ҒИМАРАТТАР МЕН ҚҰРЫЛЫМДАРДЫ ЖАҢҒЫРТУДЫ ЖОБАЛАУ
Қазақстан Республикасы
білім және ғылым министрлігі
М.Х. Дулати атындағы
Тараз мемлекеттік университеті
Б.Ү. Үсенбаев
ҒИМАРАТТАР МЕН
ҚҰРЫЛЫМДАРДЫ
ЖАҢҒЫРТУДЫ ЖОБАЛАУ
Техникалық жоғарғы оқу орындары
білімгерлеріне арналған оқу құралы
Тараз университеті
баспасы
Тараз, 2012
ӘОЖ 626627
КБЖ 22.253
У 69
Үсенбаев Б.Ү., Иманбердиева Ж.Т.
Ғимараттар мен құрылымдарды қайта жаңғырту. Оқу құралы. - Тараз. Тараз университеті, 2012. - 155 б.
ISBN 9965-37-038-9
Пікір жазғандар:
Әлімбаев Б.Ә. - техника ғылымдарының докторы, профессор
М.Х.Дулати атындағы ТарМУ;
Сұлтанаев К.Т. - техника ғылымдарының кандидаты, доцент
М.Х. Дулати атындағы ТарМУ.
Оқу құралында "Ғимараттар мен құрылымдарды зерттеу және қайта жаңғырту" курсының негізгі міндеті, қайта жаңғыруды жобалаудағы және тұрғын, қоғамдық, өндірістік ғимараттар мен құрылымдарды казіргі заманды материалдарды, конструкцияларды, технологияларды, машина және механизмдерді пайдала отырып, өз ерекшеліктеріне байланысты, күшейтудің, құрылыс монтаж жұмыстарын жүргізудің тәсілдері мен әдістерін білімгерлерге жеткізіп үйрету.
Оқу құралы Құрылыс Сәулет мамандықтарының білімгерлері үшін дайындалған. Оқу құралы, Ғимараттар мен құрылымдарды қайта жаңғырту курсы бағдарламасына (силлабус) енген барлық сұрақтар қамтылған, кезектілікпен берілген 12 тараудан тұрады.
КБЖ 22.253
М.Х. Дулати атындағы ТарМУ-дің Ғылыми кеңесінің мәжілісінде қаралып баспадан шығаруға ұы\сынылған (хаттама №4, 15.12.2012 ж.).
ISBN 9965-37-038-9
(C) Усенбаев Б.., Иманбердиева Ж.Т., 2012
(C) М.Х.Дулати атындағы ТарМУ, 2012
АЛҒЫ СӨЗ
Құрылыс индустриясын дамытудың жаңа бағыттарында соңғы жылдары жоғары білікті мамандар дайындау бағдарламаларына көптеген маңызды өзгерістер енгізіліп отыр. Осыған байланысты ғимараттар мен құрылымдарды жаңғыртуды жобалау мақсатында білімгерлерге тыңғылықты білім беруді көздеп, осы оқулықты "Ғимараттар мен құрылымдарды зерттеу және қайта жаңғырту" пәні негізінде жаңғыртуды жобалау мысалдарын бере отырып, оның практикалық қолдану өрісін кеңейту мақсатында мазмұнын тереңдету көзделіп дайындалған.
Оқулық құрамына ҚР-ҚНжЕ 2.01-26-2011"... " талаптарына сай сәйкес өзгертулер енгізілген
Жалпы құрылыс саласында, ғимараттарды қайта жаңғыру ең бір магистралды бағыттардың бірі болып табылады. Оның көлемі жылдан жылға үздіксіз ұлғайып келеді. Ғимараттарды қайта жаңғыру, жаңа құрылыс нысандарын салуға қарағанда, жобалауда және құрылыс монтаж жұмыстарын жүргізгенде, өзіне тән ерекшеліктері көп болғандықтан, бұл бағытта жұмыс жасайтын инженерлік мамандарды арнаулы дайындайтын қажеттілік туындайды.
"Ғимараттар мен құрылымдарды зерттеу және қайта жаңғырту" курсы комплексті мазмұнда болып, "Ғимараттар және кала құрылысы сәулеті", "Тас және теміртас конструкциялары", "Бетон және темірбетон конструкциялары", "Метал конструкциялары", "Ағаш және пластмасса конструкциялары", "Негіздер мен іргетастар", "Құрылыс өндірісі технологиясы", " Құрылыс өндірісін жоспарлау мен ұйымдастыру", "Құрылыс экономикасы" сияқты профильді пәндерге негізделеді.
Қазіргі кезде, қазақ тілінде оқитын студент жастар орыс тілінде жазылған оқулықтар мен оқу құралдарын пайдаланып даярланады, ал құрылыс мамандығы бойынша қазақ тілінде жазылған оқулықтар жоқтың қасы. Сол себепті ұсынылып отырған оқу құралы - қазақ тілінде оқитын жастар мен инженер мамандары үшін керекті құрал.
"Ғимараттар мен құрылымдарды зерттеу және қайта жаңғырту" курсының негізгі міндеті, қайта жаңғыруды жобалаудағы және тұрғын, қоғамдық, өндірістік ғимараттар мен құрылымдарды казіргі заманды материалдарды, конструкцияларды, технологияларды, машина және механизмдерді пайдала отырып, өз ерекшеліктеріне байланысты, құрылыс монтаж жұмыстарын жүргізудің тәсілдері мен әдістерін білімгерлерге жеткізіп үйрету.
Пәнді оқып үйренудегі бағытта қайта жаңғыру мәселелері, оларды жүргізудің ретіне байланысты, мынадай ретпен беріліп отыр: 1) қайта жаңғыру қажеттілігін негіздеу; 2) жобалау үшін қажетті деректерді жинап зерттеулерді жүргізу, техникалық жағдайын бағалау; 3) қайта жаңғыруды жобалауға конструктивтік шешімдер қабылдау; 4) қайта жаңғырудың технологиясы, ұйымдастырылуы мен басқаруы және экономикасы.
Бұл оқулықта инженерлік құрылымдар мен коммуникацияларды қайта жаңғырту мәселелері қаралмаған.
Өндіріс орындарын қайта жабдықтау және жаңғыру кезінде, қосымша жаңа өндірістік ғимараттар, қоймалар және тағы басқа қосалқы нысандарды салу қажеттілігі туындайды. Мұндай нысандарды салудың кәдімгі жаңа құрылыс кешендерін тұрғызудан айтарлықтай ерекшелігі болмағандықтан, бұл оқулық көлемінде олар қарастырылмаған.
Болашақта, оқулықты қайта өңдеп толықтыру кезінде, ғимараттар мен құрылымдарды қайта жаңғырудағы жобалық - сметалық құжаттарды дайындау, құрылыс монтаж - жұмыстарын жүргізу және олардың технологиясы мен ұйымдастырылуы мәселелерін қарастыру көзделіп отыр.
Оқулықтың толық мазмұны әр жылдары пайдаланып келген лекциялар курсына сай және авторлары А.Л. Шагин, Ю.В. Бондаренко, Д.Ф. Гончаренко, В.Б. Гончаров Ғимараттар мен құрылымдарды қайта жаңғырту оқу құралын М. Высшая школа 1991 ж. негізге ала отырып дайындалған.
КIРІCПЕ
Ғимарат құрылысы қазіргі кезде ең басты даму этаптарының біріне айналды. Оған дәлел еліміздегі және шет елдердегі құрылыс объектілерінің әр түрлі деңгейде көптеп салынуы. Соның ішінде тұрғын үйлер, түрлі саладағы өндірістік ғимараттар, спорттық және мәдени-сауықтыру комплекстері, көптеген ірі көрме залдары, аэропорттар, теңіз порттары, темір жол және автовокзалдар, әкімшілік және тұрмыстық ғимараттар т.б. Құрылыстың мұндай қарқындылығы дамыған және дамушы елдерде қарыштап дамып келеді.
Қазақстан Үкіметі 2010 жылғы 8 қыркүйектегі отырыста 2010-2014 жылдарға арналған құрылыс индустриясын дамыту және құрылыс материалдарын өндіру бағдарламасының жобасын мақұлдады. Аталмыш бағдарламаны орындау нәтижесінде 2014 жылы Қазақстанда ішкі нарықтың талабы 80 пайызға өсіп отандық құрылыс материалдарымен қамтамасыз етілетін болады. Сонымен қатар, қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында әлеуметтік-тұрмыстық құрылысы дамуына ерекше көңіл бөлінуінде.
Қазақстанда көптеген ірі кәсіпорындардың салынуына, күрделі құрылыстың жүруіне сәулетшілер мен құрылысшылардың үлесі зор. Күрделі құрылысқа Қазақстан Республикасында өте мол қаржы жұмсалады. Бұл қаржыларды ұтымды пайдалану, негізгі қорлардың сапалық құрылымын одан әрі жақсарту және өндірістік қуаттарды барынша игеріп іске қосу. Құрылыс мерзімін елеулі түрде қысқартып, құнын кеміту - құрысшылар мен сәлетшілердің алдына қойылып отырған маңызды міндеті.
Еліміздің экономикасын өркендетудің бағдарламасын іске қосу, материалдық өндірістің барлық сапасының дамуы, халық шаруашылығын белгілі нәтижеге келтіру күрделі құрылыстың қарқындылығы мен сапасына байланысты. Бұл міндетті ойдағыдай шешу үшін күрделі қаржыны, шикізат және еңбек шығымын азайту, индустрияландыру дәрежесін арттыру, құрылысты жоспарлау мен ұйымдастыруды жақсарту, құрылыс өндірісі технологиясын жетілдіру қажет. Аталған талаптарды іске асыруда жоғары оқу орындарының үлесі мол. Бүгінгі күнде жоғарғы оқу орындарының алдына қойылған жауапты міндет - білікті мамандарды даярлау.
Бұл дипломдық жобада жобаланатын әкімшілік ғимарат - "Тараз қаласындағы Бизнес орталығы". Яғни, мұндай құрылыстар салу арқылы біз өлкеміздің көркеюіне, көптеген жұмыс орындарының ашылуына және жеке кәсіпкерлердің жұмыс жасауына қолайлы жағдай туғызамыз.
Күрделі құрылыс жүргізу мемлекет экономикасында өте маңызды орын алып отыр. Қазіргі таңда республикамыздың бірнеше қала, аудандарында үлкен масштабта құрылыс жүргізіліп жатыр. Бұның өзі ел экономикасының қарыштап дамып келе жатқанның белгісі. Ел басымыздың жолдауындағы дамыған елу елдің қатарына ену стратегиясына орай Қазақстанның барлық аймақтарында салынып немесе күрделі жөндеуден өтіп жатыр. Қазіргі заман талаптарына сай әлеуметтік-тұрмыстық құрылыс саласы кеңінен өркендеуде.
Құрылыс дегеніміз, жаңадан құрылатын немесе жұмыс істеп тұрған негізгі фондтарда үлкейтумен және қайта жаңғыртумен қамтамасыз ететін, халық шаруашылығының жетекші саласы болып табылады.
Бүкіл халықтың материалдық мәдени деңгейлердің көтерілуіне, еңбек өніміділігінің артуына, өндірістің барлық салаларының дамуына, күрделі құрылыс саласының қосар үлесі зор.
Қазіргі заманғы құрылыс дегеніміз, бір-бірімен үйлесіп жатқан әртүрлі күрделі жұмыс комплексі. Уақытты үнемдеу шарттарын орындау үшін жұмысты ғылыми түрде ұйымдастыру деңгейін көтеру қазіргі күн талабында тұрған мәселе.
Ғимараттар, тұрғын үйлер, инженерлік ауылшаруашылық құрылыстар салуды ұйымдастырудың тиімді жолы - құрылысты кешенді әдіспен және технологиялық ретімен жүргізу. Жұмысты бұлай ұйымдастырудың негізгі ережелерімен нормалардың біріңғай жүйесі, жұмысты ұйымдастыруды жобалау, құрылысты жоспарлау және басқару болып табылады.
Жұмыс көлемдерінің ұлғаюы, объектілердің күрделенуі, жұмысты тосқынды әдістермен орындауды үлкен жетілдіруді талап етеді.
Соғылатын комплекстердің немесе жеке объектілердің көлемдерінің қуаттарының ұлғаюы, құрылыстың соғылуының жоғары болуына, соғылу мерзімінің кішіреюіне, қойылатын талаптардың өсуіне, үйлердің жинақтық деңгейінің көтерілуіне, құрылыс ұйымдарының жоғарғы өнімді машина механизмдермен жабдықталуын, құрылысқа жеке мамандандырылған құрылыс мекемелерінің көптеп таралуын, құрылыс өндірісінің жоспарлау, ұйымдастыру деңгейін көтеруді талап етеді.
Салынатын әлеуметтік-тұрмыстық құрылыс ерекшелігіне қарай құрас - тыру жұмыстарының көлемін, орындау тәсілдерін және жұмыс кезеңінде қолданылатын құрастырушы механизмдері мен құралдарды анықтап отыратын жан-жақты көлемдік-жоспарлы және құралымдық шешімдері болады.
Құрастыру жұмыстарын жетекші процесс ретінде үздіксіз, бірқалыпты орындап отыру - құрастыру пpoцeciн тиімді ұйымдастырудың негізгі принципі болып табылады, үймереттерді құрастырудың тасқынды әдісі кешенді құрастыру процесін бөлшектеп жіберу негізінде және жекелеген құрастыру звенолары мен механизмдер арқылы жүзеге асырылады. Алдын ала қалыптасқан жағдайға орай белгілі бір уақыт ішінде механизмдермен белгілі бip жұмыс мөлшері орындалады, түрлі құрас - тыру және жалпы құрылыс жұмыстары біріктіріліп атқарылады.
Құрастыру әдісін таңдамас бұрын көлемдік-жоспарлық шешімдерге талдау жасалады, үймерет үлгісінің статискалық жұмысы терең анықталады. Құрамалы құралым элементтерін жобаға сәйкес орнату үшін құрастырушы крандарын талапқа сай ор - наластыру алдын ала қарастырылады.
Құрамалы құралымдарды құрастыру тәсілдері көтергіш-құрастыру қондырғыларының қолданылуына, көтерер алдында құра - малы бөлшектердің немесе блоктардың жобаға сай орналасуына, құрастыру процестерін дамыту бағытына, төмен жатқан тірек құралымдарының бағыттау, орналастыру әдістеріне қарай белгіленеді. Барлық жағдайда да кез келген тәсілді қолдану барысында құралымдар дәлме-дәл орнатылып, үймереттердің беріктігі толық қамтамасыз етілуі қажет.
Әлеуметтік-тұрмыстық ғимараты белгілі бір технологиялық жүйемен салынады, бұл жүйе технологиялық жабдықтарды күні бұрын құрастыруды қамтамасыз ету ушін салынатын объектілердің көлемдік-жоспарлық және құралымдық шешімдеріне және пайдалануға берудің кезегіне қарай белгіленеді.
Үймереттердің жер үсті бөлігін салу кезінде құрамалы болат құралымдарын құрастыру жұмыстары жетекші процесс болып табылады. Құрастыру жұмыстарын тиімді жүргізудің бірден-бір жолы - бұл жұмысты басқа да құрылыс процестерімен байланыстыра жүргізу (шатырды жабу, электр және санитарлық-техникалық жұмыстарды жүргізу, технологиялық жабдықтарды құрастыру; еден және әрлеу жұмыстарын жүргізу).
Құралым бөлшектерін құрастыру орнына жеткізіп тұруға байланысты құрастыру орнында элементтерді алдын ала орналастырудың әртүрлі әдістері құрастырушы краны жұмыс істейтін аймақта және жылжымалы тасымал құралдардан құрастыру тәсілдері белгіленіп, тағайындалады.
Жоғарыда аталғандарды қорытындылап, жобаланатын әлеуметтік-тұрмыстық ғимарат құрылысының жобасын жасап, қаңқа элементтерін есептеп - жобалап және онының жинақтау жұмыстарын дипломдық жобада көрсетеміз.
Біз экономикасы тез дамып келе жатқан елде, Қазақстанда тұрамыз! Еліміздің қалалары, әсіресе ел ордасы - Астана мен Алматы гүлденіп, көркемденуде.
Қазіргі уақытта Қазақстанда құрылыс саласы қарқынды дамып келеді. 2030жылға қарай құрылыс саласын өзінің шыңына жету үшін құылыстың жетілуін, капиталды шығындардың көтерілуін, құрылыс уақытының қысқаруын, сонымен бірге сапалы болуын қамтамасыз ету керек. Бұл себепті құралатын және қайта құралатын ғимараттардың жобаларын ғылым мен техниканың соңғы жетістіктерін ескере отырып, неғұрлым аз уақытта жасау керек. Оларды іске асырғанда ғимараттар тұрғын, қоғамдық ғимараттар мен үймереттер техникалық озық болу керек және қазіргі заманғы халықаралық талаптарға жауап беру керек.
Қазіргі өміріміз де шетелдік өмір салтына ұқсас. Өмір қарқындылығы бізді күннен күнге техника мен технология ғажайыптарына жақындатуда. Автокөлік те қазіргі заманда ең негізгі қажеттіліктердің біріне айналды.
Қаламыздағы тұрғындардың (34) бөлігінде жеке автокөліктері бар, кейбіреулерінде екі-үшеуден. Осыған байланысты автокөліктерді жөндеу, жуу, диагностика жасау жұмыстары дамуда.
Құрылыстың техника-экономикалық деңгейін елеулі жоғарылату, құрылыс өндірісін біріңғай индустриялы процеске айналдыру, сапаны жоғарылату және құрылыс объектілерінің, құрылымдардың құнын төмендету, құрылыс мерзімін қысқарту және өндірістің қуаттылығын жоғарылату керек. Бұл мәселелер ғылыми-техникалық процесті жылдамдату негізінде және құрылысқа күрделі қаржы бөлудің тиімділігін, құрылыс жұмыстарын одан әрі индустрияландыруды, құрылыс өндірісін ұйымдастыруды жақсартуды, жобалық-сметалық жұмыстарды жетілдіруді қамтамасыз ететін қорлардың табылуы негізінде шешілуі тиіс. Құрылыс өндірісін ұйымдастыруды жақсартуға шаруашылық механизмдерді жетілдіруге және құрылыс кешенін басқаруға индустриялық әдістерді енгізуге, құрылыс-монтаж жұмыстарын орындау құрылыстағы технологиялық тәртіпті ұйымдастыру жұмыстарын ұйымдастыру жобаларын енгізу міндеттілігін, объектілерді, құрылымдарды мөлшерлі уақыт мерзімінде қамтамасыз етуге, құрылыс өнімдерінің сапасын жоғарылатуға ерекше мән беру керек. Кез-келген құрылыс процесінде уақытылы дер кезінде табылған кемістіктерді жоюға жұмсалған шығындарды қоса есептегендегі жалпы шығынның ең аз мөлшеріне ұмтылуға тура келеді.
Өзімнің дипломдық жұмысымның тақырыбын бұл мәселеге сәйкес алған себебім де осында.
Дипломдық жұмысым Техника жөндеу орталығы ғимараты автокөліктер жұмыстарын орындайтын орталық болып табылады. Сонымен қатар келген адамдарға ыңғайластырып, ішінде автокөлік жуу да бар. Ал жоғарғы қабаттарда тұтынушылардың уақытын үнемдеу үшін арнайы асхана және де демалыс үшін қонақ үй бөлмелері ескерілген.
Дипломдық жұмысым, негізі, қазіргі заманның экономикалық, қажеттілік талаптарын және ғылымның жаңа жетістіктеріне сай келеді деп ойлаймын.
Ғимараттарды қайта жаңғырту дегеніміз - олардың функционалды тағайынын түбегейлі, жарым- жартылай өзгерту, олардың көлемдік-пландық және конструктивтік шешімдерін, аймағын көріктендіруді, айбаттандыруды нормаларға сәйкестендіру қажеттлігін шешу. Яғни ғимараттың негізгі техникалық - экономикалық көрсеткіштерін өзгерту болып табылатын шаралар комплексін айтамыз.
Қайта жаңғыру өндірістік және азаматтық ғимарат нысандарына, қала, ауыл, аймақтарына, аудандарына немесе жергілікті орынға, тұғын массивтеріне, әлеуметтік және тұрғын комплекстерге , мәдени және демалыс орталықтарына, өндіріс және жұмыс орындарына техникалық өзгеріс жасауда жүргізіледі (пайдаланып жүрген көлемін немесе ауқымын, сыйымдылығын, өткізу қабілеттілігін арттыру). Ғимараттың қайтадан жаңғыртылуы, қажеттілік туған жағдайда, конструкцияларды күшейту немесе құрылымдарды қалпына келтіру шараларымен бірге жүреді. Нақтылап айтса, ғимараттар үшін пландық өзгерістер, көлемдік өзгерітер, ғимараттарды күшейту, конструкцияларды алмастыру, қабат санын кеміту немесе өсіру, қасбеттерді жаңғыру жұмыстары жүргізіледі.
1993 жылдан бастап біздің елімізде инвестициялық және әлеуметтік саясат пен ақуалдың күрт өзгеруіне байланысты ғимараттарды қайта жаңғыртуға курделі қаражат бөлу тез өсті.
Бұл өндірісті өзгерту, жаңа технологияларды енгізу, жаңа өнімдер шығару ж.т.б. қажет етті. Бұлай болу себебі жаңа құрылысқа қарағанда ғимараттарды қайта жаңғыртуға:
-күрделі қаражаттың аз жұмсалуы,
-шығынның қайырымы 2-2,5 есе жылдам болуы,
- құрылыс мерзімінің кететін уақытының 1,5-2 есе аз болуы үлкен әсер етті.
Алдымызда жоспарланып отырған мақсаттар бойынша, ғимараттарды қайта жаңғырудың үлесі жалпы азаматтық және өніндірістік құрылыстың жартысынан кем болмайтындай болып, жоспарланып отыр.
Бүгінгі қалыптасып отырған тұрғын үйлердің өте зәрулігі, салынған ғимараттырдың тозу дәрежесінің жоғары болуы, олардың жекешеленіп кетуі және инженерлік құрылымдардың түгелдей дерлік ескіруі, оларды қайта жаңғыруға едәуір қаржы бөлуге мәжбүрлеп отыр. Бұл әсіресе 1960-1980 жылдары салынған ғимараттарға қатысты және олардың үлесі жалпы құрылыс көлемінің көп бөлігі болғандықтан. Әсіресе, аталған ғимараттардың соңғы қабылданған нормативтік құжаттардың талаптарына сай келмеуі.
Ғимараттарды қайта жаңғыру комплексті мазмұнда болуы қажет-олар, қалалармен тұрғын аймақтардың, өндіріс орындарының ұзақ мерзімді даму бас жоспарымен тығыз байланыста болуы қажет.
Жалпы алғанда ғимараттарды қайта жаңғыру кезінде құрылысты жүргізу көбінде, қолайсыз сығылыстық жағдайда жүргізіледі. Бұл машина мен механизмдерді оптималды пайдалануға, құрылыс материалдарын жинақтау және олардың нормативтік қорын жасауға мүмкіндік бере бермейді. Сондықтан бұл күрделі мәселе болып ғимараттарды қайта жаңғырудың, жалпы құрылысқа қарағанда, өзіндік ерекшелігі барын көрсетеді. Тіпті кейде, көтергіш механизмдерді, крандарды қолдану және жалпы индустриалды - конструктивтік шешімдерді пайдалану мүмкіндігі жағдайы болмайды. Сондықтан аталған қиындықтарды шешу үшін көптеген тың ұсыныстар мен шешімдер, жаңа типті және берік құрылыс материалдарын пайдалану және тағы басқа ұсыныстармен әдістерді табуға тура келеді. Бұл да бір ғимараттарды қайта жаңғырудың өзіндік қиындығы мен ерекшелігі болып табылады.
Ғимараттарды қайта жаңғыру олардың пайдалану көрсеткіштерін жоғарылату, көтергіш конструкцияларын күшейту және алмастыру мен тығыз байланысты. Аталған жұмыстар әр туындалған мәселеге арнаулы шешімдер мен әдістер қабылдауға әкеліп тірейді және бұл жаңа құрылысқа қарағандағы оның ерекшелігі болады.
Өндісістік ғимараттарды қайта жаңғыру кезінде қосымша өте күрделі қиындықтар туындайды. Себебі бұл өндірісті тоқтатуға, соған байланысты үлкен шығынға ұшырауға әкеліп соғады. Сол себепті өндісістік ғимараттарды қайта жаңғыру кезінде, мейлінше өндірісті тоқтатпауды қөздеу қажет. Бұл үшін арнаулы күшейту әдістерін пайдалану қажет, конструкцияларды бұзу және монтаждау жұмыстары ерекше жоспарлану керек және т.б.
Біздің тәуелсіздікке қолы жеткен жас Қазақстан Республикасы экономика саласында көптеген табыстарға қолы жетті. 20 жылдан астам уақытта Қазақстан Республикасы біріккен ұлттар ұйымының толық мүшесі болып, көптеген мемлекеттер мен саяси қатынастар жасап отыр. Дұрыс ұстаған саясаты арқасында, Қазақстан Республикасы ТМД елдер ортасында ең бірінші нарықтық қатынас орнатылған ел болып танылды.
Қазақстан Республикасы үшін ғимараттарды қайта жаңғырудың алатын орны ерекше. Қазақстанның алдыңғы қатарлы, өндірісі дамыған, ауыл шаруашылығы мол өнім өндіріп және оны өңдей алатын өндірістік мемлекеттер арасынан орын алуы үшін, көптеген зауыттар мен өндіріс орындарын, гидротехникалық құрылыстарды салу немесе кайта жаңғыру керек. Бұған тек темірбетон конструкцияларын түрлерін, металл және ағаш конструкцияларын, соңғы үлгідегі технологияларды пайдалана отырып пластмасса және пластикалық бұйымдарды құрылыста көптеп пайдалану арқылы, Республика ерекшеліктерін ескере отырып, тиімді конструктивті шешімдерді іс жүзінде қолдану арқылы қол жеткізуге болады.
І БӨЛІМ
ҒИМАРАТТЫ ҚАЙТА ЖАҢҒЫРУДЫҢ, ӘЛЕУМЕТТІК - ЭКОНОМИКАЛЫҚ, ҚАЛАҚҰРЫЛЫСТЫҚ ЖӘНЕ СӘУЛЕТТІК НЕГІЗДЕРІ
1 тарау
ТҰРҒЫН ЖӘНЕ ҚОҒАМДЫҚ ҒИМАРАТТАРДЫ ҚАЙТА ЖАҢҒЫРУ
1.1. Ғимаратты қайта жаңғырудың, әлеуметтік - экономикалық, қалақұрылыстық және сәулеттік мәселелерді шешудегі ролі
Жалпы құрылыс үлесінде қалалық және ауылдық құрылымдардағы тұрғын және қоғамдық ғимараттардың көлемі күн өткен сайын өзгеріп келеді. Олардың түрі, типтік шешімдері, пәтерлердің жобалану ерекшеліктері жылдар өткен сайын өзгеріп отырғандықтан, жалпы түбегейлі, тіпті принципиалды ерекшеліктердің пайда болуымен сипатталады.
Түрлі елді мекендер аумағында тұрғын үйлердің үлесі шамамен пайыз бойынша мынадай болып келеді:
Ірі және аса ірі қалалар (тұрғыны 500 мыңнан аса) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
Үлкен қалалар (тұрғыны 100 мыңнан аса) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
Орташа қалалар (тұрғыны 100 мыңнан аса) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
Кіші қалалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
Салыну мерзімі бойынша тұрғын үйлер үлесі пайыз мөлшерімен мынадай болып келеді:
Өткен ғасырдың бірінші жартысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
Екінші жартысынан бүгінге дейін ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... . 70
Салынған тұрғын және қоғамдық ғимараттардың жобалық шешімдері салынған жылдарына байлынысты мынадай үлестермен ерекшелінеді, өткен ғасырдың екінші жартысынан бүгінге дейінгі ғимараттардың типтік жобамен салынғандары шамамен 40% құрайды, қалғандары жеке тұрғын үйлермен арнаулы жобамен салынған қоғамдық ғимараттар.
Типтік жобамен салынған ғимараттардың көбісі дерлік шамамен 100 жылдық мерзіммен пайдалануды көздейді. Әсіресе олардың ішінде ірі панелді ғимараттардың өзіндік үлесі жоғары және шамамен 35% құрайды. Жеке тұрғын үйлер мен арнаулы жобамен салынған қоғамдық ғимараттардың пайдалану мерзімі, олардың негізгі конструктивтік шешіміне тікелей байланысты. Әсіресе олардың ішінде жергілікті құрылыс материалдарын қолданып салынған жеке тұрғын үйлердің пайдалану мерзімі төмен және шамамен 35-40 жылды құрайды.
1.1.1. Ғимаратты қайта жаңғырудың, зерттеудің, сынаудың міндеттері. Оларды классификациялау
1.1.2. Қоғамдық және тұрғын ғимаратты қайта жаңғыру, зерттеу, сынау. Оларды классификациялау
Тұрғын үйді, қоғамдық құрылыста қалпына келтіру, жаңғырту, қайта құру сипатына көптеген негізгі факторлар әсер етеді. Олар қаланың сипаты, қайта жаңғыртылмақ құрылыстың қаланың жобалық құрылымындағы орны, қайта жаңғыртылатын шағын ауданның, кварталдық, үйлердің сапасы. Бұдан басқа, қазіргі кездегі осыдан бірнеше ондаған жылдар бұрын салынған үйлердің және жаңадан салынған құрылыс нысандарының беріктігі жағынан қызмет ету мерзімі 100-125 жылға есептелгеніне қармастан, қайта жаңғыртуды қажет ететін кездері болады.
Мұндай үйлерді қайта жаңғыртудың негізгі себебі олардың моральдық тозуы болып отыр.
Өндіріс объектілерін қайта жаңғырту, өндірістің ұлғаюына, технологиялық процесстің жаңаруы мен қазіргі заман талабына сай құралдармен жабдықталуына тығыз байланысты. Бұл жұмыстарды орындау барысында, қысқа мерзімде, конструкцияларды күшейту немесе алмастыруды өндіріс жұмыстарын тоқтатпай, уақыт, материал, еңбек шығынын мейлінше аз жұмсалуын қамтамасыз ете отырып жүргізу қажет.
Өндіріс ғимараттарды қайта құрудың типтік есептеріне мыналар жатады: аралық тіреулерді алып тастау арқылы аралықтың ұзындығын үлкейту, ғимараттың, цехтың биіктігін, арлығын ұлғайту, технологиялық жүктерінің көбеюіне байланысты аражабындардың көтеру қабілетін күшейту.
Ғимараттарды қайта жаңғыртуда қойылатын талап: жаңа эксплуатациялық жағдайының беріктік және деформативті жарамдылығына байланысты қолда бар конструкцияларды мейлінше пайдалану.
Әлеуметтік, қала құрылысы және архитектуралық мәселелерінде ғимараттарды қайта жаңғыртудың рөлі өте маңызды.
Ғимаратты қайта жаңғырудың негізгі мақсаты болып олардың шешімдерін жақсарту, қолайлы ету, жайлы ету, көркемдеу, көркейту, пайдалану мақсатына өзгертулер енгізу және т.б. табылады. Осы тұрғыдан тұрғын жайларды және ғимараттарды қайта жаңғыртуды былай топтауға болады:
- пландық және көлемдік шешімдерді жаңғыру;
- конструктивтік шешімдерді жаңарту;
- инженерлік құрылымдарды жақсарту;
- демографиялық және әлеуметтік сұраныстарға сай нормалау;
- ескі ғимараттарды жаңғыру, әсіресе 100 жылдық ғимараттарды мейлінше алмастыру, 50 ж. ғимараттарды қайта жаңғыру.
Қоғамдық ғимараттарды қайта жаңғыруда мынадай жағдайлар туындайды:
- пайдалану мақсаттарынын өзгерту (пәтер немесе тұрғын үйді дүкен ету, клубты мешітке айналдыру және т.б.);
- физикалық немесе моральдық тозуды жою;
- медицина орталықтарын қайта жабдықтау және жаңғыру;
- мектеп және басқа оқу орындарын жаңғыртуды, талаптарға сай өзгерту (төменгі және жоғарғы аудандық көрсеткіштерді оқушы саны бойынша қайта қарау, бір кезекте оқыту, арнаулы пәндер сыныптарын ашу, интернеттік жүйелі компьютерлік сыныптар ашу және т.б.);
- ықшамдау.
Мұнымен қатар кей жағдайларда, көбінде терең ойластырылмаған жұмысшы жобалардың сапасыздығына байланысты, жаңа салынған ғимараттарды да қайта жаңғыру қажеттілігі туындайды.
1.2. Қоғамдық және тұрғын ғимаратты қайта жаңғыру, зерттеу, сынау кезінде пайдалану мерзімін және тозу шамасын анықтау тәсілдері. Конструкциялардың жағдайын және сапасын бағалау, зерттеу
Қоғамдық және тұрғын ғимаратты қайта жаңғыру, зерттеу, сынау кезінде пайдалану мерзімін, және тозу шамасын анықтау тәсілдері маңызды көрсеткіштер болып табылады.
Жалпы ғимараттардың пайдалану мерзімі олардың негізгі алмастырылмайтын көтергіш конструкцияларының - іргетастардың, қабырғалардың және қаңқалардың пайдалану мерзімімен анықталады. Конструкциялардың пайдалану мерзімі олардың жалпы жүк әсерінде және кернеулі деформация жағдайда тұрғанында, пайдалануға жарамсыз болғанға дейінгі немесе қалпына келтіру мүмкін болмағандағы, алмастыру экономикалық тиімсіз болған мезгілге дейінгі, күнтізбелік уақытпен анықталады.
Тұрғын ғимараттар қабырға және ара немесе төбе жабын материалдары бойынша алты топқа бөлініп, түрлі пайдалану мерзімдерімен жіктеледі (1.1 кесте).
Кесте 1.1
Ғимараттарды қабырға және ара немесе төбе
жабын материалдары бойынша классификациялау
Ғимарат тобы
Ғимарат типі
Іргетасы
Қабырғасы
Аражабыны
Қызмет мерзімі, жыл
І
Аса мықты
Тас және бетонды
Кірпіштен, ірі блоктан және ірі панельді
Темірбетоннан
150
ІІ
Кәдімгі
Тас және бетонды
Кірпіштен, және ірі блоктан
Темірбетоннан және аралас
120
ІІІ
Жеңілдетілген тасты
Тас және бетонды
Жеңілдетілген кірпіштен, және шлакоблоктан, ұлутастан
Ағаш және темірбетоннан
100
ІV
Ағаш және аралас шикізатты
Ленталы таутастан
Ағаш және аралас шикізатты
Ағаштан
50
V
Құрастырмалы - щиттен, қаңқалы, топырақтан және фахверкті
Ағаш "орындықты" және тас тіреулі
Қаңқалы, топырақтан
Ағаштан
30
VI
Қаңқалы -қамыстан
-
-
-
15
Қоғамдық ғимараттарды мықтылығына байланысты қабырға және ара немесе төбе жабын материалдары бойынша тоғыз топқа бөлініп, түрлі пайдалану мерзімдерімен классификацияланады (1.2 кесте).
Кесте 1.2
Қоғамдық ғимараттарды қабырға және ара немесе төбе жабын материалдары бойынша классификациялау
Ғимарат тобы
Ғимарат конструкциясы
Қызмет мерзімі, жыл
І
Аса мықты ғимараттар - темірбетонды немесе метал қаңқалы, тасты материалдармен толтырылған
175
ІІ
Мықты ғимараттар - қабырғалары жеке тастардан немесе іріблокты; ұстындары немесе бағаналары темірбетоннан немесе кірпіштен; аражабындары темірбетоннан немесе тасты, сводтары метал арқалықтар арқылы
150
ІІІ
Ғимарат қабырғалары жеке тастардан немесе іріблокты; ұстындары немесе бағаналары
темірбетоннан немесе кірпіштен; аражабындары ағаштан
125
ІV
Ғимарат қабырғалары жеңілдетілген тас қалақтан; ұстындары немесе бағаналары темірбетоннан немесе кірпіштен; аражабындары ағаштан
100
V
Ғимарат қабырғалары жеңілдетілген тас қалақтан; ұстындары және бағаналары темірбетоннан немесе кірпіштен; аражабындары ағаштан
80
VI
Ғимарат қабырғалары ағаш немесе бөренелерден
50
VIІ
Ғимарат ағаштан, қаңқалы щиттен
25
VIІІ
Қамысшитті және басқа жеңіл материалдардан салынған ғимараттар
15
ІХ
Сауда мекемелерінің павильондары, дүңгіршектері және басқа жеңілдетілген материалдардан салынған ғимараттар
10
Нормативтік құжаттардағы берілетін пайдалану мерзімі (ҚР ҚН 1.04-26-2004 қосымшаны қара) ғимараттар бойынша анықталатын орташа көрсеткіш және ол күрделі жөндеу ретіне байланысты болады. Осыған сәйкестендіріліп, төменде кәзір қолданыста жүрген тұрғын және өндірістік, өндірістік емес ғимараттардың қабырға және ара немесе төбе жабын материалдары бойынша есептік қызмет мерзімінің нормативтік шамалары көрсетіледі (1.3 кесте).
Кесте 1.3
Ғимараттың есептік қызмет мерзімі
Ғимараттың түрі
Қызмет мерзімі, жыл
Өндірістік және өндірістік емес ғимараттар
Көпқабатты ғимараттар(екі қабаттан жоғары), бір қабатты темірбетон және метал қаңқалы, еден ауданынының ауқымы 5000м2 астам
100
Ғимараттар екі қабатты, ағаш ғимараттардан басқа, бір қабатты темірбетон және метал қаңқалы, еден ауданынының ауқымы 5000м2 дейін
83
Ғимараттар бір қабатты қаңқасыз кірпіш қабырғалы
60
Ғимараттар бір қабатты қаңқасыз жеңілдетілген кірпіш қабырғалы
40
Ғимараттар ағаштан, қаңқалы - шитті
20
Ғимараттар тастан, қабырғалары кірпіштен немесе кірпіштен темірбетон не метал қаңқалы, ірі блокты панельді ғимараттар, аражабындары темірбетон, ғимарат қабырғалары және аражабындары біртұтас темірбетоннан
140*
Кірпіш қабырғалы ғимараттар, аражабындары темірбетоннан қабырғасы іріблоктан
125
Ғимарат женілдетілген кірпіш қалақтан, молитті шлакобетоннан, ракушечниктен, аражабындары темірбетон, ғимарат іріблокты майда шлакоблоктан, аражабыны ағаштан
100
Ағаш қабырғалы ғимараттар
50
Ғимараттар қаңқалы - шитті
30
Ескерту
*Бірінші типтік жобалармен салынған іріпанельді ғимараттардан басқа (1-464А, 3299У, 335Д ж.т.б.) 1975 ж. дейін.
Ғимараттың есептік қызмет мерзімі ҚНжЕ талаптарына сай жөндеу жұмыстары жүргізілетін және қалыпты пайдалану жағдаларына келтірілген.
Ғимараттар мен құрылымдар уақыт өткен сайын пайдалану кезінде моральдық және материалдық немесе физикалық тозуға дұшар болады.
Материалдық немесе физикалық тозу ғимараттық конструктивтік элементтерінің бірте - бірте бастапқы техникалық қасиеттерінің сыртқы әсерлерден төмендеп, күйреу шегіне жетуі. Бұл көрсеткіш дәрежесі ғимаратты құрайтын әр түрлі материалдардың қасиеттеріне, өлшем көрсеткіштеріне, пайдалану жағдайына және тағы басқа факторларға байланысты.
Моральдық тозу деп ғимараттың бастапқы тағайынына немесе технологиялық мақсатына және техникалық прогресстің дамуына байланысты сәйкес келмеулерін айтады. Мұндай тозу көп жағдайда материалдық тозудан бұрын туындайды. Мысалы үшін ғимарат әлі де болса техникалық тұрғыдан көп жылдар бойы пайдалануға жарамды болғанымен, моральдық тозу тұрғысынан жарамсыз делініп, қайта жаңғыруды талап етеді.
Тұрғын ғимараттарда моральдық тозу белгілері болып мыналарды айтуға болады: пәтерлердің пландық шешімдерінің кәзіргі заман талаптары мен нормаларға сәйкес келмеуі (бір пәтерде бірнеше жанұяның тұруы, өтпелі бөлмелердің болуы, бөлмелерде терезе көзделмеуі ж.т.б.).
Ғимараттарды техникалық тұрғыдан дұрыс пайдаланғанда, олардың моральдық тозуы конструкциялардың физикалық тозу шегінен әлдеқайда бұрын болып келеді.
Сонымен қатар ғимараттардың экономикалық пайдану мерзімі деген де ұғым бар. Бұл шамамен алынатын мерзім аралығы. Бұл мерзімнен жоғары уақытта ғимаратта толық қайта жаңғыру немесе конструкцияларды алмастыру жүргізілу тиіс.
Пайдалану мерзімін анықтағанда ғимараттың қалдық құндылығы оның тозу шамасымен Q анықталады. Тозу шамасы Q екі әдіспен былай анықталады:
1. Нақты пайдалану мерзімімен:
Q=РТ*100 (1.1)
мұндағы: Р- ғимараттың нақты пайдалану мерзімі, жылмен көрсетіледі;
Т- ғимараттың нормативтік пайдалану мерзімі, жылмен алынады (ҚР ҚН 1.04-26-2004).
2. Элементтердің нақты тозуы шамасымен: бұл көрсеткіш әр нақты элементтің пайдалану жағдайымен және олардың құндық үлесі сипаттамасымен, ғимараттың жалпы құны бойынша және қаралмақ элементтің ондағы құндық үлесінің орташа арифметикалық мәні бойынша мына формуламен анықталады:
Q= D*L 100 -- пайызбен (1.2)
мұндағы:
D- элементтердің нақты тозу шамасы, (нақты зерттеу бойынша анықталады), %;
L - қаралмақ элементтің ғимараттың жалпы құнындағы құндық үлесі (ғимарат түріне байланысты кесте арқылы анықталады), %.
Конструкцияның қызмет мерзімі деп әр түрлі факторлар әсерінен конструкцияның жағдайы әрі қарай пайдалануға мүмкін болмайтын, ал оны қалпына келтіру тиімсіз саналатын календарлық уақытты айтамыз. Қызмет мерзіміне жөндеу жұмысына кеткен уақыт та кіреді.
Ғимараттың қызмет мерзімі алмастырылмайтын контрукциялардың (іргетастар, кабырғалар, қаңқалар) пайдалану мерзімдерімен өлшенеді.
Ғимараттың қызмет мерзімі орташаланған көрсеткіш, ол ғимараттың күрделігіне (капитальность) байланысты, ҚНжЕ арқылы анықталады.
Физикалық тозуды анықтау. Әр түрлі факторлардың әсерінен (технологиялық, қоршаған орта және т.б.) ғимараттың конструктивті элементтері және инженерлік жүйелері өзінің алғашқы пайдалану қасиетін жоғалтады. Оны тозу деп атаймыз. Мұндай тозу физикалық тозу деп аталады. Физикалық тозу мынадай талаптарға сай болмауымен сипатталады:
1. Конструкцияның беріктік шарттарына
2. Конструкцияның жарамдық шарттарына;
3. Жылу сақтау талаптарына;
4. Ылғал және су өткізбегіштік талаптарына;
5. Өрт және от қауіптілік талаптарына;
Физикалық тозудың негізгі себебі ылғалдық. Кез келген ғимарат үшін оның пайдалану мерзімі кезіндегі физикалық тозу көрсеткіші анықталады. Ол тозу пайызы деп аталады. Бұл көрсеткіш юридикциялық әрекет жасағанда ғимараттың қалдық құнын анықтайтын көрсеткіш болып табылады. Оны табудың екі әдісі бар:
1. Пайдалану мерзімі бойынша;
2. Конструкциялардың нақты жағдайы бойынша;
Дәлдік және нақтылық тұрғысынан ғимараматтың тозу көрсеткіші екінші әдіспен анықталады. Бүкіл ғимарат үшін ол нақты зерттеулер нәтижесін пайдаланып мынадай формулалармен табылады.
Q =Σ di li 100 (1.3)
мұндағы: di - нақты конструкциялық элементтің ғимараттың жалпы құндық көлеміндегі құндық үлесі;
li - ғимараттың конструктивтік элементінің техникалық зерттеу нәтижесі бойынша анықталған тозу пайызы.
Ғимараттардың тозу дережесінің сипаттамасы келесі көрсеткіштермен классификацияланады:
1. жақсы 0-10%
2. мейлінше қанағаттанарлық 10-20%
3. қанағаттанарлық 21-30%
4. шарты қанағаттанарлық 31-40%
5. қанағаттанарлықсыз 41-60%
6. күйрерлік, енді күйретілетін 61-80%
7. жарамсыз 80-100%
1.4. кесте. Ғимараттағы конструкциялардың тозу дережесінің сипаттамасы келесі көрсеткіштермен классификацияланады:
Конструкция жағдайы
Іргетастар, кірпіш және ағаш қабырғалар, тас басбалдақ, шатыр
Есік, терезе, пеш, инженерлік жүйелер
жақсы
0-10%
0-10%
мейлінше қанағаттанарлық
11-20%
11-20%
қанағаттанарлық
21-30%
21-30%
шартты қанағаттанарлық
31-40%
31-40%
қанағаттанарлықсыз
41-60%
41-60%
күйрерлік, енді күйретілетін
61-80%
61-80%
жарамсыз
80-100%
80% астам
Моральды тозуды анықтау. Ғимараттың моральдық тозуы дегеніміз, оның уақыт өткен сайын сол мезгілдегі нормативтік талаптарға сай келмеуі. Ғимараттың моральдық тозуы ғылыми техникалық прогресске байланысты. Ғимараттың моральдық тозуын болжау өте қиын.
Моральдық тозудың екі формасы бар:
1. Ғимараттың уақыт өткен сайын құнының төмендеуі;
2. Ғимараттың нормативтік көрсеткіштерге, санитарлық нормаларға және т.б. талаптарға салыстырмалы түрде моральды ескіруі;
Әрбір ғимараттың немесе құрылымның өзінің арнайы міндеті болады. Оларды жобалау және құрылыс салу барысында ғимараттың конструктивтік сұлбасы, қабат биіктігі, көлемдік-жоспарлау шешімдері, қандай құрылыс материалдардың қолдануына байланысты болады. Ғимарат міндеттеріне, орналасу жайына, ақаусыз, үздіксіз және т.б. пайдалану мүмкіндіктерін қамтамасыз ететін комплексті шаралар жатады. Комплексті шаралардың екі түрі болады.
1. Ғимараттың қызмет жасауы;
2. Ғимаратты пайдалану;
Ғимараттың пайдалану мерзімі дегеніміз, оның пайдалану мерзімінен аспай, тоқтаусыз жұмыс жасау уақытының ұзақтығы.
Ғимаратты тұрғызу және оны пайдалану арасында үздіксіз байланыс бар. Ғимарат сапалы соғылса, пайдалануды жүйелі және сапалы жүргізуге болады. Себебі ғимараттың ақаусыз жұмысына, ұзақ ғұмырлығына сапалы жобалау мен құрылысты жүргізудің әсері мол. Конструкциялары және жүйелерінің тоқтаусыз жұмыс жасауы әр түрлі болады. Сондықтан ғимараттың пайдалану мерзімі оның конструкциялары және жүйелерінің орташа пайдалану мерзімімен байланыстырылады. Ғимараттың кейбір элементтері немесе жүйелері оның нормативтік пайдалану мерзімінде 2-3 рет алмастырылуы мүмкін. Пайдалану әдісін ескеріп, кейбір жеке инженерлік жүйелердің элементтеріне және конструкцияларды ауыстыруға, жөндеуге мүмкіндік болуы керек. Ғимараттың жобалау шешімдері, тұрғызу технологиясы оның тұтыну құнын және пайдалану қасиетін анықтайды.
Аталған жұмыстарды жургізу шаралары мынадай жөндеу түрлеріне топталады:
1. жоспарлы-өтпелі жөндеу;
2. көзделмеген-өтпелі жөндеу;
3. жоспарлы-күрделі жөндеу;
4. жоспарсыз-жекеленген, таңдамалы жөндеу;
Ғимаратты техникалық пайдаланудың ең негізгі көрсеткіштерінің бірі сенімділік көрсеткіші. Ғимараттарды пайдалану кезеңінде физикалық және моральдық тозуларды ескеріп отыру керек.
1.3. Қоғамдық және тұрғын ғимаратты қайта жаңғыру, зерттеу, сынау мүмкіндігін, тиімділігін алдын-ала бағалау
Ғимараттарды қайта жаңғыру қалалардың, елді мекендердің бас даму жоспарларымен сәйкестіріліп жүргізіледі.
Қоғамдық және тұрғын ғимаратты қайта жаңғыру, зерттеу, сынау мүмкіндігін, тиімділігін алдын-ала бағалау тұрғын массивтерін қайта жаңғыруда мынадай сатылаудан тұрады :
oo сұраптау;
oo жорамалдау, болжамдау;
oo жобалау.
Ғимараттарды қайта жаңғыру тиімді деп есептеледі егер шығын жаңа ғимарат салғаннан 70% аспаса (бұның тарихи ескерткіш, құнды ғимараттарға қатысы жоқ).
Ғимараттың пайдалану мерзімі 50% аспаса оны қайта жаңғыру рентабельді деп есептеледі.
Ғимараттарды қайта жаңғыру үшін негіз болып:
oo кешенді бас жоспарлар (қалалар, аудан орталықтары, елді мекендер үшін),
oo жобалық болжам және ұсыныс (мөлтек аудандар, нақты үйлер үшін) табылады.
Ғимараттарды қайта жаңғыруды жобалағанда құрылыс қорын толық анықтау, архитектуралық және конструктивтік ерекшіліктерді ескеру, рационалды шешімдер қабылдау және типтік жобалар қорын жасау, әдістемелік материалдар базасын кеңінен пайдалану көзделуі тиіс.
Мұндай қор әрбір елді мекен үшін, аймақ үшін, нақты қала үшін жиналып алдын ала дайындалуы қажет. Қайта жаңғыруды жобалағанда бұл аталған деректер қосымша нақтыланып дәлденеді.
2 тарау
ӨНДІРІСТІК ҒИМАРАТТЫ ҚАЙТА ЖАҢҒЫРУ
0.1. Өндірістік ғимаратты қайта жаңғырудың міндеттері мен мақсаты
Күн өткен сайын өндірістік бұйымдарды пайдалану денгейі өсіп жатқандықтан өндірістік ғимараттарды қайта жаңғыру мәселесі қатар туындап отырады. Өндірістік ғимаратты қайта жаңғыру, зерттеу, сынау міндеттері мен мақсаты, ұзақғұмырлығы мен тозуы, қажеттілігі мен ерекшеліктері мына міндеттерден туындайды :
-өндіріс көлемін ұлғайту керек болғанда;
- материалдық техникалық базаны кеңейткенде;
- еңбеккерлер жағдайын жаңарту;
- эстетикалық және сәндік көрініс беру үшін;
- жаңа өндірістік бұйымдар шығаруда.
Осы қажеттіліктерді тудыратын факторлар тобын былайша беруге болады және ол кезде мыналар көзделеді:
1. Ескі техниканы алмастыру;
2. Қондырғыларды жетілдіру;
3. Өндірісті автоматтандыру;
4. Технологияны өзгерту;
5. Сапаны арттыру;
6. Шикізатты алмастыру мәселелері шешіледі.
Осы негізде ғимарат үшін туындайтын мәселелерді былай топтауға болады:
oo кеңейту;
oo қайта жаңғыру;
oo техникалық жарақтандыру.
Жұмыс жасаушы өндіріс орындарын кеңейтуде туындайтын мәселелерді былай топтауға болады:
oo қосымша және жаңа құрылыс жүргізу ;
oo ұлғайту;
oo филиалдар құру.
Қайта жаңғыруда:
oo ғимарат ішін жаңғыру,
oo өнім сапасын арттыру және түрлерін ұлғайту,
oo ішкі пландық шешімдерді өзгерту мәселелері шешіледі.
Өндірісті техникалық жаңғыруда:
- жаңа техникамен жабдықтау;
- технологияны өзгерту;
- автоматтандыру шешіледі.
0.1. Өндірістік ғимараттардың ұзақғұмырлығы мен тозуы, қайта жаңғыртудың қажеттілігі мен ерекшеліктері
Өндірістік ғимаратты қайта жаңғыру, зерттеу, сынау міндеттері мен мақсаты, ұзақғұмырлығы мен тозуы, қажеттілігі мен ерекшеліктері өндіріс түріне тікелей байланысты. Химия және металлургия өндірісінде ғимараттар тез тозады. Қайта жаңғыру ерекшеліктері өндірісті тоқтату немесе тоқтатпауға байланысты.
Қайта жаңғыру қажеттілігі:
- өнім түрін өзгертуде;
- қондырғыларды алмастыруда туындайды.
Қондырғыларды алмастыру қажеттілігі шамамен:
oo машина жасауда 10-15 жыл,
oo химия өндірісінде 6-8 жыл,
oo электроникада 5 жыл мезгілдерді құрайды.
Ғимараттардың физикалық тозуы 50-100 жыл екенін ескерсек, осы аралықта өндірісте 10-20 рет техникалық өзгеріс болуы мүмкін. Демек сонша рет ғимараттар қайта жаңғырылады.
Жалпы ғимараттарды өндірісте қайта жаңғыру шешімі олардың тозу дәрежесіне тікелей байланысты. Бұл көрсеткіштер өндірістің түріне, соған байланысты құрылыс материалдарын дұрыс таңдай білу және алмастыру шараларымен ұштасады. Мысал үшін, бұл мәселеге байлынысты химиялық цехтар, гальваникалық өндіріс, тазалаушы ғимараттар және т.б. айтуға болады.
ІІ БӨЛІМ
ҒИМАРАТТАР МЕН КОНСТРУКЦИЯЛАРДЫҢ
ТЕХНИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН БАҒАЛАУ
3 тарау
ҒИМАРАТТЫ ҚАЙТА ЖАҢҒЫРУДЫ, ЗЕРТТЕУДІ, СЫНАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ ЖҮРГІЗУ ТӘСІЛДЕРІ
3.1. Зерттеу міндеттері
Ғимаратты қайта жаңғыруды, зерттеуді, сынауды ұйымдастыру және жүргізу тәсілдері арнаулы ұйымдастырылған, қажетті құралдары бар мамандардың дайындығына тікелей байланысты. Аталған жұмыстар ҚНжЕ жәнеде басқа нормативтік құжаттарға сай жүргізіледі.
Зерттеудің міндеттері ғимаратты қайта жаңғырудың ең маңызды бөлігі болғандықтан конструкциялар үшін былай топталады :
-нақты беріктікті табу
-эксплуатациялық жарамдылықты анықтау,
-күшейту мүмкіндіктері мен әдістерін ұсыну,
-жобалық шешімдерді беру.
Зерттеуде конструкциялар шектік жағдайдың екі тобымен есептелуі тиіс.
Бұл ретте:
oo нормативтік және есептік жүктер зерттеу нәтижесі бойынша анықталады,
oo материалдың нориативтік және есептік көрсеткіштері зерттеумен анықталады.
Бұл көрсеткіштер:
oo инструменталды зерттеумен (құралдар тізімін қара);
oo өлшеу нәтижелерімен,
oo бейне және фото көріністерімен,
oo сызбалармен нақтыланады.
Құралдар тізімі мен аттары, маркалары, тағайындары, көрініс сызбалары және қолдану аймағы арнаулы кестелер мен фото суреттерден жазылып алынуға тиіс немесе олардың техникалық құжаттарымен беріледі.
Зерттеудің негізгі этаптарын орындап болған соң ғимараттың негізгі конструкцияларының жалпы жағдайы бағаланады. Инструменталды зарттеу нәтижелері сұрыпталып, түйіндемелермен тұжырымдалып, тапсырыс берушіге тапсырылады. Зерттеу нәтижелері онымен қатар жүргізілетін көтергіш кострукциялардың есептеулерімен салыстырылады. Қорытындысында тұжырымдамалар жасалып зерттелуші ғимараттың техникалық жағдайы бағаланады және пайдалану мүмкіндігі анықталады.
3.2. Ғимарат пен конструкциялардың жағдайын зерттеу тәсілдері
Ғимараттар мен конструкциялардың жағдайын зерттеуді осы бағытта арнайы дайындалған және қажетті приборлар мен құрал саймандармен қамтасыз етілген жоғары квалификациялы инженер - техниктермен жасақталған арнаулы топтар жүргізеді. Мұндай топтар зерттеу және жобалау институттары мен конструкторлық бюро, жоғарғы оқу орындары ғалымдары өкілдерінен құралады.
Зерттеу жұмыстарын жүргізгенде мамандар зерттеу мезгіліне сай қолданыста жүрген мемлекеттік стандарттар, нормалар және ережелерді негізге алады.
Зерттеу жұмыстарын жүргізуге негіз болып мемлекеттік тапсырыс, меншік иесінің өтініші, ғимаратты пайдалану мерзімі, ғимараттың аймақтық Бас жоспарына сәйкестігі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
білім және ғылым министрлігі
М.Х. Дулати атындағы
Тараз мемлекеттік университеті
Б.Ү. Үсенбаев
ҒИМАРАТТАР МЕН
ҚҰРЫЛЫМДАРДЫ
ЖАҢҒЫРТУДЫ ЖОБАЛАУ
Техникалық жоғарғы оқу орындары
білімгерлеріне арналған оқу құралы
Тараз университеті
баспасы
Тараз, 2012
ӘОЖ 626627
КБЖ 22.253
У 69
Үсенбаев Б.Ү., Иманбердиева Ж.Т.
Ғимараттар мен құрылымдарды қайта жаңғырту. Оқу құралы. - Тараз. Тараз университеті, 2012. - 155 б.
ISBN 9965-37-038-9
Пікір жазғандар:
Әлімбаев Б.Ә. - техника ғылымдарының докторы, профессор
М.Х.Дулати атындағы ТарМУ;
Сұлтанаев К.Т. - техника ғылымдарының кандидаты, доцент
М.Х. Дулати атындағы ТарМУ.
Оқу құралында "Ғимараттар мен құрылымдарды зерттеу және қайта жаңғырту" курсының негізгі міндеті, қайта жаңғыруды жобалаудағы және тұрғын, қоғамдық, өндірістік ғимараттар мен құрылымдарды казіргі заманды материалдарды, конструкцияларды, технологияларды, машина және механизмдерді пайдала отырып, өз ерекшеліктеріне байланысты, күшейтудің, құрылыс монтаж жұмыстарын жүргізудің тәсілдері мен әдістерін білімгерлерге жеткізіп үйрету.
Оқу құралы Құрылыс Сәулет мамандықтарының білімгерлері үшін дайындалған. Оқу құралы, Ғимараттар мен құрылымдарды қайта жаңғырту курсы бағдарламасына (силлабус) енген барлық сұрақтар қамтылған, кезектілікпен берілген 12 тараудан тұрады.
КБЖ 22.253
М.Х. Дулати атындағы ТарМУ-дің Ғылыми кеңесінің мәжілісінде қаралып баспадан шығаруға ұы\сынылған (хаттама №4, 15.12.2012 ж.).
ISBN 9965-37-038-9
(C) Усенбаев Б.., Иманбердиева Ж.Т., 2012
(C) М.Х.Дулати атындағы ТарМУ, 2012
АЛҒЫ СӨЗ
Құрылыс индустриясын дамытудың жаңа бағыттарында соңғы жылдары жоғары білікті мамандар дайындау бағдарламаларына көптеген маңызды өзгерістер енгізіліп отыр. Осыған байланысты ғимараттар мен құрылымдарды жаңғыртуды жобалау мақсатында білімгерлерге тыңғылықты білім беруді көздеп, осы оқулықты "Ғимараттар мен құрылымдарды зерттеу және қайта жаңғырту" пәні негізінде жаңғыртуды жобалау мысалдарын бере отырып, оның практикалық қолдану өрісін кеңейту мақсатында мазмұнын тереңдету көзделіп дайындалған.
Оқулық құрамына ҚР-ҚНжЕ 2.01-26-2011"... " талаптарына сай сәйкес өзгертулер енгізілген
Жалпы құрылыс саласында, ғимараттарды қайта жаңғыру ең бір магистралды бағыттардың бірі болып табылады. Оның көлемі жылдан жылға үздіксіз ұлғайып келеді. Ғимараттарды қайта жаңғыру, жаңа құрылыс нысандарын салуға қарағанда, жобалауда және құрылыс монтаж жұмыстарын жүргізгенде, өзіне тән ерекшеліктері көп болғандықтан, бұл бағытта жұмыс жасайтын инженерлік мамандарды арнаулы дайындайтын қажеттілік туындайды.
"Ғимараттар мен құрылымдарды зерттеу және қайта жаңғырту" курсы комплексті мазмұнда болып, "Ғимараттар және кала құрылысы сәулеті", "Тас және теміртас конструкциялары", "Бетон және темірбетон конструкциялары", "Метал конструкциялары", "Ағаш және пластмасса конструкциялары", "Негіздер мен іргетастар", "Құрылыс өндірісі технологиясы", " Құрылыс өндірісін жоспарлау мен ұйымдастыру", "Құрылыс экономикасы" сияқты профильді пәндерге негізделеді.
Қазіргі кезде, қазақ тілінде оқитын студент жастар орыс тілінде жазылған оқулықтар мен оқу құралдарын пайдаланып даярланады, ал құрылыс мамандығы бойынша қазақ тілінде жазылған оқулықтар жоқтың қасы. Сол себепті ұсынылып отырған оқу құралы - қазақ тілінде оқитын жастар мен инженер мамандары үшін керекті құрал.
"Ғимараттар мен құрылымдарды зерттеу және қайта жаңғырту" курсының негізгі міндеті, қайта жаңғыруды жобалаудағы және тұрғын, қоғамдық, өндірістік ғимараттар мен құрылымдарды казіргі заманды материалдарды, конструкцияларды, технологияларды, машина және механизмдерді пайдала отырып, өз ерекшеліктеріне байланысты, құрылыс монтаж жұмыстарын жүргізудің тәсілдері мен әдістерін білімгерлерге жеткізіп үйрету.
Пәнді оқып үйренудегі бағытта қайта жаңғыру мәселелері, оларды жүргізудің ретіне байланысты, мынадай ретпен беріліп отыр: 1) қайта жаңғыру қажеттілігін негіздеу; 2) жобалау үшін қажетті деректерді жинап зерттеулерді жүргізу, техникалық жағдайын бағалау; 3) қайта жаңғыруды жобалауға конструктивтік шешімдер қабылдау; 4) қайта жаңғырудың технологиясы, ұйымдастырылуы мен басқаруы және экономикасы.
Бұл оқулықта инженерлік құрылымдар мен коммуникацияларды қайта жаңғырту мәселелері қаралмаған.
Өндіріс орындарын қайта жабдықтау және жаңғыру кезінде, қосымша жаңа өндірістік ғимараттар, қоймалар және тағы басқа қосалқы нысандарды салу қажеттілігі туындайды. Мұндай нысандарды салудың кәдімгі жаңа құрылыс кешендерін тұрғызудан айтарлықтай ерекшелігі болмағандықтан, бұл оқулық көлемінде олар қарастырылмаған.
Болашақта, оқулықты қайта өңдеп толықтыру кезінде, ғимараттар мен құрылымдарды қайта жаңғырудағы жобалық - сметалық құжаттарды дайындау, құрылыс монтаж - жұмыстарын жүргізу және олардың технологиясы мен ұйымдастырылуы мәселелерін қарастыру көзделіп отыр.
Оқулықтың толық мазмұны әр жылдары пайдаланып келген лекциялар курсына сай және авторлары А.Л. Шагин, Ю.В. Бондаренко, Д.Ф. Гончаренко, В.Б. Гончаров Ғимараттар мен құрылымдарды қайта жаңғырту оқу құралын М. Высшая школа 1991 ж. негізге ала отырып дайындалған.
КIРІCПЕ
Ғимарат құрылысы қазіргі кезде ең басты даму этаптарының біріне айналды. Оған дәлел еліміздегі және шет елдердегі құрылыс объектілерінің әр түрлі деңгейде көптеп салынуы. Соның ішінде тұрғын үйлер, түрлі саладағы өндірістік ғимараттар, спорттық және мәдени-сауықтыру комплекстері, көптеген ірі көрме залдары, аэропорттар, теңіз порттары, темір жол және автовокзалдар, әкімшілік және тұрмыстық ғимараттар т.б. Құрылыстың мұндай қарқындылығы дамыған және дамушы елдерде қарыштап дамып келеді.
Қазақстан Үкіметі 2010 жылғы 8 қыркүйектегі отырыста 2010-2014 жылдарға арналған құрылыс индустриясын дамыту және құрылыс материалдарын өндіру бағдарламасының жобасын мақұлдады. Аталмыш бағдарламаны орындау нәтижесінде 2014 жылы Қазақстанда ішкі нарықтың талабы 80 пайызға өсіп отандық құрылыс материалдарымен қамтамасыз етілетін болады. Сонымен қатар, қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында әлеуметтік-тұрмыстық құрылысы дамуына ерекше көңіл бөлінуінде.
Қазақстанда көптеген ірі кәсіпорындардың салынуына, күрделі құрылыстың жүруіне сәулетшілер мен құрылысшылардың үлесі зор. Күрделі құрылысқа Қазақстан Республикасында өте мол қаржы жұмсалады. Бұл қаржыларды ұтымды пайдалану, негізгі қорлардың сапалық құрылымын одан әрі жақсарту және өндірістік қуаттарды барынша игеріп іске қосу. Құрылыс мерзімін елеулі түрде қысқартып, құнын кеміту - құрысшылар мен сәлетшілердің алдына қойылып отырған маңызды міндеті.
Еліміздің экономикасын өркендетудің бағдарламасын іске қосу, материалдық өндірістің барлық сапасының дамуы, халық шаруашылығын белгілі нәтижеге келтіру күрделі құрылыстың қарқындылығы мен сапасына байланысты. Бұл міндетті ойдағыдай шешу үшін күрделі қаржыны, шикізат және еңбек шығымын азайту, индустрияландыру дәрежесін арттыру, құрылысты жоспарлау мен ұйымдастыруды жақсарту, құрылыс өндірісі технологиясын жетілдіру қажет. Аталған талаптарды іске асыруда жоғары оқу орындарының үлесі мол. Бүгінгі күнде жоғарғы оқу орындарының алдына қойылған жауапты міндет - білікті мамандарды даярлау.
Бұл дипломдық жобада жобаланатын әкімшілік ғимарат - "Тараз қаласындағы Бизнес орталығы". Яғни, мұндай құрылыстар салу арқылы біз өлкеміздің көркеюіне, көптеген жұмыс орындарының ашылуына және жеке кәсіпкерлердің жұмыс жасауына қолайлы жағдай туғызамыз.
Күрделі құрылыс жүргізу мемлекет экономикасында өте маңызды орын алып отыр. Қазіргі таңда республикамыздың бірнеше қала, аудандарында үлкен масштабта құрылыс жүргізіліп жатыр. Бұның өзі ел экономикасының қарыштап дамып келе жатқанның белгісі. Ел басымыздың жолдауындағы дамыған елу елдің қатарына ену стратегиясына орай Қазақстанның барлық аймақтарында салынып немесе күрделі жөндеуден өтіп жатыр. Қазіргі заман талаптарына сай әлеуметтік-тұрмыстық құрылыс саласы кеңінен өркендеуде.
Құрылыс дегеніміз, жаңадан құрылатын немесе жұмыс істеп тұрған негізгі фондтарда үлкейтумен және қайта жаңғыртумен қамтамасыз ететін, халық шаруашылығының жетекші саласы болып табылады.
Бүкіл халықтың материалдық мәдени деңгейлердің көтерілуіне, еңбек өніміділігінің артуына, өндірістің барлық салаларының дамуына, күрделі құрылыс саласының қосар үлесі зор.
Қазіргі заманғы құрылыс дегеніміз, бір-бірімен үйлесіп жатқан әртүрлі күрделі жұмыс комплексі. Уақытты үнемдеу шарттарын орындау үшін жұмысты ғылыми түрде ұйымдастыру деңгейін көтеру қазіргі күн талабында тұрған мәселе.
Ғимараттар, тұрғын үйлер, инженерлік ауылшаруашылық құрылыстар салуды ұйымдастырудың тиімді жолы - құрылысты кешенді әдіспен және технологиялық ретімен жүргізу. Жұмысты бұлай ұйымдастырудың негізгі ережелерімен нормалардың біріңғай жүйесі, жұмысты ұйымдастыруды жобалау, құрылысты жоспарлау және басқару болып табылады.
Жұмыс көлемдерінің ұлғаюы, объектілердің күрделенуі, жұмысты тосқынды әдістермен орындауды үлкен жетілдіруді талап етеді.
Соғылатын комплекстердің немесе жеке объектілердің көлемдерінің қуаттарының ұлғаюы, құрылыстың соғылуының жоғары болуына, соғылу мерзімінің кішіреюіне, қойылатын талаптардың өсуіне, үйлердің жинақтық деңгейінің көтерілуіне, құрылыс ұйымдарының жоғарғы өнімді машина механизмдермен жабдықталуын, құрылысқа жеке мамандандырылған құрылыс мекемелерінің көптеп таралуын, құрылыс өндірісінің жоспарлау, ұйымдастыру деңгейін көтеруді талап етеді.
Салынатын әлеуметтік-тұрмыстық құрылыс ерекшелігіне қарай құрас - тыру жұмыстарының көлемін, орындау тәсілдерін және жұмыс кезеңінде қолданылатын құрастырушы механизмдері мен құралдарды анықтап отыратын жан-жақты көлемдік-жоспарлы және құралымдық шешімдері болады.
Құрастыру жұмыстарын жетекші процесс ретінде үздіксіз, бірқалыпты орындап отыру - құрастыру пpoцeciн тиімді ұйымдастырудың негізгі принципі болып табылады, үймереттерді құрастырудың тасқынды әдісі кешенді құрастыру процесін бөлшектеп жіберу негізінде және жекелеген құрастыру звенолары мен механизмдер арқылы жүзеге асырылады. Алдын ала қалыптасқан жағдайға орай белгілі бір уақыт ішінде механизмдермен белгілі бip жұмыс мөлшері орындалады, түрлі құрас - тыру және жалпы құрылыс жұмыстары біріктіріліп атқарылады.
Құрастыру әдісін таңдамас бұрын көлемдік-жоспарлық шешімдерге талдау жасалады, үймерет үлгісінің статискалық жұмысы терең анықталады. Құрамалы құралым элементтерін жобаға сәйкес орнату үшін құрастырушы крандарын талапқа сай ор - наластыру алдын ала қарастырылады.
Құрамалы құралымдарды құрастыру тәсілдері көтергіш-құрастыру қондырғыларының қолданылуына, көтерер алдында құра - малы бөлшектердің немесе блоктардың жобаға сай орналасуына, құрастыру процестерін дамыту бағытына, төмен жатқан тірек құралымдарының бағыттау, орналастыру әдістеріне қарай белгіленеді. Барлық жағдайда да кез келген тәсілді қолдану барысында құралымдар дәлме-дәл орнатылып, үймереттердің беріктігі толық қамтамасыз етілуі қажет.
Әлеуметтік-тұрмыстық ғимараты белгілі бір технологиялық жүйемен салынады, бұл жүйе технологиялық жабдықтарды күні бұрын құрастыруды қамтамасыз ету ушін салынатын объектілердің көлемдік-жоспарлық және құралымдық шешімдеріне және пайдалануға берудің кезегіне қарай белгіленеді.
Үймереттердің жер үсті бөлігін салу кезінде құрамалы болат құралымдарын құрастыру жұмыстары жетекші процесс болып табылады. Құрастыру жұмыстарын тиімді жүргізудің бірден-бір жолы - бұл жұмысты басқа да құрылыс процестерімен байланыстыра жүргізу (шатырды жабу, электр және санитарлық-техникалық жұмыстарды жүргізу, технологиялық жабдықтарды құрастыру; еден және әрлеу жұмыстарын жүргізу).
Құралым бөлшектерін құрастыру орнына жеткізіп тұруға байланысты құрастыру орнында элементтерді алдын ала орналастырудың әртүрлі әдістері құрастырушы краны жұмыс істейтін аймақта және жылжымалы тасымал құралдардан құрастыру тәсілдері белгіленіп, тағайындалады.
Жоғарыда аталғандарды қорытындылап, жобаланатын әлеуметтік-тұрмыстық ғимарат құрылысының жобасын жасап, қаңқа элементтерін есептеп - жобалап және онының жинақтау жұмыстарын дипломдық жобада көрсетеміз.
Біз экономикасы тез дамып келе жатқан елде, Қазақстанда тұрамыз! Еліміздің қалалары, әсіресе ел ордасы - Астана мен Алматы гүлденіп, көркемденуде.
Қазіргі уақытта Қазақстанда құрылыс саласы қарқынды дамып келеді. 2030жылға қарай құрылыс саласын өзінің шыңына жету үшін құылыстың жетілуін, капиталды шығындардың көтерілуін, құрылыс уақытының қысқаруын, сонымен бірге сапалы болуын қамтамасыз ету керек. Бұл себепті құралатын және қайта құралатын ғимараттардың жобаларын ғылым мен техниканың соңғы жетістіктерін ескере отырып, неғұрлым аз уақытта жасау керек. Оларды іске асырғанда ғимараттар тұрғын, қоғамдық ғимараттар мен үймереттер техникалық озық болу керек және қазіргі заманғы халықаралық талаптарға жауап беру керек.
Қазіргі өміріміз де шетелдік өмір салтына ұқсас. Өмір қарқындылығы бізді күннен күнге техника мен технология ғажайыптарына жақындатуда. Автокөлік те қазіргі заманда ең негізгі қажеттіліктердің біріне айналды.
Қаламыздағы тұрғындардың (34) бөлігінде жеке автокөліктері бар, кейбіреулерінде екі-үшеуден. Осыған байланысты автокөліктерді жөндеу, жуу, диагностика жасау жұмыстары дамуда.
Құрылыстың техника-экономикалық деңгейін елеулі жоғарылату, құрылыс өндірісін біріңғай индустриялы процеске айналдыру, сапаны жоғарылату және құрылыс объектілерінің, құрылымдардың құнын төмендету, құрылыс мерзімін қысқарту және өндірістің қуаттылығын жоғарылату керек. Бұл мәселелер ғылыми-техникалық процесті жылдамдату негізінде және құрылысқа күрделі қаржы бөлудің тиімділігін, құрылыс жұмыстарын одан әрі индустрияландыруды, құрылыс өндірісін ұйымдастыруды жақсартуды, жобалық-сметалық жұмыстарды жетілдіруді қамтамасыз ететін қорлардың табылуы негізінде шешілуі тиіс. Құрылыс өндірісін ұйымдастыруды жақсартуға шаруашылық механизмдерді жетілдіруге және құрылыс кешенін басқаруға индустриялық әдістерді енгізуге, құрылыс-монтаж жұмыстарын орындау құрылыстағы технологиялық тәртіпті ұйымдастыру жұмыстарын ұйымдастыру жобаларын енгізу міндеттілігін, объектілерді, құрылымдарды мөлшерлі уақыт мерзімінде қамтамасыз етуге, құрылыс өнімдерінің сапасын жоғарылатуға ерекше мән беру керек. Кез-келген құрылыс процесінде уақытылы дер кезінде табылған кемістіктерді жоюға жұмсалған шығындарды қоса есептегендегі жалпы шығынның ең аз мөлшеріне ұмтылуға тура келеді.
Өзімнің дипломдық жұмысымның тақырыбын бұл мәселеге сәйкес алған себебім де осында.
Дипломдық жұмысым Техника жөндеу орталығы ғимараты автокөліктер жұмыстарын орындайтын орталық болып табылады. Сонымен қатар келген адамдарға ыңғайластырып, ішінде автокөлік жуу да бар. Ал жоғарғы қабаттарда тұтынушылардың уақытын үнемдеу үшін арнайы асхана және де демалыс үшін қонақ үй бөлмелері ескерілген.
Дипломдық жұмысым, негізі, қазіргі заманның экономикалық, қажеттілік талаптарын және ғылымның жаңа жетістіктеріне сай келеді деп ойлаймын.
Ғимараттарды қайта жаңғырту дегеніміз - олардың функционалды тағайынын түбегейлі, жарым- жартылай өзгерту, олардың көлемдік-пландық және конструктивтік шешімдерін, аймағын көріктендіруді, айбаттандыруды нормаларға сәйкестендіру қажеттлігін шешу. Яғни ғимараттың негізгі техникалық - экономикалық көрсеткіштерін өзгерту болып табылатын шаралар комплексін айтамыз.
Қайта жаңғыру өндірістік және азаматтық ғимарат нысандарына, қала, ауыл, аймақтарына, аудандарына немесе жергілікті орынға, тұғын массивтеріне, әлеуметтік және тұрғын комплекстерге , мәдени және демалыс орталықтарына, өндіріс және жұмыс орындарына техникалық өзгеріс жасауда жүргізіледі (пайдаланып жүрген көлемін немесе ауқымын, сыйымдылығын, өткізу қабілеттілігін арттыру). Ғимараттың қайтадан жаңғыртылуы, қажеттілік туған жағдайда, конструкцияларды күшейту немесе құрылымдарды қалпына келтіру шараларымен бірге жүреді. Нақтылап айтса, ғимараттар үшін пландық өзгерістер, көлемдік өзгерітер, ғимараттарды күшейту, конструкцияларды алмастыру, қабат санын кеміту немесе өсіру, қасбеттерді жаңғыру жұмыстары жүргізіледі.
1993 жылдан бастап біздің елімізде инвестициялық және әлеуметтік саясат пен ақуалдың күрт өзгеруіне байланысты ғимараттарды қайта жаңғыртуға курделі қаражат бөлу тез өсті.
Бұл өндірісті өзгерту, жаңа технологияларды енгізу, жаңа өнімдер шығару ж.т.б. қажет етті. Бұлай болу себебі жаңа құрылысқа қарағанда ғимараттарды қайта жаңғыртуға:
-күрделі қаражаттың аз жұмсалуы,
-шығынның қайырымы 2-2,5 есе жылдам болуы,
- құрылыс мерзімінің кететін уақытының 1,5-2 есе аз болуы үлкен әсер етті.
Алдымызда жоспарланып отырған мақсаттар бойынша, ғимараттарды қайта жаңғырудың үлесі жалпы азаматтық және өніндірістік құрылыстың жартысынан кем болмайтындай болып, жоспарланып отыр.
Бүгінгі қалыптасып отырған тұрғын үйлердің өте зәрулігі, салынған ғимараттырдың тозу дәрежесінің жоғары болуы, олардың жекешеленіп кетуі және инженерлік құрылымдардың түгелдей дерлік ескіруі, оларды қайта жаңғыруға едәуір қаржы бөлуге мәжбүрлеп отыр. Бұл әсіресе 1960-1980 жылдары салынған ғимараттарға қатысты және олардың үлесі жалпы құрылыс көлемінің көп бөлігі болғандықтан. Әсіресе, аталған ғимараттардың соңғы қабылданған нормативтік құжаттардың талаптарына сай келмеуі.
Ғимараттарды қайта жаңғыру комплексті мазмұнда болуы қажет-олар, қалалармен тұрғын аймақтардың, өндіріс орындарының ұзақ мерзімді даму бас жоспарымен тығыз байланыста болуы қажет.
Жалпы алғанда ғимараттарды қайта жаңғыру кезінде құрылысты жүргізу көбінде, қолайсыз сығылыстық жағдайда жүргізіледі. Бұл машина мен механизмдерді оптималды пайдалануға, құрылыс материалдарын жинақтау және олардың нормативтік қорын жасауға мүмкіндік бере бермейді. Сондықтан бұл күрделі мәселе болып ғимараттарды қайта жаңғырудың, жалпы құрылысқа қарағанда, өзіндік ерекшелігі барын көрсетеді. Тіпті кейде, көтергіш механизмдерді, крандарды қолдану және жалпы индустриалды - конструктивтік шешімдерді пайдалану мүмкіндігі жағдайы болмайды. Сондықтан аталған қиындықтарды шешу үшін көптеген тың ұсыныстар мен шешімдер, жаңа типті және берік құрылыс материалдарын пайдалану және тағы басқа ұсыныстармен әдістерді табуға тура келеді. Бұл да бір ғимараттарды қайта жаңғырудың өзіндік қиындығы мен ерекшелігі болып табылады.
Ғимараттарды қайта жаңғыру олардың пайдалану көрсеткіштерін жоғарылату, көтергіш конструкцияларын күшейту және алмастыру мен тығыз байланысты. Аталған жұмыстар әр туындалған мәселеге арнаулы шешімдер мен әдістер қабылдауға әкеліп тірейді және бұл жаңа құрылысқа қарағандағы оның ерекшелігі болады.
Өндісістік ғимараттарды қайта жаңғыру кезінде қосымша өте күрделі қиындықтар туындайды. Себебі бұл өндірісті тоқтатуға, соған байланысты үлкен шығынға ұшырауға әкеліп соғады. Сол себепті өндісістік ғимараттарды қайта жаңғыру кезінде, мейлінше өндірісті тоқтатпауды қөздеу қажет. Бұл үшін арнаулы күшейту әдістерін пайдалану қажет, конструкцияларды бұзу және монтаждау жұмыстары ерекше жоспарлану керек және т.б.
Біздің тәуелсіздікке қолы жеткен жас Қазақстан Республикасы экономика саласында көптеген табыстарға қолы жетті. 20 жылдан астам уақытта Қазақстан Республикасы біріккен ұлттар ұйымының толық мүшесі болып, көптеген мемлекеттер мен саяси қатынастар жасап отыр. Дұрыс ұстаған саясаты арқасында, Қазақстан Республикасы ТМД елдер ортасында ең бірінші нарықтық қатынас орнатылған ел болып танылды.
Қазақстан Республикасы үшін ғимараттарды қайта жаңғырудың алатын орны ерекше. Қазақстанның алдыңғы қатарлы, өндірісі дамыған, ауыл шаруашылығы мол өнім өндіріп және оны өңдей алатын өндірістік мемлекеттер арасынан орын алуы үшін, көптеген зауыттар мен өндіріс орындарын, гидротехникалық құрылыстарды салу немесе кайта жаңғыру керек. Бұған тек темірбетон конструкцияларын түрлерін, металл және ағаш конструкцияларын, соңғы үлгідегі технологияларды пайдалана отырып пластмасса және пластикалық бұйымдарды құрылыста көптеп пайдалану арқылы, Республика ерекшеліктерін ескере отырып, тиімді конструктивті шешімдерді іс жүзінде қолдану арқылы қол жеткізуге болады.
І БӨЛІМ
ҒИМАРАТТЫ ҚАЙТА ЖАҢҒЫРУДЫҢ, ӘЛЕУМЕТТІК - ЭКОНОМИКАЛЫҚ, ҚАЛАҚҰРЫЛЫСТЫҚ ЖӘНЕ СӘУЛЕТТІК НЕГІЗДЕРІ
1 тарау
ТҰРҒЫН ЖӘНЕ ҚОҒАМДЫҚ ҒИМАРАТТАРДЫ ҚАЙТА ЖАҢҒЫРУ
1.1. Ғимаратты қайта жаңғырудың, әлеуметтік - экономикалық, қалақұрылыстық және сәулеттік мәселелерді шешудегі ролі
Жалпы құрылыс үлесінде қалалық және ауылдық құрылымдардағы тұрғын және қоғамдық ғимараттардың көлемі күн өткен сайын өзгеріп келеді. Олардың түрі, типтік шешімдері, пәтерлердің жобалану ерекшеліктері жылдар өткен сайын өзгеріп отырғандықтан, жалпы түбегейлі, тіпті принципиалды ерекшеліктердің пайда болуымен сипатталады.
Түрлі елді мекендер аумағында тұрғын үйлердің үлесі шамамен пайыз бойынша мынадай болып келеді:
Ірі және аса ірі қалалар (тұрғыны 500 мыңнан аса) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
Үлкен қалалар (тұрғыны 100 мыңнан аса) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
Орташа қалалар (тұрғыны 100 мыңнан аса) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
Кіші қалалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
Салыну мерзімі бойынша тұрғын үйлер үлесі пайыз мөлшерімен мынадай болып келеді:
Өткен ғасырдың бірінші жартысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
Екінші жартысынан бүгінге дейін ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... . 70
Салынған тұрғын және қоғамдық ғимараттардың жобалық шешімдері салынған жылдарына байлынысты мынадай үлестермен ерекшелінеді, өткен ғасырдың екінші жартысынан бүгінге дейінгі ғимараттардың типтік жобамен салынғандары шамамен 40% құрайды, қалғандары жеке тұрғын үйлермен арнаулы жобамен салынған қоғамдық ғимараттар.
Типтік жобамен салынған ғимараттардың көбісі дерлік шамамен 100 жылдық мерзіммен пайдалануды көздейді. Әсіресе олардың ішінде ірі панелді ғимараттардың өзіндік үлесі жоғары және шамамен 35% құрайды. Жеке тұрғын үйлер мен арнаулы жобамен салынған қоғамдық ғимараттардың пайдалану мерзімі, олардың негізгі конструктивтік шешіміне тікелей байланысты. Әсіресе олардың ішінде жергілікті құрылыс материалдарын қолданып салынған жеке тұрғын үйлердің пайдалану мерзімі төмен және шамамен 35-40 жылды құрайды.
1.1.1. Ғимаратты қайта жаңғырудың, зерттеудің, сынаудың міндеттері. Оларды классификациялау
1.1.2. Қоғамдық және тұрғын ғимаратты қайта жаңғыру, зерттеу, сынау. Оларды классификациялау
Тұрғын үйді, қоғамдық құрылыста қалпына келтіру, жаңғырту, қайта құру сипатына көптеген негізгі факторлар әсер етеді. Олар қаланың сипаты, қайта жаңғыртылмақ құрылыстың қаланың жобалық құрылымындағы орны, қайта жаңғыртылатын шағын ауданның, кварталдық, үйлердің сапасы. Бұдан басқа, қазіргі кездегі осыдан бірнеше ондаған жылдар бұрын салынған үйлердің және жаңадан салынған құрылыс нысандарының беріктігі жағынан қызмет ету мерзімі 100-125 жылға есептелгеніне қармастан, қайта жаңғыртуды қажет ететін кездері болады.
Мұндай үйлерді қайта жаңғыртудың негізгі себебі олардың моральдық тозуы болып отыр.
Өндіріс объектілерін қайта жаңғырту, өндірістің ұлғаюына, технологиялық процесстің жаңаруы мен қазіргі заман талабына сай құралдармен жабдықталуына тығыз байланысты. Бұл жұмыстарды орындау барысында, қысқа мерзімде, конструкцияларды күшейту немесе алмастыруды өндіріс жұмыстарын тоқтатпай, уақыт, материал, еңбек шығынын мейлінше аз жұмсалуын қамтамасыз ете отырып жүргізу қажет.
Өндіріс ғимараттарды қайта құрудың типтік есептеріне мыналар жатады: аралық тіреулерді алып тастау арқылы аралықтың ұзындығын үлкейту, ғимараттың, цехтың биіктігін, арлығын ұлғайту, технологиялық жүктерінің көбеюіне байланысты аражабындардың көтеру қабілетін күшейту.
Ғимараттарды қайта жаңғыртуда қойылатын талап: жаңа эксплуатациялық жағдайының беріктік және деформативті жарамдылығына байланысты қолда бар конструкцияларды мейлінше пайдалану.
Әлеуметтік, қала құрылысы және архитектуралық мәселелерінде ғимараттарды қайта жаңғыртудың рөлі өте маңызды.
Ғимаратты қайта жаңғырудың негізгі мақсаты болып олардың шешімдерін жақсарту, қолайлы ету, жайлы ету, көркемдеу, көркейту, пайдалану мақсатына өзгертулер енгізу және т.б. табылады. Осы тұрғыдан тұрғын жайларды және ғимараттарды қайта жаңғыртуды былай топтауға болады:
- пландық және көлемдік шешімдерді жаңғыру;
- конструктивтік шешімдерді жаңарту;
- инженерлік құрылымдарды жақсарту;
- демографиялық және әлеуметтік сұраныстарға сай нормалау;
- ескі ғимараттарды жаңғыру, әсіресе 100 жылдық ғимараттарды мейлінше алмастыру, 50 ж. ғимараттарды қайта жаңғыру.
Қоғамдық ғимараттарды қайта жаңғыруда мынадай жағдайлар туындайды:
- пайдалану мақсаттарынын өзгерту (пәтер немесе тұрғын үйді дүкен ету, клубты мешітке айналдыру және т.б.);
- физикалық немесе моральдық тозуды жою;
- медицина орталықтарын қайта жабдықтау және жаңғыру;
- мектеп және басқа оқу орындарын жаңғыртуды, талаптарға сай өзгерту (төменгі және жоғарғы аудандық көрсеткіштерді оқушы саны бойынша қайта қарау, бір кезекте оқыту, арнаулы пәндер сыныптарын ашу, интернеттік жүйелі компьютерлік сыныптар ашу және т.б.);
- ықшамдау.
Мұнымен қатар кей жағдайларда, көбінде терең ойластырылмаған жұмысшы жобалардың сапасыздығына байланысты, жаңа салынған ғимараттарды да қайта жаңғыру қажеттілігі туындайды.
1.2. Қоғамдық және тұрғын ғимаратты қайта жаңғыру, зерттеу, сынау кезінде пайдалану мерзімін және тозу шамасын анықтау тәсілдері. Конструкциялардың жағдайын және сапасын бағалау, зерттеу
Қоғамдық және тұрғын ғимаратты қайта жаңғыру, зерттеу, сынау кезінде пайдалану мерзімін, және тозу шамасын анықтау тәсілдері маңызды көрсеткіштер болып табылады.
Жалпы ғимараттардың пайдалану мерзімі олардың негізгі алмастырылмайтын көтергіш конструкцияларының - іргетастардың, қабырғалардың және қаңқалардың пайдалану мерзімімен анықталады. Конструкциялардың пайдалану мерзімі олардың жалпы жүк әсерінде және кернеулі деформация жағдайда тұрғанында, пайдалануға жарамсыз болғанға дейінгі немесе қалпына келтіру мүмкін болмағандағы, алмастыру экономикалық тиімсіз болған мезгілге дейінгі, күнтізбелік уақытпен анықталады.
Тұрғын ғимараттар қабырға және ара немесе төбе жабын материалдары бойынша алты топқа бөлініп, түрлі пайдалану мерзімдерімен жіктеледі (1.1 кесте).
Кесте 1.1
Ғимараттарды қабырға және ара немесе төбе
жабын материалдары бойынша классификациялау
Ғимарат тобы
Ғимарат типі
Іргетасы
Қабырғасы
Аражабыны
Қызмет мерзімі, жыл
І
Аса мықты
Тас және бетонды
Кірпіштен, ірі блоктан және ірі панельді
Темірбетоннан
150
ІІ
Кәдімгі
Тас және бетонды
Кірпіштен, және ірі блоктан
Темірбетоннан және аралас
120
ІІІ
Жеңілдетілген тасты
Тас және бетонды
Жеңілдетілген кірпіштен, және шлакоблоктан, ұлутастан
Ағаш және темірбетоннан
100
ІV
Ағаш және аралас шикізатты
Ленталы таутастан
Ағаш және аралас шикізатты
Ағаштан
50
V
Құрастырмалы - щиттен, қаңқалы, топырақтан және фахверкті
Ағаш "орындықты" және тас тіреулі
Қаңқалы, топырақтан
Ағаштан
30
VI
Қаңқалы -қамыстан
-
-
-
15
Қоғамдық ғимараттарды мықтылығына байланысты қабырға және ара немесе төбе жабын материалдары бойынша тоғыз топқа бөлініп, түрлі пайдалану мерзімдерімен классификацияланады (1.2 кесте).
Кесте 1.2
Қоғамдық ғимараттарды қабырға және ара немесе төбе жабын материалдары бойынша классификациялау
Ғимарат тобы
Ғимарат конструкциясы
Қызмет мерзімі, жыл
І
Аса мықты ғимараттар - темірбетонды немесе метал қаңқалы, тасты материалдармен толтырылған
175
ІІ
Мықты ғимараттар - қабырғалары жеке тастардан немесе іріблокты; ұстындары немесе бағаналары темірбетоннан немесе кірпіштен; аражабындары темірбетоннан немесе тасты, сводтары метал арқалықтар арқылы
150
ІІІ
Ғимарат қабырғалары жеке тастардан немесе іріблокты; ұстындары немесе бағаналары
темірбетоннан немесе кірпіштен; аражабындары ағаштан
125
ІV
Ғимарат қабырғалары жеңілдетілген тас қалақтан; ұстындары немесе бағаналары темірбетоннан немесе кірпіштен; аражабындары ағаштан
100
V
Ғимарат қабырғалары жеңілдетілген тас қалақтан; ұстындары және бағаналары темірбетоннан немесе кірпіштен; аражабындары ағаштан
80
VI
Ғимарат қабырғалары ағаш немесе бөренелерден
50
VIІ
Ғимарат ағаштан, қаңқалы щиттен
25
VIІІ
Қамысшитті және басқа жеңіл материалдардан салынған ғимараттар
15
ІХ
Сауда мекемелерінің павильондары, дүңгіршектері және басқа жеңілдетілген материалдардан салынған ғимараттар
10
Нормативтік құжаттардағы берілетін пайдалану мерзімі (ҚР ҚН 1.04-26-2004 қосымшаны қара) ғимараттар бойынша анықталатын орташа көрсеткіш және ол күрделі жөндеу ретіне байланысты болады. Осыған сәйкестендіріліп, төменде кәзір қолданыста жүрген тұрғын және өндірістік, өндірістік емес ғимараттардың қабырға және ара немесе төбе жабын материалдары бойынша есептік қызмет мерзімінің нормативтік шамалары көрсетіледі (1.3 кесте).
Кесте 1.3
Ғимараттың есептік қызмет мерзімі
Ғимараттың түрі
Қызмет мерзімі, жыл
Өндірістік және өндірістік емес ғимараттар
Көпқабатты ғимараттар(екі қабаттан жоғары), бір қабатты темірбетон және метал қаңқалы, еден ауданынының ауқымы 5000м2 астам
100
Ғимараттар екі қабатты, ағаш ғимараттардан басқа, бір қабатты темірбетон және метал қаңқалы, еден ауданынының ауқымы 5000м2 дейін
83
Ғимараттар бір қабатты қаңқасыз кірпіш қабырғалы
60
Ғимараттар бір қабатты қаңқасыз жеңілдетілген кірпіш қабырғалы
40
Ғимараттар ағаштан, қаңқалы - шитті
20
Ғимараттар тастан, қабырғалары кірпіштен немесе кірпіштен темірбетон не метал қаңқалы, ірі блокты панельді ғимараттар, аражабындары темірбетон, ғимарат қабырғалары және аражабындары біртұтас темірбетоннан
140*
Кірпіш қабырғалы ғимараттар, аражабындары темірбетоннан қабырғасы іріблоктан
125
Ғимарат женілдетілген кірпіш қалақтан, молитті шлакобетоннан, ракушечниктен, аражабындары темірбетон, ғимарат іріблокты майда шлакоблоктан, аражабыны ағаштан
100
Ағаш қабырғалы ғимараттар
50
Ғимараттар қаңқалы - шитті
30
Ескерту
*Бірінші типтік жобалармен салынған іріпанельді ғимараттардан басқа (1-464А, 3299У, 335Д ж.т.б.) 1975 ж. дейін.
Ғимараттың есептік қызмет мерзімі ҚНжЕ талаптарына сай жөндеу жұмыстары жүргізілетін және қалыпты пайдалану жағдаларына келтірілген.
Ғимараттар мен құрылымдар уақыт өткен сайын пайдалану кезінде моральдық және материалдық немесе физикалық тозуға дұшар болады.
Материалдық немесе физикалық тозу ғимараттық конструктивтік элементтерінің бірте - бірте бастапқы техникалық қасиеттерінің сыртқы әсерлерден төмендеп, күйреу шегіне жетуі. Бұл көрсеткіш дәрежесі ғимаратты құрайтын әр түрлі материалдардың қасиеттеріне, өлшем көрсеткіштеріне, пайдалану жағдайына және тағы басқа факторларға байланысты.
Моральдық тозу деп ғимараттың бастапқы тағайынына немесе технологиялық мақсатына және техникалық прогресстің дамуына байланысты сәйкес келмеулерін айтады. Мұндай тозу көп жағдайда материалдық тозудан бұрын туындайды. Мысалы үшін ғимарат әлі де болса техникалық тұрғыдан көп жылдар бойы пайдалануға жарамды болғанымен, моральдық тозу тұрғысынан жарамсыз делініп, қайта жаңғыруды талап етеді.
Тұрғын ғимараттарда моральдық тозу белгілері болып мыналарды айтуға болады: пәтерлердің пландық шешімдерінің кәзіргі заман талаптары мен нормаларға сәйкес келмеуі (бір пәтерде бірнеше жанұяның тұруы, өтпелі бөлмелердің болуы, бөлмелерде терезе көзделмеуі ж.т.б.).
Ғимараттарды техникалық тұрғыдан дұрыс пайдаланғанда, олардың моральдық тозуы конструкциялардың физикалық тозу шегінен әлдеқайда бұрын болып келеді.
Сонымен қатар ғимараттардың экономикалық пайдану мерзімі деген де ұғым бар. Бұл шамамен алынатын мерзім аралығы. Бұл мерзімнен жоғары уақытта ғимаратта толық қайта жаңғыру немесе конструкцияларды алмастыру жүргізілу тиіс.
Пайдалану мерзімін анықтағанда ғимараттың қалдық құндылығы оның тозу шамасымен Q анықталады. Тозу шамасы Q екі әдіспен былай анықталады:
1. Нақты пайдалану мерзімімен:
Q=РТ*100 (1.1)
мұндағы: Р- ғимараттың нақты пайдалану мерзімі, жылмен көрсетіледі;
Т- ғимараттың нормативтік пайдалану мерзімі, жылмен алынады (ҚР ҚН 1.04-26-2004).
2. Элементтердің нақты тозуы шамасымен: бұл көрсеткіш әр нақты элементтің пайдалану жағдайымен және олардың құндық үлесі сипаттамасымен, ғимараттың жалпы құны бойынша және қаралмақ элементтің ондағы құндық үлесінің орташа арифметикалық мәні бойынша мына формуламен анықталады:
Q= D*L 100 -- пайызбен (1.2)
мұндағы:
D- элементтердің нақты тозу шамасы, (нақты зерттеу бойынша анықталады), %;
L - қаралмақ элементтің ғимараттың жалпы құнындағы құндық үлесі (ғимарат түріне байланысты кесте арқылы анықталады), %.
Конструкцияның қызмет мерзімі деп әр түрлі факторлар әсерінен конструкцияның жағдайы әрі қарай пайдалануға мүмкін болмайтын, ал оны қалпына келтіру тиімсіз саналатын календарлық уақытты айтамыз. Қызмет мерзіміне жөндеу жұмысына кеткен уақыт та кіреді.
Ғимараттың қызмет мерзімі алмастырылмайтын контрукциялардың (іргетастар, кабырғалар, қаңқалар) пайдалану мерзімдерімен өлшенеді.
Ғимараттың қызмет мерзімі орташаланған көрсеткіш, ол ғимараттың күрделігіне (капитальность) байланысты, ҚНжЕ арқылы анықталады.
Физикалық тозуды анықтау. Әр түрлі факторлардың әсерінен (технологиялық, қоршаған орта және т.б.) ғимараттың конструктивті элементтері және инженерлік жүйелері өзінің алғашқы пайдалану қасиетін жоғалтады. Оны тозу деп атаймыз. Мұндай тозу физикалық тозу деп аталады. Физикалық тозу мынадай талаптарға сай болмауымен сипатталады:
1. Конструкцияның беріктік шарттарына
2. Конструкцияның жарамдық шарттарына;
3. Жылу сақтау талаптарына;
4. Ылғал және су өткізбегіштік талаптарына;
5. Өрт және от қауіптілік талаптарына;
Физикалық тозудың негізгі себебі ылғалдық. Кез келген ғимарат үшін оның пайдалану мерзімі кезіндегі физикалық тозу көрсеткіші анықталады. Ол тозу пайызы деп аталады. Бұл көрсеткіш юридикциялық әрекет жасағанда ғимараттың қалдық құнын анықтайтын көрсеткіш болып табылады. Оны табудың екі әдісі бар:
1. Пайдалану мерзімі бойынша;
2. Конструкциялардың нақты жағдайы бойынша;
Дәлдік және нақтылық тұрғысынан ғимараматтың тозу көрсеткіші екінші әдіспен анықталады. Бүкіл ғимарат үшін ол нақты зерттеулер нәтижесін пайдаланып мынадай формулалармен табылады.
Q =Σ di li 100 (1.3)
мұндағы: di - нақты конструкциялық элементтің ғимараттың жалпы құндық көлеміндегі құндық үлесі;
li - ғимараттың конструктивтік элементінің техникалық зерттеу нәтижесі бойынша анықталған тозу пайызы.
Ғимараттардың тозу дережесінің сипаттамасы келесі көрсеткіштермен классификацияланады:
1. жақсы 0-10%
2. мейлінше қанағаттанарлық 10-20%
3. қанағаттанарлық 21-30%
4. шарты қанағаттанарлық 31-40%
5. қанағаттанарлықсыз 41-60%
6. күйрерлік, енді күйретілетін 61-80%
7. жарамсыз 80-100%
1.4. кесте. Ғимараттағы конструкциялардың тозу дережесінің сипаттамасы келесі көрсеткіштермен классификацияланады:
Конструкция жағдайы
Іргетастар, кірпіш және ағаш қабырғалар, тас басбалдақ, шатыр
Есік, терезе, пеш, инженерлік жүйелер
жақсы
0-10%
0-10%
мейлінше қанағаттанарлық
11-20%
11-20%
қанағаттанарлық
21-30%
21-30%
шартты қанағаттанарлық
31-40%
31-40%
қанағаттанарлықсыз
41-60%
41-60%
күйрерлік, енді күйретілетін
61-80%
61-80%
жарамсыз
80-100%
80% астам
Моральды тозуды анықтау. Ғимараттың моральдық тозуы дегеніміз, оның уақыт өткен сайын сол мезгілдегі нормативтік талаптарға сай келмеуі. Ғимараттың моральдық тозуы ғылыми техникалық прогресске байланысты. Ғимараттың моральдық тозуын болжау өте қиын.
Моральдық тозудың екі формасы бар:
1. Ғимараттың уақыт өткен сайын құнының төмендеуі;
2. Ғимараттың нормативтік көрсеткіштерге, санитарлық нормаларға және т.б. талаптарға салыстырмалы түрде моральды ескіруі;
Әрбір ғимараттың немесе құрылымның өзінің арнайы міндеті болады. Оларды жобалау және құрылыс салу барысында ғимараттың конструктивтік сұлбасы, қабат биіктігі, көлемдік-жоспарлау шешімдері, қандай құрылыс материалдардың қолдануына байланысты болады. Ғимарат міндеттеріне, орналасу жайына, ақаусыз, үздіксіз және т.б. пайдалану мүмкіндіктерін қамтамасыз ететін комплексті шаралар жатады. Комплексті шаралардың екі түрі болады.
1. Ғимараттың қызмет жасауы;
2. Ғимаратты пайдалану;
Ғимараттың пайдалану мерзімі дегеніміз, оның пайдалану мерзімінен аспай, тоқтаусыз жұмыс жасау уақытының ұзақтығы.
Ғимаратты тұрғызу және оны пайдалану арасында үздіксіз байланыс бар. Ғимарат сапалы соғылса, пайдалануды жүйелі және сапалы жүргізуге болады. Себебі ғимараттың ақаусыз жұмысына, ұзақ ғұмырлығына сапалы жобалау мен құрылысты жүргізудің әсері мол. Конструкциялары және жүйелерінің тоқтаусыз жұмыс жасауы әр түрлі болады. Сондықтан ғимараттың пайдалану мерзімі оның конструкциялары және жүйелерінің орташа пайдалану мерзімімен байланыстырылады. Ғимараттың кейбір элементтері немесе жүйелері оның нормативтік пайдалану мерзімінде 2-3 рет алмастырылуы мүмкін. Пайдалану әдісін ескеріп, кейбір жеке инженерлік жүйелердің элементтеріне және конструкцияларды ауыстыруға, жөндеуге мүмкіндік болуы керек. Ғимараттың жобалау шешімдері, тұрғызу технологиясы оның тұтыну құнын және пайдалану қасиетін анықтайды.
Аталған жұмыстарды жургізу шаралары мынадай жөндеу түрлеріне топталады:
1. жоспарлы-өтпелі жөндеу;
2. көзделмеген-өтпелі жөндеу;
3. жоспарлы-күрделі жөндеу;
4. жоспарсыз-жекеленген, таңдамалы жөндеу;
Ғимаратты техникалық пайдаланудың ең негізгі көрсеткіштерінің бірі сенімділік көрсеткіші. Ғимараттарды пайдалану кезеңінде физикалық және моральдық тозуларды ескеріп отыру керек.
1.3. Қоғамдық және тұрғын ғимаратты қайта жаңғыру, зерттеу, сынау мүмкіндігін, тиімділігін алдын-ала бағалау
Ғимараттарды қайта жаңғыру қалалардың, елді мекендердің бас даму жоспарларымен сәйкестіріліп жүргізіледі.
Қоғамдық және тұрғын ғимаратты қайта жаңғыру, зерттеу, сынау мүмкіндігін, тиімділігін алдын-ала бағалау тұрғын массивтерін қайта жаңғыруда мынадай сатылаудан тұрады :
oo сұраптау;
oo жорамалдау, болжамдау;
oo жобалау.
Ғимараттарды қайта жаңғыру тиімді деп есептеледі егер шығын жаңа ғимарат салғаннан 70% аспаса (бұның тарихи ескерткіш, құнды ғимараттарға қатысы жоқ).
Ғимараттың пайдалану мерзімі 50% аспаса оны қайта жаңғыру рентабельді деп есептеледі.
Ғимараттарды қайта жаңғыру үшін негіз болып:
oo кешенді бас жоспарлар (қалалар, аудан орталықтары, елді мекендер үшін),
oo жобалық болжам және ұсыныс (мөлтек аудандар, нақты үйлер үшін) табылады.
Ғимараттарды қайта жаңғыруды жобалағанда құрылыс қорын толық анықтау, архитектуралық және конструктивтік ерекшіліктерді ескеру, рационалды шешімдер қабылдау және типтік жобалар қорын жасау, әдістемелік материалдар базасын кеңінен пайдалану көзделуі тиіс.
Мұндай қор әрбір елді мекен үшін, аймақ үшін, нақты қала үшін жиналып алдын ала дайындалуы қажет. Қайта жаңғыруды жобалағанда бұл аталған деректер қосымша нақтыланып дәлденеді.
2 тарау
ӨНДІРІСТІК ҒИМАРАТТЫ ҚАЙТА ЖАҢҒЫРУ
0.1. Өндірістік ғимаратты қайта жаңғырудың міндеттері мен мақсаты
Күн өткен сайын өндірістік бұйымдарды пайдалану денгейі өсіп жатқандықтан өндірістік ғимараттарды қайта жаңғыру мәселесі қатар туындап отырады. Өндірістік ғимаратты қайта жаңғыру, зерттеу, сынау міндеттері мен мақсаты, ұзақғұмырлығы мен тозуы, қажеттілігі мен ерекшеліктері мына міндеттерден туындайды :
-өндіріс көлемін ұлғайту керек болғанда;
- материалдық техникалық базаны кеңейткенде;
- еңбеккерлер жағдайын жаңарту;
- эстетикалық және сәндік көрініс беру үшін;
- жаңа өндірістік бұйымдар шығаруда.
Осы қажеттіліктерді тудыратын факторлар тобын былайша беруге болады және ол кезде мыналар көзделеді:
1. Ескі техниканы алмастыру;
2. Қондырғыларды жетілдіру;
3. Өндірісті автоматтандыру;
4. Технологияны өзгерту;
5. Сапаны арттыру;
6. Шикізатты алмастыру мәселелері шешіледі.
Осы негізде ғимарат үшін туындайтын мәселелерді былай топтауға болады:
oo кеңейту;
oo қайта жаңғыру;
oo техникалық жарақтандыру.
Жұмыс жасаушы өндіріс орындарын кеңейтуде туындайтын мәселелерді былай топтауға болады:
oo қосымша және жаңа құрылыс жүргізу ;
oo ұлғайту;
oo филиалдар құру.
Қайта жаңғыруда:
oo ғимарат ішін жаңғыру,
oo өнім сапасын арттыру және түрлерін ұлғайту,
oo ішкі пландық шешімдерді өзгерту мәселелері шешіледі.
Өндірісті техникалық жаңғыруда:
- жаңа техникамен жабдықтау;
- технологияны өзгерту;
- автоматтандыру шешіледі.
0.1. Өндірістік ғимараттардың ұзақғұмырлығы мен тозуы, қайта жаңғыртудың қажеттілігі мен ерекшеліктері
Өндірістік ғимаратты қайта жаңғыру, зерттеу, сынау міндеттері мен мақсаты, ұзақғұмырлығы мен тозуы, қажеттілігі мен ерекшеліктері өндіріс түріне тікелей байланысты. Химия және металлургия өндірісінде ғимараттар тез тозады. Қайта жаңғыру ерекшеліктері өндірісті тоқтату немесе тоқтатпауға байланысты.
Қайта жаңғыру қажеттілігі:
- өнім түрін өзгертуде;
- қондырғыларды алмастыруда туындайды.
Қондырғыларды алмастыру қажеттілігі шамамен:
oo машина жасауда 10-15 жыл,
oo химия өндірісінде 6-8 жыл,
oo электроникада 5 жыл мезгілдерді құрайды.
Ғимараттардың физикалық тозуы 50-100 жыл екенін ескерсек, осы аралықта өндірісте 10-20 рет техникалық өзгеріс болуы мүмкін. Демек сонша рет ғимараттар қайта жаңғырылады.
Жалпы ғимараттарды өндірісте қайта жаңғыру шешімі олардың тозу дәрежесіне тікелей байланысты. Бұл көрсеткіштер өндірістің түріне, соған байланысты құрылыс материалдарын дұрыс таңдай білу және алмастыру шараларымен ұштасады. Мысал үшін, бұл мәселеге байлынысты химиялық цехтар, гальваникалық өндіріс, тазалаушы ғимараттар және т.б. айтуға болады.
ІІ БӨЛІМ
ҒИМАРАТТАР МЕН КОНСТРУКЦИЯЛАРДЫҢ
ТЕХНИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН БАҒАЛАУ
3 тарау
ҒИМАРАТТЫ ҚАЙТА ЖАҢҒЫРУДЫ, ЗЕРТТЕУДІ, СЫНАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ ЖҮРГІЗУ ТӘСІЛДЕРІ
3.1. Зерттеу міндеттері
Ғимаратты қайта жаңғыруды, зерттеуді, сынауды ұйымдастыру және жүргізу тәсілдері арнаулы ұйымдастырылған, қажетті құралдары бар мамандардың дайындығына тікелей байланысты. Аталған жұмыстар ҚНжЕ жәнеде басқа нормативтік құжаттарға сай жүргізіледі.
Зерттеудің міндеттері ғимаратты қайта жаңғырудың ең маңызды бөлігі болғандықтан конструкциялар үшін былай топталады :
-нақты беріктікті табу
-эксплуатациялық жарамдылықты анықтау,
-күшейту мүмкіндіктері мен әдістерін ұсыну,
-жобалық шешімдерді беру.
Зерттеуде конструкциялар шектік жағдайдың екі тобымен есептелуі тиіс.
Бұл ретте:
oo нормативтік және есептік жүктер зерттеу нәтижесі бойынша анықталады,
oo материалдың нориативтік және есептік көрсеткіштері зерттеумен анықталады.
Бұл көрсеткіштер:
oo инструменталды зерттеумен (құралдар тізімін қара);
oo өлшеу нәтижелерімен,
oo бейне және фото көріністерімен,
oo сызбалармен нақтыланады.
Құралдар тізімі мен аттары, маркалары, тағайындары, көрініс сызбалары және қолдану аймағы арнаулы кестелер мен фото суреттерден жазылып алынуға тиіс немесе олардың техникалық құжаттарымен беріледі.
Зерттеудің негізгі этаптарын орындап болған соң ғимараттың негізгі конструкцияларының жалпы жағдайы бағаланады. Инструменталды зарттеу нәтижелері сұрыпталып, түйіндемелермен тұжырымдалып, тапсырыс берушіге тапсырылады. Зерттеу нәтижелері онымен қатар жүргізілетін көтергіш кострукциялардың есептеулерімен салыстырылады. Қорытындысында тұжырымдамалар жасалып зерттелуші ғимараттың техникалық жағдайы бағаланады және пайдалану мүмкіндігі анықталады.
3.2. Ғимарат пен конструкциялардың жағдайын зерттеу тәсілдері
Ғимараттар мен конструкциялардың жағдайын зерттеуді осы бағытта арнайы дайындалған және қажетті приборлар мен құрал саймандармен қамтасыз етілген жоғары квалификациялы инженер - техниктермен жасақталған арнаулы топтар жүргізеді. Мұндай топтар зерттеу және жобалау институттары мен конструкторлық бюро, жоғарғы оқу орындары ғалымдары өкілдерінен құралады.
Зерттеу жұмыстарын жүргізгенде мамандар зерттеу мезгіліне сай қолданыста жүрген мемлекеттік стандарттар, нормалар және ережелерді негізге алады.
Зерттеу жұмыстарын жүргізуге негіз болып мемлекеттік тапсырыс, меншік иесінің өтініші, ғимаратты пайдалану мерзімі, ғимараттың аймақтық Бас жоспарына сәйкестігі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz