаниламидтер жэне т.б. Фармокологиялық жэне биологиялық заттар ұзақ
эсер етеді. Бұл оларды емдік мақсатта 3 күнде 1 рет қолдануға мүмкіндік
береді. Кейбір жағдайларда конъюнктивит , үстіртін кератит , риккетсиозды
кератоконъюнктивиттің серозды -катаральды кезенінде қабыршақты
конъюнктивиалды қапшыққа бір рет енгізген кезде жазылады. Рикетсиозды
кератоконъюнктивиттің келесі кезендерінде 3 күн сайын қабыршақты 2-3 рет
қолдану жеткілікті болады. Малдэрігерлік мақсаттар үшін екі өлшемдер
ұсынған: бұзау , қой , ит - 9*4,5*0,35мм , сиыр мен жылқыға -013*9,0 ;
13*0,5 мм.
Полимер дәрілік заттардың антимикробтық әсерін ұзартып - ұзақ уақыт
бойы антибиотиктердік терапевдік дозасын сақтап, конъюнктива мен қасаң
қабықтың регенерациясын тездетеді.
Әртүрлі антибиотигі бар көздің емдік қабыршақтары ірі қараның жаппай
көздің зақымдалуы кезінде М.В. Плахотинмен және басқалар , (1977);
риккетсиоздыда Р.С. Алахвердиевпен (1977 , 1978, 1980), телязиозды және
диплобацилярлы кератоконъюнктивите Е.П. Копенкинмен (2000) ұсынылды.
Инфекциямен сәтті күрес , көптеген авторлардың тркырымы бойынша
негізгі инфекцияның көзі мен интоксикацияны жою арқылы
жүзеге асады, сонымен қоса жүйке жүйесін қорғаушы әдістер мен тәсілдер
маңызды. Осы бағытта негізгі жетістік ретінде новакаин тежеуін енгізуді
айтуға болады. Зерттеушілермен новокаиндік тежеудің әдістері жасалынып және
әсер ету механизмі анықталған. Осы арқылы емдік жүмыстың тиімділігін
артыруға мүмкіндік туды.
А.В.Вишневский (80) көптеген клиникалық материалды сараптау негізінде
- инфекциямен тудырған кез-келген ауруда , макро- жэне микроорганизмдер
арасындағы қарым-қатынас басым жағдайда жүйке жүйесімен анықталады деп
есептеген. Қавдайда болмасын организмдегі қабыну процесі жеке болмайды жэне
жеке қаралмайды. Қатты тітіркендіру мүмкіндігін эрқашанда ескеру қажет,
жүйке жүйесінің артық қозуы, ми қабаттарының жылдам қажуы , осының
салдарынан қабыну процесінің дамуы , сонымен қатар қабынудың шешілуіне ,
одан сайын асқынуына немесе оның толығымен басылуынада байланысты.
Аурулардың көпшілігінің негізінде жүйке-дистрофиялық процесстер
жатуына байланысты А.В.Вишневский барлық емдік шараларды жүйке жүйесін
қатты тітіркенуден қоғау мақсатында ойластырған. Осы мақсатта ол новокаин
тежеуінің эртүрлі нүсқалары ойлап табылған. Ол новокаин тежеуінің
механизімінде жүйке жүйесіне екі жақты эсерін негізге алған: бір жағьшан
өшіру , яғни тасымалдаушылар арқылы орталық жүйке жүйесіне қажытатын жэне
әлсірететін қатты жэне өте қатты қозуларды үзу. Басқа жағынан қатты қозуды
оның қуаттандыратын әлсіз қозуға ауыстыру.С.П.Протопоповтың мэліметтері
бойынша новокаин тежеуінің емдік эсері өшіру арқылы емес , тежеуден
кейінгі қызметтік қасиеттерінің жақсарумен сипатталады. Ол сонымен қоса
жүйкенің парабиотикалық күйін тек қана парабиоздың ошағында ғана емес ,
онымен қоса зақымдануыдан тыс эсері новокаин инъекциясын ауру ошағынан тыс
қолдануға мүмкіндік береді.
А.В. Вишневскийдің идеясы малдэрігерлік хирургтар арасында толығымен
түсініліп , қолдауға ие болды. Жүйке жүйесінің нововокаин тежеуі, жұқпалы
емес аурулардың патогенетикалық терапия эдісі ретінде малдэрігерлік
тэжірибеге нық кірді. Ен біріншіншілерді қатарында малдәрігерлік хирургияға
И.Я. Тихонин (1939) енгізе бастады , паранефральды тежеудің жасау
техникасын сипаттап және қолдану көрсетілімін шығарды. Ол сонымен қатар
новокаиннің организм мен тіндерге көптеген әсерін ашты. Осьвдан кейін жүйке
жүйесінің тежеуінің эртүрлі эдістерін басқада авторлар ойлап таба бастады-
И.А.Федотов, В.Т. Кулик, В .К. Хохлачев, В.В. Мосин, Н.А. Уразаев, Б.А.
Башкирцев, И.И. Магда, Д.Д.Логвинов, И.И. Воронин.
Конъюнктива мен қасаң қабықтың қабынуы кезінде патогенетикалық терапия
ретінде көптеген әдістер ойлап табылған. 1952 жылы П.П.Гатин (81) көз асты
новокаин тежеуін ұсынды. Автордың және басқалардың көрсетуі бойынша көз
асты каналының құрылысы және орналасуының анатомиялық ерекшелігіне
байланысты көзасты новокаин тежеуін қолдану ірі қарада тиімділігі төмен
жылқымен салыстырғанда . П.П.Гатиннің блокадасын Б.К.Ильясов жетілдірген
методикасы бар . Оның ерекшелігі новокаин ерітіндісінің өзгеруі мен
ассоцияланған антибиотиктерді қолдануда болып түр.
В.Н. Авроров (82) (1966)көз алмасының аржағындағы кеңістікті 0.5%
новокаин ерітіндісімен ретробульбарлық тежеуді ұсынды.
Спиртті-новокаинді ерітіндімен периневральды иньекциялар қызығушылық
тудырады. Периневральды спирттік-новокаиндік инъекция спиртің
концентрациясына байланысты біліктік цилндрлердің жэне шванновтық қаптың
әртүрлі денгейдегі дегенерациясын тудырып , ауру реакциясын жойып , бірақ
тежелген жүйкенің аймағында трофикалық бұзылыстар тудырады. Сонымен қоса
спирттің 20%-дан төмен 0,5%
новокаин ерІтіндісімен перенерральды тежеу ү_зақ уақытқа жансыздандырып (3-
4 тэулік ) , зақымдалған жердің қан айналымын жақсартады , қантамырлық
спазмдарды жояды , трофиканы жақсартып , регенеративті үрдістерді күшейтеді
( М.В. Плахотин жэне А.Н. Голиков, 1961).
Г.Л Бурчуладзе (83) (А.Н. Голиков, ГЛ. Бурчуладзе, 1974) көздің
эртүрлі қабынуы кезінде кірпік түйінінің спирттік-новокаиндік тежуді
қолдануды үхынады.
Кейбір авторлар (Г.С. Мастыко, Е.М. Багриновская жэне В.М. Лакисов,
(84) 1967)кератиттерді емдеу кезінде келесідей новокаин тежеуін үхыналды.
Олар 5%-ды новокаин тамшыларын сезімталдығын төмндету үшін конъюнктивиалды
қапшыққа 5 мин аралықта енгізеді. Енгізгеннен соң қасаң қабықтың жэне
конъюнктиваның сезімталдығы тым төмендейді. Бүл жануардың көз санылауы
ашылып , үрейлену жоғалады. Кейбір жағдарларда тамшыларды 5% новакаин
майымен ауыстыруға болады. Одан кейін барып көзасты тежеуін жасайды. Мүлдай
емдеу схемасын қолдану арқылы авторлар қасаң қабықтың зақымдалынуының
эртүрлі денгейін емдегенде жақсы нәтижелер алған, сонымен қатар терең
жаралы кератиттеде қолданғанда.
В.Н. Авроров және А.В.Лебедев (1985) кератит , конъюнктивит, блефарит
және кератоконъюнктивит ауру кезінде 0.5% новокаин ерітіндісін 10-15 мл
дозасында көздің сыртқы бүрышына немесе жоғарғы қабақгың тері астына 2-3
күн сайын енгізуді ұсынады. М.Ш.Шакуровтың мэліметі бойьшша қасаң қабықтың
қабынуы кезінде қабақтарды новокаинмен инфильтрациялау көзасты және
ретробульбарлық тежеулермен салыстырғанда тиімдігі төмен.
Көздегі қабыну процесін емдеу кезінде анестиктіктің ангиорецептрлерге
әсер ететін новокаиннің қантамыр ішіне енгізу ұсынылған.Сонымен қатар
новокаин эсерлей бастап көздемелі органның капилярлық жүйесіне әсер етіп ,
біздің жағдайда көзге , торшааралық кеңістікке еніп , онда рецепторлық
аппаратты тежеп жэне дэнекерлеуші үлпаның мембранасы мен қызмет етуші
үлпаға әсер етеді. А.К.Кузнецовтың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Ауылшаруашылық ғылымдар жоғары мектебі
Ветеринариялық клиникалық диагностика
кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
___________ С.Е.Тулеметова
а.ғ.к
___ _______ 2017 ж
Дипломдық жұмыс
Қара малдың көз патологиясын П.П.Гатин-Б.К.Ильясов бойынша емдеудің
тиімділігі
5В120100 – мамандығы Ветеринарлық медицина
Орындаған:
Бекзатова Айым
Ғылыми жетекшісі:
Ильясов Б.К,
в.ғ.д, профессор
Шымкент 2017 ж
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ атындағы ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК
УНИВЕРСИТЕТІ
___________________________________ ____________________ факультет
___________________________________ ___________________ кафердасы
Мамандығы__________________________ ___________________________
(мамандықтың аталуы мен шифрі)
БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі
__________
(кафедраның атауы)
__________
(каф.меңгерушісінің
А.Т.Ә.)
____________2016ж.
дипломдық жұмысты (жобаны) орындауға
ТАПСЫРМА№___
Студент ___________________________________ ________________________
(Т.А.Ә.)
(тобы)
Жұмыстың (жобаның) тақырыбы
___________________________________ _________________________________________
___________________________________ _________________________________________
___________________________________ _________________________________________
_______
Университет бойынша_______________ж. № _______бұйрығымен бекітілген
Жұмысты (жобаны) аяқтау мерзімі ______________________
Жұмысты (жобаны) орындауға берілген
мәліметтер___________________________________ _______________________________
___________________________________ _________________________________________
___________________________________ _________________________________________
___________________________________ _________________________________________
___________________________________ _________________________________________
___________________________________ ___________
(ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ)
ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБАНЫҢ МАЗМҰНЫ
№ Бөлімдері Орындалу мерзімі Кеңесші
РС
1 2 3 4
Тапсырманың берілген күні _________2012 ж.
Дипломдық жұмыстың (жобаның) ғылыми жетекшісі________________
(қолы) (А.Ә.Т.)
Тапсырманы орындауға алған студент____________________________ _
(қолы) (А.Ә.Т.)
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТА (ЖОБАДА)
КЕЛІСУ ПАРАҒЫ
Жұмыстың тақырыбы
___________________________________ _________________________________________
___________________________________ _________________________________________
___________________________________ _________________________________________
________________
Топ студенті___________________________________ ____________________
(А.Т.Ж., қолы)
Кеңесшілер:
Еңбекті қорғау және тіршілік қауіпсіздігі Экономика және бизнес жоспарлау
___________________________________ _____________________________
(ғыл.дәрежесі, атағы, Т.А.Ә.)
(ғыл.дәрежесі, атағы, Т.А.Ә.)
___________________________________ _____________________________
(күні, қолы)
(күні,
қолы )
Қоршаған ортаны қорғау Норма бақылау
___________________________________ _____________________________
(ғыл.дәрежесі, атағы, Т.А.Ә.)
(ғыл.дәрежесі, атағы, Т.А.Ә.)
___________________________________ _____________________________
(күні, қолы)
(күні,
қолы )
Шымкент 2016ж
Аннотация
Дипломдық жұмыстың тақырыбы Жануарлар кератитінің және
кератоконъюнктивитiнің патогенетикалық терапиясы.. Дипломдық жұмыс
кіріспеден, негізгі бөлімнен, өзіндік зерттеулерден құралған. Дипломдық
жұмыста өзіндік зерттеулерге талдау жасалған,еңбек және тіршілік
қауіпсіздігін қорғау бөлімі, қоршаған ортаны қорғау, экономика бойынша
бөлім, бизнес жоспарлау, пайдаланылған әдебиеттер тізімі, қосымшалар
қарастырылған. Дипломдық жұмыстың аяғында қорытынды және өндіріске ұсынулар
жазылған.
МАЗМҰНЫ
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
Белгілер мен
қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .. 8
Нормативтік
сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 9
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .. 15
1. Әдебиетке
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 15
1.1 Жануарлардыц кератоконъюнктивитiтiң себебi мен таралуы ... ... ... 15
1.2 Кератоконъюнктивиттердi емдеу және алдын-
алу ... ... ... ... ... ... ... ...2 9
2. Өзiндiк
зерттеулер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .44
2.1 Зерттеу материалдары мен
әдiстерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 44
2.2 Зерттеу
нәтижелерi ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..47
2.2.1 Iрi қара малдың конъюнктивиальды қапшығының құрамын гельминтологиялық
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...47
2.2.2 Ауру iрi қара малдың конъюнктивиальды қапшығының құрамын
микробиологиялық
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...48
2.2.3. Жануарларды клиникалық және зертханалық зерттеулердiң
нәтижелерi ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .49
2.2.4. Iрi қара малының қасаң қабығы мен конъюнктивасының қабыну
процессiн 1%-ды тетрациклин жақпа майымен емдеу (1 топ, бақылау
тобы) ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
2.2.5. П.П.Гатин-Б.К.Ильясовтың новокаин тежеу әдiсiмен және Ветом 1.1
пробиотигiн ауыз қуысы арқылы беру. (Екiншi
топ) ... ... ... ... ... ... ... ... .. 53
2.2.6. Iрi қара малының қасаң қабығы мен конъюнктивасының қабыну процесiн
П.П.Гатин-Б.К.Ильясовтың новокаин тежеу әдiсiмен
емдеу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... . 55
3.Зерттеу нәтижелерiн
талқылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
.57
4.Еңбек және тіршілік қорғау
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...62
5.Қоршағанортаны қорғау бойынша
бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .74
6.Экономикабойынша
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...81
7.Бизнес-жоспар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 88
.Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. 93
Түйін ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 93
.Қолданылған әдебиеттер
тiзiмi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
96.
Анықтамалар
Лептоспироз адам мен жауарлардың арасында кең тараған зооантропонозды
инфекциялық ауру.
Лептоспироз індетті сары ауру, иктерогемоглобинурия көбіне жіті түрде
өтетін жұқпалы ауру.
Серологиялық диагностика бұл қанда, сүтте, зәрде лептоспирозға қарсы
антидененің табылуы болып табылады.
ИФА иммуноферменттік жоғары бағалануы барлық ғалымдардың жиагностикалық
жұмыстарында Кең қолданылап келеді. Алғаш рет лептоспироз диагнозын ИФА
арқылы 1974 жылы Tripathe et Mansson анықтаған.
Гипериммундық қан сарысуы реакцияға оң нәтиже беретін реакция.
Толық гемагглютинация реакциясы оң нәтиже беретін қан сарысуы.
Лептоспира серотоптарының түрлері - Leptospira Pomona, leptospira
tarassovi, leptospira grippotyphosa, leptospira canicola, leptospira
icterohaemorrhagiae, leptospira hebdomadis.
Лептоспира түрлерінің штамдары Wijnberg, каширский verdrat-batovia 46,еж
1 , van tienen , 3705 москва –v, перепелицин.
Иммунитет организмнің ішкі ортасының түрақтылығын бөгде заттардан, оның
ішінде зардапты микробтардан қорғау қабілеті.
Белгілер мен қысқартулар
АҚШ Америка Құрамы Штаттары
ТМД Тәуелсіз Мемлекеттер достастығы
ДСБ Дүниежүзілік денсаулық сақтау бөлімі
ТГАР Толық гемагглютинация реакциясы
МАЛР Микроагглютинация лизис реакциясы
МАР макроагглютинация реакциясы
ЕГР Еріту гемаглютиеация реакциясы
АР аглютинация реакциясы
ИФА иммунноферменттік анализ
ҒЗИ гылыми зерттеу институты
АШМ ауылшаруашылық министрлігі
ҮСҚ үшсірке қышқылы
ДХН Дезоксихолатон
Мин минут
Мл миллилитр
Мг Миллиграм
СМ сантиметр
Мың\л мың литр
Млн\л миллион литр
Л литр
ӘБ әсер бірлігі
Т температура
Т.б. тағы басқа
Нормативтік сілтемелер
Осы дипломдық жұмыста келесі құжаттарға сілтеме жасалған.
МЕМСТ 1770-74 Мөлшерлі лабороториялық шыны ыдыстар.Цилиндрлер,
мензулкалар, колбалар, пробиркалар.
МЕМСТ 2.701-84 КБҚЖ (ЕСКД) Схемалар. Түрлері мен типтері. Орындауға
қойылатын жалпы талаптар.
МЕМСТ 16445-78 Комплементті байланыстыру реакциясына қажетті қан сарысуы
МЕМСТ 2.304-81 КБҚЖ (ЕСКД) Сызбалық шрифттер
МЕМСТ 2.301 -68 КБҚЖ (ЕСКД) Форматтар.
МЕМСТ 2.601 -2006 КБҚЖ (ЕСКД) Пайдалану құжаттары.
МЕМСТ 12.1.008-76 Еңбекті қорғаудың стандартты жүйесі.Биологиялық
қауіпсіздігі
МЕМСТ 2.104 -2006 КБҚЖ (ЕСКД) Негізгі жазбалар
МЕМСТ 2888-68 Ветеринарлық термометр
МЕМСТ 5962-67 Этил спирті. Техникалық жағдайлар.
МЕМСТ С9147 -80 Лабороториялық ыдыстар және қондырғылар. Шынылы фарфорлы.
Техникалық жағдайлар.
МЕМСТ 24861-91 Бір реттік иньекциялық шприцтер.
МЕМСТ 7631 -85 Сапаны бағалаудың оргонолептикалық көрсеткіштері.
МЕМСТ 26678-85 Тоңазытқыштар және мұздатқыштар. Жалпы техникалық
жағдайлар.
МЕМСТ 5556-81 Гигроскопиялық медициналық мақта. Техникалық жағдайлар.
МЕМСТ 2.321-84 КБҚЖ (ЕСКД) Әріатік белгілеу.
МЕМСТ 6709-72 Дистилденген су. Техникалық жағдайлар.
МЕМСТ 20730-75 Қоректік орта (ветеринарлық мақсаттар үшін) техникалық
жағдайлар.
МЕМСТ 7636-85 Сынама алу әдістері. Сынаманы зерттеуге дайындау.
МЕМСТ 28085-89 Биологиялық препараттар
МЕМСТ 26668-95 Сынама алу
МЕМСТ 26670-91 Өсіру әдістері.
КІРІСПЕ
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылық саласының басты
мақсаты - ауыл шаруашылық өндірісін дамыту, мал санын арттыру, халқымызды
ауыл шаруашылық өнімдерімен қамтамасыз ету, бәсекелестікке төтеп беретін
жетістіктерге жету болып табылады.
Бұл мақсаттарды жүзеге асыруда жеткілікті азықты жинау, малды күтіп-
бағу, өсіру және азықтандыру, қарапайым да, тиімді технологияларды
шаруашылықтарға енгізу үлкен рөл атқарады.
Үлкен жетістіктерге жету үшін көптеген жұмыс атқарылуы қажет. Олардың
бірі дені сау мал өсіру және малды аурулардан қорғау. Бұл талаптар
ветеринар мамандарымен қадағаланады. Мал шаруашылығын дамыту, оның
өнімділігін арттыру және малдың денсаулығын сақтаудың бірден бір кепілі-
күнделікті қадағалау мен жоспарлы түрде мал басын арттыру немесе шаруашылық
жағдайында белгілі бір ережелерді жоспарлы түрде орындау.
Ауыл шаруашылық малдарын өндіруде кейбір жұқпалы және жұқпалы емес
аурулар кеселін тигізуде.Атап айтсақ, солардың бірі қара малдың
кератоконъюктивиті.
Қара мал кератоконъюктивиті- мал шаруашылығының дамуының төмендеуіне өз
үлесін қосады. Бұның салдарынан мал өнімділігі төмендейді, яғни үлкен
экономикалық шығын болуы мүмкін.
Қара мал кератоконъюктивитінің алдын-алуда және оны жоюда ветеринарлық-
санитарлық, микробиологиялық, індеттанулық кешенді зерттеулер жүргізіліп
емдеу әдістерін қолданған жөн.
Қара мал кератоконъюктивиті себептерін оқып зерттеуге, оның алдын алу
шараларын құрастыруға көптеген ғалымдардың жұмыстары арналған
Ауру малдың конъюнктивиалды қапшығының ақпасынан F.Jоnеs ;
Н. Минчев (1958); В.Г. Андриасян (30Х1989); Е.П. Копенкин (1970, 2000);
Захаров (1962),М.А.Sа1isbuгу, R.L.Kaswan, J.Braun (1995) және басқалар
әртүрлi микробтарды анықтаған: стафилококктар, стрептококктар, протей, iшек
таяқшасы, диплококтар, аэробты споратүзушi бактериялар және т.б.
Қара мал кератоконъюктивиті себептерінің арасында едәуір жиі
кезедсетіндері А витаминозды , инвазионды және инфекциялық түрлері
Г.Ф.Панин,1953; К.А.Дорофеев,1954; Р.С. Алахвердиев және Г.С. Ахаев , 1973;
А.В.Ляушкин.М.И.Рыков,И.М. Крючков , (1973). К.А. Фомин (1968); П.П.Гатин,
Б.К.Ильясов (1970 ж); Б.К.Ильясов (2003-2004).
Жоғарыда айтылғандарды түйіндей келе біз алдымызға екі мақсат қойдық:
Қара мал кератоконъюктивитінің этиологиясы., патогенезін,
диагностикасын, алдын алу және оны емдеу әдістері жөнінде деректер көптеген
ғалымдардың еңбектерңнде кеңінен байқалады. N.Braun және т.б.;1998;
H.Billan, А. Маn, 1972; A.Furowtsz, 1976; М.Oka , 1976; R.M.Dodt , 1977;
D.N.Slatter және т.б. 1982; G.W.Pugh және т.б. 1986; N.Vamiergaas ) және
т.б. 1989;) және Ресейдегi авторлар жаппай кератоконъюнктивиттiң iндеттiк
этиологиясын жақтап , басты рольдi Моракса-Аксенфельд ( Г. Аксанфельд,
(1939 ) берген, F.S.Jones және R.B. Little 1924 жылы
кератоконъюнктивитпен ауырған iрi қараның конъюнктивиалды ақпасынан
диплобацила Могахеllа bоvis-ты анықтады.
Малдәрiгерлiк офтальмологияда кератоконъюнктивиттердi емдеу жайында
көптеген жұмыстар арналған және қазiргi уакытга әртурлi сипаттағы емдеу
әдiстерi ( этиотропты , патогенетикалық, симптоматикалық) ұсынылған.
Жануарларды емдеуге ұсынылған әдiстер мен заттардың тиiмдiлiгi шартты-
патогендi және патогендi микрофлораның қазiргi антибиотиктерге деген
сезiмталдығына байланысты жеткiлiктi мөлшерде тиiмдi емес, сондықтан да
өндiрiстiң талаптарына сәйкес келмейдi. Осыған байланысты жаңа препараттар
мен емдеу әдiстерiн енгiзу маңызды.
Тақырыптың маңыздылығы. Ауылшаруашылық малдарының барлық көз
ауруларының iшiнде кең таралған ауруы конъюнктива мен қасаң қабықтың
қабынуы. Бұл тiндердiң, қабақтардың анатомиялық тығыз байланысты болу
себебi мен олардың ашық орналасуында болып тұр. Олар сыртқы ортаның
жағымсыз факторларына бiрiншi болып ұшырайды. Осының салдарынан кератит
және конъюнктивит түрiндегi қабыну продесстерi дамып, бiрақ жиi
кератоконъюнктивит ретiнде кездеседi.Бұл ауру жануарлардың көпшiлiгiн
зақымдауы мүмкiн, көбiнесе iрi қара малда кездесiп, жаппай
кератоконъюнктивиттер деп аталынады.Осы патология үлкен экономикалық шығын
әкеледi . Шығын - өнiмдiлiгiнiң азаюынан , төлдердiң өсуiнің баяулауынан ,
тiрi салмақты жоғалтудан кұралады. Орташа есеппен ауырған малдың 25-30%
соқырлыққа ұшырап , ал соншасының көру кабiлетiнiң 50%-ға нашарлауына алып
келедi (С.А.Фомин 1968).
Малдәрiгерлiк офтальмологияда кератоконъюнктивиттердi емдеу жайында
көптеген жұмыстар арналған және қазiргi уакытга әртурлi сипаттағы емдеу
әдiстерi ( этиотропты , патогенетикалық, симптоматикалық) ұсынылған.
Жануарларды емдеуге ұсынылған әдiстер мен заттардың тиiмдiлiгi шартты-
патогендi және патогендi микрофлораның қазiргi антибиотиктерге деген
сезiмталдығына байланысты жеткiлiктi мөлшерде тиiмдi емес, сондықтан да
өндiрiстiң талаптарына сәйкес келмейдi. Осыған байланысты жаңа препараттар
мен емдеу әдiстерiн енгiзу маңызды.
Зертеудiң мақсаты мен мiндетi. Зерттеудiң мақсаты —
малдәрiгерлiк тәжiрибеге кератоконъюнктивиттердi емдеудiң тиiмдi әдiсiн
енгiзу. Осыған байланысты келесiдей мақсаттар койылды:
1. П.П.Гатин-Б.К.Ильясовтың новокаин тежеу әдiсi және Ветом 1.1
пробиотигiнiң iрi қара малдың кератоконъюнктивитiнің дамуы мен барысына
әсерiн зерттеу.
2. Iрi қара малдың кератоконъюнктивиттерiн П.П.Гатин-Б.К.Ильясовтың
новокаин тежеу әдiсi және Ветом 1.1 пробиотигi емдегенде клиникалық, қанның
морфологиялық және иммунобиологиялық қасиеттерiн зерттеу.
З. Пробиотиктердiң патогенетикалық терапиямен қолдану кезiндегi емдiк
тиiмдiлiгiн жалпы қабылдаған әдiстермен салыстыра отырып анықтау.
4. Зерттеу нәтижесiне сүйене отырып шаруашылыққа ұсыныс жасау.
Зерттеудiң ғылыми жаңалығы. Малдәрiгерлiк офтальмологияда
алғашқы рет новокаин тежеумен бiрге пробиотиктер қолданылды.Жануарлардың
катаралды және iрiңдi-катаральды кератоконъюнктивитiне клинико-
морфологиялық және иммунологиялық сипаттама берiлген. П.П.Гатин-
Б.К.Ильясовтың новокаин тежеу әдiсi және Ветом 1.1 пробиотигiмен емдеу
схемасы тәжiрибеден өткiзiлдi.
Жұмыстың тәжiрибелiк маңызы мен қолданысқа енгiзiлуi.
Малдәрiгерлiк тәжiрибеде iрi қара малдың кератоконъюнктивитiнiң емдеуiнiң
жетiлдiрiлген және тиiмдi әдiсi ұсьнылған. Алынған мәлiметтер Шәкәрiм
атындағы Семей Мемлекеттiк Унивеситетiнiң Аграрлық факультетiнiң
малдәрiгерлiк медицина кафедрасының малдәрiгерлiк хирургия пәнi бойынша
қолданылуда.
Қорғауға ұсынылатын негiзгi мәселелер:
1. П.П.Гатин-Б.К.Ильясовтың новокаин тежеу әдiсi және Ветом
1.1 пробиотигiнiң қабынуға қарсы әсерiн тексеруi.
2. П.П.Гатин-Б.К.Ильясовтың новокаин тежеу әдiсi және Ветом
1.1 пробиотигiнiң терапевтiк тиiмдiлiгiн анықтау.
3. П.П.Гатин-Б.К.Ильясовтың новокаин тежеу әдiсi және Ветом
1.1 пробиотигiмен емделген iрi қараның қанына морфологиялық және
имунобиологиялық көрсеткiштерiн зерттеу.
1 Негізгі бөлім
Әдебиетке шолу
1.1. Жануарлардың кератоконьюнктивитiнiң себебi мен таралуы.
Кератоконъюнктивит-көздiң коньюнктивасы мен қасаң
қабығының қабынуымен сипатталатын көздiң ауруы. Анатомиялық тығыз
байланысты болғандықтан , бұл тiндер бiр уақытта зақымдалынып, ауру
әртурлi түрде және қабыну ауыртпалығында кездеседi.Кератоконъюнктивит
жануарларда жиi кездеседi және жаппай қасиетте болып, iрi қара мал басының
50-70% дейiн зақымдайды (М. Богданов, 1927;(1) М.В.Плахотин (2 ,3 ,4 ,5 )
және басқалар,, 1966; В.А, Черванев (6), 1995, 1998;Е.П.Копенкин,(7) 2000;
А.А. Габбасов(8) 2000; С.М. Воробьев (9), 2001; И.А. Золочевский (10),
2002; И.З. Зарипов, 2002) (11).
Жаппай кератоконъюнктивитер iндеттi ( риккетциялық диплобацилярлық,
хладимиозды , герпесвирустық және т.б. ) инвазиялық ( телязиоз ),
аллергиялық және авитаминоздық деп бөлiнедi.
Ірi қара малдың iндеттiк кератоконъюнктивитiн А.Березов (12)
(1890), В. Бенкевич (13) (1900), А.Башкирцев (14) (1901), Богданович К.
М. (15) (1902), Малыгин (16Х1938 ), К. Выржиковский (17) 1893 жылы
бұл ауруды Жылқы мен iрi караның жаппай көз ауруы , ал А. Нифонтов
(18)1933 жылы Ірi қараның iндеттi кератитi деп атаған.
Шетелдiк әдебиетте iндеттi кератоконъюнктивиттi бiрiншi
болып Т.S.Вilling (19) сипаттаған (1889). Бұл патология көптеген елдерде
байқалынған және зерттелiнген (J.Х. Соlеs (20), 1936; Е.М. Ваldwin (21),
1945; J.В. Неnson (22) жэне В.S. Соорег, 1960 (23) ; J. Dimiс (24), i960;
LА.Sуkеs (26), 1962; Х.Кitа (26), 1975; F.L. Janawski, М.Ваnburа (27),
1976)
Көптеген жылдар бойы зерттеулер аурудың себебiн анықтауға
бағытталды. Аурудың аталуына этиологиялық фактормен байланысты деп осы
аурумен айналысқан авторлар тұжырымдаған.Көптеген зерттеушiлер
кератоконъюнктивиттi кең таралған және инфекциялық офтольмопатия деп
анықтаған. Көптеген уақыт бойы кератоконъюнктивиттiң өзiндiк қоздырғышы
соңғы уақытқа дейiн аныталмаған болатын. (Е.П.Копенкин (7), 2000). Ауру
малдың конъюнктивиалды қапшығының ақпасынан F.Jоnеs (28) ; Н. Минчев (29)
(1958); В.Г. Андриасяч (30Х1989); Е.П. Копенкин (1970, 2000); Захаров (31)
(1962); М.А.Sа1isbuгу, R.L.Kaswan, J.Braun (32) (1995) және басқалар
әртүрлi микробтарды анықтаған: стафилококктар, стрептококктар, протей, iшек
таяқшасы, диплококтар, аэробты споратүзушi бактериялар және т.б.
J.АIIеn (33) (1918) ауру малдың жасымен батырылған тампон арқылы
сау малдың конъюнктивиалды қапшығына енгiзу арқылы аурудың таралуын
дәлелдеген. А.В.Макашев (34) есептеуi бойынша аурудың себебiне бiр ғана
қоздырушы ғана емес, бiрнеше коздырушы себеп болады , Н.И. Красаин (35)
(1948) байқауы бойынша ...бактериялы этиологиялы жаппай кератиттер, iрi
караның жеке ауру ретiнде кездеспейдi . Ол жаппай кератоконъюнктивиттiң
себебi:гельминт-телязий деп есептеп, ал көз ақпасын зерттеу кезiнде
табылған микроорганизмдердi оның ойынша секундарлы рольде болып , қабыну
процесiн асқындыратын фактор деп есептеген.
Шетелдiк көптеген авторлар ( N.Braun және т.б.;(36)
1998; H.Billan, А. Маn, 1972; A.Furowtsz, (37) 1976; М.Oka (38), 1976;
R.M.Dodt (39), 1977; D.N.Slatter (40) және т.б. 1982; G.W.Pugh және
т.б.(41) 1986; N.Vamiergaas (42) және т.б. 1989;) және Ресейдегi авторлар
жаппай кератоконъюнктивиттiң iндеттiк этиологиясын жақтап , басты рольдi
Моракса-Аксенфельд ( Г. Аксанфельд (43), 1939 ) берген, F.S.Jones және
R.B. Little (44) 1924 жылы кератоконъюнктивитпен ауырған iрi қараның
конъюнктивиалды ақпасынан диплобацила Могахеllа bоvis-ты анықтады.Бұл
қоздырғышты сау бұзаудың конъюнктивиальды қапшығына енгiзгенде
конъюнктивиттi тудырды.Бұл микроорганизмдер ауру малдың мұрын ақпасынан да
табылған. Е.М.Baldwin (45) (1945) сау малдың көздерiн бактериологиялық
зерттеу барысында Могахеllа bovis-ты анықтамаған. Морфологиялық құрылысы
ұзындығы 2 және енi 0.4-0.5 мк болатын , қысқа және шеттерi дөңгеленген
грам терiс таяқша. 3ақымдалған кездiң боялған жұғындысында жеке немесе
қысқаша тiзбекпен орналасады. Таяқша қанды агарда культивацияланып ,
жартылай мөлдiр колиниялар болып өседi (В.S Соорег,(45) 1960; J.В. Неnsоn
(46) және т.б.1960 )Өсiрiлетiн ортада микроорганизмдердiң өсуi кезiнде екi
формасы: гемолитикалық және гемолитикалық емес түрi анықталған (G.W.Pugh,
D.E.Hugnes 1968). Зерттеушiлер мезгiл сайын эксперементтi түрде туғызып
отырды, Могахеllа bоvis-тiң таза өсiндiсiн сау iрi қараның конъюнктивиалды
қапшығына енгiзу аркылы (Е.М. Ва1dwin, 1945; B.S. Соорег, 1960; J,В.
Неnsоn, L.С. Grumbles, 1960) . Жануарларды осы әдiспен зақымдау барысында
iндеттi кератоконъюнктивитке сәйкес келетiн зақымдау пайда болған (J.В.
Непsоп 1960) . Бiрақта басқа тәжірибеде Могахеllа bovis-тiң таза
өсiндiсiнiң бiрнеше түрiнiң инокулятымен iрi қараны зақымдағанда инфекция
дамымаған.(Н.Fагlеу.1950). Тәжiрибелiк негiзде диплобациллярлы
кератоконъюнктивиттiң дамуы ультракүлгiн сәуленiң әсерi анықталған.D.Е.
Hugnes және т.б., 1965, 1968; G.W.Pugh,D.E.Hughes 1968) . Бес жыл бойы
далалық тәжiрибе барысында табындағы ауру мал санының анықталуы мен табиғи
ультракулгiн сәуленiң қарқындығы арасында жағымды корреляция
анықталған(D.E.Hughes және G.W.Pugh, 1970).
Бұл мәлiметтердi ескере отырып, iрi қара малдың
бактериологиялық этиологиялы індеттiк кератоконъюнктивиттiнiң себебi
Моrахеllа bovis-пен күннiң ультракүлгiн сәулесi патологиялық әсерi деп
табылды. Бiрақта iрi қараның диплобациллярлы кератоконъюнктивиттiң сезiмтал
жануарларға экссудат немесе закымдалған көзден ақпа арқылы, табиғи таралуы
жолдары көп уакытқа дейiн шешiлмеген болатын. G.W.Pugh және т.б. (1986) бұл
аурудың негiзгi тасымалдаушысы Мusса autumnalis шыбыны анықталды. Басқа
авторлар (К.Е. Кореску және т.б. 1986) жанасу арқылы таралатындығын
көрсеттi.Кейбiр iрi қара мал даралары жыл айлары кезiнде қоздырғыштың
тасымалдаушысы болуы ықтимал. Көктем және күз айларында далалық және
бөлмелiк шыбындар зақымдалған кезден жастық сұйықтықты жеп, одан кейiн сау
малға қонып микроорганизмдердiң механикалық тасымалдаушысы болады. Сонымен
қатар тасымалдаушы фактор болып мұрын ақпасы болуы мүмкiн.
Конъюнктивиалды қапшықтан шайылыған экссудат, экскреттер
және бактериялар мұрын-жастық канал арқылы мұрын қуысына түседi.Зақымдалған
тамшылар катты тыныс алғанда және жөтелгенде ауаға таралып басқа
жануарлардың көзiне түседi.Қасыну және басқа малдарды сүзу инфекцияның
таралу жолы бола алады. А.Ф. Русинов (1987) iндеттi кератоконъюнктивит ,
тек сыртқы ортаның жағымсыз әсерiмен (ультракулгiн сәулемен сәулелендiру,
құрғақ және ыстық ауа райы, жел, шаң және т.б.) конъюнктива мен қасаң
қабықтың резистентiлiгiнiң төмендегенде Могахеllа bovis-тың дамуына жағдай
туындайтындығын анықтаған. Ол сонымен қоса Моrахllеа bovis басты рольге ие
болып, секундарлы инфекцияны тудырады.Конъюнктивиалды қапшықтағы шартты-
патогендi микрофлора iндеттiк процесстi асқындырып, iрiңдi қабынуды
тудырады.
Г.Б. Деггяров (47) , К.Ф. Петров жене Ф.Л. Гаджибалиев
(1965) iндеттi кератоконъюнктивит лептоспирозбен ауырған iрi қара мен
жылқыда дамитындығын анықтаған.
Бірақта М.В, Плахотин, В.И. Захаров және Р.С. Алахвердиев (48) (1966)
жүргізген зертеулеріне сәйкес кератоконъюнктивиттің лептоспироздық
этиологиясы расталмады.Зерттеу барысында ауру малдардың конъюнктивасы мен
қасаң қабығынан алынған сөл , жағындыларда және сонымен қатар
микроаглютинация реакциясымен тексергенде лептоспироз табылмаған. Бірақта
авторлар лептоспироздық зақымдау мен қатар басқа себепті жаппай
кератоконъюнктивитті жоққа шығармайды.Әйтседе ірі қара мен жылқының
лептоспирозының ауыр түрі конъюнктивитпен қатар жүруі теріске
шығарылмайды(Ю.А. Малахов, 1992) . Жылқыларда лептоспироздың асқыну ретінде
кезен сайын жүретін офтальмияны келтіреді (көздің кезен сайын қабынуы )
(Ю.А. Малахов (49), 1992).
Кератоконъюнктивиттің қоздырғышының бактериялық емес қоздырғышын табу
мақсатында конъюнктива мен қасаң қабықтың эпителийлері зерттелді.1931 жылы
онтүстік ірі қараның қабынған конъюнктивасы мен қасаң қабығынан J.D.Coles
(50) риккетсияны тапты. Бұл микроорганизмдер көздің кілегей қабаты мен
қасаң қабақтың эпителий торшалында әртүрлі енулер түрінде немесе
торшалардын ыдырауынан кейін кездескен.Осылай келе бұл микроорганизмдер
кератоконъюнктивиттің қоздырғышы бола алатындығы анықталды.
М.В. Рево (51) , Г.Ф. Панин (52) (К.А. Фомин (53), 1968), К.А,
Дорофеева (54) (1969) және басқалар, Ricolesia bovis (Ricketsiae
conjunctivae) ұсақ , полиморфты 0,5 тен 1 мкм өлшемдегі, кокко- , диск-және
таяқша түріндегі (коккатэрізді 0,3-0,6 мк өлшемдегі, ұсақ таяқша тәрізді
(0,7-0,8 мк) және ірі таяқша тэрізді (0,8-1,2)) микроорганизм. Аурудың
бастапқы кезенінде ірі риккетсиялар , кешірек ұсақтары
анықталады. Г.Ф. Паниннің (1953) жұмыстарына сәйкес риккетсиялар 0,6-0,8 мк
фильтрлерден өтіп кетеді.
Ауру малдың конъюнктивиалды қапшығынан алынған , сонымен қатар
өсірілген (6-7 күндік тауық эмбрионында өсіріледі) риккетсиялармен кейбір
авторлар мүйізді ірі қараның төлдерінде қолдан кератоконъюнктивитті тудыра
алды ( И.А. Фарзалиев, 1964; (55) М.В, Плахотин (2)және басқалар, 1968).
Риккетсияның кез-келген түрін көздің алдынғы камерасына керекті
суспензиямен енгізгенде П.Ф, Здродовский (56) және Е.М Голиневич (1972)
қояндар мен теңіз шошкаларында риккетсиозды инфекцияның көздік түрін тудыра
алды .
Табиғи жағдайда риккетсиозды кератаконъюнктивитке барлық
жанурлардың түрі сезімтал (Г.Ф. Панин,(52) 1953; К.А. Дорофеев, 1954;
Р.С. Алахвердиев және Г.С. Ахаев (57), 1973; А.В. Ляушкин. М.И. Рыков,
И.М. Крючков (58), 1973). К.А. Фомин (1968) риккетсиозды
кератоконъюнктивит эртүрлі жануарлардың түрін ұстайтын
шаруашылықтарда таралады , бірақ көбінесе жануарды бір түрі ғана ауырады
деп тұжырымдады. Мысалы: қойлар зақымдалса , олармен бірге жайылып жүретін
ешкілер зақымданбаған. Немесе шошкалардың жаппай кератоконъюнктивитінде ,
ірі қарада ауру анықталмаған жэне керісінше. Бұл ерекшелік автордың
тұжырымы бойынша қоздырғыштың түрлік ерекшелігімен түсіндіріледі.
C.H.Gallaher (1954) , G.Cantin (1956) , A.Voigt , O.Dictz (1962)
Rickettsia conjunctivae және Moraxella bovis ipi қараның індетті
кератоконъюнктивиті дамуында бірін-бірі ассоциалайтындығын жоққа
шығармайды. Осы уақытта M.Miller , H.Liebermenn (1961) Германияда барлық
жағдайда тек қана R.conjuntivae bovis тапқан. Риккетсияның басты ролін
Р.Ғауе , A.Chorton (1962) В.П.Громов (59) , И.И.Вершинин Н.А.Подшивалов
(60) (1963) жэне басқалар көрсеткен.
Көптеген зеттеушілер риккетсиозды кератоконъюнктивитпен ірі қараның 3
айлық және одан жоғары жастағы төлдері зақымдалатындығы анықталған. Ересек
жануарлар сирек ауырады (М.В, Плахотин, Р.С. Алахвердиев, Е.П. Копенкин,
1971). А.Ф. Русиновтың (61) (1965) мэліметтеріне сэйкес инфекцияның басты
көзі болып ауру мал есептеледі. Риккетсиозды кератоконъюнктивиттің
қоздырғышы Moraxella bovis сияқты конъюнктивиалды сұйықпен және мұрын
шырынымен сыртқы ортаға шығады. Жанарлар тікелей жанасу кезінде , сонымен
қатар ауа-сілекей арқылы таралады. Көптеген авторлар (В.С, Федосеев, Ж.М,
Исимбеков, Р.Д. Даутбаев (62) , 1973) шыбындар санының маусымдық тербелуі
мен малдың риккетсиозды кератоконъюнктивитпен зақымдалуында байланысты
тауып , сонымен қатар шыбындар суспензиясымен сау малды зақымдау сәтті
өткеннен соң , синонтропты шыбындар, оның ішінде Musca domestica керекті
жағдай туғызғанда риккетсияның механикалық тасымалдаушысы болуы мүмкін
екендігін анықтады.
М.В. Плахотин, Р.С. Алахвсрдиев, Е,П. Копенкин (1971) ірі қара малда
риккетсиозды кератоконъюнктивиттің пайда болуына көздің кілегей қабығына
механикалық және химиялық тітіркендіргіштер ( шаң , құрғақ шаңды азықтар,
ауада қалыптан тыс аммиак пен басқа газдардың болуы , жоғары күн сәулеленуі
) және басқа факторлар организмнің тұрақтылығын төмендетеді . Қалыптағы
көздің сыртындағы микрофлора риккетсиоз кезінде секундарлы инфекцияның
ролін атқарып , бір ауруды барысын асқындырады.
Біздің елде риккетсиозды кератоконъюнктивиттің себебін , патогенезін
және емдеуін П.П.Гатин, Б.К.Ильясов (64) (1970 ж) Б.К.Ильясов (2003-2004
жылдар) (63) . Олардың зерттеуі бойьшша көзге
ұнтақты себу немесе 0.5% новокаин ерітіндісінде
ретробульбарлы кеңістікке енгізу үлкен емдік нәтиже берген.
Кейбір жағдайларда инфекциялық ринотрахеит жіті конъюнктивит пен
кератитті тудырады ( Е.П. Копенкин , 1988 ) . Бұл ауруды қоздырғышы герпес-
вирус тобына жатады. Ауру ірі қараны зақымдап , әсіресе мал басының тығыз
болғанда кездеседі.. Бұл фактор мал санының қайтара зақымдалуында маңызды.
Вирус тыныс алу жолдарының , жыныс мүшелерінің мен көздің кілегей қабығында
мекендейді. Осының салдарынан ринотрахеит вирусымен зақымдалуының
респираторлық синдромы мен жыныстық мүшелерден қатар конъюнктивит болып
саналады. Кейбір жағдайларда конъюнкгивит аурумен зақымдалудың жалғыз
белгісі болуы мүмкін (D.E. Hughes и др., 1964; В. Анспай (65), 1970). Бір
жасқа дейінгі төлдердің бір табынында конъюнктивит 60-70% тіркелуі мүмкін.
Респиратолық инфекцияның белгілері жоқ , бірақта вирус мұрын және жыныстық
сөлдерден анықталады (F.R, Abinati, GJ. Plumer, 1961)
В.Анспай індеттік ринотрахеит кезінде екінші реттік бактериалды
инфекция кілегейлі-іріңді экссудатты тудырып және патологиялық процесстің
қасаң қабына өтуіне ықпал етеуін көрсеткен. Асқынып кеткен жағдайда көздің
Moraxella bovis тудыратын індеттік кератоконъюнктивитінен айыру өте
қиындығын көрсетті.. Бірақта басқа зерттеушілер вирусты конъюнктивитке
қасаң қабықта тұнба пайда болуымен ерекшеленетіндігін байқаған (T.D.St.
George, 1965 (66) ). Бұл Herpes bovis вирусының қасаң қабықтың
эпителийлеріне цитопатогенді әсерін көрсетеді.
Жануарларда хламидиялар тудыратын кератоконъюнктивит жиі тіркеліп
отырады. Аурудың қоздырғышы Chlamidia psittaci. Көбінесе ірі қара мен ұсақ
мүйізді мал аурады. Хламидия ауру жэне жазылған малдың
көз қабының , мұрынның бөлінетін эпителийлерінде , жастың қүрамыда
кездеседі. Бұл облигатты торша ішілік тоғышар , торшалардың ішіне енулер
түзеді. Хламидии риккетсиялармен ұқсас : екеуінде де қабықша ; ДНК мен РНК
бар; қарапайым бөлінумен көбейеді; бір түрлі антибиотиктерге ,
сульманиламидтерге сезімтал; грамтеріс. Олардың арасьшда айырмашылықта бар.
Көбею кезінде хламидийлер аралық түр ретінде инициальды денешік , одан
кейін - элементарлы жэне ретикулярлы денешіктер пайда болады. Сонғылары ең
ірісі, бірақ індеттік элементарлы денешіктер болып келеді. Ал
риккетсияларда барлық түрлері індетті.
Хламидиозға барлық жастағы жануарлар сезімтал . Ауру жанасу , бірін-
бірі жалағанда , күту қүралдары , түшкіру , жөтел , шыбындар арқылы
таралады. Негізінен хламидийлік індет жергілікті сипатқа ие болады.
Хламидиоз бірінші кезекте тыныс алу , асқорыту мүшелерін жэне көз қабығын
зақымдайды. Хламидиялік инфекция таза түрде аурудың басталуы кезінде ғана
кездеседі.Көз қабығьшың кілегейлі қабығына эсер ету арқылы басқалай
микрофлораның дамуы жағымды ықпал етеді (И.Л. Обухов, 2000). Осының
салдарынан аралас немесе екінші реттік инфекция пайда болып , таза
хламидииліден ауыр өтетін түрге ауысады. Кейбір зерттеушілердің хабарларына
сэйкес кератоконъюнктивитпен ауырған малдың көзінен бактериологиялық
зерттеу кезінде бір уақытта Chlamidia psittaci жэне Moraxella bovis тапқан
(М. Travnicek, T. Dravccky, L Balascak, 1982)
Ласкина O.M. Көздің зақымдалуымен өтетін аурулардың жинақ кестесі
қызығушылық тудырады (67).
.
Кесте 1
Көздің зақымдалуымен ірі қараның көзінің зақымдалуымен
сипатталатын аурулар
Инвазиядыя кератокодъюнктивит. Инфекциялық
кератоконъюнктивиттер сияқты бұл жаппай жануардың конъюнктивасы мен
қасаң қабығы закдмдайтын ауру. Аурумен көбінесе ірі қара мал
зақымдалады.
Аурудың қоздырушысы нематода - телязии Thelaziidae тұқымдасына ,
Spirurata тармақ астына жатады ( В.Е. Соколов (68) , 1987) . Ауруды
кейде көздің телезиозы деп атайды . Әр жануарды түріне телезиоздары
өзіне ғана тән.Қазіргі уақытта телязийлердің үш түрінің биологиялық
айналымы сипатталған: Thelazia rhodesi , Thelazia guloza , Thelazia
skrjabini. Телязийлер бір-бірінен морфологиялық белгілер бойынша
ерекшеленеді (Н.И. Крастин,(69) 1948, 1957)
Тһ. Rhodesi- ең кен таралған және патогендігі жоғары түрі. Ол
сары-сабан түсті . Нематоданың үзындығы 11-20 мм. Гельминтің кутикуласы
көлдененінен сырылған жэне тіс тэрізденген. Баланқұрттың ұзындығы 0,2-
0,25 мм . Басқы шеті жуандаған. Құйрықтық шеті ланцет тәрізді .
Өлген баланқүрттар ай тәрізді болады. Әдетте паразит конъюнктивиалды
қапшықта, жиі үшінкі қабақтың артында шоғырланады.
Th.gulosa- үлкен ауыздық капсуласы бар және айшанақ тэрізді формада
болады. Аталығының үзындығы 5,3-9,1 мм , аналықтікі 5-16 мм . Жас безінің
жас шығаратын өзегінде шоғырланады. Th.gulosa баланқұртының үзындығы 0,25-
0,26 мм . Бастық шеті қиылған , жуанданмаған.Өлген баланқүрттар түзу.
Th.skrjabini - сарғыш-сабан түсті домаланған шеттерімен. Кутикуласы
сэл ғана сызылған. Аузында еріні жоқ.Ауыз капсуласы өте кішкентай ,
біртіндер негзіне қарай кенейеді. Екі латеральды және төрт субмедиальды
бастық емізікшелері бар. Аталығының денесінің үзындығы 5 тен 9 мм , екі
спикуласы бар.Аналығының үзындығы 11-19 мм . Аяқ жағында екі жүп
емізікшелері бар. Th.skrjabini баланқүрттары үзындығы -0,23-0,24 мм .
Бастық үшы кенейген. Өлген баланқүрттар түзу.Тоғышардың бүл түрі де жас
шығаратын өзекте шоғырланады жэне сирек конъюнктивиалды қашпықга
шоғырланады.
Бұл нематоданың даму циклын Н.И.Крастин 1948 жылы ашқан. Бүл
тоғышардың аналықта шоғырлану орнында тірі баланқүрт тауып , ол
конъюнктивиалды қапшықта шоғырланады. Баланқүрттың одан кейіегі дамуы
аралық иелерінде өтеді. Аралық иесі Мшса туыстасының бірнеше түрі болады.
(Н.И. Крастин, 1957). Шыбындармен жүтылған баланқүрттар шыбынның
жүмыртқалық фолликуласына еніп , бір айда инвазиялық кезенге жетіп , одан
кейін жэндіктің басына барып , түмсығында орналасады . Зақымдану
зақымдалған шыбынның көздің ылғалды конъюнктивасымен жанасқан кезде
болады.Тоғышарлар конъюнктиваға түсіп , өзінің шоғырлану орнына барады.Жас
телязийлер мамыр , маусымда пайда болады. Дамыған баланқұрттар тамыздың
екінші жартысында пайда болады. Бір генерацияның телязийлері көзде 10-11 ай
өмір сүреді, одан кейін көзді тастап , жаңа баланқұрттарға орнын береді,
яғни қоздырғыштар көзде келесі жылдың жазына дейін болады. Осы келе ,
шаруашылықтар телязиз бойынша сэтсіз болып келеді.
Горцевский С.А. мәлімдеуі бойынша алғаш бұл тоғышар қүртты 1827 жылы
Десморест (Desmorest) сипаттап жазған және ол гельминтті Filaria rhodesi
деп атаған.
Ladouceur CA., Kasacos K.R, мэліметтері бойынша, АҚШ-та мүйізді ірі
қарада, 3-7 жас аралығында, ең жоғары залалдану белгіленген, 8 жастан
жоғарыларында телязиялар анықталмаған.
Burnett H.S., Parmelee W.L., Lee R.D., Wagner E.DJ. телязиялардың
аралық иелерінің дамуын зерттеу бағытында АҚШ-та Калифорния штатында Fannia
canicularis жэне F.benjamini шыбындарын эксперименттік жолмен Тһ.
Californiensis залалдандырьш оның дамуын бақылаған.
Сонымен қатар, Осипов А.Н Москва облысында мүйізді ірі қараның
телязиозбен залалданған ошағында жайлау шыбындарының зақымдану деңгей-ін
анықтау кезінде Musca autumnalis негізгі аралық иесі екендігін анықтаған.
Ауланған 684 дана шыбынның 7-де (1,0%) телязия дернэсілдері табылған. Олар
шыбынның түмсығында, басында, кеудесінде және құрсағында орналасқан,
Барлығы-34 дернәсіл. Шыбындардың залалдануы маусым, шілде жэне тамыз
айларының басында 1,9 - 2,7 пайызды кұраған (Тһ. Gulosa)
Диков Г.И., Сабаншиев М.С., Сулейменов М.Ж. Тһ. Lacrimalis жылқының
көз жаеының өзектерінде тоғышарлық тіршілік етеді. Аталықтарының ұзындыгы 8-
10 мм, ені 0,3 мм. Аналық телязиялар ірілеу үзындықтары 14-48 милиметрге
жететіндігін айтады.
Аллергиялық кератаконъюнктивит . Көздің аллергиялық сипаттағы жаппай
зақымдануы.Негізінде полиноздар (поллин-лат. тозаң) себеп
болады.Поллиноздар көп уақыт бойы белгілі , бұрын оны шөптік безгек деп
аталған. Мүлда жануарлардың организімі гүлдеп жатқан өсімдіктердің
тозанымен сенсибилизацияланады. Өскін тозаң өте үхақ , сондықтан
айтарлықтай қашықтыққа таралады. Аллергиялық процесс конъюнктивада , қасаң
қабықта , қантамыр жүйесінде , торлы қабатта немесе көздің бірнеше
бөлігінде басталуы мүмкін.Мұндай тұтастай аурудың пайда болуы көздің
эртүрлі бөліктерінің бір уақытқа сенсибилизациялануымен , мүмкін
анатомиялық бірігейлі болғандықтан процесстің бір бөліктен екіншісіне
ауысуымен байланысты. Жиі аллергиялық көздің ауру конъюнктивит пен
кератитпен немесе кератаконъюнктивитпен сипатталады (В.Н. Авроров, 1991).
А-гиповитаминозды жератаконъюнктивит . Ауру мал азығында каротиннің
жетіспеушілгі салдарынан мал организмде А-витаминіне айналдыру мүмкіндік
болмауы , осы үшін зат алмасудың бұзылуына , асқорыту жүйесі мен бауырдың
ауруына алып келеді. Көздің жаппай кератитпен зақымдалуын C.Kaufman (70)
(1977) қызылша мен арпа сабанымен азықтандыратын ірі қара шаруашылығында
кездескен. А-гиповитаминозды кератаконъюнктивит туралы W.G. Huber, G.S,
Smith (1963), А.Ф. Русинов (1987); J. Van Donkergoed, E.G. Clark (71)
(1988) және басқалар хабарлаған. Гиповитаминоз А жиі азықтарды дүрыс
сақтамай салдарынан каротиннің басым бөлігі жоғалуына пайда болады.
Жануардың авитаминоздық жағдайына байланысты клиникалық көріністерге тура
пропорционалды (К.А. Фомин, 1968). Ауру көбінесе созылмалы сипатта болады.
Г.А. Щурович ( А.В. Авроров, В.Н. Червапев 1997) бойынша мал санының 9-дан
12 %-ға дейінгісі зақымдалады.
1.2 Кератоконъюнктивиттерді емдеу және алдын-алу.
Конъюнктива мен қасаң қабықтың қабынуының патогенезінде екінші жэне
шешуші себеп инфекция болады. Ол аурудың бірінші себептік немесе басқадай
организмнің трофикасьшың бұзылуында дамиды. Осьщан келе шартты-патогенді
және патогенді микрофлораны басу аурудың патогенезінің басты механизмдерін
жою этиотропты емнің басты мақсаты . Кератоконъюнктивит кезінде
микроорганизмдерге бактериостатикалық немесе оданда жақсы бактерицидтік
эсерді фармокологиялық заттарды қолдану қажеттілігі туындайды
1938 жылы Г.Догмак p-sulfamylchuysoididine антибактериалды қасиеттерін
зертеген үшін Нобель сыйлығын алды. Көз ауруының инфекцияның емдеуді
түбегейлі ауыстырған жетістік , сульфаниламидтерді енгізу болды (И.Е,
Мозгов, 1948; В Л. Громов жэне басқалар , 1963; СЛ. Мнхнюк, 1966; К.А.
Фомин, 1968; Н,С, Баженов, В.Н. Еарзеиков, 1969 ) Жағымды нэтижемен індетті
кератаконъюнктивит кезінде фурациллин ерітіндісін (1:5000) В И. Веселов
(1963), А.Н. Голиков и С.Т. Шитов (72) (1963),үхынды , бірақта Н.С. Баженов
(73) (1969) керекті нәтижені алған жоқ.
Екінші маңызды қадам ретінде антибиотиктердің ашылуы болды.
Жануарлардың кератитті мен конъюнктивитің антибиотикпен емдеу 1947 жылы
A.M. Растегаевой (74) и А.П. Прокофьевым пенецилинді қолданудан басталды.
Жылдар өте келе антибиотиктердің арсеналы көбейе түсті. Антибиотикті тандау
, қоздырушысының түріне және оның әртүрлі антибиотиктерге сезімталдығына
байланысты екені мэлім.Қандайда бір антибиотиктің кератоконъюнктивиттің
өзіндік қоздырушысына немесе екінші реттік микрофлораға әсер ету туралы
мәліметтер әртүрлі және қарама-қайшы.
Пенициллин іріңді қабыну процесстерін емдеуде және аурудың алдын-алада
оң қасиеті бар.
В.А. Форгумный, И.К. Капустин (75) (1961); В Л. Барзенков (1963); В П.
Веселов (1963); В.П. Громов, И.И. Вершинин және басқалар (1963); Н.С.
Баженов және басқалар. (1969); М. Ока (1976) баяндауы бойынша конъюнктивит
пен кератитті емдеуде пенициллжн қолданудың тиімділігін көрсетті. В.Н.
Авроров и А.В. Лебедев (1985) пенециллиннің гемото-офтальмиялық кедергі
арқылы нашар өтеді, сондықтанда көздің ішіндегі мөлшері емдікке сәйкес
келмейтіндігі туралы ескерті. К.А. Фомин (1968) ірі қараның індеттік
кератаконъюнктивит кезінде қолданатын антибиотиктердің ішінде ең төмен
нэтиже бергендігі туралы мәлімдеді.
Ірі қара малдың М. Bovis тудыратын індетті кератоконъюнктивиті кезінде
кеігбір зерттеушілер хлорамфениколды (левомицитин) ( К. Эльце және
басқалар, (76) 1977; J.R. Blogg (77) , 1991; E.L. Dueger (78) жэне
басқалар, 1999) немесе клоксациклин бензатинді (L.W. George 1989; J.
Diagneault, L.W. George, 1990) қолдануды ұсынды.Левомицитин грамон ,
грамтеріс бактериялар , риккетсиялар , спирохетталар және кейбір ірі
вирустарға сонымен қоса пенициллин , стрептомицин , сульфаниламидке төзімді
штаммдарға әсер етеді.Конъюнктивиттерді , кератиттерді , блефариттерді
емдегенде 1-10% линимент немесе 0,25% сулы ерітіндісін ( көз тамшылары )
қолдануға болады. Бірақта жергілікті аллергиялық реакция тудыруы мүмкін
Сентомицин- синтетикалық препарат , әсер етуші негізі
левомицитин. Оны 1,5, және 10 % эмульсия ( линимент) жэне басқа
дәрілік формада іріңді кератиттерді , риккетсиозды
кератоконъюнктивиттерді емдеу және алдын-алу үшін қолданылады. (В.И.
Захаров, 1962; В.Н. Барзенков, 1963; М. В. Плахотин, В.И. Захаров, Р.С.
Алахвердиев, 1966; Р.С. Алахвердиев, 1968; К А, Фомин, 1968 ).
Көптеген авторлар тетрациклиннің инфекцияға қарсы эсер етуі туралы
айтады (Н.А. Подшивалов, 1968; В.Д. Гуневый, 1969; К.Эльце, Х.Мейер, Г.
Шгейнбах, 1977; J.A, Smith, L,W. George, 1995). Өзінің эсері бойынша ол
барлық микробтарға , сонымен қатар риккетсияларға және кейбір вирустарға
әсер етеді.В.Н.Авроров и А.В.Лебедев (1985) тетрациклин барлық
антиботиктердің ішінде көздің кілегейлі қабығына ең жақсы сінетіндігін
көрсетті.
Малдэрігерлік афтольмологияда көздің ішкі жағындағы іріңді қабынуды ,
конъюнктивитті , кератитті емдеуде биомицин мен дибиомицин қолдану жақсы
нәтиже болды. Олар әртүрлі микробтарға , риккетсияларға жэне кейбір
вирустарға әсер ететін кең спектрді (В.И. Захаров, 1962; Е.М. Мастыко және
басқалар; 1967; Н.А. Подшивалов, 1967; Р.С Алахвердиев, 1968; Н.С Баженов,
В.Н. Барзенков, 1969 және басқалар.).
АнтибиотиктІң тиімділігіне енгізу тәсілі әсер етеді. В.Г. Андриасян
(1988) ірі қараның індетті кератоконъюнктивиті кезінде тэулігіне 1 рет 6
күн бойы бүлшықетке тетрациклинді енгзізгенде үлкен тиімділікке жеткен.
А.И. Дрончак (1972, 1973) ірі қараның іріңді кератоконъюнктивиті кезінде
антибиотиктерді интракаротидті енгізуін ұсынды. Жергілікті қолдану , мысалы
морфоциклін тек қана конъюнктивадағы ірівді процесске ғана , ал қасаң
қабықтағы іріңді қабынуға әсер етпейді. Антибиотиктерді мойындырық
артериясына енгізудің қиындығына байланысты тәжірибеде қолдануға мүмкіндік
жоқ.
Н.А. Подшивалов (79) (1968) антибиотиктердің балық майы мен поливинил
спиртіндегі ерітінділері суда ерітілген майлар және эмульсиямен
салыстырғанда артықшылыққа ие: конъюнктивиалды қапшықта жоғары шоғырлану
мен ұзақ эсері ; көз сұйықгығына жоғары сіну ; көздің тіндеріне қоздырушы
әсердің болмауы. Сонымен қатар балық
майын жергілікті қолданғанда , майлы зат болғандықтан қасаң қабықтың
кеуіп кетуіне жол бермейді, осыған байланысты оны А-гиповитаминозы
кезінде қасаң қабықтың ксерозын алдьш-алу үшін қолданады.
Гелмгольц атындағы мемлекеттік көз ауруларының университеті ,
Полимерлер институты және МВА-ның жалпы және жергілікті хирургия кафедрасы
(1977 , 1978 ) жануарлардың кейбір көз ауруларын емдегенде емдік қабыршақты
қолдануды ұсынды (КЕҚ).
Қабыршақтың полимерлік негізіне қосылған антибиотиктер ,
сульфаниламидтер жэне т.б. Фармокологиялық жэне биологиялық заттар ұзақ
эсер етеді. Бұл оларды емдік мақсатта 3 күнде 1 рет қолдануға мүмкіндік
береді. Кейбір жағдайларда конъюнктивит , үстіртін кератит , риккетсиозды
кератоконъюнктивиттің серозды -катаральды кезенінде қабыршақты
конъюнктивиалды қапшыққа бір рет енгізген кезде жазылады. Рикетсиозды
кератоконъюнктивиттің келесі кезендерінде 3 күн сайын қабыршақты 2-3 рет
қолдану жеткілікті болады. Малдэрігерлік мақсаттар үшін екі өлшемдер
ұсынған: бұзау , қой , ит - 9*4,5*0,35мм , сиыр мен жылқыға -013*9,0 ;
13*0,5 мм.
Полимер дәрілік заттардың антимикробтық әсерін ұзартып - ұзақ уақыт
бойы антибиотиктердік терапевдік дозасын сақтап, конъюнктива мен қасаң
қабықтың регенерациясын тездетеді.
Әртүрлі антибиотигі бар көздің емдік қабыршақтары ірі қараның жаппай
көздің зақымдалуы кезінде М.В. Плахотинмен және басқалар , (1977);
риккетсиоздыда Р.С. Алахвердиевпен (1977 , 1978, 1980), телязиозды және
диплобацилярлы кератоконъюнктивите Е.П. Копенкинмен (2000) ұсынылды.
Инфекциямен сәтті күрес , көптеген авторлардың тркырымы бойынша
негізгі инфекцияның көзі мен интоксикацияны жою арқылы
жүзеге асады, сонымен қоса жүйке жүйесін қорғаушы әдістер мен тәсілдер
маңызды. Осы бағытта негізгі жетістік ретінде новакаин тежеуін енгізуді
айтуға болады. Зерттеушілермен новокаиндік тежеудің әдістері жасалынып және
әсер ету механизмі анықталған. Осы арқылы емдік жүмыстың тиімділігін
артыруға мүмкіндік туды.
А.В.Вишневский (80) көптеген клиникалық материалды сараптау негізінде
- инфекциямен тудырған кез-келген ауруда , макро- жэне микроорганизмдер
арасындағы қарым-қатынас басым жағдайда жүйке жүйесімен анықталады деп
есептеген. Қавдайда болмасын организмдегі қабыну процесі жеке болмайды жэне
жеке қаралмайды. Қатты тітіркендіру мүмкіндігін эрқашанда ескеру қажет,
жүйке жүйесінің артық қозуы, ми қабаттарының жылдам қажуы , осының
салдарынан қабыну процесінің дамуы , сонымен қатар қабынудың шешілуіне ,
одан сайын асқынуына немесе оның толығымен басылуынада байланысты.
Аурулардың көпшілігінің негізінде жүйке-дистрофиялық процесстер
жатуына байланысты А.В.Вишневский барлық емдік шараларды жүйке жүйесін
қатты тітіркенуден қоғау мақсатында ойластырған. Осы мақсатта ол новокаин
тежеуінің эртүрлі нүсқалары ойлап табылған. Ол новокаин тежеуінің
механизімінде жүйке жүйесіне екі жақты эсерін негізге алған: бір жағьшан
өшіру , яғни тасымалдаушылар арқылы орталық жүйке жүйесіне қажытатын жэне
әлсірететін қатты жэне өте қатты қозуларды үзу. Басқа жағынан қатты қозуды
оның қуаттандыратын әлсіз қозуға ауыстыру.С.П.Протопоповтың мэліметтері
бойынша новокаин тежеуінің емдік эсері өшіру арқылы емес , тежеуден
кейінгі қызметтік қасиеттерінің жақсарумен сипатталады. Ол сонымен қоса
жүйкенің парабиотикалық күйін тек қана парабиоздың ошағында ғана емес ,
онымен қоса зақымдануыдан тыс эсері новокаин инъекциясын ауру ошағынан тыс
қолдануға мүмкіндік береді.
А.В. Вишневскийдің идеясы малдэрігерлік хирургтар арасында толығымен
түсініліп , қолдауға ие болды. Жүйке жүйесінің нововокаин тежеуі, жұқпалы
емес аурулардың патогенетикалық терапия эдісі ретінде малдэрігерлік
тэжірибеге нық кірді. Ен біріншіншілерді қатарында малдәрігерлік хирургияға
И.Я. Тихонин (1939) енгізе бастады , паранефральды тежеудің жасау
техникасын сипаттап және қолдану көрсетілімін шығарды. Ол сонымен қатар
новокаиннің организм мен тіндерге көптеген әсерін ашты. Осьвдан кейін жүйке
жүйесінің тежеуінің эртүрлі эдістерін басқада авторлар ойлап таба бастады-
И.А.Федотов, В.Т. Кулик, В .К. Хохлачев, В.В. Мосин, Н.А. Уразаев, Б.А.
Башкирцев, И.И. Магда, Д.Д.Логвинов, И.И. Воронин.
Конъюнктива мен қасаң қабықтың қабынуы кезінде патогенетикалық терапия
ретінде көптеген әдістер ойлап табылған. 1952 жылы П.П.Гатин (81) көз асты
новокаин тежеуін ұсынды. Автордың және басқалардың көрсетуі бойынша көз
асты каналының құрылысы және орналасуының анатомиялық ерекшелігіне
байланысты көзасты новокаин тежеуін қолдану ірі қарада тиімділігі төмен
жылқымен салыстырғанда . П.П.Гатиннің блокадасын Б.К.Ильясов жетілдірген
методикасы бар . Оның ерекшелігі новокаин ерітіндісінің өзгеруі мен
ассоцияланған антибиотиктерді қолдануда болып түр.
В.Н. Авроров (82) (1966)көз алмасының аржағындағы кеңістікті 0.5%
новокаин ерітіндісімен ретробульбарлық тежеуді ұсынды.
Спиртті-новокаинді ерітіндімен периневральды иньекциялар қызығушылық
тудырады. Периневральды спирттік-новокаиндік инъекция спиртің
концентрациясына байланысты біліктік цилндрлердің жэне шванновтық қаптың
әртүрлі денгейдегі дегенерациясын тудырып , ауру реакциясын жойып , бірақ
тежелген жүйкенің аймағында трофикалық бұзылыстар тудырады. Сонымен қоса
спирттің 20%-дан төмен 0,5%
новокаин ерІтіндісімен перенерральды тежеу ү_зақ уақытқа жансыздандырып (3-
4 тэулік ) , зақымдалған жердің қан айналымын жақсартады , қантамырлық
спазмдарды жояды , трофиканы жақсартып , регенеративті үрдістерді күшейтеді
( М.В. Плахотин жэне А.Н. Голиков, 1961).
Г.Л Бурчуладзе (83) (А.Н. Голиков, ГЛ. Бурчуладзе, 1974) көздің
эртүрлі қабынуы кезінде кірпік түйінінің спирттік-новокаиндік тежуді
қолдануды үхынады.
Кейбір авторлар (Г.С. Мастыко, Е.М. Багриновская жэне В.М. Лакисов,
(84) 1967)кератиттерді емдеу кезінде келесідей новокаин тежеуін үхыналды.
Олар 5%-ды новокаин тамшыларын сезімталдығын төмндету үшін конъюнктивиалды
қапшыққа 5 мин аралықта енгізеді. Енгізгеннен соң қасаң қабықтың жэне
конъюнктиваның сезімталдығы тым төмендейді. Бүл жануардың көз санылауы
ашылып , үрейлену жоғалады. Кейбір жағдарларда тамшыларды 5% новакаин
майымен ауыстыруға болады. Одан кейін барып көзасты тежеуін жасайды. Мүлдай
емдеу схемасын қолдану арқылы авторлар қасаң қабықтың зақымдалынуының
эртүрлі денгейін емдегенде жақсы нәтижелер алған, сонымен қатар терең
жаралы кератиттеде қолданғанда.
В.Н. Авроров және А.В.Лебедев (1985) кератит , конъюнктивит, блефарит
және кератоконъюнктивит ауру кезінде 0.5% новокаин ерітіндісін 10-15 мл
дозасында көздің сыртқы бүрышына немесе жоғарғы қабақгың тері астына 2-3
күн сайын енгізуді ұсынады. М.Ш.Шакуровтың мэліметі бойьшша қасаң қабықтың
қабынуы кезінде қабақтарды новокаинмен инфильтрациялау көзасты және
ретробульбарлық тежеулермен салыстырғанда тиімдігі төмен.
Көздегі қабыну процесін емдеу кезінде анестиктіктің ангиорецептрлерге
әсер ететін новокаиннің қантамыр ішіне енгізу ұсынылған.Сонымен қатар
новокаин эсерлей бастап көздемелі органның капилярлық жүйесіне әсер етіп ,
біздің жағдайда көзге , торшааралық кеңістікке еніп , онда рецепторлық
аппаратты тежеп жэне дэнекерлеуші үлпаның мембранасы мен қызмет етуші
үлпаға әсер етеді. А.К.Кузнецовтың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz