Бастауыш сынып оқушыларын патриоттыққа тәрбиелеудің ерекшелектері
Бастауыш сынып математика сабағында оқушыларға патриоттық тәрбие беру
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .
І тарау. Бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие берудің теориялық негіздері
1.1. Бастауыш сынып оқушыларын патриоттыққа тәрбиелеудің педагогикалық негіздеулері.
1.2. Бастауыш сынып оқушыларын патриоттыққа тәрбиелеудің ерекшелектері.
1.3. Бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие берудің бүгінгі жағдайы.
ІІ. Бастауыш сынып оқушыларына математиканы оқыту үрдісінде патриоттық тәрбие беру әдістемесі
2.1. Математика сабағының патриоттық тәрбиелік мүмкіншілігі.
2.2. Бастауыш сынып оқушыларына математиканы оқытуда патриоттық тәрбие берудің формалары мен әдістемесі.
2.3. Бастауыш сынып оқушыларына математика пәні арқылы патриоттық тәрбие беру тиімділігінің педагогикалық шарттары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының көкейкестілігі. Қазақстан Республикасы өзінің тәуелсіз мемлекет бола алатындығын бүкіл әлемге дәлелдеді. Ендігі басты міндет - осы мемлекеттің өркендеп өсуі, халықтың әлеуметтік, экономикалық жағдайын көтеру. Қазақстанды "Отаным, елім"- деп таныған әр азаматтың осыған өз әлінше үлес қосуы - бұның басты шарттарының бірі. Жастарға патриоттық тәрбие берудің бағдарлы идеяларын Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың "Қазақстан - 2030" Қазақстан халқына Жолдауының "Қазақстан мұраты деп аталатын бөлімінде: "...біздің балаларымыз бен немерелеріміз ... бабаларының игі дәстүрін сақтай отырып қазіргі заманғы нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуге даяр болады. Олар бейбіт, абат, жылдам өркендеу үстіндегі күллі әлемге әйгілі әрі сыйлы өз елінің патриоттары болады" - деп үміт артып отыр. Сондықтан жастарға патриоттық тәрбие беруді, яғни елжандылыққа тәрбиелеуді тәрбиенің негізі қаланатын сонау отбасынан, бастауыш мектептен бастау керек.
ҚР Білім және ғылым министрі Ж.Қ.Түймабаев Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың биылғы Жолдауында Қазақстанды жаңартудың жаңа кезеңіндегі басты басымдықтарды саралап, отыз бағытты белгілегенін, осылардың қатарында білім және ғылым саласына да баса назар аударылғанына тоқталып: “Білімнің іргетасы мектепте, әсіресе бастауыш сыныпта қаланады деген қағида өте дұрыс. Мен мұны қолдаймын. Әр мұғалім алдында отырған ұл-қыздың тағдыры маған сеніп тапсырылған дегенді естен шығармаса, бүгінгі ұрпақ ертең мәуелі бәйтеректей биік өседі.
– Біз көбіне білім беруді жиі айтамыз да тәрбиені қаға берісте қалдырып жүргендейміз. Осы жерде Әл-Фараби бабамыздың тәрбиесіз берген білімнің қайыры болмайтыны туралы айтқан сөзі ойға орала береді.
– Иә, ұлы жазушы Мұхтар Әуезов те “Ұлт болам десең – бесігіңді түзе” деген ғой. Бесік киелі ұғым, сол арқылы қаламгер тәрбиенің тәлімді болуын алға тартады. Бізге жүктелген қарыз бен парыз ұрпақты өрелі етіп шығару. Басты мәселе оларды жан-жақты дамыған тұлға дәрежесінде тәрбиелеу. Ел алдындағы жауапкершілігін ұғындыру, өзін-өзі тануына жол ашу. “Қазақстан Республикасының азаматтарына патриоттық тәрбие берудің 2006-2008 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы туралы” Үкіметтің 2006 жылғы 9 желтоқсандағы қаулысы, Білім және ғылым министрінің 2005 жылғы 13 маусымдағы бұйрығымен бекітілген “Қазақстан Республикасының білім беру ұйымдарында 2006-2011 жылдарға арналған тәрбие жұмысының кешенді бағдарламасы” – өскелең ұрпақты патриоттық рухта тәрбиелеуге, ой-өрісін жетілдіруге, әсіресе оқушылардың өнеге өресінен көрінуіне, ана сүтімен бойына дарыған, мемлекеттік мәртебеге ие ана тілін, өзге де тілдерді, қазақ және шетел тарихын, ұлттық құндылықтарды игеруге, Қазақстанда тұратын барлық ұлттардың салттары мен дәстүрлерін құрметтеуге негізделген.
Отанымыздың территориясының бүтіндігін сактау, халықтың тыныштығын алатын лаңкестермен қарсы ұйымшылдықпен күрес, мемлекетімізге қауіп төндіретін кез-келген сыртқы және ішкі күштерге карсы тұрудың өзі жастарды отаншылдық рухта тәрбиелеу міндетін жүктейді. Осыған орай, патриоттық тәрбие мәселесі — адамзат тарихының өн бойында ұрпақтан-ұрпақка жалғасып келе жатқан ұлы мақсат болғандыктан мектеп оқушыларының бойында Отанға сүйіспеншілік қасиетті дарыту көкейкесті мәселе болып отыр.
Қазакстан Республикасының "Білім туралы" Заңында "Білім беру жүйесінің міндеттері: ... азаматтық пен елжандылыққа, өз Отаны - Қазақстан Рсспубликасына сүйіспеншілікке, мемлекеттік рәміздерді құрметтеуте, халық дәстүрлерін қастерлеуге тәрбиелеу" десе, ал орта білімді дамыту тұжырымдамасында "тәрбиелік жұмыстарды қазақстандық патрмотизм, азаматтык, ізгілікті интернационализм негізінде құру"- керек екендігі көрсетілген. Бүгінгі қоғам талаптарын қанағаттандыратын, өсіп келе жатқан жас буындарды тәрбиелеуде ұстанатын бағыт-бағдар мен патриотизмнің тұғырнамасы айқындалуы керек.
Еліміздің тәуелсіздік, егемендік алуымыздың өзі жастардың патриоттығынан еліне, жеріне деген сүйіспеншіліктен келіп туындады.
Егемендік алған бастапқы күндерден-ақ патриотизм ұғымы, оның мазмұны төңірегінде пікірталас жүріп келеді. Одан "ұлттық патриотизм", "қазақстандық патриотизм" деген екі ұғымның туындағаны белгілі. Бірақ өсіп келе жатқан жас буындарды отаншылдыққа тәрбиелеуде бұл екі ұғымның қайсысын ұстанса да жөн
Қазақ халқының біртуар ұлдары А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, Ш.Құдайбердиев, М.Дулатов, М.Шоқай, С.Сейфуллин, Ж.Аймауытов, Б.Майлин т.б. өз ұлтының нағыз патриоттары екендігін сөзімен де, ісімен де дәлелдеген ұлы тұлғалар. Олар ұлт азаттығын, оның өркениетті ел болуын көксеп, жастарды елін сүюге, ұлтын қадірлеуге, отанын қастерлеуге шақырған.
Бірқатар еңбектерде оқушылар патриотизмін халық педагогикасының ерлік дәстүрлері негізінде, майдангер жазушылардың еңбектері негізінде қалыптастыру мәселелері зерттеледі, мысалы, Б.Момышұлы, Ә.Нұршайықов, Қ.Қайсенов, Ә.Шәріпов шығармаларында патриотизмнің Ұлы Отан соғысындағы өшпес үлгілерін жастарға өнеге етіп бір көрсетсе, екінші бір жақтан "патриотизм" ұғымының мәні мен мазмұнын өрелі ой-толғауларында жеткізуге ұмтылған. Заманымыздың белді ақындары М.Мақатаев, О.Сүлейменов, М.Шаханов т.б. шығармаларын көкіректегі қайнаған патриотизмнен туынлаған жалынды толғаулар деуге болады. Олар - жас ұрпақты патриотизмге тәрбиелеудің сарқылмас бұлағы. Бұл ақын-жазушылар өз шығармаларында кейде ашық, кейде көмескі түрде тәуелсіз ел болуды аңсап, қазақ халқының бойында ұлттық патриоттық сезімді оятуға ұмтылды, ал қазіргі біздің күніміз оның күәсі.
Қазақстан мектептерінде Кеңес Одағы кезінде өсіп келе жатқан жас буындарда патриотизмге тәрбиелеудің теориясы мен практикасына қатысты жеткілікті тәжірибелер жинақталған. Осы тәжірибелердің белгілі бір кезеңдегі жай-жапсарын зерттеу, танып білу, оның нәтижелерін нарықтық экономика жағдайында мектеп оқушыларын патриотизмге тәрбиелеу жолдары мен бағыттарын бағыттарын қарастыру бүгінгі күн талаптарынан туындап отыр: - мектеп оқушыларын патриотизмге тәрбиелеудің теориялық және әдістемелік аспектілері, мақсат-міндеттері, мазмұны Ю.К.Бабанский, Н.И.Болдырев, И.С.Марьенко, Э.И.Моносзоп, В.А.Сухомлинский т.б. зерттеулерінде дәлелденген;
- жастарды патриотизмге тәрбиелеудің ғылыми-теориялық, әдістемелік тұстарын Э.Г.Абрамян, М.Г.Агаев, Н.Н.Агеенко. С.М.Ахмедов, О.Бозоров, С.Дустов, С.А.Каримбеков, И.Н.Качура, Н.С.Киямов, Ж.К.Коидзе, С.Е.Лещинская, Ш.А.Шарапов т.б. зерттеу жұмыстарында қарастырған;
- Қазақстанда білім беру саласының даму тарихы мен ұлттық тәлім-тәрбие саласының әр түрлі проблемаларына қатысты Т.Тәжібаев, Қ.Бержанов, С.Мусин, А.Сембаев, Қ.Құнантаева, Б.Мұқанова, Г.М.Храпченков, Э.А.Урунбасарова т.б. қарастырған:
- әдебиет, физика, математика, пәндерін оқытуда оқушыларды патриотизмге тәрбиелеуді сабақта және сабақтан тыс жұмыстар аркылы жүзеге асыруды А.К.Ахметов, К.Г.Қожабаев, Е.Жұматаева, соғыс жылдарында мектеп оқушыларын патриотизмге тәрбиелеу мен ұлттық жауынгерлік дәстүр, Әлия мен Мәншүк ерліктері аркылы оқушыларға патриоттық тәрбие беруді С Ешіманов, С.Т.Иманбаева, Д.С.Құсайыновалар өз зерттеулеріне арқау етіп алған;
- оқушыларға әлеуметтік-азаматтық және интернационалдық тәрбие мәселелерін Ж.А.Мақатова, Н.И.Қойшыбаева, И.А.Меликова қарастырса, Қазақстан мектептерінде жоғары сынып оқушыларын әскери-патриотизмге тәрбиелеудің дамуын С.Нұрмұқашева, Кеңес дәуіріндегі патриотизмнің дамуына ақпарат құралдарының ықпалын Л.Ахметованың ғылыми зерттеу жұмысынан кездестіреміз.
Қазақстанда жаңа демократиялық құрылым жағдайында оқушыларды патриотизмге тәрбиелеуде аса маңызды қазақ халқының ұлттық ерекшеліктері және Отанымыздағы ұлт саясатына қатысты келесі ой-пікірлер, осыған орай қоғамымыздың әлеуметтік-экономикалық дамуынан туындап отырған "ұлттық патриотизм", "қазақстандық патриотизм" секілді ұғымдардың педагогикалық мәні бар.
Жас буындардың патриоттық тәрбиесі педагогикадағы аса бір күрделі де өзекті мәселе. Ол интернационалдық тәрбиенің, ұлттық сана-сезім мен құндылық бағдарды, арман-тілекті қалыптастырудағы ерекше мәселелермен бірлікте болады.
Педагогикалық зерттеулерде окушыларды өнер арқылы патриотыққа тәрбиелеу мәселелеріне де аса мән беріледі. Тұлғаның идеялық -адамгершілік қасиеттерін, оның патриоттық сезімі мен сенімін қалыптастырудағы өнердің рөлін бірқатар философтар, әлеуметтанушылар, педагогтар зерттейді.
Дей тұрғанмен, психологиялық, педагогакалық әдебиеттерге және озық педагогикалық тәжірибеге жасаған талдау, математика пәні сабағы арқылы бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие беру мәселесі бүгінгі таңға дейін тәрбие теориясында да практикасында да өз деңгейінде зерттелмеген, нақтырақ айтқанда, математика пәнін оқыту арқылы оқушылардың патриотизмін қалыптастырудағы мүмкіңдіктері анықталмағанын, бірегей жүйесінің жасалмағанын, тиімді әдіс-тәсілдерінің, ғылыми-әдістемелік нұсқаулардың жасалмаған көрсетеді.
Демек, оқушылардың патриоттығын қалыптастыруға деген көзқарасы мен мектептегі патриоттық тәрбиенің жағдайы арасында математика пәнін оқыту арқылы патриоттық тәрбиенің мүкіндіктері мен оларды мектеп практикасында кең көлемде қажеттігі мен арнайы жасалған ғылыми-әдістемелік нұсқаулардың жоқтығы арасында қарама-қайшылыц анық байқалады. Осы мәселенің тиімді педагогикалық жолдарын іздестіру менің зерттеуімнің басты мәселесін айқындауға және тақырыпты “Бастауыш сынып математика сабағында оқушыларға патриоттық тәрбие беру” деп таңдауыма негіз болды.
Зерттеу объектісі: оқушылардың патриоттық тәрбиесі.
Зерттеу пәні: математика пәні сабағы арқылы бастауыш сынып оқушыларына патриоттық төрбие беру үдерісі.
Зерттеудің мақсаты: математика пәні сабағы арқылы бастауыш сынып
оқушыларына патриоттық тәрбие беруді теориялық тұрғыда дәлелдеу және
адістемесін жасау.
Зерттеудщ болжамы: патриоттық мазмұндағы математика пәні сабағы
арқылы бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие берудің
тиімділігі артады, егерде: патриоттық мазмұндағы тарихи мұрағат құжаттары және озық тәжірибелердің оқушыларға сабақта және сабақтан тыс іс-әрекеттерде жүйелі бірізділікте меңгертілсе; математикалық есептерде нақты өлшемдер арқылы арнайы өткізілсе; оқушыларға математика пәні сабағында белсенді шығармашылықты қамтамасыздандырылса. Өйткені бұның бәрі, біріншіден, оқушылардың патриоттық мазмұндағы математика пәні сабағына саналы көзқарасы мен қызығушылығын арттырады, екіншіден, оларды бейнелі ойлауға дағдыландырады, ұлттық сана-сезімін, адами қасиеттерін қалыптастырады.
Зерттеудің міндеттері:
1. Бастауыш сынып оқушыларының патриоттық тәрбиесінің мәні мен
мазмұнын ашып көрсету.
2. Математика пәні сабағы арқылы бастауыш сьшып оқушыларының
патриотизмін қалыптастырудағы мүмкіндіктерін негіздеу.
3.Математика пәні сабағы арқылы бастауыш сынып оқушыларына
патриоттық тәрбие берудің педагогикалық шарттарын айқындау.
Жетекші идея: математика пәні сабағы - ұлттық патриотизмді, ұлттық сана-сезімді қалыптастырудың жетекші құралы.
Зерттеудің көздері болып Қазақстан үкіметінің ресми материалдары (Зандары, Конституциясы, Қаулы - қарарлары, баяндамалары және т.б.), Білім және Ғылым министрлігінің халық педагогикасы идеяларын пайдалану туралы түжырымдамалары, бағдарламалары, оқулықтары, шет ел және қазақстандық ғалымдардың (философтар, тарихшылар, педагогтар, психологтар, фольклористер, мәдениеттанушылар, әдебиеттанушылар) ғылыми еңбектері, мектептің оқу-тәрбие процесінің қүжаттары, мұғалімдерінің математика пәні материалдарында патриоттық тәрбиеде пайдаланудағы озық төжірибелері, сондай-ақ автордың жеке басының педагогикалық және зерттеушілік тәжірибесі саналады.
Зерттеу әдістері: зерттеу проблемасы бойынша ғылыми әдебиеттерге (тарихи, философиялық, филологиялық, әлеуметтану, психологиялық, педагогикалық) оку-тәрбие үдерісі құжаттарына талдау жасау; бақылау, әңгімелесу, сауалнамалар жүргізу; озық тәжірибелерді зерделеу, эксперимент жүргізу, алынған нәтижелерді математикалық түрғьвда өңдеу.
Математика пәні сабағы арқылы бастауыш сынып окушыларының
патриотизмін тиімді қалыптастыру мынадай шарттарды ескерумен
қамтамасыздандырылады: бастауыш сынып окушыларына математикалық білімді меңгертуде жүйелі түрде мақсаттылықпен педагогикалық ықпал
жасау; патриоттық мазмұндағы математика пәні сабағымен танысу процесінде
оқушылардың идеялық-адамгершілік білімі мен математикадан білім, білік, дағдыларының дамуы бірлігін ескеру; математика пәні сабағын қабылдау барысында алған әсерлі сезімін дамыту; бастауыш сынып окушыларының сыныптан тыс тәрбие жүмысына қажетті патриоттық бағыттағы математика пәні сабағын сұрыптау; оқушылардың бейнелі ойлау қабілетін қалыптастыруда белсенді-шығармашылықты қабылдау мен эмоционалдық-бағыттық саланың бірлігін қамтамасыздандыру.
"Бастауыш сынып оқушыларына математика сабағында
патриоттық тәрбие беру" атты бірінші тарауда
"патриотизм өзара байланысы зерттеудің теориялық негізі тұрғысында қарастырылады, бастауыш сынып оқушыларының патриоттық тәрбиесінің мазмұны, математика пәні сабағының оқушылар патриотизмін қалыптастырудағы мүмкіндіктері айқындалады.
"Математика пәні сабағы арқылы бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие беру әдістемесі" атты екінші тарауда сыныптан тыс тәрбие процесінде бастауыш сынып оқушыларының математика пәні сабағы арқылы патриотизмін қалыптастырудың мазмұны, формалары мен әдістері негізделеді.
І Бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие берудің теориялық негіздері
1.1 Бастауыш сынып оқушыларын патриоттыққа тәрбиелеудің педагогикалық негіздеулері.
Отанға деген сүйіспеншілік, туған жерге құрмет, патриотизм тұлғаның дамуындағы ең жоғарғы деңгейді сиапттайтын аса маңызды рухани игіліктердің бірі. Ол адамның Отан игілігі үшін қызмет етуінен, қажет болса, сол мақсат жолында ғұмырын құрбандыққа шалуға дейін баруынан көрінеді. әңгіме болып отырған мәселенің маңыздылығы соңғ уақыттары “ұлттық патриотизм ” және “қазақстандық патриотизм” деген тақырыптардың жиі- жиі көтерілуінен- ақ аңғарылса керек.
Патриотизм- санаға біртіндеп қалыптасатын, тынымсыз тәрбиенің нәтижесінде орнығатын ұлы сезім.
Патриотизм - Отанға деген іңкәрлік, өз халқыңның табыстарына, жеріңнің игілігіне қуана білу., ол тек қазақтардың ғана емес, осынау кең-байтақ кеңістікті мекендейтін барлық ұлт пен ұлыс өкілдерінің ортақ тілегі-өз елінің тағдырына қобалжуы, жанашыры болуы керек. Әрине, ешкімге де елін, жерін, Отанын зорлықпен немесе жалынып-жалбарынып сүйгізе алмайсың. Елжандылық, туған жерге деген құрмет-әркімнің дербес парызы, ар-ұятының ісі. Ол ана құрсағын жарып шыққан пенденің пешенесіне бірден ұялай қалмайтыны тағы да ақиқат. Патриотизм- санаға біртіндеп қалыптасатын, тынымсыз тәрбиенің нәтижесінде орнығатын ұлы сезім. Әркімнің өскен ортасына, қалыптасқан қоғамына қарай түрліше дамып, алуан сатылы деңгейде болатын, үздіксіз тәрбиенің жемісі.
Жоғарда айтып өткеніміздей, патриотизмдердің ең алғашқы шарты- мемлекеттік рәміздерге – туға , елтаңбаға, әнұранға құрмет. Өйткені, оларда халқымыздың өткен өмір тарихы, бүгінгі игіліктеріміз, болашақ мақсаттарымыз айшықталған. Қазақстанның әнұраны орындалған шақта чемпион аталған спортшыларымыз сағыз шайнап тұрмай, ұлттың ұлы музыкасына қосылып, көзінен жас моншақтап тұрса, бүкіл елдің мәртебесі әсері күмәнсіз. Осы мемлекеттік рәміздерден басталған тәрбие тұлғалардың қоғамдық бағыт- бағдарын анықтайды, адамгершілік құндылықтарын қалыптастырады, әлеуметтік белсенділігін жоғарылатып өз іс- әрекеттеріне жауапкершілігін арттырады және Отан игілігі жолында қызмет етуге ұмтылады.
Ұлы Отан соғысында Кеңес Одағының құрамында болған ұлттармен ұлыстар арасында ерлік көрсету көрсеткіші жағынан қазақтардың шоқтығы биік. Ресми деректерге сүйенсек, қырқыншы жылдардың қырғынына қатысқан қазақ ұлты перзентінің жүзбіріне Кеңес Одағының батыры атағы беріліпті. Яғни, жалпы көрсеткіш бойынша, Одақтың негізін құраған үш славян халқы мен еврей және татарлардан кейінгі орындарда қазақтар тұр. Өктемдігі жүріп тұрған ұлттың кейбір өкілдерінің тарапынан болған кейбір әділетсіздіктерді солақай саясатты есепке алсақ, халқымыздың қаһармандығы күмәнсіз. Бұл- патриоттық тәрбиенің жемісі. Оның ішінде ізгілікке, адамсүйгіштікке, парасаттылыққа негізделген идеяның игілігі. Егер патриотизм деген қасиетті ұғым жекелеген адамдардың, топтардың, тіпті, тұтас этностық немесе діни бірлестіктің эгоизмімен пайда табу мақсаттарына пайдаланылатын болса, оның зардабы ұшан теңіз.
Өткен ғасырдың пешенесіне бұйырған екі бірдей жаһандқ соғыстың аралғындағы Германияның мысалы жоғарыдағы пікірімізге көрнекі дәлел бола алады. Алғашқы дүние жүзілік соғыстың айып құнын көтеріп, экономикасы туралы қалған елді дер кезінде ұсынылған ұлттық идея- немістік патриотизм жедел топтастырып халық шаруашылғын қалпына келтіріп, қарштап дамуға жеткізді. Ұлтшл патриотизмнің жаппай қанат жаюы нәтижесінде шарықтау шегінде фашизмге айналған бұл идея өзі дүниеге әкелген державаны ақыры күйретіп тынды. Өткен ғасырдң алғашқы жартысында жапон импереализмі туралы да осындай тұжырым жасауға болады. Сондықтанда белгілі қоғам қайраткері Джонсон патриотизм ұғымын жеке мүддеге бағындырғанда жайлы “Оңбағанның ең жеткен жері- патриотизм” деген қанатты сөз айтқан.
Әрине, жоғарыдағыдай жағдай негізінен белгілі бір ұлт өкілдері басымдылық танытатын елдерде орын алатын белгілі. Ал, басқаларға өктемдік жүргізбек түгілі өгей баланың күйін кешіп, тілі мен діні, ділі қағажу көріп келе жатқан қазақ тәрізді ұлттың атын иеленген республика патриотизм қалай дамып ұлттық идея қандай негізде ілгерілеуі керек деген заңды сұрақ туады. Яғни, елдегі эпостқ топтардың тарихи сабақтастықтарына һәм мұқтаждықтарына нұқсан келтірместен жалпы халықтық ортақ мүддеге жұмлдырудың жолы барма? Ия, бар дейміз. Бұл үшін қазақтар ең алдымен өзінің тарихи сабақтастығымен мұқтаждғына нұқсан келтірмей, басқалар үшін де толыық жауапкершілікті өз мойнына алу керек. Республиканы мекендейтін ұлттар мен ұлыстар өкілдері қазақстандық қоғамның қазақ халқы төңірегіне топтасуы қазіргі уақыт алға тартып отырған қажеттілік екенін саналықпен түсінуі және түйсінуі керек.
Интернационалдық және патриоттыққа тәрбиелеу- күрделі педагогикалық үрдіс. Еліміздің тәуелсіздік алып, егемендікке жету қазақ халқының және республикада тұратын басқа да халықтардың ұлттық дүниетанымының өсуіне жағдай жасады.
“Қоғамда Қазақстан- біздің Отанымыз, бұл ұғымға өте көп нәрсе кіреді деген қарапайым ойды қалыптастыру керек ”- деген Елбасмыз Н.Ә.Назарбаевтың сөзі терең ойдан туындаған пікір.
Қай ұлттан шыққанына қарамай, біздің ортақ үйіміздегі достық пен келісім ахуалын қолдауы құрамдағы ұлттар мен ұлыстар саны біздегіден де көбірек гүлденіп отырған мемлекеттер әлемде аз емес. Сонымен қатар, бұл елдерде патриотизм сезімі ерекше жоғары дамыған, қоғамда мемлекеттік рәміздерге құрметпен қарау қалыптасқан.
“Патриотизм”,- деген болатын Б.Момышұлы, Отанға (мемлекетке) деген сүйіспеншілік, жеке адамның аман- саулығының қоғамдық- мемлекеттік қауіпсіздікке тікелей байланыстылығын сезіну, ал мемлекетті нығайту дегеніміз жеке адамды күшейту екенін мойындау, қысқасын айтқанда, патриотизмге мемлекет деген ұғымды, жеке адаммен, яғни оның өткенімен, бүгінгі күнімен және болашағымен қарым- қатынасты білдіреді.
Патриоттық сезім жалпы адам баласына адами түйсік- қасиет, оның еліне, туған жеріне, өз тілі мен мәдениетіне, қамқорлықтарына жеке қатынасын, өзіндік бағасын, түйсінуін, қуаттап- қолдауын пайымдайтын көрсеткіші болып табылады.
Қазақ совет энциклопедиясында “Патриотизм дегеніміз (грек patriotes-отандас, patrio-отан туған жер) отанға деген сүйіспеншілік, бойындағы күш пен қуаты білімін Отан игілігі мен мүддесіне жұмсау, туған жерін, ана тілін, елдің әдет- ғұрпы мен дәстүрін құрмет тұту сияқты патриотизим элементтері ерте заманнан қалыптаса бастады”- деп атап көрсетеді.
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғаннан бері балалардың, жасөспірімдердің оқу- тәрбие ісіне ұдайы көңіл бөлініп келеді. Оқу- тәрбие ісінде назар аударып отырған тәрбие салаларының бірі- патриоттық тәрбие. Қазақстан Республикасы көп ұлтты іргелі ел.
Жас жеткіншектерді Отанын сүюге тәрбиелеу бір кезеңдік іс емес. Патриоттық тәрбиені қалыптастыру процесінің өз идеологиясы және айқын жүйесі бар. Мектептерде жас жеткіншектерді Отанын сүюге тәрбиелеу қазақ халқының батырларының өмірі мен ерліктерін олардың туған жерін жауларынан қаймықпай қорғағандықтарын баяндау арқылы жүзеге асырылады. Қобынланды батыр, Алпамыс батыр, Ер Тарғын, Ер Көкше, Баян батыр, Қабанбай, Бөгенбай, Райымбек батырлар- қазақ халқының есінде.
Сонымен қатар жеткіншектерді Отанын сүюге тәрбиелеуде ақын, жыраулардың тағылым мазмұндарын математика сабағы материалдарында құрама есеп түрінде көрсетудің мәні зор.
Жас буындарды патриоттыққа, Отанын сүюге, елін қорғауға бұрынғы Кеңес Одағы кезеңінде жүргізілген іс шараларды жоққа шығаруға болмайды. Мысалы, 1986 жылғы желтоқсан оғиғасы туралы айтпауға мүмкін емес.
Тәрбие- халықтың ғасырлық бойы жинақтап, іріктеп алған озық тәжірибесі мен ізгі қасиеттерін жас ұрпақтың бойына сіңіру, өмірге деген көз- қарасын және оған сай мінез құлқын қалыптастыру. Соның ішінде азаматтық тәрбиенің тірегі отаншылдық болып табылады. Мектеп барлық кезде жас жеткіншектерді Отанды сүю және қорғау сезімдерін дамытты және дамытып келеді. Патриоттық тәрбие деген кең мағыналы, қасиетті ұғым. Отан от басынан басталады- деп айтады халқымыз. Әрбір адамның отбасы, туған жері өскен ортасы, ауылы, елі- оның Отаны. “Біздің Отанымыз егеменді, тәуелсіз Қазақ мемлекеті. Жүз жиырмадан аса ұлт өкілдері тұратын осынау қасиетті мекенде : асқақтаған Алатау өлкеде, кеңшілігі керемет, дархан дастархандай далада, егіні теңіздей толқыған, төрт түлігі мыңғырған, өндірісі өркендеген мекенде өмір сүруші әрбір адам өз Отанын жанындай сүйіп оның көк байрағын көкке көтеруді мақтаныш тұтады. Патриоттық сезімнің мағынасы терең, аумағы кең, құдіреті күшті. Ол өз мазмұны, өз аясы бар, құдіретті күшке кездейсоқтықтан айналмайды, бұл сезімнің оянып, бірте-бірте күш алып, саналы өзіндік мәні, өлшемі, мағынасы бар біртұтас сезімге ұласуы обьективтік шарттылықтарды қажет етеді.
Өмірге келген адамдардың бәрінде міндетті түрде, рефлексті тұрғыда патриоттық сезімі туа қалмайды. Патриотизм, отаншылдық сезімі ананың құрсағынан даритын биологиялық құбылыс емес, бұл психологиялық құбылыс.
Отанын адамның өзі тануы тиіс. Оны жете біліп, қадір- қасиетін ұққанда, тарихын, өткен жолын, қиындық мехнаттарын, рухын, тар жол, тайғақ кешулерін көз алдынан өткізіп, жанымен сезе білгенде, елдің басын біріктірген, жат жұрттықтардан жерін, суын, даласын, тауын, қанын төгіп қайсарлықпен қорғап қалған ерліктерін сезіп білгенде ғана соған деген мақтаныш сезімі оянады, Адам бүгінгі өзі басып жүрген топырағын, суын қадір-қасиетін жете сезініп , өз еліне деген мақтаныш сезімі күшейе бастайды.
Патриоттық сезім ұлт деңгейінің айнасы, өлшемі. Елбасы өзінің халыққа жолдауында азаматтардың интернационалдық және патриоттық сезімі мен өз еліне деген сүйіспеншілігін дамыту ұлттық қауіпсіздікті сақтаудың негізгі элементтерінің бірі ретінде таниды. Президент стратегиясының түп- қазығы, басты арқауы- адам тағдыры.
Отан деген дерексіз дүние емес. Ол халықтан, жерден, судан, елдің дәстүрі мен мәдениетінен, әдебиеті мен өнерінен,тарихы мен бүгінгі тыныс – тіршілігінен құрылады.
Патриотты іс- әрекеттер деп- біздер, әлеуметтік ұнасымдық сарынымен елінің одақтық салт дәстүрлерінің тарихи заңдылықтарын қорғауға бағытталған жеке тұлғаның және әлеуметтік топтың кез-келген әрекеттерін түсінеміз. Отанның, жалпы адам баласының ілгерішіл, әлеуметтік топ әрекетінің тарихи нысаналарға, қоғамның ілгерілеуіне, өзінің өмір сүріп отырған ортасына, дәуірінің ұстанған бағдарына сәйкестілігі жатады.
Патриоттық сана- сезім болса, ол – Отан құндылығы көрінісінің нәтижесі, өткендегі өмір сүрген ата-баба санасының қажеттілігі мен ұмтылысынан, құлшынысынан тұрған елдік салт- дәстүрлерді адамдардың санасындағы қажеттілігі мен қызығушылығы арқылы қабылдау. Патриоттық сана өзіндік құрылымы рухани біліктіліктің интеграциясынан тұрады, ал “жазықтың кесіндісін”, қоғамдық сананы барлық түрлерінің диалектикалық өрісін танытады. Бұларға Отанның ілгерішіл қорғанысы, ілгерішіл- қайта құру белгілері жатады.
Қазіргі заманғы Қазақстан мемлекетінің құрылуы мен қалыптасуы ежелгі алаш жеріндегі мемлекеттік тарихындағы жаңа құбылыс.
Қазақстан бірғана қазақтардың Отаны емес, көптеген ұлт-ұлыстар өкілдерінің Отаны. БҰҰ-ның толық құқылы мүшесі- Қазақстанды 120- дай елдің тануы, олардың 105-мен дипломатиалық қатынастар орнатуы, шет елдерде біздің 26 елшілігіміздің, ал Алматыда өзге елдердің 40 елшілігі мен миссиясының, халықаралық және ұлттық ұйымдардың 16 өкілдігі ашылып, жұмыс істей бастауы республикамыздың егеменді және тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасқандығының айғағы болып табылады. Елбасы Қазақстандық патриотизм идеясын көптен бері алға тартып келеді. Өзінің халыққа арнаған жолдауында бұл идеяны ол ұлттық қауіпсіздік стратегиясының құрамдас бөлігі ретінде атап көрсетті. “Бесіншіден”- делінген Елбасы Жолдауында,- біз Қазақстанның барлық азаматтарының интернационалдық және патриоттық сезімі мен өз еліне деген сүйіспеншілігін дамытуға тиіспіз.
Президент Н.Назарбаев Қазақстан азаматтарының интернационалдық және патриоттық сезімін қалыптастыруда ұлт қауіпсіздігін сақтаудың стратегиялық элементінің бірі ретінде неліктен даралап көрсетті. Елдің елдігі, оның тұтастығы, тәуелсіздігі, қауіпсіздігі, мемлекеттік дербестігі халықтардың интернационалдық және патриоттық сезімінің, патриотизмнің қалыптасуында стратегиялық міндеттер дәрежесіне арнайы қарастырып отыр.
Қазіргі жаңа қоғам жағдайында адамгершілік бастамасының рөлі күннен-күнге артуда, әрбір адамның моральдық, адамгершілік бейнесіне, міңез-қүлқына қойылатын талап та өсуде .
Мектеп ең алдымен, жан-жақты дамыған саналы азаматты дайындауды өзіне мақсат ете отырып, жас ұрпақтың ғылыми көзқарасы мен адамгершілігін қалыптастыру міндеттерін қояды. Жас ұрпаққа тәрбие берудің негізгі жолдары көптеген ғалымдардың еңбектерінде сараланады. Олар жастарға берілетін білім мен тәрбие жүмыстарының бәрі моральдық төрбие беруді көздеуі керек деген пікірді ұстанады. Мораль туралы ілім, жеткіншектердің тәрбие теориясының әдіснамалық негізі болып табылады. Мемлекет ісіне деген берілгендік, Отанға, басқа мемлекеттерге деген сүйіспеншілік, қоғам игілігі үшін адал еңбек ету, мектепте жеткіншектердің адамгершілік түрғыда қалыптасу процесінің негізгі бір саласы - патриоттық тәрбиенің жүзеге асырылуының басты бағытын айқындауға ықпал етеді.
Мораль бүкіл тәрбие процесінің негізі болып табылады және оның барлық қүрамды бөліктерін қамтиды. Ол, ең алдымен, халықтың сана-сезімінде жөне істерінде көрініс алады. Адамдарды белсенді еңбек пен қоғамдық іс-әрекеттерге талаптандыратын адамгершілік сезімдерінің ішіндегі аса бір әсерлі де тереңі патриотизм сезімі болып табылады. Ол идеялық сеніммен байланыста бола отырып қазақстан халқының еңбекке деген көзқарасынан, саналы тәртібінен, еңбектёгі және жауынгерлік ерліктерінен, өмірі мен іс-әрекеттерінің басқа да саласынан көрініс алады. Бүл, өз кезегінде, бүгінгі танда жеткіншектерде патриотизм се*зімін тәрбиелеуде жалпы білім беретін мектептің алдында түрған жетекші міндетті айқындайды, қоғамдық вдеяларды оқушылардың жеке басының сеніміне айналдыруға, жаңа қоғамдық қүрылыс мүддесіне сай әрбір түлғаның тіршілік әрекетін одан әрі қамтамасыз етуге итермелейді.
Нагыз азамат - патриот өзінің Отан алдындағы борышын сезінеді. Әртүрлі мәдени-материалдық қзддьілңқтарды жасауда оның қоғам үшін, өзінің жеке басы үшін маңызын жақсы түсінеді. Ол нағыз патриотизмнің халыққа қызмет етуде көрініс алатынын біледі. Өткен үрпақтың тәжірибесін танып білуге, қүнды дегеннің бөрін сақтауға, сонымен қатар қоғамды қайта қүруда өз үлесін қосуға, озық тәжірибесін келешек үрпаққа жеткізуге талпынады.
Бугінгі таңда жастарды патриоттыққа тәрбиелеудіц мазмүны көптеген галымдардың зерттеу пәні болып табылады. Олар “патриотизм” ұғымының пайда болуы мен дамуын, адамның патриоттық санасын жөне патриотизмге тәрбиелеудің формалары мен әдістерін қарастырады.
Біз өз зерттеуімізде патриотизмге төрбиелеудің мәнін, мазмүны мен міндеттерін түсіндіру үшін ең алдымен диалектикалық-материалистік өдіснаманың негізгі принциптеріне сүйене отырып, “патриотизм” угымының мазмуны мен оныңцуртшмын қарастырамыз.
“Философиялық сөздікте” патриотизм адамгершілік және саяси принцип ретінде, әлеуметтік сезім мазмұны отанға деген сүйіспеншілік болып табылатын, оған берілгендік, оның кешегі және бүгінгісі үшін мақтаныш, Отан мүддесін қорғауға үмтылуымен анықталады”. Осы анықтамада ұғымның әлеуметтік мәні анық байқалады. Оның негізін қоғамдық принцип, мінез-қүлық ережесі қүрайды. Сезімдік жағы қоғамдық қүбылыс ретінде, қоғамдық дамудың бүгінгісі ғана емес, ертеңі де және өткені де қозғау болып қарастырылады. Анықтамада патриотизмнің мінез -қүлықтық факторының рөлі ерекше атап көрсетіледі, өйткені қоғам мүддесіне адамның нағыз патриоттық сезімдері тек оның белсенді әрекеті арқылы көрінеді.
“Этикалық сөздікте” бүл үғымға анықтама анағүрлым толығырақ беріледі: “Патриотизм - адамдардың өзінің еліне көзқарасын сипаттайтын қоғамдық және адамгершілік принципі, белгілі бір әрекеттерде және қоғамдық сезімдердің күрделі жинағында, әдетте Отанға деген сүйіспеншіліктен байқалады”. Бұл анықтамада патриотизмнің қоғамдық - адамгершілік саласының жетекші ролі, оның әлеуметтік мәні көрсетіледі. Принцип адамдардың қоғамдағы мінез - қүлық ережесі сияқты, оны осы қоғам мүшелерінің білуін және орындауын болжайды, сондықтан анықтамада принцип адамдардың өзінің еліне деген көзқарасымен
сипатталатыны кездейсоқ емес. Анықтамада көрсетілгендей көзқарас деген адамдардың іс-әрекеттері мен сезімдерінің жиынтығы арқылы, соның ішінде жетекші сезім - Отанға деген сүйіспеншілік арқылы байқалады.
Патриотизмнің ерекше белгілерін “Туган өлке”, “Еңбек”, “Интернационализм”, “Қоғам муддесін қоргау”, “Бейбітшілік үшін күрес” тақырыптары төңірегінде топтастырады және осы үғымды эмоционалдық-сезімдік, рационалдық және іс-әрекеттік жақтарының бірлігі түрғысында қарастырады:
Туган өлке - туған жерге, табиғатқа деген сүйіспеншілік; туған елге(халыққа), оның мәдениетіне, алдыңғы қатарлы (прогрессивтік) дәстүрлеріне деген сүйіспеншілік.
Азаматшыц - қоғамдық өмірдегі өзінің рөлін жете түсіну (үғыну); мемлекеттік мүддені қорғау; өзінің әрекеттері үшін халық алдындағы жауапкершілік;
Ецбек - жаңашыл әрекеттерді қажетсіну, интеллектуалды еңбекті
қажетсіігу; дене еңбегін қажетсіну; халықтың еңбек дәстүрін мақтан
түту; мемлекеттік меншікке аялы көЗқарас; еңбек етпейтін арамтамақтарға төзбеу.
Интернационалдыц - дүние жүзіндегі барлық халықтардың теңдігін мойындау; үлттық және үлтаралық диалектикалық бірлікті саналы түрде түсіну; жаңа қоғамды қүру барысында ортақ мақсатқа жетудегі достық, ынтымақтастық және риясыз өзара көмек; өзі мемлекетінің күш-куатын жете түсіну (үғыну); халықтарға, басқа үлттарға тілектестікпен, қайырымдылықпен қарау; дүние жүзі елдерінің (апатқа үшыраушы) қажеттіліктеріне қарай көмек көсетуге үмтылу; сенімділік;
Қогам муддесін цоргау - Отанға берілгендік және оны қорғауға дайын болу; батылдық (жүректілік) және ерлік (жау жүректілік); халықтың ерлік дәстүрлері үшін мақтаныш; қоғамдық гуманизм (мейірімділік), қозғалыс - көтерілістердегі қырағылық.
Бейбітшілік ушін күрес - дүние жүзінде соның ішінде, өзінің мемлекетінде бейбітшілікті қорғауға бағытталған белсенді әрекет; террористерге қарсы күрес [84, 43-6.; 82, 42-43-6.; 86, 43-6.; 84, 42-43-6.].
М.А.Терентий мен Т.В.Стригоның жүмыстарындағы түжырымдалған қағидалар біздің зерттеуімізде бастауыш сынып оқушыларының сыныптан тыс іс-әрекеттер мазмүнын, үйірме жүмыстары тақырыбын, анықтауда теориялық негіз болды, патриоттық тәрбиеге ықпал ететін математика пәні сабағы шығармаларын сүрыптауда бағыт-бағдар берді [84, 78-6.; 86, 94-б.].
Сонымен, ғылыми әдебиеттерге жасаған талдау бізге патриотизмнің мәні адамның өз Отанына, халқына, үкіметіне деген сүйіспеншілігінде, адамның қоғамға деген белсенді іс-әрекетінде, өзінің елін жаудан қорғаудағы даярлығында болып табылады. Патриотизм қоғамдық маңызы күрделі қүбылыс ретінде түлғаның идеялық-адамгершілік қүрымында жетекші орьш алады және патриоттық сезімдердің тығыз бірлігінде, адамның басқа адамдарға және олардың түрлі іс-әрекеттеріне, қоғамға, оның өткенімен бүгініне, табиғатқа, мәдениетке, салт-дәстүрлерге деген көзқарасында көрініс алады. Ол Отан, туған өлке, көрнекті адамдар туралы терең білімге негізделеді, Отан алдындағы парыз бен жауапкершілікті жете түсінуде белсенді іс-әрекетті қоғамның пайдасына шешеді деп, ой түжырым-дауымызға мүмкіндік береді.
Патриотизм угымының цурылымы эмоционалдық-сезімдік, саналылық (интеллектуалдық) және мінез-қүлықтық (әрекеттілік) бағыттардың органикалық бірлігінде көрінеді. “Тірі пайымдаудан абстрактылы ошауга және одан тәжірибеге” деген тарихи қағидаға сүйене отырып, патриотизмге тәрбиелеу адамның басқа адамдармен қарым-қатынас процесінде алған білімінің, өмірлік тәжірибесінің негізінде жүзеге асырылады деуге болады. Мүны былайша түсіндіруге болады, әдетте, адам алдымен белгілі бір зат немесе қүбылыстар туралы нақты деңгейде білім алады, соның негізівде онда нақты түсінік пайда болады, ол туралы үғымдары қалыптасады. Түсінік өз кезегінде адамның берілген затқа немесе қүбылысқа белгілі көзқарасын туындатады, ал бүл болса патриоттық сезімді қалыптастырудың басты кезеңі болып саналады. Сезімнің қоғам игілігінде нақты бір іс-әрекетке ауысуы, үшін адамда осы іс-әрекетті қажет ететіндей сенімділік қалыптасуы керек. Егер осындай сенімділік адамның санасында бекіген болса, онда түлғаны міндетті түрде әрекеттік белсенділікке алып келетіндей осывдай іс-әрекетке қажеттілік пайда болады. Демек, патриоттық тәрбие Отан туралы білімнің бірлестігін, оған деген сүйіспеншілік сезімді, өзінің барлық әрекеттерін оны өркендетуге бағыттаудағы талпынысын көрсетеді. “Патриотизм” угымыныц қурылъшдъщ мәніне берілген осы көзцёркісты біз зерттеу жумысымыздың әдіснамалъщ негізі ретінде аньщтадыц.
Сонымен бірге, ғылыми және арнайы әдебиеттерде осы мәселе бойынша патриотизмнің ерекшеліктерін ескеру қажеттігіне де аса назар аударылады. Ол оның компоненттерінің бірін эмоционалдық-психологиялық негізде, екіншісін - саяси-рационалдық негізде^қалыптастыруды болжайды, соның ішінде, соңғысы негізгі компонент ретінде сиппатталады. Осы тұрғьвда А.В.Русецкий: “патриотизм, нәтижесінде, күрделі қүрылымдық қүрамды үсына отырып, екі жүйеге бөлінгендей болады - эмоционалды-псшологиялыц (Отанға деген сүйіспеншілік сезімі, оған деген мақтаныш және т.б.) және рационалды-идеологияльщ (отанды нығайтуға бағытталған ой-пікірлерді, әрекеттерді саналы түрде түсіну және т.б.) [87]. Егер біріншісі негізінен үйымдаспаған түрде, адамдардың күнделікті тәжірибелік іс-әрекеттерінде қоғамдық психологияның өсерімен қалыптасатын болса, екіншісі - мақсатты түрде жүргізілетін идеологиялық ықпалдың барысында қол жеткен тәрбиелік - идеялық жүмыстардың нәтижесі” - деп жазады [87, 43-44-6.]. Осындай пікірді П.М.Рогачев пен М.А.Свердлин де айтады: “...патриотизмнің осындай қүрамасын қалыптастыру, арнайы идеологиялық ықпалдың нәтижесінде болады. Және де, бүл таптық сипаты бар, ең басты да маңызды патриотизмнің элементі” [82, 146-6.]. Бүл қағидалар үнемі өзара әрекеттестікте, бірақ патриотизмнің нақты бір қасиеттерін тәрбиелеуде әртүрлі сападағы функцияларға ие болатын эмоционалдық және интеллектуалдық бағыттардың бірлігін ерекше атап көрсетеді. Сонымен бірге олар патриотизм адамның әртүрлі іс-әрекеттерінің жиынтығын көрсетеді, оған осы іс-әрекеттің саласы ретінде көрініс алатын қоршаған ортаға деген көзқарас себеп болады деп дәлелдейді, оқу-тәрбие процесінде оқушыларды музыкалық шығармаларға баулуда, саяси-идеялық бағытты күшейте түсу қажеттігіне көз жеткізеді.
Патриоттыц тәрбие берудің теориялық негіздерін анықтай келе, ықпал етуші қүралдардың ерекшеліктеріне қарай, біз “патриотизм” үғымына түлғаның қасиеті түрғысынан түсініктеме беруге талпындық.
“Түлғаның қасиеттері - білімге, өмір тәжірибесіне, оны терең сезіігуге байланысты жинақталған, оның өзіне тән ерекшеліктерінің түрақты жиынтығы. Түлғаның қасиеттері жеке қасиеттермен, ерекшеліктермен шектелмейді. Олар бір түлғаның екіншісінен айырмашылығына толық мінездеме береді. Демек, патриотизм түлғаның қасиеті ретінде оның қоршаған ортамен белсенді қарым-қатынасын сипаттайтын қасиеттер жиынтығын үсынады. Бүл үғымда “түлғаның қасиеті” түсінігін қолданған орынды, өйткені ол түрақтылығымен сипатталады және түлғаның әлеуметтік бағыттылығын анықтайды.
Осыдан барып, патриотшм адамның әлеуметтік функциясы кешенінің негізінде, қоғамдағы оның іс-әрекетінің негізгі сипатында (белсенділік, табандылық, интернационалдық және т.б.) пайда болатын түлғаның әлеуметтік және әлеуметтік-психологиялық қасиеттерінде көрініс алады және түлға үшін ыңғайлы қарым-қатынас формасында (әсерленушілікке, сезінушілікке қабілеті) жеке түлғалық қарым-қатынас сипатымен айқындалады, оның әлеуметтік мінез-қүлқын қалыптастырады (жауапкершілік, өзара көмекке дайын болу, ынтымақтастық, тілектестік, талап етушілік және т.б.) деуге болады. Патриотизмді осылай тусінуде әрекетті фактор жетекші орын алады. Ол адамның белсенді іс-әрекетін өзінің Отанын нығайтуға, рны жау шапқыншылығынан қорғауға, жаңа қоғамның экономикалық және мәдени деңгейін көтеруге бағыттайды. Алайда “патриотизм” үғымының осы бағыттағы басымды әрекеттік саласы, жоғарыда айтып өткеніміздей, эмоционалдық-сезімдік және интеллек-туалдық салалардың органикалық бірлікте болуын болжайды. Демек, патриоттыц тәрбие процесі мынадай багытта жузеге асырылуы қажет деп болжауга болады: оқушыларға патриоттық білім беру (патриотизмді әлеуметтік - адамгершілік принцип ретінде жете түсіну), дүниетанымдық сенімнің, белсенді іс-әрекеттің (патриотизмнің түлғалық қасиет ретівде көрінуі) негізінде төрбиеленушілердің нақты немесе жалпылама қорытындыланған объектілерге және болмыстағы қүбылыстарға түрақты жағымды көзқарасын қалыптастыру және білімді пайдалану. Яғни, тәрбие процесінің негізін тәрбиеленушіяеірцщ Отан туралы, оған деген сүйіспеншілік сезімі оны көркейтуге өзінің барлық әрекетін бағыттаудағы талпынысы туралы білім бірлігінде көрініс алған саяси-әлеуметтік білімі, адамгершілік сезімі жөне белсенді іс-әрекетінің жиынтығы қүрауыкерек. Патриоттық тәрбиеге осындай көзқараста болу патриоттық тәрбие процесінің нақты мазмүнын анықтауға, тәрбие процесінің жолдарын қүралдары мен әдістерін белгілеуге мүмкіндік береді.
Өзінің мазмүны мен формаларының көрінісі түрғысында патриотизм өзгермейтін нәрсе еместігін көрсетеді. Оның әлеуметтік мәнін таптық көзқарас пен нақты тарихи жағдайларды ескеру негізінде ғана дүрыс түсінуге болады, өйткені, кез-келген үғымды талдауда диалектикалық -материалистік өдіснама, кез келген үғымды, қүбылыстарды талдауда тарихи принципті сақтауды талап етеді, кез келген теорияны қалыптастыруда тарихи деректерге, олардың диалектикалық бірізділікте дамуына, олардың өзара байланыстарына үлкен мән береді. Ф.Энгельс өзінің бір жүмысында, олардың пікірлері, көзқарастары, қағидалары “тарихи деректер мен процесстердің дамуынан алынған қорытындылар болып табылады жөне осы деректер мен процестердің байланысынсыз ешқандай теориялық және практикалық қүндылықтар бола алмайды” - деп жазады.
Диалектикалық-материалистік теорияда табиғатты, қоғамды, танымды дамытуды негізгі өзегінің бірі болып кезеңдік идеясы, бір жағдайдың екіншімен ауысуы саналады. Тарихтың әдіснамалық принципі В.И.Лениннің мынадай қағидасында көрініс алғанын айтпай кетуге болмайды: “Қоғамдық ғылымдар мәселесінің ең сенімдісі, бүл мәселеге ғылыми түрғыда келсек, бүл - негізгі тарихи байланысты үмытпау, әрбір мәселеге йелгілі қүбылыстың тарихта пайда болуы түрғысында қарау, бүл қүбылыстың өзінің дамуында қандай негізгі кезеңдерден өткендігі және оның осы дамуына байланысы осы заттың бүгінде қандай болғаны түрғысында қарау”.
Жас үрпаққа патриоттық тәрбие беру, жастарды азаматтық, патриоттық борышын орындауға дайындау мәселелеріне үлкен мән береді. Жастардың жүмысын, оқуын болмыспен, елдің өмірімен, халықтың жасампаз еңбегімен тығыз байланыста үйымдастыру қажеттігіне тоқталады.
Қазақстан республикасының Егемендігі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .
І тарау. Бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие берудің теориялық негіздері
1.1. Бастауыш сынып оқушыларын патриоттыққа тәрбиелеудің педагогикалық негіздеулері.
1.2. Бастауыш сынып оқушыларын патриоттыққа тәрбиелеудің ерекшелектері.
1.3. Бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие берудің бүгінгі жағдайы.
ІІ. Бастауыш сынып оқушыларына математиканы оқыту үрдісінде патриоттық тәрбие беру әдістемесі
2.1. Математика сабағының патриоттық тәрбиелік мүмкіншілігі.
2.2. Бастауыш сынып оқушыларына математиканы оқытуда патриоттық тәрбие берудің формалары мен әдістемесі.
2.3. Бастауыш сынып оқушыларына математика пәні арқылы патриоттық тәрбие беру тиімділігінің педагогикалық шарттары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының көкейкестілігі. Қазақстан Республикасы өзінің тәуелсіз мемлекет бола алатындығын бүкіл әлемге дәлелдеді. Ендігі басты міндет - осы мемлекеттің өркендеп өсуі, халықтың әлеуметтік, экономикалық жағдайын көтеру. Қазақстанды "Отаным, елім"- деп таныған әр азаматтың осыған өз әлінше үлес қосуы - бұның басты шарттарының бірі. Жастарға патриоттық тәрбие берудің бағдарлы идеяларын Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың "Қазақстан - 2030" Қазақстан халқына Жолдауының "Қазақстан мұраты деп аталатын бөлімінде: "...біздің балаларымыз бен немерелеріміз ... бабаларының игі дәстүрін сақтай отырып қазіргі заманғы нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуге даяр болады. Олар бейбіт, абат, жылдам өркендеу үстіндегі күллі әлемге әйгілі әрі сыйлы өз елінің патриоттары болады" - деп үміт артып отыр. Сондықтан жастарға патриоттық тәрбие беруді, яғни елжандылыққа тәрбиелеуді тәрбиенің негізі қаланатын сонау отбасынан, бастауыш мектептен бастау керек.
ҚР Білім және ғылым министрі Ж.Қ.Түймабаев Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың биылғы Жолдауында Қазақстанды жаңартудың жаңа кезеңіндегі басты басымдықтарды саралап, отыз бағытты белгілегенін, осылардың қатарында білім және ғылым саласына да баса назар аударылғанына тоқталып: “Білімнің іргетасы мектепте, әсіресе бастауыш сыныпта қаланады деген қағида өте дұрыс. Мен мұны қолдаймын. Әр мұғалім алдында отырған ұл-қыздың тағдыры маған сеніп тапсырылған дегенді естен шығармаса, бүгінгі ұрпақ ертең мәуелі бәйтеректей биік өседі.
– Біз көбіне білім беруді жиі айтамыз да тәрбиені қаға берісте қалдырып жүргендейміз. Осы жерде Әл-Фараби бабамыздың тәрбиесіз берген білімнің қайыры болмайтыны туралы айтқан сөзі ойға орала береді.
– Иә, ұлы жазушы Мұхтар Әуезов те “Ұлт болам десең – бесігіңді түзе” деген ғой. Бесік киелі ұғым, сол арқылы қаламгер тәрбиенің тәлімді болуын алға тартады. Бізге жүктелген қарыз бен парыз ұрпақты өрелі етіп шығару. Басты мәселе оларды жан-жақты дамыған тұлға дәрежесінде тәрбиелеу. Ел алдындағы жауапкершілігін ұғындыру, өзін-өзі тануына жол ашу. “Қазақстан Республикасының азаматтарына патриоттық тәрбие берудің 2006-2008 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы туралы” Үкіметтің 2006 жылғы 9 желтоқсандағы қаулысы, Білім және ғылым министрінің 2005 жылғы 13 маусымдағы бұйрығымен бекітілген “Қазақстан Республикасының білім беру ұйымдарында 2006-2011 жылдарға арналған тәрбие жұмысының кешенді бағдарламасы” – өскелең ұрпақты патриоттық рухта тәрбиелеуге, ой-өрісін жетілдіруге, әсіресе оқушылардың өнеге өресінен көрінуіне, ана сүтімен бойына дарыған, мемлекеттік мәртебеге ие ана тілін, өзге де тілдерді, қазақ және шетел тарихын, ұлттық құндылықтарды игеруге, Қазақстанда тұратын барлық ұлттардың салттары мен дәстүрлерін құрметтеуге негізделген.
Отанымыздың территориясының бүтіндігін сактау, халықтың тыныштығын алатын лаңкестермен қарсы ұйымшылдықпен күрес, мемлекетімізге қауіп төндіретін кез-келген сыртқы және ішкі күштерге карсы тұрудың өзі жастарды отаншылдық рухта тәрбиелеу міндетін жүктейді. Осыған орай, патриоттық тәрбие мәселесі — адамзат тарихының өн бойында ұрпақтан-ұрпақка жалғасып келе жатқан ұлы мақсат болғандыктан мектеп оқушыларының бойында Отанға сүйіспеншілік қасиетті дарыту көкейкесті мәселе болып отыр.
Қазакстан Республикасының "Білім туралы" Заңында "Білім беру жүйесінің міндеттері: ... азаматтық пен елжандылыққа, өз Отаны - Қазақстан Рсспубликасына сүйіспеншілікке, мемлекеттік рәміздерді құрметтеуте, халық дәстүрлерін қастерлеуге тәрбиелеу" десе, ал орта білімді дамыту тұжырымдамасында "тәрбиелік жұмыстарды қазақстандық патрмотизм, азаматтык, ізгілікті интернационализм негізінде құру"- керек екендігі көрсетілген. Бүгінгі қоғам талаптарын қанағаттандыратын, өсіп келе жатқан жас буындарды тәрбиелеуде ұстанатын бағыт-бағдар мен патриотизмнің тұғырнамасы айқындалуы керек.
Еліміздің тәуелсіздік, егемендік алуымыздың өзі жастардың патриоттығынан еліне, жеріне деген сүйіспеншіліктен келіп туындады.
Егемендік алған бастапқы күндерден-ақ патриотизм ұғымы, оның мазмұны төңірегінде пікірталас жүріп келеді. Одан "ұлттық патриотизм", "қазақстандық патриотизм" деген екі ұғымның туындағаны белгілі. Бірақ өсіп келе жатқан жас буындарды отаншылдыққа тәрбиелеуде бұл екі ұғымның қайсысын ұстанса да жөн
Қазақ халқының біртуар ұлдары А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, Ш.Құдайбердиев, М.Дулатов, М.Шоқай, С.Сейфуллин, Ж.Аймауытов, Б.Майлин т.б. өз ұлтының нағыз патриоттары екендігін сөзімен де, ісімен де дәлелдеген ұлы тұлғалар. Олар ұлт азаттығын, оның өркениетті ел болуын көксеп, жастарды елін сүюге, ұлтын қадірлеуге, отанын қастерлеуге шақырған.
Бірқатар еңбектерде оқушылар патриотизмін халық педагогикасының ерлік дәстүрлері негізінде, майдангер жазушылардың еңбектері негізінде қалыптастыру мәселелері зерттеледі, мысалы, Б.Момышұлы, Ә.Нұршайықов, Қ.Қайсенов, Ә.Шәріпов шығармаларында патриотизмнің Ұлы Отан соғысындағы өшпес үлгілерін жастарға өнеге етіп бір көрсетсе, екінші бір жақтан "патриотизм" ұғымының мәні мен мазмұнын өрелі ой-толғауларында жеткізуге ұмтылған. Заманымыздың белді ақындары М.Мақатаев, О.Сүлейменов, М.Шаханов т.б. шығармаларын көкіректегі қайнаған патриотизмнен туынлаған жалынды толғаулар деуге болады. Олар - жас ұрпақты патриотизмге тәрбиелеудің сарқылмас бұлағы. Бұл ақын-жазушылар өз шығармаларында кейде ашық, кейде көмескі түрде тәуелсіз ел болуды аңсап, қазақ халқының бойында ұлттық патриоттық сезімді оятуға ұмтылды, ал қазіргі біздің күніміз оның күәсі.
Қазақстан мектептерінде Кеңес Одағы кезінде өсіп келе жатқан жас буындарда патриотизмге тәрбиелеудің теориясы мен практикасына қатысты жеткілікті тәжірибелер жинақталған. Осы тәжірибелердің белгілі бір кезеңдегі жай-жапсарын зерттеу, танып білу, оның нәтижелерін нарықтық экономика жағдайында мектеп оқушыларын патриотизмге тәрбиелеу жолдары мен бағыттарын бағыттарын қарастыру бүгінгі күн талаптарынан туындап отыр: - мектеп оқушыларын патриотизмге тәрбиелеудің теориялық және әдістемелік аспектілері, мақсат-міндеттері, мазмұны Ю.К.Бабанский, Н.И.Болдырев, И.С.Марьенко, Э.И.Моносзоп, В.А.Сухомлинский т.б. зерттеулерінде дәлелденген;
- жастарды патриотизмге тәрбиелеудің ғылыми-теориялық, әдістемелік тұстарын Э.Г.Абрамян, М.Г.Агаев, Н.Н.Агеенко. С.М.Ахмедов, О.Бозоров, С.Дустов, С.А.Каримбеков, И.Н.Качура, Н.С.Киямов, Ж.К.Коидзе, С.Е.Лещинская, Ш.А.Шарапов т.б. зерттеу жұмыстарында қарастырған;
- Қазақстанда білім беру саласының даму тарихы мен ұлттық тәлім-тәрбие саласының әр түрлі проблемаларына қатысты Т.Тәжібаев, Қ.Бержанов, С.Мусин, А.Сембаев, Қ.Құнантаева, Б.Мұқанова, Г.М.Храпченков, Э.А.Урунбасарова т.б. қарастырған:
- әдебиет, физика, математика, пәндерін оқытуда оқушыларды патриотизмге тәрбиелеуді сабақта және сабақтан тыс жұмыстар аркылы жүзеге асыруды А.К.Ахметов, К.Г.Қожабаев, Е.Жұматаева, соғыс жылдарында мектеп оқушыларын патриотизмге тәрбиелеу мен ұлттық жауынгерлік дәстүр, Әлия мен Мәншүк ерліктері аркылы оқушыларға патриоттық тәрбие беруді С Ешіманов, С.Т.Иманбаева, Д.С.Құсайыновалар өз зерттеулеріне арқау етіп алған;
- оқушыларға әлеуметтік-азаматтық және интернационалдық тәрбие мәселелерін Ж.А.Мақатова, Н.И.Қойшыбаева, И.А.Меликова қарастырса, Қазақстан мектептерінде жоғары сынып оқушыларын әскери-патриотизмге тәрбиелеудің дамуын С.Нұрмұқашева, Кеңес дәуіріндегі патриотизмнің дамуына ақпарат құралдарының ықпалын Л.Ахметованың ғылыми зерттеу жұмысынан кездестіреміз.
Қазақстанда жаңа демократиялық құрылым жағдайында оқушыларды патриотизмге тәрбиелеуде аса маңызды қазақ халқының ұлттық ерекшеліктері және Отанымыздағы ұлт саясатына қатысты келесі ой-пікірлер, осыған орай қоғамымыздың әлеуметтік-экономикалық дамуынан туындап отырған "ұлттық патриотизм", "қазақстандық патриотизм" секілді ұғымдардың педагогикалық мәні бар.
Жас буындардың патриоттық тәрбиесі педагогикадағы аса бір күрделі де өзекті мәселе. Ол интернационалдық тәрбиенің, ұлттық сана-сезім мен құндылық бағдарды, арман-тілекті қалыптастырудағы ерекше мәселелермен бірлікте болады.
Педагогикалық зерттеулерде окушыларды өнер арқылы патриотыққа тәрбиелеу мәселелеріне де аса мән беріледі. Тұлғаның идеялық -адамгершілік қасиеттерін, оның патриоттық сезімі мен сенімін қалыптастырудағы өнердің рөлін бірқатар философтар, әлеуметтанушылар, педагогтар зерттейді.
Дей тұрғанмен, психологиялық, педагогакалық әдебиеттерге және озық педагогикалық тәжірибеге жасаған талдау, математика пәні сабағы арқылы бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие беру мәселесі бүгінгі таңға дейін тәрбие теориясында да практикасында да өз деңгейінде зерттелмеген, нақтырақ айтқанда, математика пәнін оқыту арқылы оқушылардың патриотизмін қалыптастырудағы мүмкіңдіктері анықталмағанын, бірегей жүйесінің жасалмағанын, тиімді әдіс-тәсілдерінің, ғылыми-әдістемелік нұсқаулардың жасалмаған көрсетеді.
Демек, оқушылардың патриоттығын қалыптастыруға деген көзқарасы мен мектептегі патриоттық тәрбиенің жағдайы арасында математика пәнін оқыту арқылы патриоттық тәрбиенің мүкіндіктері мен оларды мектеп практикасында кең көлемде қажеттігі мен арнайы жасалған ғылыми-әдістемелік нұсқаулардың жоқтығы арасында қарама-қайшылыц анық байқалады. Осы мәселенің тиімді педагогикалық жолдарын іздестіру менің зерттеуімнің басты мәселесін айқындауға және тақырыпты “Бастауыш сынып математика сабағында оқушыларға патриоттық тәрбие беру” деп таңдауыма негіз болды.
Зерттеу объектісі: оқушылардың патриоттық тәрбиесі.
Зерттеу пәні: математика пәні сабағы арқылы бастауыш сынып оқушыларына патриоттық төрбие беру үдерісі.
Зерттеудің мақсаты: математика пәні сабағы арқылы бастауыш сынып
оқушыларына патриоттық тәрбие беруді теориялық тұрғыда дәлелдеу және
адістемесін жасау.
Зерттеудщ болжамы: патриоттық мазмұндағы математика пәні сабағы
арқылы бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие берудің
тиімділігі артады, егерде: патриоттық мазмұндағы тарихи мұрағат құжаттары және озық тәжірибелердің оқушыларға сабақта және сабақтан тыс іс-әрекеттерде жүйелі бірізділікте меңгертілсе; математикалық есептерде нақты өлшемдер арқылы арнайы өткізілсе; оқушыларға математика пәні сабағында белсенді шығармашылықты қамтамасыздандырылса. Өйткені бұның бәрі, біріншіден, оқушылардың патриоттық мазмұндағы математика пәні сабағына саналы көзқарасы мен қызығушылығын арттырады, екіншіден, оларды бейнелі ойлауға дағдыландырады, ұлттық сана-сезімін, адами қасиеттерін қалыптастырады.
Зерттеудің міндеттері:
1. Бастауыш сынып оқушыларының патриоттық тәрбиесінің мәні мен
мазмұнын ашып көрсету.
2. Математика пәні сабағы арқылы бастауыш сьшып оқушыларының
патриотизмін қалыптастырудағы мүмкіндіктерін негіздеу.
3.Математика пәні сабағы арқылы бастауыш сынып оқушыларына
патриоттық тәрбие берудің педагогикалық шарттарын айқындау.
Жетекші идея: математика пәні сабағы - ұлттық патриотизмді, ұлттық сана-сезімді қалыптастырудың жетекші құралы.
Зерттеудің көздері болып Қазақстан үкіметінің ресми материалдары (Зандары, Конституциясы, Қаулы - қарарлары, баяндамалары және т.б.), Білім және Ғылым министрлігінің халық педагогикасы идеяларын пайдалану туралы түжырымдамалары, бағдарламалары, оқулықтары, шет ел және қазақстандық ғалымдардың (философтар, тарихшылар, педагогтар, психологтар, фольклористер, мәдениеттанушылар, әдебиеттанушылар) ғылыми еңбектері, мектептің оқу-тәрбие процесінің қүжаттары, мұғалімдерінің математика пәні материалдарында патриоттық тәрбиеде пайдаланудағы озық төжірибелері, сондай-ақ автордың жеке басының педагогикалық және зерттеушілік тәжірибесі саналады.
Зерттеу әдістері: зерттеу проблемасы бойынша ғылыми әдебиеттерге (тарихи, философиялық, филологиялық, әлеуметтану, психологиялық, педагогикалық) оку-тәрбие үдерісі құжаттарына талдау жасау; бақылау, әңгімелесу, сауалнамалар жүргізу; озық тәжірибелерді зерделеу, эксперимент жүргізу, алынған нәтижелерді математикалық түрғьвда өңдеу.
Математика пәні сабағы арқылы бастауыш сынып окушыларының
патриотизмін тиімді қалыптастыру мынадай шарттарды ескерумен
қамтамасыздандырылады: бастауыш сынып окушыларына математикалық білімді меңгертуде жүйелі түрде мақсаттылықпен педагогикалық ықпал
жасау; патриоттық мазмұндағы математика пәні сабағымен танысу процесінде
оқушылардың идеялық-адамгершілік білімі мен математикадан білім, білік, дағдыларының дамуы бірлігін ескеру; математика пәні сабағын қабылдау барысында алған әсерлі сезімін дамыту; бастауыш сынып окушыларының сыныптан тыс тәрбие жүмысына қажетті патриоттық бағыттағы математика пәні сабағын сұрыптау; оқушылардың бейнелі ойлау қабілетін қалыптастыруда белсенді-шығармашылықты қабылдау мен эмоционалдық-бағыттық саланың бірлігін қамтамасыздандыру.
"Бастауыш сынып оқушыларына математика сабағында
патриоттық тәрбие беру" атты бірінші тарауда
"патриотизм өзара байланысы зерттеудің теориялық негізі тұрғысында қарастырылады, бастауыш сынып оқушыларының патриоттық тәрбиесінің мазмұны, математика пәні сабағының оқушылар патриотизмін қалыптастырудағы мүмкіндіктері айқындалады.
"Математика пәні сабағы арқылы бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие беру әдістемесі" атты екінші тарауда сыныптан тыс тәрбие процесінде бастауыш сынып оқушыларының математика пәні сабағы арқылы патриотизмін қалыптастырудың мазмұны, формалары мен әдістері негізделеді.
І Бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие берудің теориялық негіздері
1.1 Бастауыш сынып оқушыларын патриоттыққа тәрбиелеудің педагогикалық негіздеулері.
Отанға деген сүйіспеншілік, туған жерге құрмет, патриотизм тұлғаның дамуындағы ең жоғарғы деңгейді сиапттайтын аса маңызды рухани игіліктердің бірі. Ол адамның Отан игілігі үшін қызмет етуінен, қажет болса, сол мақсат жолында ғұмырын құрбандыққа шалуға дейін баруынан көрінеді. әңгіме болып отырған мәселенің маңыздылығы соңғ уақыттары “ұлттық патриотизм ” және “қазақстандық патриотизм” деген тақырыптардың жиі- жиі көтерілуінен- ақ аңғарылса керек.
Патриотизм- санаға біртіндеп қалыптасатын, тынымсыз тәрбиенің нәтижесінде орнығатын ұлы сезім.
Патриотизм - Отанға деген іңкәрлік, өз халқыңның табыстарына, жеріңнің игілігіне қуана білу., ол тек қазақтардың ғана емес, осынау кең-байтақ кеңістікті мекендейтін барлық ұлт пен ұлыс өкілдерінің ортақ тілегі-өз елінің тағдырына қобалжуы, жанашыры болуы керек. Әрине, ешкімге де елін, жерін, Отанын зорлықпен немесе жалынып-жалбарынып сүйгізе алмайсың. Елжандылық, туған жерге деген құрмет-әркімнің дербес парызы, ар-ұятының ісі. Ол ана құрсағын жарып шыққан пенденің пешенесіне бірден ұялай қалмайтыны тағы да ақиқат. Патриотизм- санаға біртіндеп қалыптасатын, тынымсыз тәрбиенің нәтижесінде орнығатын ұлы сезім. Әркімнің өскен ортасына, қалыптасқан қоғамына қарай түрліше дамып, алуан сатылы деңгейде болатын, үздіксіз тәрбиенің жемісі.
Жоғарда айтып өткеніміздей, патриотизмдердің ең алғашқы шарты- мемлекеттік рәміздерге – туға , елтаңбаға, әнұранға құрмет. Өйткені, оларда халқымыздың өткен өмір тарихы, бүгінгі игіліктеріміз, болашақ мақсаттарымыз айшықталған. Қазақстанның әнұраны орындалған шақта чемпион аталған спортшыларымыз сағыз шайнап тұрмай, ұлттың ұлы музыкасына қосылып, көзінен жас моншақтап тұрса, бүкіл елдің мәртебесі әсері күмәнсіз. Осы мемлекеттік рәміздерден басталған тәрбие тұлғалардың қоғамдық бағыт- бағдарын анықтайды, адамгершілік құндылықтарын қалыптастырады, әлеуметтік белсенділігін жоғарылатып өз іс- әрекеттеріне жауапкершілігін арттырады және Отан игілігі жолында қызмет етуге ұмтылады.
Ұлы Отан соғысында Кеңес Одағының құрамында болған ұлттармен ұлыстар арасында ерлік көрсету көрсеткіші жағынан қазақтардың шоқтығы биік. Ресми деректерге сүйенсек, қырқыншы жылдардың қырғынына қатысқан қазақ ұлты перзентінің жүзбіріне Кеңес Одағының батыры атағы беріліпті. Яғни, жалпы көрсеткіш бойынша, Одақтың негізін құраған үш славян халқы мен еврей және татарлардан кейінгі орындарда қазақтар тұр. Өктемдігі жүріп тұрған ұлттың кейбір өкілдерінің тарапынан болған кейбір әділетсіздіктерді солақай саясатты есепке алсақ, халқымыздың қаһармандығы күмәнсіз. Бұл- патриоттық тәрбиенің жемісі. Оның ішінде ізгілікке, адамсүйгіштікке, парасаттылыққа негізделген идеяның игілігі. Егер патриотизм деген қасиетті ұғым жекелеген адамдардың, топтардың, тіпті, тұтас этностық немесе діни бірлестіктің эгоизмімен пайда табу мақсаттарына пайдаланылатын болса, оның зардабы ұшан теңіз.
Өткен ғасырдың пешенесіне бұйырған екі бірдей жаһандқ соғыстың аралғындағы Германияның мысалы жоғарыдағы пікірімізге көрнекі дәлел бола алады. Алғашқы дүние жүзілік соғыстың айып құнын көтеріп, экономикасы туралы қалған елді дер кезінде ұсынылған ұлттық идея- немістік патриотизм жедел топтастырып халық шаруашылғын қалпына келтіріп, қарштап дамуға жеткізді. Ұлтшл патриотизмнің жаппай қанат жаюы нәтижесінде шарықтау шегінде фашизмге айналған бұл идея өзі дүниеге әкелген державаны ақыры күйретіп тынды. Өткен ғасырдң алғашқы жартысында жапон импереализмі туралы да осындай тұжырым жасауға болады. Сондықтанда белгілі қоғам қайраткері Джонсон патриотизм ұғымын жеке мүддеге бағындырғанда жайлы “Оңбағанның ең жеткен жері- патриотизм” деген қанатты сөз айтқан.
Әрине, жоғарыдағыдай жағдай негізінен белгілі бір ұлт өкілдері басымдылық танытатын елдерде орын алатын белгілі. Ал, басқаларға өктемдік жүргізбек түгілі өгей баланың күйін кешіп, тілі мен діні, ділі қағажу көріп келе жатқан қазақ тәрізді ұлттың атын иеленген республика патриотизм қалай дамып ұлттық идея қандай негізде ілгерілеуі керек деген заңды сұрақ туады. Яғни, елдегі эпостқ топтардың тарихи сабақтастықтарына һәм мұқтаждықтарына нұқсан келтірместен жалпы халықтық ортақ мүддеге жұмлдырудың жолы барма? Ия, бар дейміз. Бұл үшін қазақтар ең алдымен өзінің тарихи сабақтастығымен мұқтаждғына нұқсан келтірмей, басқалар үшін де толыық жауапкершілікті өз мойнына алу керек. Республиканы мекендейтін ұлттар мен ұлыстар өкілдері қазақстандық қоғамның қазақ халқы төңірегіне топтасуы қазіргі уақыт алға тартып отырған қажеттілік екенін саналықпен түсінуі және түйсінуі керек.
Интернационалдық және патриоттыққа тәрбиелеу- күрделі педагогикалық үрдіс. Еліміздің тәуелсіздік алып, егемендікке жету қазақ халқының және республикада тұратын басқа да халықтардың ұлттық дүниетанымының өсуіне жағдай жасады.
“Қоғамда Қазақстан- біздің Отанымыз, бұл ұғымға өте көп нәрсе кіреді деген қарапайым ойды қалыптастыру керек ”- деген Елбасмыз Н.Ә.Назарбаевтың сөзі терең ойдан туындаған пікір.
Қай ұлттан шыққанына қарамай, біздің ортақ үйіміздегі достық пен келісім ахуалын қолдауы құрамдағы ұлттар мен ұлыстар саны біздегіден де көбірек гүлденіп отырған мемлекеттер әлемде аз емес. Сонымен қатар, бұл елдерде патриотизм сезімі ерекше жоғары дамыған, қоғамда мемлекеттік рәміздерге құрметпен қарау қалыптасқан.
“Патриотизм”,- деген болатын Б.Момышұлы, Отанға (мемлекетке) деген сүйіспеншілік, жеке адамның аман- саулығының қоғамдық- мемлекеттік қауіпсіздікке тікелей байланыстылығын сезіну, ал мемлекетті нығайту дегеніміз жеке адамды күшейту екенін мойындау, қысқасын айтқанда, патриотизмге мемлекет деген ұғымды, жеке адаммен, яғни оның өткенімен, бүгінгі күнімен және болашағымен қарым- қатынасты білдіреді.
Патриоттық сезім жалпы адам баласына адами түйсік- қасиет, оның еліне, туған жеріне, өз тілі мен мәдениетіне, қамқорлықтарына жеке қатынасын, өзіндік бағасын, түйсінуін, қуаттап- қолдауын пайымдайтын көрсеткіші болып табылады.
Қазақ совет энциклопедиясында “Патриотизм дегеніміз (грек patriotes-отандас, patrio-отан туған жер) отанға деген сүйіспеншілік, бойындағы күш пен қуаты білімін Отан игілігі мен мүддесіне жұмсау, туған жерін, ана тілін, елдің әдет- ғұрпы мен дәстүрін құрмет тұту сияқты патриотизим элементтері ерте заманнан қалыптаса бастады”- деп атап көрсетеді.
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғаннан бері балалардың, жасөспірімдердің оқу- тәрбие ісіне ұдайы көңіл бөлініп келеді. Оқу- тәрбие ісінде назар аударып отырған тәрбие салаларының бірі- патриоттық тәрбие. Қазақстан Республикасы көп ұлтты іргелі ел.
Жас жеткіншектерді Отанын сүюге тәрбиелеу бір кезеңдік іс емес. Патриоттық тәрбиені қалыптастыру процесінің өз идеологиясы және айқын жүйесі бар. Мектептерде жас жеткіншектерді Отанын сүюге тәрбиелеу қазақ халқының батырларының өмірі мен ерліктерін олардың туған жерін жауларынан қаймықпай қорғағандықтарын баяндау арқылы жүзеге асырылады. Қобынланды батыр, Алпамыс батыр, Ер Тарғын, Ер Көкше, Баян батыр, Қабанбай, Бөгенбай, Райымбек батырлар- қазақ халқының есінде.
Сонымен қатар жеткіншектерді Отанын сүюге тәрбиелеуде ақын, жыраулардың тағылым мазмұндарын математика сабағы материалдарында құрама есеп түрінде көрсетудің мәні зор.
Жас буындарды патриоттыққа, Отанын сүюге, елін қорғауға бұрынғы Кеңес Одағы кезеңінде жүргізілген іс шараларды жоққа шығаруға болмайды. Мысалы, 1986 жылғы желтоқсан оғиғасы туралы айтпауға мүмкін емес.
Тәрбие- халықтың ғасырлық бойы жинақтап, іріктеп алған озық тәжірибесі мен ізгі қасиеттерін жас ұрпақтың бойына сіңіру, өмірге деген көз- қарасын және оған сай мінез құлқын қалыптастыру. Соның ішінде азаматтық тәрбиенің тірегі отаншылдық болып табылады. Мектеп барлық кезде жас жеткіншектерді Отанды сүю және қорғау сезімдерін дамытты және дамытып келеді. Патриоттық тәрбие деген кең мағыналы, қасиетті ұғым. Отан от басынан басталады- деп айтады халқымыз. Әрбір адамның отбасы, туған жері өскен ортасы, ауылы, елі- оның Отаны. “Біздің Отанымыз егеменді, тәуелсіз Қазақ мемлекеті. Жүз жиырмадан аса ұлт өкілдері тұратын осынау қасиетті мекенде : асқақтаған Алатау өлкеде, кеңшілігі керемет, дархан дастархандай далада, егіні теңіздей толқыған, төрт түлігі мыңғырған, өндірісі өркендеген мекенде өмір сүруші әрбір адам өз Отанын жанындай сүйіп оның көк байрағын көкке көтеруді мақтаныш тұтады. Патриоттық сезімнің мағынасы терең, аумағы кең, құдіреті күшті. Ол өз мазмұны, өз аясы бар, құдіретті күшке кездейсоқтықтан айналмайды, бұл сезімнің оянып, бірте-бірте күш алып, саналы өзіндік мәні, өлшемі, мағынасы бар біртұтас сезімге ұласуы обьективтік шарттылықтарды қажет етеді.
Өмірге келген адамдардың бәрінде міндетті түрде, рефлексті тұрғыда патриоттық сезімі туа қалмайды. Патриотизм, отаншылдық сезімі ананың құрсағынан даритын биологиялық құбылыс емес, бұл психологиялық құбылыс.
Отанын адамның өзі тануы тиіс. Оны жете біліп, қадір- қасиетін ұққанда, тарихын, өткен жолын, қиындық мехнаттарын, рухын, тар жол, тайғақ кешулерін көз алдынан өткізіп, жанымен сезе білгенде, елдің басын біріктірген, жат жұрттықтардан жерін, суын, даласын, тауын, қанын төгіп қайсарлықпен қорғап қалған ерліктерін сезіп білгенде ғана соған деген мақтаныш сезімі оянады, Адам бүгінгі өзі басып жүрген топырағын, суын қадір-қасиетін жете сезініп , өз еліне деген мақтаныш сезімі күшейе бастайды.
Патриоттық сезім ұлт деңгейінің айнасы, өлшемі. Елбасы өзінің халыққа жолдауында азаматтардың интернационалдық және патриоттық сезімі мен өз еліне деген сүйіспеншілігін дамыту ұлттық қауіпсіздікті сақтаудың негізгі элементтерінің бірі ретінде таниды. Президент стратегиясының түп- қазығы, басты арқауы- адам тағдыры.
Отан деген дерексіз дүние емес. Ол халықтан, жерден, судан, елдің дәстүрі мен мәдениетінен, әдебиеті мен өнерінен,тарихы мен бүгінгі тыныс – тіршілігінен құрылады.
Патриотты іс- әрекеттер деп- біздер, әлеуметтік ұнасымдық сарынымен елінің одақтық салт дәстүрлерінің тарихи заңдылықтарын қорғауға бағытталған жеке тұлғаның және әлеуметтік топтың кез-келген әрекеттерін түсінеміз. Отанның, жалпы адам баласының ілгерішіл, әлеуметтік топ әрекетінің тарихи нысаналарға, қоғамның ілгерілеуіне, өзінің өмір сүріп отырған ортасына, дәуірінің ұстанған бағдарына сәйкестілігі жатады.
Патриоттық сана- сезім болса, ол – Отан құндылығы көрінісінің нәтижесі, өткендегі өмір сүрген ата-баба санасының қажеттілігі мен ұмтылысынан, құлшынысынан тұрған елдік салт- дәстүрлерді адамдардың санасындағы қажеттілігі мен қызығушылығы арқылы қабылдау. Патриоттық сана өзіндік құрылымы рухани біліктіліктің интеграциясынан тұрады, ал “жазықтың кесіндісін”, қоғамдық сананы барлық түрлерінің диалектикалық өрісін танытады. Бұларға Отанның ілгерішіл қорғанысы, ілгерішіл- қайта құру белгілері жатады.
Қазіргі заманғы Қазақстан мемлекетінің құрылуы мен қалыптасуы ежелгі алаш жеріндегі мемлекеттік тарихындағы жаңа құбылыс.
Қазақстан бірғана қазақтардың Отаны емес, көптеген ұлт-ұлыстар өкілдерінің Отаны. БҰҰ-ның толық құқылы мүшесі- Қазақстанды 120- дай елдің тануы, олардың 105-мен дипломатиалық қатынастар орнатуы, шет елдерде біздің 26 елшілігіміздің, ал Алматыда өзге елдердің 40 елшілігі мен миссиясының, халықаралық және ұлттық ұйымдардың 16 өкілдігі ашылып, жұмыс істей бастауы республикамыздың егеменді және тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасқандығының айғағы болып табылады. Елбасы Қазақстандық патриотизм идеясын көптен бері алға тартып келеді. Өзінің халыққа арнаған жолдауында бұл идеяны ол ұлттық қауіпсіздік стратегиясының құрамдас бөлігі ретінде атап көрсетті. “Бесіншіден”- делінген Елбасы Жолдауында,- біз Қазақстанның барлық азаматтарының интернационалдық және патриоттық сезімі мен өз еліне деген сүйіспеншілігін дамытуға тиіспіз.
Президент Н.Назарбаев Қазақстан азаматтарының интернационалдық және патриоттық сезімін қалыптастыруда ұлт қауіпсіздігін сақтаудың стратегиялық элементінің бірі ретінде неліктен даралап көрсетті. Елдің елдігі, оның тұтастығы, тәуелсіздігі, қауіпсіздігі, мемлекеттік дербестігі халықтардың интернационалдық және патриоттық сезімінің, патриотизмнің қалыптасуында стратегиялық міндеттер дәрежесіне арнайы қарастырып отыр.
Қазіргі жаңа қоғам жағдайында адамгершілік бастамасының рөлі күннен-күнге артуда, әрбір адамның моральдық, адамгершілік бейнесіне, міңез-қүлқына қойылатын талап та өсуде .
Мектеп ең алдымен, жан-жақты дамыған саналы азаматты дайындауды өзіне мақсат ете отырып, жас ұрпақтың ғылыми көзқарасы мен адамгершілігін қалыптастыру міндеттерін қояды. Жас ұрпаққа тәрбие берудің негізгі жолдары көптеген ғалымдардың еңбектерінде сараланады. Олар жастарға берілетін білім мен тәрбие жүмыстарының бәрі моральдық төрбие беруді көздеуі керек деген пікірді ұстанады. Мораль туралы ілім, жеткіншектердің тәрбие теориясының әдіснамалық негізі болып табылады. Мемлекет ісіне деген берілгендік, Отанға, басқа мемлекеттерге деген сүйіспеншілік, қоғам игілігі үшін адал еңбек ету, мектепте жеткіншектердің адамгершілік түрғыда қалыптасу процесінің негізгі бір саласы - патриоттық тәрбиенің жүзеге асырылуының басты бағытын айқындауға ықпал етеді.
Мораль бүкіл тәрбие процесінің негізі болып табылады және оның барлық қүрамды бөліктерін қамтиды. Ол, ең алдымен, халықтың сана-сезімінде жөне істерінде көрініс алады. Адамдарды белсенді еңбек пен қоғамдық іс-әрекеттерге талаптандыратын адамгершілік сезімдерінің ішіндегі аса бір әсерлі де тереңі патриотизм сезімі болып табылады. Ол идеялық сеніммен байланыста бола отырып қазақстан халқының еңбекке деген көзқарасынан, саналы тәртібінен, еңбектёгі және жауынгерлік ерліктерінен, өмірі мен іс-әрекеттерінің басқа да саласынан көрініс алады. Бүл, өз кезегінде, бүгінгі танда жеткіншектерде патриотизм се*зімін тәрбиелеуде жалпы білім беретін мектептің алдында түрған жетекші міндетті айқындайды, қоғамдық вдеяларды оқушылардың жеке басының сеніміне айналдыруға, жаңа қоғамдық қүрылыс мүддесіне сай әрбір түлғаның тіршілік әрекетін одан әрі қамтамасыз етуге итермелейді.
Нагыз азамат - патриот өзінің Отан алдындағы борышын сезінеді. Әртүрлі мәдени-материалдық қзддьілңқтарды жасауда оның қоғам үшін, өзінің жеке басы үшін маңызын жақсы түсінеді. Ол нағыз патриотизмнің халыққа қызмет етуде көрініс алатынын біледі. Өткен үрпақтың тәжірибесін танып білуге, қүнды дегеннің бөрін сақтауға, сонымен қатар қоғамды қайта қүруда өз үлесін қосуға, озық тәжірибесін келешек үрпаққа жеткізуге талпынады.
Бугінгі таңда жастарды патриоттыққа тәрбиелеудіц мазмүны көптеген галымдардың зерттеу пәні болып табылады. Олар “патриотизм” ұғымының пайда болуы мен дамуын, адамның патриоттық санасын жөне патриотизмге тәрбиелеудің формалары мен әдістерін қарастырады.
Біз өз зерттеуімізде патриотизмге төрбиелеудің мәнін, мазмүны мен міндеттерін түсіндіру үшін ең алдымен диалектикалық-материалистік өдіснаманың негізгі принциптеріне сүйене отырып, “патриотизм” угымының мазмуны мен оныңцуртшмын қарастырамыз.
“Философиялық сөздікте” патриотизм адамгершілік және саяси принцип ретінде, әлеуметтік сезім мазмұны отанға деген сүйіспеншілік болып табылатын, оған берілгендік, оның кешегі және бүгінгісі үшін мақтаныш, Отан мүддесін қорғауға үмтылуымен анықталады”. Осы анықтамада ұғымның әлеуметтік мәні анық байқалады. Оның негізін қоғамдық принцип, мінез-қүлық ережесі қүрайды. Сезімдік жағы қоғамдық қүбылыс ретінде, қоғамдық дамудың бүгінгісі ғана емес, ертеңі де және өткені де қозғау болып қарастырылады. Анықтамада патриотизмнің мінез -қүлықтық факторының рөлі ерекше атап көрсетіледі, өйткені қоғам мүддесіне адамның нағыз патриоттық сезімдері тек оның белсенді әрекеті арқылы көрінеді.
“Этикалық сөздікте” бүл үғымға анықтама анағүрлым толығырақ беріледі: “Патриотизм - адамдардың өзінің еліне көзқарасын сипаттайтын қоғамдық және адамгершілік принципі, белгілі бір әрекеттерде және қоғамдық сезімдердің күрделі жинағында, әдетте Отанға деген сүйіспеншіліктен байқалады”. Бұл анықтамада патриотизмнің қоғамдық - адамгершілік саласының жетекші ролі, оның әлеуметтік мәні көрсетіледі. Принцип адамдардың қоғамдағы мінез - қүлық ережесі сияқты, оны осы қоғам мүшелерінің білуін және орындауын болжайды, сондықтан анықтамада принцип адамдардың өзінің еліне деген көзқарасымен
сипатталатыны кездейсоқ емес. Анықтамада көрсетілгендей көзқарас деген адамдардың іс-әрекеттері мен сезімдерінің жиынтығы арқылы, соның ішінде жетекші сезім - Отанға деген сүйіспеншілік арқылы байқалады.
Патриотизмнің ерекше белгілерін “Туган өлке”, “Еңбек”, “Интернационализм”, “Қоғам муддесін қоргау”, “Бейбітшілік үшін күрес” тақырыптары төңірегінде топтастырады және осы үғымды эмоционалдық-сезімдік, рационалдық және іс-әрекеттік жақтарының бірлігі түрғысында қарастырады:
Туган өлке - туған жерге, табиғатқа деген сүйіспеншілік; туған елге(халыққа), оның мәдениетіне, алдыңғы қатарлы (прогрессивтік) дәстүрлеріне деген сүйіспеншілік.
Азаматшыц - қоғамдық өмірдегі өзінің рөлін жете түсіну (үғыну); мемлекеттік мүддені қорғау; өзінің әрекеттері үшін халық алдындағы жауапкершілік;
Ецбек - жаңашыл әрекеттерді қажетсіну, интеллектуалды еңбекті
қажетсіігу; дене еңбегін қажетсіну; халықтың еңбек дәстүрін мақтан
түту; мемлекеттік меншікке аялы көЗқарас; еңбек етпейтін арамтамақтарға төзбеу.
Интернационалдыц - дүние жүзіндегі барлық халықтардың теңдігін мойындау; үлттық және үлтаралық диалектикалық бірлікті саналы түрде түсіну; жаңа қоғамды қүру барысында ортақ мақсатқа жетудегі достық, ынтымақтастық және риясыз өзара көмек; өзі мемлекетінің күш-куатын жете түсіну (үғыну); халықтарға, басқа үлттарға тілектестікпен, қайырымдылықпен қарау; дүние жүзі елдерінің (апатқа үшыраушы) қажеттіліктеріне қарай көмек көсетуге үмтылу; сенімділік;
Қогам муддесін цоргау - Отанға берілгендік және оны қорғауға дайын болу; батылдық (жүректілік) және ерлік (жау жүректілік); халықтың ерлік дәстүрлері үшін мақтаныш; қоғамдық гуманизм (мейірімділік), қозғалыс - көтерілістердегі қырағылық.
Бейбітшілік ушін күрес - дүние жүзінде соның ішінде, өзінің мемлекетінде бейбітшілікті қорғауға бағытталған белсенді әрекет; террористерге қарсы күрес [84, 43-6.; 82, 42-43-6.; 86, 43-6.; 84, 42-43-6.].
М.А.Терентий мен Т.В.Стригоның жүмыстарындағы түжырымдалған қағидалар біздің зерттеуімізде бастауыш сынып оқушыларының сыныптан тыс іс-әрекеттер мазмүнын, үйірме жүмыстары тақырыбын, анықтауда теориялық негіз болды, патриоттық тәрбиеге ықпал ететін математика пәні сабағы шығармаларын сүрыптауда бағыт-бағдар берді [84, 78-6.; 86, 94-б.].
Сонымен, ғылыми әдебиеттерге жасаған талдау бізге патриотизмнің мәні адамның өз Отанына, халқына, үкіметіне деген сүйіспеншілігінде, адамның қоғамға деген белсенді іс-әрекетінде, өзінің елін жаудан қорғаудағы даярлығында болып табылады. Патриотизм қоғамдық маңызы күрделі қүбылыс ретінде түлғаның идеялық-адамгершілік қүрымында жетекші орьш алады және патриоттық сезімдердің тығыз бірлігінде, адамның басқа адамдарға және олардың түрлі іс-әрекеттеріне, қоғамға, оның өткенімен бүгініне, табиғатқа, мәдениетке, салт-дәстүрлерге деген көзқарасында көрініс алады. Ол Отан, туған өлке, көрнекті адамдар туралы терең білімге негізделеді, Отан алдындағы парыз бен жауапкершілікті жете түсінуде белсенді іс-әрекетті қоғамның пайдасына шешеді деп, ой түжырым-дауымызға мүмкіндік береді.
Патриотизм угымының цурылымы эмоционалдық-сезімдік, саналылық (интеллектуалдық) және мінез-қүлықтық (әрекеттілік) бағыттардың органикалық бірлігінде көрінеді. “Тірі пайымдаудан абстрактылы ошауга және одан тәжірибеге” деген тарихи қағидаға сүйене отырып, патриотизмге тәрбиелеу адамның басқа адамдармен қарым-қатынас процесінде алған білімінің, өмірлік тәжірибесінің негізінде жүзеге асырылады деуге болады. Мүны былайша түсіндіруге болады, әдетте, адам алдымен белгілі бір зат немесе қүбылыстар туралы нақты деңгейде білім алады, соның негізівде онда нақты түсінік пайда болады, ол туралы үғымдары қалыптасады. Түсінік өз кезегінде адамның берілген затқа немесе қүбылысқа белгілі көзқарасын туындатады, ал бүл болса патриоттық сезімді қалыптастырудың басты кезеңі болып саналады. Сезімнің қоғам игілігінде нақты бір іс-әрекетке ауысуы, үшін адамда осы іс-әрекетті қажет ететіндей сенімділік қалыптасуы керек. Егер осындай сенімділік адамның санасында бекіген болса, онда түлғаны міндетті түрде әрекеттік белсенділікке алып келетіндей осывдай іс-әрекетке қажеттілік пайда болады. Демек, патриоттық тәрбие Отан туралы білімнің бірлестігін, оған деген сүйіспеншілік сезімді, өзінің барлық әрекеттерін оны өркендетуге бағыттаудағы талпынысын көрсетеді. “Патриотизм” угымыныц қурылъшдъщ мәніне берілген осы көзцёркісты біз зерттеу жумысымыздың әдіснамалъщ негізі ретінде аньщтадыц.
Сонымен бірге, ғылыми және арнайы әдебиеттерде осы мәселе бойынша патриотизмнің ерекшеліктерін ескеру қажеттігіне де аса назар аударылады. Ол оның компоненттерінің бірін эмоционалдық-психологиялық негізде, екіншісін - саяси-рационалдық негізде^қалыптастыруды болжайды, соның ішінде, соңғысы негізгі компонент ретінде сиппатталады. Осы тұрғьвда А.В.Русецкий: “патриотизм, нәтижесінде, күрделі қүрылымдық қүрамды үсына отырып, екі жүйеге бөлінгендей болады - эмоционалды-псшологиялыц (Отанға деген сүйіспеншілік сезімі, оған деген мақтаныш және т.б.) және рационалды-идеологияльщ (отанды нығайтуға бағытталған ой-пікірлерді, әрекеттерді саналы түрде түсіну және т.б.) [87]. Егер біріншісі негізінен үйымдаспаған түрде, адамдардың күнделікті тәжірибелік іс-әрекеттерінде қоғамдық психологияның өсерімен қалыптасатын болса, екіншісі - мақсатты түрде жүргізілетін идеологиялық ықпалдың барысында қол жеткен тәрбиелік - идеялық жүмыстардың нәтижесі” - деп жазады [87, 43-44-6.]. Осындай пікірді П.М.Рогачев пен М.А.Свердлин де айтады: “...патриотизмнің осындай қүрамасын қалыптастыру, арнайы идеологиялық ықпалдың нәтижесінде болады. Және де, бүл таптық сипаты бар, ең басты да маңызды патриотизмнің элементі” [82, 146-6.]. Бүл қағидалар үнемі өзара әрекеттестікте, бірақ патриотизмнің нақты бір қасиеттерін тәрбиелеуде әртүрлі сападағы функцияларға ие болатын эмоционалдық және интеллектуалдық бағыттардың бірлігін ерекше атап көрсетеді. Сонымен бірге олар патриотизм адамның әртүрлі іс-әрекеттерінің жиынтығын көрсетеді, оған осы іс-әрекеттің саласы ретінде көрініс алатын қоршаған ортаға деген көзқарас себеп болады деп дәлелдейді, оқу-тәрбие процесінде оқушыларды музыкалық шығармаларға баулуда, саяси-идеялық бағытты күшейте түсу қажеттігіне көз жеткізеді.
Патриоттыц тәрбие берудің теориялық негіздерін анықтай келе, ықпал етуші қүралдардың ерекшеліктеріне қарай, біз “патриотизм” үғымына түлғаның қасиеті түрғысынан түсініктеме беруге талпындық.
“Түлғаның қасиеттері - білімге, өмір тәжірибесіне, оны терең сезіігуге байланысты жинақталған, оның өзіне тән ерекшеліктерінің түрақты жиынтығы. Түлғаның қасиеттері жеке қасиеттермен, ерекшеліктермен шектелмейді. Олар бір түлғаның екіншісінен айырмашылығына толық мінездеме береді. Демек, патриотизм түлғаның қасиеті ретінде оның қоршаған ортамен белсенді қарым-қатынасын сипаттайтын қасиеттер жиынтығын үсынады. Бүл үғымда “түлғаның қасиеті” түсінігін қолданған орынды, өйткені ол түрақтылығымен сипатталады және түлғаның әлеуметтік бағыттылығын анықтайды.
Осыдан барып, патриотшм адамның әлеуметтік функциясы кешенінің негізінде, қоғамдағы оның іс-әрекетінің негізгі сипатында (белсенділік, табандылық, интернационалдық және т.б.) пайда болатын түлғаның әлеуметтік және әлеуметтік-психологиялық қасиеттерінде көрініс алады және түлға үшін ыңғайлы қарым-қатынас формасында (әсерленушілікке, сезінушілікке қабілеті) жеке түлғалық қарым-қатынас сипатымен айқындалады, оның әлеуметтік мінез-қүлқын қалыптастырады (жауапкершілік, өзара көмекке дайын болу, ынтымақтастық, тілектестік, талап етушілік және т.б.) деуге болады. Патриотизмді осылай тусінуде әрекетті фактор жетекші орын алады. Ол адамның белсенді іс-әрекетін өзінің Отанын нығайтуға, рны жау шапқыншылығынан қорғауға, жаңа қоғамның экономикалық және мәдени деңгейін көтеруге бағыттайды. Алайда “патриотизм” үғымының осы бағыттағы басымды әрекеттік саласы, жоғарыда айтып өткеніміздей, эмоционалдық-сезімдік және интеллек-туалдық салалардың органикалық бірлікте болуын болжайды. Демек, патриоттыц тәрбие процесі мынадай багытта жузеге асырылуы қажет деп болжауга болады: оқушыларға патриоттық білім беру (патриотизмді әлеуметтік - адамгершілік принцип ретінде жете түсіну), дүниетанымдық сенімнің, белсенді іс-әрекеттің (патриотизмнің түлғалық қасиет ретівде көрінуі) негізінде төрбиеленушілердің нақты немесе жалпылама қорытындыланған объектілерге және болмыстағы қүбылыстарға түрақты жағымды көзқарасын қалыптастыру және білімді пайдалану. Яғни, тәрбие процесінің негізін тәрбиеленушіяеірцщ Отан туралы, оған деген сүйіспеншілік сезімі оны көркейтуге өзінің барлық әрекетін бағыттаудағы талпынысы туралы білім бірлігінде көрініс алған саяси-әлеуметтік білімі, адамгершілік сезімі жөне белсенді іс-әрекетінің жиынтығы қүрауыкерек. Патриоттық тәрбиеге осындай көзқараста болу патриоттық тәрбие процесінің нақты мазмүнын анықтауға, тәрбие процесінің жолдарын қүралдары мен әдістерін белгілеуге мүмкіндік береді.
Өзінің мазмүны мен формаларының көрінісі түрғысында патриотизм өзгермейтін нәрсе еместігін көрсетеді. Оның әлеуметтік мәнін таптық көзқарас пен нақты тарихи жағдайларды ескеру негізінде ғана дүрыс түсінуге болады, өйткені, кез-келген үғымды талдауда диалектикалық -материалистік өдіснама, кез келген үғымды, қүбылыстарды талдауда тарихи принципті сақтауды талап етеді, кез келген теорияны қалыптастыруда тарихи деректерге, олардың диалектикалық бірізділікте дамуына, олардың өзара байланыстарына үлкен мән береді. Ф.Энгельс өзінің бір жүмысында, олардың пікірлері, көзқарастары, қағидалары “тарихи деректер мен процесстердің дамуынан алынған қорытындылар болып табылады жөне осы деректер мен процестердің байланысынсыз ешқандай теориялық және практикалық қүндылықтар бола алмайды” - деп жазады.
Диалектикалық-материалистік теорияда табиғатты, қоғамды, танымды дамытуды негізгі өзегінің бірі болып кезеңдік идеясы, бір жағдайдың екіншімен ауысуы саналады. Тарихтың әдіснамалық принципі В.И.Лениннің мынадай қағидасында көрініс алғанын айтпай кетуге болмайды: “Қоғамдық ғылымдар мәселесінің ең сенімдісі, бүл мәселеге ғылыми түрғыда келсек, бүл - негізгі тарихи байланысты үмытпау, әрбір мәселеге йелгілі қүбылыстың тарихта пайда болуы түрғысында қарау, бүл қүбылыстың өзінің дамуында қандай негізгі кезеңдерден өткендігі және оның осы дамуына байланысы осы заттың бүгінде қандай болғаны түрғысында қарау”.
Жас үрпаққа патриоттық тәрбие беру, жастарды азаматтық, патриоттық борышын орындауға дайындау мәселелеріне үлкен мән береді. Жастардың жүмысын, оқуын болмыспен, елдің өмірімен, халықтың жасампаз еңбегімен тығыз байланыста үйымдастыру қажеттігіне тоқталады.
Қазақстан республикасының Егемендігі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz