ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ТАҒЫЛЫМЫН ҚАЗҚРГҚ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 43 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ТАҒЫЛЫМЫН ҚАЗҚРГҚ
МЕКТЕПТЕРДЕГI ЭСТЕТИКАЛЫҚ ТӘРБИЕСIНДЕ ПАЙДАЛАНУ - ӘДIСТЕМЕЛIК ШАРТЫ

КIРIСПЕ

Қазақ ағартушылары - Шоқан Уәлихановтың, Ыбырай Алтынсариннiң, Абай Құнанбаевтың эстетикалық тәрбие саласында арнайы еңбектер жазып ғалдырмағаны белгiлi. Алайда, олар өздерiнiң саяси - қоғамдық, ғылыми жөне әдеби еңбектерiнде қазақ халқының эстетикалық мәдениетiнiң, өнерiнiң даму барысын аса кәңiл бөлдi. Халық шығармашылығын жинап зерттеу арқылы қазақтардың эстетикалық талғам деңгейiн болмысға деген эстетикалық көзқарасын көрсете бiлдi, эстетикалық тәрбиеге байланысты көптеген ғұнды пiкiрлер айтты.
Қазақ ағартушыларының эстетикалық көзқарастары мен орнықты пiкiрлерi халықтың дүниетанымдық көзқарастарымен тықыз байланыстылығы сол өздерi әмiр сңрген дәуiрдегi тарихи жағдайлардан туындап отыр. Ол - заңды құбылыс. Бұл жердегi басты мәселе ағартушылардың эстетикалық тәрбиенi жан - жақты, жүйелi талдап зерттеуiнде емес, керiсiнше, мңмкiндiгiнше сол проблемалар жайлы сөз ғозғап, өз көзқарастары мен пiкiрлерiн айтып тұжырымдауында жатыр.
Қазақтың ұлы ғұлама ғалымы Шоқан Уәлиханов өзiнiң аз ғұмырында көптеген баға жетпес ғұнды еңбектер ғалдырды.
Оның ағартушы ретiнде айтқан ой - пiкiрлерi, кейбiр ескертпелерi мен болжамдары қазақ халық шығармашылығына байланысты. Мысалы, халықтың поэтикалық өнерiнiң адамгершiлiк тәрбиесiне ықпал туралы пiкiрiн әлең, мағал - мiтелдер, эпостар жинағынан кездестiрсек, өнердiң эстетикалық тәрбиедегi рөлi жайлы пiкiрiн ән - күйлер мен архитертуралық құрылыстар суреттемелерiнен көремiз. Шоқанның өз дүниетанымдық, адамгершiлiк, эстетикалық көзқарасының қалыптасуына осы халықтың бай мұрасының әсерi ғандай болғанына тоғтала кеткен жөн. өйткенi, халық тәрбиесiнiң ықпалында болмай, оның ғайнар бұлағынан сусындамай, таза сана - сезiммен түсiнiп ғабылдамай, жүйелi, терең бiлiмi болмай, ол жөнiнде ғұнды пiкiр айту да мңмкiн емес.
Шоқанның халық шығармашылығына деген сүйiспеншiлiгiнiң қалыптасуына, көркемдiк талғамының жетiлуiне, ой - әрiсiнiң, рухани әлемiнiң кеңи түсуiне бiрнеше факторлар әсер еттi (өскен ортасы: табиғат, туыс, жолдас, өнер адамдары, отбасы, әке - шешесi, әжесi, орыс достары т.б.).
Шоқанның балалық шағы Кәкше әнiрiнде - Оғжетпес, құсмұрын, Сырымбетте өттi. Бұл әңiр баршаға өзiнiң тарихи аңыздарымен, ғажайып сұлу табиғаттымен, атағты майталман суырып салма ағын, әншi - күйшiлермен белгiлi. Бұлар Шоқанның рухани жетiлуiне, көркемдiк талғамының қалыптасуына тiкелей әсерi болғаны кңмәнсiз.
Бала жасынан әжесi Айғанымнан ертегi, аңыз - әңгiмелердi, тарихи оғиғалар мен XVIII ғ. жоңқар көтерiлiсiне ғатысған батырлар туралы естелiктердi естiп әсуiлiгiн арттырды, халық мұрасын бағалап, сүйе бiлуге үйреттi. Оның ой - әрiсiнiң кеңебiне көркемдiк талғамының жетiлуiне орағ ауыз, от тiлдi ағын - жыршылар (Жұмағұл, Жанағ, Арыстанбай, Орынбай, Шәже, Нұрымбай), бал таңдай әншiлер, саусағынан өнер тамған күйшiлерден естiген қазақ халқының тарихи шындықын бейнелетiн әндер мен лирикалық әуендерi, эпикалық жырлары мен толғаулары, тарихи күйлерi де өте зор әсер еттi.
“Ата көрген оқ жонар” дегендей, Шоқанның көркемдiк танымының қалыптасуына әкесi Шыңғыстың ықпалы айрықша болды. Шыңғыс - қырғыз - қайсақтардың салт - дәстүрiн, тұрмыс - тiршiлiгiн, мiдениетiн, өнерiн зерттеген орыс ғалымдарымен, жазушыларымен байланыста болды оларға қажеттi материалдар жинауға кәмкетестi. Мәселен, орыс георграфия қоғамы Кеңесiнiң өтуiмен Шыңғыс Уәлиев 1850 жылы қырғыз - қайсақ ерлер киiм - кешегiнiң үлгiлерiн, Петербургте өткен ориенталистердiң III конгресiне арнап экспонаттар (XVII - XVIII ғасырлардағы қазақтың колөнер саласынан кездесетiн сирек заттар (барлығы 41 зат) жiберген. Оның iшiнде Уәлидiң жеке өз бұйымдары: кңмiстелген ер асыл тастан жасалған бұйымдар, бiлтелi мылтық, кңмiстелген былқары аспалы ғылыш, Шыңғыстың баласы Жағыптың меншiктi бұйымдары (кңмiс жңген, жiбектен кестеленген мауыт заттар т.б.), мағы жасаған ғолөнер нұсғалары да болды. Зерттеушiлердiң өтiнiшi бойынша халықтың ауызекi шығармашылығы нұсғаларын жинауға атсалысған. Мұның бәрiн жүзеге асыруда бала Шоқанның кәмегi де аз болмады. Мысалы, Шыңғыс полковник М.В. Ладыженскийдiң қазақ халқының әлең - жырларын, аңыз - ертегiлерiн, бұрынғыдан ғалған сөздерiн хиссаларын, хиғаятттарын, мағал - мөтелдерiн жазып жiбергейсiз деген өтiнiшiн орындау мақсатымен әйгiлi ағын - жыршыларды талай рет үйiне шағырып, халықтың әлең - жырлары мен аңыздарын бала Шоқанға жаздырып алып, Омбыға жiберiп отырған. Осындай үлағатты iске Шоқанның бала кезден араласуы өз халқының мәдениетiн, әдебиетiн, өнерiн ерте танып бкiлуiне себепкер болды, халық байлығын көзiнiң қарашығындай сағтауға үйреттi, естiгенiн ғағаз бетiне түсiре бiлу дағдысын қалыптастырды, халықтың әмiрiн терең, тиянағты зерттеуге итермеледi.
Ш. Уәлiхановтың орыс мәдениетi мен ғылымының атағты ғайраткерлерiмен достықы жөне олармен жақын араласуы оның ағартушылық қызметi мен қоғамдық, эстетикалық көзқарасына дұрыс бағыт бердi. Ол шығыстану ғалымдары Г.н. Потанинмен, И. Березинмен, А.В. Василтевпен, А.Н. Бекетовпен т.б. достық қарым - ғатынаста болды. Оның ғылыми жұмысына П.П. Семенов Тянь - Шанский зор ығылас көрсеттi. Шоқан Уәлихановпен көп жылдар бойы орыс жазушысы Ф.М. Достаевскийдiң де дос болғаны баршаға белгiлi. Оған куә - екi халықтың ұлы ғалымдарының бiр - бiрiне жазған хаттары.
Жоқарыда айтылғандардың барлығы Шоқан Уәлихановтың дүниетанымдық, эстетикалық көзқарасының қалыптасуына ықпал еткенiн, оның ауызекi шығармашылықтың тәрбиелiк мәнiн кезiнде дұрыс түсiнгенiн, оған тәрбие құралы ретiнде қарағаннын көрсетедi. Оның “Егер Гомердiң поэтикалық аңыздаулары, Геродоттың естiп алып, жазып ғалдырған аңыздары азды - көптi тарихилық мәнге ие десек, егер әрбiр шала - пұла, ғисынсыз аңыз - әңғiмелердiң өзiнiң негiзiнде оғиға мен шындық жатады, десек, қазақтардың ұнамды жөне жүйдерi аңыздауларында тарихи мән болуы шңбәсiз” - деген пiкiрдiң өзi - ағ халықтың ауызекi шығармашылығының ғандай жағдайда болмасын таныла, бiлетiнiне кәмiл сенгендiгiн байғатады.
Шоқан Уәлихановтың бұл пiкiрi оның зерттеу жұмыстарының ұзына бойына арғау болып отырады. Шоқанның зерттеу әрекетiнiң басты мақсаты - ауызекi шығармашылық арқылы халықтың әмiр жайлы ой - арманын, тiлегiн көрсету, ұмытылып бара жатған салт - дәстүрлерге кәңiл аудару, оны халықтық тәрбиенiң құралы, әдiстәсiлi ретiнде пайдаланғанын жөне оның болашағ ұрпағтар тәрбиесiне де қажет екенiн ескерту. “Қалай дегенмен де әмiрдiң, өз қоғамының ұғымдары мен ғатынастарының бейнесi ретiнде қазақтар поэзиясы өте - мөте қызықты жөне кәңiл аударатын көптеген жақтары бар” - деп атап көрсетедi.
Шоқан шығармаларының мазмұндылығы, көркемдiлiгi, өз басының әмiрге деген азаматтық ғұштарлығы, өз дәуiрiнiң әлеуметтiк жағдайын жақсы түсiнiп, жан - жақты талдай бiлетiн, байғампаздықы мен пiкiрлерiнiң жандылығы, нағтылығы, жазған тағырыбы саласынан түсiнiгiнiң молдықы таңдандырады. “Болмасаң да ұқсап бақ” дегендей, оқырмандарын өзiне баурайды, елiктiредi.
Шоқан Уәлиханов ауызекi шығармашылық арқылы халықтың болмысға деген эстетикалық көзқарасын, талғамын, эстетикалық сезiмiн көрсете бiлдi. Ол әсiресе 1856 жылы атағты Жанағ ағыннан естiп, жазып алған “Қозы Кәрпеш - Баян сұлу” эпосының поэтикалық көркемдiк ерекшелiгiн жоқары бағалады. Шоқаның айтуынша бұл тек қазақ халқының арасында ғана тараған жыр емес, көптеген шығыс халқының арасында да кең танымал. Шоқанның Жанағтан жазып алған нұсғасы әлi күнге табыла ғоймағанымен, М.Әуезов бұл жырдың басға нұсғаларға қарағанда тңпнұсғаға жақын екендiгi туралы кәңiлге ғонымды пiкiр айтқан. Эпостың кай нұсғасында болмасын, халықтың өткендегi әдет - құрпы, тұрмыс - салты, адамдардың өзара қарым ғатынастары, ғайырымдылық пен жауыздық, екi жастың бiр - бiрiне деген таза сүйiспеншiлiк жырға ғосылады. Шоқан бұдан басға да эпикалық аңыздарды (“Ер Кәкше”, “Орағ”,“Едiге”) жазып алды. Эпостардағы бiр ерекшелiк - “әлендерi домбыраның, ғобыздың, ым мен дене ғимылдарының сүйемелдеуiмен айтылып, ел арасына тарайды, кейбiр әлеүшi - ағын өз тарапынан сол әлеңге кiрiспе жөне ғорытынды сөз ғосып отырады.” Бұл тыңдаушыларға естiген әлеңдерiн әсерлi тұрғыда ғабылдауына, көркемдiк талғамының жетiлуiне әсер етедi, ұзағ орындалатын әлеңнiң мазмұнын тез меңгеруге, дұрыс түсiнуге әкмектеседi.
Шоқан Уәлиханов сонымен бiрге шебер манасшының орындауында “Манас” дастанын естiп, көпшiлiк (жасы - көрiсi, үлкен - кiшiсi) ғалай эстетикалық лөззат алғанын айтып өтедi. Шебер манасшылардың әңгiмелерi тыңдаушыларын қызықтырғаны сонша, бiрi де аяғына дейiн кетпейдi, тiптi “Манасты” аяғына дейiн тыңдау үшiн тңнiңiз де жетпейдi дейдi. Олай болатын себебi, “Манас” - бiр кезеңге жөне бiр адамның - Манас батырдың тәңiрегiне топтастырылған барша халық ертегiлерiнiң, хиқаялары мен аңыздарының, георграфияы жөне салт - сана, әдет - құрып жөнiндегi түсiнiктерiнiң энциклопедиялық жинағы. “Манас” – бңтiн бiр халықтың шығармасы, соның көп жылдық шығармашылығының жемiсi – дала Илиядасы десе де болғандай.
Шоқан “Манас” эпосының шешушi, өзектi бiр тұсы - “Кәкетай ханның әлiмi жөне оның асын” жазып алды. ... Ғалымның осы бiр, нағ осы бiр үзiктi дәл сезiнiп жазып алуын, одан орыс тiлiне аударып, әсемдiк мәдениеттi ауызша - ағындық дәстүрдiң ең озығ үлгiсi “Манас” эпосын таныстыруын ұлылықтың ғай ғыры деп бағаласағ екен? ” - деп баға бередi Ш. Айтматов.
Бұл Шоқан еңбегiнiң ғай дәуiрде болмасын өзiнiң ғұндылығын жоймайтының, әрғашан халықтың жеткiншектер, тәрбиесiнiң игiлiгi үшiн қызмет ететiн дәлелдейдi.
Жазып алған “Кәкетайдың асы” – бүгiнгi кезде, халықтық педагогикаға аса назар аударылып тұрған уағытта қырғыз, қазақ балаларының адамгершiлiк - эстетикалық тәрбиесiне өзiнiң тарихи шыншылдықымен, мазмұндылығымен (халықтың әлеуметтiк тiршiлiгi, рухани көзқарасы, әлiктi жерлеу, еске түсiру, ас беру, әлген адамның әсиетiн орындау - аруағты сылау т.б.) таптырмайтын үлгi. Оны мына бiр үзiндiден - ағ байғау ғиын емес.
Шоқан ауыз әдебиетi үлгiлерiнiң iшiнде эстетикалық тәрбиенiң таптырмас құралы – ертегiлер жайлы ғұнды пiкiрлер айтады. Ертегiлердiң мазмұнының бай екенiн ескертедi, ондағы батыр, жезтырнағ, алып секiлдi көптеген кейiпкерлердi көрсету арқылы адам баласының жақымды - жақымсыз моральдық ғасиеттерiн (кiшiпейiлдiлiк, әдiлеттiлiк, шыншылдық, iзеттiлiк, инабаттылық, ғайырымдылық - ғайырымсыздық, зұлымдық т.б.) ажырата бiлуге, әдемiлiктi сезiне, ғабылдап - тани бiлуге шағырады. Мағал - мөтелдерi жинағтау арқылы халықтың балалар мен жастар тәрбиесiнiң әлеуметтiк - тарихи тәжiрибесiн әсерлi көрсете бiлдi. “Оңтүстiк Сiбiр губернияларының тарихына аңқармалар”, “XVIII ғасыр батырлары туралы тарихи аңыз - әңгiмелер” деген еңбектерiнде қазақ халқының тарихи аңыз - әңгiмелерiнiң мәнiне тоғталады, тарихта болған батырлардың, белгiлi хандар мен билердiң iсiн, әмiрiн әңгiмелейдi, ғызғылықты деректер келтiредi (Абылай, Бәгенбай, Жантай, сырымбет, Жәнiбек, Байғозы, Оразымбет, Елшiбек, Малайсары, Баян т.б.). Шоқанның бұл аңыз - әңгiмелерi өзiнiң мазмұндылығымен, ғылымилығымен тартымды. Шоқанның мақсаты болашағ ұрпағға халықтың өткендегi әмiрiнiң ағиғатын толығырағ, теренiрек түсiндiруге кәмектесу, көрнектi адамдардың iсрекетiмен таныстыру, мәдени мәнiн ашып көрсету.

ҚАЗАҚТЫҢ ХАЛЫҚТЫҚ ПЕДАГОГИКАСЫН ПАЙДАЛАНУДЫҢ ҰЙЫМДАСТЫРУ– ӘДIСТЕМЕЛIК НЕГIЗДЕРI

Халықтың рухани дамуының қайта әркендеуi 80 - жылдардың аяғында жан – жақты сипат ала бастады. Саяси, мәдени әмiрде, дәстүр - салтта ұлттық нышандар орын алды. Әсiресе, тiлiн, дiнiн ұмыта бастаған жас ұрпағға ұлттық тәлiм - тәрбие берудiң қажеттiлiгi ерекше сезiлдi. Жеткiншектердiң болашағын ойлаған қазақ зиялылары, ұстаздар ғауымы жастарда халықтың ежелден келе жатған үлгi әнегесi бойынша тәрбиелеуге бет бұра бастады. Тәрбиенiң ғайнар көзi - халықтық педагогикаға деген жұртшылықтың ынта - назары күйшейдi. Қазақ ғауымының ана тiлiмiздегi бiлiм ошағтары мен тәрбие орындарына деген сұранысы барған сайын арта түстi.
Осының нөтижесiнде, егер 198889 оқу жылы Алматыда небары үш қазақ мектебi жұмыс iстеп, онда 3012 бала тәрбиелей алса, 1992 жылы ұлттық бiлiм ошағының саны 15 - ке артып, 25 аралас мектепте 15714 қазақ баласы оқыды. Сонымен бiрге басға ұлт балаларының да қазақ мектептерiнде оқып, бiлiм алуларына ғойлады мңмкiндiктер жасалған.
Осы жылы жаңадан қатарға ғосылған 159, 143 - мектептер өз шәкiрттерiн ғабылдаса, 140, 141, 145 мектептер жана жайға ғоныс аударып, үлкен қуанышқа бөлiндi.
Осындай өзгерiстер мен талантарды ескере отырып, әкiметтiн ғаулысы мен Тiл туралы заңының негiзiнде Қазақстан Республикасы Бiлiм министiрлiгiнiң 1989 жылғы 28 - тамыздағы N 617 бұрығына сәйкес құрылған Уағытша ғылыми - зерттеу ұжымы жалпы бiлiм беретiн қазақ орта мектебiнiң тұжырымдамасын жасаған болатын. Ол тұжырымдамада мектептi жаңартудың кәкейкестi бағдарламаларына (оны ұлттық жөне дүниежүзiлiк әркениеттiң диалектикалық бiрлiгiн сағтай отырып дамытуға, демократияландыруға, iзгiлендiруге), сондай - ғ мектептiң ұлттық мәдени жасампаздық қызметiн ғалпына келтiруге негiзделген.
Бұл құжат министрлiктiң 1991 жылғы 14 қарашада болып өткен алғасында қаралып, бекiтiлдi. Тұжырымдаманы жүзеге асыру тез арада ғолға алынды. 1990 жылы Бiлiм министурлiгiн алғашғы “Қазақ мектептерi мен мектепке дейiнгi балалар мекемелерiнде имандылық - эстетикалық тәрбие берудiң кешендi бағдарламасы” жасалды. Бұл бағдарлама ұлттық көркем мәдениет, эстетика, музыка, бейнелеу жөне халықтық әсемдiк ғолданбалы өнер жөнiнде бiлiм берудi өзiнiң мақсаты еткен балабағшадан бастап бiлiм берудiң барлық циклiне арналған. Бағдарлама мектепте, мектепке дейiнгi жөне мектептен тыс мекемелерде имандылық - эстетикалық тәлiм - тәрбие жүйесiн - ұлттық ерекшелiктердi, баланың әсiп - жетiлетiн ортасындағы хал - ахуалды ескере отырып қайта құруға, отбасы мен мектептiң арасындағы ынтымағтастықты нығатуға, баланың бойында имандылық, iзгiлiк, сезiмталдық ғасиеттердi қалыптастыруға, оның болмасы мен бiлiктiлiгiнiң арасынла диалетикалық үйлесiм болуын ғамтамасыз етуге бағытталды.
Мектепке дейiнгi балалар мекемелерiндегi имандылық, iзiгiлiк, эстетикалық тәрбие баланың сезiмталдықын оятып, оның бойында эстетикалық мағлұматтарды қалыптастырып, музыкаға, сурет салуға, сөз сырына ңңiлуге, тағпағ оқуға, ертегi ғабiлетiн дамыта бастауға, айналадағы ортаға, оның әр түрлi құбылыстарына көзқарасын орнығтыруға бағытталды.
Мектептегi имандылық - эстетикалық бағыттағы сабағтар (мөнерлеп сәйлеу жөне шешендiк, әулеттiк тұрмыс, мiнез - ғұлық жөне әдеп, ән - күй, бейнелеу, ғолөнер, қазақ биi,ырғағты гимнастика) оқушының әсемдiк сезiмiн, бейнелi ойлау ғабiлетiн, жалпы адамгершiлiк ғасиеттерiн қалыптастыруды көздейдi.
Бағдарламаның негiзгi мақсаты – оқушыны мөнерлеп сәйлеуге, шешендiкке дағдыландыру, ұлттық әдепке, қазақша, ән салып, би билеуге үйрету, бейнелеу өнерiн, ғолөнердi ғастерлеуге дағдыландыру. Демек, бағдарма оқушының бойынша өнердiң мәнi мен алатын орынын,оны ғабылдау деңгейiн дамыта отырып, туған еленiң халықының ұлттық дәстүрлерiне, мәдениетiне деген патриоттық сезiмiн қалыптастыруға жан - жақты педагогикалық жағдай жасауға кәмектеседi.
Бағдарлама жергiлiктi ерекшелiктер мен мңмкiндiктердi ескере отырып, оқушыны iскерлiкке баулауға, сәндiк - ғолданбалы туындылар жасау ғабiлеттiн дамытуға бүкiл әлемдiк мәдениетпен, бейнелеу өнерi ұлыстарды өнерiмен, таныстыру арқылы оның жалпы бiлiмiн, ой әрiсiн, эстетикалық көзқарасын, талғамын тереңдет түсуге ықпалын тигiзедi.
Бағдарламада оқу жоспарының сабағ кестесi берiлген. Имандылық - эстетикалық тәрбиенi жетiлдiруге байланысты қызықты - қызықты ұсыныстар мен жаңа бағыттар көрсетiлген перспективалық мiндеттер ғойылған.
Оғушының бос уағытын дұрыс пайдалану жағдайда ескерiлген. Бұл салада бағдармала мектептен тыс мекемелерде мынадай үйiрмелердi ұйымдастыруды ұсынады: қазақша би, халық әуендер, жыршылык, терме айтыс өнерi, халық аспаптар оркестрi (ансамбль), әуесғой студиялар, халық ойындары эстетикалық дүниежүзiлiк мәдениет клубы. Қазақстанның эстетикалық жөне көркемдiк мәдениет клубы, кәне жөне ғазiргi сәулет өнерi клубы, әлеуметтiк жөне халықтық дәстүр клубы, тұрмыс құру жөне жыныстық тәрбие клубы.
Бағдарламада сондай - ақ қазақ халқының ғасырлап бойы қалыптасқан отбасы тәрбиесi дәстүрлерiне де кәңiл бөлiнген.
Осы аталған халықтық педагогика принциптерi негiзiнде жаңа оқу бағдарламалары мен оқулықтар жасау жөнiнде эксперименттiк зертеу жұмыстарын жңргiзу үшiн уағытша ғылыми - зерртеу ұжымдары құрылды. Айналасы бiр - екi жылдын арасында бұл мәселе өзiнiң шешiмiн таба бастады 1990 - 1991 жылдары балабағшадағы балалар үшiн қазақтың ғолданбалы өнерi (авторлары Б. Байжiгiтов, Г. Старченко), музыка (Д.Е. Ерғалиева басқарған топ), бейнелеу өнерiн (Левченко Т. Дамытуға байланысты бағдарламалар, әдiстемелiк оқу құралдары жарығ көрдi.
Кешендi бағдарламадағы негiзгi бағыттар бойынша мектеп оқушыларына арналып бiрнеше баламалы бағдарламалар жасалды.
Бұл жерде бейнелеу жөне сәндiк - ғолданбалы өнерi пәнi саласынан Ұ. Ибрагимовтың (1 - 4 сынып), Қамаков, Әмiрғазин, Балкеновтың (1 - 7 сынып) еңбектерiн атауға болады, олар өзiндiк ерекшелiгiмен көзге түседi.
Мысалы, Қамағовтың бағдарламасының бұрынғы бағдарламаларға қарағанда ерекшелiгi - оқу, тәрбие жұмыстарында халықтық педагогика үлгiлерiн кеңiнен пайдалану көзделедi. Бағдарламанын мазмұны мынадай негiзгi оқу - тәрбиелiк мiндеттердi орындауға бағыталған.
1. Практикалық көркем бейнелеу iс - әрекеттерi барысында:
оқуышлардың көркемдiк бiлiм негiздерiн игеруi жөне олардың бейнелi ойлау ғабiлеттiлiктерiн дамыту;
балалардың көркемдiк образдар жасау жөне шығармашылық iс - әрекеттерiнде әдеби шығармалардан, фольклордан әсерлi сюжеттердi немесе тарихи оғиғаларды көрсете, ұлттық музыканы естiрте отырып, туған жер тарихымен, халық әмiрiмен, тұрмыс салтымен,мәдени - дәстүрлерiмен байланысты тағырыптарды мейiлiнше оңтайлы пайдалану.
2. өнердi эстетикалық мәнде ғабылдау саласында:
оқушылардың өнердi эстетикалық ғабылдауын жүйелi қалыптастыру, шығарма мазмұнын талдай жөне бағалай бiлу дағдыларын дамыту;
шындық объектiлерi мен өнер туындыларының мазмұнын салыстырмалы талдай бiлуге баулу;
оқушылардың туған халықтың өнердегi көркемдiк дәстүрлерiн танып - бiлуiне ықпал ету;
Қазақстанның бейнелеу жөне сәндiк - ғолданбалы өнерлерiнiң түрлерi мен ерекшелiктерiн, тарихи ғұндылығын, оның қазақ халқының әмiрiндегi мәнi мен мазмұны туралы бiлiм деңгейiн дамытуды ғамтамасыз етi.
Автордың айтуынша, бейнелеу жөне сәндiк - ғолданбалы
өнердiң барлық ғыр - сырын оқушылардың эстетикалық мәнде тануы мен көркемдiк бейнелеу жұмыстарының өзара бiрлестiгiнен, көркемдiк бiлiм негiздерiнiң сапалылығын, эстетикалық тәрбиесiң сапалылығын, оқушылардың рухани дамуына әсерлi ықпал ететiн принциптердiң бiрiн көруге болады.
Осы жылдары халықтық педагогика негiзiнде жасалған
“Елiм - ай” атты 1 - сыныпға арналған ән - күй пәнiнiң бағдарламасы да дүниеге келдi. Оның авторлары Қазақстың Абай атындағы Мемелекеттiк педагогикалық университеттiнiң оқушылары (М. Балтабаев, С. Ұзағбаева, Т. Қышғашбаев, М. Быковских, Б. Әлмұхамбетов, К.Г. Жолымбетова).
Бұл бағдарламаның ерекшiлiгi - халқымыздың ғанына сiңiп, бойына дарыған өнер түрлерi: ән, күй, ою - әрнектер, би ғимылдары, ұлттық ойн түрлерi, ауыз әдебиетi үлгiлерi (мағал - мөтелдер, жаңылтпаштар, ертегiлер, жұмбағтар, аңыз - әңгiмелер т.б.) жөне домбырада ойнау машығтары берiлген. Тоғсан тағырыптарының аттары да: 1 тоғсан – “Сарыарға”, 2 тоғсан - “Ағғу”, 3 тоғсан – “Тұлпар”, 4 тоғсан – “Достық”, ұлттық ерекшелiктерден туындайды.
Бағдарлама мектеп мұғалiмдерiнен жан - жақты iзденiстi талап етедi. Оның ғиыншылығы да, қызықтықы да мiне осында.
199293 оқу жылында бағдарлама Республиканың 46 қазақ мектебiнде эскперименттiк тұрғыда жүзеге асырылды. өзiндiк ерекшелiгiмен, жаңа бағытымен көпшiлiк мұғалiмдердiң кәңiлiнен шығуда.
Осы жылдар Қазақтың ғыздар педагогика институтының кафедра меңгерушiсi, доцент Р. Жәрдемалиеваның басқаруымен музыкалық тәрбие беру тұжырымдамалары дайындалып, талқыланды. Бiрiншi рет өнер мектебi туралы ереже жасалды. 1991 жылдан музыка мектептерiнiң барлығы жаңа оқу жоспарларымен жұмыс iстеуге кәштi. Кәбiнде қазақ халық аспаптары жас әншi, жас күйшi бөлiмдерi ашылды.
Шоқан Уәлиханов ауызекi шығармашылық арқылы халықтың болмысға деген эстетикалық көзқарасын, талғамын, эстетикалық сезiмiн көрсете бiлдi. Ол әсiресе 1856 жылы атағты Жанағ ағыннан естiп, жазып алған “Қозы Кәрпеш - Баян сұлу” эпосының поэтикалық көркемдiк ерекшелiгiн жоқары бағалады. Шоқаның айтуынша бұл тек қазақ халқының арасында ғана тараған жыр емес, көптеген шығыс халқының арасында да кең танымал. Шоқанның Жанағтан жазып алған нұсғасы әлi күнге табыла ғоймағанымен, М.Әуезов бұл жырдың басға нұсғаларға қарағанда тңпнұсғаға жақын екендiгi туралы кәңiлге ғонымды пiкiр айтқан. Эпостың кай нұсғасында болмасын, халықтың өткендегi әдет - құрпы, тұрмыс - салты, адамдардың өзара қарым ғатынастары, ғайырымдылық пен жауыздық, екi жастың бiр - бiрiне деген таза сүйiспеншiлiк жырға ғосылады. Шоқан бұдан басға да эпикалық аңыздарды (“Ер Кәкше”, “Орағ”,“Едiге”) жазып алды. Эпостардағы бiр ерекшелiк - “әлендерi домбыраның, ғобыздың, ым мен дене ғимылдарының сүйемелдеуiмен айтылып, ел арасына тарайды, кейбiр әлеүшi - ағын өз тарапынан сол әлеңге кiрiспе жөне ғорытынды сөз ғосып отырады.” Бұл тыңдаушыларға естiген әлеңдерiн әсерлi тұрғыда ғабылдауына, көркемдiк талғамының жетiлуiне әсер етедi, ұзағ орындалатын әлеңнiң мазмұнын тез меңгеруге, дұрыс түсiнуге әкмектеседi.
Шоқан Уәлиханов сонымен бiрге шебер манасшының орындауында “Манас” дастанын естiп, көпшiлiк (жасы - көрiсi, үлкен - кiшiсi) ғалай эстетикалық лөззат алғанын айтып өтедi. Шебер манасшылардың әңгiмелерi тыңдаушыларын қызықтырғаны сонша, бiрi де аяғына дейiн кетпейдi, тiптi “Манасты” аяғына дейiн тыңдау үшiн тңнiңiз де жетпейдi дейдi. Олай болатын себебi, “Манас” - бiр кезеңге жөне бiр адамның - Манас батырдың тәңiрегiне топтастырылған барша халық ертегiлерiнiң, хиқаялары мен аңыздарының, георграфияы жөне салт - сана, әдет - құрып жөнiндегi түсiнiктерiнiң энциклопедиялық жинағы. “Манас” – бңтiн бiр халықтың шығармасы, соның көп жылдық шығармашылығының жемiсi – дала Илиядасы десе де болғандай.
Шоқан “Манас” эпосының шешушi, өзектi бiр тұсы - “Кәкетай ханның әлiмi жөне оның асын” жазып алды. ... Ғалымның осы бiр, нағ осы бiр үзiктi дәл сезiнiп жазып алуын, одан орыс тiлiне аударып, әсемдiк мәдениеттi ауызша - ағындық дәстүрдiң ең озығ үлгiсi “Манас” эпосын таныстыруын ұлылықтың ғай ғыры деп бағаласағ екен? ” - деп баға бередi Ш. Айтматов.
Бұл Шоқан еңбегiнiң ғай дәуiрде болмасын өзiнiң ғұндылығын жоймайтының, әрғашан халықтың жеткiншектер, тәрбиесiнiң игiлiгi үшiн қызмет ететiн дәлелдейдi.
Жазып алған “Кәкетайдың асы” – бүгiнгi кезде, халықтық педагогикаға аса назар аударылып тұрған уағытта қырғыз, қазақ балаларының адамгершiлiк - эстетикалық тәрбиесiне өзiнiң тарихи шыншылдықымен, мазмұндылығымен (халықтың әлеуметтiк тiршiлiгi, рухани көзқарасы, әлiктi жерлеу, еске түсiру, ас беру, әлген адамның әсиетiн орындау - аруағты сылау т.б.) таптырмайтын үлгi. Оны мына бiр үзiндiден - ағ байғау ғиын емес.
Шоқан ауыз әдебиетi үлгiлерiнiң iшiнде эстетикалық тәрбиенiң таптырмас құралы – ертегiлер жайлы ғұнды пiкiрлер айтады. Ертегiлердiң мазмұнының бай екенiн ескертедi, ондағы батыр, жезтырнағ, алып секiлдi көптеген кейiпкерлердi көрсету арқылы адам баласының жақымды - жақымсыз моральдық ғасиеттерiн (кiшiпейiлдiлiк, әдiлеттiлiк, шыншылдық, iзеттiлiк, инабаттылық, ғайырымдылық - ғайырымсыздық, зұлымдық т.б.) ажырата бiлуге, әдемiлiктi сезiне, ғабылдап - тани бiлуге шағырады. Мағал - мөтелдерi жинағтау арқылы халықтың балалар мен жастар тәрбиесiнiң әлеуметтiк - тарихи тәжiрибесiн әсерлi көрсете бiлдi. “Оңтүстiк Сiбiр губернияларының тарихына аңқармалар”, “XVIII ғасыр батырлары туралы тарихи аңыз - әңгiмелер” деген еңбектерiнде қазақ халқының тарихи аңыз - әңгiмелерiнiң мәнiне тоғталады, тарихта болған батырлардың, белгiлi хандар мен билердiң iсiн, әмiрiн әңгiмелейдi, ғызғылықты деректер келтiредi (Абылай, Бәгенбай, Жантай, сырымбет, Жәнiбек, Байғозы, Оразымбет, Елшiбек, Малайсары, Баян т.б.). Шоқанның бұл аңыз - әңгiмелерi өзiнiң мазмұндылығымен, ғылымилығымен тартымды. Шоқанның мақсаты болашағ ұрпағға халықтың өткендегi әмiрiнiң ағиғатын толығырағ, теренiрек түсiндiруге кәмектесу, көрнектi адамдардың iсрекетiмен таныстыру, мәдени мәнiн ашып көрсету.
Кешендi бағдарламада мектептен тыс мекемелердегi имандылық - эстетикалық тәлiм - тәрбиеге байланысты ғойылған мiндеттердiң бiразы шешiмiн тапты десе болады. Атап айтсағ, Қызылорда облысында құрылған жас термешiлер мектептерiнiң iс - тәжiрибелерi жинағталып басылым көрдi. Министрлiк тарапынан жас музыканттар байғауы, жас суретшiлер көрмелерi, Қазақ теледидарымен бiрлесiн “Әншi балапан”, республикалық музыка қоғамымен бiрлесiп “Iзбасарлар” концертiн ұйымдастыру жақсы әдетке айналды.
Бңгiнгi күнде бiздер жасаған (С. Ұзағбаева, Ұ. Асанова) “айтыс” класының эксперименттiк бағдарламасын Талдықорған, Шығыс Қазақстан, Қызылорда облыстарының қазақ мектептерi негiзге аалып жұр. Бұл туралы осы тараудың үшiншi бөлiмiнде баяндалады.
Облыстарда оқушылар арасында “Сиғырлы ғазан”, “Жiгiт сұлтаны”, “Қыз сыны” атты жарыстардың өткiзiлуi ұлтымыздың ұмытылып бара жатған әдет - құрпы мен салт - дәстүрiн жандандыруға ықпалын тигiзуде.
Сонымен Бiлiм министрлiгiнiн кешендi бағдарламасына жасалған талдау бағдарламада көптеген мәселелердiң дұрыс шешiм тапғанын көрсетiп бердi. Аз мерзiмiнiң iшiнде осындай жетiстiкке жету үлкен жұмыстың нөтижесi екенi белгiлi.
Осы жылдары қазақ мектемтерiнiң ғоңiлiнен шығған бiр жай: профессор, педагогика ғылымдарының докторы Қ.Б. Жарығбаев пен педагогтика ғылымдарының кандидаты С. Қалиевтiң Х - ХI сыныптарында факультативтiк сабағтар есебiнен өтiлетiн (аптасыга 2 сағат арналып жасалған) “Қазақтың тәлiм - тәрбие тарихы” курсының бағдарлама жобасын республика мұғалiмдерiнiң талқысына ұсынды.
Бағдарламаның мақсаты – VI ғасырдағы Орхон - Енисей жазуынан, қазақтың халықтық педагогикасынан (салт - сана, әдет - құрып, дәстүр тарихтинана, ұлттық өнер мен ауыз әдебиетi үлгiлерiнен) бастап, орта ғасыр ғұламаларының (Ә. Фараби, Ж. Баласағұн, М. Қашқари т.б.). алтын орда дәуiрi оқымыстыларының (С. Сари, Қ. Жалайыри т.б.), XVI - XIX ғ.ғ. әмiр сңрген ағын - жыраулардың (Асанғайғы, Қазтүрған, Шалкиiз т.б.), сондай - ақ ХIХ ғ. 2 жартысында әмiр сңрген қазақтың демократ - ағартушы ұлдары (Шоқан, Ыбырай, Абай) мен демократ ағындарының (С. Торайғыров, М. Сералин, С. Дәнетаев т.б.) педагогикалық ой - пiкiрiдерiнен бiршама мұғлұмат беру арқылы тәрбие тарихымен таныстыру.
Сондай - ағ курста XVII - XX ғасында Қазақстан даласында болып, қазақ халқының салт - санасы, әдет - құрпы, тұрмыс - тiршiлiгi, әдебиетi мен мәдениетi жайында зерттеу еңбектерiн жазып, келелi ой - пiкiрлер айтқан орыс - батыс саяхатшы - ғалымдары туралы мағлұмат берiлдi. Ұлт мәдениетi жөнiнде ғылыми еңбектер жазған педагог - ғалымдар еңбектерi де сөз болады.
Курсты өткiзуде көзделетiн мақсат орта мектептi оқып бiтiрушi жастарды елiмiздiң өткендiгi мәдени мұрасынан хабардар ету, оларды халқымыз ғасырлар бойы дәрiптеп келген ұлттық өнер мен мәдениетiнiң ғадiр - ғасиетiн, маңызы мен тәрбиелiк мәнiн терең түсiнiп, жан - жңрегiмен тебiренiп сезiнетiндей етiп тәрбиелеу.
Дегенмен бағдарламада кейбiр олғылықтар да жоғ емес. Мәселен, тәрбиенiң әдiстемелiк негiзiне анығтама бұрынғыша берiлген (маркстiк - лениндiк iлiм); тағырыптардың мазмұны (2,5) жүйелi ой байланысын қажет етедi.
Қазақстан Республикасының Бiлiм министрлiгi жанындағы психологиялық әдебиеттердi қазақ тiлiнде шығаруға жәрдемдесетiн сарапшылар тобының мәжiлiсiнде талқыланып, мағұлдаған (1991 жылғы 15 - қараша, N 7 хаттама) “Әдеп жөне психология” 5, атты дәрiстiң бағдарламасының жобасы (авторлары: профессор Қ. Жарықбаев) 1,2 - тағырып жөне 5 - тағырыптың кейбiр бөлiктерi; профессор Х. Арғынбаев (3 - тағырып); доцент Ә. Табылдиев (4 - тағырып) жөне 5 - тағырыптың кейбiр тараулары үлкен iздемпаздықты көрсетедi.
Пәннiң негiзгi мақсаты - ұлттық тәлiм - тәрбиесiмен әдет - құрып, салт - дәстүрлердiң iзгi бастауы отбасыынан, жан ұядан (“Ұяда не көрсең, ұшғанда соны аласың”) бастау алатындықына ғазiргi жас ұрпағтың кәшiн жеткiзу, соған иландырып, бағыттау, яғни ұлттың күнделiктi әмiрлiк тыныш тiршiлiгiне ендiру. Қазiргi кезеңнiң ерекшелiгiне орай отбасы тәрбиесiнiң сан түрлi ғырлапының бар екендiгi, оның қоғамдық - әлеуеметтiк, физиология - гигиеналық, тәлiми - психологиялық, шаруашылық мәселелерiмен байланысып жататынын анығтау.
Тағы бiр кәңiл аударатын жай - Қазақстан Республикасының дербес мемлекет мәртебесiне ие болуын, Тiл туралы, Бiлiм беру туралы Заңдарының ғабылдануына байланысты алғашғы дайындалған қазақ мектебiнiң тұжырымдамасы негiзiнде Қазақстан Республикасындағы барлық жалпы бiлiм беретiн ұлттық - мектептерге арналған ортағ тұжырымдама жасалды. өңделiп, толықтырылған осынау тұжырымдама уағытша ғылыми - зерттеу ұжымы әкiлдерi, педагог - ғалымдар, тәжiрибелi ұстаздар ғауымы ғатысған министрлiк мәжiлiстерiнде талқыланып, мағұлданды.6
Онда жалпы бiлiм беретiн мектептiң проблемалары, мақсат - мiндетi ең қызметi, құрылымы мен түрлерi қаралады, тұжырымдаманы жүзеге асырудың негiзгi жолдар мен шешушi шарттары көрсетiледi.
Мектептiң басты мақсаты - жас ұрпағты ұлттық игiлiктер мен адамзат мәдени мұрасының сабағтастықын сағтай отырып оқыту, тәрбиелеу жөне әрбiрiн жеке тұлға деп санап, оның жа - жақты дамуына мңмкiндiк жасау. Мұны жүзеге асыруда ғазiргi ұлттық мектептер, оның iшiнде өзiнiң ұлттық сипатынан айырыла бастаған қазақ мектебi мемелекет пен қоғам тарапынан ерекше ғамғорлықты қажет етедi.
Халықтық педагогиканы жүзеге асыруда педагогикалық оқу орындары бiраз нөтижелерге жетуде.
Қазақстан Республикасы Бiлiм министрлiгiң 1991 жылғы 19 - желтоғсандағы N 165 қарары бойынша халықтық педагогика, Қазақстандағы педагогикалық ойпiкiрдiң қалыптасып, даму тарихы педагогикалық инстиутттар мен педагогикалық колледждерде арнайы пән ретiнде (“Қазақ халықының этнопедагогикасы”, “Қазақтың халықтық педагогикасы”, “Қазақ халқының салт - дәстүрлерi” т.б. атпен) еңгiзiле бастады. Арнайы бағдарламалар да жарығ көруде. Мысалы, К. Оразбекова мен Б.Н. Нарбаевтың “Ата дәстүрлi - әден, болашағ игiлiгi” оқулығын халықтық педагогикаға ғосылған сңбелi үлес деп бағалауға болады.
Жамбыл педагогикалық институтының доцентi Қ. Бәлеевтiң “Қазақ халқының этнопедагогикасы”7 атты бағдарласы да педагогикалық оқу орындарының оқытушылары мен студенттерiнiң коңiлiнен шығуда. Осы бағытта Қазақстан Республикасы Бiлiм министрлiгiнiң тапсыруымен 1993жылы профессор Қ.Б. Жарығбаев пен доцент С. Қалиевтың құрастыруымен пединститут студенттерi мен мектептiң мұғалымдерiне арналған “Қазақтың тәлiмдiк ой - пiкiрлерi антологиясы” (кәлемi 30 бт.т “Рауан” баспасынан) жөне пединститут студенттерiне оқу құралы ретiнде “қазақ тәлiмiнiң тарихы 20 б.т. “Университет” баспасынан) атты еңбектерi, орта мектептiң VIII - IХ сынып оқушыларына арналған “Қазақтың салт - дәстүрi” атты оқу құралы (авторлары: С. Қалиев, М. Оразаев, М. Смаилова, кәлемi – 20 б.т.) тұңғыш рет шығып отыр
1991 жылғы қараша айының ортасында Ә. Фараби атындағы Қазақ мемелекеттiк университетiнде қоғамдық негiзiнде ұлттық әнеге тәлiмдi жолға ғоюды жөне оны қалыптастыруды мақсат еткен ассоциацияның құрылуы да үлкен iстiң бастамасы болды (тәрагасы профессор Қ.Б. Жарығбаев). Бұл орталық ұлттық әнеге - тәлiмге байланысты оқулықтар шығаруға жөне арнаулы дәрiстер өзiрлеуге ғатысып ғозғаушылық iс - әрекеттер көрсеттi. Республикасның барлық педагогикалық жоқары оқу орындарында 1992 жылдан этнопедагогикағ кафедрасының (ҚазМҰI - да 1991ж.) ашыла бастуы болашағ мұғалiмдерге халықтық педагогикадан жан - жақты терең бiлiм алуына кәмегi тигiзбекшi.
Халықтық педагогика сондай - ақ республикалық, аудандық, ғалалық педагогикалық окулардың өзектi мәселесiнiң бiрi болып отыр. Қайбiр педагогикалық оқушыларда болмасын, мұғалiмдер әдiстемешiлер, ғалымдар, педагогикалық оқу орындарының оқытушылары, халық агарту орындарының басшылары, Республикалық Бiлiм министрлiгiнiң жауапты қызметкерлерi өз iс - тәжiрибелерiн ортаға салады, ой - пiкiрлерiмен бөлiседi, қызықты ұсыныстар айтады.
Мысалы, Қаскелең ғаласында - өткен ХХV республикалық педоқуларда жеткiншектерге эстетикалық тәрбие берудi, өнер әлемiне баулуды жөне оларға жергiлiктi ұлттың тiлiн меңгерудi жолға койып отырған Қарағанды ғаласындағы 97 - эксперименттiк гимназия басшыларының iс - тәжiрибесi өзектi мәселелердi шешудегi iскерлiк әрекеттерi әрiптестерi тарапынан жақсы бағаланды.
Халықтық әдет - құрып, салт - дәстүрлерiмен оқу - тәрбие жұмысын байланыстыра жңргiзуге семинар - кеңестер де ерекше назар аударып жңр. Мысалы, Алматы ғалалық мұғалiмдер бiлiмiн жетiлдiру институты 199192 оқу жылының алғашғы күндерiнiң өзiндiк - ағ тау бәктерiнiң табиғаты тамаша жерiне орналасған “Шоғ емен” оқушылар лагерiнде астана мектептерi директорларының оқу тәрбие iсi жөнiндегi орынбасарларының үш күндiк семинар - кеңесiн өткiздi.
Семинар - кеңестiң негiзгi мақсаты - халықтық педагогиканы мектеп әмiрiне, оқушыларды тәрбиелеу iсiне пайдаланудың қалыптасқан тәжiрибелерiн тарату, осы жөнiндегi проблемаларың шешiлмей жатған жақын бiрiгiп шешудiң жолын iздестiру.
Облыстың Қармақшы ауданында 199293 оқу жылының қараша айының 20 - 21 күндерi “Этнопедагогикан оқу - тәрбие жұмыстарында пайдаланудың жолдары” деген тағырыпта өткен облыстық ғылыми - әдiстемелiк семинар - кеңесте Ы. Алтынсарин атындағы ғылыми - зерттеу институтының ғалымдары, мектеп директорлары, әдiстемешiлер, қатардағы ұстаздар, халықтық педагогиканы дамытудың жолдары мен әдiс - тәсiлдерi жайында тәжiрибе алмасты. Этнопедагогиканы оқу тәрбие жұмыстарына ендiрудiң кәкейкестi мәселерiне байланысты кұнды ұсыныстар ғабылдады.
Қазақстанның педагогикалық коғамы 1991 жылғы ғазан айында өзiнiң 30 жылдағын атап өттi. Қоғамның кеңесi мерекелiк күндерде өзiнiң V пленумын “Халықтын педагогика дәстүрлерiн педагогикалық қоғамның бастауыш мекте ұйымдарының жұмыс практикасында пайдалану” деген тағырыпта Ақтөбе ғаласында өткiздi. Бұл тағырып формальды педагогикадан алыстау элементтерiн көрсетуге жөне балалар мен жастарға әркениеттi халық дәстрлерiн, әсiресе - халықтық кәсiпшiлiктi эстетикалық, адамгершiлiк тұрғыдан үйретуге, оқу процесiнде ғолданбалы өнердi пайдаланудағы перспективаларды айғындауға мңмкiндiк бередi.
Сондай - ағ Алматыда өткен ұлттық тәрбиенiң мәселелерiне арналған республикалық семинарда (1991 жылғы желтоғсан) бас ғосған бiлiктi мамандар, ғалымдар, педагогтар әрiс алын отырған ұлттық әнеге мен тәлiмнiң кешендi бағдарламаларын жасауды, әр жерде әрғалай жңрiзiлiп жатған тәрбие iстерiн бiр арнаға түсiрудi жөне оқу - әдiстемелiк құралдар шығаруды тездетiн ғолға алуды күн тәртiбiне ғойып, өзара пiкiр алысып, әңгi маслихат ғозғады. Ұлттық мектептерде халықтық салт пен дәстүрлеердi, тұрмыстық ерекшелiктердi үйретудi тңбегейлi қалыптаструдың жолдары мен әдiстерi жайында сөз болды.
Жалпы алғанда, семинардың мазмұны тәрбиенiң ғайнар көзi - халықтық педагогиканың кейбiр салаларының зерттелiп, мектеп тәжiрибесiне еркiн ене бастағанын аңқартады.
Халықтық педагогика дәстүрiн тәрбие жұмысында пайдалану мәселесi Министрлiк алғасының кезектi мәжiлiстерiнде жыл сайын қаралып отырады. Мәселен, Алматы облысы халықға бiлiм беру бөлiмдерiнiң, педагогикалық ұжымдарының халықтық дәстүрлерiн тәрбие процесiне енгiзу жөнiндегi жұмысы туралы мәселе талқыланып, онда ғабылданған ғаулыда бұл облыстың халықға бiлiм беру жөне педагогикалық ұжымдардың тәрбие жұмысында халықтық педагогика дәстүрлерiн пайдалану жөнiндегi жұмысын мағұлдады.
Облыстық, Алматы ғалалық халықға бiлiм беру басқармаларына Ленинск ғалалық халықға бiлiм беру бөлiмiнiң халықтық педагогика дәстүрiн тәрбие жұмысында пайдалану жөнiндегi жұмыс ұйымдастыру ұсынылды.
Жастар iсi жөне оларды әлеуметтiк жақынан ғорғау басқармасына Ы. Алтынсарин атындағы педагогикалық ғылыми - зерттеу институтымен, Орталық мұғалiмдер бiлiмiн жетiлдiру институтына - бiрлесе отырып, халықтық педагогика проблемалары жөнiнде 1992 жылы республикалық ғылымпрактикалық конференция өткiзу, сондай - ақ халықтық педагогиканы тәрбие процесiне енгiзу жөнiнде бағдарламалар, оқу - әдiстемелiк құралдар жасау, шығармашылықпен жұмыс iстейтiн мұғалiмдердiң тәжiрбиесiн кеңесiн тарату тапсырылды.
Халықтық педагогиканың негiзiнде шәкiрттерге бiлiм мен әнеге берудiң тиiмдiлiгiн жетiлдiруге байланысты республика, облыс кәлемiнде ұстаздар мен ғалымдардың, мамандыр мен әдiскерлердiң бас қосуы болып тұрды. Мысалы, Бiлiм министрлiгiнiң мәжiлiс залында 1991 жылы астаналық облыстағы оқу - тәрбие жұмыстарының барысын байғатған бас қосуда мектептердегi соны әрекеттер мен нөтижелi iстер жан - жақты назардан өттi.
Әр ауданнан келген мектеп ұстаздары шәкiрттерiнiң iсрекеттерi мен әнегелерi арқылы бiлiм алудың жаңа бағыттарын көрсеттi. Бiр сөзбен айтқанда ғасиеттi халық тәрбиесiнiң үлкен ықпалы мен пайдасын ұғтырып, ұлттық тәлiмнiң сыры мен ерекшелiгiнiң неден екенiн аңқартты. Сахналы сабағтар мен панорамалық көрiнiстер, iсғозғалыстар ұлттық тәрбиенi ұстанған ұстаздарға үлгi болып, бiраз ой салды.
Сәйтiп жастарды әдiлдiкке, адалдықға, iскерлiк пен кәсiпке баулитын байырғы тәрбиенiң бүгiнгi жандануы көп жайларды ұғтырады. Халықтық педагогиканы насихаттауда басға да шаралар iске асырылуда.
Қазiргi кезде халғтық педагогика дәстүрлерiн република мектептерiнiң оқу - тәрбие процесiн пайдалану жан - жақты әрiс алып келедi. Бiр ескерету, жай, осы мектептердiң көпшiлiгi жылда халық дәстүрлерiнiң бiрнеше танымал түрлерiне ғана мән беруде. Мәселен, бесiкке салу, тұсау кесу, ғыз ұзаты т.б. (кейде тiптi оқушылардың жас ерекшелiктерiн ескермеуi де жиi кездеседi), алайда, бұған таңырғаудың да ретi жоғ. өйткенi, күнi бүгiнге дейiн ұстаздардың қажетiн толығымен өтейтiн арнайы ұсыныстар мен бағыт - бағдарға, әдiс - тәсiлдерге мол әдiстемелiк еңбектер жоқарыда көрсеткенiмiздей жұмыстар жңргiзiлiп жатса, ол – тек ұстаздар мен оқушылардың шығармашылық iзденiсiнiң нөтижесi.
198889 оқу жылы профессор М.Х. Балтабаевтың басшылығымен жөне аторлар С. Ұзағбаева Т. Қышкашбаев қазақ мектептерiнiң 1 - сыныпбына арнап “Елiм - ай” атты ән - күй бағдарламасын даярлаған болатын.
Бағдарламаның мақсаты – оқушылар бойына өз ұлтының әдетқұрып, салт - дәстүрлерiн сiңiру, ондағы әсемдiктi эмоционалдық тұрғыда ғабылдай бiлуге мңмкiндiктер туғызу.
Негiзгi мiндеттерi:
1. Халықтың ән - күйлерiнiң мазмұнымен, шығу тарихымен, авторларының әмiрiмен таныстыру арқылы балалардың санасына туған халқына деген құрмет пен мағтаныш сезiмiн ұлату, ұлттық рухты сiңiру, ұлттық өнер саласының мәдени деңгейiн көтеру.
2. Балаларды ән - күйдiң өзiндiк көркемдiк ерекшелiктерiн көре, ажырата, талдай бiлуге дағдыландыру, музыкалық шығармашылық ғабiлеттерiн (естiген әуендi есте сағтау, ырғағты ұға бiлу, екпiндi сезе бiлу т.б.) дамытуға ықпал ету.
3. Ұлттық өнерлер: ән, күй, би, ою - әрнектер арасындағы (мәселен, әуен мен бояулар, әуен мен ғимылдар, ғимылдар мен сызығтар т.б.) өзара ңндестiктi, байланысты, ұғсастықтын көре бiлуге, олардың өзiндiк тiлiн түсiнiп, эстетикалық тұрғыда ғабылдай бiлуге үйрету.
4. Ауыз әдебиетi үлгiлерiн (мағал - мөтелдер, жұмбағ, жаңылтпаш, ғаламағ, санамағ ойындары, ертегi т.б.) ойын тәсiлi жөне әуен жаттықуларының сөзi тұрғысында пайдалану арқылы балалардың ғиялын дамытып, ойын ұшғырлау, сөз өнерiне деген қызығушылығын арттырып, тiлiн шират, таңғырлықға, байғампаздықға тәрбиелеу, рухани әрiсiнiң кеңеюiне жәрдемдесу.
5. Балаларды ата - баба мұрасы – домбыра аспабында ойынға үйрету арқылы күй өнерiне деген қызығушылығын арттыру, күй өнерi саласынан түсiнiктерiн молайту, күй сазының әсемдiгiн жңрек сезiмiмен ғабылдай бiлуге дағдыландыру.
6. Бағдарламаның баса көркесетiн бiр ерекшелiгi – оның ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.