Абылай кездесердегі қабіріситуация

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 138 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫБІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ҰЫЗДАР ПЕДАГОГОИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Қазақ филологиясы және әлем тілдері факультеті Қазақ әдебиеті кафедрасы

Ясымбек Айдана Ясымбекқызы

«БАЛАЛАРҒА АРНАЛҒАН ХАЛЫҚ ПРОЗАСЫНЫҢ ТАНЫМДЫҚ- КӨРКЕМДІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ»

«6M011700-қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығы бойынша педагогика ғылымдарының магистрі академиялық дәрежесін алу үшін жазылған магистрлік диссертация

Ғылыми жетекші C. И. ССАЯСИ

әкенов ҚфАЙРАТКЕР

. ғ. д. МпАЗМҰНЫ рофессор м. а

Кафедра Н. С. ТБАРАУ. Абылай алтабаева PhD

Алматы 2019 ж.

жМолы АЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . НЕГІЗГІ

1. ҚАЗАҚ 1Хб. ы3л. Аай

АЛЫҚ СұлтаныңПРОЗАСЫНЫҢ қТайбірі

АНЫМДЫҚ - тКуралы

ӨРКЕМДІК зертеулер

ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫ

1. 1 Аңыздық ТпАРАУ. розаның Атбылай анымдық -көркемдік

2Б. 1. Абылай

алаларға хааның рналған Жеоңғар ртегілік мпемлекеті

розасы пүатшалы лгілерінің Ркесеймен өркемдік - жтүргізген анымдық дипломатиялық

ерекшелігі

ҚОРЫТЫНДЫ . . . ПАЙДАЛАНҒАН қатынасыӘДЕБИЕТТЕР 2. 2. XVIТІЗІМІ . . .

и З мпериясы ерттеу ж ұмыстың қ ж азақтар

КІРІСПЕ

алпы Қ с ОРЫТЫ ипаттамасы.

Балаларн - тәрбиенің СүІЛТЕМЕЛЕР лкен ПқАЙДАЛАНЫЛҒАН ұралы . Әуелі КжІРІСПЕ

еке Едліміз

арындардың дуалы тәуелсізідік

ауыздарынан алғананшығып, кейін кейіноны Абылайханхалық қазаққалап, қастерлеп, , жадында, ғасырлар халқыныңтарихындабойы кемеңгерөңдеп, өркендетіп, қадірлеп, асылым деп мемелекетақыл-санасына

сіңірген қәайраткері,

дебиеттің күөсемң кілі үлгілері- рметінде

әдени ұмрпақтарынакеңінен

әдени тманыла

ұрамыздың ең бқастады.

ұнды Ресей

қазынасы . Ол-ұрпақ күн Ксеңес әулесіндей иәмпериялары серлі үнстемдік ұрымен от еаткен латын ой үтшғасыр амызғы Абылай

болып, жанды, қиялды, ақыл тсұлғсына ананың баайланысты йшықты көрністерін, скыңар иелі кмөзқарас ұра .

Әдебиет амлып,

ұрасы оаныңқазақ рқылы тжарихындағы

ан - адйбынды үниеміз тазарып, ұрпағымыздың рөоліне ркениеті

өсе ттиісті үспек .

Қазақ бәерілмеді.

дебиетінің аөлғаш скелең бір оссымәселе аласы - ол жбөнінде

алалар қәарастырған,

дебиеті. зОертеген

ның өзіміздің

өзіндік өсу, аөзаматымыз

ркендеу Мж. О. Әуезовболды.

олдары бар. ЖБазушының

алалар оәйымен дебиеті аайтсақ:

лғашында «жЕскі

алпы қазақ

әдебиетпен еблдігін,

ірге тділегін,

амып, ттукөтеріп,

олысып аораға

тырды. жКинаған

ейін XIX Ағбылай асырда бөолатын»,

зінің пікірін

ерекшеліктерінің жаылыбаспадан рқасында шдығарып,

ербес пән траратуға

етінде дқайын арастырыла тбұрған

астады. кезде

Совет большевиктерзаманында салып, өртепбалалар жібергенәдебиеті кітабындатәлім-тәрбие мен жазғанбілім Тоталитарлықошағына кеңес айналды.

Ең үбкіметітарапынан ірінші Ажбылайға

ұмысымыздың тбарих арысын тЕөрінен

лбасымыздың «Бала лтайықты әрбиесі -

бұл баерілмейтінін та-аналардың аейқын рекше таүсінгенМ. О. Әуезов заматтық тбуралы орышы» деп бНарлық . Ә. Назарбаев даеректерді йтқандай жинап,

бала бтолмаса, әрбиесі оқларды ашанда амрнайыархивте

аңызды смақтап

індеттердің қбалуға ірі қбамқорлық олып бтілдірген абылады. [1]

Баланың бболатын.

олашағы ол Кееңес лдің, иұмпериясыАбылай лттың хканың елешегі. еКсімін

елешегіміз тжуған

арқын хбалқының олу жадынан

үшін ең маүлдем лдымен біз шұығарып,

рпақ аттаусызқалдыруға әрбиесін тбырысты.

ірінші Коомунистік рынға иқдеология ойғанымыз АаБылай бзал. тОуралы

ны ғылыми

баланың ідзденістергемүлдем үние сеалды, сігін жаылдары шқан бсаспадан әттен шбықан астап, зрертеу ухани саымақтары зық дбаАбылайды ере қоұбыжық тырып, коөрсету қып, міндеті

тыңдап, қойылды. көріп Иншала, жүрген ғасырдыңдүниелеріне мән аяғындаберу бодандықтыңкерек. өшіп, Мектепке Қазақдейінгі, даласыегемендіктің мектептен шапағынакейінгі бөленіп, өмірі Абылайарқылы хандыбілім елінеалып от қан әлемгеошақтарға танымалетуаранайы жолдары

оқулықтар мен іс-әжрекетері

ұмыстар бжолса

асап, қболға

аланың атлынды. анымдық Бқүгінгі

асиетін төаңдаАбылайға сіру тжағзым

олында арқылы

жұмыстар қжазақ

үргізіп хоалқында тырған тдиісті

ұрыс. с-қБыұрймет

алаларға каөрсету раналған қхажет.

алық Бподандықтан розасы қоұтылған сы елінің

жұмыс аблдында

арысында Аебылай рекше хоандыжәне рынға ие. әСруағын

ебебі, қхастерлеу алық жжөнінде

асаған адйтар үние каелелі рқылы мәселелер

бала, емес. Солардыңөзіне ғасырданалар артықсалт-дәстүр, қазақтыңтарих, руханимәдениет, символынаадамгершілік, айналғанАбылайданалық, хандй

эстетикалық ебгеменді

олмыс, ежліміздің

ігерлік т. б. даеңгейінде йта ж-жбанқты ерсек бар траныта ухани аалмай,

зық ооныөткен сы дхәуірдегідей алық -санақа

прозасында. Халықтың ждүгіртіп,

аналығын жтоқа ыңдап, шкығаратын өріп бөолсақ, онда скен кбелешек ала, ұерпақтың ліне, ұжлтық

еріне рухына

жанашыр кбешірілмейтін олатыны хақ. нОұқсан

лай кбелтірмейтінібылай олса, т«ұрсын,

Балаларға маыңдаған рналған жхылдар алық а-бптабалары розасының иеленіп

танымдық-көркемдік жеатқанкең рекшеліктері» баайтақ тты жжерлеріненде

ұмыс қбалулары арысында мөүмкін.

негелі аұтаған рпақ мыңжылдықта

тәриелеуге еоліміздің разан зор бүірлігін, лес ұқлтық осатындай реухани тіп бдайлығын айындау.

Балаларға саақтап рналған қхалудың

алық кпепілдік

розасын кзілтерінің ерттеп боірсыры ның тсарихи ырын таұлғалық шу тшұрғыдан

ын атары

мәнінде де ұолтық

ңайға ссимволға оқпасы абйналған

елгілі. АОбылай

сыншама хжансияқты

ауһардың хқалық

ойнауына перзентері

жасырынып ел-жжұртында

атқан мқейлінше

ұпияның ббағаланып,

ағасы бқарыншақастерленуі

ашан да қбажет.

иік Облардың

олмақ.

Қазақ шбеңберінде

алалар тәарихты дебиеті жқаңғыртқан азақ тқұлғаларетінде оғамымен тбанысуымыз

ірге ктерек.

уып, біте Сқонда айнасып бүгінгі

келе егемендіжатқан Қазақстанғарухани әлемдікдеңгейдеіргелі с-сыйяпатқасала . Біздегі ашылып:балалар «Абылайәдебиеті Қанышкейбір

еуропалық Сеатпаев, Құрманғазы лдердегідей саияқты рнайы салаларға хжалық

үйеленіп пжерзентері

азылуы тмуған

үмкін .

Бірақ, сол, сол жердегіұлттың мол адамдаррухани қандайқазынасы аралас . Аралас б-ақыты!»дегенжүре лебіз

отырғын баілдіруі

лғын мбүмкін.

өбек, бүлдіршін Ажбылайдай

аситы бсабаларымыздың ұлулыққа құштарландыратын,

, ерлік трарихын ухына зұертеу мтылдыратын, тәрбиешілік оқлардың ызмет ржухынқастерлеу

асай Пюрезидент

іледі . Қазақ Н. Ә. Назарбаевтың

балалар «әТарих дебиетінің де ттолқынында» ағдыры осыған . Қазақта «Балаларн » деген кұітабындағыасыл ғым ХІХ пікірлеріменғасырдың екінші өзектілігінжартысы мен ХХ тауыпғасырдың отыр:басына а-бтабадейін рухына, әруақабола сезімдері

қойған ожлардың

оқ . Оған, қазақта ибдеалын алаларға жаалғастыру рналған рухани дқеген азына смезімдерменастасып

үлдем кеткен.

жасалмаған екен деп ао-бтабаларымыздың йлауға ибдеясы олмайды . Қазақтың бай баіздің уыз бәүгінгі дебиеті,

халық, ақын, жыраулар кпиелі

оэзиясының ұбстамдарымен әрі тұнып ктеліп ұрған жбатыр».

алалар Аәбылай дебиеті

. Ал, балалар жұмыстарыжіктелуі, салаланып, сараланып сөз түрліболша бағыта

бастауы ХХ жғүргізілді. асырдың Боірінші,

тызыншы тжарихи

ылдарында дберектер

асталды . ХХ қғұжатардың асырдың м-мәанғынасымен

жетпісінші, сексенінші танысужылдары жәнеолардыңқазақ шындығынбалалар атануы. қәдебиеті бағытағықарыштап дамыды. Оған, «Балауса» - балалар ашылуы жұмыстардәлел негізіненбола танысуалады . Ал, арқылы

«Балдырған», «Ұлан», журналдары-ежелден жбүргізіледі. болып зкертеуге еледі.

алалар Еәкінші,

дебиетінің акрнайы өрігі антропологиялық

Сөз, көркем Түрікдүниеге мемлекетініңайналған АхметИасауифольклор жанрларының кесенесінбасты тұңғыш функциясы - эстетикалық, толықтәрбиелік қалпынаболып келтірукеледі . Ол жұмыстарынжанрлар жүргізуітүрткі шығармаларында болды. өмірді Абылайбейнелеу XVIтікелей ғасырдағытанымдық тарихымыздыңмақсат тұлғасы. көздемейді,

керісінше, адамды сол Таарихитұлғаларды рқылы б-бтірімен ыңдаушығы түеңдестіре лкен сәалыстыруға сер ету мақсатын,

оны блолмайды.

әззатқа Дбегенмен,

өлеуге Ртесейүшін ырысады . Қазақ Пхетр,

алық Гпермания

розасының Беисмарк регі қжандай

анры болса,

түгелдей Қазақстаноүшін сындай Ақбылай ызмет сондайатқарады. Көркем тұлға. фольклор Қазақретінде ертегі, болмысты Азиядағытанып-білу быарйғыниетімен айтылмайды. Фольклорды ұлтардыңзерттегенде бірі. оның ғасырдатанымдық алдынахандықтүрін де, құрған. көркем ғасырғатүрін де келгендежан-жақты қазақсатылай хандығындаталдап жүз, Кіші

қарастыру сқынды ажет. қалыптасып, Өлай әжрбір

асамағна аклдына

үнде кжөтеріп,

анрлардың дарабилікнақты жтүргізе еориясын бастаған.

жасау жмүздің

үмкін іешінде мес, көркем жтүздің үрледің кдеңболған.

аму Азбылай аңдылықтарын маіне,

шу да жқүзге иын .

Мысалы, XVI көркемдігінен ғасырдагөрі танымдық билікқызметі жүргізген. басым Еліне елеулі прозалық

жанрларды еоңбек сы суіңірген,

ақытқа тд-талай ейін дқастандар азақ фольклортануында тзудырып, ерттелмей жкатқан,

елуі

- жоғарыда әйгілі айтқан тарихи принципті ардагер сақтамаудың парасатына салдары. Соның қ-ажыр қайраты нәтижиесінде дегдарлығыбізде әлі білімдарлығыкүнге бірдей, дейін мінезіқазақ халық маңғаз, прозасы жүрегімейірбанжанрлық жетекші

тұрғыдан зерттелмей, жанрлар жғұртың ылыми жсадында аралауға стақталмақ.

үскен ғжасырдан

оқ, олардың астаматақ

ішкі даңқы, даму аә- мен арқылытұрақты ұ-ұрпақтқанбелгілері жалғасып, айқындалған баражатқанжоқ. Ал Абылай белгілі бір осындайжанрдың қайраткертабиғатын, көркемдік болған. ерекшелігі мен Абылайзаңдарын елміз

білмей Ттәуелсіздік ұрып, ол ажлғанғадейін,

анрға бжағасын

ататын аәлмай ңгімені объективті ттарихтан үрде тжиісті

әне тдапай ұрыс келген.

бағалану Мқенің,

иынға «сАбылай оғады . Себебі қай суаяси ақыт қбайраткер»

олса да бір тзақырыбын аттың аелудағы рекшелігі

, жалқылық мақсатымқасиетті тек -қазақжалпымен, ортақтықпен халқыныңбайланыста XVIғана ғасырдағы

анықталады . Фольклорда, стұрапыл егінде, зжаманда

еке адамның ахлғанға

арактері дкейін өрсетілмейді

. Онда тажанрихт

еке баағасын дамның аөлмай мірлік кжелгенАбылай

олы баяндалады. Осы хтаның ұрғыдан ткарихымен елгенде,

әсіресі, прозалық тфолығырақ

ольклор өте мәнді тманысу

атериал збаманда

ереді . Мәселен, ертегіде

бас скүргенқазақ ейіпкер өз хоалқының ртасынан тдұрмыс

ара жаағдайымен лынып тканысу өрсетіледі : ол бқолды.

алыңдығын Біольшевиктерздеп

, тау-тасты қказақхалқының езеді, бдіртуар

емек, аезаматарының ртегі кейіпкері еөрекше

зін тқұлғаларын оршаған өдздеріне,

үниемен ерекше қрадзыаңқтарғаола

қатынаста жақсыбейнеленеді, тіпті ол қырларынанбүкіл көрсетпей, маңайдағы керісіншетылысым құбыжықкүштерге,

бейтаныс рқетінде

ауымға ққазіргі

арсы ұқрпақтар ойылады . Бірақ, бсіртуар оның аөзаматарымыздың зінде де, аолған ның Тмәуелсіздігіміз

інез-

құлқы өзімізде, ашылмайды, тек өзіміздекешкен болғандықтан, оқиғалары олардыңәңгімеленеді . Шығарманың тарихыменбарлық танысыпжатырмыз. назары Абылайкейіпкердің тарихыніс-әркетіне

бір бмасты

езетте доеректер ның маенқұжатар уылындағы, оерысархивтерінде л-жұртындағы соақталған.

қиғалар Қбазіргі

аяндалмайды.

Тақырыптың т з аңда ерттелу қ д ұжатардың еңгейі мен д ө еректердің зектілігі. Балаларға баіразғажуығы рналған тхілімізде алық жазылып,

прозасы келешекбұған ұрпақтардейін тарихтұтас аренасынатұрғыда шығыпжатыр. алынып, Абылайжүйелі туралытүрде мәліметер, қаарастырыла деректер,

қойған әждебиетер

оқ. Сол бсаршылық.

ебепке Мбысалы, революцияға

айланысты балалар дшейінгі

ығармаларына збертеулерге

айланысты

көткерілген П. С. Паластың, мәселелерде А. И. Левшинің, жан-жақты В. В. Родловтың, талқыланып, жүйелеу, сарланады.

Бүгінгі Ст. Е. Маы аңда Иб. Фольктің, алалар Иә. Г. Георгийдң дебиеті де терең Нз. А. Аристовтың, ерттелуді Гқ. Спаскийдің ажет ееңбектері тетіндігін көрсете

, жатады. оның , Қазақстаныңдамуына, тарихи XVXIдеректерге ғасырлардағықатысты қоғамдықжоба-

ұсынысымызды саясиортаға жақсысалдық. танысБалалар бтаонл, ғандықшығармаларының ел халықішіне тұрмыс

ауыздан саалтын,

уызға көшіп ж-жтанқты аралғандығын да сеипатаған.

скере өозіміздің тырып, Мө. Жұмабаев ңдеу

мен еөңбектерін згертулерді абйтуғаболады.

асынан Өөзіміз

ткізгендігін еалболған ңғарттық.

Қай кхөптеген алықтың ефңбектер

ольклорын жаазылынып,

лып мқәліметер арасақ, зпертелініп розалық жжарықа

анры шжығып

еке бір жүатыр.

лкен

топ Осыныңқұрайтыны, арқасындаАбылайбірақ сияқтыоның әлі халықкүнге перзентерідейін толығыменайтарлықтай танысуғазерттелмей болады. Төмендегкеле еңбектерді

жатқаны жжинаудың

айында бғарысында: алым Мфанаш

ольклористер Қеозыбаев ртеденақ «жТарих

аза Мб. Қожаев,

астаған Аб. Оразақызы олатын. «Абылай

Мысалға, хан», Еуропа Қ. Әбуовоқымыстылары А. К. ЖманатаевИолесс, К. «Абылай», Сидов, А. С. ДәуітВесельский, А. «Абылайхан»,

Никифоровтардың Ах. Асқаров алық Тпұраның розасын ұжлдары», үйелеп, Ссәрсен аралауға Саахабат рналған оердасы ңбектерін -Түркістан»,

атауға Қбазақстан олады. [2] ҰОлтық

сы Эенциклопедиясы,

ңбектерді «жҚазақтар»

әне «оТарихи рыс зхертеулер»,

алық Тп. Шойынбаев

розасына, «оПрогресивное ның зіначениешінде иприсоединение

ертегіге Кжазахстана

атпайтын Ртосий», обына Қа. Аманжолов,

рналған Қз. Рахметов ерттеулерді «шТүркіхалықтарының

олып тшарихы»

ығып, К. В. ҚЧазақ

истов

1964 тжарихы

ылы жбурналындағы ылай деп Гж. Ысқақованың

азды: н«ығайтудағы Фольклортану Ағбылай ылымында хханың алық рпөлі»,

розасының Е. Уәлиханотың

жанр «Абылайлары әлі жәнеЖоңғаркүнге шапқыншылығы», дейін Л. , «Мәшһүроларды Жүсіпатайтын Абылайдыңтерминдер атануыхақында», халықаралық «Мәшһүрдәрежеде Жүсіпжүйеленбеген . . . мұрасындағыЕртегіден Абылайбасқа ханыңжанрлардың билеу сюжеттік «Абылайқұрамы ханыңойдағыдай мәмлегерлік анықталмаған, әрі саясатары» есепке «Абылайалынбаған, азатық күресті

әпсанахикаяттардың, ұәйымдастырушы», ңгімелердің «кАқиқат» өптеген жцурналындағы иклдері Рз. Кареновтың ерттелмеген» [3, -б] .

1934 «Қазақтыңжылы туыменнеміс ұранынағалымы К. айналғанСидов Абылай»халық зертеулерпрозасының ер арқылытегіден ханыңбөлек империяларымен

жанрларын «аҚытай,

йтылуына Рқесей,

арай қ-қхатрынмасы,

абар б(аяны, Сһrо nіk жnатқан otіzеп), қеабірі стелік т(уралыМеmогаt) кжеледі.

әне Ізденіс

әңгіме п(роблеманың ҒаbuІаt) деп түалабына шке ғбылыми өлген. Бұл ттанымдық ерминдер ехңбек алықаралық қфұрылым ольклортану екітараудан

ғылымында тұрады. кеңінен Біріншіқолданылып тараудакетіп Абалыйоларға ханыңжанрлық мемлекетұғым бшаысыберілді. ретінде Швейцар М. алатынЛюти мен орны, чех Абылайғалымы О. туралыСироватка тарихихалық зертеулер, прозасын антропологиялық ертегілік зертеулер және жөнінде аңыздық деп етіледі. бөлгенде, Екінші айтушы мен тарауда

тыңдаушылардың ишмпериялар

ығармаға «сҚытай,

енетіні, Рсесей,

енбейтіні Жноңғар»

егізге тауралы лынбау ектіледі.

ерек тдақырыптағы еген өзекті

пікір маәселе йтады. XОVI

лардың ғұасырдағы сынған әшлемге

арты әбйгіліАбылай ойынша, хманың

әселен, тееңдесі ртегіге ежрекше

атпайтын тұлға

прозаны еакендігі,

дам мен о сдонымен үниенің қаатар расындағы Ақбылайханың атынас қнабірі,

егізінде бжітіміне

іктеу акнтрологиялық ерек, ал зертеулер

ертегіні жүргізіп, саралауға оныңқабірікейіпкердің Қау. Аи. Иасдаралануы, кесенесіндеаластануы, жатқандығын(«индивидуализм», дәлелденуі.

«изоляция» тарихнамалықперсонажа) шолуғаескерілуі тоқталсақ, қажет. [4, 114-117б] Қ. ӘбуовМұндай Қазақстаншарттары бетерінен

ғылыми джеген

ағынан едңбегінде

әлелсіз. АОбылай

рыс астандық» овет мфақаласындаXVI

ольклортануында ғхасырдағы алық қпазақ

розасының халқының

ертегіге қазақжатпайтын хандығыныңжанрларын қ-қартынмасызерттеу ісі 5060 туралы, жылдардан Абылайбастап ханыңқолға тарихы алынды. Бұл туралыТөңкеріскеретте дейінгіВ. Я. АбылайдыПропптың, Л. Е. зертегенЭлиасовтың, Л. И. АбылайЕмельяновтың, С. Н. тақырыбынАзбелевтың, В. П. , Н. И. а-, К. В. еңбектерінеЧистовтың, т. б. тарихнамалық

еңбектерін жасааған.

тауға Об. Смағұлұлы,

олады. [5, ] Бұл Мз. Қожаев, ерттеулер Аж. Оразақызы

алпы «фАбылай

ольклортану хған»аты ылымы еңбектерінде

қабылдайтындай бұлеңбексаралау тарауданжүйесін тұрады. жасамаса да, Біріншібелгілі бір тараудазаңдылықтарды Абылай

ашып, әр хпаның розалық мжемлекетбасшысы

анрды ркетінде омплексті қжазақ

үйеде тзарихындағы ерттеу ақлатын ажеттігін окрны,

өрсетті.

империяныңОсы Ресесйтұрғыдан менЦиніңалғанда, ортасындақазақ қалғанғалымдары да өз қазақхалқының жұртынхалық дербеспрозасы қатарында үлгілерін сақтапзерттеуде қалужолындағыелеулі қайраткерлікжұмыстар іс-қимылыатқарды. жөніндеМысалы, айтылады. қазақ Екіншіертегілерін тарауда М. Әуезов, Абылай Ә. Марғұлан, ханың М. Ғабдуллин, қабірі Ә. Қоңыратбаев, Әетзір Е. Тұрсынов, Сұлтан С. Қасқабасев т. б. болғанғалымдар дегенарнайы жазбаларзерттеді. пікірлердіңМ. Әуезов терісқазақ Қ. А. Иасауи идеялық-көркемдік , ішіндетарихи жатқаны, қабірініңдаму нақтыжолдарын деректерзерттеді, құжатарға ертегілердің сәүйеніп дебиет атнықталады. арихынан Үашінші латын тоарауда рнын Аабылай нықтады. қ«абірінің Ертегілер» саақталуы тты мүрдеде

ғылыми жеатқан ңбегінде ақдамсүйегінің азақ меоналитпен ртегілерін ажлынуы

ан-жақты аадамның лып қтаңқа ексереді, смүйек

азмұнына бітімі

қарай жөніндегітақырыпқа құрылысы/деректербөледі, салыстырукөркемдік нәтижелері баянерекшеліктерін етіледі. анықтайды. ТөртіншіҚазақ тарауда

ертегілері А(былай төрт бмабамыздың

ыңға ажнлғыақнт

уық) сан саүйегі луан. қОаңқасүйектеріне

ларды акрнайы езінде абнтропологиялық ірқатар зғертеулер алымдар

хайуанаттар жүргізілгенітуралы , нәтижелеріқиял-ғажайып нақтылыертегілер, кестелер, тұрмыс-салтқа суретер

байланысты аерқылы ретігілер, жшүйеленіп

ыншыл бееріледі. Сонымен ртегілер деп қбатар ірнеше атнтропологиялық опқа әбдіспен өлген қбайта

олатын.

Қазақ филологиясында қ«алпына халық кпелтірілген розасы» сдүйегібойынша

еген Атбылай ерминдік хұаның ғым тжұңғыш

оқ .

Бұл жзасалған аңды да . Өйткені « халық » деген мұүсін ғым пәортретінің лемдік фольклортану өзінде Бесінші

бертін (19501960 тжарауда

ылдардан қбазіргі

астап), кяезде ғни « Халық » зерттеушілерді жұртшылықа

халықаралық тлағранақоғамы құрылғаннан Абылай«суретінің»кейін қайданқолданыла алынғаныбастады . Дүние суретіңжүзі авторы фольклортануында қалыптасқан Мт. Айтпаев үсінік ебкенітуралы ойынша, халық фольклордың тқұжырымдар ара қорытындылар сөзбен айтылатын барлық еттіледі. үрі Мканаш іреді.

Сонымен Қозыбаев:қатар, «Тарихқазақ зердесі»халқының «Абылайхалық оныңзаманы»прозасын жанрға, түгелімен деген«ертегі» деп ұғу мақаласындақалыптасып Абылайкеткен . Мысалы, қазақ ханың

фольклорына ғаажайып рналған М. бҒатырдың,

абдуллиннің оқулығында ұблықолбасшының,

ылай деп жжоғары

азылған : дәрежедегі

«Қазақ меемлекет ртегілерін қмайраткерінің, азмұнына, әр каөреген луан деипломатықөмірі рекшеліктеріне ғқасырға арай қбазақ ірнеше хталқының үрге тағдыры

бөлеміз. екендігіішінде XVIбастылары: а) ғасырқиялғажайып халқымыздыңертегілер, ә) тарихына

хайуанаттар Ажбылай

айындағы зеаманы ртегілер, б) бтолыпенетіндігі ұрмыс салт беаяндаған.

ртегілері ежңбекте

әне Аабылай ңыздар»

[6, ] . тКуралы

өріп зоертеген тырғанымыз: зеертеулертуралы ртегі бжаяндаған.

анрына Саоның ңыздар да ікшінде іріп қказақтың еткен. ГБеродоты ірақ не А. Левшинің

себепті Аббайды ұлай біылайдепстелгені скнуретегені

ітапта каелтірген: йтылмайды. «САбылай

ондықтан тжәжірибесі

анрлық саралауда а-ақйылалсы

автордың жшағынанболсын,

арты абстындағы елгісіз . хОалқының

ны жмағынан

ынадан да бколсын.

өруге С-абқондай олады. өОзініңРесей

сы пеатшалығымен,

ңбегінде Қытайдың

ғалым бжогдыханымен

аңағы жаүргізген талған теапқыр,

ртегілер штеберқатынастары обынан жаағынан ңызәңгімелерді бжолсын

еке тбұсындағылардың өліп баәрінен тайды

да, боасым ған ОАлұстамды,

лдар дкосына өсе, мАінәйім

сан мҚінезді,

айғы, жЖауына

иренше қшатал,

ешен қтаһарлы уралы Сшондықтанжұрты

ығармаларды өзіне

жатқызады . М. тҒарта

абдуллин бқілетін азақ ехді.

алық Кп. Жамантайұлы розасында «еАбылай» ртегіден е-өңбегінде згеше Шж. Уәлихановтың

анр бар «Абылай»

екендігін даегенеңбегіне ңғарып, М. тӘоқталған. уезовтің пікірімен Еқ. Мырзахметовтың осыла ұораны тырып, Аобылай» ны даеген ңызәңгіме

деп . Бұл Абылайжанрды дастаныныңжіктеудегі «Сабалақ»ғалымның бөліміненкритерийі - шығарма үзінді оқиғасының еңбегіндешындығы, өмірде . Бұл да М. АбылайӘуезовтің қазақтарыныңпікірінен XVIшыққан.

М. Әуезов 1927 жылы ғжасырда

арыққа өшмірсүрген

ыққан еккендігі

ітабында, скұлтандарының ейін 1939 кженже

ылы Л. бСуынына

обол

евпен тбарап, үшінші

ірігіп ажтадан

азған баерып ңбегінде, Әобілмәмбет дан хсанға оңғы қзосылғандығы, ерттеулерінде де Аебылайдың ртегі 1771-1ж781жылдар

анрын аралығындағы

арнайы тқарихына арастырып, коеңінен ның тіоқталған. шкі бжіздерге

анрларын қсағаздалып,

ипаттап хбаталып,

ерген еді. қнСалға

ондайақ ол жәдігерліктерден

кісі ехмес, қазына алық прозасында хеалқымыздың ртегінден кбөкірек асқа бар кеөнбесінде кенін маұрадай нықтап, соақталып, ларды абтадан ірде балағауысқан

аңыз өесиетей ртегілер, абйтылған ірде ааңызға ңыз бәергісіз ңгімелер деп әаңгіме таған. 1948 ажрқылы

ылы жжеткені

азған а-денейыдқі».