Фармакогенетика

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Фармакогенетика

Фармакогенетика - адам ағзасынын дәрі-дәрмек әсерлеріне қарсы тұқым қуалайтын реакцияларын зерттейді. Адамдардың кез келген фармакогенетикалық реакциялары адам популяциясында қазіргі кезде қолданылатын фармакологиялық заттарды қолданғанға дейін эволюция процесінде қалыптасқан кең көлемді генетикалык полиморфизмі негізінде дамиды.

Қолданылатын дәрі-дәрмектердің тиімділігі мен қосымша әсерлері әр түрлі топтарда және ағзаларда түрліше болатындығы дәрігерлік практикадан белгілі. Ағзаға дәрі-дәрмектің стандартты дозасын енгізгеннен кейін оның кандағы концентрациясы бір адамдарда оптимумнан (тиімді доза) төмен болса, яғни әсер етпесе, екінші біреулерде улау деңгейіне дейін жетеді.

Дәрі-дәрмектің ағзадағы тағдыры оның немесе оның сіңірілу, таралу (мүшелерге, ұлпаларға, жасушаларға, органеллаларға), рецепторлармен өзара әрекеттесу, метаболизм және ағзадан шығарылу кұбылыстарына байланысты. Осы фармакокинетикалық құбылыстардың әрбір кезендері генетикалық тұрғыдан бақылауда болатыны, яғни, арнайы (спецификалық) және арнайы емес (спецификалық емес) ферментгердің қатынасуымен жүретіні сөзсіз. Адам популяцияларында кең көлемді балансты полиморфизм болатынын ескерсек әрбір дәрі-дәрмектің фармакокинетикалық кезендердегі тағдыры полиморфты ферменттер немесе ақуыз жүйесімен байланысты екені өзінен-өзі түсінікті.

Ағзаның тұқым қуалайтын реакцияларының ерекшеліктері фармакокинетикалық құбылыстың барлык кұрамдык бөлімдерінде (сорылу, мүшелерде және ұлпаларда таралу, рецепторлар-мен әрекеттесу, метаболизм, шығарылу) сипатталған.

Қазіргі кезде дәрі-дәрмек қабылдағаннан кейін туындайтын патологиялық реакциялардың көптеген мутациялары табылған. Олардың тұқым қуалау типтері және алғашқы биохимиялық бұзылыстары зерттелінген.

Дәрі-дәрмектерге қарсы ағзаның тұқым қуалаушылық арқылы дамитын патологиялық реакциялары

Генетикалық белгі (ваиант)

Белгіні тудырушы дәрі-дәрмек

Патологиялық реакция

Генетикалық белгі (ваиант): Г-6 ФД жетіспеушілігі (полиморфты жүйе)

Белгіні тудырушы дәрі-дәрмек: Примахин, сульфанил амидты препараттар (40 жуық)

Патологиялық реакция: Эритроциттердің гемолизі (еруі)

Генетикалық белгі (ваиант): Баяу ацетилдену (ацетилтрансфераза генінің полиморфизмі

Белгіні тудырушы дәрі-дәрмек: Изониазид, гидраницин, сульфадемизин, диафенилсульфон

Патологиялық реакция: Әрбір дәрі-дәрмекке тән әсерлер (эффекттер)

Генетикалық белгі (ваиант): Дитиминге сезімталдық (бұзылған холинэстераза)

Белгіні тудырушы дәрі-дәрмек: Дитимин

Патологиялық реакция: Тыныс алудың ұзақ уақыт тоқталуы

Генетикалық белгі (ваиант): жетіспеушілігі

Белгіні тудырушы дәрі-дәрмек: Дифенилсульфон, осингалин, примахин

Патологиялық реакция: Цианоз (көгеру)

Генетикалық белгі (ваиант): Глюкортикоидто қабылдағаннан кейін қан қысымының жоғарылауы (көтерілуі)

Белгіні тудырушы дәрі-дәрмек: Көзге тамызатын глюкокортикидтер

Патологиялық реакция: Көзішілік қан қысымының жоғарылауы (көтерілуі

Генетикалық белгі (ваиант): Кейбір тұрақсыз гемоглобиндер

Белгіні тудырушы дәрі-дәрмек: Тотықтырушылар

Патологиялық реакция: Эритроциттердің гемолизі (еруі)

Генетикалық белгі (ваиант): Гипертермия ісігі

Белгіні тудырушы дәрі-дәрмек: Жалпы нестездеуші заттар

Патологиялық реакция: Гипертермия

Генетикалық белгі (ваиант): Феноцетинмен индукцияланғана метгемоглобинемия

Белгіні тудырушы дәрі-дәрмек: Фенацетин

Патологиялық реакция: Цианоз (көтеру)

Генетикалық белгі (ваиант): Дифениннің жеткіліксіз гидроксилденуі

Белгіні тудырушы дәрі-дәрмек: Дифенин

Патологиялық реакция: Атаксия, нистагим

Генетикалық белгі (ваиант): Спартеиннің аномальды дегидрогенациялануы

Белгіні тудырушы дәрі-дәрмек: Спартеин

Патологиялық реакция: Жүрек аритмиясын емдегенде байқалаын зілді әсерлер (эффекттер)

Мына төмендеп 1 -кестеде түрлі дәрілік препараттарға тұқым қуалаушылықка байланысты көрінетін патологиялык реакциялар сипатталған (Н. П. Бочковтың мәліметі бойынша)

№: №

Генетикалық белгі: Генетикалық белгі

Аскындыратым дәрілер: Аскындыратым дәрілер

Патологиялык реакциялар: Патологиялык реакциялар

№: 1.

Генетикалық белгі:

Глюкоза-6-фосфат

Дегидрогеназаның жеткіліксіздігі

Аскындыратым дәрілер: Примахин. сульфанидамидтік препараттар

Патологиялык реакциялар: Эритроциттердің гемолизі

№: 2

Генетикалық белгі: Баяу активсіздендіру, ацетилдендіру (ацетидтрансферазаның полиморфизм)

Аскындыратым дәрілер: Изониазид сулфалимезин, Гидраницин

Патологиялык реакциялар: Бұлардың әркайсысына тән қосымша эффект

№: 3

Генетикалық белгі:

Дитилинге сезімталдық

(аномальдық псевдохолинэстсраза)

Аскындыратым дәрілер: Дитилин

Патологиялык реакциялар: Ұзақ уақыт тыныс алудың тоқтауы.

№: 4

Генетикалық белгі: Глюкокортикостероидты қабылдаудан соң көзішік қысымның жоғарылау (глаукома)

Аскындыратым дәрілер: көзге тамызу

Патологиялык реакциялар: Көзішілік қысымның жоғарылауы

Генетикалық материалдың мутациялық өзгерістеріне байланысты пайда болған тұқым қуаплайтын аурулар кезінде адамдардың дәрі-дәрмектерге жеке-дара сезімталдығы түрліше болады. Ендеше фармакологиялық эффектіліктің көріну сипатына қарай тұқым қуапайтын аурулар 4 топқа бөлінеді (Н. П. Скакун бойынша, 1981) .

1) Бірінші топтың тұқым қуалайтын аурулары кезінде дәрілік препараттардың әсері бірден жоғары дәрежеде көрінеді. Мысалы, хирургияда бұлшық ет релаксациясы үшін қолданылатын дитилин препараты қалыпты жағдайда аз уақытқа ғана тыныс алуды тоқтатады, өйткені ол қан сарысуындағы псевдоходинэстераза ферментінің әсерінен тез арада ыдырап кетеді. Егер псевдохолинэстераза ферментіне жауапты ген мутацияга ұщыраған болса фермент аномальды күйде синтезделіп, ағзаға енгізілген дитилиннің ыдырауы баяулап, тыныс алу 1 сағат не одан да ұзак уақытқа тоқтауы мүмкін. Бұл кезде ауру адамды жасанды жолмен тыныс алдыру арқылы ғана өмірін сақтап қалуға болады. Дитилинге сезімталдық аутосомалық-рецессивті тұқым қуалайтын белгі және псевдохолинэстераза жеткіліксіздігі бірқатар адам популяцияларында 1/3000 жиілікте кездеседі.

Көзге глюкокортикостероид ертіндісін тамызу кейбір адамдарда көзішілік қан қысымын өте жоғарылатса (глаукома), басқаларында қысым азғана көтеріледі, ал үшінші біреулерінде тіпті ешқандай өзгеріс байқалмайды.

2) Дәрілік препараттардың әсері төмендейді немесе тіпті байқалмайтын жағдайды туғызатын тұқым қуалайтын аурулар. Бұл топқа ферменттік кемістіктер жатады. Мұндай кемістіктер ағзаның түрлі дәрі-дәрмектерге толеранттылығын (тұрақтылығын) қамтамасыз етеді. Мысалы акаталаземия мен ауру адамдардың (Такагара ауруы) канында каталаза ферменті болмайды. Осындай ауру адамның аузы мен кеңсірігінің кілегейлі қабықшасындағы жарақатты сутегінің асқын тотығымен (Н ₂ О ₂ ) өңдеу ешқандай нәтиже көрсетпейді. Акаталаземиямен ауру адамдар метил спиртінің есеріне тұрақты келеді, өйткені оларда метил спиртін токсиндік формальдегидке дейін ыдырататын каталаза ферменті жоқ. Сол сияқты Гирке ауруы кезінде адреналиннің, глюкагон мен галактозаның гипергликемиялық эффекті азаяды немесе тіпті байқалмайды. Хартнуп ауруында никотин қышқылына тұрақтылық көрінеді. Осы аталған тұқым қуалайтын аурулар кезінде түрлі дәрі дәрмектерге тұрақтылықтың болу механизмі толық шешілмеген, бірақ олардың көпшілігі аутосо-малық-рецессивті тип бойынша тұқым қуалайтыны белгілі.

2) Каталаза. Апофермент пен коферменттен тұратын екі компоненті фермент. Коферменті 4 гем, құрамындағы темір үш валентті, ол сутегінің асқын тотығын суға және молекулалық оттегіне ыдыратады.

каталаза

2Н ₂ О ₂ →2Н ₂ О + О ₂

Каталазаның биологиялық маңызы

Каталаза біріншіден, жануарлар организмінде көп мөлшерде кездеседі, екіншіден, әсер ету куаты өте жоғары, сондықтан ол сутегінің асқын тотығын тез ыдыратып, оның организмге (клеткаға) тигізетін зиянды әсерінен қорғайды. Әсіресе эритроцит сияқты оттегімен тікелей ұшырасып отыратын клеткаларда каталазаның маңызы тіпті де зор болмақ.

Сутегінің асқын тотығы көбінесе амин қышқылдарының оксидазалары мен глюкозоксидазалар катализдейтін реакцияларда түзіледі. Бұлардың барлығы флавинферменттерге жатады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.