Тау жыныстарын тиеу
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасы, Ақтөбе облысы, Хромтау ауданында Хромтау қаласының маңында Алмаз-Жемчужина, Миллионное, Первомайское және №21 атты хромитті кен орындары орналасқан. Қаладан оңтүстік бағытта 1,5км-де №21 кен орны орналасқан.
Облыс орталығы Ақтөбе қаласы Хромтаудан 90км-де батыс бағытта орналасқан, ал Оңтүстік Оралдың үлкен өндіріс орталығы Орск қаласы солтүстік бағытта 130км-де жатыр. Никелді кен орны Батамшы ауылы және Октябрға 50 жыл мыс кеніші Хромтау каласына жақын болып келеді.
Экономикалық тұрғыдан кен орны ауданында ауыл шаруашылығы, сонымен қатар тау-кен өнеркәсібі дамыған, негізгілері жоғарыда аталған кен орындары. Хром кенінің негізгі тұтынушылары: кәсіпорын АҚ ТҰК Казхром - Ақтөбе және Ақсу ферроқорытпа зауыттары, ал қалған бөлігі экспортқа шығарылады.
Электрқуатымен ауданның өндірістік кәсіпорындары Батамшы аулынан Актюбэнерго электржүйесімен 110кВ жоғарывольтты желілері арқылы қамтамасыз етіледі.
Отын ретінде газ, резерв ретінде мазут қолданылады. Шығыс бөлігінде аудан Бұхара-Орал газ құбырымен қиылысады, осы құбырлардың тармағы арқылы Хромтау және Ақтөбе қалалары газбен қамтылады.
Қазымдалып жатқан кен орындары хромды кендердің тұтынушыларымен Батыс Қазақстан теміржол желісі арқылы Донское және Хромтау станцияларымен байланысқан. Сонымен қатар, Ақтөбе қаласымен Самара-Шымкент тас жолымен байланысқан.
Техникалық сумен қала және кеніш Жарлыбұтақ және Моласай суқоймаларымен, ал ішуге жарамды сумен Донской және Қайрақты тоғандарымен қамтылады.
Кен орны шегінде рельеф тегіс. Абсолютті нүктелер +385 - +420м аралығында.
Аудан климаты - шұғыл континентті. Ауаның орташа жылдық температурасы +4,20С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері -285мм. Оның ең көп бөлігі жаз уақытына сәйкес келеді. Тұрақты қар жамылғысы караша айының үшінші онкүндігінде жатады. Қар жамылғысының орташа биіктігі 96мм жетеді. Климаттың өзіндік ерекшелігі желді күндердің көп болуы. Жел жиі батыстан және солтүстік-батыс бағыттан соғады. Жылдық орташа жылдамдығы - 3,45мсек.
Центральная шахтасы I кезекті жобаны түзету (Уралгипроруда, 1987г.) жобасына сәйкес Қазақстанның Тәуелсіздігінің 10жылдығы шахтасындағы тау-кен жұмыстары Миллионное кен орнының №1 кеншоғыры бойында -160м +-0м деңгейжиектерінде кеннің В+С1категориялы 21млн.т. қорында жүргізіледі.
I кезекті кен қорын ашу және қазымдау үшін құрылыс 61,2млн.т. жалпы кен қоры +240 -320м деңгейжиектерінде жобалық межеге дейін 3 оқпан үңгіленген: Скипті-Клетті, Көмекші және Солтүстік-Желдетіс. -160м, -80м, +-0м деңгейжиектерінде негізгі тау-кен күрделі кен қазбалары үңгіленген.
I кезекті құрылыс 2млн.тонна өнімділікті қамтамасыз ету үшін шахтаүстілік кешен тұтынуға берілді, оның құрамындағы өндірістік-техникалық обьекттер: желдетістік, компрессор, көтеру қондырғылары (скипті, клетті) және басқа көмекші ғимараттар.
Iкезекті өндірістік алаңда II кезекті кенорындарын, сонымен қатар, №21 кенорнын ашу үшін, -601м (тереңдігі 1007м) межеге дейін Клетті оқпан үңгіленген.Мұнаралы копер тұрғызылған, көпарқанды көтеру машиналарының және вагоншаларды ауыстыру жабдығының монтажы жүріп жатыр.
1 КЕН ОРНЫНЫҢ ГЕОЛОГИЯСЫ
1.1 Кен орны аймағының геологиялық сипаттамасы
Хромитті кен орындар Кемпірсай ультранегізгі сілемінде орналасқан. Сілем субмеридиональды бағытта 82км-ге созылған. Сілемнің ені 1км солтүстік бөлігінде және 31,6км оңтүстікте Степное-Сусановка ауылдарының ортасына дейін созылған. Сілем перидотит, дунит және бұлардың туындыларынан құралған серпентиниттерден тұрады, оңтүстік бөлігінде кеңінен серпентинизирленген дунит және дунитті серпентиниттер дамыған, осылармен хромитті кен орындары байланысты. Ауданның хромитті кен орындары жоғары сапалы кенмен сипатталады.
Жанас және жабатын интрузивті сілем ішінде тау жынысы 4 құрамды жікқабат ерекшеленеді: протерозойлық, ордовик-төменгідевондық, ортадевон-намюрлық және мезозой-кайнозойлық.
Мезозой-кайнозойлық қопсытқыш түзілімдер тыстың барлық бөлігінде жатады.
Бірінші 3 қабатжіліктің тау жыныстары жоғары дислокацияға ие, күрт құламалы қанатымен өте сығымдалып орналасқан.Тау жыныстарының созылымы Кемпірсай сілемінің созылымына жақын.
Тұтас алғанда кенмолды аймағының құрылымы кен орны қимасына кіреді:
- кенүстілік қалыңдығы 300-700м перидотиттер деңгейжиегі, үстінде габбро-амфиболит интрузиясы немесе мезокайнозойлық заманының қатпарыжабылған;
- қалыңдығы 300-700м кенмолды серпентинизирленген дунитті деңгейжиек, бұл деңгейжиекте хромитті кен орындары шоғырланған;
- гарцбургит және дунитті кенастылық деңгейжиек, ашылған бөлігінде, 500-600м қалыңдыққа ие.
Барлық ультранегізді тау жыныстарыәр түрлі дәрежеде серпентинизерленген.
Ірі кен шоғырларының көбі бағана тәрізді пішінді және желі тәрізді тарамымен бағытталған. Кіші және орта кеншоғырлары жиі линза тәріздіпішінге ие. Тереңдеген сайын кеншоғырлардың пішінінің жалпы қарапайымдылуы және олардың күрделі конфигурациялармен бірігуі байқалады.
Жалпы кеншоғырдың созылымы субмеридиональды және кенмолды аймақ созылымымен сәйкес. Кен жатысының көпшілігі оңтүстік бағытқа 10-15˚ бұрышпен құлайды. Көлденең құлаудың кеңінен дамуы сатылы-блокты пішінді шоғыр түзілуіне негіз болады.
Кеншоғырдың құлауы - шығысқа және батысқа жайпақ; кеншоғыр көлденең қимада күрделі линза тәрізді пішінде құлауға ие емес.
Барлық өнеркәсіптік кен орындарында кеншоғырлардың нобайы жанас жыныстармен бірігіп кездеседі. Секпілді кеннің дунитті серпентинитке көшуі кедей кенді кен орындарында ғана кездеседі.
Кеншоғырларды жанайтын тау жыныстары серпентинизирленген дуниттер болып келеді, кейде серпентинизирленген пироксенді дуниттер және перидотиттер.
Ультрабазит нобайымен байланыстағы габбро-амфиболиттер аймағында 100м-ден астам қалыңдықта тау жыныстар қарқынды езгіленген және тақтатасталған. Ұқсас тау жыныстарының әлсізденген аймақтары кеншоғырлармен жанасу аймақтарында анықталады.
1.2Кен орнының геологиялық сипаттамасы
Қазақстанның Тәуелсіздігінің 10 жылдығы шахта алабына Алмаз-Жемчужина, Миллионное, Первомайское және №21 кен орындары кіреді, бұлар үшін, сонымен қатар Кемпірсайлық ультранегізді сілемнің басқа да кен орындары үшін, оқшаулау жағдайы және жатыстың шама-шарттары ұқсас және 1.1 бөлімде келтірілген.
Алмаз-Жемчужина кен орны кеннің балансты қоры бар 60 кеншоғырын қамтиды. Кеншоғыр ұзындығы - 44м-ден 1750м-ге дейін, ені -40м-ден 690м-ге дейін, қалыңдығы - 2,7м-ден 285м-ге дейін, барланған жатыстың тереңдігі 1500м.
Миллионное кен орнының созылымы 1500м, ені 130-260м. Кен орнында 1100м тереңдікте қалыңдықтары 130м-ге дейін №1 және №2екі кеншоғырыжәне біршама аз қалыңдықтағы кеншоғырлар ашылды.
Первомайское кен орны оншақты кеншоғырынан және көптеген ұсақ линзалардан құралады. Кенмолды аймағының жалпы ұзындығы - 600м-ге дейін пландағы максималды ені 170м-ге дейін. Жатысының тереңдігі - 230м-ге дейін.
№21 кен орнының кеншоғырлары секпілді, дунитті серпентинитте жатады. Кеншоғырлардың өлшемі қалыңдық бойынша бірнеше метрден бірнеше ондаған метр аралығында, ал созылымы бойынша бірнеше жүз метрге дейін созылған. Кеншоғырлардың жалпы саны - 88. Пішіні бойынша кеншоғырлар әр түрлі өлшемдегі линзалармен қалыптасқан, кейде желі тәрізді және бағана тәрізді пішінге ұқсайтын кеншоғырлары кездеседі. Кеншоғырлар тектоникалық бұзылыстармен әр түрлі бағытта араласқан блоктарға бөлінген. Кеншоғырлардың ұзындығы 80-280м, ені 26-145м, қалыңдығы 3,7-45м, жату тереңдігі 350м.
Жалпы 10 кеншоғыры(81а, 81, 88, 89, 90, 90а, 91, 92, 93, 94, 95) қазымдалады. Қабаттағы қазымдау деңгейжиектері +240м-ден басталып +-0м-ге дейін.Кеншоғырлардың құлауы шығысында да, батысында да 10˚ бастап 30˚ дейін. Кеншоғырлардың еңісі оңтүстікке 10˚ бұрышында.
Барлық Оңтүстік-Кемпірсай аймағының кен орындарындағы табиғи түрдегі хромитті кендер, ал технологиялық кеннің сұрыпы - құрамындағы хром мен кремний тотығымен анықталады. Кен түрлерінің сипаты кесте 1.1 келтірілген.
Кесте 1.1 - Табиғи және технологиялық кеннің түрлері
№
Р.б
Табиғи кен түрлерінің атауы
Құрамы, %
Кеннің сұрыпы
Ескерту
Хромшпи-нелидтер
Хром тотығы
Кремний тотығы
1
Тұтас
90 астам
55-63
0-5
Бай
Балансты
2
Тығыз секпілді
70-90
45-55
5-10
Бай
Балансты
3
Орташа секпілді
50-70
30-45
10-20
Бай
Балансты
4
Сирек секпілді
30-50
10-30
20 астам
Кедей
Балансты емес
Хромитті кеннің минералды құрамы едәуір қарапайым. Кендер хромшпинелид және цементтің минералынан құралған, бұл серпентинит, оливин және карбонаттан тұрады. Сонымен бірге, кен кедей болған сайын, серпентинитті құраушысы көп болады.
Кендердің құрамында хром тотығы 45% астам болса, байытуды қажет етпейді. Бұлар кен орнының 86,7% қорын құрайды (208013м.т240197м.тx100). Құрамы бай кендерде хром тотығы - 52,3%, ал қарапайымдарда - 38,9% болады.
№21 кен орнының балансты қорлары 5876м.т, сонымен қатар құрамында 45%- 3472м.т (59%).
Молодежная және Қазақстанның Тәуелсіздігінің 10 жылдығы шахталарының кенін сараптап өңдіруденақты бай кеннің тауарлай кенге шығуы:
- Молодежная шахтасында өтелген қордан 45,8%;
- Қазақстанның Тәуелсіздігінің 10 жылдығы шахтасында өтелген қордан 60%.
Бай кеннің тауарлай кенге шығуы кезінде 2 есе азайып шығуын келесідей түсіндіруге болады:
- құлату жүйесі жұмысымен;
- өңдіру кезінде көп мөлшердегі құнсызданумен, орта есеппен 17,1% құрайды;
- таңдаусыз өңдіруде, блоктан кенді шығарудағы планограмманы сақтамауынан туады.
1.3 Кен орнының инженерлік-геологиялық және тау-техникалық қазымдауының жағдайы
Қазақстанның Тәуелсіздігінің 10 жылдығы шахтасының тау-кен телімі ауданы төбешік жазығында орналасқан, олЖарлыбұтақ өзеніне қарай оңтүстік-батысқа жалпы еңіске ие.Алмаз-Жемчужина, Первомайское, Миллионное және №21 кен орындары шегіндегі жер бетінің абсолюттік белгілері - 380м-ден 420м-ге дейін өзгереді. Ашық қазудың нәтижесінде кен орындардың үстіңгі бөлігі Миллионное, Алмаз-Жемчужина, №21 беттері күрделенген техногенді пішінді жер бедерімен ерекшеленеді: Миллионный, Объединенный және Мирный аршықтарымен, тереңдіктері сәйкесінше 165м, 180м және 118м құрайды, тау жынысының үйіндісі 45м биіктікке дейін жетеді.
Жер бетінде тау-кен телімі шегінде сазды және борпылдақ тау жыныстары түзілген:
- төрттік элювиальды саздақ 1,5м қалыңдыққа дейін;
- палеогенді түзінділер (саз құмды қабатшамен) 19,7м қалыңдыққа дейін;
- борлы жүйенің шөгіндісі (алевриттер және алевритистті саз құмды қабатшамен) 21,6м қалыңдыққа дейін;
- мезозойлық түзілген қабаттың үгілуі серпентинизирленген ультранегізді тау жыныстарында және габбро-амфиболитте (құрамды саз, шағылдық және қиыршық тасты топырақ) 40-85м дейін қалыңдықта.
Сазды және борпылдақ сынғыш түзілулер тек қана аршық және шахталық оқпан арқылы ашылады. Бұл тау жыныстары өте орнықсыз болып келеді. Шахталық оқпан арқылы жерасты суларынан төмен аралықты үңгілеген кезде, бұл тау жыныстарының сумолдылығынан қиындықтар тууы мүмкін. Сазды тау жыныстарын үңгілеу кезінде бұлардың аққыш қасиеттері көрінуі мүмкін - тұтқырлы иілімді саздың сығылуы жұмсақ иілімді және аққыш иілімді консистенцияда қазбадағы саздың аққыш консистенциясы кенеттен жарып өтеді. Борпылдақ сынғыш түзілімді үңгілеу кезінде суды суффозионды құмды-сазды бөлікшелердің шығуын байқауымыз мүмкін. Осындай құбылыстың алдын алу үшін күрделенген аралықты қазуда арнайы тәсіл керек: цементтеу, мұздату және т.б.
Кенге жанас тасты сілем барлық кен орындағы шахта алаптарында серпентинизирленген ультранегізді тау жынысымен, оңтүстік бөлігінде жіңішке габбро-амфиболитпен жабылған. №21 кен орнында байқалмайды.
Шахта алабының тасты сілемі елеулі құрылымды және механикалық бірыңғай емес болып сипатталады. Бірінші кезекте бұл едәуір тектоникалық бұзылыстарында байқалады. Сілемнің құрылуынан кейінгі қарқынды тектоникалық жылжу, габбро-амфиболитпен жабылған ультранегізгі сілемнің шегінде қуатты уатылған аймақтың түзілуіне және сілемнің ірі тектоникалық блоктарға бөлінуіне алып келді. Бұдан басқа, серпентинизерленген ультранегізді тау жыныстарының болуы тау жынысының 10-15% көбеюіне және сілемде кернеудің өсуіне алып келді, бұның салдарынан әртүрлі фонды жарықшақтылық және блоктылық түзілуі байқалады.
Миллионное кен орнын геологиялық барлау бұрғылауы нәтижесінде 6 тектоникалық бұзылу табылды, Алмаз-Жемчужина - 3, Первомайское - 3 және №21 -1.Тектоникалықбұзылуыбар ұсақтау аймағының орта қалыңдығы: Миллионное - 1,6м, Алмаз-Жемчужина - 19,5м, Первомайское - 31,9м.
Сілемдегі кен орны жаратылысы бойынша жіктеліп, 2 негізгі жарықшақ түрімен ажыратылады: біріншілік және екіншілік.
Көбіне біріншілік жарықшақтар таралған. Бұлар азғана ұзындыққа (0,1м-ден кем) және біршама аз қалыңдыққа ие. Осындай жарықшақтар жіңішке (жіктелуі бойынша СНжЕ 2.02.02-85 - VIII реттік жарықшақтар) немесе жіпше (ИГД терминологиясы бойынша) жатқызылады. Жиі осы жарықшақтар құрылымды блоктарда болады. Жарықшақтардың қарқындылығы өте мықты 20-30данам аралығында өзгереді, кейде бөлек бөліктерде 40данам жетеді.
Екіншілік жарықшақтар үлкен ұзындыққа - 10м-ге дейін аралықтағы және қалыңдығы 10см-ге дейін өлшемдерге ие. Осындай жарықшақтар жіктелуі бойынша СНжЕ 2.02.02-85 ұсақ және орташаға жатқызылады (VII және IV реттік). Орта статистикалық жарықшақтардың қарқындылығы 7данам құрайды, ал тектоникалық бұзылуы бар аймақта 15-20данам. Орта статистикалық қалыңдығы 0,9-1,5см аралығында болады. Тәжірибе және лабораториялық сынақтар үлгісі бойынша екіншілік жарықшақтар беріктілікке және сілемнің деформациялық қасиеттеріне негізгі әсер етеді. Осы жарықшақтар анықталған бағытқа тартылады және сілемді бөлек құрылымды блоктарға бөледі. Құрылымды блоктың өлшемі бойынша ВИОГЕМ институты жарықшақтың 5 санатын көрсетті және регрессия теңдеуінің негізінде бұлардың барлау ұңғымасынан шыққан тау жыныс үлгісіне тәуелділігін анықтады [1].
Кесте 1.2 -Тау жыныстарының жарықшақтық дәрежесі бойынша жіктелуі
Тау жыныстар жарықшақ-тығының санаты
Тау жыныстар тобы
Блоктың орташа сызықтық өлшемі,
М
Барлау ұңғымасындағы үлгі тау жынысының сипаты
Меншікті жарықшақтылық
(1м үлгідегі саны)
Ұсақталған тау жыныс мөлшері, %
Үлгінің шығуы, %
1
Тұтас
0,6
2
-
90-100
2
Аз жарықшақты
0,25-0,6
2-4
5
60-90
3
Орта жарықшақты
0,15-0,25
4-7
25
40-60
4
Өте жарықшақты
0,07-0,15
7-15
50
15-40
5
Ұсақталған
тау жыныстары
0,05
20
50
15
Зерттеу нәтижесі бойынша, ВИОГЕМ институты жүргізген аршықта 5 негізгі жарықшақ жүйесін көрсетті, әр қайсысы үшін беттің морфологиялық сипаты және бітеуіштің мәліметі берілген. Статистикалық саралау нәтижесінде Қазақстанның Тәуелсіздігінің 10 жылдығы шахтасындағы жерасты кен қазбаларының геологиялық документациясында және ИГД АН РК жеке бақылауынан, әртүрлі бөлікте орташа 3-тен 4-ке дейін жарықшақ жүйелерінің қиылысуының кездесетіні белгіленді. Екіншілік жарықшақтар, негізінен, күрт құламалы. Құлау бұрышы 60˚-тан 85˚-қа жарықшақтың 95% сәйкес келеді.
1979-1984жж. ВИОГЕМ институтымен физика-механикалық сынақ жүргізіліп, таңдалған барлау ұңғымаларынан тасты сілемнен сынама алынды. Кен орнының геологиялық құрылымының есептеуімен және тәжірибе нәтижесінде тау жыныстары және кен 4 инженер-геологиялық кешенге топтастырылды: габбро-амфибалитті, кен үстілік, кенді және кен астылық. Әрбір кешен ішінде тектоникалық бұзылу үлгісі есепке алынды (тұтас, біріншілік және екіншілік жарықшақпен) және инженер-геологиялық элементтердің байланыс үлгісі бөлек көрсетілген.
Сынақ нәтижесі, жарықшақты үлгінің мықтылық қасиеті және инженер-геологиялық кешендегі байланысқан үлгіні тұтас үлгімен салыстырғанда 2-5 есе мықтырақ көрсеткіштер көрсетеді.
ВИОГЕМ институтымен үлгілердің мықтылық қасиетін зерттеуде қорытынды жасалды, бұл бойынша петрографиялық ерекшеліктер тек қана аз жарықшақты үлгіде болатыны анықталды. Әртүрлі құрамдағы тау жыныстарының ұсақтану қасиетінің сипаты ұлғаю шамасы бойынша ұқсас және тек қана жарықшақтарды бітеуіш арқылы анықталады. Бітеуіштің минерологиялық құрамы бойынша және бітеуіштің 4 негізгі түрін мықтылығы бойынша көрсетеміз: кремнийлі-карбонатты, талька-слюдалы, серпентинитті айналы сырғанауы және серпентинитті айнасыз сырғанауы. Кремнийлі-карбонатты бітеуіш габбро-амфиболитті тау жыныс кешенінде кездеседі. Талька-слюдалы құрамды жарықтарды бітеуіш (флагопит, хлорит, тальк, хризотил, каолин, серпентин) бүкіл тау жыныс кешенінде болуы мүмкін, бірақ кенастында бұл салыстырмалы сирек кездеседі. Бұған сипатты айналы сырғанаудың болуы және мықтылықтың төмен көрсеткіштері. Серпентинді бітеуіш айналы сырғанау ізімен күрделі құрамға ие (серпентин, серпофит, антигорит және азғантай талька-слюдалы материал қоспасы) және дунит-пердотитті қатарындағы тау жыныстарының жарықшағын бітейді. Серпентинді бітеуіш жарықшақ бойынша айнасыз сырғанаулы серпентинитпен, оливин және пироксенмен көрсетілген және көбіне тереңдегі кен орны бөлігіне тән және жоғары мықтылық көрсеткішіне ие.
Осының негізінде қорытынды жасалды, сілем тау жынысының мықтылық қасиеті тау жынысының құрамына тәуелді емес, ал бітеуіш материалдың қасиетімен және жарықшақ қабырғасының бұдыр болғанынан анықталады. Сонымен қатар жарықшақ бітеуішінің мықтылығының төмендеуі 7-60% сумен қанығуынан болады, ал үгілу негізінен - 10-40%.
Есептеу шама-шарты ретінде біріншілік жарықшақтарды сынаған үлгі көрсеткішінен алған жөн. Шахта алабында мықтылықтың сығуға шегінің мәнін тау жынысы үшін 60МПа қабылдаймыз және кен үшін - 35МПа, ал созуға мықтылық шегі тау жынысына - 6МПа және кенге - 3,5МПа.
Кен орны кендерінің орташа тығыздығы:
- 3,92тм[3] Миллионное
- 3,87тм[3] Алмаз-Жемчужина
- 3,66тм[3] Первомайское
- 3,77тм3 № 21.
Барлық кен орындары үшін орташа тығыздық -3,86тм3.
ВИОГЕМмен Дөң КБК-ның шахталары үшін тау жыныстарының мықтылық бойынша жіктемесі қабылданды. Жіктеме кен қазбаларындағы тау жыныстар орнықтылығына, мықтылығына тәуелді және жарықшақ санаты бойынша негізделді.
Кен сілемі бекемді кесектермен (ұсақталған) және сусымалы әртүрлі хром кенімен көрсетілген. Сонымен бірге күрделі араласуы бекемді және жұмсақ кеннің әр 5-10м сайын бақыланады; кеншоғырлар қалың жарықшақ желісімен бөлінген, қарқынды ұсақталған үлкен аймақта, қалыңдығы 2-10м аралығында, ал кейде 40м-ге дейін жетеді. Көптеген ұсақталған кен Алмаз-Жемчужина және №21 кен орындарында белгіленген.
№21 кен орнының бекемділік және борпылдақ сынғыштығы бойынша айырмалық қатынасы: 62,9% - бекемді және 37,1% - борпылдақ сынғыш құрайды. Кен жарықшақтылық дәрежесі бойынша орнықтылығы төмен тобына жатқызылады және кен қазбаларын үңгілегенде бекітуді қажет етеді.
Тұтасымен кен орнының инженер-геологиялық өңдеу жағдайы күрделіге жатқызылады. Тағы бір хромитті кенді кен орнын игеруде күрделі ететін фактор - жоғары жарықшақты аймақта және жергілікті сипаты бар аймақта сутегі газының бөлінуі.
1.4 №21 кен орнындағы кеншоғырдың сипаттамасы (жерасты өндіру)
Кесте 1.3 - №21 кен орнындағы кеншоғырдың сипаттамасы (жерасты өндіру)
Кеншоғыр №
Кеннің қиылсу саны
Кескіндегі өлшемдері, м
Жату тереңдігі, м
Кеншоғырдың жатудағы элементтері, бұрыш шамасында
Қалыңдығы, м
ұзын-дығы
Ені
баста-лады
дейін
созы-лымы
құлау ұзын-дығы
құлау бұрышы
макс
мин
81
21
240
120
150
194
35
305
15
39
14
81а
2
80
26
154
160
30
300
10
7
4
88
19
285
80
177
220
60
330
5-15
25
3
89
15
240
145
218
280
0
90
25
36
25
90
8
125
135
211
234
315
45
8
25
4
91
19
250
90
247
352
315
45
5-80
45
4
1.5 №21 кен орнының гидрогеологиялық қазымдауының жағдайы
Тау-кен телімі шегінде шахтада 2 жерасты суы дамыған: қуыстық - бор және палоегенді түзінділерден және жарықтағы - тасты палеозойлық сілемде. Қуыстық сулар №21 кен орнында кездеспеген, бұлар Алмаз-Жемчужина және Первомайское кен орындарының оңтүстік бөлігінде жайылған.
Оқпанды үңгілеу кезінде бор және палеогенді түзінділердегі жерасты суының жоғары сукелімі қауіпті емес, бірақ қатты күрделенуге алып келуі мүмкін - ісінуі, бұзып өтуі, топырақтың суға қанығуы.
Жарықтағы су, кен қоршалған тасты сілемде дамыған және кен қазбаларын суландырудың негізгі көзі. Бұлар топырақтағы жарық және желідегі жарық болып бөлінеді. Топырақтағы жарықтың даму тереңдігі сілем төбесінен 60-75м-ге жетеді. Айналы топырақ суының жату тереңдігі беттен 0-30м-ге дейін өзгеріп тұрады.
Күрделі жобалы кен қазбаларын үңгілеу кезінде көбіне судың шығуы ашудың немесе әлсіз сумолдылықты тектоникалық бұзылу аймағының себебінен болады. Қазбалармен ашу кезінде болжанған сукелімі әлсіз сумолдылықты тектоникалық бұзылу аймағында 10м3сағ бірлігіне дейінгі шаманы құрайды. Тығындалмаған ұңғымалар қазбаларымен ашу кезінде, жоғарыда айтылған барлық сумолды аймақтарды құрғататын болады, сукелім шығыны әр түрлі, 30-40м3сағ дейін болуы мүмкін.
Тазартылыс жұмыстарын қабаттық басқарылатын өздігінен құлату жүйесімен жүргізу барысында тасты сілемде кеншоғырдан сілем төбесіне дейін жайылатын ойық пайда болады. Осылайша жетілген жерасты жасанды су ағыны пайда болады, онда бұнымен жалғасатын жарықты-желілі су ағылып кетеді.
№21 кен орнының аршық астындағы қорын игеру бойынша кұлау аймағы Мирный аршығы болып келеді, аршықты қазіргі кезде су басып кеткен. Осы жағдайда аршықтағы суды сорып алу керек және аршықтың сутөкпе жүйесін қайта қалпына келтіру қажет. Барлық сукелімі құлату жүйесі бойынша аршықта ұсталуы және болжалған құлау аймағынан тыс апарылу керек. Аршықтағы сукелімі шығынының жиынтығы нақты мәлімет бойынша: орташа - 150м3сағ, максималды - 250м3сағқұрайды. Осы шарттарды орындағаннан соң №21 кен орны аршық асты қорын жерасты қазбалармен игеруде орташа жиынтықты сукелімі 30м3сағ аспайды. Жалпы сукелімі кен орнын игерудің соңына күтіледі, 60-100м3сағ.
Барлық кеніштік сулар металды конструкцияға орташа жебірлікті, ал топырақ - көміртекті болаттан жасалған конструкцияға орташа жебірлікті.
1.6 Кен орнын барлау және қорды есептеу
Дөң КБК кен орындарында геологиялық зерттеулер жүруде, хром кенінің шоғырлануы және орналасу жағдайлары, кеннің құрамы, кеншоғырдың инженерлі-геологиялық, тау-техникалық шама-шарттары қайта зерттеліп жатыр.
Жоғары дәрежелі геологиялық зерттеу кен орнының жоғары хромитті кен қорының жинақтылығын барлау және пайдалану мәліметтері бойынша қамтамасыз етіледі.
Кен орындары қоры: Алмаз-Жемчужина, Милли - онное, Первомайское, №21 260млн.т-дан асады және тереңдігі қапталдарында шектелмеген. Кендегі хром құрамы 50% көп емес.
Кен орындарының қорын барлау жеткілікті және кеншоғырдың барлық қорынан В+С1-73%, С2-27% құрайды.
Кен орындар бұрғылау ұңғымалар желісімен барланған. Барлау желісінің тығыздығы В санаты үшін 80x60м қабылданды. Қалған бөліктегі аз қалыңдықты кеншоғырлары С санатына жатқызылады. Бірақ үлкен тереңдік және нақтылы желінің қисықтануы үшін В санаты (64-92)x(20-110)м, С1 - (60-90)x(20-120)м құрайды. С2 санатына хром кенінің қоры сызықтық кеншоғырларымен барлануы және бір бейнеде дара ұңғымалардың қиылысуы және С1 санатты блокқа жанасқан кеншоғырлар жатқызылады.
Қарапайым сынамаларды хромға, темірге, кремний және алюминийға саралайды. Саралау нәтижесінде ұңғымадан алынған үлгі құрамы, тереңдігі, осылардан алынды, қосылатын тау жынысымен және бұлардың жіңішке тік реттік бірігуімен анықталады. Осы мәлімет бойынша қима салынады. Осы үшін келісімді көлденең масштабты беттің бедері ұңғыма аузы белгісінен салынады, содан соң сол аузы белгісінен ұңғыма бағытына масштаб бойынша бұрғыланған ұнғыма тереңдігіндей сызық ұзындығы қалдырылады. Осы сызықтың тереңдігінде екі түрлі тау жыныс байланысы қалдырылады, сәйкес байланыстағы белгілер өзара қосылады әртүрлі ұңғыма сызығында,осылай тау жынысының жатуының шегі анықталады. Ұқсас үлгімен бейне салынады. Қорды санау үшін жоба құралады. Осыған көлденең жазықтағы координаты бойынша және желінің шама-шарты бойынша бұрғылау ұңғыма аузында қондырылады, нөмірлері қойылғанымен және шама-шарттары кесілген шоғырдың назарында болады (қалыңдығы немесе компонетінің пайыздық құрамы), содан кейін барлығы өзара изолиниямен өзара ұңғымалармен байланыстыратын аузында сызық бойынша жүргізіледі. Егер шоғыр ұңғымада кездеспесе, онда шекаралары жартысында көршілес кездесетінмен аралығында қосылады.
Қорды есептеу тік параллельді қию тәсілі арқылы жүргізіледі. Осы мәліметтер тәсілімен есептеу кезектілікпен қордың блоктарын қосу арқылы негізделеді, өзара көршілес барлау сызықтарымен немесе бөлек барлау сызықтарына тартылады. Қорды есептеу тәсілін мәлімет бойынша таңдауда байланысты, есептеу үшін барлау мәліметі алғашқы берілгендерден алынады, тік оқпандар сызығымен, берілген шама арасындағы қашықтықпен негізделеді. Сонымен бірге геологиялық қималар, барлау сызықтар бойынша салынады, және де бұларды барлау орнына орналастыруды дайын бастапқы материалдармен қорды есептеу үшін көрсетеді.
Алмаз-Жемчужина, Миллионное және Первомайское кеншоғырлары бойынша хром кенінің балансты қорының бөлінуі қабаттағы плюс 240 - минус 160 деңгейжиектерінде 1 қаңтар 2003 жыл үшін кесте 1.4 көрсетілген.
Кесте 1.4 - 1 қаңтар 2003 жыл үшін Қазақстанның Тәуелсіздігінің 10 жылдығы шахтасының біріктірілген алабы бойынша хром кенінің деңгейжиек (+240-тан -160м деңгейжиектерінде) бойынша балансты қоры
Деңгейжиектер
В+С1қорлары,
мың т
Құрамында
Сг203,%
Сонымен қатар кен құрамымен Сг20345%
В+С1қорлары,
мың т
Құрамында
Сг203,%
Алмаз-Жемчужина кен орны
240м
200
48,4
200
48,4
160м
396
48,5
396
48,5
80м
4475
48,4
3737
52,5
0м
6169
51,0
5675
52,5
- 80м
3395
50,1
2957
52,5
-160м
1885
48,9
1621
52,5
Барлығы:
16520
49,8
14586
52,3
Миллионное кен орны
240м
545
48,9
545
48,9
160м
55
48,9
55
48,9
Барлығы:
600
48,9
600
48,9
Первомайское кен орны
240м
692
45,3
449
48,7
160м
2250
43,5
891
49
Барлығы:
2942
43,9
1340
48,9
Барлығы кен орны бойынша:
240м
1437
47,1
1194
48,7
160м
2701
44,3
1342
48,8
80м
4475
48,4
3737
52,5
0м
6169
51,0
5675
52,5
- 80м
3395
50,7
2957
52,5
-160м
1885
48,9
1621
52,5
Барлығы:
20062
48,9
16526
51,9
Ескерту:
- Миллионное және Алмаз-Жемчужина кен орындарда +160м және +240м тұтыну деңгейжиектерінде аршық астындағы орналасқан қор мөлшері 600мың т. және 475мың т. сәйкесінше;
- Миллионное кен орны бойынша +-0м деңгейжиегінен +160м дейін қабатындағы қор I кезектегі құрылыста, ал +80м деңгейжиегінде қор жоқ.
2 АШУ ТӘСІЛІ
2.1 Қазу әдісін таңдау
№21 кен орнындағы кеншоғырлардың жату жағдайларын және Қазақстанның Тәуелсіздігінің 10 жылдығы шахтасындағы тау-кен жұмыстарының нақты жағдайын басшылыққа ала отырып, кен орнындағы игерілмеген қорларды қазудың келесі тәсілдерін қарастырамыз:
1. Ашық тәсілмен;
2.Жер асты тәсілімен.
Әрі қарай кен орнын ашық тәсілмен қазу барлық қалған кеншоғырлар аршық алабында қалуы және айтарлықтай тереңдікке кетуі себебінен, ашу коэффициентінің жедел көбеюіне алып келетінін есепке ала отырып, қазудың жер асты тәсілін таңдаймыз. Одан басқа аршықтың алабының белгілеуі кезінде қазу аймағына Самара-Шымкент тас жолы және қолданыстағы газ құбыры, Бұхара-Урал халықаралық газ құбырынан қалаға кірісі кіреді. Дөң КБК-ғы кенді жер асты және ашық тәсілмен қазудың қолда бар өзіндік құны айырмашылығы жоқ деуге болады, ал жоғарыда аталған нысандардың орнын ауыстыру анағұрлым көп қаржы салуға алып келеді [2].
2.2 Тау-кен жұмыстарының қалыптасқан жағдайы
Центральная шахтасы I кезекті жобасына сәйкес Қазақстанның Тәуелсіздігінің 10 жылдығы шахтасындағы тау-кен жұмыстары -160м +-0м деңгейжиектердің шекараларында 21млн.т. көлемінде В+С1 санатты кендерінің қорын дайындаумен Милионное кен орнының №1 кеншоғыры бойынша жүргізіледі.
Қолда бар жобалары бойынша І кезектегі құрылыстың кен қорларын ашу мен қазымдау үшін деңгейжиек шекараларының +240м -320м жобалық белгілеріне дейін, үш тік оқпан - Скипті-Клетті, Көмекші және Солтүстік-Желдеткіш және -160м, -80м, +-0м деңгейжиектерінде тау-кен күрделі негізгі кен қазбалар үңгіленген.
І кезектегі өндіріске шахта үсті ғимараттар мен құрылыстардың беткі кешені пайдалануға, жылына 2млн.т кеннің өндірісіне өндірістік-техникалық қолданыстағы нысандарымен: желдеткіш, көтергіш жабдықтар, әкімшілік-басқару ғимараты, бекетшелер және басқа да құрылыстар берілген.
І кезектегі өндірістік алаңда -240м және -320м деңгейжиектерінің және ІІ кезектегі нысандардың қорларын ашуды қамтамасыз ету үшін диаметрі 8м, тереңдігі 1007м Клетті оқпаны үңгіленген. ІІ кезектегі негізгі өндірістік алаңда жобалық тереңдігі 1200м, диаметрі 8м болатын Желдетіс оқпанын үңгілеу басталды.
Негізгі ашу қазбаларының сипаттамасы:
Скипті-Клетті оқпан диаметрі 7,5м, 696,5м тереңдікте үңгіленген, екі тәуелсіз көтерушімен жабдықталған (кенді-2 скип және клеттімен).
Ұсақтағыш-қайта жіберуші кешені деңгейжиек белгісінен -160м төмен, екі тауарлық кенді беру сызығымен - кедей және бай, құрылған.
Көмекші оқпаны диаметрі 6,5м, 664,5м тереңдікте үңгіленген және клетті көтергішпен жабдықталған. Оқпанның өткізгіштік мүмкіндігі - 240м3сек болатын таза ауаны беруге, адамдар мен жүктердің көтергішін түсіруге арналған. Қосымша шығу жолы.
Басты су ағысы Көмекші оқпанының ауданында деңгейжиектің -160м деңгейінде орналасқан.
Солтүстік-Желдеткіш оқпанының диаметрі 6,5м, 593,5м тереңдікте үңгіленген, клетті көтергішпен жабдықталған және ластанған ауаны шығаруға, шахтаға үлкен көлемді жабдықтарды түсіруге, кенсіз жынысты беруге арналған. Қосымша шығу жолы.
Милионное кен орнындағы №1 кеншоғырының қорының деңгейжиектерінің -160м, -80мжәне +-0м деңгейінде сұлама және төнбе бүйірінен квершлактармен және дала қуақаздарымен ашылған. Электртасығыш түсірушісі бар -160м деңгейжиегішоғырланудеңгейжиегі болып табылады.
Қазақстанның Тәуелсіздігінің 10 жылдығы шахтасындағы тазартылыс жұмыстары 50-56 және 62 блоктарында -160мдеңгейжиегінде Милионное кен орнының №1 кеншоғыры бойынша жүргізіледі.
Қорларды игеру кенді және жанас жыныстарды қабаттық, қабатаралық өздігінен опырылу жүйесімен ысырмалық жеткізумен жүргізіледі. Негізгі тау-кен күрделі, тау-кен даярлау және тілме кен қазбалар үңгубеттің жүрісімен СВП жасалған металл доғалық бекітпемен 100%-дық бекітуден өтеді. Жоғарылаған тау қысымы кенді түсіру мен жеткізу деңгейжиегінде игерулерді бірнеше рет қайта бекітуге алып келеді.
Ауыр жер асты операциялар -үңгубетке дейін материалдарды жеткізу, су ағыс арықтарын тазарту және басқалары көбіне қол еңбегімен орындалады.
Қолданыстағы жобамен және жұмыстардың нақты дамуымен Первомайское және №21 кен орындарындағы +240м +-0м деңгейжиек шекараларындағы қорлар игерілмеген.
2.3 Шахтының өнімділігі және қызмет ету мерзімі
ВНТП 13-2-85 МЧМ СССР технологиялық жобалаудың Нормаларына сәйкес шахтаның жылдық өнімділігі кеннің қажетті жағдайынан анықталуы тиіс [3].
15-25.07.02ж. Дөң КБК-ның негізін құраушы талаптары туралы Хаттамасымен бекітілген:
- шахтаның жалпы өнімділігі - жылына 4млн.т кен, соның ішінде
- I-кезек (белг. +240м -320м) - жылына 2млн.т кен,
- II-кезек (белг. -400м -480м) - жылына 2млн.т кен.
Шахтаның қызмет етуінің есептік мерзімі құралады:
Т = Q ∙ Kж Kқ ∙ Aжыл (жыл) (2.1)
мұндағы, Q - кеннің өнеркәсіптік қоры, млн.т; A - жылдық өнімділігі, млн. т;
Kж,Kқ - кеннің жоғалым және құнсыздану коэффициенттері.
Опырылу бар қазу жүйесін пайдаланумен шахта қорын игеру уақыты құралады:
I-кезек бойынша Т1= 75,8 ∙ 0,820,88 ∙ 2=33,9 =34 жыл,
II-кезек бойынша Т2 = 103,3 ∙ 0,820,88 ∙ 2=48,1 = 48 жыл.
Байыту комбинаттары үшін К=1,2-1,3 жоғарылату коэффициентінің есебімен екі кезек бойынша шахтаның қызмет ету минималды мерзімі 50 жылдан кем емес.
Шахтаның қабылданған жылдық өнімділігін тау-кен мүмкіншіліктері бойынша анықтаймыз.
Ажыл= S ∙ Ψ ∙ а Sа (т.т) (2.2)
___
мұндағы, S - кеннің көлденең эксплуатациялық алаңы, т.м2; Ψ - кен алаңының пайдалану коэффициенті; а - тазарту блогының жылдық өнімділігі, т.т; Sа - аталған игеру жүйесі бойынша бір уақытта кенді шығарудағы блоктың алаңы, т.м2.
Есептік шама-шарттарының мәні:
S= Q(ү ∙ һ) (т.т) (2.3)
мұндағы, Q-баланстық қорлар, т.т;Ү=3,86тм3- кеннің көлемдік салмағы; Һ= 80м - қабат биіктігі.
Осыдан, S= 50003,86 ∙ 80=45,9т.м2
Ψ-НТП Гипроруда кестесі бойынша қабылдаймыз =0,27-0,17; а = 400т.тжыл; S= 3,0т.м2 - Миллионное кен орнындағы -160м деңгейжиегіндегі 50-56 блоктың қазу жүйесімен қабылданған.
а = 200т.тжыл; S=2,0т.м2 - толтырмаланатын төменге түсетін қабаттар үшін.
Қазақстанның Тәуелсіздігінің 10 жылдығы шахтасының шахталық алаңы қорларын игеру кезінде жұмыс барысында бірден бірнеше блоктар болуы мүмкін екендігін есепке ала отырып, 3 блоктың жұмысын есепке ала отырып жылдық өнімділікті анықтаймыз.
Ажыл = 3(45,9 · 0,22 · 400 3) = 4039 мың.т
№21 кен орнының қорларын игеру үшін есепті екі негізгі деңгейжиектер бойынша жасаймыз:
Қабаттық құлата қазу жүйелермен
+160м - Ажыл=8 · 0,23 · 4003= 245 мың.т
+80м - Ажыл=7 · 0,23 · 4003= 214 мың.т
Толтырмалап қазу жүйелермен
+160м - Ажыл= 8 · 0,26 · 2002=208 мың.т
+80м - Ажыл=7 · 0,26 · 2002=182 мың.т
Осыдан №21 кен орнының барлық игеру мерзімі құралады:
Қабаттық құлата қазу жүйелермен Т=5,876 · 0,820,88 · 0,223= 24,5жыл
Толтырмалап қазу жүйелермен Т=5,876 · 0,9580,945 · 0,195= 30.5жыл
Байыту кәсіпорныдары үшін 1,2-1,3жоғарылату коэффициентінің есебімен №21 кен орнындағы қорларды игеру минималды мерзімі 25-30 жылдан кем емес уақытты құрайды.
2.4 Шахта алабы және қабат биіктігінің өлшемін анықтау
№21 кен орнының шахта алаңының өлшемін №21 кен орнының барлық кеншоғырларының үлкендігімен анықтаймыз. Бірақ, кен орнындағы қорлар айтарлықтай еместігін және шахтаның қызмет етудің дұрыс мерзімін қамтамасыз ете алмауын есепке ала отырып оны Қазақстанның Тәуелсіздігінің 10 жылдығы шахтасының барлық шахта алаңының жекеленген бөлігі ретінде анықтаймыз.
Қабаттың биіктігі әртүрлі жолдармен анықталуы мүмкін.
1. Шахтаның өнімділігімен және тік құламалы және көлбеу кен орындарын игеру үшін жайылу бойынша тазарту жұмыстарын алға тартумен.
2. 1т кен өндіруге минималды шығындар бойынша, қабаттың экономикалық ең тиімді биіктігі ашу кен қазбаларын үңгілеуінің жалпы құны және көтеру құны, су ағызу мен т.б. жалпы құны бойынша анықталады.
Жоғарыда қабылданған шешімді негізге ала отырып, қабаттың биіктігін 80м-ге тең етіп аламыз, яғни әрекет етуші шахтаға ұқсатып, І-кезектегі үңгіленген жұмыс деңгейжиектерін пайдалану үшін. Қабаттың өзге биіктігі шахтаның деңгейжиектерінің келіспеуіне әкеліп соғады және игерудің өтуіне үлкен күрделі шығындарды өткізуді талап етеді. Бұл кенді игерудің өзіндік құнына әсер етеді, ал кен орнындағы көп емес қорды есепке алсақ (5,8млн.т) игерудің тиімсіздігіне алып келеді.
2.5 Кен орнын игеру тәртібі
Жұмыстардың жалпы тәртібі, кенді алудың бағыты мен блоктардың өлшемдері қабылданған жүйеге және игеру жағдайларына, өндіріс қуаты мен қабатты пайдалануға беру мерзіміне байланысты болады. Алудың тікелей тәртібі, мұнда блоктар жайылуы бойынша негізгі оқпаннан шахта алаңының шекараларына қарай игеріледі және аралас, қабат блоктармен барлық тегістік бойына бөлек бөліктермен игеріледі. Кеншоғырлардың жатыс жағдайлары мен басқа кеншоғырлардың игерілуіне жол бермеу мақсатында қабылданған өздігінен опырылу қазу жүйесі жағдайларынан игерудің тікелей тәсілін қабылдаймыз.
Кеншоғырларды алуды жоғарыдан төмен қарай қабаттың барлық биіктігіне бөлек панельдермен жүзеге асырамыз.
3 №21КЕН ОРНЫН АШУ ЖӘНЕ ҚАЗУҒА ДАЯРЛАУ
3.1 №21 кен орнын ашу
№21 кен орны негізгі кен орындардан 2,5км солтүстік-шығысқа аулақ орналасқан. Бар объектілерге қатынасы бойынша №21 кен орны үстінде сақтайтын тірек болып, халықаралық автокөлік магистралі және газды бөлетін станциямен Бұхара-Орал газ құбырын байланыстыратынгаз құбырыорналасқан.
Негізгі кеншоғырлар, жобалауға қабылданған +-0м белгісіне дейін созылып жатыр.
Кесте 3.1 - №21кен орнындағы кеншоғырлардың сипаттамасы (жерасты өндіру)
Кеншоғыр №
Кеннің қиылсу саны
Пландағы өлшемдері, м
Жату тереңдігі, м
Кеншоғырдың жатудағы элементтері, бұрыш шамасында
Қалыңдығы, м
ұзын-дығы
ені
баста-лады
дейін
созы-лымы
құлау ұзын-дығы
құлау бұрышы
макс
мин
81
21
240
120
150
194
35
305
15
39
14
81а
2
80
26
154
160
30
300
10
7
4
88
19
285
80
177
220
60
330
5-15
25
3
89
15
240
145
218
280
0
90
25
36
25
90
8
125
135
211
234
315
45
8
25
4
91
19
250
90
247
352
315
45
5-80
45
4
№21 кен орны қорын игеруді біріктірілген шахта алабында қарастыруымыз қажет, игере қазып алу бөлімшелерінің кезектілігін сақтаумен. Кен орнын ашуды 3 нұсқа арқылы жүзеге асыруға болады:
1. Қорды игеруді +-0м белгісіне дейін ашық тәсілмен іске асыру. Жалпы аршық тереңдігі 400м құрайды. Бұл нұсқаның пайдалылығы экономикалық тиімділігі бойынша анықталады, қосымша ашу жұмыстарының көлемін және қорғау аймағын (газ құбыры, трасса) көшіруді есепке алумен.
2. Игеруді жерасты тәсілдің құлату жүйелеріменжүзеге асыруға болады: ашу тәсіміне тауашарды қолданумен, Мирный аршығының өтілген ернеуінен және Шығыс-Желдетіс көмекші оқпанын үңгілеумен.Осы жобаны орындау үшін арнайы жобаны жетілдіру керек, құлату жүйелеріне арналған өзіжүргі жабдығын қолданумен.
3. Игеруді жерасты тәсілдің құлату жүйелерімен және толтырмалаумен жүзеге асыруға болады. Бұл үшін кен орнын екі оқпанмен ашу керек. Кенді шығару үшін жұмыс істеп тұрған Скипті-Клетті оқпанын - I-кезекте шахтада қолдану керек.
Ескерсек, кен орны үсті Мирный аршығымен қазылған және әрі қарай өңдеу үлкен ашу коэффициентіне әкеледі және жоғарыда айтылған объектілерге қорғалатын тіректі дайындау, сонымен қатар Клетті оқпанмен өтіліп, қапталдық ашу тәсімін екі оқпаннан қазуды таңдаймыз.
Сол үшін солтүстік-шығыс қапталында біріктірілген алапта көмекші оқпан Шығыс-Желдетіс 440м тереңдікке қазу қажет, бұл қызмет етеді лас ауаны шығару үшін және қосымша шығу көзі ретінде. Осы оқпанды №21 кен орнының балансты қоры жылжу аймағынан тыс үңгілеу керек.
№21 кен орнын екі оқпан Клетті және Шығыс-Желдетіс арқылы қапталдық тәсім бойынша ашу жобасын жүргізуді қабылдады, бұлар өзара +160м және +-0м деңгейжиектерінде соқтығысады. Қабат биіктігі жағдайдаға байланысты 80м тең, бұл кен орны Қазақстанның Тәуелсіздігің 10 жылдығы шахтасының I-кезекті негізгі ашу кен қазбалары арқылы игеріледі. Негізгі денгейжиектен +160м және +-0м басқада денгейжиектер ашылады: +240м, +160м, +80м және +-0м. Деңгейжиектерді байланыстыру үшін желдеткіштік және лифтілік өрлемелерді үңгілеу ұйғарылады. +160м және +-0м деңгейжиектері шоғырлы болып келеді, ал +240м деңгейжиегі - желдеткіштік. Негізгі техникалық сипаттары және функционалды қызметі оқпандардың, №21 кен орны қорын ашу және игеру үшін қажетті мәліметтері кесте 3.2-де келтірілген.
Кесте 3.2 - Негізгі техникалық сипаттама және тік оқпанның функционалды қолдануы, №21 кен орны ашушы қабат деңгейжиектері + 240м +-0м.
Атаулары, функциясы, көрсеткіштері
Оқпандардың атауы
Клеттік
Шығыс-Желдетіс
Скипті-клетті
Бекітуден кейінгі диаметр, м
7,6-8,0
6,5
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстан Республикасы, Ақтөбе облысы, Хромтау ауданында Хромтау қаласының маңында Алмаз-Жемчужина, Миллионное, Первомайское және №21 атты хромитті кен орындары орналасқан. Қаладан оңтүстік бағытта 1,5км-де №21 кен орны орналасқан.
Облыс орталығы Ақтөбе қаласы Хромтаудан 90км-де батыс бағытта орналасқан, ал Оңтүстік Оралдың үлкен өндіріс орталығы Орск қаласы солтүстік бағытта 130км-де жатыр. Никелді кен орны Батамшы ауылы және Октябрға 50 жыл мыс кеніші Хромтау каласына жақын болып келеді.
Экономикалық тұрғыдан кен орны ауданында ауыл шаруашылығы, сонымен қатар тау-кен өнеркәсібі дамыған, негізгілері жоғарыда аталған кен орындары. Хром кенінің негізгі тұтынушылары: кәсіпорын АҚ ТҰК Казхром - Ақтөбе және Ақсу ферроқорытпа зауыттары, ал қалған бөлігі экспортқа шығарылады.
Электрқуатымен ауданның өндірістік кәсіпорындары Батамшы аулынан Актюбэнерго электржүйесімен 110кВ жоғарывольтты желілері арқылы қамтамасыз етіледі.
Отын ретінде газ, резерв ретінде мазут қолданылады. Шығыс бөлігінде аудан Бұхара-Орал газ құбырымен қиылысады, осы құбырлардың тармағы арқылы Хромтау және Ақтөбе қалалары газбен қамтылады.
Қазымдалып жатқан кен орындары хромды кендердің тұтынушыларымен Батыс Қазақстан теміржол желісі арқылы Донское және Хромтау станцияларымен байланысқан. Сонымен қатар, Ақтөбе қаласымен Самара-Шымкент тас жолымен байланысқан.
Техникалық сумен қала және кеніш Жарлыбұтақ және Моласай суқоймаларымен, ал ішуге жарамды сумен Донской және Қайрақты тоғандарымен қамтылады.
Кен орны шегінде рельеф тегіс. Абсолютті нүктелер +385 - +420м аралығында.
Аудан климаты - шұғыл континентті. Ауаның орташа жылдық температурасы +4,20С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері -285мм. Оның ең көп бөлігі жаз уақытына сәйкес келеді. Тұрақты қар жамылғысы караша айының үшінші онкүндігінде жатады. Қар жамылғысының орташа биіктігі 96мм жетеді. Климаттың өзіндік ерекшелігі желді күндердің көп болуы. Жел жиі батыстан және солтүстік-батыс бағыттан соғады. Жылдық орташа жылдамдығы - 3,45мсек.
Центральная шахтасы I кезекті жобаны түзету (Уралгипроруда, 1987г.) жобасына сәйкес Қазақстанның Тәуелсіздігінің 10жылдығы шахтасындағы тау-кен жұмыстары Миллионное кен орнының №1 кеншоғыры бойында -160м +-0м деңгейжиектерінде кеннің В+С1категориялы 21млн.т. қорында жүргізіледі.
I кезекті кен қорын ашу және қазымдау үшін құрылыс 61,2млн.т. жалпы кен қоры +240 -320м деңгейжиектерінде жобалық межеге дейін 3 оқпан үңгіленген: Скипті-Клетті, Көмекші және Солтүстік-Желдетіс. -160м, -80м, +-0м деңгейжиектерінде негізгі тау-кен күрделі кен қазбалары үңгіленген.
I кезекті құрылыс 2млн.тонна өнімділікті қамтамасыз ету үшін шахтаүстілік кешен тұтынуға берілді, оның құрамындағы өндірістік-техникалық обьекттер: желдетістік, компрессор, көтеру қондырғылары (скипті, клетті) және басқа көмекші ғимараттар.
Iкезекті өндірістік алаңда II кезекті кенорындарын, сонымен қатар, №21 кенорнын ашу үшін, -601м (тереңдігі 1007м) межеге дейін Клетті оқпан үңгіленген.Мұнаралы копер тұрғызылған, көпарқанды көтеру машиналарының және вагоншаларды ауыстыру жабдығының монтажы жүріп жатыр.
1 КЕН ОРНЫНЫҢ ГЕОЛОГИЯСЫ
1.1 Кен орны аймағының геологиялық сипаттамасы
Хромитті кен орындар Кемпірсай ультранегізгі сілемінде орналасқан. Сілем субмеридиональды бағытта 82км-ге созылған. Сілемнің ені 1км солтүстік бөлігінде және 31,6км оңтүстікте Степное-Сусановка ауылдарының ортасына дейін созылған. Сілем перидотит, дунит және бұлардың туындыларынан құралған серпентиниттерден тұрады, оңтүстік бөлігінде кеңінен серпентинизирленген дунит және дунитті серпентиниттер дамыған, осылармен хромитті кен орындары байланысты. Ауданның хромитті кен орындары жоғары сапалы кенмен сипатталады.
Жанас және жабатын интрузивті сілем ішінде тау жынысы 4 құрамды жікқабат ерекшеленеді: протерозойлық, ордовик-төменгідевондық, ортадевон-намюрлық және мезозой-кайнозойлық.
Мезозой-кайнозойлық қопсытқыш түзілімдер тыстың барлық бөлігінде жатады.
Бірінші 3 қабатжіліктің тау жыныстары жоғары дислокацияға ие, күрт құламалы қанатымен өте сығымдалып орналасқан.Тау жыныстарының созылымы Кемпірсай сілемінің созылымына жақын.
Тұтас алғанда кенмолды аймағының құрылымы кен орны қимасына кіреді:
- кенүстілік қалыңдығы 300-700м перидотиттер деңгейжиегі, үстінде габбро-амфиболит интрузиясы немесе мезокайнозойлық заманының қатпарыжабылған;
- қалыңдығы 300-700м кенмолды серпентинизирленген дунитті деңгейжиек, бұл деңгейжиекте хромитті кен орындары шоғырланған;
- гарцбургит және дунитті кенастылық деңгейжиек, ашылған бөлігінде, 500-600м қалыңдыққа ие.
Барлық ультранегізді тау жыныстарыәр түрлі дәрежеде серпентинизерленген.
Ірі кен шоғырларының көбі бағана тәрізді пішінді және желі тәрізді тарамымен бағытталған. Кіші және орта кеншоғырлары жиі линза тәріздіпішінге ие. Тереңдеген сайын кеншоғырлардың пішінінің жалпы қарапайымдылуы және олардың күрделі конфигурациялармен бірігуі байқалады.
Жалпы кеншоғырдың созылымы субмеридиональды және кенмолды аймақ созылымымен сәйкес. Кен жатысының көпшілігі оңтүстік бағытқа 10-15˚ бұрышпен құлайды. Көлденең құлаудың кеңінен дамуы сатылы-блокты пішінді шоғыр түзілуіне негіз болады.
Кеншоғырдың құлауы - шығысқа және батысқа жайпақ; кеншоғыр көлденең қимада күрделі линза тәрізді пішінде құлауға ие емес.
Барлық өнеркәсіптік кен орындарында кеншоғырлардың нобайы жанас жыныстармен бірігіп кездеседі. Секпілді кеннің дунитті серпентинитке көшуі кедей кенді кен орындарында ғана кездеседі.
Кеншоғырларды жанайтын тау жыныстары серпентинизирленген дуниттер болып келеді, кейде серпентинизирленген пироксенді дуниттер және перидотиттер.
Ультрабазит нобайымен байланыстағы габбро-амфиболиттер аймағында 100м-ден астам қалыңдықта тау жыныстар қарқынды езгіленген және тақтатасталған. Ұқсас тау жыныстарының әлсізденген аймақтары кеншоғырлармен жанасу аймақтарында анықталады.
1.2Кен орнының геологиялық сипаттамасы
Қазақстанның Тәуелсіздігінің 10 жылдығы шахта алабына Алмаз-Жемчужина, Миллионное, Первомайское және №21 кен орындары кіреді, бұлар үшін, сонымен қатар Кемпірсайлық ультранегізді сілемнің басқа да кен орындары үшін, оқшаулау жағдайы және жатыстың шама-шарттары ұқсас және 1.1 бөлімде келтірілген.
Алмаз-Жемчужина кен орны кеннің балансты қоры бар 60 кеншоғырын қамтиды. Кеншоғыр ұзындығы - 44м-ден 1750м-ге дейін, ені -40м-ден 690м-ге дейін, қалыңдығы - 2,7м-ден 285м-ге дейін, барланған жатыстың тереңдігі 1500м.
Миллионное кен орнының созылымы 1500м, ені 130-260м. Кен орнында 1100м тереңдікте қалыңдықтары 130м-ге дейін №1 және №2екі кеншоғырыжәне біршама аз қалыңдықтағы кеншоғырлар ашылды.
Первомайское кен орны оншақты кеншоғырынан және көптеген ұсақ линзалардан құралады. Кенмолды аймағының жалпы ұзындығы - 600м-ге дейін пландағы максималды ені 170м-ге дейін. Жатысының тереңдігі - 230м-ге дейін.
№21 кен орнының кеншоғырлары секпілді, дунитті серпентинитте жатады. Кеншоғырлардың өлшемі қалыңдық бойынша бірнеше метрден бірнеше ондаған метр аралығында, ал созылымы бойынша бірнеше жүз метрге дейін созылған. Кеншоғырлардың жалпы саны - 88. Пішіні бойынша кеншоғырлар әр түрлі өлшемдегі линзалармен қалыптасқан, кейде желі тәрізді және бағана тәрізді пішінге ұқсайтын кеншоғырлары кездеседі. Кеншоғырлар тектоникалық бұзылыстармен әр түрлі бағытта араласқан блоктарға бөлінген. Кеншоғырлардың ұзындығы 80-280м, ені 26-145м, қалыңдығы 3,7-45м, жату тереңдігі 350м.
Жалпы 10 кеншоғыры(81а, 81, 88, 89, 90, 90а, 91, 92, 93, 94, 95) қазымдалады. Қабаттағы қазымдау деңгейжиектері +240м-ден басталып +-0м-ге дейін.Кеншоғырлардың құлауы шығысында да, батысында да 10˚ бастап 30˚ дейін. Кеншоғырлардың еңісі оңтүстікке 10˚ бұрышында.
Барлық Оңтүстік-Кемпірсай аймағының кен орындарындағы табиғи түрдегі хромитті кендер, ал технологиялық кеннің сұрыпы - құрамындағы хром мен кремний тотығымен анықталады. Кен түрлерінің сипаты кесте 1.1 келтірілген.
Кесте 1.1 - Табиғи және технологиялық кеннің түрлері
№
Р.б
Табиғи кен түрлерінің атауы
Құрамы, %
Кеннің сұрыпы
Ескерту
Хромшпи-нелидтер
Хром тотығы
Кремний тотығы
1
Тұтас
90 астам
55-63
0-5
Бай
Балансты
2
Тығыз секпілді
70-90
45-55
5-10
Бай
Балансты
3
Орташа секпілді
50-70
30-45
10-20
Бай
Балансты
4
Сирек секпілді
30-50
10-30
20 астам
Кедей
Балансты емес
Хромитті кеннің минералды құрамы едәуір қарапайым. Кендер хромшпинелид және цементтің минералынан құралған, бұл серпентинит, оливин және карбонаттан тұрады. Сонымен бірге, кен кедей болған сайын, серпентинитті құраушысы көп болады.
Кендердің құрамында хром тотығы 45% астам болса, байытуды қажет етпейді. Бұлар кен орнының 86,7% қорын құрайды (208013м.т240197м.тx100). Құрамы бай кендерде хром тотығы - 52,3%, ал қарапайымдарда - 38,9% болады.
№21 кен орнының балансты қорлары 5876м.т, сонымен қатар құрамында 45%- 3472м.т (59%).
Молодежная және Қазақстанның Тәуелсіздігінің 10 жылдығы шахталарының кенін сараптап өңдіруденақты бай кеннің тауарлай кенге шығуы:
- Молодежная шахтасында өтелген қордан 45,8%;
- Қазақстанның Тәуелсіздігінің 10 жылдығы шахтасында өтелген қордан 60%.
Бай кеннің тауарлай кенге шығуы кезінде 2 есе азайып шығуын келесідей түсіндіруге болады:
- құлату жүйесі жұмысымен;
- өңдіру кезінде көп мөлшердегі құнсызданумен, орта есеппен 17,1% құрайды;
- таңдаусыз өңдіруде, блоктан кенді шығарудағы планограмманы сақтамауынан туады.
1.3 Кен орнының инженерлік-геологиялық және тау-техникалық қазымдауының жағдайы
Қазақстанның Тәуелсіздігінің 10 жылдығы шахтасының тау-кен телімі ауданы төбешік жазығында орналасқан, олЖарлыбұтақ өзеніне қарай оңтүстік-батысқа жалпы еңіске ие.Алмаз-Жемчужина, Первомайское, Миллионное және №21 кен орындары шегіндегі жер бетінің абсолюттік белгілері - 380м-ден 420м-ге дейін өзгереді. Ашық қазудың нәтижесінде кен орындардың үстіңгі бөлігі Миллионное, Алмаз-Жемчужина, №21 беттері күрделенген техногенді пішінді жер бедерімен ерекшеленеді: Миллионный, Объединенный және Мирный аршықтарымен, тереңдіктері сәйкесінше 165м, 180м және 118м құрайды, тау жынысының үйіндісі 45м биіктікке дейін жетеді.
Жер бетінде тау-кен телімі шегінде сазды және борпылдақ тау жыныстары түзілген:
- төрттік элювиальды саздақ 1,5м қалыңдыққа дейін;
- палеогенді түзінділер (саз құмды қабатшамен) 19,7м қалыңдыққа дейін;
- борлы жүйенің шөгіндісі (алевриттер және алевритистті саз құмды қабатшамен) 21,6м қалыңдыққа дейін;
- мезозойлық түзілген қабаттың үгілуі серпентинизирленген ультранегізді тау жыныстарында және габбро-амфиболитте (құрамды саз, шағылдық және қиыршық тасты топырақ) 40-85м дейін қалыңдықта.
Сазды және борпылдақ сынғыш түзілулер тек қана аршық және шахталық оқпан арқылы ашылады. Бұл тау жыныстары өте орнықсыз болып келеді. Шахталық оқпан арқылы жерасты суларынан төмен аралықты үңгілеген кезде, бұл тау жыныстарының сумолдылығынан қиындықтар тууы мүмкін. Сазды тау жыныстарын үңгілеу кезінде бұлардың аққыш қасиеттері көрінуі мүмкін - тұтқырлы иілімді саздың сығылуы жұмсақ иілімді және аққыш иілімді консистенцияда қазбадағы саздың аққыш консистенциясы кенеттен жарып өтеді. Борпылдақ сынғыш түзілімді үңгілеу кезінде суды суффозионды құмды-сазды бөлікшелердің шығуын байқауымыз мүмкін. Осындай құбылыстың алдын алу үшін күрделенген аралықты қазуда арнайы тәсіл керек: цементтеу, мұздату және т.б.
Кенге жанас тасты сілем барлық кен орындағы шахта алаптарында серпентинизирленген ультранегізді тау жынысымен, оңтүстік бөлігінде жіңішке габбро-амфиболитпен жабылған. №21 кен орнында байқалмайды.
Шахта алабының тасты сілемі елеулі құрылымды және механикалық бірыңғай емес болып сипатталады. Бірінші кезекте бұл едәуір тектоникалық бұзылыстарында байқалады. Сілемнің құрылуынан кейінгі қарқынды тектоникалық жылжу, габбро-амфиболитпен жабылған ультранегізгі сілемнің шегінде қуатты уатылған аймақтың түзілуіне және сілемнің ірі тектоникалық блоктарға бөлінуіне алып келді. Бұдан басқа, серпентинизерленген ультранегізді тау жыныстарының болуы тау жынысының 10-15% көбеюіне және сілемде кернеудің өсуіне алып келді, бұның салдарынан әртүрлі фонды жарықшақтылық және блоктылық түзілуі байқалады.
Миллионное кен орнын геологиялық барлау бұрғылауы нәтижесінде 6 тектоникалық бұзылу табылды, Алмаз-Жемчужина - 3, Первомайское - 3 және №21 -1.Тектоникалықбұзылуыбар ұсақтау аймағының орта қалыңдығы: Миллионное - 1,6м, Алмаз-Жемчужина - 19,5м, Первомайское - 31,9м.
Сілемдегі кен орны жаратылысы бойынша жіктеліп, 2 негізгі жарықшақ түрімен ажыратылады: біріншілік және екіншілік.
Көбіне біріншілік жарықшақтар таралған. Бұлар азғана ұзындыққа (0,1м-ден кем) және біршама аз қалыңдыққа ие. Осындай жарықшақтар жіңішке (жіктелуі бойынша СНжЕ 2.02.02-85 - VIII реттік жарықшақтар) немесе жіпше (ИГД терминологиясы бойынша) жатқызылады. Жиі осы жарықшақтар құрылымды блоктарда болады. Жарықшақтардың қарқындылығы өте мықты 20-30данам аралығында өзгереді, кейде бөлек бөліктерде 40данам жетеді.
Екіншілік жарықшақтар үлкен ұзындыққа - 10м-ге дейін аралықтағы және қалыңдығы 10см-ге дейін өлшемдерге ие. Осындай жарықшақтар жіктелуі бойынша СНжЕ 2.02.02-85 ұсақ және орташаға жатқызылады (VII және IV реттік). Орта статистикалық жарықшақтардың қарқындылығы 7данам құрайды, ал тектоникалық бұзылуы бар аймақта 15-20данам. Орта статистикалық қалыңдығы 0,9-1,5см аралығында болады. Тәжірибе және лабораториялық сынақтар үлгісі бойынша екіншілік жарықшақтар беріктілікке және сілемнің деформациялық қасиеттеріне негізгі әсер етеді. Осы жарықшақтар анықталған бағытқа тартылады және сілемді бөлек құрылымды блоктарға бөледі. Құрылымды блоктың өлшемі бойынша ВИОГЕМ институты жарықшақтың 5 санатын көрсетті және регрессия теңдеуінің негізінде бұлардың барлау ұңғымасынан шыққан тау жыныс үлгісіне тәуелділігін анықтады [1].
Кесте 1.2 -Тау жыныстарының жарықшақтық дәрежесі бойынша жіктелуі
Тау жыныстар жарықшақ-тығының санаты
Тау жыныстар тобы
Блоктың орташа сызықтық өлшемі,
М
Барлау ұңғымасындағы үлгі тау жынысының сипаты
Меншікті жарықшақтылық
(1м үлгідегі саны)
Ұсақталған тау жыныс мөлшері, %
Үлгінің шығуы, %
1
Тұтас
0,6
2
-
90-100
2
Аз жарықшақты
0,25-0,6
2-4
5
60-90
3
Орта жарықшақты
0,15-0,25
4-7
25
40-60
4
Өте жарықшақты
0,07-0,15
7-15
50
15-40
5
Ұсақталған
тау жыныстары
0,05
20
50
15
Зерттеу нәтижесі бойынша, ВИОГЕМ институты жүргізген аршықта 5 негізгі жарықшақ жүйесін көрсетті, әр қайсысы үшін беттің морфологиялық сипаты және бітеуіштің мәліметі берілген. Статистикалық саралау нәтижесінде Қазақстанның Тәуелсіздігінің 10 жылдығы шахтасындағы жерасты кен қазбаларының геологиялық документациясында және ИГД АН РК жеке бақылауынан, әртүрлі бөлікте орташа 3-тен 4-ке дейін жарықшақ жүйелерінің қиылысуының кездесетіні белгіленді. Екіншілік жарықшақтар, негізінен, күрт құламалы. Құлау бұрышы 60˚-тан 85˚-қа жарықшақтың 95% сәйкес келеді.
1979-1984жж. ВИОГЕМ институтымен физика-механикалық сынақ жүргізіліп, таңдалған барлау ұңғымаларынан тасты сілемнен сынама алынды. Кен орнының геологиялық құрылымының есептеуімен және тәжірибе нәтижесінде тау жыныстары және кен 4 инженер-геологиялық кешенге топтастырылды: габбро-амфибалитті, кен үстілік, кенді және кен астылық. Әрбір кешен ішінде тектоникалық бұзылу үлгісі есепке алынды (тұтас, біріншілік және екіншілік жарықшақпен) және инженер-геологиялық элементтердің байланыс үлгісі бөлек көрсетілген.
Сынақ нәтижесі, жарықшақты үлгінің мықтылық қасиеті және инженер-геологиялық кешендегі байланысқан үлгіні тұтас үлгімен салыстырғанда 2-5 есе мықтырақ көрсеткіштер көрсетеді.
ВИОГЕМ институтымен үлгілердің мықтылық қасиетін зерттеуде қорытынды жасалды, бұл бойынша петрографиялық ерекшеліктер тек қана аз жарықшақты үлгіде болатыны анықталды. Әртүрлі құрамдағы тау жыныстарының ұсақтану қасиетінің сипаты ұлғаю шамасы бойынша ұқсас және тек қана жарықшақтарды бітеуіш арқылы анықталады. Бітеуіштің минерологиялық құрамы бойынша және бітеуіштің 4 негізгі түрін мықтылығы бойынша көрсетеміз: кремнийлі-карбонатты, талька-слюдалы, серпентинитті айналы сырғанауы және серпентинитті айнасыз сырғанауы. Кремнийлі-карбонатты бітеуіш габбро-амфиболитті тау жыныс кешенінде кездеседі. Талька-слюдалы құрамды жарықтарды бітеуіш (флагопит, хлорит, тальк, хризотил, каолин, серпентин) бүкіл тау жыныс кешенінде болуы мүмкін, бірақ кенастында бұл салыстырмалы сирек кездеседі. Бұған сипатты айналы сырғанаудың болуы және мықтылықтың төмен көрсеткіштері. Серпентинді бітеуіш айналы сырғанау ізімен күрделі құрамға ие (серпентин, серпофит, антигорит және азғантай талька-слюдалы материал қоспасы) және дунит-пердотитті қатарындағы тау жыныстарының жарықшағын бітейді. Серпентинді бітеуіш жарықшақ бойынша айнасыз сырғанаулы серпентинитпен, оливин және пироксенмен көрсетілген және көбіне тереңдегі кен орны бөлігіне тән және жоғары мықтылық көрсеткішіне ие.
Осының негізінде қорытынды жасалды, сілем тау жынысының мықтылық қасиеті тау жынысының құрамына тәуелді емес, ал бітеуіш материалдың қасиетімен және жарықшақ қабырғасының бұдыр болғанынан анықталады. Сонымен қатар жарықшақ бітеуішінің мықтылығының төмендеуі 7-60% сумен қанығуынан болады, ал үгілу негізінен - 10-40%.
Есептеу шама-шарты ретінде біріншілік жарықшақтарды сынаған үлгі көрсеткішінен алған жөн. Шахта алабында мықтылықтың сығуға шегінің мәнін тау жынысы үшін 60МПа қабылдаймыз және кен үшін - 35МПа, ал созуға мықтылық шегі тау жынысына - 6МПа және кенге - 3,5МПа.
Кен орны кендерінің орташа тығыздығы:
- 3,92тм[3] Миллионное
- 3,87тм[3] Алмаз-Жемчужина
- 3,66тм[3] Первомайское
- 3,77тм3 № 21.
Барлық кен орындары үшін орташа тығыздық -3,86тм3.
ВИОГЕМмен Дөң КБК-ның шахталары үшін тау жыныстарының мықтылық бойынша жіктемесі қабылданды. Жіктеме кен қазбаларындағы тау жыныстар орнықтылығына, мықтылығына тәуелді және жарықшақ санаты бойынша негізделді.
Кен сілемі бекемді кесектермен (ұсақталған) және сусымалы әртүрлі хром кенімен көрсетілген. Сонымен бірге күрделі араласуы бекемді және жұмсақ кеннің әр 5-10м сайын бақыланады; кеншоғырлар қалың жарықшақ желісімен бөлінген, қарқынды ұсақталған үлкен аймақта, қалыңдығы 2-10м аралығында, ал кейде 40м-ге дейін жетеді. Көптеген ұсақталған кен Алмаз-Жемчужина және №21 кен орындарында белгіленген.
№21 кен орнының бекемділік және борпылдақ сынғыштығы бойынша айырмалық қатынасы: 62,9% - бекемді және 37,1% - борпылдақ сынғыш құрайды. Кен жарықшақтылық дәрежесі бойынша орнықтылығы төмен тобына жатқызылады және кен қазбаларын үңгілегенде бекітуді қажет етеді.
Тұтасымен кен орнының инженер-геологиялық өңдеу жағдайы күрделіге жатқызылады. Тағы бір хромитті кенді кен орнын игеруде күрделі ететін фактор - жоғары жарықшақты аймақта және жергілікті сипаты бар аймақта сутегі газының бөлінуі.
1.4 №21 кен орнындағы кеншоғырдың сипаттамасы (жерасты өндіру)
Кесте 1.3 - №21 кен орнындағы кеншоғырдың сипаттамасы (жерасты өндіру)
Кеншоғыр №
Кеннің қиылсу саны
Кескіндегі өлшемдері, м
Жату тереңдігі, м
Кеншоғырдың жатудағы элементтері, бұрыш шамасында
Қалыңдығы, м
ұзын-дығы
Ені
баста-лады
дейін
созы-лымы
құлау ұзын-дығы
құлау бұрышы
макс
мин
81
21
240
120
150
194
35
305
15
39
14
81а
2
80
26
154
160
30
300
10
7
4
88
19
285
80
177
220
60
330
5-15
25
3
89
15
240
145
218
280
0
90
25
36
25
90
8
125
135
211
234
315
45
8
25
4
91
19
250
90
247
352
315
45
5-80
45
4
1.5 №21 кен орнының гидрогеологиялық қазымдауының жағдайы
Тау-кен телімі шегінде шахтада 2 жерасты суы дамыған: қуыстық - бор және палоегенді түзінділерден және жарықтағы - тасты палеозойлық сілемде. Қуыстық сулар №21 кен орнында кездеспеген, бұлар Алмаз-Жемчужина және Первомайское кен орындарының оңтүстік бөлігінде жайылған.
Оқпанды үңгілеу кезінде бор және палеогенді түзінділердегі жерасты суының жоғары сукелімі қауіпті емес, бірақ қатты күрделенуге алып келуі мүмкін - ісінуі, бұзып өтуі, топырақтың суға қанығуы.
Жарықтағы су, кен қоршалған тасты сілемде дамыған және кен қазбаларын суландырудың негізгі көзі. Бұлар топырақтағы жарық және желідегі жарық болып бөлінеді. Топырақтағы жарықтың даму тереңдігі сілем төбесінен 60-75м-ге жетеді. Айналы топырақ суының жату тереңдігі беттен 0-30м-ге дейін өзгеріп тұрады.
Күрделі жобалы кен қазбаларын үңгілеу кезінде көбіне судың шығуы ашудың немесе әлсіз сумолдылықты тектоникалық бұзылу аймағының себебінен болады. Қазбалармен ашу кезінде болжанған сукелімі әлсіз сумолдылықты тектоникалық бұзылу аймағында 10м3сағ бірлігіне дейінгі шаманы құрайды. Тығындалмаған ұңғымалар қазбаларымен ашу кезінде, жоғарыда айтылған барлық сумолды аймақтарды құрғататын болады, сукелім шығыны әр түрлі, 30-40м3сағ дейін болуы мүмкін.
Тазартылыс жұмыстарын қабаттық басқарылатын өздігінен құлату жүйесімен жүргізу барысында тасты сілемде кеншоғырдан сілем төбесіне дейін жайылатын ойық пайда болады. Осылайша жетілген жерасты жасанды су ағыны пайда болады, онда бұнымен жалғасатын жарықты-желілі су ағылып кетеді.
№21 кен орнының аршық астындағы қорын игеру бойынша кұлау аймағы Мирный аршығы болып келеді, аршықты қазіргі кезде су басып кеткен. Осы жағдайда аршықтағы суды сорып алу керек және аршықтың сутөкпе жүйесін қайта қалпына келтіру қажет. Барлық сукелімі құлату жүйесі бойынша аршықта ұсталуы және болжалған құлау аймағынан тыс апарылу керек. Аршықтағы сукелімі шығынының жиынтығы нақты мәлімет бойынша: орташа - 150м3сағ, максималды - 250м3сағқұрайды. Осы шарттарды орындағаннан соң №21 кен орны аршық асты қорын жерасты қазбалармен игеруде орташа жиынтықты сукелімі 30м3сағ аспайды. Жалпы сукелімі кен орнын игерудің соңына күтіледі, 60-100м3сағ.
Барлық кеніштік сулар металды конструкцияға орташа жебірлікті, ал топырақ - көміртекті болаттан жасалған конструкцияға орташа жебірлікті.
1.6 Кен орнын барлау және қорды есептеу
Дөң КБК кен орындарында геологиялық зерттеулер жүруде, хром кенінің шоғырлануы және орналасу жағдайлары, кеннің құрамы, кеншоғырдың инженерлі-геологиялық, тау-техникалық шама-шарттары қайта зерттеліп жатыр.
Жоғары дәрежелі геологиялық зерттеу кен орнының жоғары хромитті кен қорының жинақтылығын барлау және пайдалану мәліметтері бойынша қамтамасыз етіледі.
Кен орындары қоры: Алмаз-Жемчужина, Милли - онное, Первомайское, №21 260млн.т-дан асады және тереңдігі қапталдарында шектелмеген. Кендегі хром құрамы 50% көп емес.
Кен орындарының қорын барлау жеткілікті және кеншоғырдың барлық қорынан В+С1-73%, С2-27% құрайды.
Кен орындар бұрғылау ұңғымалар желісімен барланған. Барлау желісінің тығыздығы В санаты үшін 80x60м қабылданды. Қалған бөліктегі аз қалыңдықты кеншоғырлары С санатына жатқызылады. Бірақ үлкен тереңдік және нақтылы желінің қисықтануы үшін В санаты (64-92)x(20-110)м, С1 - (60-90)x(20-120)м құрайды. С2 санатына хром кенінің қоры сызықтық кеншоғырларымен барлануы және бір бейнеде дара ұңғымалардың қиылысуы және С1 санатты блокқа жанасқан кеншоғырлар жатқызылады.
Қарапайым сынамаларды хромға, темірге, кремний және алюминийға саралайды. Саралау нәтижесінде ұңғымадан алынған үлгі құрамы, тереңдігі, осылардан алынды, қосылатын тау жынысымен және бұлардың жіңішке тік реттік бірігуімен анықталады. Осы мәлімет бойынша қима салынады. Осы үшін келісімді көлденең масштабты беттің бедері ұңғыма аузы белгісінен салынады, содан соң сол аузы белгісінен ұңғыма бағытына масштаб бойынша бұрғыланған ұнғыма тереңдігіндей сызық ұзындығы қалдырылады. Осы сызықтың тереңдігінде екі түрлі тау жыныс байланысы қалдырылады, сәйкес байланыстағы белгілер өзара қосылады әртүрлі ұңғыма сызығында,осылай тау жынысының жатуының шегі анықталады. Ұқсас үлгімен бейне салынады. Қорды санау үшін жоба құралады. Осыған көлденең жазықтағы координаты бойынша және желінің шама-шарты бойынша бұрғылау ұңғыма аузында қондырылады, нөмірлері қойылғанымен және шама-шарттары кесілген шоғырдың назарында болады (қалыңдығы немесе компонетінің пайыздық құрамы), содан кейін барлығы өзара изолиниямен өзара ұңғымалармен байланыстыратын аузында сызық бойынша жүргізіледі. Егер шоғыр ұңғымада кездеспесе, онда шекаралары жартысында көршілес кездесетінмен аралығында қосылады.
Қорды есептеу тік параллельді қию тәсілі арқылы жүргізіледі. Осы мәліметтер тәсілімен есептеу кезектілікпен қордың блоктарын қосу арқылы негізделеді, өзара көршілес барлау сызықтарымен немесе бөлек барлау сызықтарына тартылады. Қорды есептеу тәсілін мәлімет бойынша таңдауда байланысты, есептеу үшін барлау мәліметі алғашқы берілгендерден алынады, тік оқпандар сызығымен, берілген шама арасындағы қашықтықпен негізделеді. Сонымен бірге геологиялық қималар, барлау сызықтар бойынша салынады, және де бұларды барлау орнына орналастыруды дайын бастапқы материалдармен қорды есептеу үшін көрсетеді.
Алмаз-Жемчужина, Миллионное және Первомайское кеншоғырлары бойынша хром кенінің балансты қорының бөлінуі қабаттағы плюс 240 - минус 160 деңгейжиектерінде 1 қаңтар 2003 жыл үшін кесте 1.4 көрсетілген.
Кесте 1.4 - 1 қаңтар 2003 жыл үшін Қазақстанның Тәуелсіздігінің 10 жылдығы шахтасының біріктірілген алабы бойынша хром кенінің деңгейжиек (+240-тан -160м деңгейжиектерінде) бойынша балансты қоры
Деңгейжиектер
В+С1қорлары,
мың т
Құрамында
Сг203,%
Сонымен қатар кен құрамымен Сг20345%
В+С1қорлары,
мың т
Құрамында
Сг203,%
Алмаз-Жемчужина кен орны
240м
200
48,4
200
48,4
160м
396
48,5
396
48,5
80м
4475
48,4
3737
52,5
0м
6169
51,0
5675
52,5
- 80м
3395
50,1
2957
52,5
-160м
1885
48,9
1621
52,5
Барлығы:
16520
49,8
14586
52,3
Миллионное кен орны
240м
545
48,9
545
48,9
160м
55
48,9
55
48,9
Барлығы:
600
48,9
600
48,9
Первомайское кен орны
240м
692
45,3
449
48,7
160м
2250
43,5
891
49
Барлығы:
2942
43,9
1340
48,9
Барлығы кен орны бойынша:
240м
1437
47,1
1194
48,7
160м
2701
44,3
1342
48,8
80м
4475
48,4
3737
52,5
0м
6169
51,0
5675
52,5
- 80м
3395
50,7
2957
52,5
-160м
1885
48,9
1621
52,5
Барлығы:
20062
48,9
16526
51,9
Ескерту:
- Миллионное және Алмаз-Жемчужина кен орындарда +160м және +240м тұтыну деңгейжиектерінде аршық астындағы орналасқан қор мөлшері 600мың т. және 475мың т. сәйкесінше;
- Миллионное кен орны бойынша +-0м деңгейжиегінен +160м дейін қабатындағы қор I кезектегі құрылыста, ал +80м деңгейжиегінде қор жоқ.
2 АШУ ТӘСІЛІ
2.1 Қазу әдісін таңдау
№21 кен орнындағы кеншоғырлардың жату жағдайларын және Қазақстанның Тәуелсіздігінің 10 жылдығы шахтасындағы тау-кен жұмыстарының нақты жағдайын басшылыққа ала отырып, кен орнындағы игерілмеген қорларды қазудың келесі тәсілдерін қарастырамыз:
1. Ашық тәсілмен;
2.Жер асты тәсілімен.
Әрі қарай кен орнын ашық тәсілмен қазу барлық қалған кеншоғырлар аршық алабында қалуы және айтарлықтай тереңдікке кетуі себебінен, ашу коэффициентінің жедел көбеюіне алып келетінін есепке ала отырып, қазудың жер асты тәсілін таңдаймыз. Одан басқа аршықтың алабының белгілеуі кезінде қазу аймағына Самара-Шымкент тас жолы және қолданыстағы газ құбыры, Бұхара-Урал халықаралық газ құбырынан қалаға кірісі кіреді. Дөң КБК-ғы кенді жер асты және ашық тәсілмен қазудың қолда бар өзіндік құны айырмашылығы жоқ деуге болады, ал жоғарыда аталған нысандардың орнын ауыстыру анағұрлым көп қаржы салуға алып келеді [2].
2.2 Тау-кен жұмыстарының қалыптасқан жағдайы
Центральная шахтасы I кезекті жобасына сәйкес Қазақстанның Тәуелсіздігінің 10 жылдығы шахтасындағы тау-кен жұмыстары -160м +-0м деңгейжиектердің шекараларында 21млн.т. көлемінде В+С1 санатты кендерінің қорын дайындаумен Милионное кен орнының №1 кеншоғыры бойынша жүргізіледі.
Қолда бар жобалары бойынша І кезектегі құрылыстың кен қорларын ашу мен қазымдау үшін деңгейжиек шекараларының +240м -320м жобалық белгілеріне дейін, үш тік оқпан - Скипті-Клетті, Көмекші және Солтүстік-Желдеткіш және -160м, -80м, +-0м деңгейжиектерінде тау-кен күрделі негізгі кен қазбалар үңгіленген.
І кезектегі өндіріске шахта үсті ғимараттар мен құрылыстардың беткі кешені пайдалануға, жылына 2млн.т кеннің өндірісіне өндірістік-техникалық қолданыстағы нысандарымен: желдеткіш, көтергіш жабдықтар, әкімшілік-басқару ғимараты, бекетшелер және басқа да құрылыстар берілген.
І кезектегі өндірістік алаңда -240м және -320м деңгейжиектерінің және ІІ кезектегі нысандардың қорларын ашуды қамтамасыз ету үшін диаметрі 8м, тереңдігі 1007м Клетті оқпаны үңгіленген. ІІ кезектегі негізгі өндірістік алаңда жобалық тереңдігі 1200м, диаметрі 8м болатын Желдетіс оқпанын үңгілеу басталды.
Негізгі ашу қазбаларының сипаттамасы:
Скипті-Клетті оқпан диаметрі 7,5м, 696,5м тереңдікте үңгіленген, екі тәуелсіз көтерушімен жабдықталған (кенді-2 скип және клеттімен).
Ұсақтағыш-қайта жіберуші кешені деңгейжиек белгісінен -160м төмен, екі тауарлық кенді беру сызығымен - кедей және бай, құрылған.
Көмекші оқпаны диаметрі 6,5м, 664,5м тереңдікте үңгіленген және клетті көтергішпен жабдықталған. Оқпанның өткізгіштік мүмкіндігі - 240м3сек болатын таза ауаны беруге, адамдар мен жүктердің көтергішін түсіруге арналған. Қосымша шығу жолы.
Басты су ағысы Көмекші оқпанының ауданында деңгейжиектің -160м деңгейінде орналасқан.
Солтүстік-Желдеткіш оқпанының диаметрі 6,5м, 593,5м тереңдікте үңгіленген, клетті көтергішпен жабдықталған және ластанған ауаны шығаруға, шахтаға үлкен көлемді жабдықтарды түсіруге, кенсіз жынысты беруге арналған. Қосымша шығу жолы.
Милионное кен орнындағы №1 кеншоғырының қорының деңгейжиектерінің -160м, -80мжәне +-0м деңгейінде сұлама және төнбе бүйірінен квершлактармен және дала қуақаздарымен ашылған. Электртасығыш түсірушісі бар -160м деңгейжиегішоғырланудеңгейжиегі болып табылады.
Қазақстанның Тәуелсіздігінің 10 жылдығы шахтасындағы тазартылыс жұмыстары 50-56 және 62 блоктарында -160мдеңгейжиегінде Милионное кен орнының №1 кеншоғыры бойынша жүргізіледі.
Қорларды игеру кенді және жанас жыныстарды қабаттық, қабатаралық өздігінен опырылу жүйесімен ысырмалық жеткізумен жүргізіледі. Негізгі тау-кен күрделі, тау-кен даярлау және тілме кен қазбалар үңгубеттің жүрісімен СВП жасалған металл доғалық бекітпемен 100%-дық бекітуден өтеді. Жоғарылаған тау қысымы кенді түсіру мен жеткізу деңгейжиегінде игерулерді бірнеше рет қайта бекітуге алып келеді.
Ауыр жер асты операциялар -үңгубетке дейін материалдарды жеткізу, су ағыс арықтарын тазарту және басқалары көбіне қол еңбегімен орындалады.
Қолданыстағы жобамен және жұмыстардың нақты дамуымен Первомайское және №21 кен орындарындағы +240м +-0м деңгейжиек шекараларындағы қорлар игерілмеген.
2.3 Шахтының өнімділігі және қызмет ету мерзімі
ВНТП 13-2-85 МЧМ СССР технологиялық жобалаудың Нормаларына сәйкес шахтаның жылдық өнімділігі кеннің қажетті жағдайынан анықталуы тиіс [3].
15-25.07.02ж. Дөң КБК-ның негізін құраушы талаптары туралы Хаттамасымен бекітілген:
- шахтаның жалпы өнімділігі - жылына 4млн.т кен, соның ішінде
- I-кезек (белг. +240м -320м) - жылына 2млн.т кен,
- II-кезек (белг. -400м -480м) - жылына 2млн.т кен.
Шахтаның қызмет етуінің есептік мерзімі құралады:
Т = Q ∙ Kж Kқ ∙ Aжыл (жыл) (2.1)
мұндағы, Q - кеннің өнеркәсіптік қоры, млн.т; A - жылдық өнімділігі, млн. т;
Kж,Kқ - кеннің жоғалым және құнсыздану коэффициенттері.
Опырылу бар қазу жүйесін пайдаланумен шахта қорын игеру уақыты құралады:
I-кезек бойынша Т1= 75,8 ∙ 0,820,88 ∙ 2=33,9 =34 жыл,
II-кезек бойынша Т2 = 103,3 ∙ 0,820,88 ∙ 2=48,1 = 48 жыл.
Байыту комбинаттары үшін К=1,2-1,3 жоғарылату коэффициентінің есебімен екі кезек бойынша шахтаның қызмет ету минималды мерзімі 50 жылдан кем емес.
Шахтаның қабылданған жылдық өнімділігін тау-кен мүмкіншіліктері бойынша анықтаймыз.
Ажыл= S ∙ Ψ ∙ а Sа (т.т) (2.2)
___
мұндағы, S - кеннің көлденең эксплуатациялық алаңы, т.м2; Ψ - кен алаңының пайдалану коэффициенті; а - тазарту блогының жылдық өнімділігі, т.т; Sа - аталған игеру жүйесі бойынша бір уақытта кенді шығарудағы блоктың алаңы, т.м2.
Есептік шама-шарттарының мәні:
S= Q(ү ∙ һ) (т.т) (2.3)
мұндағы, Q-баланстық қорлар, т.т;Ү=3,86тм3- кеннің көлемдік салмағы; Һ= 80м - қабат биіктігі.
Осыдан, S= 50003,86 ∙ 80=45,9т.м2
Ψ-НТП Гипроруда кестесі бойынша қабылдаймыз =0,27-0,17; а = 400т.тжыл; S= 3,0т.м2 - Миллионное кен орнындағы -160м деңгейжиегіндегі 50-56 блоктың қазу жүйесімен қабылданған.
а = 200т.тжыл; S=2,0т.м2 - толтырмаланатын төменге түсетін қабаттар үшін.
Қазақстанның Тәуелсіздігінің 10 жылдығы шахтасының шахталық алаңы қорларын игеру кезінде жұмыс барысында бірден бірнеше блоктар болуы мүмкін екендігін есепке ала отырып, 3 блоктың жұмысын есепке ала отырып жылдық өнімділікті анықтаймыз.
Ажыл = 3(45,9 · 0,22 · 400 3) = 4039 мың.т
№21 кен орнының қорларын игеру үшін есепті екі негізгі деңгейжиектер бойынша жасаймыз:
Қабаттық құлата қазу жүйелермен
+160м - Ажыл=8 · 0,23 · 4003= 245 мың.т
+80м - Ажыл=7 · 0,23 · 4003= 214 мың.т
Толтырмалап қазу жүйелермен
+160м - Ажыл= 8 · 0,26 · 2002=208 мың.т
+80м - Ажыл=7 · 0,26 · 2002=182 мың.т
Осыдан №21 кен орнының барлық игеру мерзімі құралады:
Қабаттық құлата қазу жүйелермен Т=5,876 · 0,820,88 · 0,223= 24,5жыл
Толтырмалап қазу жүйелермен Т=5,876 · 0,9580,945 · 0,195= 30.5жыл
Байыту кәсіпорныдары үшін 1,2-1,3жоғарылату коэффициентінің есебімен №21 кен орнындағы қорларды игеру минималды мерзімі 25-30 жылдан кем емес уақытты құрайды.
2.4 Шахта алабы және қабат биіктігінің өлшемін анықтау
№21 кен орнының шахта алаңының өлшемін №21 кен орнының барлық кеншоғырларының үлкендігімен анықтаймыз. Бірақ, кен орнындағы қорлар айтарлықтай еместігін және шахтаның қызмет етудің дұрыс мерзімін қамтамасыз ете алмауын есепке ала отырып оны Қазақстанның Тәуелсіздігінің 10 жылдығы шахтасының барлық шахта алаңының жекеленген бөлігі ретінде анықтаймыз.
Қабаттың биіктігі әртүрлі жолдармен анықталуы мүмкін.
1. Шахтаның өнімділігімен және тік құламалы және көлбеу кен орындарын игеру үшін жайылу бойынша тазарту жұмыстарын алға тартумен.
2. 1т кен өндіруге минималды шығындар бойынша, қабаттың экономикалық ең тиімді биіктігі ашу кен қазбаларын үңгілеуінің жалпы құны және көтеру құны, су ағызу мен т.б. жалпы құны бойынша анықталады.
Жоғарыда қабылданған шешімді негізге ала отырып, қабаттың биіктігін 80м-ге тең етіп аламыз, яғни әрекет етуші шахтаға ұқсатып, І-кезектегі үңгіленген жұмыс деңгейжиектерін пайдалану үшін. Қабаттың өзге биіктігі шахтаның деңгейжиектерінің келіспеуіне әкеліп соғады және игерудің өтуіне үлкен күрделі шығындарды өткізуді талап етеді. Бұл кенді игерудің өзіндік құнына әсер етеді, ал кен орнындағы көп емес қорды есепке алсақ (5,8млн.т) игерудің тиімсіздігіне алып келеді.
2.5 Кен орнын игеру тәртібі
Жұмыстардың жалпы тәртібі, кенді алудың бағыты мен блоктардың өлшемдері қабылданған жүйеге және игеру жағдайларына, өндіріс қуаты мен қабатты пайдалануға беру мерзіміне байланысты болады. Алудың тікелей тәртібі, мұнда блоктар жайылуы бойынша негізгі оқпаннан шахта алаңының шекараларына қарай игеріледі және аралас, қабат блоктармен барлық тегістік бойына бөлек бөліктермен игеріледі. Кеншоғырлардың жатыс жағдайлары мен басқа кеншоғырлардың игерілуіне жол бермеу мақсатында қабылданған өздігінен опырылу қазу жүйесі жағдайларынан игерудің тікелей тәсілін қабылдаймыз.
Кеншоғырларды алуды жоғарыдан төмен қарай қабаттың барлық биіктігіне бөлек панельдермен жүзеге асырамыз.
3 №21КЕН ОРНЫН АШУ ЖӘНЕ ҚАЗУҒА ДАЯРЛАУ
3.1 №21 кен орнын ашу
№21 кен орны негізгі кен орындардан 2,5км солтүстік-шығысқа аулақ орналасқан. Бар объектілерге қатынасы бойынша №21 кен орны үстінде сақтайтын тірек болып, халықаралық автокөлік магистралі және газды бөлетін станциямен Бұхара-Орал газ құбырын байланыстыратынгаз құбырыорналасқан.
Негізгі кеншоғырлар, жобалауға қабылданған +-0м белгісіне дейін созылып жатыр.
Кесте 3.1 - №21кен орнындағы кеншоғырлардың сипаттамасы (жерасты өндіру)
Кеншоғыр №
Кеннің қиылсу саны
Пландағы өлшемдері, м
Жату тереңдігі, м
Кеншоғырдың жатудағы элементтері, бұрыш шамасында
Қалыңдығы, м
ұзын-дығы
ені
баста-лады
дейін
созы-лымы
құлау ұзын-дығы
құлау бұрышы
макс
мин
81
21
240
120
150
194
35
305
15
39
14
81а
2
80
26
154
160
30
300
10
7
4
88
19
285
80
177
220
60
330
5-15
25
3
89
15
240
145
218
280
0
90
25
36
25
90
8
125
135
211
234
315
45
8
25
4
91
19
250
90
247
352
315
45
5-80
45
4
№21 кен орны қорын игеруді біріктірілген шахта алабында қарастыруымыз қажет, игере қазып алу бөлімшелерінің кезектілігін сақтаумен. Кен орнын ашуды 3 нұсқа арқылы жүзеге асыруға болады:
1. Қорды игеруді +-0м белгісіне дейін ашық тәсілмен іске асыру. Жалпы аршық тереңдігі 400м құрайды. Бұл нұсқаның пайдалылығы экономикалық тиімділігі бойынша анықталады, қосымша ашу жұмыстарының көлемін және қорғау аймағын (газ құбыры, трасса) көшіруді есепке алумен.
2. Игеруді жерасты тәсілдің құлату жүйелеріменжүзеге асыруға болады: ашу тәсіміне тауашарды қолданумен, Мирный аршығының өтілген ернеуінен және Шығыс-Желдетіс көмекші оқпанын үңгілеумен.Осы жобаны орындау үшін арнайы жобаны жетілдіру керек, құлату жүйелеріне арналған өзіжүргі жабдығын қолданумен.
3. Игеруді жерасты тәсілдің құлату жүйелерімен және толтырмалаумен жүзеге асыруға болады. Бұл үшін кен орнын екі оқпанмен ашу керек. Кенді шығару үшін жұмыс істеп тұрған Скипті-Клетті оқпанын - I-кезекте шахтада қолдану керек.
Ескерсек, кен орны үсті Мирный аршығымен қазылған және әрі қарай өңдеу үлкен ашу коэффициентіне әкеледі және жоғарыда айтылған объектілерге қорғалатын тіректі дайындау, сонымен қатар Клетті оқпанмен өтіліп, қапталдық ашу тәсімін екі оқпаннан қазуды таңдаймыз.
Сол үшін солтүстік-шығыс қапталында біріктірілген алапта көмекші оқпан Шығыс-Желдетіс 440м тереңдікке қазу қажет, бұл қызмет етеді лас ауаны шығару үшін және қосымша шығу көзі ретінде. Осы оқпанды №21 кен орнының балансты қоры жылжу аймағынан тыс үңгілеу керек.
№21 кен орнын екі оқпан Клетті және Шығыс-Желдетіс арқылы қапталдық тәсім бойынша ашу жобасын жүргізуді қабылдады, бұлар өзара +160м және +-0м деңгейжиектерінде соқтығысады. Қабат биіктігі жағдайдаға байланысты 80м тең, бұл кен орны Қазақстанның Тәуелсіздігің 10 жылдығы шахтасының I-кезекті негізгі ашу кен қазбалары арқылы игеріледі. Негізгі денгейжиектен +160м және +-0м басқада денгейжиектер ашылады: +240м, +160м, +80м және +-0м. Деңгейжиектерді байланыстыру үшін желдеткіштік және лифтілік өрлемелерді үңгілеу ұйғарылады. +160м және +-0м деңгейжиектері шоғырлы болып келеді, ал +240м деңгейжиегі - желдеткіштік. Негізгі техникалық сипаттары және функционалды қызметі оқпандардың, №21 кен орны қорын ашу және игеру үшін қажетті мәліметтері кесте 3.2-де келтірілген.
Кесте 3.2 - Негізгі техникалық сипаттама және тік оқпанның функционалды қолдануы, №21 кен орны ашушы қабат деңгейжиектері + 240м +-0м.
Атаулары, функциясы, көрсеткіштері
Оқпандардың атауы
Клеттік
Шығыс-Желдетіс
Скипті-клетті
Бекітуден кейінгі диаметр, м
7,6-8,0
6,5
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz