Географияның оқыту әдістері
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1.
География пәні бойынша орта білім беру
1.1
География пәнінің қазіргі мектептегі орны мен рөлі
1.2
Жаңартылған мазмұндағы білім беру бағдарламасы
1.3
Географиялық картаның орта білім берудегі маңызы
2
Географияның оқыту әдістері
2.1
Қазіргі география сабағының ерекшілктері
2.2
Оқыту әдістерінң жіктелуі
2.3
Дәстүрлі емес оқыту әдістері, олардың қолдану ерекешіліктері
3
География сабақтарын жоспарлау
3.1
Жоспарлау бойынша география мұғалімнің іс-әрекеті
3.2
Жоспарлау түрлері: орта және қысқа
3.3
Карта бойынша сабақ жоспарлау
3.4
Географиялық тұрғыда болжамды ұсыныстар
3.5
Дүниежүзінің әлеуметтік-экономикасы
Қорытынды
Пайдаланған әдебиттер тізімі
Кіріспе
Жалпы Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың ұсынылып отырған Қазақстан-2050 бағыты жастарды білімге деген ой жігерлері жоғары деігейде болсын деген ой мен мақсат. Елбасы: Басқа елдермен қатарлас дамушы елдердің қатарына кіру басты білім мен сауаттылықты талап етеді. Қазіргі әлемде жай ғана жаппай сауаттылық жеткіліксіз болып қалғалы қашан. Біздің азаматтарымыз үнемі ең озық жабдықтармен және ең заманауи өндірістерде жұмыс жасау машығын меңгеруге дайын болуға тиіс. Сондай-ақ, азаматтар мен азаматтшаларымыз , жалпы барлық жеткіншек ұрпақтың функционалдық сауаттылығына да зор көңіл бөлу қажет. Балаларымыз қазіргі заманға бейімделген болуы аса маңызды - деп атап көрсеткен болатын [1].
Дипломдық жұмыстың өзектілігі: География - ең ежелгі қазіргі заманауи ғылымдардың бірі. Грек тілінде гео-жер, графо-жазу. Сонымен қатар география сөзі жерді сипаттау және жазу дегенді білдіретінін білеміз. Ол бүкіл әлем жер бетінің және оның жеке бөліктерінің табиғат жағдайларын, климаттық жерін халқының шаруашылығы мен әлеуметтік тұрмысын зерттейді. География жалпы негізінен физикалық және экономикалық география болып екіге бөлінеді. География ғылым саласы ретінде ежелгі грекияда туған. Б.з.б. ІІІ ғасырда өмір сүрген грек ғалымы Эратосфен өзінің Жерді сипаттауға арналған еңбегін География деп атаған бәрімізге мәлім. Гректер ғылымға тұңғыш рет дүние бөліктері туралы ұғым енгізіп, Еуропа мен Азияны бөлді. Рим ғалымдары оған Африканы қосты. ХVғ. соңы мен ХVІІ ғ. ортасын Ұлы географиялық ашулар заманы деп атайды. ХVғ. атақты неміс картографы Мартин Бехаймның глобусында Еуропа, Азия және Африка бейнеленген. Ұлы географиялық ашулардың нәтижесінде д.ж. картасынаАфриканың бүкіл оңтүстік бөлігі, Солтүстік жәнеОңтүстік Америка, Аустралия материктері, Тынық мұхит енді. 1519-1522 ж.ж. Испаниядан шыққан Фернан Магеланның экспедициясы тұңғыш рет д.ж. айнала жүзді. ХХ ғ. 2-жартысында Жер шарындағы ең соңғы ашылған материк Антарктиданы және мұхиттар мен атмосфераны зерттеу қолғаалынды. Дипломдық жұмыстың бастысы осы география пәнінін болашақ жастарғаодан әрі дамыту мақсатында дамыту. Жаңартылған бағыт бойынша, өзгерістер енгізу және оны дәріптеу.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: география карталар тақырыбын оқытуда дәстүрлә емес әдіс-тәсілдерін осы география пәнін толық нұсқада зерттеп, әр сатысына баға беру арқылы қортынды шығару және толық жаңартылған бағыт бойынша оқушыларға тақырып ретінде түсіндіру.
Дипломдық жұмыстың міндеті: географиялық карталар тақырыбы бойынша дәстүрлі емес әдіс-тәсілдер қолдау мен қатар олардың түрін мен бағытын анықтау, соған тұжырымдама жасау.
1. География пәні бойыншаорта білім беру
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттық жүйесіне сәйкес, география пәні Жаратылыстану білім саласына енгізілген мектептің негізгі орта және жалпы орта білім беру деңгейлерінде міндетті түрде оқытылатын пән екені бәрімізге белгілі. География пәнінің білім мазмұны оқушылардың функционалдық сауаттылықтарын қалыптастыруға бағытталған. Бұл талдамалы материалда еліміздің жалпы орта білім беретін мектептеріне арналған география пәні бойынша:
1. оқу материалдарын талдауды;
2. оқушылардың дайындық деңгейін;
3. пән бойынша білім берудің жағдайын;
4. географияны оқытудың әдістемесі мен тәжірибесіндегі инновацияларды зерделеу және анықтау мақсаты көзделген.
Қазақстан Республикасының Президенті 2012 жылы Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту Қазақстан дамуының басты бағыты атты Қазақстан халқына Жолдауында оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту бойынша бес жылдық ұлттық жоспарды қабылдау жөнінде нақты міндет қойғандықтан, аталған міндет Қазақстанның әлемдегі бәсекеге қабілетті 30 елдің қатарына кіру процесінде де маңызды болып табылады. Еліміз үшін маңызды болып табылатын аталған стратегиялық міндетті шешу жағдайында тұлғаның ең басты функциялық сапалары белсенділік, шығармашыл тұрғыдаойлауға және шешім қабылдай алуға, кәсіби жолын таңдай алуға қабілеттілік, өмір бойы білім алуға дайын тұруы болып табылады. Бұл функционалдық дағдылар мектеп қабырғасында қалыптасады[2].
Функционалдық сауаттылықты жаңғыртудың жалпы бағыты Қазақстан Республикасында білім беруді жоғары дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында анық көрсетілген. Ондағы басты мақсат жалпы білім беретін мектептерде Қазақстан Республикасының зияткерлік, дене және рухани тұрғысынан дамыған азаматын қалыптастыру, оның құбылмалы әлемде әлеуметтік бейімделуін қамтамасыз ететін білім алудағы қажеттіліктерін жетілдіру болып табылады.
Қазақстан Республикасы жалпы орта білім беру ұйымдарының іс-әрекеті Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы №1080 қаулысымен Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандартынасәйкес бекітілген [3].
Орта білімді ресурстық қамтамасыз етудің негізгі элементтері МЖББС - типтік оқу жоспарлары - оқу бағдарламалары - оқулықтар мен оқуәдістемелік кешендері. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептерінде білім беру үдерісі 2012 жылы 8 қарашада Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің бекіткен №500 бұйрығынасәйкес типтік оқу жоспарлары (әрі қарай - ТОЖ) негізінде жүзеге асырылады. Жалпыға мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандартына сәйкес типтік оқу жоспарында пәнді оқуға бөлінетін міндетті және нұсқалық сағат саны анықталған. 2010 және 2012 жылдардағы ТОЖ салыстырмалы талдауы негізгі орта білім деңгейінде апталық оқу жүктемесінің 6-сыныпта 0,5 сағатқа және 9- сыныпта 1 сағатқа ұлғайғанын, жалпы орта білім деңгейінде өзгеріссіз қалғанын көрсетеді. 6-сыныпта географияның бастапқы курсы оқу жүктемесін 0,5 сағатқа ұлғайту оқушылардың білік және дағдыларын дамыту қажеттілігімен сипатталады. 9-сыныпта Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік география курсын меңгеруге бөлінген оқу жүктемесінің 1 сағатқаартуы (аптасына 2 сағат), функционалдық сауаттылықтықты дамытуға бағытталған практикалық жұмыстар мен тапсырмалар көлемінің ұлғаюына байланысты болды. Республикамыздың жалпы білім беретін мектептеріндегі оқу үдерісі оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012-2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспарында айқындалған мақсат және міндеттерге сәйкес әзірленген оқу бағдарламалары арқылы жүзеге асырылады. Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2010 жылғы 9 шілдедегі № 367 бұйрығымен бекітіліп, 2010 жылдың 1- қыркүйегіндегі және 2013 жылғы 3-сәуірдегі № 115 бұйрығымен бекітіліп 2013 жылдың 1-қыркүйегінен қолданысқаенгізілген оқу бағдарламалары География пәнін оқытудың мазмұндық, құрылымдық және әдістемелік талаптарына сай ұсынылған.
Жаңа оқу бағдарламаларын әзірлеуге негіздеме болған проблемалар:
1) жүйелік іс-әрекеттік тәсілді жүзегеасыру арқылы практикаға бағдарланған іс-әрекетті күшейту;
2) білім алушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту;
3) білім беру деңгейлері бойыншаоқу материалдарын қайта бөлу және пәнаралық кіріктіруді күшейту жолымен пән мазмұнын жүйелеу;
4) жалпы орта білім мазмұнын бейіндік бағытын жәнесаралауды күшейту;
5) қазақстандық компонентті күшейту;
6) тәрбие әлеуетін күшейту;
7) практикалық, жобалық зерттеу жұмыстарын және эксперименттік тапсырмалардың көлемін көбейту;
8) бағдарламаға заманның талабынасай әлемдік жаңалықтары мен Қазақстан қоғамының әлеуметтік-экономикалық дамуы туралы материалдарын енгізу [4].
Дүниежүзі экономикасында елеулі орын алатын жетекшіелдер тақырыптарының мазмұнында экономикалық-географиялық сипаттама беріледі, бұл елдердің Қазақстан Республикасымен экономикалық қарым қатынасына ерекше көңіл аударылған. Оқушыны тұлғалық, дүние танымдық дамыту міндеттері Адамзаттың ғаламдық проблемалары және оларды шешу жолдары бөлімінде табиғат, қоғам және экономиканың өзара күрделі қатынастарын оқу және талдау барысында жүзеге асады. Қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы бағдарлама дүниежүзі шаруашылығының тарихи, өндірістік өзгеріс кезеңдері, қазіргі кездегі ғылыми жетістіктерге негізделген экономикалық жүйе және ғылыми-техникалық революция туралы білімді дамытуға бағытталған. ТМД және Шығыс Еуропа елдерін оқу барысында ХХ ғасырдың аяғында Еуразияның саяси картасындағы өзгерістерге себеп болған қоғамдық-тарихи және экономикалық үдерістерге талдау жасайды [5].
Оқу бағдарламасында әр түрлі практикалық іс-әрекеттер арқылы жүзеге асатын жүйелі-әрекеттік нәтижелер, пәндік нәтижелер (оқушылар білуі тиіс, орындай алуы тиіс) және тұлғалық нәтижелер көрсетілген. Жалпы білім беретін мектептерде География пәнін оқытудың мақсаты - оқушылардың бойында ғылыми-жаратылыстану білімдерін, табиғат, қоғам және экономиканың жүйелі байланысы туралы, саналы бірлестігі бар ғажайып ғаламшар ретіндегі Жер туралы түсініктерін және көзқарастарын дамыту, Қазақстан Республикасының әсем табиғаты және экономикасының ерекшеліктері туралы білімдерін қалыптастыру, функционалдық сауаттылықты және жүйелі-кешенді немесегеографиялық сананы дамыту.
Сонымен, География пәні бойынша 2010 және 2013 жылы әзірленген оқу бағдарламаларының айырмашылығы: 6-шы және 9-шы сыныптардағы сағат санының артуында. Практикалық жұмыстар оқушылардың алған білімдерін өмірде қолданаалу дағдыларын, яғни функционалдық сауаттылықты қалыптастыруға бағытталған. Пәннің мазмұнында қазақстандық компонент кеңейтілген, тәрбиелік мәніне назар аударылған, тәжірибелік, жобалықзерттеушілік тапсырмалардың саны арттырылып, заманауи әлеуметтікэкономикалық жаңартуға әсер ететін жаңа материалдар қосылып, оқу материалдарын іріктеу және пәнаралық кіріктірілуін нығайту бағытында жүйеленген. TІMSS халықаралық зерттеулері мен Қазақстанның бастауыш және негізгіорта мектептерінің жаратылыстану білім саласы бойыншаоқу бағдарламаларының салыстырмалы талдауы халықаралық зерттеудің тест тапсырмаларының кейбір тақырыптары еліміздің бастауыш және негізгіорта 9 мектептеріндеоқылатындығын көрсетті. Бірақ қазақстандық мектеп білімінің мазмұны шамадан тыс теорияландырылған деген сипаттамаға ие. Білім берудің жаңа бағдарламаларын және кіріктірілген курстар енгізген елдер жақсы нәтижелер көрсеткен [6].
Жалпы білім беретін мектептердің 4-ші және 8-шісынып оқушыларының оқу жетістіктерін бағалаудың халықаралық зерттеулерінің нәтижелері Ұлттық есебінде Қазақстан мектептеріоқушыларының халықаралық зерттеулерге дайындық деңгейіне талдау жасалған. TІMSS тапсырмаларының мазмұндық блогында география пәнінен тестік тапсырмалар 20%-ды құрайды. Оқушылар Жердің құрылысы және физикалық сипаттамасы, үдерістері мен кезеңдері, Күн жүйесіндегіорны туралы білімдерін көрсетулері тиіс. География саласы геология, астрономия, метеорология, гидрология, мұхиттану тақырыптарын қамтиды. TІMSS-2011 Sсіеnсе Frаmеwоrk құрылымдық құжатындааталған сала бойынша келесітақырыптарды бағалау белгіленген: 1-құрылымы және физикалық ерекшеліктері, 2-Жердің үдерістері мен кезеңдері, ресурстары, оларды тиімді пайдалану, 3-Күн жүйесіндегі және Галактикадағы орны т.б. 6-7 сыныпқаарналған оқулық материалдары бойынша білім алушылар қандай нәтиже көрсетеалатынына тоқталайық. Тест тапсырмаларының (ашық типті) орындалуын талдау барысында ғылыми-жаратылыстану дайындық деңгейіндеоқушы жауаптарының логикалық ұсынымын бағалау көзделген. Тестке қатысушы еркін (өздігімен) жауап қайтаруы мүмкін. 7-сыныпқаарналған География: материктер мен мұхиттар оқулығында (авторлары: Ә.Бейсенова, С.Әбілмәжінова, К. Қаймулдинова, Алматы, Атамұра, 2011 ж.) Жер қыртысының құрылымы, Жер бедері тақырыптары жақсы баяндалған. Тапсырмаларды орындаудың пайыздық көрсеткіштерінің төмен болу себебі - сұрақтардың немесе жауаптардың стандартқасәйкес құрастырылмауында. Қолдану әрекеті түрінің оқу-танымдық тапсырмалары, бұрын алынған білімді күнделікті өмірде қолдана білу, сонымен қатар логикалық ойлау мен пайымдау білігін бағалауға бағытталған. Тест тапсырмаларының тақырыптары 6-сыныпқаарналған Физикалық география курсынан бастап (авторлары: А.Б.Бірмағамбетов және К.Н. Мамырова, Алматы, Атамұра, 2011 ж.) оқылады. 7-сыныпта Географиялық қабық заңдылықтары тақырыбын, Биіктік белдеулерді қарастыру барысында білімнің өзектілігіартады. Тест тапсырмасында джунгли ұғымы қолданылады. Сонымен қатар, қазақстандық мектептердің оқу бағдарламаларында ылғалды экваторлық ормандар, ауыспалы ылғалды (сонымен бірге муссонды) ормандар ұғымдары да қолданылады. Қазақстан 910 аумағының жер бедері жазық болғандықтан жәнеоқушылардың көпшілігі таулы жерде болмағандықтан, таулы өлкенің табиғатын бақылау тәжірибелері жоқ. Осы тақырыпқасәйкес тапсырманы қазақстандық оқушылардың 24,3% жақсы орындаған. Оқу құралдарын әзірлеу барысында қолдануға арналған тапсырмаларды енгізудіескеру қажет [6].
Орта білімді ресурстық қамтамасыз етудің негізгі элементтері - жалпы білім беретін мектептергеарналған оқулықтар жәнеоқу-әдістемелік кешендер. Оқулық - жалпы білім беретін мектептердің оқу үрдісіне мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты және типтік оқу жоспары негізінде, сонымен бірге пән бойынша жүйелі түрде мазмұндалған, игеру міндеттіоқу материалдары енгізілген негізгі кітап. Оқу-әдістемелік кешен - мектептегіоқу-тәрбие үрдісінде қолдануға және пәннің базалық мазмұнында көзделген білімді кеңейтуге, тереңдетуге және терең меңгеругеарналған оқу құралдарының кешені. Оқу басылымдарының сапасы білім сапасын арттырудың ажырамас құрамдас бөліктері болып табылады жәнеоқу бағдарламаларынасәйкес әзірленеді. Осыған орай, оқулықтарды жетілдіру білім аясындағы басымдылыққа ие мемлекеттік міндеттердің бірі болып саналады. Нақты бағыт бойыншаоқу әдебиетін әзірлеу, оны сараптау мен басылымнан шығару жүйесісапалы түрде өзгеріске ұшырады, оқулықтар мен ОӘК-ді әзірлеу үрдісін әдіснамалық және әдістемелік қамтамасыз ету проблемасы қайта қаралып, оның өзектілігіарттырылды. География пәнінің оқу басылымдары оқулық, оқыту әдістемесі, әдістемелік нұсқау, хрестоматия, мұғалім кітабы, оқушыларғаарналған жұмыс дәптері, атлас (кескін карталар жинағымен бірге), дидактикалық материалдар, тест материалдары, аудиовизуалды және мультимедиалық құралдар, электронды оқулық, интерактивті тақтағаарналған электронды құрал, сыныптан тысоқуғаарналған қосымша әдебиеттер және басқалар болып бөлінеді.
Бүгінде республиканың жалпы білім беретін мектептерінде Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрі міндетін атқарушының Білім беру ұйымдарында пайдалануға рұқсат етілген оқулықтардың, оқу-әдістемелік кешендердің, оқу құралдарының және басқа да қосымша әдебиеттердің, оның ішінде электрондық жеткізгіштердегі тізбесін бекіту туралы 2013 жылғы 27 қыркүйектегі №400 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2014 жылғы 10 желтоқсандағы № 515 бұйрығына сәйкесоқулықтар мен ОӘК пайдаланылады [7].
Жалпы орта білім беретін мектептерде география пәнін оқытуғаарналған қолданыстағы оқулықтар (негізгі және баламалы), оқу-әдістемелік кешендері мен құралдарын әзірлеу, сараптама жасау және басып шығару жөніндегі жұмысты ұйымдастыру ережесінесәйкес, келісілген міндетті тәртіптермен сараптамадан өткізіледі. Оқулықтарды сараптау барысындаоқулық материалдары мазмұнының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартына, оқу бағдарламаларынасәйкестігі, оқыту сабақтастығының сақталуы, ғылыми негізділігі, оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктерінесәйкестігі бағаланады.Оқулық материалы жүйелі баяндалған, қазіргі әлемдегіоқиғаларды суреттейді. Оқу материалын мазмұндау барысындаоқушылардың жас және психологиялық-физиологиялық ерекшеліктеріескерілген, бұрын оқылған материалмен өзарасабақтастық сақталған. Мәтіндер сипаттау әдісіарқылы баяндалған, әр практикалық тапсырмаға түсініктеме материал берілген. Негізгі және түсініктеме мәтіндердің ара қатынасы нормағасәйкес келеді. Оқулықтағы тапсырмалардың басым көпшілігі білімдіеске түсіругеарналған, қолдануға, пайымдауға бағытталған тапсырмалар мөлшеріаз. Презентация мен көрсетілім жасауға, проблеманың шешімін іздеуге, түсіндіруге, қорытынды шығаруғаарналған тапсырмалар санын көбейтуді қажет етеді.
8.1 География пәнінің қазіргі мектептегіорны мен рөлі
Мектептегігеография пәнінің ғылым негіздеріноқыту пәні ретінде, оқушылардың дүниетанымдық ғылыми көзқарасын қалыптастыруда үлесі зор.Оқушылардың меңгерген ғылыми білімі дүниетанымның бір бөлігі болуы үшін география пәніәр тұлғаның қоршаған ортаның нақты жағдайымен қарымқатынаста және байланыста болуында, бұл қарым-қатынастарды реттеуде және ұйымдастыруда, олардың мағынасын түсінудебағыттаушы рөлін атқаруы тиіс. География жер адам өмір сүретін ғаламшар ретінде тұтас көзқарас қалыптастыратын оқу пәні жәнеоқушылардың бойында жалпы мәдениет пен экологиялық мәдениетті қалыптастыруда негізгіорынды иеленеді. Сонымен қатар, барлық деңгейдегі басқарушылық шешімдерді қабылдау үшін де қажет. Шаруашылықтың тиімділігін арттыру және халықтың әл-ауқатын жақсартуда да география ғылымы қажет. Географиялық білім көптеген ақпарат көздерінен жинақталған деректерді кіріктіруді, тілдесудің халықаралық тілінің бірі - географиялық картаны дұрыс қолдануды үйретеді. Географиялық білім заманауи әлемнің жәнеадамзаттың тұтастығы туралы саналы түсінік береді. Оқушылар өздерін қоршаған материалдық, рухани және мәдени құндылықтарды, сондай-ақ адамның кеңістікте өмір сүруінің мәнін дұрыс түсінулері үшін, белгілі деңгейде географиялық білім мен түсінік жинақтаулары тиіс. Сонымен қатар география пәнінің басты мақсатының бірі экологиялық білім беруді жетілдіру болып табылады. Осы заманғы кезеңде әлемдік білім беру тәжірибесінде білім сапасын жетілдірудің жаңа бағыт-бағдарлары нәтижеге бағытталған білім беру үлгісіарқылы жүзегеасырылады. Көптеген елдердің білім берудегіауқымды реформалары білім берудің заманауи үлгісін тарихи қалыптасқан жағымды дәстүрлердісақтай отырып, инновациялық көзқарас-ыңғайларды пайдалануды көздейді. Бүгінгі күніадамның білім алудағы сұранысы білетін адамнан - шығармашылық тұрғыдаойлайтын, әрекет етуге, өздігінен жетілуге қабілеттіадам үлгісінеауысып отыр. Оқыту мен тәрбиенің өзге құрамдас бөліктерімен салыстыра келгенде, білім мазмұны түйінді және тұрақты шама болып табылады. Сондықтан оны жаңарту жұмысы жаңа білім беру парадигмасын тудырып, бірқатар қажетті педагогикалық шарттар кешенінің өзгеруіне әкеледі. Бұл білім беру қызметінің ғылыми-әдістемелік және ұйымдастырушылық-әдістемелік қолдауға да қатысты. Бүгінгі таңда біріншіорында тұрған ғаламдық мәселелердің бірі экологиялық дағдарыстардың алдын алу адамдардың мақсатты бағыттаойластырған іс-әрекетіарқылы ғана жүзегеасады. Осыған орай экологиялық дағдарыстан шығудың жолдары іздестірілуде жәнеоған қатысты материалдарды елімізде қабылданған Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау, Табиғи және техногендісипаттағы төтенше жағдайлар 29 туралы Заңдардан, сондай-ақ Орнықты даму үшін қоршаған ортаны қорғаудың ұлттық әрекет жоспары сияқты экологиялық мәселелергеарналған мемлекеттік құжаттардан көруге болады. Жалпы орта білім беретін мектептерде экологиялық білім мен тәрбие берудің тұжырымдамасы мен оны тәжірибегеенгізу жолдары ғалым Ә.Бейсенованың жетекшілігімен әзірленген. Тұжырымдамадаадамның әлеуметтік қатынас жүйесіндегі табиғатқа деген жауапкершілік рөлінің өсуі; табиғатқа жауапкершілік қарым-қатынас жасауды экологиялық білім мен тәрбие берудің мақсаты мен нәтижесі; экологиялық білім беруге мемлекеттік мәртебенің берілуі; халыққа экологиялық білім мен тәрбие беру жүйесін құру; орта жалпы білім беретін мектептерде жеке пәндердіоқыту, пәнаралық байланыс, тереңдетілген жәнесаралап оқыту процесіарқылы экологиялық білім мен тәрбие беру қарастырылған [9]. География пәніоқулықтарының авторы Т.О.Увалиев ұсынған Дүниежүзінің табиғат ресурстары географиясы курсы оқушылардың біліктілігін жетілдіруде өзіндік маңызды орны бар. Дүниежүзінің табиғат ресурстары географиясын оқытудың жалпы білімдік мақсаты - оқушылардың бойында табиғат ресурстарының алуан түрлілігі мен байлығы жәнеоларды пайдаланудан туындайтын проблемалар туралы білім мен түсініктер қалыптастыру болып табылады. Ол қоршаған табиғи ортаның біртұтас көрінісі туралы жан-жақты ғылыми түсінік береді. Табиғат ресурстары географиясының білімдік маңызы - табиғат ресурстары мен қоршаған ортаны қорғау және қалпына келтірудің географиялық аспектілерін, адамзаттың ресурспен қамтамасыз етілу проблемаларын зерттеуге байланысты арта түсуде. Осы еңбекте табиғат ресурстарын оқытудың келесі міндеттері көрсетілген: - оқушыларды Табиғат ресурстары географиясының география ғылымдары жүйесіндегі жәнеоның проблемаларын шешудегі рөлімен, аумақтар табиғатының құрамдас бөліктерінің ерекшеліктерімен таныстыру; - жер шарындаадамзаттың қалыпты өмір сүруі үшін табиғат ресурстарының қажеттілігі мен құндылығы туралы білімді қалыптастыру; - білімдерді өз беттеріншеіздестіру және меңгеру қабілетін дамыту, гуманистік бағдар қалыптастыру; адамның шаруашылық іс-әрекетінің қоршаған табиғи ортадағы өзгерістермен өзара байланыстылығы туралы, өз іс-әрекетіне, қабылдаған шешіміне, таңдауын жүзегеасырудағы жауапкершіліктері жайлы түсініктер қалыптастыру . География пәнін оқыту процесіндеақпараттық технологияларды қолдану оқушының білім жетістігін жетілдіруде өзіндік орны бар. Мысалы, 11-сыныпқаарналған Экономикалық және әлеуметтік география курсына ғана қысқаша тоқталамыз. Электрондық мектеп оқулығының алғашқы бетіндеанықтамалық бөлімнің жеке тармақтары бойынша тұтынушығаарналған нұсқаулар (әдебиеттерді көру, оқулықты ашып-жабу, жиыру, дыбысты қосу-тоқтату, модульге кіру тәрізді) берілген. Бұл курста Дүние жүзінеаймақтар бойынша 30 экономикалық-географиялық шолу жасалады. Бұл электрондық мектеп оқулығының (ЭМО) құрылымы модульдік технологияға бағытталып құрастырылған. Ол - ғаламшардың жеке құрылықтары және Адамзаттың ғаламдық проблемалары атауларымен аталған 7 модульден тұрады, олар бірнеше тақырыптарды қамтиды (авторлары: Увалиев Т.О., АблееваА.Г. т.б.). Әлем елдерінесаяхатты модуль құрылымының мазмұны берілген (44 дана) файлдарға тоқталу арқылы жасауға болады. Жалпы ЭМО мазмұны нақты өмірдің формасынасәйкес келеді. Түрлі-түсті бейнелер мен анимациялар арқылы әзірленген оқу материалдары пән мұғалімінің тақырыпты жан-жақты түсіндіруіне мүмкіндік береді. Анимация арқылы түсіндіругеарналған 59 түсініктемелер дайындалған. Оқушы алған білімін 78 интерактивті және үй тапсырмаларын орындау арқылы бекітеалады, сонымен бірге 525 тест сұрағы оқушылардың білімін тексеруге мүмкіндік береді. Ал оның Функционалды сауаттылық бөлімінде күнделікті өмірдеқолдануға негізделген тапсырмалар берілген. Берілген нұсқаулар оқушының нақты жобалармен жұмыс жасауына және шығармашылдықпен айналысуларына мүмкіндік жасайды. Жобалық ісәрекет бөліміндеоқушыны мектептен ғылыми жобаға бейімдейтін жұмыстар мен оның түрлері, мақсат-міндеттері мен кезеңдеріне қойылатын талаптар, жобаны безендендіруі туралы анықтамалық мәліметтер берілген. Соңында глоссарий берілген. Оқушы тізімнен өзіне қажетті терминдііріктеп, оның мәнмағынасын тереңірек білуіне болады .
Құрлықтардың немесеіріаумақтардың, сондай-ақ бір елдің табиғаты, халқы, шаруашылығы, мәдениеті, саяси-экономикалық-әлеуметтік құрылымы туралы мәліметтерді жинақтап, зерттеп, жүйеге келтіретін география пәнінің бір саласы - Елтану пәні. Осы салада мұғалімдерге көмек ретінде келесі құралды ұсынуға болады: Саипов А.А., АйткеноваА.Е., Даулетбаева Г.К. Елордатану (Астанаведение) - мұғалімдергеарналған әдістемелік құрал. - Астана, 2013. - 105 б. Бұл оқу-әдістемелік құралдаАстана қаласының құрылу және даму жолдары, астананың сәулеті және мәдениеті туралы материал берілген. Географ ғалым А.А.Саиповтың Қазақстанның индустриалдыинновациялық даму географиясы әдістемілік құралы әлеуметтікэкономикалық инфрақұрылымның жаңа географиясы құрылуы мен дамуына, Қазақстан шаруашылығы салаларының индустриалды-инновациялық дамуына, еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуының жаңа кезеңіне, дүниежүзілік геоэкономикалық кеңістікте жаһандануынасәйкес, мектеп оқушыларына географиялық білім беругеарналған. Бұл әдістемелік құралды Өрлеу Біліктіліктіарттыру ұлттық орталығы Акционерлік қоғамының филиалы Астана қаласы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты мұғалімдерге география пәнін оқытуда көмекші құрал ретінде ұсынады. Оқытудың педагогикалық технологияларының тиімді әдіс-тәсілдері мен жаңа жолдарын іздестіру үздіксіз жүргізілетін үдеріс. Үздіксіз географиялық 31 білім беру осы үдерістің бір бөлігі. Яғни қазіргіоқушының өмірінің әр кезеңінде үздіксіз және өз бетінше шығармашылықпен білім алуына, тез өзгермелі өмірге бейімделуіне жағдай жасау және болып жатқан жаңалықтарды жылдам қабылдау қабілеттерін қалыптастыру, күнделікті өмірде қолдана білуге үйрету мұғалімнен шығармашылықты талап етеді. Осы салада 1991 жылдан бері табысты жұмысістеп келе жатқан Алматы қаласындағы Ұ.Ә. Есназарованың географиядан Республикалық атаулы мектебін ерекшеатап өтуге болады. Атаулы мектеп құрудағы мақсат - жеке пәндер бойынша білікті, ізденімпаз, еңбекқор ұстаздарды біріктіру, солар арқылы шығармашылықпен жұмысістейтін мұғалімдер санын көбейту; оқушылардың терең, тиянақты білімалып шығуын қамтамасыз ету. Қазіргі уақытта бұл мектепте 100-ден аса ұстаз еңбек етеді. Сонымен қатар республика бойыншаатаулы мектептің бөлімшелері жұмысістеуде. Ұ.Ә. Есназарованың атаулы мектебі жалпы орта білім беретін мектептің Қазақстан географиясы пәні бойынша 136 сағаттық бағдарлама, оқулық, оқуәдістемелік кешен әзірледі жәнеолар орыс, өзбек, ұйғыр тілдерінеаударылған. Сонымен қатар, оқушылардың география пәніне қызығушылығын арттыруға негізделген жұмыс дәптері (қазақ жәнеорыс тілдерінде), оқушылардың пәннен меңгерген білімін тексеругеарналған тест сұрақтары, 8- 9-сыныптарғаарналған географиялық атлас, кескін карталар, үлестірме дидактикалық материалдар әзірленген. Қазақстан табиғаты - Природа Қазақстана фотоальбомы және қазақ жерін зерттеген ғалымдар мен саяхатшылардың портреттеріекіальбом болып шығарылған. Ғалым-ұстаздың көптеген еңбектерін республиканың география пәні мұғалімдері кеңінен қолданып жүр, мысалы: 1. Ұ.Ә.Есназарова.Қазақстанның физикалық және экономикалық георафиясын оқыту. Мұғалімдергеарналған әдістемелік құрал. Алматы. Рауан. 1994,1996, -114 б. 2. Ұ.Ә.Есназарова.География пәнін оқыту үрдісіндеоқушыларға экологиялық білім мен тәрбие беру әдістемесі. Монография. Алматы, 2003, көлемі -8,2 б.т. 3. Ұ.Ә.Есназарова, А.Т.Темірбеков. Түркі тілдеселдер географиясы. Факультативтік және таңдау курсынаарналған оқу құралы - Алматы: -2013 - 212 б. Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың 2012 жылғы 10 шілдедегі Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпығаортақ еңбек қоғамына қарай 20 қадам Қазақстан халқына Жолдауында бүгінгі таңдағы оқу-тәрбие үдерісін түбірінен өзгерту маңызын және қазірдің өзіндеоқушыларға пән бойынша мектепте қажетті инновациялық курстар жоқ екендігін атап көрсетіп, өскелең ұрпақтың туған жерге деген махаббатын, елжандылығы мен отаншылдық қасиеттерін арттыру мақсатында Өлкетану пәнін өту керектігін міндеттеді. Осыған байланысты Географиядан Республикалық Атаулы мектепте әрбір мүшесіеңбек ететін аудан жәнеоблыстарда Туған жер географиясы немесе Өлкетану 32 таңдау курсының бағдарламалары жасалды және баспадан шықты. Астанатану немесе Әсем қала - Астана және Алматытану немесе Менің туған қалам - Алматы өлкетану курстарының авторлары - п.ғ.д., проф. Ұ.Ә. Есназарова және әл-Фараби атындағы ҚазҰУдің профессоры, г.ғ.к. А.Т.Темірбеков. Алматытану немесе Менің туған қалам - Алматы өлкетану курсын бітірген бастауыш сынып оқушыларының біліміне қойылатын талаптар: Мақсаты - оқушыларды Алматы қаласының географиялық орны мен тарихын, өсімдіктері мен жануарларымен таныстыру, оларды қорғау шаралары туралы айтып түсіндіру және туған жерге деген сүйіспеншіліктерін оятып, қызығушылықтарын арттыру. Атаулы мектеп мүшелерінің Туған жер географиясы бойынша әзірлеген көптеген ізденіс жұмыстары оқушылардың бойында туған жерге деген сүйіспеншілік сезімін тәрбиелеуде жәнеарттыруда маңызы зор.
1.2 Жаңартылған мазмұндағы білім беру бағдарламасы
Географияны оқытудың мақсаты табиғи, техногендік және әлеуметтік ортаны, сонымен қатар жергілікті деңгейден жаһандық деңгейге дейінгіадамдар мен қоршаған ортаарасындағы әрекеттесу үдерісін оқып үйренудеоқушылардың дағдыларын дамыту болып табылады. Батыселдерінде географияны оқып-үйретуді біржақты бағалау қиын. География элементтері басқаоқу пәндерінің мазмұнынан тұратын кіріктірілген курстардың құрамына кіреді (экология, экономика, геология). Ұлыбритания үкіметі бүкіл елге міндеттіоқу пәндерінің бірыңғай тізімін бекіткен жаңа ұлттық жоспарын іске қосты. Бұл тізімге 9 пән, оның ішінде география енді. Мектептің жоғары буынында элективті жүйе жұмысістейді, оқушылардың жартысы географияны тереңдетіп оқу үшін және бітіру емтиханын тапсыру үшін таңдайды. Англияның әдіскер-географтары екісебептіатап көрсетеді: 1. Оқытудың практикалық бағыттылығы, географияны оқып-үйренудегі зерттеу жұмыстарының маңызды рөлі. Мектептегі географияның мазмұнын ізгілендіру. Бұл екі бағыт аймақтық негізде зерттеуді қамтиды, ал білім берудіізгілендіру балалардың қажеттіліктерінесәйкес келеді және зияткерлік дамуы, адамгершілік тәрізді тұлғаның басқа да қырларына қатты әсер етеді. География сабағын дамытудың заманауи қағидалары оқытуды ұйымдастыру формаларының әртүрлілігімен тығыз байланысты: саяхаттар мен жорықтар, далалық практикалық жұмыстар, шағынқорықтардың экологиялық жолдарындағы жұмыс.Заманауи әдіс-тәсілдер әр түрліоқу пәндерінің екі-үш мұғаліміарқылы жүргізілетін пәнаралық сабақтарды қажет етеді. Оқыту тәсілдері, мысалы, зерттеулік, проблемалық баяндау және ұйымдастыру формаларының әртүрлілігі, әсіресе топтық, ұжымдық - оқушыларды тәрбиелеуде және дамытуда маңызды рөл атқарады. Батыселдеріндегі география сабағының кейбір ерекшеліктері географияны оқытудың мақсатын анықтайды, онда бірінші кезеңгеоқушыларды танымдық еркіндікке ынталандыру жатады, ал қабілеттікті дамытуға және практикалық дағдыны қалыптастыруға, білім жүйесін меңгеругеаз көңіл бөлінеді. Осыған сәйкес, мұғалімдер алдымен оқушылардың жеке танымдық - зияткерлік және практикалық іс-әрекетін ұйымдастыруға бағдар жасайды. Мұғалім ақпарат көзі болып табылатын Оқытудың дидактикалық стилінде мұғалімнің ақпарат көзі болатындығын негізінен жоғары буын өкілдерін бақылауға болады. Сондықтан, ортасынып сабақтарында жергілікті географияны оқып үйренуге байланысты оқушылардың топтық жұмыстары басымдыққа ие болады.Батыс педагогтардың пікірі бойынша, балалардың шынайы ситуацияларды сезінуіне, проблеманы онымен бетпе бет келген адамның көзімен көруге көмектесетін ойындар әр уақытта қолданылады. Қазақстандық және әлемдік білім беру жүйелерінің үздік дәстүрін үйлестіретін мектепте білім берудің инновациялық моделін қалыптастыру қазіргі заманғы білім берудің объективті қажеттілігі болып табылады. Осындай модельді жасау білім беру мазмұнын, оқыту әдістемелерін, оқу жетістіктерін бағалау қағидаттарын, қалыптасқан мектеп құрылымын, өзара қарым-қатынас жүйесін өзгертуді талап етеді. Кіріктірілген білім беру бағдарламасының ерекшелігі - құрылымы және мазмұны жағынан орта білімгеарналған үздік шетелдік куррикулумдарғасәйкес келуі. Бұл ретте бағдарлама құрамына мерзімді жоспарлардың (ұзақ мерзімді, орта мерзімді, қысқа мерзімді жоспарлар) кіретінін айта кеткен жөн: 36 - ұзақ мерзімді жоспар - бұл оқу бағдарламасының жалғасы, онда пәндік мазмұн нақтыланады; - орта мерзімді жоспар - бұл ұзақ мерзімді жоспармен қалай жұмысістейтінін егжей-тегжей сипаттайтын, оқу материалын сынып ішінде жәнесыныптар арасында байланыстырып көрсететін жұмыссызбасы; - қысқа мерзімді жоспар - бұл жекесабақ үлгісі. Назарбаев Зияткерлік мектептерінде география пәнін оқытуда жүйелікәрекеттік тәсілді жүзегеасыру - алдыңғы орынға қойылатын талап. Оқыту мақсаттары (сабақтың мақсаттары) оқушылардың әрекеттерінен көрінетін оқыту нәтижелеріарқылы тұжырымдалады (ол нені біледі, түсінеді, және т.б.). Оқыту мақсаттарына келесі талаптар қойылады: - деректерді, ұғымдарды және т.б. меңгеруге бағытталуы; - мақсаттардың операциялық тұрғыдан анықталуы; - мақсаттардың нақты болуы; - мақсатқа қол жеткендігін айқын анықтауға мүмкіндік беретіндей нақты тұжырымдалуы; - мақсаттар, мақсатқа жетуге қажетті міндеттердің толықтығын білдіруі тиіс; - мақсаттардың уақытшаайқындылыққа ие болуы (мерзімділік - белгілі бір академиялық мерзімгесай болу) . Қазақстанның жалпы білім беретін мектептерінде географияны оқытудың әдістемесі мен тәжірибесіаса назар аударатын мәселелерді көрсетті, олар: - оқытудың заманауи педагогикалық технологиялары және функционалдық сауаттылықты дамыту; - оқушылардың шығармашылық әрекетін дамыту; - география тұрғысынан ойлау қабілеттерін дамыту; Ұсыныстар: географияны оқытудың сапасын көтеру бойынша жұмысты белсендендеру, сонымен қатар оқушылардың дайындық деңгейіне назар аудару; оқытудың заманауи әдіс-тәсілдерін енгізу, сыныптан тыс жұмысты, үйірме жұмысын, қолданбалы курс тақырыптарын түрлердіру; оқыту барысындаотандық және шетелдік оқу құралдарындаорыналатын терминологиялық айырмашылықтарды ескеру; педагог мамандардың біліктілігін арттыру жүйесінде мұғалімдердіоқытудың әдістемесін жетілдіру; География пәнінің оқу-әдістемелік және материалдық-техникалық қамтамасыз етілуін жақсарту; географиялық білім берудеАКТ қолдануды белсендендіру; географ-ғалымдардың, мұғалімдердің, білім беру ұйымдарының, жаңашыл педагогтардың озық тәжірибесін тарату. Педагог мамандарды дайындау, олардың біліктілігін жетілдіру білім беруді жаңартуды қамтамасыз етудің негізгі шарттарының бірі болып табылады. 2014 жылдағы Өрлеу біліктіліктіарттыру орталығы жасаған Ұлттық баяндама мәліметтері көрсетіп отырғандай, соңғы жылдары Қазақстанның жалпы білім беру мектептерін мамандармен қамтамасыз етудің оң динамикасы байқалады: 2014 жылы жалпы білім беру мектептерінде мұғалімдер саны 294897 адамды құрады, бұл 2018 жылғы көрсеткіштен 8527 адамғаартық. Бірақ, мамандардың жетіспеушілігі біздің республикамызда әлі деорын алып отыр. Жекелей алғанда, педагогикалық жоғары оқу орындарында география пәні бойынша 60 вакансияға 399 түлектен келеді, осыған байланысты, жалпы алғанда республика бойынша географ-мұғалімдердің жетіспеушілігі болмауы тиіс . Алайда, жалпы білім беру мектептеріндеоларға деген сұраныс әлі де өз күшінде қалуда. Бұл, өз кезегінде, жас мамандардың мұғалімдіктен гөрі басқа мамандықтарды қалайтынын көрсетеді.Білім беруді жетілдіру және инновациялық даму жағдайында мамандардың біліктілігін көтеру және қайта дайындау күрделі мәселе болып табылуда. Бұл міндет кәсіби құзырлылықты тереңдетуге және дамытуға бағытталған оқытудың жаңа технологиясына көшуді қамтамасыз етудің жолы арқылы жүзегеасуы мүмкін. Педагогикалық ұжымдарға әдістемелік көмек беру жәнеолардың кәсіби өсуін қамтамасыз етуӨрлеу Біліктіліктіарттырудың ұлттық орталығы (Өрлеу БАҰОАҚ) және НЗМ АҚ Педагогикалық шеберлік орталығы арқылы жүзегеасырылады.
1.3 Географиялық картаның орта білім берудегі маңызы
Жалпы орта білім беру ұйымдарының оқу әдебиеттерімен қамтылуы. Мектеп кітапханасының қоры білім беру ұйымдарының білім алушыларының контингентінесәйкес құрастырылады. Ал картаның орта білім берудгі маңызын басқаелдермен салыстырсақ: Еліміз бойыншаоқулықтармен қамтылған жалпы оқушылар саны 98% құрайды. ҚР БҒМ мәліметтері бойынша, білім беру ұйымдарының, олардың республика бойынша жалпы санына шаққанда, 88,9% - да кітапханалар жұмысістейді. Кітапхана қажеттіақпараттың көзі ретіндеоқушылардың оқу сауаттылығын дамытуға ықпал ететін факторлардың бірі болып табылады. Осыған орай, білім қоймасын баспа түрінде, электрондық оқу құралдары түрінде де қажетті ресурстармен лайықты түрде қамтамасыз етугеерекше көңіл бөлу қажет. Педагогиканың дамуы көптеген жылдар бойы оқу мен тәрбиенің жаңа құралдарының, формаларының және әдістерінің ашылуымен сүйемелденіп отырды. Оқу мен тәрбиенің үдерісін ұйымдастыруға бағытталған жаңаамалдар мен көзқарастар, әлеуметтік шарттар мен талаптардың өзгеруіне жауап ретінде туындайды. Бүгінде әрбір педагог оқу үдерісін жетілдірудің, оқушылардың қызығушылығы мен оқу үлгерімін арттырудың аса тиімді жолдарын іздейді. Мониторинг көрсеткендей, қазақстандық жалпы білім беретін мектептердің география пәні мұғалімдері педагогикалық технологиялардың келесі түрлері қолданады: жобалық жұмыс, проблемалық оқыту, саралап оқыту, сын тұрғысынан ойлау, тұлғалық бағытталған оқыту, модульдік технология, бейімдеу технологиясы, Ж.А. Караевтың технологиясы, И.С. Якиманскаяның технологиясы, П. Гальпериннің білімді кезеңмен қалыптастыру технологиясы, әрдеңгейлі технология, Шаталовтың технологиясы, Монаховтың технологиясы, ақпараттық коммуникативтік технология, денсаулық сақтаушы технология, биоинформатика жәнесинергетика (БИС), қауымдастыққаоқыту, оқытудың интерактивті әдістері, кіріктірілген оқыту технологиясы, оқытудың саралау мен тұлғаландыру әдістері, М.М.Жанпеисованың модульдік технологиясы. Сабақ өткізудің дәстүрлі, дәстүрліемес түрлерін, жаңа педагогикалық технологияларды қолдану арқылы оқыту барысында мектеп оқушыларын 45 оқытудың заманауи құралдарының рөлі өте зор. Алайдаоқулық пен атласоқытудың негізгі құралы болып қалады. Бірақ білім берудің тиімділігін қамтамасыз ету үшін оқыту құралдарының басқа да көптеген түрлерін: бағдарламаларды, әдістемелік нұсқаулар мен ұсыныстарды, оқушыларғаарналған арнайы дәптерлерді, көрнекі құралдарды, бір сөзбен айтқандаоқуәдістемелік кешенін қолдану қажет. Оқу-әдістемік кешенімен қосаоқытудың басқа да құралдарын: аудиовизуальды, экрандық-дыбыстық, әртүрлі интерактивтік құралдарды (мультимедиялық энциклопедиялар мен нұсқаулар, бейінделген бағдарламалық-әдістемелік кешендер, электронды оқулықтар, тесттер), сонымен қатар оқытудың заманауи технологияларын, ақпарат көздерін, білім берудің сандық ресурстары мен құралдарын қолдану керек. Қазақстанның жалпы білім беретін мектептерінде географияны оқыту үдерісіндеоқушылардың танымдық және шығармашылық белсенділігін арттыру үшін, білім сапасын көтеруге мүмкіндік беретін заманауи технологиялардың түрлері өте көп. Бұл технологиялар оқу уақытын тиімді пайдалануға жәнесабақ барысындағы іс-әрекеттің өнімді болуына, көптеген нәтижелерге қол жеткізу мүмкіндік береді. Жобалау әдісі. Бұл әдістеме бойынша жұмысістеу оқушылардың жеке шығармашылық қабілеттерін дамытуға, кәсіби және әлеуметтік бағытты таңдаудасаналылық танытуға мүмкіндік береді. Мұғалімнің де, оқушының да табысты болуына мүмкіндік беретін тәсіл - жобалау әдісі: - өзінің оқу іс-әрекетін (мақсатын, міндеттерін, бағытын, әдіс-тәсілдерін) жоспарлайды; - өзінің оқу іс-әрекетінің нәтиесін алдын-ала болжайды; - алдына қойған мақсатқа жету барысында туындаған қиындықтарды жеңу үшін, өзінің психологиялық және дене күштерін шоғырландырады. Оқытудағы зерттеу әдістері. Бұл әдістің көмегімен оқушылар білім қорын өз беттерінше толықтыруға, мәселені тереңірек зерделеуге және дүниетанымдық көзқарастың қалыптасуында маңызды рөл атқаратын мәселені шешудің жолдарын ұсынуға мүмкіндік алады. Оқытудағы зерттеу әдістері әр оқушының дамуның жеке траекториясын анықтау үшін өте маңызды. Проблемалық оқыту дегеніміз - белгілі әрекеттерді талап ететін есептердің, тапсырмалардын, теориялық немесе тәжірибелік мәселелердің түрлері. Кез келген сұрақ проблемалы болмайды жәнесұрақтың дайын жауабы болмайды, сұрақтың жауабын оқушы іздеуі тиіс. Проблемалық сұрақ оқушының жасерекшелігіне, шамасынасай болуы, баланың сана-сезіміне қиындық туғызуы тиіс. Оқушыға дайын білім берілмейді, одан өз бетіншеіздену арқылы проблеманың дұрыс шешімін табу талап етіледі. Бала өз білімін іштей талдап, жауап беруге жеткіліксіз екенін түсінгенде, жауап беру жолдарын іздеуге кіріседі. Ол сұрақтың жауабын өз бетіншеіздеу арқылы жаңа білімді меңгереді жәнесұрақты шешу жолдарымен танысады. Сонымен оқу барысында проблемалық жағдай туғызу жәнеоқушылардың оқу проблемасын дербес шешулері бойыншаіс-әрекеттерін басқару болып табылатын оқыту түрі. Оқытудың бұл түрін қолданудың нәтижесіндеоқушылардың білім, білік және 46 дағдыларды меңгеруі, ойлау, қорытынды жасау қабілеттерін дамыту жүзегеасады, яғни оқушылардың логикалық ойлау қабілетін, пәнге деген қызығушылығын арттырады. Лекциялық-семинарлық сынақ жүйесі. Аталған жүйе негізінен 10-11- сыныптарда қолданылады, өйткені бұл әдісоқушылардың болашақта жоғары оқу орындарында білім алуларына көмектеседі. Лекциялық-семинарлық-сынақ жүйесіоқылған материалды бөлімдерге жинақтауға жәнеоны біртұтас материал ретінде көрсетуге, сонымен қатар бақылауды оқушылардың дайындығы бойынша өткізуге мүмкіндік береді Денсаулықсақтау технологиялары. Бұл технологияларды қолдану оқытудан жақсы нәтижелерге жетуге мүмкіндік беретін әртүрлі тапсырмаларды сабақ барысында біркелкі бөлуге, ойлау әрекетін түрліойын, демалыс түрлерімен кезектестіруге, күрделіоқу материалының берілу уақытын анықтауға, оқушылардың өз беттеріншеорындайтын тапсырмаларының уақытын белгілеуге, оқытудың техникалық құралдарын нормағасай қолдануға мүмкіндік береді . Жоғарыда берілген технологияларды жеке немесе бірлестіріп қолдану - оқушылардың психологиялық жасерекшеліктерін есепкеалаотырып, олардың зияткерік әлеуетін арттыруға бағытталған мұғалімдердің білім беру үдерісіндегі шығармашылық амалдарының нәтижесі. Сонымен, жалпы білім беретін мектептерді мамандармен қамтамасыз ету, мектептердің материалдық-техникалық базасын нығайту және мұғалімдердің білімін жетілдіру жұмысын белсендендіру қажет.
1. Географияның оқыту әдістері
Географиялық білім беруоқыту әдістері жағдайын зерттеу мен талдау төмендегіні көрсетеді: - географиялық білім берудің және қазіргі заманғы ақпараттық ағындар, қоғамды ақпараттандырудың жоғары деңгейі жағдайында географияны оқыту үдерісінен туындайтын құзыреттердііс жүзінде қолданудың рөліартады; - білімділікті, тұлғалық және кәсіби құзыреттілікті тиімді қалыптастыру оқушылардың географиялық мәдениетін қалыптастыру арқылы ғана мүмкін; - қазіргі заманғы адам мәдениетінің дамуын географиялық білімсіз, мәдениетінсіз қарастыру мүмкін емес. Талдау жұмысы бойынша келесідейқорытынды жасауға болады:
1. География бойыншаоқу үдерісінің оқу-әдістемелік қамтамасыз ету сапасы қанағаттарлық:
- 6-сыныпта география пәнін оқытуда Мемлекеттік білім беру стандартындасағат саны 0,5 сағатқа, ал 9-сыныпта 1 сағатқа көбейтілген;
- 2013 жылдың оқу бағдарламалары оқушылардың жасерекшеліктерінесәйкес мектептің білім беру деңгейлерінің сабақтастығын қамтуға бағытталған; оқытудың деңгейлік жіктелуін нығайту жүзегеасырылған;
- оқулықтарға функционалдық сауаттылықты дамытуғаарналған тапсырмалар енгізілген.
2. Республика бойынша география пәнінен білім жетістігінің мониторингтік зерттеуіоқушылардың үлгерім деңгейінің қанағаттандырарлық екенін көрсетті.
3. География пәнінен мамандармен қамтамасыз етудің қажеттілігін көрсетті. Елбасының Қазақстан халқына Жолдауындаалдымызға қойған жаңа міндеттер білім сапасын қамтамасыз етуде жаңа тәсілдерді талап етеді. Географиялық білім берудің жаңа мазмұнын анықтаудағы негізгі идеологиясы - географияның мектеп курсының оқу бағдарламасын күрделендіру емес, мектеп бітіруші кейіннен өзі таңдаған мамандығы бойынша білімін жалғастыратын болашақ кәсіби қызметінің әртүрлісалаларында географиядан алған білімдерін пайдалану. Бұл білім берудегі технологиялық мәдениеттің деңгейін көтеруге ықпал ететінісөзсіз, бұл әсіресе жоғары дамыған мемлекеттердің біліміне тән.
Ұсынымдар:
- жаңартылған білім беру мазмұнына көшу жағдайында географияны оқытудың жаңа мазмұнын, әдістерін және технологияларын анықтау;
- білім беруді дамытудағы қазіргі жағдайда география мұғалімінің рөлін анықтау;
- мұғалімнің жоғары рөлін,отандық географ-ғалымдардың жетістіктерін тек мамандандырылған баспасөз беттерінде ғанаемес, сонымен қатар орталық баспасөз басылымдарында насихаттау;
- жаңа білім беру технологияларын енгізу, жетекші географғалымдардың, білім беру ұйымдарының география мұғалімдері мен жаңашыл педагогтердің тәжірибесін тарату және насихаттау;
- білім алушылардың білімін бақылау жүйесін жетілдіру;
- оқу-әдістемелік қамтамасыз етуді жақсарту, географиялық білім берудеАКТ пайдалануды жандандыру;
- нақты өмірлік жағдаяттарға негізделген мектеп оқулықтарындағы тапсырмалар мен сұрақтар санын арттыру;
- жоғары оқу орындарында география пәні мұғалімдерін дайындауды, педагог мамандардың біліктілігін арттыру мен қайта даярлау жүйесін жетілдіру;
- инновациялық технологиялар аясында дарынды балалармен жұмыс жүйесін жетілдіру.
1.1 Қазіргі география сабағының ерекшілктері
Мектептің білім беру жүйесінде жас ұрпақты жан-жақты дамыту мен тәрбиелеуде, олардың жалпы мәдениетін қалыптастыруда тұлғаны шығармашылыққа тәрбиелеуде, табиғат пен қоғам алдындағы жауапкершілігін сезінуде, Жер бетінде тіршіліктісақтауда география ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1.
География пәні бойынша орта білім беру
1.1
География пәнінің қазіргі мектептегі орны мен рөлі
1.2
Жаңартылған мазмұндағы білім беру бағдарламасы
1.3
Географиялық картаның орта білім берудегі маңызы
2
Географияның оқыту әдістері
2.1
Қазіргі география сабағының ерекшілктері
2.2
Оқыту әдістерінң жіктелуі
2.3
Дәстүрлі емес оқыту әдістері, олардың қолдану ерекешіліктері
3
География сабақтарын жоспарлау
3.1
Жоспарлау бойынша география мұғалімнің іс-әрекеті
3.2
Жоспарлау түрлері: орта және қысқа
3.3
Карта бойынша сабақ жоспарлау
3.4
Географиялық тұрғыда болжамды ұсыныстар
3.5
Дүниежүзінің әлеуметтік-экономикасы
Қорытынды
Пайдаланған әдебиттер тізімі
Кіріспе
Жалпы Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың ұсынылып отырған Қазақстан-2050 бағыты жастарды білімге деген ой жігерлері жоғары деігейде болсын деген ой мен мақсат. Елбасы: Басқа елдермен қатарлас дамушы елдердің қатарына кіру басты білім мен сауаттылықты талап етеді. Қазіргі әлемде жай ғана жаппай сауаттылық жеткіліксіз болып қалғалы қашан. Біздің азаматтарымыз үнемі ең озық жабдықтармен және ең заманауи өндірістерде жұмыс жасау машығын меңгеруге дайын болуға тиіс. Сондай-ақ, азаматтар мен азаматтшаларымыз , жалпы барлық жеткіншек ұрпақтың функционалдық сауаттылығына да зор көңіл бөлу қажет. Балаларымыз қазіргі заманға бейімделген болуы аса маңызды - деп атап көрсеткен болатын [1].
Дипломдық жұмыстың өзектілігі: География - ең ежелгі қазіргі заманауи ғылымдардың бірі. Грек тілінде гео-жер, графо-жазу. Сонымен қатар география сөзі жерді сипаттау және жазу дегенді білдіретінін білеміз. Ол бүкіл әлем жер бетінің және оның жеке бөліктерінің табиғат жағдайларын, климаттық жерін халқының шаруашылығы мен әлеуметтік тұрмысын зерттейді. География жалпы негізінен физикалық және экономикалық география болып екіге бөлінеді. География ғылым саласы ретінде ежелгі грекияда туған. Б.з.б. ІІІ ғасырда өмір сүрген грек ғалымы Эратосфен өзінің Жерді сипаттауға арналған еңбегін География деп атаған бәрімізге мәлім. Гректер ғылымға тұңғыш рет дүние бөліктері туралы ұғым енгізіп, Еуропа мен Азияны бөлді. Рим ғалымдары оған Африканы қосты. ХVғ. соңы мен ХVІІ ғ. ортасын Ұлы географиялық ашулар заманы деп атайды. ХVғ. атақты неміс картографы Мартин Бехаймның глобусында Еуропа, Азия және Африка бейнеленген. Ұлы географиялық ашулардың нәтижесінде д.ж. картасынаАфриканың бүкіл оңтүстік бөлігі, Солтүстік жәнеОңтүстік Америка, Аустралия материктері, Тынық мұхит енді. 1519-1522 ж.ж. Испаниядан шыққан Фернан Магеланның экспедициясы тұңғыш рет д.ж. айнала жүзді. ХХ ғ. 2-жартысында Жер шарындағы ең соңғы ашылған материк Антарктиданы және мұхиттар мен атмосфераны зерттеу қолғаалынды. Дипломдық жұмыстың бастысы осы география пәнінін болашақ жастарғаодан әрі дамыту мақсатында дамыту. Жаңартылған бағыт бойынша, өзгерістер енгізу және оны дәріптеу.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: география карталар тақырыбын оқытуда дәстүрлә емес әдіс-тәсілдерін осы география пәнін толық нұсқада зерттеп, әр сатысына баға беру арқылы қортынды шығару және толық жаңартылған бағыт бойынша оқушыларға тақырып ретінде түсіндіру.
Дипломдық жұмыстың міндеті: географиялық карталар тақырыбы бойынша дәстүрлі емес әдіс-тәсілдер қолдау мен қатар олардың түрін мен бағытын анықтау, соған тұжырымдама жасау.
1. География пәні бойыншаорта білім беру
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттық жүйесіне сәйкес, география пәні Жаратылыстану білім саласына енгізілген мектептің негізгі орта және жалпы орта білім беру деңгейлерінде міндетті түрде оқытылатын пән екені бәрімізге белгілі. География пәнінің білім мазмұны оқушылардың функционалдық сауаттылықтарын қалыптастыруға бағытталған. Бұл талдамалы материалда еліміздің жалпы орта білім беретін мектептеріне арналған география пәні бойынша:
1. оқу материалдарын талдауды;
2. оқушылардың дайындық деңгейін;
3. пән бойынша білім берудің жағдайын;
4. географияны оқытудың әдістемесі мен тәжірибесіндегі инновацияларды зерделеу және анықтау мақсаты көзделген.
Қазақстан Республикасының Президенті 2012 жылы Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту Қазақстан дамуының басты бағыты атты Қазақстан халқына Жолдауында оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту бойынша бес жылдық ұлттық жоспарды қабылдау жөнінде нақты міндет қойғандықтан, аталған міндет Қазақстанның әлемдегі бәсекеге қабілетті 30 елдің қатарына кіру процесінде де маңызды болып табылады. Еліміз үшін маңызды болып табылатын аталған стратегиялық міндетті шешу жағдайында тұлғаның ең басты функциялық сапалары белсенділік, шығармашыл тұрғыдаойлауға және шешім қабылдай алуға, кәсіби жолын таңдай алуға қабілеттілік, өмір бойы білім алуға дайын тұруы болып табылады. Бұл функционалдық дағдылар мектеп қабырғасында қалыптасады[2].
Функционалдық сауаттылықты жаңғыртудың жалпы бағыты Қазақстан Республикасында білім беруді жоғары дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында анық көрсетілген. Ондағы басты мақсат жалпы білім беретін мектептерде Қазақстан Республикасының зияткерлік, дене және рухани тұрғысынан дамыған азаматын қалыптастыру, оның құбылмалы әлемде әлеуметтік бейімделуін қамтамасыз ететін білім алудағы қажеттіліктерін жетілдіру болып табылады.
Қазақстан Республикасы жалпы орта білім беру ұйымдарының іс-әрекеті Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы №1080 қаулысымен Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандартынасәйкес бекітілген [3].
Орта білімді ресурстық қамтамасыз етудің негізгі элементтері МЖББС - типтік оқу жоспарлары - оқу бағдарламалары - оқулықтар мен оқуәдістемелік кешендері. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептерінде білім беру үдерісі 2012 жылы 8 қарашада Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің бекіткен №500 бұйрығынасәйкес типтік оқу жоспарлары (әрі қарай - ТОЖ) негізінде жүзеге асырылады. Жалпыға мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандартына сәйкес типтік оқу жоспарында пәнді оқуға бөлінетін міндетті және нұсқалық сағат саны анықталған. 2010 және 2012 жылдардағы ТОЖ салыстырмалы талдауы негізгі орта білім деңгейінде апталық оқу жүктемесінің 6-сыныпта 0,5 сағатқа және 9- сыныпта 1 сағатқа ұлғайғанын, жалпы орта білім деңгейінде өзгеріссіз қалғанын көрсетеді. 6-сыныпта географияның бастапқы курсы оқу жүктемесін 0,5 сағатқа ұлғайту оқушылардың білік және дағдыларын дамыту қажеттілігімен сипатталады. 9-сыныпта Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік география курсын меңгеруге бөлінген оқу жүктемесінің 1 сағатқаартуы (аптасына 2 сағат), функционалдық сауаттылықтықты дамытуға бағытталған практикалық жұмыстар мен тапсырмалар көлемінің ұлғаюына байланысты болды. Республикамыздың жалпы білім беретін мектептеріндегі оқу үдерісі оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012-2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспарында айқындалған мақсат және міндеттерге сәйкес әзірленген оқу бағдарламалары арқылы жүзеге асырылады. Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2010 жылғы 9 шілдедегі № 367 бұйрығымен бекітіліп, 2010 жылдың 1- қыркүйегіндегі және 2013 жылғы 3-сәуірдегі № 115 бұйрығымен бекітіліп 2013 жылдың 1-қыркүйегінен қолданысқаенгізілген оқу бағдарламалары География пәнін оқытудың мазмұндық, құрылымдық және әдістемелік талаптарына сай ұсынылған.
Жаңа оқу бағдарламаларын әзірлеуге негіздеме болған проблемалар:
1) жүйелік іс-әрекеттік тәсілді жүзегеасыру арқылы практикаға бағдарланған іс-әрекетті күшейту;
2) білім алушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту;
3) білім беру деңгейлері бойыншаоқу материалдарын қайта бөлу және пәнаралық кіріктіруді күшейту жолымен пән мазмұнын жүйелеу;
4) жалпы орта білім мазмұнын бейіндік бағытын жәнесаралауды күшейту;
5) қазақстандық компонентті күшейту;
6) тәрбие әлеуетін күшейту;
7) практикалық, жобалық зерттеу жұмыстарын және эксперименттік тапсырмалардың көлемін көбейту;
8) бағдарламаға заманның талабынасай әлемдік жаңалықтары мен Қазақстан қоғамының әлеуметтік-экономикалық дамуы туралы материалдарын енгізу [4].
Дүниежүзі экономикасында елеулі орын алатын жетекшіелдер тақырыптарының мазмұнында экономикалық-географиялық сипаттама беріледі, бұл елдердің Қазақстан Республикасымен экономикалық қарым қатынасына ерекше көңіл аударылған. Оқушыны тұлғалық, дүние танымдық дамыту міндеттері Адамзаттың ғаламдық проблемалары және оларды шешу жолдары бөлімінде табиғат, қоғам және экономиканың өзара күрделі қатынастарын оқу және талдау барысында жүзеге асады. Қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы бағдарлама дүниежүзі шаруашылығының тарихи, өндірістік өзгеріс кезеңдері, қазіргі кездегі ғылыми жетістіктерге негізделген экономикалық жүйе және ғылыми-техникалық революция туралы білімді дамытуға бағытталған. ТМД және Шығыс Еуропа елдерін оқу барысында ХХ ғасырдың аяғында Еуразияның саяси картасындағы өзгерістерге себеп болған қоғамдық-тарихи және экономикалық үдерістерге талдау жасайды [5].
Оқу бағдарламасында әр түрлі практикалық іс-әрекеттер арқылы жүзеге асатын жүйелі-әрекеттік нәтижелер, пәндік нәтижелер (оқушылар білуі тиіс, орындай алуы тиіс) және тұлғалық нәтижелер көрсетілген. Жалпы білім беретін мектептерде География пәнін оқытудың мақсаты - оқушылардың бойында ғылыми-жаратылыстану білімдерін, табиғат, қоғам және экономиканың жүйелі байланысы туралы, саналы бірлестігі бар ғажайып ғаламшар ретіндегі Жер туралы түсініктерін және көзқарастарын дамыту, Қазақстан Республикасының әсем табиғаты және экономикасының ерекшеліктері туралы білімдерін қалыптастыру, функционалдық сауаттылықты және жүйелі-кешенді немесегеографиялық сананы дамыту.
Сонымен, География пәні бойынша 2010 және 2013 жылы әзірленген оқу бағдарламаларының айырмашылығы: 6-шы және 9-шы сыныптардағы сағат санының артуында. Практикалық жұмыстар оқушылардың алған білімдерін өмірде қолданаалу дағдыларын, яғни функционалдық сауаттылықты қалыптастыруға бағытталған. Пәннің мазмұнында қазақстандық компонент кеңейтілген, тәрбиелік мәніне назар аударылған, тәжірибелік, жобалықзерттеушілік тапсырмалардың саны арттырылып, заманауи әлеуметтікэкономикалық жаңартуға әсер ететін жаңа материалдар қосылып, оқу материалдарын іріктеу және пәнаралық кіріктірілуін нығайту бағытында жүйеленген. TІMSS халықаралық зерттеулері мен Қазақстанның бастауыш және негізгіорта мектептерінің жаратылыстану білім саласы бойыншаоқу бағдарламаларының салыстырмалы талдауы халықаралық зерттеудің тест тапсырмаларының кейбір тақырыптары еліміздің бастауыш және негізгіорта 9 мектептеріндеоқылатындығын көрсетті. Бірақ қазақстандық мектеп білімінің мазмұны шамадан тыс теорияландырылған деген сипаттамаға ие. Білім берудің жаңа бағдарламаларын және кіріктірілген курстар енгізген елдер жақсы нәтижелер көрсеткен [6].
Жалпы білім беретін мектептердің 4-ші және 8-шісынып оқушыларының оқу жетістіктерін бағалаудың халықаралық зерттеулерінің нәтижелері Ұлттық есебінде Қазақстан мектептеріоқушыларының халықаралық зерттеулерге дайындық деңгейіне талдау жасалған. TІMSS тапсырмаларының мазмұндық блогында география пәнінен тестік тапсырмалар 20%-ды құрайды. Оқушылар Жердің құрылысы және физикалық сипаттамасы, үдерістері мен кезеңдері, Күн жүйесіндегіорны туралы білімдерін көрсетулері тиіс. География саласы геология, астрономия, метеорология, гидрология, мұхиттану тақырыптарын қамтиды. TІMSS-2011 Sсіеnсе Frаmеwоrk құрылымдық құжатындааталған сала бойынша келесітақырыптарды бағалау белгіленген: 1-құрылымы және физикалық ерекшеліктері, 2-Жердің үдерістері мен кезеңдері, ресурстары, оларды тиімді пайдалану, 3-Күн жүйесіндегі және Галактикадағы орны т.б. 6-7 сыныпқаарналған оқулық материалдары бойынша білім алушылар қандай нәтиже көрсетеалатынына тоқталайық. Тест тапсырмаларының (ашық типті) орындалуын талдау барысында ғылыми-жаратылыстану дайындық деңгейіндеоқушы жауаптарының логикалық ұсынымын бағалау көзделген. Тестке қатысушы еркін (өздігімен) жауап қайтаруы мүмкін. 7-сыныпқаарналған География: материктер мен мұхиттар оқулығында (авторлары: Ә.Бейсенова, С.Әбілмәжінова, К. Қаймулдинова, Алматы, Атамұра, 2011 ж.) Жер қыртысының құрылымы, Жер бедері тақырыптары жақсы баяндалған. Тапсырмаларды орындаудың пайыздық көрсеткіштерінің төмен болу себебі - сұрақтардың немесе жауаптардың стандартқасәйкес құрастырылмауында. Қолдану әрекеті түрінің оқу-танымдық тапсырмалары, бұрын алынған білімді күнделікті өмірде қолдана білу, сонымен қатар логикалық ойлау мен пайымдау білігін бағалауға бағытталған. Тест тапсырмаларының тақырыптары 6-сыныпқаарналған Физикалық география курсынан бастап (авторлары: А.Б.Бірмағамбетов және К.Н. Мамырова, Алматы, Атамұра, 2011 ж.) оқылады. 7-сыныпта Географиялық қабық заңдылықтары тақырыбын, Биіктік белдеулерді қарастыру барысында білімнің өзектілігіартады. Тест тапсырмасында джунгли ұғымы қолданылады. Сонымен қатар, қазақстандық мектептердің оқу бағдарламаларында ылғалды экваторлық ормандар, ауыспалы ылғалды (сонымен бірге муссонды) ормандар ұғымдары да қолданылады. Қазақстан 910 аумағының жер бедері жазық болғандықтан жәнеоқушылардың көпшілігі таулы жерде болмағандықтан, таулы өлкенің табиғатын бақылау тәжірибелері жоқ. Осы тақырыпқасәйкес тапсырманы қазақстандық оқушылардың 24,3% жақсы орындаған. Оқу құралдарын әзірлеу барысында қолдануға арналған тапсырмаларды енгізудіескеру қажет [6].
Орта білімді ресурстық қамтамасыз етудің негізгі элементтері - жалпы білім беретін мектептергеарналған оқулықтар жәнеоқу-әдістемелік кешендер. Оқулық - жалпы білім беретін мектептердің оқу үрдісіне мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты және типтік оқу жоспары негізінде, сонымен бірге пән бойынша жүйелі түрде мазмұндалған, игеру міндеттіоқу материалдары енгізілген негізгі кітап. Оқу-әдістемелік кешен - мектептегіоқу-тәрбие үрдісінде қолдануға және пәннің базалық мазмұнында көзделген білімді кеңейтуге, тереңдетуге және терең меңгеругеарналған оқу құралдарының кешені. Оқу басылымдарының сапасы білім сапасын арттырудың ажырамас құрамдас бөліктері болып табылады жәнеоқу бағдарламаларынасәйкес әзірленеді. Осыған орай, оқулықтарды жетілдіру білім аясындағы басымдылыққа ие мемлекеттік міндеттердің бірі болып саналады. Нақты бағыт бойыншаоқу әдебиетін әзірлеу, оны сараптау мен басылымнан шығару жүйесісапалы түрде өзгеріске ұшырады, оқулықтар мен ОӘК-ді әзірлеу үрдісін әдіснамалық және әдістемелік қамтамасыз ету проблемасы қайта қаралып, оның өзектілігіарттырылды. География пәнінің оқу басылымдары оқулық, оқыту әдістемесі, әдістемелік нұсқау, хрестоматия, мұғалім кітабы, оқушыларғаарналған жұмыс дәптері, атлас (кескін карталар жинағымен бірге), дидактикалық материалдар, тест материалдары, аудиовизуалды және мультимедиалық құралдар, электронды оқулық, интерактивті тақтағаарналған электронды құрал, сыныптан тысоқуғаарналған қосымша әдебиеттер және басқалар болып бөлінеді.
Бүгінде республиканың жалпы білім беретін мектептерінде Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрі міндетін атқарушының Білім беру ұйымдарында пайдалануға рұқсат етілген оқулықтардың, оқу-әдістемелік кешендердің, оқу құралдарының және басқа да қосымша әдебиеттердің, оның ішінде электрондық жеткізгіштердегі тізбесін бекіту туралы 2013 жылғы 27 қыркүйектегі №400 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2014 жылғы 10 желтоқсандағы № 515 бұйрығына сәйкесоқулықтар мен ОӘК пайдаланылады [7].
Жалпы орта білім беретін мектептерде география пәнін оқытуғаарналған қолданыстағы оқулықтар (негізгі және баламалы), оқу-әдістемелік кешендері мен құралдарын әзірлеу, сараптама жасау және басып шығару жөніндегі жұмысты ұйымдастыру ережесінесәйкес, келісілген міндетті тәртіптермен сараптамадан өткізіледі. Оқулықтарды сараптау барысындаоқулық материалдары мазмұнының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартына, оқу бағдарламаларынасәйкестігі, оқыту сабақтастығының сақталуы, ғылыми негізділігі, оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктерінесәйкестігі бағаланады.Оқулық материалы жүйелі баяндалған, қазіргі әлемдегіоқиғаларды суреттейді. Оқу материалын мазмұндау барысындаоқушылардың жас және психологиялық-физиологиялық ерекшеліктеріескерілген, бұрын оқылған материалмен өзарасабақтастық сақталған. Мәтіндер сипаттау әдісіарқылы баяндалған, әр практикалық тапсырмаға түсініктеме материал берілген. Негізгі және түсініктеме мәтіндердің ара қатынасы нормағасәйкес келеді. Оқулықтағы тапсырмалардың басым көпшілігі білімдіеске түсіругеарналған, қолдануға, пайымдауға бағытталған тапсырмалар мөлшеріаз. Презентация мен көрсетілім жасауға, проблеманың шешімін іздеуге, түсіндіруге, қорытынды шығаруғаарналған тапсырмалар санын көбейтуді қажет етеді.
8.1 География пәнінің қазіргі мектептегіорны мен рөлі
Мектептегігеография пәнінің ғылым негіздеріноқыту пәні ретінде, оқушылардың дүниетанымдық ғылыми көзқарасын қалыптастыруда үлесі зор.Оқушылардың меңгерген ғылыми білімі дүниетанымның бір бөлігі болуы үшін география пәніәр тұлғаның қоршаған ортаның нақты жағдайымен қарымқатынаста және байланыста болуында, бұл қарым-қатынастарды реттеуде және ұйымдастыруда, олардың мағынасын түсінудебағыттаушы рөлін атқаруы тиіс. География жер адам өмір сүретін ғаламшар ретінде тұтас көзқарас қалыптастыратын оқу пәні жәнеоқушылардың бойында жалпы мәдениет пен экологиялық мәдениетті қалыптастыруда негізгіорынды иеленеді. Сонымен қатар, барлық деңгейдегі басқарушылық шешімдерді қабылдау үшін де қажет. Шаруашылықтың тиімділігін арттыру және халықтың әл-ауқатын жақсартуда да география ғылымы қажет. Географиялық білім көптеген ақпарат көздерінен жинақталған деректерді кіріктіруді, тілдесудің халықаралық тілінің бірі - географиялық картаны дұрыс қолдануды үйретеді. Географиялық білім заманауи әлемнің жәнеадамзаттың тұтастығы туралы саналы түсінік береді. Оқушылар өздерін қоршаған материалдық, рухани және мәдени құндылықтарды, сондай-ақ адамның кеңістікте өмір сүруінің мәнін дұрыс түсінулері үшін, белгілі деңгейде географиялық білім мен түсінік жинақтаулары тиіс. Сонымен қатар география пәнінің басты мақсатының бірі экологиялық білім беруді жетілдіру болып табылады. Осы заманғы кезеңде әлемдік білім беру тәжірибесінде білім сапасын жетілдірудің жаңа бағыт-бағдарлары нәтижеге бағытталған білім беру үлгісіарқылы жүзегеасырылады. Көптеген елдердің білім берудегіауқымды реформалары білім берудің заманауи үлгісін тарихи қалыптасқан жағымды дәстүрлердісақтай отырып, инновациялық көзқарас-ыңғайларды пайдалануды көздейді. Бүгінгі күніадамның білім алудағы сұранысы білетін адамнан - шығармашылық тұрғыдаойлайтын, әрекет етуге, өздігінен жетілуге қабілеттіадам үлгісінеауысып отыр. Оқыту мен тәрбиенің өзге құрамдас бөліктерімен салыстыра келгенде, білім мазмұны түйінді және тұрақты шама болып табылады. Сондықтан оны жаңарту жұмысы жаңа білім беру парадигмасын тудырып, бірқатар қажетті педагогикалық шарттар кешенінің өзгеруіне әкеледі. Бұл білім беру қызметінің ғылыми-әдістемелік және ұйымдастырушылық-әдістемелік қолдауға да қатысты. Бүгінгі таңда біріншіорында тұрған ғаламдық мәселелердің бірі экологиялық дағдарыстардың алдын алу адамдардың мақсатты бағыттаойластырған іс-әрекетіарқылы ғана жүзегеасады. Осыған орай экологиялық дағдарыстан шығудың жолдары іздестірілуде жәнеоған қатысты материалдарды елімізде қабылданған Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау, Табиғи және техногендісипаттағы төтенше жағдайлар 29 туралы Заңдардан, сондай-ақ Орнықты даму үшін қоршаған ортаны қорғаудың ұлттық әрекет жоспары сияқты экологиялық мәселелергеарналған мемлекеттік құжаттардан көруге болады. Жалпы орта білім беретін мектептерде экологиялық білім мен тәрбие берудің тұжырымдамасы мен оны тәжірибегеенгізу жолдары ғалым Ә.Бейсенованың жетекшілігімен әзірленген. Тұжырымдамадаадамның әлеуметтік қатынас жүйесіндегі табиғатқа деген жауапкершілік рөлінің өсуі; табиғатқа жауапкершілік қарым-қатынас жасауды экологиялық білім мен тәрбие берудің мақсаты мен нәтижесі; экологиялық білім беруге мемлекеттік мәртебенің берілуі; халыққа экологиялық білім мен тәрбие беру жүйесін құру; орта жалпы білім беретін мектептерде жеке пәндердіоқыту, пәнаралық байланыс, тереңдетілген жәнесаралап оқыту процесіарқылы экологиялық білім мен тәрбие беру қарастырылған [9]. География пәніоқулықтарының авторы Т.О.Увалиев ұсынған Дүниежүзінің табиғат ресурстары географиясы курсы оқушылардың біліктілігін жетілдіруде өзіндік маңызды орны бар. Дүниежүзінің табиғат ресурстары географиясын оқытудың жалпы білімдік мақсаты - оқушылардың бойында табиғат ресурстарының алуан түрлілігі мен байлығы жәнеоларды пайдаланудан туындайтын проблемалар туралы білім мен түсініктер қалыптастыру болып табылады. Ол қоршаған табиғи ортаның біртұтас көрінісі туралы жан-жақты ғылыми түсінік береді. Табиғат ресурстары географиясының білімдік маңызы - табиғат ресурстары мен қоршаған ортаны қорғау және қалпына келтірудің географиялық аспектілерін, адамзаттың ресурспен қамтамасыз етілу проблемаларын зерттеуге байланысты арта түсуде. Осы еңбекте табиғат ресурстарын оқытудың келесі міндеттері көрсетілген: - оқушыларды Табиғат ресурстары географиясының география ғылымдары жүйесіндегі жәнеоның проблемаларын шешудегі рөлімен, аумақтар табиғатының құрамдас бөліктерінің ерекшеліктерімен таныстыру; - жер шарындаадамзаттың қалыпты өмір сүруі үшін табиғат ресурстарының қажеттілігі мен құндылығы туралы білімді қалыптастыру; - білімдерді өз беттеріншеіздестіру және меңгеру қабілетін дамыту, гуманистік бағдар қалыптастыру; адамның шаруашылық іс-әрекетінің қоршаған табиғи ортадағы өзгерістермен өзара байланыстылығы туралы, өз іс-әрекетіне, қабылдаған шешіміне, таңдауын жүзегеасырудағы жауапкершіліктері жайлы түсініктер қалыптастыру . География пәнін оқыту процесіндеақпараттық технологияларды қолдану оқушының білім жетістігін жетілдіруде өзіндік орны бар. Мысалы, 11-сыныпқаарналған Экономикалық және әлеуметтік география курсына ғана қысқаша тоқталамыз. Электрондық мектеп оқулығының алғашқы бетіндеанықтамалық бөлімнің жеке тармақтары бойынша тұтынушығаарналған нұсқаулар (әдебиеттерді көру, оқулықты ашып-жабу, жиыру, дыбысты қосу-тоқтату, модульге кіру тәрізді) берілген. Бұл курста Дүние жүзінеаймақтар бойынша 30 экономикалық-географиялық шолу жасалады. Бұл электрондық мектеп оқулығының (ЭМО) құрылымы модульдік технологияға бағытталып құрастырылған. Ол - ғаламшардың жеке құрылықтары және Адамзаттың ғаламдық проблемалары атауларымен аталған 7 модульден тұрады, олар бірнеше тақырыптарды қамтиды (авторлары: Увалиев Т.О., АблееваА.Г. т.б.). Әлем елдерінесаяхатты модуль құрылымының мазмұны берілген (44 дана) файлдарға тоқталу арқылы жасауға болады. Жалпы ЭМО мазмұны нақты өмірдің формасынасәйкес келеді. Түрлі-түсті бейнелер мен анимациялар арқылы әзірленген оқу материалдары пән мұғалімінің тақырыпты жан-жақты түсіндіруіне мүмкіндік береді. Анимация арқылы түсіндіругеарналған 59 түсініктемелер дайындалған. Оқушы алған білімін 78 интерактивті және үй тапсырмаларын орындау арқылы бекітеалады, сонымен бірге 525 тест сұрағы оқушылардың білімін тексеруге мүмкіндік береді. Ал оның Функционалды сауаттылық бөлімінде күнделікті өмірдеқолдануға негізделген тапсырмалар берілген. Берілген нұсқаулар оқушының нақты жобалармен жұмыс жасауына және шығармашылдықпен айналысуларына мүмкіндік жасайды. Жобалық ісәрекет бөліміндеоқушыны мектептен ғылыми жобаға бейімдейтін жұмыстар мен оның түрлері, мақсат-міндеттері мен кезеңдеріне қойылатын талаптар, жобаны безендендіруі туралы анықтамалық мәліметтер берілген. Соңында глоссарий берілген. Оқушы тізімнен өзіне қажетті терминдііріктеп, оның мәнмағынасын тереңірек білуіне болады .
Құрлықтардың немесеіріаумақтардың, сондай-ақ бір елдің табиғаты, халқы, шаруашылығы, мәдениеті, саяси-экономикалық-әлеуметтік құрылымы туралы мәліметтерді жинақтап, зерттеп, жүйеге келтіретін география пәнінің бір саласы - Елтану пәні. Осы салада мұғалімдерге көмек ретінде келесі құралды ұсынуға болады: Саипов А.А., АйткеноваА.Е., Даулетбаева Г.К. Елордатану (Астанаведение) - мұғалімдергеарналған әдістемелік құрал. - Астана, 2013. - 105 б. Бұл оқу-әдістемелік құралдаАстана қаласының құрылу және даму жолдары, астананың сәулеті және мәдениеті туралы материал берілген. Географ ғалым А.А.Саиповтың Қазақстанның индустриалдыинновациялық даму географиясы әдістемілік құралы әлеуметтікэкономикалық инфрақұрылымның жаңа географиясы құрылуы мен дамуына, Қазақстан шаруашылығы салаларының индустриалды-инновациялық дамуына, еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуының жаңа кезеңіне, дүниежүзілік геоэкономикалық кеңістікте жаһандануынасәйкес, мектеп оқушыларына географиялық білім беругеарналған. Бұл әдістемелік құралды Өрлеу Біліктіліктіарттыру ұлттық орталығы Акционерлік қоғамының филиалы Астана қаласы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты мұғалімдерге география пәнін оқытуда көмекші құрал ретінде ұсынады. Оқытудың педагогикалық технологияларының тиімді әдіс-тәсілдері мен жаңа жолдарын іздестіру үздіксіз жүргізілетін үдеріс. Үздіксіз географиялық 31 білім беру осы үдерістің бір бөлігі. Яғни қазіргіоқушының өмірінің әр кезеңінде үздіксіз және өз бетінше шығармашылықпен білім алуына, тез өзгермелі өмірге бейімделуіне жағдай жасау және болып жатқан жаңалықтарды жылдам қабылдау қабілеттерін қалыптастыру, күнделікті өмірде қолдана білуге үйрету мұғалімнен шығармашылықты талап етеді. Осы салада 1991 жылдан бері табысты жұмысістеп келе жатқан Алматы қаласындағы Ұ.Ә. Есназарованың географиядан Республикалық атаулы мектебін ерекшеатап өтуге болады. Атаулы мектеп құрудағы мақсат - жеке пәндер бойынша білікті, ізденімпаз, еңбекқор ұстаздарды біріктіру, солар арқылы шығармашылықпен жұмысістейтін мұғалімдер санын көбейту; оқушылардың терең, тиянақты білімалып шығуын қамтамасыз ету. Қазіргі уақытта бұл мектепте 100-ден аса ұстаз еңбек етеді. Сонымен қатар республика бойыншаатаулы мектептің бөлімшелері жұмысістеуде. Ұ.Ә. Есназарованың атаулы мектебі жалпы орта білім беретін мектептің Қазақстан географиясы пәні бойынша 136 сағаттық бағдарлама, оқулық, оқуәдістемелік кешен әзірледі жәнеолар орыс, өзбек, ұйғыр тілдерінеаударылған. Сонымен қатар, оқушылардың география пәніне қызығушылығын арттыруға негізделген жұмыс дәптері (қазақ жәнеорыс тілдерінде), оқушылардың пәннен меңгерген білімін тексеругеарналған тест сұрақтары, 8- 9-сыныптарғаарналған географиялық атлас, кескін карталар, үлестірме дидактикалық материалдар әзірленген. Қазақстан табиғаты - Природа Қазақстана фотоальбомы және қазақ жерін зерттеген ғалымдар мен саяхатшылардың портреттеріекіальбом болып шығарылған. Ғалым-ұстаздың көптеген еңбектерін республиканың география пәні мұғалімдері кеңінен қолданып жүр, мысалы: 1. Ұ.Ә.Есназарова.Қазақстанның физикалық және экономикалық георафиясын оқыту. Мұғалімдергеарналған әдістемелік құрал. Алматы. Рауан. 1994,1996, -114 б. 2. Ұ.Ә.Есназарова.География пәнін оқыту үрдісіндеоқушыларға экологиялық білім мен тәрбие беру әдістемесі. Монография. Алматы, 2003, көлемі -8,2 б.т. 3. Ұ.Ә.Есназарова, А.Т.Темірбеков. Түркі тілдеселдер географиясы. Факультативтік және таңдау курсынаарналған оқу құралы - Алматы: -2013 - 212 б. Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың 2012 жылғы 10 шілдедегі Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпығаортақ еңбек қоғамына қарай 20 қадам Қазақстан халқына Жолдауында бүгінгі таңдағы оқу-тәрбие үдерісін түбірінен өзгерту маңызын және қазірдің өзіндеоқушыларға пән бойынша мектепте қажетті инновациялық курстар жоқ екендігін атап көрсетіп, өскелең ұрпақтың туған жерге деген махаббатын, елжандылығы мен отаншылдық қасиеттерін арттыру мақсатында Өлкетану пәнін өту керектігін міндеттеді. Осыған байланысты Географиядан Республикалық Атаулы мектепте әрбір мүшесіеңбек ететін аудан жәнеоблыстарда Туған жер географиясы немесе Өлкетану 32 таңдау курсының бағдарламалары жасалды және баспадан шықты. Астанатану немесе Әсем қала - Астана және Алматытану немесе Менің туған қалам - Алматы өлкетану курстарының авторлары - п.ғ.д., проф. Ұ.Ә. Есназарова және әл-Фараби атындағы ҚазҰУдің профессоры, г.ғ.к. А.Т.Темірбеков. Алматытану немесе Менің туған қалам - Алматы өлкетану курсын бітірген бастауыш сынып оқушыларының біліміне қойылатын талаптар: Мақсаты - оқушыларды Алматы қаласының географиялық орны мен тарихын, өсімдіктері мен жануарларымен таныстыру, оларды қорғау шаралары туралы айтып түсіндіру және туған жерге деген сүйіспеншіліктерін оятып, қызығушылықтарын арттыру. Атаулы мектеп мүшелерінің Туған жер географиясы бойынша әзірлеген көптеген ізденіс жұмыстары оқушылардың бойында туған жерге деген сүйіспеншілік сезімін тәрбиелеуде жәнеарттыруда маңызы зор.
1.2 Жаңартылған мазмұндағы білім беру бағдарламасы
Географияны оқытудың мақсаты табиғи, техногендік және әлеуметтік ортаны, сонымен қатар жергілікті деңгейден жаһандық деңгейге дейінгіадамдар мен қоршаған ортаарасындағы әрекеттесу үдерісін оқып үйренудеоқушылардың дағдыларын дамыту болып табылады. Батыселдерінде географияны оқып-үйретуді біржақты бағалау қиын. География элементтері басқаоқу пәндерінің мазмұнынан тұратын кіріктірілген курстардың құрамына кіреді (экология, экономика, геология). Ұлыбритания үкіметі бүкіл елге міндеттіоқу пәндерінің бірыңғай тізімін бекіткен жаңа ұлттық жоспарын іске қосты. Бұл тізімге 9 пән, оның ішінде география енді. Мектептің жоғары буынында элективті жүйе жұмысістейді, оқушылардың жартысы географияны тереңдетіп оқу үшін және бітіру емтиханын тапсыру үшін таңдайды. Англияның әдіскер-географтары екісебептіатап көрсетеді: 1. Оқытудың практикалық бағыттылығы, географияны оқып-үйренудегі зерттеу жұмыстарының маңызды рөлі. Мектептегі географияның мазмұнын ізгілендіру. Бұл екі бағыт аймақтық негізде зерттеуді қамтиды, ал білім берудіізгілендіру балалардың қажеттіліктерінесәйкес келеді және зияткерлік дамуы, адамгершілік тәрізді тұлғаның басқа да қырларына қатты әсер етеді. География сабағын дамытудың заманауи қағидалары оқытуды ұйымдастыру формаларының әртүрлілігімен тығыз байланысты: саяхаттар мен жорықтар, далалық практикалық жұмыстар, шағынқорықтардың экологиялық жолдарындағы жұмыс.Заманауи әдіс-тәсілдер әр түрліоқу пәндерінің екі-үш мұғаліміарқылы жүргізілетін пәнаралық сабақтарды қажет етеді. Оқыту тәсілдері, мысалы, зерттеулік, проблемалық баяндау және ұйымдастыру формаларының әртүрлілігі, әсіресе топтық, ұжымдық - оқушыларды тәрбиелеуде және дамытуда маңызды рөл атқарады. Батыселдеріндегі география сабағының кейбір ерекшеліктері географияны оқытудың мақсатын анықтайды, онда бірінші кезеңгеоқушыларды танымдық еркіндікке ынталандыру жатады, ал қабілеттікті дамытуға және практикалық дағдыны қалыптастыруға, білім жүйесін меңгеругеаз көңіл бөлінеді. Осыған сәйкес, мұғалімдер алдымен оқушылардың жеке танымдық - зияткерлік және практикалық іс-әрекетін ұйымдастыруға бағдар жасайды. Мұғалім ақпарат көзі болып табылатын Оқытудың дидактикалық стилінде мұғалімнің ақпарат көзі болатындығын негізінен жоғары буын өкілдерін бақылауға болады. Сондықтан, ортасынып сабақтарында жергілікті географияны оқып үйренуге байланысты оқушылардың топтық жұмыстары басымдыққа ие болады.Батыс педагогтардың пікірі бойынша, балалардың шынайы ситуацияларды сезінуіне, проблеманы онымен бетпе бет келген адамның көзімен көруге көмектесетін ойындар әр уақытта қолданылады. Қазақстандық және әлемдік білім беру жүйелерінің үздік дәстүрін үйлестіретін мектепте білім берудің инновациялық моделін қалыптастыру қазіргі заманғы білім берудің объективті қажеттілігі болып табылады. Осындай модельді жасау білім беру мазмұнын, оқыту әдістемелерін, оқу жетістіктерін бағалау қағидаттарын, қалыптасқан мектеп құрылымын, өзара қарым-қатынас жүйесін өзгертуді талап етеді. Кіріктірілген білім беру бағдарламасының ерекшелігі - құрылымы және мазмұны жағынан орта білімгеарналған үздік шетелдік куррикулумдарғасәйкес келуі. Бұл ретте бағдарлама құрамына мерзімді жоспарлардың (ұзақ мерзімді, орта мерзімді, қысқа мерзімді жоспарлар) кіретінін айта кеткен жөн: 36 - ұзақ мерзімді жоспар - бұл оқу бағдарламасының жалғасы, онда пәндік мазмұн нақтыланады; - орта мерзімді жоспар - бұл ұзақ мерзімді жоспармен қалай жұмысістейтінін егжей-тегжей сипаттайтын, оқу материалын сынып ішінде жәнесыныптар арасында байланыстырып көрсететін жұмыссызбасы; - қысқа мерзімді жоспар - бұл жекесабақ үлгісі. Назарбаев Зияткерлік мектептерінде география пәнін оқытуда жүйелікәрекеттік тәсілді жүзегеасыру - алдыңғы орынға қойылатын талап. Оқыту мақсаттары (сабақтың мақсаттары) оқушылардың әрекеттерінен көрінетін оқыту нәтижелеріарқылы тұжырымдалады (ол нені біледі, түсінеді, және т.б.). Оқыту мақсаттарына келесі талаптар қойылады: - деректерді, ұғымдарды және т.б. меңгеруге бағытталуы; - мақсаттардың операциялық тұрғыдан анықталуы; - мақсаттардың нақты болуы; - мақсатқа қол жеткендігін айқын анықтауға мүмкіндік беретіндей нақты тұжырымдалуы; - мақсаттар, мақсатқа жетуге қажетті міндеттердің толықтығын білдіруі тиіс; - мақсаттардың уақытшаайқындылыққа ие болуы (мерзімділік - белгілі бір академиялық мерзімгесай болу) . Қазақстанның жалпы білім беретін мектептерінде географияны оқытудың әдістемесі мен тәжірибесіаса назар аударатын мәселелерді көрсетті, олар: - оқытудың заманауи педагогикалық технологиялары және функционалдық сауаттылықты дамыту; - оқушылардың шығармашылық әрекетін дамыту; - география тұрғысынан ойлау қабілеттерін дамыту; Ұсыныстар: географияны оқытудың сапасын көтеру бойынша жұмысты белсендендеру, сонымен қатар оқушылардың дайындық деңгейіне назар аудару; оқытудың заманауи әдіс-тәсілдерін енгізу, сыныптан тыс жұмысты, үйірме жұмысын, қолданбалы курс тақырыптарын түрлердіру; оқыту барысындаотандық және шетелдік оқу құралдарындаорыналатын терминологиялық айырмашылықтарды ескеру; педагог мамандардың біліктілігін арттыру жүйесінде мұғалімдердіоқытудың әдістемесін жетілдіру; География пәнінің оқу-әдістемелік және материалдық-техникалық қамтамасыз етілуін жақсарту; географиялық білім берудеАКТ қолдануды белсендендіру; географ-ғалымдардың, мұғалімдердің, білім беру ұйымдарының, жаңашыл педагогтардың озық тәжірибесін тарату. Педагог мамандарды дайындау, олардың біліктілігін жетілдіру білім беруді жаңартуды қамтамасыз етудің негізгі шарттарының бірі болып табылады. 2014 жылдағы Өрлеу біліктіліктіарттыру орталығы жасаған Ұлттық баяндама мәліметтері көрсетіп отырғандай, соңғы жылдары Қазақстанның жалпы білім беру мектептерін мамандармен қамтамасыз етудің оң динамикасы байқалады: 2014 жылы жалпы білім беру мектептерінде мұғалімдер саны 294897 адамды құрады, бұл 2018 жылғы көрсеткіштен 8527 адамғаартық. Бірақ, мамандардың жетіспеушілігі біздің республикамызда әлі деорын алып отыр. Жекелей алғанда, педагогикалық жоғары оқу орындарында география пәні бойынша 60 вакансияға 399 түлектен келеді, осыған байланысты, жалпы алғанда республика бойынша географ-мұғалімдердің жетіспеушілігі болмауы тиіс . Алайда, жалпы білім беру мектептеріндеоларға деген сұраныс әлі де өз күшінде қалуда. Бұл, өз кезегінде, жас мамандардың мұғалімдіктен гөрі басқа мамандықтарды қалайтынын көрсетеді.Білім беруді жетілдіру және инновациялық даму жағдайында мамандардың біліктілігін көтеру және қайта дайындау күрделі мәселе болып табылуда. Бұл міндет кәсіби құзырлылықты тереңдетуге және дамытуға бағытталған оқытудың жаңа технологиясына көшуді қамтамасыз етудің жолы арқылы жүзегеасуы мүмкін. Педагогикалық ұжымдарға әдістемелік көмек беру жәнеолардың кәсіби өсуін қамтамасыз етуӨрлеу Біліктіліктіарттырудың ұлттық орталығы (Өрлеу БАҰОАҚ) және НЗМ АҚ Педагогикалық шеберлік орталығы арқылы жүзегеасырылады.
1.3 Географиялық картаның орта білім берудегі маңызы
Жалпы орта білім беру ұйымдарының оқу әдебиеттерімен қамтылуы. Мектеп кітапханасының қоры білім беру ұйымдарының білім алушыларының контингентінесәйкес құрастырылады. Ал картаның орта білім берудгі маңызын басқаелдермен салыстырсақ: Еліміз бойыншаоқулықтармен қамтылған жалпы оқушылар саны 98% құрайды. ҚР БҒМ мәліметтері бойынша, білім беру ұйымдарының, олардың республика бойынша жалпы санына шаққанда, 88,9% - да кітапханалар жұмысістейді. Кітапхана қажеттіақпараттың көзі ретіндеоқушылардың оқу сауаттылығын дамытуға ықпал ететін факторлардың бірі болып табылады. Осыған орай, білім қоймасын баспа түрінде, электрондық оқу құралдары түрінде де қажетті ресурстармен лайықты түрде қамтамасыз етугеерекше көңіл бөлу қажет. Педагогиканың дамуы көптеген жылдар бойы оқу мен тәрбиенің жаңа құралдарының, формаларының және әдістерінің ашылуымен сүйемелденіп отырды. Оқу мен тәрбиенің үдерісін ұйымдастыруға бағытталған жаңаамалдар мен көзқарастар, әлеуметтік шарттар мен талаптардың өзгеруіне жауап ретінде туындайды. Бүгінде әрбір педагог оқу үдерісін жетілдірудің, оқушылардың қызығушылығы мен оқу үлгерімін арттырудың аса тиімді жолдарын іздейді. Мониторинг көрсеткендей, қазақстандық жалпы білім беретін мектептердің география пәні мұғалімдері педагогикалық технологиялардың келесі түрлері қолданады: жобалық жұмыс, проблемалық оқыту, саралап оқыту, сын тұрғысынан ойлау, тұлғалық бағытталған оқыту, модульдік технология, бейімдеу технологиясы, Ж.А. Караевтың технологиясы, И.С. Якиманскаяның технологиясы, П. Гальпериннің білімді кезеңмен қалыптастыру технологиясы, әрдеңгейлі технология, Шаталовтың технологиясы, Монаховтың технологиясы, ақпараттық коммуникативтік технология, денсаулық сақтаушы технология, биоинформатика жәнесинергетика (БИС), қауымдастыққаоқыту, оқытудың интерактивті әдістері, кіріктірілген оқыту технологиясы, оқытудың саралау мен тұлғаландыру әдістері, М.М.Жанпеисованың модульдік технологиясы. Сабақ өткізудің дәстүрлі, дәстүрліемес түрлерін, жаңа педагогикалық технологияларды қолдану арқылы оқыту барысында мектеп оқушыларын 45 оқытудың заманауи құралдарының рөлі өте зор. Алайдаоқулық пен атласоқытудың негізгі құралы болып қалады. Бірақ білім берудің тиімділігін қамтамасыз ету үшін оқыту құралдарының басқа да көптеген түрлерін: бағдарламаларды, әдістемелік нұсқаулар мен ұсыныстарды, оқушыларғаарналған арнайы дәптерлерді, көрнекі құралдарды, бір сөзбен айтқандаоқуәдістемелік кешенін қолдану қажет. Оқу-әдістемік кешенімен қосаоқытудың басқа да құралдарын: аудиовизуальды, экрандық-дыбыстық, әртүрлі интерактивтік құралдарды (мультимедиялық энциклопедиялар мен нұсқаулар, бейінделген бағдарламалық-әдістемелік кешендер, электронды оқулықтар, тесттер), сонымен қатар оқытудың заманауи технологияларын, ақпарат көздерін, білім берудің сандық ресурстары мен құралдарын қолдану керек. Қазақстанның жалпы білім беретін мектептерінде географияны оқыту үдерісіндеоқушылардың танымдық және шығармашылық белсенділігін арттыру үшін, білім сапасын көтеруге мүмкіндік беретін заманауи технологиялардың түрлері өте көп. Бұл технологиялар оқу уақытын тиімді пайдалануға жәнесабақ барысындағы іс-әрекеттің өнімді болуына, көптеген нәтижелерге қол жеткізу мүмкіндік береді. Жобалау әдісі. Бұл әдістеме бойынша жұмысістеу оқушылардың жеке шығармашылық қабілеттерін дамытуға, кәсіби және әлеуметтік бағытты таңдаудасаналылық танытуға мүмкіндік береді. Мұғалімнің де, оқушының да табысты болуына мүмкіндік беретін тәсіл - жобалау әдісі: - өзінің оқу іс-әрекетін (мақсатын, міндеттерін, бағытын, әдіс-тәсілдерін) жоспарлайды; - өзінің оқу іс-әрекетінің нәтиесін алдын-ала болжайды; - алдына қойған мақсатқа жету барысында туындаған қиындықтарды жеңу үшін, өзінің психологиялық және дене күштерін шоғырландырады. Оқытудағы зерттеу әдістері. Бұл әдістің көмегімен оқушылар білім қорын өз беттерінше толықтыруға, мәселені тереңірек зерделеуге және дүниетанымдық көзқарастың қалыптасуында маңызды рөл атқаратын мәселені шешудің жолдарын ұсынуға мүмкіндік алады. Оқытудағы зерттеу әдістері әр оқушының дамуның жеке траекториясын анықтау үшін өте маңызды. Проблемалық оқыту дегеніміз - белгілі әрекеттерді талап ететін есептердің, тапсырмалардын, теориялық немесе тәжірибелік мәселелердің түрлері. Кез келген сұрақ проблемалы болмайды жәнесұрақтың дайын жауабы болмайды, сұрақтың жауабын оқушы іздеуі тиіс. Проблемалық сұрақ оқушының жасерекшелігіне, шамасынасай болуы, баланың сана-сезіміне қиындық туғызуы тиіс. Оқушыға дайын білім берілмейді, одан өз бетіншеіздену арқылы проблеманың дұрыс шешімін табу талап етіледі. Бала өз білімін іштей талдап, жауап беруге жеткіліксіз екенін түсінгенде, жауап беру жолдарын іздеуге кіріседі. Ол сұрақтың жауабын өз бетіншеіздеу арқылы жаңа білімді меңгереді жәнесұрақты шешу жолдарымен танысады. Сонымен оқу барысында проблемалық жағдай туғызу жәнеоқушылардың оқу проблемасын дербес шешулері бойыншаіс-әрекеттерін басқару болып табылатын оқыту түрі. Оқытудың бұл түрін қолданудың нәтижесіндеоқушылардың білім, білік және 46 дағдыларды меңгеруі, ойлау, қорытынды жасау қабілеттерін дамыту жүзегеасады, яғни оқушылардың логикалық ойлау қабілетін, пәнге деген қызығушылығын арттырады. Лекциялық-семинарлық сынақ жүйесі. Аталған жүйе негізінен 10-11- сыныптарда қолданылады, өйткені бұл әдісоқушылардың болашақта жоғары оқу орындарында білім алуларына көмектеседі. Лекциялық-семинарлық-сынақ жүйесіоқылған материалды бөлімдерге жинақтауға жәнеоны біртұтас материал ретінде көрсетуге, сонымен қатар бақылауды оқушылардың дайындығы бойынша өткізуге мүмкіндік береді Денсаулықсақтау технологиялары. Бұл технологияларды қолдану оқытудан жақсы нәтижелерге жетуге мүмкіндік беретін әртүрлі тапсырмаларды сабақ барысында біркелкі бөлуге, ойлау әрекетін түрліойын, демалыс түрлерімен кезектестіруге, күрделіоқу материалының берілу уақытын анықтауға, оқушылардың өз беттеріншеорындайтын тапсырмаларының уақытын белгілеуге, оқытудың техникалық құралдарын нормағасай қолдануға мүмкіндік береді . Жоғарыда берілген технологияларды жеке немесе бірлестіріп қолдану - оқушылардың психологиялық жасерекшеліктерін есепкеалаотырып, олардың зияткерік әлеуетін арттыруға бағытталған мұғалімдердің білім беру үдерісіндегі шығармашылық амалдарының нәтижесі. Сонымен, жалпы білім беретін мектептерді мамандармен қамтамасыз ету, мектептердің материалдық-техникалық базасын нығайту және мұғалімдердің білімін жетілдіру жұмысын белсендендіру қажет.
1. Географияның оқыту әдістері
Географиялық білім беруоқыту әдістері жағдайын зерттеу мен талдау төмендегіні көрсетеді: - географиялық білім берудің және қазіргі заманғы ақпараттық ағындар, қоғамды ақпараттандырудың жоғары деңгейі жағдайында географияны оқыту үдерісінен туындайтын құзыреттердііс жүзінде қолданудың рөліартады; - білімділікті, тұлғалық және кәсіби құзыреттілікті тиімді қалыптастыру оқушылардың географиялық мәдениетін қалыптастыру арқылы ғана мүмкін; - қазіргі заманғы адам мәдениетінің дамуын географиялық білімсіз, мәдениетінсіз қарастыру мүмкін емес. Талдау жұмысы бойынша келесідейқорытынды жасауға болады:
1. География бойыншаоқу үдерісінің оқу-әдістемелік қамтамасыз ету сапасы қанағаттарлық:
- 6-сыныпта география пәнін оқытуда Мемлекеттік білім беру стандартындасағат саны 0,5 сағатқа, ал 9-сыныпта 1 сағатқа көбейтілген;
- 2013 жылдың оқу бағдарламалары оқушылардың жасерекшеліктерінесәйкес мектептің білім беру деңгейлерінің сабақтастығын қамтуға бағытталған; оқытудың деңгейлік жіктелуін нығайту жүзегеасырылған;
- оқулықтарға функционалдық сауаттылықты дамытуғаарналған тапсырмалар енгізілген.
2. Республика бойынша география пәнінен білім жетістігінің мониторингтік зерттеуіоқушылардың үлгерім деңгейінің қанағаттандырарлық екенін көрсетті.
3. География пәнінен мамандармен қамтамасыз етудің қажеттілігін көрсетті. Елбасының Қазақстан халқына Жолдауындаалдымызға қойған жаңа міндеттер білім сапасын қамтамасыз етуде жаңа тәсілдерді талап етеді. Географиялық білім берудің жаңа мазмұнын анықтаудағы негізгі идеологиясы - географияның мектеп курсының оқу бағдарламасын күрделендіру емес, мектеп бітіруші кейіннен өзі таңдаған мамандығы бойынша білімін жалғастыратын болашақ кәсіби қызметінің әртүрлісалаларында географиядан алған білімдерін пайдалану. Бұл білім берудегі технологиялық мәдениеттің деңгейін көтеруге ықпал ететінісөзсіз, бұл әсіресе жоғары дамыған мемлекеттердің біліміне тән.
Ұсынымдар:
- жаңартылған білім беру мазмұнына көшу жағдайында географияны оқытудың жаңа мазмұнын, әдістерін және технологияларын анықтау;
- білім беруді дамытудағы қазіргі жағдайда география мұғалімінің рөлін анықтау;
- мұғалімнің жоғары рөлін,отандық географ-ғалымдардың жетістіктерін тек мамандандырылған баспасөз беттерінде ғанаемес, сонымен қатар орталық баспасөз басылымдарында насихаттау;
- жаңа білім беру технологияларын енгізу, жетекші географғалымдардың, білім беру ұйымдарының география мұғалімдері мен жаңашыл педагогтердің тәжірибесін тарату және насихаттау;
- білім алушылардың білімін бақылау жүйесін жетілдіру;
- оқу-әдістемелік қамтамасыз етуді жақсарту, географиялық білім берудеАКТ пайдалануды жандандыру;
- нақты өмірлік жағдаяттарға негізделген мектеп оқулықтарындағы тапсырмалар мен сұрақтар санын арттыру;
- жоғары оқу орындарында география пәні мұғалімдерін дайындауды, педагог мамандардың біліктілігін арттыру мен қайта даярлау жүйесін жетілдіру;
- инновациялық технологиялар аясында дарынды балалармен жұмыс жүйесін жетілдіру.
1.1 Қазіргі география сабағының ерекшілктері
Мектептің білім беру жүйесінде жас ұрпақты жан-жақты дамыту мен тәрбиелеуде, олардың жалпы мәдениетін қалыптастыруда тұлғаны шығармашылыққа тәрбиелеуде, табиғат пен қоғам алдындағы жауапкершілігін сезінуде, Жер бетінде тіршіліктісақтауда география ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz