Кәсіпорындық жүйелерді техникалық және программалық қамсыздандыру
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
6
1 СҰРАҚТЫҢ ҚОЙЫЛУЫ
8
2 ТЕХНИКАЛЫҚ-ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕМЕ
10
3 АНАЛИТИКАЛЫҚ БӨЛІМ
11
3.1 Кәсіпорындық жүйелерді техникалық және программалық қамсыздандыру
12
3.2 Кәсіпорындық электрондық жүйелерге қойылатын талаптар
13
3.3 Кәсіпорын электронды жүйлерін ақпараттық қамсыздандыру
14
3.4Транспорттық кәсіпорынның диспетчерлік қызметінің автоматтандырылған ақпараттық жүйесінің мақсаты
17
3.5 ЭЕМ жұмыс жасау режимдері
18
3.6 Кәсіпорындық электрондық жүйелердің программалық қамсыздандыруы
19
4 Кәсіпорынның диспетчерлік қызметінің ААЖ құру
30
4.1 Есептің қойылымы
30
4.2 Жұмыс орынының техникалық талаптары
31
4.3 Транспорттық кәсіпорынның диспетчерлік қызметінің автоматтандырылған ақпараттық жүйесінің мақсаты
32
4.4 Бағдарлама бейнесі
32
5 ТІРШІЛІК ҚАУІПСІЗДІГІ
42
6 ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІК ЕСЕБІ
68
ҚОРТЫНДЫ
73
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
75
Қосымша А
78
НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР
Орындалған дипломдық жоба халықаралық талаптарға сай. Жалпы талап пен құрастыру ережесі стандарттарына сәйкес орындалды:
Қазақстан Республикасының білім туралы заңы;
Орындалған диссертацияда келесідей стандарттарға сілтемелер жасалынды:
№319-III Білім туралы Қазақстан Республикасының заңы 27 шілде 2007 жыл ( 13.02.2012ж жағдайында өзгертулер мен толықтырулармен)
СТУ 042-ГУ-1-2013 Университет стандарты. Жалпы ережелер;
П042-1.12-2013 Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетіндегі дипломдық жұмыс (жоба) туралы Ереже;
СТ РК 1.12-2000. Нормативтік мәтіндік құжаттар. Құрылымына,ресімдеу және мазмұнына қойылатын жалпы талаптар;
МЕСТ 2.104-68 ЕСКД. Негізгі жазбалар;
МЕСТ 7.1-2003 Библиографиялық жазбалар. Библиографиялық сипаттама. Құру ережелері және жалпы талаптар.
МЕСТ 2.105-79. Текстік құжатқа арналған жалпы талаптар.
МЕСТ 2.106-95. Текстік құжаттар.
МЕСТ 2.110-68. Патенттік формуляр.
МЕСТ 2.701-84. Сұлбасы, бейнесі және түрі. Орындаудың жалпы талаптары.
БЕЛГІЛЕНУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Орындалған дипломдық жобада келесідей белгіленулер мен қысқартулар қолданылды:
АЖО- автоматтандырылған жұмыс орны;
АКТ- Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар
АЖ - Автоматтандырылған жүйе
ПТК - Программалық-техникалық кешен
АТ - Ақпараттық технологиялар
ОЖ - Операционды жүйе
ДК - дербес компьютер
МҚ - Мәліметтер қоры
ЭЕМ - Электронды Есептеуіш Машина
ПҚ - Программалық қамсыздандыру
ТЖ - Техникалық жоба;
ММБЖ - мәліметтер базаларын басқару жүйелері;
МБ - мәліметтер базалары.
КІРІСПЕ
Дипломдық жобаның тақырыбы транспорттық кәсіпорынның диспетчерлік қызметінің автоматтандырылған ақпараттық жүйесі болып табылады. Жұмыс нәтижесі ретінде транспорттық кәсіпорынның диспетчерлік қызметінің ААЖ бағдарламасы саналады. Транспорттық кәсіпорын диспетчерінің жұмысы, автокөліктердің жеке мәліметтері туралы деректі ауқымды түрде жинаумен басталады. Дәстүр бойынша мәліметтер құжаты дерек болып сақталады. Осындай жағдайда жаңа автокөлік алу, күрделі жөндеу жүргізу, басқа автокөлікке ауыстыру немесе автокөлік қызметкерлердің қызметтері туралы қажетті мәліметті тез тауып алуға қиынға соғады.
Транспорттық кәсіпорын қызметкерлер туралы жеке мәліметтің құпиялылығы мен сақтау сенімділігінің сұрағы да маңызды. Транспорттық кәсіпорын штатының санын көрсетілімі бойынша кадр бөлімі оның бастығы мен бірнеше қызметкерлерінен тұрады. Негізінен, тек кадр бөлімінің бастығында ғана сақталатын мәлімет қорына енуге толық мүмкіндігі бар.
Сонымен транспорттық кәсіпорынның диспетчерінің қызметін автоматтандыру қажетті және болашағы зор процесс болып табылады. Дипломдық тәжірибе кезінде осы салдарға байланысты жұмыстың жағымсыздығы тууы бірталай құжаты бар пікірлер мен міндер жиналған болатын. Дипломдық жобаның мақсаты да осы кемшіліктерді жою болады. АЖО жаңа жұмыс орынын мынадай талаптарға бөлді:
1) Мәліметке ену құқығын шектеу.
2) Жергілікті желіні есептеу кезінде минимальді қысымын азайту.
3) Қорытынды құжатты баспаға шығарған кезде максимальді түрде нұсқалы бланктерге ұқсауы талап.
4) Мәліметті енгізу диалогтары арасындағы байланыс интуитивті-түсінікті және интерфейстің ыңғайлылығы.
SQL технологиясы мен клиент-сервер архитектурасы көмегімен мәліметтер қорын құру білімінің көмегімен, көрсетілген талаптарды ескере отырып, жаңа бағдарламаны жазу шешімі қабылданды. Осы түрінде болашағы зор бағдарлама болып табылады және талаптарына сәйкес қойылған мақсаттарға қол жеткізуге мүмкіндік болады. Құрылған транспорттық кәсіпорынның диспетчерлік қызметінің автоматтандырылған ақпараттық жүйесі бағдарламасы болашағы үлкен зерттеме болып табылады.
1 СҰРАҚТЫҢ ҚОЙЫЛУЫ
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
Автоматика және Есептеу техникасы кафедрасы
БЕКІТЕМІН
Каф. меңгерушісі____________А.Д.Золотов
______________________2019 ж.
(күні) (айы)
Дипломдық жоба тақырыбы - Транспорттық кәсіпорынның диспетчерлік қызметінің автоматтандырылған ақпараттық жүйесі
Жетілдірілетін программалық қамсыздандырудың қысқаша сипаттамасы- транспорттық кәсіпорынның диспетчерлік қызметін автоматтандыру.
Жетілдірілетін жобаның қысқаша сипаттамасы:
oo Жүйесінің көп салалығы. Мәліметтер базасында кәсіпорын, оның қызметкерлері (диспетчерлер, жүргізушілер), контрагенттер, қосалқы бөлшектер, автокөлік түрлері, жолдамалар , жанар жағар май түрлері, көше атаулары, атқарылған сервистік жұмыстар мен қызметтер туралы мәліметтер сақталу қажет.
oo Әр түрлі критерилер бойынша мәліметтерді фильтрациялаудың максималды икемділігі және фильтрациялау жылдамдығы. Мәліметтерді баспаға шығару мүмкіндігі.
- Базадағы мәліметтерді оперативті өзгерте алу мүмкіндігі.
- WINDOWS жүйесінің интерфейс стандартымен сәйкестігі;
- ЭЕМ және қолданушы арасындағы ыңғайлы диалогты
ұйымдастырылуы;
- Экрандық дизайнның жоғарғы сапасы;
- Бағдарлама жұмысты орындау кезінде уақытты үнемдеуді қамтамасыз
ететін ыңғайлы және тартымды интерфейсі болуы.
Дипломдық жобаны орындау барысында өңделген жүйе қорытылған өнім болып табылады. Ол өзіне енгізілген функцияларды орындауға және әрбір тұтынушыға қолайлы. Ойластырғандай-ақ, ол диспетчер қызметкерлерінің еңбегін жеңілдетеді және де өңдеушілердің икемді өзіндік басшылығы бола алады. Сонымен қоса, қиыншылықтарға тап болған жағдайда көмекке келеді.
Берілген жүйеде, кез келген өнімдегідей даму жолдары қарастырылған. Осындай жолмен жүйенің қорытындыларына қарамай оны жаңалауға болады. Қосымша материал қосу арқылы және қолданбалы интерфейсті өзгерту арқылы жаңарту жолдары да бар.
Орындаушы ____________ Утепов А.Н.
(қолы) (аты-жөні)
Дипломдық жоба жетекшісі ____________ Секербаева А.Б.
(қолы) (аты-жөні)
2 ТЕХНИКАЛЫҚ-ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕМЕ
Қазіргі кезде барлық мекемелер, кәсіпорындар, ұйымдар мен өндірістер барлығы автоматтандырылған. Қоғамды компьютерлендіру ең маңызды мәселенің бірін алға тартады - ол адам өмірі істерінің барлық салаларына ақпараттық технологияны жаппай ендіру болып табылады.
Ірі өндірістерде автопарк бөлімінің жұмысында қызметкерлер мен рессурстардың негізгі ақпараттары көп болуы, оны автоматтандыру қажеттігі туындайды. Әдетте олар қағаздарда сақталатын болғандықтан, қажет болған жағдайда жолдық анықтамалық қағазы, іссапарға шығу немесе басқа да жұмыстарды орындағанда белгілі бір қызметкердің немесе рессурстардың дерегін тез табу негізінде қиын. Сондықтан осы транспорттық кәсіпорын диспечер қызметін автоматтандыру қажетті және перспективалық процесс болып табылады.
Жаңа программалық өнімнің енгізу кезіндегі экономикалық тиімділігін анықтауда оны нақты және дұрыс есептеп, бірнеше мүмкін болатын нұсқалардан енгізуге экономикалық тұрғыдан тиімдісін таңдау керек.
Аталған программалық өнімнің қажеттілігі және тиімділігі мынаған байланысты: қазіргі кезде диспечер қызметін бақылау және басқару үшін отандық бірнеге программалар бар,бірақ олар кішігірім мекемелер үшін өте қымбат және диспетчер қызметінің спецификацын ескермейді.
Ұсынылып отырған жобада транспорттық кәсіпорын диспетчер қызметінің автоматтандырылған жұмыс орны қарастырылған. Күтілетін жылдық үнемдеу орындалатын жұмыстардың еңбеккөлемінің төмендетілуінен (бұзылған техниканы қабылдауды тіркеушінің жұмысын жылдамтатуға) байланысты.
3 АНАЛИТИКАЛЫҚ БӨЛІМ
3.1 Кәсіпорындық жүйелерді техникалық және программалық қамсыздандыру
Кәсіпорындық жүйеде ақпараттандыру дұрыс жасалуын тексерудің бірнеше принциптері бар.
Келісімділік принципі. Бұл принцип бойынша ақпараттандыру келесідей жүреді: жүйені даралап білу оны толық тануға әкеледі, яғни жүйе бір кілт арқылы құрылуы керек.
Ортогональды принцип бойынша жүйеге тек қажетті функциялар ғана қосылуы керек, және олар тәуелсіз болуы тиіс.
Толық және тиімділік принципі бойынша жүйедегі функциялар қайталанбауы тиісті және енгізілген функциялар қолданушының қажеттілігін толық қамтамасыз етуі қажет.
Ашықтық принципі. Программалық комплекстерді өңдеу және енгізуде бірқатар келісімдерді ұстану керек. Ондай келісімдер құрылды, ал осы келісімдер арқылы жасалынған жүйе ашық принципті болады. Ашық жүйе стандарттарына сүйеніп жүйені өңдеуді жақсартуға болады:
Стандартқа сәйкес келуі, оның ішінде: халықаралық; мемлекеттік; өндірістік;
Басқа жүйелермен байланысы;
Тасымалдануы (аз шығын жұмсап, жұмысшы программалық өнімді басқа техникалық платформаға, операциялық ортаға ауыстыру);
Техникалық шешімдерді жасау кезінде келесі ережелерге сәйкес келуі қажет:
Қолданушының программалық ортасы;
Қолданушының графикалық интерфейсі;
Құрудың қолданбалы құралдары;
Операцияның орындалуы (транзакция);
Желіде жұмыс істеуі;
Басқа мәліметтер қорымен бірігіп жұмыс жасауы;
Қолданушы операциялық жүйелер;
Қолданушы техникалық платформалар.
Ашық жүйенің берілген ережелері оны сатып алу мүмкін есемтігін көрсетеді, оны осы ережелерге сүйеніп құру қажет.
3.2 Кәсіпорындық электрондық жүйелерге қойылатын талаптар
Компьютерлік жүйелерге талаптар қоймас бұрын, алдымен ол жүйені кім қолданады, ол жүйеден қандай пайда түседі, ол жүйеде қандай ақпараттар өңделінеді тағы сол сияқты талаптарды анықтап алуымыз керек.
Егер компьютерлік жүйе - библиотека жұмысын автоматтандыруға құрылған болса, онда оған қойылатын талаптар, авиабилеттер сататын компьютерлік жүйелерден өзгеше болады. Осы тұрғыдан кәсіпорындық электронды жүйелерді талдайық. Жүйені қолданушы және онымен жұмыс істеуші есептеуіш техника немесе информатика облысынан арнайы білімі жоқ кәсіпорын қызметкерлері. Компьютер оларға негізгі жұмысты орындаудағы көмекші құрал. Сондықтан, негізгі бір талап - қайсібір дұрыс емес іс қимылдардан қорғау. Бір жағынан, мұндай жүйелерде қолданушымен достық интерфейсі болуы керек. Кәсіпорындық жүйедегі сақталынатын және өңделінетін ақпараттар ақшалар деп айтуға болады. Сондықтан кәсіпорындық электрондық жүйе қайсібір ақаулардан және қатерлі адам қимылынан максимальды қорғалуы қажет.
Компьютерлік жүйенің архитектурасына айтылған факторлардың әсерін ескеріп, келесідей негізгі талаптарды құрастыруға болады:
1) Кәсіпорындық компьютерлік жүйенің архитектурасы келесідей болуы керек: қолданушының байқаусыз немесе қасақана дұрыс емес қимылынан жүйенің штаттық рижимінің бұзылуының ықтималдығы минимум болуы керек;
2) Территориялық үлестірімі - жүйедегі жұмыс келесідей болуы керек: оның барлық элементтері ақпаратты біріккен болуы тиіс;
3) Ақпараттық байланыс - жүйе элементтері арасындағы өзара алмасу ақпараттық ағындар сәйкесінше іске асырылуы тиіс;
4) Ақпараттық жеткіліктік - ақпарат алмасудың жылдамдығы, жиілігі және көлемі нақты процесстер ағыны қозғалысымен сәйкес болуы қажет;
5) Сыртқы жағдайларға өзгерушілігі, бейімделуі:
6) Өміршілдігі - бұл талапта жүйенің техникалық мүмкіндіктері қалыптастырылады, сенімділігі, өңделулугі.
Кәсіпорындық электрондық жүйенің сенімділік мәселесі ең маңызды мәселе болып табылады. Себебі, толық емес немесе дұрыс емес ақпарат немесе жұмыс істеу кезіндегі қателер тек қана қаржылық ұтылымға емес, кәсіпорынға деген сенімді жоғалтады. Жүйенің структурасы келесідей болуы керек, оның бір элементі істен шыққан жағдайда, жүйенің жұмысы тоқтамауы тиіс, тек қана өнімділігі азаяды.
3.3 Кәсіпорын электрондық жүйлерін ақпараттық қамсыздандыру
Кәсіпорындық электрондық жүйелердің компоненттеріне анализді ақпараттық қамсыздандырудан бастаймыз.
Ақпараттық қамсыздандыру - қолданушының тиімді жұмыс істеуі үшін қажетті және жеткілікті барлық ақпараттарды сақтау және беру.
Көрсетілген ақпараттарды көптеген кластарға бөлуге болады, оның ішінде:
Негізгі және көмекші;
Мәтіндік және цифрлы.
Негізгі ақпарат - компьютерлік жүйенің қолдану пәнінің объектілерін мінездейді (біздің жағдайда кәсіпорындық электрондық жүйелер).
Жүйеде сонымен негізгі ақпаратты немесе оның өңдеу алгоритмін сипаттайтын көмекші ақпарат болады.
Кәсіпорынды ақпараттандыру үшін кәсіпорынның ақпараттық моделін тұрғызып, оған талдау жасау керек.
Ақпараттық модель келесілерді сипаттайды:
Басқару жүйесінің нақты объектілері;
Сыртқы орта мен объектілер арасындағы ақпараттық байланыс;
Ақпараттық байланыс арқылы берілетін құжаттар немесе массивтер.
Ақпараттық модельдеудің формасын сипаттауда граф қолданады. Графтың төбелері жүйенің сәйкесінше объектілерінің ақпараттық блоктары, оларды қара жәшік деп қарастырады.
Сурет 1. Граф
Граф төбелері ақпарат алмасу ретіне сәкес бағытталған дөңестермен байланысқан. Дөңестерде берілетін құжат немесе массивтердің аттары көрсетіледі.
Кәсіпорынның ақпараттық жүйесі - күрделі және айнымалы құрылымды; осыған байланысты құрылатын ақпараттық модель дербес анықталмағандық шарттарында жасалынады, сондықтан ол кәсіпорынтік жүйенің өзгермелі талаптарына сәйкес әмбебап, өзгермелі болуы керек. Бірақ сонымен бірге ақпараттық модель қайсібір нақты өмір облысында адекватты болуы тиіс. Адекватты еместік себептері келесілер болуы мүмкін:
Дұрыс емес мәліметтердің бар болуы, ақпараттың көнеруі (көлемдік критерийлер - дұрыс емес мәліметтерді беру жиілігі);
Толық емес ақпарат (көлемдік критерийлер - бас тарту жиілігі);
өңсіздік (жүйедегі нақты ақпараттың бар болуымен өнсіздік);
ақпараттық жүйенің шуы (ақпараттық жүйедегі дұрыс ақпараттың бар болғанымен, дұрыс емес жауап беру).
Қазіргі заманғы техникалық құралдар ақпаратты өңдеудің қағазсыз технологиясына өтуге ықпал жасады. Мәліметтерді өңдеуде негізгі күш электронды мәліметтер күйінде берілген ақпараттарға түседі. Әрине, қағаздық ақпараттар сақталады. Олар аудиторлар мен қарауылдаушы мекемелермен жұмыс істеуде, кәсіпорын іші аралық айналымдарды тіркеуде, партнерлармен жұмыс істеуде қолданылады. Қағаздық құжаталмасу процесі тек бір жағдайда толық жойылады, ол электрондық құжаттық құқықтық статусы қағаз құжатпен теңескен жағдайда.
Қағазсыз технологиялардың артықшылықтары:
мәліметтерді тез арада жіберу;
сақтау әмбебаптығы;
қорғалу әмбебаптығы;
құжаттарды өңдеудегі жұмыстың оңайлауы.
Алайда қағазсыз технологияға толық өтудің де кейбір мәселелері бар. Біріншіден, ол авторизация мәселесі, құжаттардың нақтылығының дәлелдеуі. Екіншіден, ақпараттардың электронды және қағаз күйіндегі тиімді үлестірімі. Осы тұрғыдан кәсіпорындық ақпаратты үш классқа бөледі:
1) есептеуде қатысатын мәліметтер (міндетті түрде электронды болуы қажет);
2) жиі қолданылатын көмекші ақпараттар (оны да электронды күйінде сақтау дұрыс болып есептелінеді);
3) детальды және қиын құрылымды, дербес жағдайда мәтіндік ақпараттар (қағаз түрінде сақтаған дұрыс).
Ақпараттық модель ішіндегі ақпарат мәліметтер қоры түрінде сақталады, сонымен қатар, әр түрлі жұмыс орнында жасалатын есептеулер ақпараттық байланыста болуы қажет.
Мәліметтер қоры ЭЕМ - да басқа сақтау тәсілдерінен келесідей ерекшеленеді:
Мәліметтер қорында көптеген программалардың ақпараттары сақталады және оның көпмақсаттылық, бірігіп қолданылуы қамсыздандырылған;
Мәліметтер қоры басқа нақты қолданбалы программалардан тәуелсіз бар болады;
Мәліметтер қорында ақпараттар қайталанбайды, яғни оның реттелуі;
Мәліметтер қорында мәліметтерді берудің стандарттары қамсыздандырылған, ол оның құрылуына және жұмыс істеуіне көмегін тигізеді;
Мәліметтер қорында мәліметтерді орталық басқару қамсыздандырылған.
Мәліметтер қорының үстіде айтылған қасиеттерін іске асыратын барлық программалар деректер қорын басқару жүйесінде біріктірілген (ДҚБЖ).
3.4 Кәсіпорындық электрондық жүйелердің техникалық қамсыздандыруы
Кәсіпорындық қызметтерді автоматтандырушы жүйелерді келесідей төрт кезеңнің біріне жатқызуға болады:
1) IBM PC типті, бір бірімен локальды желі арқылы байланыспаған дербес ЭЕМ негізінде тұрғызылған жүйе. Мәліметтер жеке файлдарда сақталынған, мәлімет алмасу қарапайым дискет деңгейінде;
2) IBM PC типті, бір бірімен локальды желі арқылы байланысқан, интелектуальды жұмыс станциялары - файл - сервер схемасы бойынша құрылған дербес ЭЕМ негізінде тұрғызылған жүйе. ДЭЕМ - сы интелектуальды терминал режимінде қарапайым терминалдың барлық қызметтерін атқара алады, бірақ ақпаратты өңдеуді орнында немесе автономды режимде іске асыруын сақтайды.
3) Арнайы сервер негізіндегі жүйе, яғни көпесепті, көп қолданушылы жүйе басқаруымен және жұмыс станцияларын клиент - сервер режимінде қамсыздандыратын үлкен өнімділікті ЭЕМ.
4) Үлестірілген мәліметтер қорын қолданатын жүйелер, мұнда мысалы, негізгі контордың және филиалдың ақпараттарын ЭЕМ арқылы өңдеу жалғыз файл арқылы жүзеге асады.
3.5 ЭЕМ жұмыс жасау режимдері
Бастапқы уақытта электронды есептеуіш машиналарының жұмыс істеу уақыттары мамандардың жұмыс істеу уақыттарынан үлкен болды. Сондықтан есептеуіш процесстерді құрған кезде ЭЕМ - ның бос тұрмауын қадағалады.ЭЕМ - ның әр бір уақыт моментінде бір ғана есеп жүргізілді, сәйкесінше амалға байланысты тек қана бір құрылғы жұмыс істеп тұрды, ал қалғандары сәйкесінше амалдарды күтіп тұрды. Мұндай жұмыс режимі бірпрограммалы деп аталады.
Ақпаратты өңдеуді арзандату мақсатында ЭЕМ - ның архитектурасы өзгеріске ұшырады, ол бірнеше программаларды бір уақытта жұмыс істеуіне әкелді. Мұндай жұмыс істеу режимдері мультипрограммалы деген атқа ие болды.
ЭЕМ - ның сенімділігінің өсуіне байланысты олар тек қана инженерлік және ғылыми жұмыстарда емес, сонымен қатар технологиялық объектілерді басқаруда іске қосыла басталды (объектілер қозғалысы және т.б.). Мұндай қолданыс енгізу, өңдеу, түрлендіру және шығару процедураларының сәйкесінше процесске байланысты жылдамдығының өсуіне әкелді. Нақты уақыт масштабында жұмыс істеу қажеттілігі туындады.
Есепті шешу барысында қолданушының қатысуы немесе қатыспауына байланысты ЭЕМ - ның жұмыс жасау режимдерін пакетті және диалогты деп бөлуге болады.
Пакетті режимде шешілетін экономикалық есептер келесідей қасиеттермен мінезделеді:
Есепті шешу алгоритмі құрылған, оны шешу процесіне адам қатысуы қажет емес;
Көп көлемді кіріс және шығыс мәліметтері бар, олардың бөлігі магнитті тасымалдауыштарда сақталынған;
Есептеу кіріс файлдарға жүргізіледі;
Есептің көп уақытты шешімі мәліметтердің көлемділігіне байланысты;
Есептер берілген периодтылықпен шешілері.
Кәсіпорындық электрондық жүйелердің техникалық платформаларын таңдауда келесі параметрлерді еске сақтаған дұрыс болады:
ЭЕМ - ның өнімділігі стандартты тестке сәйкес келуі керек;
Дискілік және жедел жадының ресурстары;
Техникалық платформа деңгейінде резервтілігі;
ЭЕМ - ның бір семиялықты процессорларының қолданылуы;
бағаөнімділік және секундына транзакция саны мәліметтерінің бар болуы;
Аппараттық және программалық деңгейде алдын ала сатып алынған программалық қамсыздандырулармен сәйкес келуі;
Оқыту центрінің бар болуы және құру мен қаржы жағынан қол жетімді болуы;
өндіретін фирманың техникалық және қаржылық тұрақтылығы.
Кәсіпорындық электрондық жүйелер суперЭЕМ - да, миниЭЕМ - да немесе локальды байланысқан ЭЕМ - ры платформаларында орналасуы мүмкін.
3.6 Кәсіпорындық электрондық жүйелердің программалық қамсыздандыруы
3.6.1 Жүйелік программалық қамсыздандыру
ДЭЕМ мен жұмыс станцияларының операциялық жүйелері. Қазіргі дербес компьютерлер, жұмыс станциялары және серверлерге келесідей операциялық жүйелер кең қолданылады: UNIX, WINDOWS, MAC, VAXVMS.
Біздің елде IBM - типті дербес компьютерлерде WINDOWS операциялық жүйелері қолданылады. WINDOWS - тың басқа жүйелерге қарағанда сыртқы негізгі айырмашылығы көптерезелі графикалық интерфейсі. Терезе - ол программаның жұмыс істеу аумағын көрсететін монитор экранының бөлігі.
Графикалық интерфейсімен қатар WINDOWS жүйесінің тағы бір артықшылығы оның көпесептілігі, мұнда бір уақытта көптеген программалардың жұмыс істуі сипатталады.
WINDOWS және Macintoch типті операциялық жүйелерді қолдану қолданушының өндірістілігін арттыратыны дәлелденген.
Желілік операциялық жүйелер локальды есептеуіш желілер қолданушыларын қамсыздандыруды ұйымдастыру үшін қолданылады.
3.6.2 Қолданбалы программалық қамсыздандыру
Кейбір кәсіпорынтер автоматтандырылған жүйелерді өз күшімен іске асырады. Әдетте олар қолданбалы программалар пакетін қолданады. Бірақ көптеген кәсіпорынтер жүйені сатып алады. Осыған байланысты қандай жүйелерді алу керектігі мәселесі туындайды: батыстық жүйе немесе өз еліміздің жүйесі.
Интернациональды кәсіпорындык жүйелер (ИБЖ). Негізгі ИБЖ милиондаған программалық жолдардан тұрады, ал оны құруға жүздеген адам өмірі кетеді; мұндай дайын жүйелерді қондыру бірнеше айға дейін созылады. Оларды әр түрлі елдердің кәсіпорынтері қолдана береді, сондықтан оларды интернационалды кәсіпорынтік жүйе деп атайды.
Қазіргі кездегі ұсынылып отырған ИБЖ - дің көптігі уақыт аралығында тексерілген және осы уақытта көп кәсіпорынтер қолданып отыр. ИБЖ - ның артықшылығы келесілер болып табылады:
Жүйелер тексеруден өткен, қолданыста бар, сондықтан дұрыс емес таңдау жасау ықтималдығын азайтады;
Танымалы жүйенің өндірушісі көмекші құралдардың әмбебабтығын қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, ол программаны модернизация жасау үшін қажетті құралдарды бере алады.
Бұл жүйелер әмбебаб. Программаның әр түрлі деңгейлерінде мәліметтерді өңдеу процесстерін қорғайды, ол файлдардың қайталанбауын қадағалайды.
IBIS, MIDAS-KAPITI фирмаларының программалық пакеттері сұраныста көп қолданылады. Олар жеңіл сатылады және жаңа пайда болған жүйелермен бәсекелестік ұстай алады.
Экспертті жүйелер. Қаржылық сферада эксперттік жүйелер жиі қолданылады. Эксперттік жүйелер - адамның шешім қабылдау процессін құратын компьютерлік программалар.
Эксперттік жүйелерде келесідей артықшылықтарды айтуға болады:
Өте қиын шешімдерді қабылдауда адамнан асып түсуі;
Жұмыстың диалогтық режимі;
Символдық айнымалылары бар ақпараттармен жұмыс істей алуы;
әр түрлі шешімдерді бір уақытта өңдеу мүмкіндігі;
программаның жұмыс істеуінің қадамын түсіндіру;
шешімнің дәлелінің бар болуы.
Алайда эксперттік жүйелердің нақты барлық уақытта келесідей себептерге байланысты тиімді емес:
Әлі де шешілмеген теориялық мәселелердің көптігі;
Қазіргі заманғы есептеуіш машиналарының техникалық шектеулігі;
Кәсіпорын жұмысшылары эксперттік жүйелермен жұмыс жасауға әлі де дайын емес.
Соңғы жылдары эксперттік жүйелерге басқаруды тиімді өсіретін жаңа құрал ретінде көп көңіл бөлінуде. Кәсіпорынтерде эксперттік жүйелерді келесідей облыстарда қолдануға болады:
Инвистициялық жобаларды талдау программалары.
3.6.3 Қолданбалы программалық қамсыздандырудың құрылымы
Батыстық кәсіпорын жүйесінің құрылымына талдау жасау және еліміздің кәсіпорынтерінің сұранысына байланысты кәсіпорынтік программалық комплекстердің келесі құрылымдарын ұсынуға болады:
Мәліметтерді қадағалау, іс қимылдарды және құжаттардың орындалуын қадағалау (қағаз және электронды форма жүзінде); жоғары басқару персоналдарына стратегиялық талдау жасау; ішкі аудит; операциялық журналдарды жүргізу; ақпараттық жүйеге административті қадағалау жасау.
Негізгі кітап. Бұл модуль барлық синтетикалық шоттарды жүргізуді қамтамасыз етеді, сонымен қатар кәсіпорын клиенттерінің баланстық және аналетикалық счеттарын; негізгі бухгалтерлік кітаппен байланысқан счеттарды жүргізеді; счеттарды өңдеу off-line режимінде жүруі мүмкін. Яғни операционды жұмыс күні аяқталғаннан кейінгі есептеулер, сонымен қатар on-line режимінде, яғни ағымдағы клиентті қабылдау кезінде.
Нормативті - анықтамалық ақпарат. Бұл модуль барлық модульдерде қолданылатын анықтамаларды топтастырады.
Тәуекелді басқару. Бұл модуль кәсіпорынтің позициясының стратегиялық және тактикалық талдауын қамтамасыз етеді және оның активтері мен пассивтерінің сапасын талдау жасайды.
Клиенттерді қабылдау. Бұл модуль клиенттерді қабылдауға бағытталған барлық амалдарды қамтамасыз етеді.
Несиелік операциялар. Бұл модуль берілетін және берілген несиелермен жұмыс жасайтын барлық амалдарды қамтамасыз етеді.
Құжаттық операциялар. Бұл модуль құжаттық операцияларды қамсыздандырады, сонымен қатар ақшалай емес төлемдер мен коммерциялық кридиттерді.
Кепілдік операциялар. Бұл модуль кридиттік көмек және құжаттық операциялар жоспарындағы гаранттық операцияларды қамсыздандырады.
Валюталық операциялар және қымбат металлдар мен тастар операциялары. Бұл модуль халықаралық валюта нарығындағы барлық операциялар түрін қамтамасыз етеді.
Қымбат қағаздар операциялары. Бұл модуль кәсіпорынтің жіберген және қабылдаған қымбат қағаздарымен жұмыс жасайды, сондай - ақ клиент жағынан депозитарлық қызмет көрсетеді.
Коммуникация. Бұл модуль кәсіпорынтің шығыс және кірістерінің барлық коммуникациялық операцияларын қамсыздандырады.
Ішкі есеп. Бұл модуль кәсіпорынтің ішкі жұмысының барлық түрлі операцияларын қамсыздандырады.
Кәсіпорындық жүйелердің қолданбалы программалық қамсыздандыруын ЭЕМ-ның типіне байланысты бөлуге болады. Нарықта әр түрлі фирмалардан шыққан және бір - бірін қолдамайтын түрлі платформаларды кездестіруге болады. Нарықтың бұл секторында IBM, DEC, Unisys фирмаларының платформаларына арналған программаларды көп кездестіреміз. Себебі, бұл фирмалардың аппараттық құралдарын кәсіпорынтер көп қолдануына байланысты деп айтамыз.
МикроЭЕМ - на арналаған программалық құралдар нарықты жаулап барады. Мұнда платформаға қатысты мінездемелер сақталмайды.
Қазіргі заманғы программалық қамсыздандырулар кәсіпорын үшін өте көп қаражат сұрайтындықтан, қолданбалы программалық құралдарды өндірушілер кәсіпорынтерге жаңа қызмет ұсынады - аутсорсинг - программалық жабдықты жалға беру. Аутсорсинг - кәсіпорынті автоматтандыруға кететін шығын тиімділейді.
3.7 Автоматтандырылған ақпараттық жүйе және оның классификациясы
Жүйе деп өзара байланысқан функционалдауы нақты пайдалы нәтиже алуға бағытталған сыртқы элементтер немесе бөліктердің жиынтығы. Бұл анықтамаға сәйкес әрбір экономикалық объектті белгілі бір мақсатқа жетуге бағытталған жүйе ретінде қарастыруға болады. Мысал ретінде салық салу жүйесін, транспорттық жүйені, білім беру жүйесін т.с.с. алуға болады.
Жүйеге төмендегі қасиеттер тән болады:
күрделілігі;
бөлінетіндігі;
бүтіндігі;
элементтердің көп түрлілігі және олардың табиғатының ерекшеліктері;
құрылымдылығы.
Басқару функцияларын жүзеге асыратын жүйе басқару жүйесі деп аталады. Бұл жүйемен атқарылатын маңызды функцияларға прогноздау, жобалау, жоспарлау, есеп, анализ, бақылау және реттеу. Басқару жүйенің компоненттерінің арасындағы, және сонымен қатар жүйенің қоршаған ортамен ақпараттың ауысуымен байланысты. Басқару процесінде уақыттың әрбір мезгілінде жүйенің күйі, қойылған мақсатқа жетуі (немесе) жетпеуі туралы деректерді қабылдайды.
Автоматтандырылған ақпараттық жүйе (ААЖ) - ақпараттың, экономикалық-математикалық әдістер мен модельдердің, техникалық, бағдарламалық, технологиялық құралдардың және мамандардың, өңдеуге арналған ақпараттың жиынтығы болып табылады.
ААЖ құру экономикалық объекттің өндірісінің эффективтілігін көтереді және басқарудың сапасын қамтамасыз етеді. ААЖ-нің ең жоғары эффективтілігіне кәсіпорындар, фирмалар және ұйымдар жұмысының жоспарын оптимизациялау, оперативті шешімдердің тез қабылдау, материалдық және қаржылық ресурстарды нақты қалыптастыру кезінде жетеді. Сондықтан автоматтандырылған ақпараттық жүйелердің функционалдау жағдайында басқару процесі экономикалы-ұйымдастырушылық модельдерге негізделген.
ААЖ құру тәжірибесі, өндірістік-шаруашылық процестердің жағдайларын формализациялау, мемлекеттік және коммерциялық құрылымдардың есептеуіш құралдармен жабдықтау басқарудағы ақпараттық процестердің технологиясының түпкілікті түрде өзгерткен.
ААЖ-лерді құрудың үш әдісі бар: оригиналдық, типтік, автоматтандырылған.
Оригиналды жобалауда нақты объект үшін әдістеме қажеттілік туындағанда жұмыстың әр кезеңдерінде құрылады. Бұл әдістің кемшілігі- көп еңбекті қажетсінуі, ұзақ мерзімділігі, жетілдіру мен ілесудің қиындылығы.
Типтік жобалауда жүйе жекелеген модульдерге (элементтерге, ішкі жүйелерге, объектілерге) бөлінеді және олардың әрқайсысы үшін аяқталған жоба құрылады. Бұл жүйені өндіріске енгізу кезінде әрбір модульді жүйе қызметінің нақты шартына бейімдеуге мүмкіндік береді. Мысалы, жүйе элементтері ретінде ақпараттық, программалық, техникалық қамсыздандыру болуы мүмкін, ал ішкі жүйе ретінде ақпарат жинау, ақпарат тарату, ішкі жүйелері болуы мүмкін.
Автоматтандырылған жобалау әдісі ААЖ-лерді құрудың негізгі кезеңдерін- есеп құрамын таңдаудан бастап, жолбалық құжаттарды автоматты түрде алуға дейінгі процесстерді автоматтандыруды білдіреді. Бұл әдісті жүзеге асыру үшін ЭЕМ-де құрылып, енгізілген жобалар мен типтік жобалық шешімдер қолданылады. Мысалы, ҚПП, ОЖ, АЖҚЖ, CASE технологиялар.
ААЖ-лерді құру профессі алуан түрлі және жетклікті ұзпқ мерзімге созылады. Ол үлкен еібек пен көп аөщалық шығынды қажет етеді. Бұл процесс кезеңдерге бөлінеді, әрбір кезеңде қойылған мақсатқа және шешілетін есепке сәйкес әртүрлі деңгейдегі және профильді мамандар жұмыс жасайды.
Автоматтандырылған жүйені құру кезеңі- ақпараттықө жүйені құру процессінің берілген кезең шегінде жүйенің моделін сипаттайтын нормативті құжаттармен анықталған бөлігі.
Әрбір кезең жоспарлау мен жұмысты тиімді ұйымдастыруды ескере отырып бөлінеді. Әрбір кезеңдегі құжат мазмұны жұмыс спецификациясымен және құрамымен анықталады.
МЕСТ34.601-90 стандартында автоматандырылған жүйені құру сегіз кезеңмен анықталады:
1) АЖ-ге қойылатын талаптарды қалыптастыру.
2) АЖ концепциясын құру.
3) Техникалық тапсырма.
4) Эскиздік жоба.
5) Техникалық жоба.
6) Жұмыс құжаттары.
7) Жұйені қолданысқа енгізу.
8) АЖ-ге ілесу.
Жұйені құруды үш периодқа бөлуге болады: жоба алды, жобалау, қолданысқа енгізу.
1, 2, 3 кезеңдер бірінші периодқа, 4, 5, 6- кезеңдер екінші периодқа, 7, 8 - кезеңдер үшінші периодқа жатады.
Жоба алды периодында жүйені жобалауға техникалық- экономикалық негіз және техникалық тапсырмалар құрылады. Бұл периодта АЖ-ге талаптарды қалыптастыру кезінде жұмыс үш этаппен жүргізіледі:
пәндік облыс объектісін зерттеу және жүйені құру қажеттілігін негіздеу;
жүйеге қойылатын қолданушы талаптарын қалыптастыру;
атқарылған жұмыставр туралы есеп пен жүйені құруға сұраныс құрылады;
АЖ-нің концепциясын құру кезеңінде жұмыс төрт этаппен жүргізіледі:
объектіні зерттеу;
ғылыми- зерттеу жұмысын жүргізу;
құрылған бірнеше жүйе концепциясының ішінен бір нұсқасын таңдау;
атқарылған жұмыс туралы есеп құру.
Үшінші кезеңде АЖ-ні құруға техникалық тапсырма құрылып, бекітіледі.
Техникалық тапсырма- жобаланатын объектіні жобалаудың барлық кезеңдерін қанағаттандыратын эксплуатациялық, технологиялық, экономикалық және басқа да негізгі талаптар тізімі.
Техникалық тапсырманы бекіткеннен кейін АЖ-ні құрудың екінші периоды- жүйені жобалау периоды басталады.
Жобалау- жүйе характеристикаларын таңдау, логикалық- математикалық және экономикалық- математикалық модельдерін қалыптастыру, құжаттарды құру процессі.
Жобалаудың басында жұмсалынатын шығындарды, түсетін пайданы, қосымша қажет персоналдар санын және ұйымдастыру- техникалық шешімдерді бекіту үшін құжаттар құрылады, ал содан кейін жобалауда- тапсырыс және құрылғылар комплектациясы және оны құру, іске қосу, АБЖ-нің жұмысы және оны өндіріске жіберуді ұйымдастыру үшін қажетті құжаттар құрылып, дайындалады.
АЖ-ні жобалауды арнайы мамандандырылған кәсіпорын орындауы қажет.
Эзкиздік жобаны құру кезеңінің бірінші этапында жүйе және оның бөліктері үшін жоба шешімдері құрылады, ал екінші этапында АЖ және оның бөліктері үшін құжаттар құрылады.
Бесінші кезеңде техникалық жоба құруда жұмыс төрт этаппен жүргізіледі:
жүйе және оның бөліктері бойынша жобалық шешімдер;
АЖ мен оның бөліктері үшін құжаттар;
АЖ-ні жабдықтау үшін құрылғыларды жеткізу және оларды құруға техникалық тапсырма құжаттары
автоматтандырылатын объект жобасының көршілес бөліктерін жобалау үшін тапсырмалар.
Техникалық және жұмысшы жобалар экспертизадан өткізіліп, бекітілуі тиіс, яғни шығынның барлық түрлерін барынша азайту мақсатында әртүрлі мекемелердің жоғары білікті мамандары жобаның экономикалық тиімділігін бағалауы қажет. Жобаны бекіткеннен кейін кәсіпорын жобаны құруға қаржыландырылады.
Жобаны экспертизадан өткізіп, бекітуді генжобалаушы, автоматтандырлатын кәсіпорын мен мамандандырылған жобалаушы мекеме жүзеге асырады.
6- кезеңде жұмысшы құжаттар құрылады. 1 этапында жүйе мен оның бөліктері үшін жұмысшы құжаттар құрылады. Екінші этапта программаны құру және бейімдеу жүзеге асырылады.
Үшінші период- АЖ-ні қолданысқа енгізу. Стандартты емес құрылғыларды құру, материалдар мен құрылғыларды комплектациялау, іске қосу, қолданысқа енгізуді қамтамасыз етеді.
Стандартты емес құрылғыларды құру- стандардты емес құрылғыларға қажетті ҒЗЖ (ғылыми- зерттеу жұмыстары) және ТКЖ (тәжірибелік- конструкторлық жұмыстар) орындау.
Стандарты емес құрылғыларды жобалауды АКБ (арнайы конструкторлық бюро), ТКБ (тәжірибелік конструкторлық бюро) және ҒЗИ (ғылыми зерттеу институты) орындайды, ал жабдықтауды мемлекеттік және жке фирмалар орындайды.
Монтаж стандартты емес құрылғылар дайыдалып, стандартты құрылғылармен жабдықталғаннан кейін басталады. Оны маманданған мекеме жүргізеді.
Іске қосу- барлық техникалық құрылғыларды жұмыс қалпына келтіріп, сынақтан өткізу кезінде олардың дайындығын қамтамасыз ету.
Өндіріске енгізу- жобалық шешімдерді іс жүзінде қолдануға көшу процессі, яғни, жобада құрылған жаңа технологиялар бойынша жүйенің техникалық құрылғыларын өндірісті басқару үшін қолдану.
Жетінші кезеңде жүйе қолданысқа 8 этап бойынша беріледі:
автоматтандырылатын объектіге АЖ-нгі енгізуге даярлау;
персоналды дайындау;
АЖ-ні программалық, техникалық, ақпараттық құралдармен жабдықтау;
құрылыстық- монтаждық жұмыстар;
енгізу жұмыстары;
алдын ала сынау;
тәжірибелік қолданыс;
қабылдау сынағы.
Сегізінші кезеңде: 1- этапында міндетті кепілдік қызмет көрсету бойынша жұмыстар, 2- этапында кепілдік мерзімінен кейінгі жұмыстар қарастырылады.
Автоматтандырылған жұмыс орнының қызмет көрсетуі деп, компьютерде, ақпаратты өңдеуде адам мен машина құрылғысы арасындағы функция мен жүктелімнің дұрыс бөліну шартына байланысты нақты қорытындыны шығарып беруін айтуға болады. Сонда ғана автоматтандырылған жұмыс орыны басқарудың тиімділігін және еңбектің өнімділігін арттыратын құрал ғана емес, сондай-ақ мамандардың қолайлы жұмыс жасауына мүмкіндік жасайды.
Компьютерлердің құнының арзан болуы, сенімді, пайдаланудың қарапайымдылығы арқасында, бұрын есептеуіш машиналардың қымбаттылығы, қызмет көрсетуі мен байланыс орнатуының күрделілігінен қолданылмаған, адамзаттың қызмет істеу саласында ЭЕМ-нің қолдану аймағы кеңейді.
4 Транспорттық кәсіпорынның диспетчерлік қызметінің автоматтандырылған ақпараттық жүйесін құру
4.1 Есептің қойылымы
Автопрак бөліміне бағдарламаны ұйымдастыру өте маңызды болып табылады. Бұл оның қызметкерлер жұмысын оңайлататын еді, пайдалануда жеңіл және ыңғайлы, жалпы қабылданған нұсқаларға жақындатылған интерфейсі бар және пайдаланушының тез шаршауына әкеліп соқтармайтындай ету деген сөз. Бағдарлама жұмысының барысында автопарк қызметшілері және автокөліктер туралы мәліметтер енгізу керек, олар арқылы іздеу, іріктеу әрекеттері жүзеге асырыла алады. Бағдарлама жұмысының нәтижесі автокөліктер, қызметкерлер және тағы басқа мәліметтер қорлары негізінде қорытынды құжаттарды жасау болды.
Дипломдық жұмыстың таратылымы мәліметтер қорының қосымшасын жасауы бойынша үлкен мүмкіндіктері бар Delphi 7.0 программалау жүйесінде жүргізіледі. Өте ерте нұсқаларынан бастап Delphi жүйесінде мәліметтер қорының ең белгілі форматтарына енудің қажет драйверлер жиыны, локальдік дискіде және жойылған серверде орналасқан мәліметтерге ену үшін арналған ыңғайлы және жақсы дамыған мүмкіндіктер бар. Өнімді жеткізудің ішінде пайдаланушы мен орындаушы код арасындағы ыңғайлы интерфейсті жасауға қажетті экран бетінде көрсетілетін терезелерді құруға арналған визуальді компонент жиынының үлкен көлемі болды.
Мәліметтер қорын пайдалану әртүрлі ұйымдардың өмір сүруіне негізделген ең маңыздысы болғандықтан, мәліметтер қорының қосымшаларын жасаушылардың көңілі осындай қосымшаларды ұйымдастыратын құралдарға бөлінген. Оларға берілетін талаптарды жалпы түрде былай көрсетуге болады: жылдамдық, қарапайымдылық, нәтижелілік, сенімділік.
Ұйымдастыруға арналған өнімнің алуан түрлілігі ішінде Delphi қосымшасы ең басты орында тұр. Delphi-ді әртүрлі стажы, қылықтары мен маманданған қызығушылығы бар ұйымдастырушылар қалайды. Delphi көмегімен үлкен көлемде қосымшалар жасалған және ондаған фирмалар мен мыңдаған жеке дара программисттер Delphi үшін қосымша компоненттер құруда.
Бұндай жалпы қабылданған кең таралғандық негізінде мына ақиқат жатыр: программалаудың басқа жүйесіне ұқсамайды, Delphi жоғарыда айтылған талаптарға сәйкес келеді. Шынымен де, қосымшалар Delphi көмегімен шұғыл түрде жасалады. Сондай-ақ ұйымдастырушы мен Delphi интерактивті ортасы арасындағы қатынасы ішкі жайсыздықты тудырмайды, ол керісінше жайлылық сезімін қондырады. Егер ұйымдастырушы арнайы талаптарды орындаса, Delphi-қосымша нәтижелі (және егер орындалмаса, онда өте жие). Бұл қосымшалар сенімді және пайдалануы кезінде болжай алатын әрекеттерге ие болады.
4.2 Жұмыс орынының техникалық талаптары
Бағдарламаның толық және дұрыс жұмыс істеуі үшін ДК қажет, оның нұсқасы төмендегілерден аз болмауы керек:
-Intel Celeron 300,
-RAM 32 Mb,
-шамамен 30 Мб дисктегі бос орын,
-Windows 2000-тен төмен емес операциялық жүйе,
-BDE Administrator утилиті.
4.3 Транспорттық кәсіпорынның диспетчерлік қызметінің автоматтандырылған ақпараттық жүйесінің мақсаты
Транспорттық кәсіпорын диспетчерінің бағдарламасы ұйымдағы автопарк бөлімінің қызметін автоматтандыруға бағытталған. Бұл жүйеде ұйымның біріңғай мәлімет қорына көп түрдегі пайдаланушылық енгізілімді қамтамасыз ете алады. Осы жағдайда сонымен қатар бірнеше пайдаланушылардың мәліметпен жұмыс істеу үшін мүмкіндігі бар. Бұл қызметшілер арасындағы міндеттерді икемді таратуға жол береді (мысалы, мәліметті өзгерту, есеп беруді іздеу, қалыптастыру және т.б). Көп түрде пайдаланушылық режимінде жұмыс істегенде пайдаланушыға мәліметке сыю құқығы беріледі. Бірақ жүйе локальдік нұсқада жұмыс істеу мүмкіндігін де ескереді.
4.4 Бағдарлама бейнесі
Транспорттық кәсіпорынның диспетчерлік қызметінің автоматтандырылған ақпараттық жүйесі бағдарламасы деректілігі жоқ ірі кәсіпорынның автопарк бөлімі қызметкерлерінің еңбек жағдайларын жақсартуға арналған. Ең күрделі және жауапкершілігі ең жоғарғы процесстер:
Жолдық анықтама қағаздарын автоматтандыру;
Автопарк рессурстарын есепке алу;
Осы жағдайда ең біріншіден автопарк қызметіндегі барлық рессурстар, қызметкерлердің жеке ақпараттары енгізіледі.
Жаңа мәліметті енгізу кезінде пайдаланушыда анықтамадан алынуға болатын мағыналарды таңдай алады, не болмаса оны жаңа мәліметтермен толықтыруға болады.
Автопарк бөлімінің архив қорына тікелей немесе жанама қосымша операцияның бір тобы сүйенеді (бухгалтерия, материалдық бөлім, өнімді өңдеуді есептеу және т.б).
Еңбек жағдайының жақсартылымы осы бағдарлама көмегімен кәсіпорынның архив қорын жүргізуде негізгі процесстерді автоматтандыру мүмкіндігі арқылы жүзеге асырылады.
4.5 Бағдарламаның интерфейстік құрылымы
Пайдаланушы оператор көзқарасы жағынан (Транспорттық кәсіпорын диспетчері).
Бірақ бағдарлама екі логикалық бөлінген блоктан тұрады, мәліметтер қоры мен бағдарлама - оболочки.
Мәлімет қоры барлық қажет етілетін мәліметті сақтайды. Оған тікелей архив қорының мәліметтері және бағдарлама-оболочки жұмысы үшін қажетті қызметін мәліметтер жатқызылады. Мәлімет қоры оболочкіге ешқандай байланысы жоқ, сондықтан оның мәліметтеріне қандай да болмасын басқа бағдарлама жүгіне алады.
Бағдарлама мәлімет қорына қатаң түрде байланысқан. Ол екі ең белгілі функцияны жүзеге асырады. Біріншіден, ол мәлімет қорынан мәліметті пайдаланушыға оңтайлы түрде береді және екіншіден, сақталған мәліметпен әртүрлі әс-әрекеттерді жасайды.
Бағдарламада мәліметті өзгертуге арналған енгізу құқығын бөлу ұстанымы бар.
Жұмысті іске қосу үшін Dispetsher.exe файлын жүктеу қажет. Файл жүктелуі барысында келесі негізгі мәзір терезесі пайда болады.
3.1. Сурет. Негізгі терезе
Бұл терезе арқылы автопарк қызметінің барлық түрлеріне көшуге болады. Мысалы Справочники и отчеты терезесінде автопарк қызметі туралы барлық ақпараттар жиынтығы сақталынады және осы бөлікте алғашқы ақпараттарды енгізу және өзгерту мүмкіндігі бар.
Ол терезе келесідей көрініс табады:
3.2. Сурет. Алғашқы мәліметтерді қарау және өңдеу терезесі
3.3. Сурет. Жүргізушілер терезесі
3.4. Сурет. Автокөліктер терезесі
3.5. Сурет. Автокөлік типі
3.6. Сурет. Жагармай түрі
3.7. Сурет. Клиент мекемелер
3.8. Сурет. Мекемелер тапсырысы
3.9. Сурет. Диспетчерлер
3.10. Сурет. Диспетчерлер ауысымы
3.10. Сурет. Жолдамалар терезесі
3.11. Сурет. Жолдаманы дайындау терезесі
3.12. Сурет. Жолдама
3.13. Сурет. Жолдаманы жабу
5 ТІРШІЛІК ҚАУІПСІЗДІГІ
5.1 Еңбекті қорғау
Қазақстан Республикасында азаматтардың еңбегі мемлекеттік мекемелер құзырында болып, заңды түрде қорғалады. Еңбек қорғау - бұл әлеуметті-экономикалық, мекемелік-ұйымдастырушылық, техникалық, гигиеналық және емдеу-профилактикалық шараларда еңбек ету процесінде қауіпсіздікті қамтамасыз ету, денсаулықты сақтауды және адамның жұмыс қабілеттігін ескеретін заңдастырылған актілер жүйесі. Жаңа технологиямен жабдықталған, ғылыми мекемелік-ұйымдастырылған, кешенді механизацияланған және автоматизацияланған өндіріс орындарын жоспарлы жоғары тиімді еңбекті қорғау талаптары мен ережелеріне сай қауіпсіздікті қамтамасыз ету керек.
Жұмысшылар және қызмет етуші персоналдың еңбегін қорғау өнеркәсіп әкімшілігінің басты міндеттерінің бірі болып табылады. Отандық өнеркәсіп орындарында кез келген инженер және басқарушы жұмысшы өзінің қарамағындағы адамдардың қауіпсіздігін өзіне міндеттеп және оны терең адамгершілік тұрғыдан сезінуі тиіс. Инженер кәсіпорында болады деп жорамалданған қауіп пен зиянды жақсы білуі міндет, технологиялық процестің қауіпсіздігін және зиянсыздығын қамтамасыз ете отырып, қауіп және зиян болған жағдайда қауіпсіздік заттарын және әдістерін мамандық тұрғысынан сауатты қолдануды және жедел шешім қабылдауды тек жай міндеттемей, мемлекеттік заң тұрғысынан сеніп жүктелген жауапкершілікті талап етеді. Сондықтан студенттердің еңбекті қорғау негізінде алынған терең білікті білімдері болашақта маманның өнеркәсіп орындарындағы қауіп пен зиянның алдын алуда түпкі негіз болады.
Еңбек қорғау негізінен төрт бөлімді құрайды: еңбек қорғаудың құқықтық және мекемелік-ұйымдастырушылық сұрақтарына жауап беру, техника қауіпсіздігінің негіздері, кәсіпорынды өндірістік санитария және өрт қауіпсіздігінің негіздері.
Еңбек қорғау заңдылығы.
Қазақстан Республикасында еңбек қорғау заңдылық акты арқылы бекітіледі, реттеледі, жүргізіледі және әрекет ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
6
1 СҰРАҚТЫҢ ҚОЙЫЛУЫ
8
2 ТЕХНИКАЛЫҚ-ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕМЕ
10
3 АНАЛИТИКАЛЫҚ БӨЛІМ
11
3.1 Кәсіпорындық жүйелерді техникалық және программалық қамсыздандыру
12
3.2 Кәсіпорындық электрондық жүйелерге қойылатын талаптар
13
3.3 Кәсіпорын электронды жүйлерін ақпараттық қамсыздандыру
14
3.4Транспорттық кәсіпорынның диспетчерлік қызметінің автоматтандырылған ақпараттық жүйесінің мақсаты
17
3.5 ЭЕМ жұмыс жасау режимдері
18
3.6 Кәсіпорындық электрондық жүйелердің программалық қамсыздандыруы
19
4 Кәсіпорынның диспетчерлік қызметінің ААЖ құру
30
4.1 Есептің қойылымы
30
4.2 Жұмыс орынының техникалық талаптары
31
4.3 Транспорттық кәсіпорынның диспетчерлік қызметінің автоматтандырылған ақпараттық жүйесінің мақсаты
32
4.4 Бағдарлама бейнесі
32
5 ТІРШІЛІК ҚАУІПСІЗДІГІ
42
6 ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІК ЕСЕБІ
68
ҚОРТЫНДЫ
73
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
75
Қосымша А
78
НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР
Орындалған дипломдық жоба халықаралық талаптарға сай. Жалпы талап пен құрастыру ережесі стандарттарына сәйкес орындалды:
Қазақстан Республикасының білім туралы заңы;
Орындалған диссертацияда келесідей стандарттарға сілтемелер жасалынды:
№319-III Білім туралы Қазақстан Республикасының заңы 27 шілде 2007 жыл ( 13.02.2012ж жағдайында өзгертулер мен толықтырулармен)
СТУ 042-ГУ-1-2013 Университет стандарты. Жалпы ережелер;
П042-1.12-2013 Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетіндегі дипломдық жұмыс (жоба) туралы Ереже;
СТ РК 1.12-2000. Нормативтік мәтіндік құжаттар. Құрылымына,ресімдеу және мазмұнына қойылатын жалпы талаптар;
МЕСТ 2.104-68 ЕСКД. Негізгі жазбалар;
МЕСТ 7.1-2003 Библиографиялық жазбалар. Библиографиялық сипаттама. Құру ережелері және жалпы талаптар.
МЕСТ 2.105-79. Текстік құжатқа арналған жалпы талаптар.
МЕСТ 2.106-95. Текстік құжаттар.
МЕСТ 2.110-68. Патенттік формуляр.
МЕСТ 2.701-84. Сұлбасы, бейнесі және түрі. Орындаудың жалпы талаптары.
БЕЛГІЛЕНУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Орындалған дипломдық жобада келесідей белгіленулер мен қысқартулар қолданылды:
АЖО- автоматтандырылған жұмыс орны;
АКТ- Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар
АЖ - Автоматтандырылған жүйе
ПТК - Программалық-техникалық кешен
АТ - Ақпараттық технологиялар
ОЖ - Операционды жүйе
ДК - дербес компьютер
МҚ - Мәліметтер қоры
ЭЕМ - Электронды Есептеуіш Машина
ПҚ - Программалық қамсыздандыру
ТЖ - Техникалық жоба;
ММБЖ - мәліметтер базаларын басқару жүйелері;
МБ - мәліметтер базалары.
КІРІСПЕ
Дипломдық жобаның тақырыбы транспорттық кәсіпорынның диспетчерлік қызметінің автоматтандырылған ақпараттық жүйесі болып табылады. Жұмыс нәтижесі ретінде транспорттық кәсіпорынның диспетчерлік қызметінің ААЖ бағдарламасы саналады. Транспорттық кәсіпорын диспетчерінің жұмысы, автокөліктердің жеке мәліметтері туралы деректі ауқымды түрде жинаумен басталады. Дәстүр бойынша мәліметтер құжаты дерек болып сақталады. Осындай жағдайда жаңа автокөлік алу, күрделі жөндеу жүргізу, басқа автокөлікке ауыстыру немесе автокөлік қызметкерлердің қызметтері туралы қажетті мәліметті тез тауып алуға қиынға соғады.
Транспорттық кәсіпорын қызметкерлер туралы жеке мәліметтің құпиялылығы мен сақтау сенімділігінің сұрағы да маңызды. Транспорттық кәсіпорын штатының санын көрсетілімі бойынша кадр бөлімі оның бастығы мен бірнеше қызметкерлерінен тұрады. Негізінен, тек кадр бөлімінің бастығында ғана сақталатын мәлімет қорына енуге толық мүмкіндігі бар.
Сонымен транспорттық кәсіпорынның диспетчерінің қызметін автоматтандыру қажетті және болашағы зор процесс болып табылады. Дипломдық тәжірибе кезінде осы салдарға байланысты жұмыстың жағымсыздығы тууы бірталай құжаты бар пікірлер мен міндер жиналған болатын. Дипломдық жобаның мақсаты да осы кемшіліктерді жою болады. АЖО жаңа жұмыс орынын мынадай талаптарға бөлді:
1) Мәліметке ену құқығын шектеу.
2) Жергілікті желіні есептеу кезінде минимальді қысымын азайту.
3) Қорытынды құжатты баспаға шығарған кезде максимальді түрде нұсқалы бланктерге ұқсауы талап.
4) Мәліметті енгізу диалогтары арасындағы байланыс интуитивті-түсінікті және интерфейстің ыңғайлылығы.
SQL технологиясы мен клиент-сервер архитектурасы көмегімен мәліметтер қорын құру білімінің көмегімен, көрсетілген талаптарды ескере отырып, жаңа бағдарламаны жазу шешімі қабылданды. Осы түрінде болашағы зор бағдарлама болып табылады және талаптарына сәйкес қойылған мақсаттарға қол жеткізуге мүмкіндік болады. Құрылған транспорттық кәсіпорынның диспетчерлік қызметінің автоматтандырылған ақпараттық жүйесі бағдарламасы болашағы үлкен зерттеме болып табылады.
1 СҰРАҚТЫҢ ҚОЙЫЛУЫ
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
Автоматика және Есептеу техникасы кафедрасы
БЕКІТЕМІН
Каф. меңгерушісі____________А.Д.Золотов
______________________2019 ж.
(күні) (айы)
Дипломдық жоба тақырыбы - Транспорттық кәсіпорынның диспетчерлік қызметінің автоматтандырылған ақпараттық жүйесі
Жетілдірілетін программалық қамсыздандырудың қысқаша сипаттамасы- транспорттық кәсіпорынның диспетчерлік қызметін автоматтандыру.
Жетілдірілетін жобаның қысқаша сипаттамасы:
oo Жүйесінің көп салалығы. Мәліметтер базасында кәсіпорын, оның қызметкерлері (диспетчерлер, жүргізушілер), контрагенттер, қосалқы бөлшектер, автокөлік түрлері, жолдамалар , жанар жағар май түрлері, көше атаулары, атқарылған сервистік жұмыстар мен қызметтер туралы мәліметтер сақталу қажет.
oo Әр түрлі критерилер бойынша мәліметтерді фильтрациялаудың максималды икемділігі және фильтрациялау жылдамдығы. Мәліметтерді баспаға шығару мүмкіндігі.
- Базадағы мәліметтерді оперативті өзгерте алу мүмкіндігі.
- WINDOWS жүйесінің интерфейс стандартымен сәйкестігі;
- ЭЕМ және қолданушы арасындағы ыңғайлы диалогты
ұйымдастырылуы;
- Экрандық дизайнның жоғарғы сапасы;
- Бағдарлама жұмысты орындау кезінде уақытты үнемдеуді қамтамасыз
ететін ыңғайлы және тартымды интерфейсі болуы.
Дипломдық жобаны орындау барысында өңделген жүйе қорытылған өнім болып табылады. Ол өзіне енгізілген функцияларды орындауға және әрбір тұтынушыға қолайлы. Ойластырғандай-ақ, ол диспетчер қызметкерлерінің еңбегін жеңілдетеді және де өңдеушілердің икемді өзіндік басшылығы бола алады. Сонымен қоса, қиыншылықтарға тап болған жағдайда көмекке келеді.
Берілген жүйеде, кез келген өнімдегідей даму жолдары қарастырылған. Осындай жолмен жүйенің қорытындыларына қарамай оны жаңалауға болады. Қосымша материал қосу арқылы және қолданбалы интерфейсті өзгерту арқылы жаңарту жолдары да бар.
Орындаушы ____________ Утепов А.Н.
(қолы) (аты-жөні)
Дипломдық жоба жетекшісі ____________ Секербаева А.Б.
(қолы) (аты-жөні)
2 ТЕХНИКАЛЫҚ-ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕМЕ
Қазіргі кезде барлық мекемелер, кәсіпорындар, ұйымдар мен өндірістер барлығы автоматтандырылған. Қоғамды компьютерлендіру ең маңызды мәселенің бірін алға тартады - ол адам өмірі істерінің барлық салаларына ақпараттық технологияны жаппай ендіру болып табылады.
Ірі өндірістерде автопарк бөлімінің жұмысында қызметкерлер мен рессурстардың негізгі ақпараттары көп болуы, оны автоматтандыру қажеттігі туындайды. Әдетте олар қағаздарда сақталатын болғандықтан, қажет болған жағдайда жолдық анықтамалық қағазы, іссапарға шығу немесе басқа да жұмыстарды орындағанда белгілі бір қызметкердің немесе рессурстардың дерегін тез табу негізінде қиын. Сондықтан осы транспорттық кәсіпорын диспечер қызметін автоматтандыру қажетті және перспективалық процесс болып табылады.
Жаңа программалық өнімнің енгізу кезіндегі экономикалық тиімділігін анықтауда оны нақты және дұрыс есептеп, бірнеше мүмкін болатын нұсқалардан енгізуге экономикалық тұрғыдан тиімдісін таңдау керек.
Аталған программалық өнімнің қажеттілігі және тиімділігі мынаған байланысты: қазіргі кезде диспечер қызметін бақылау және басқару үшін отандық бірнеге программалар бар,бірақ олар кішігірім мекемелер үшін өте қымбат және диспетчер қызметінің спецификацын ескермейді.
Ұсынылып отырған жобада транспорттық кәсіпорын диспетчер қызметінің автоматтандырылған жұмыс орны қарастырылған. Күтілетін жылдық үнемдеу орындалатын жұмыстардың еңбеккөлемінің төмендетілуінен (бұзылған техниканы қабылдауды тіркеушінің жұмысын жылдамтатуға) байланысты.
3 АНАЛИТИКАЛЫҚ БӨЛІМ
3.1 Кәсіпорындық жүйелерді техникалық және программалық қамсыздандыру
Кәсіпорындық жүйеде ақпараттандыру дұрыс жасалуын тексерудің бірнеше принциптері бар.
Келісімділік принципі. Бұл принцип бойынша ақпараттандыру келесідей жүреді: жүйені даралап білу оны толық тануға әкеледі, яғни жүйе бір кілт арқылы құрылуы керек.
Ортогональды принцип бойынша жүйеге тек қажетті функциялар ғана қосылуы керек, және олар тәуелсіз болуы тиіс.
Толық және тиімділік принципі бойынша жүйедегі функциялар қайталанбауы тиісті және енгізілген функциялар қолданушының қажеттілігін толық қамтамасыз етуі қажет.
Ашықтық принципі. Программалық комплекстерді өңдеу және енгізуде бірқатар келісімдерді ұстану керек. Ондай келісімдер құрылды, ал осы келісімдер арқылы жасалынған жүйе ашық принципті болады. Ашық жүйе стандарттарына сүйеніп жүйені өңдеуді жақсартуға болады:
Стандартқа сәйкес келуі, оның ішінде: халықаралық; мемлекеттік; өндірістік;
Басқа жүйелермен байланысы;
Тасымалдануы (аз шығын жұмсап, жұмысшы программалық өнімді басқа техникалық платформаға, операциялық ортаға ауыстыру);
Техникалық шешімдерді жасау кезінде келесі ережелерге сәйкес келуі қажет:
Қолданушының программалық ортасы;
Қолданушының графикалық интерфейсі;
Құрудың қолданбалы құралдары;
Операцияның орындалуы (транзакция);
Желіде жұмыс істеуі;
Басқа мәліметтер қорымен бірігіп жұмыс жасауы;
Қолданушы операциялық жүйелер;
Қолданушы техникалық платформалар.
Ашық жүйенің берілген ережелері оны сатып алу мүмкін есемтігін көрсетеді, оны осы ережелерге сүйеніп құру қажет.
3.2 Кәсіпорындық электрондық жүйелерге қойылатын талаптар
Компьютерлік жүйелерге талаптар қоймас бұрын, алдымен ол жүйені кім қолданады, ол жүйеден қандай пайда түседі, ол жүйеде қандай ақпараттар өңделінеді тағы сол сияқты талаптарды анықтап алуымыз керек.
Егер компьютерлік жүйе - библиотека жұмысын автоматтандыруға құрылған болса, онда оған қойылатын талаптар, авиабилеттер сататын компьютерлік жүйелерден өзгеше болады. Осы тұрғыдан кәсіпорындық электронды жүйелерді талдайық. Жүйені қолданушы және онымен жұмыс істеуші есептеуіш техника немесе информатика облысынан арнайы білімі жоқ кәсіпорын қызметкерлері. Компьютер оларға негізгі жұмысты орындаудағы көмекші құрал. Сондықтан, негізгі бір талап - қайсібір дұрыс емес іс қимылдардан қорғау. Бір жағынан, мұндай жүйелерде қолданушымен достық интерфейсі болуы керек. Кәсіпорындық жүйедегі сақталынатын және өңделінетін ақпараттар ақшалар деп айтуға болады. Сондықтан кәсіпорындық электрондық жүйе қайсібір ақаулардан және қатерлі адам қимылынан максимальды қорғалуы қажет.
Компьютерлік жүйенің архитектурасына айтылған факторлардың әсерін ескеріп, келесідей негізгі талаптарды құрастыруға болады:
1) Кәсіпорындық компьютерлік жүйенің архитектурасы келесідей болуы керек: қолданушының байқаусыз немесе қасақана дұрыс емес қимылынан жүйенің штаттық рижимінің бұзылуының ықтималдығы минимум болуы керек;
2) Территориялық үлестірімі - жүйедегі жұмыс келесідей болуы керек: оның барлық элементтері ақпаратты біріккен болуы тиіс;
3) Ақпараттық байланыс - жүйе элементтері арасындағы өзара алмасу ақпараттық ағындар сәйкесінше іске асырылуы тиіс;
4) Ақпараттық жеткіліктік - ақпарат алмасудың жылдамдығы, жиілігі және көлемі нақты процесстер ағыны қозғалысымен сәйкес болуы қажет;
5) Сыртқы жағдайларға өзгерушілігі, бейімделуі:
6) Өміршілдігі - бұл талапта жүйенің техникалық мүмкіндіктері қалыптастырылады, сенімділігі, өңделулугі.
Кәсіпорындық электрондық жүйенің сенімділік мәселесі ең маңызды мәселе болып табылады. Себебі, толық емес немесе дұрыс емес ақпарат немесе жұмыс істеу кезіндегі қателер тек қана қаржылық ұтылымға емес, кәсіпорынға деген сенімді жоғалтады. Жүйенің структурасы келесідей болуы керек, оның бір элементі істен шыққан жағдайда, жүйенің жұмысы тоқтамауы тиіс, тек қана өнімділігі азаяды.
3.3 Кәсіпорын электрондық жүйлерін ақпараттық қамсыздандыру
Кәсіпорындық электрондық жүйелердің компоненттеріне анализді ақпараттық қамсыздандырудан бастаймыз.
Ақпараттық қамсыздандыру - қолданушының тиімді жұмыс істеуі үшін қажетті және жеткілікті барлық ақпараттарды сақтау және беру.
Көрсетілген ақпараттарды көптеген кластарға бөлуге болады, оның ішінде:
Негізгі және көмекші;
Мәтіндік және цифрлы.
Негізгі ақпарат - компьютерлік жүйенің қолдану пәнінің объектілерін мінездейді (біздің жағдайда кәсіпорындық электрондық жүйелер).
Жүйеде сонымен негізгі ақпаратты немесе оның өңдеу алгоритмін сипаттайтын көмекші ақпарат болады.
Кәсіпорынды ақпараттандыру үшін кәсіпорынның ақпараттық моделін тұрғызып, оған талдау жасау керек.
Ақпараттық модель келесілерді сипаттайды:
Басқару жүйесінің нақты объектілері;
Сыртқы орта мен объектілер арасындағы ақпараттық байланыс;
Ақпараттық байланыс арқылы берілетін құжаттар немесе массивтер.
Ақпараттық модельдеудің формасын сипаттауда граф қолданады. Графтың төбелері жүйенің сәйкесінше объектілерінің ақпараттық блоктары, оларды қара жәшік деп қарастырады.
Сурет 1. Граф
Граф төбелері ақпарат алмасу ретіне сәкес бағытталған дөңестермен байланысқан. Дөңестерде берілетін құжат немесе массивтердің аттары көрсетіледі.
Кәсіпорынның ақпараттық жүйесі - күрделі және айнымалы құрылымды; осыған байланысты құрылатын ақпараттық модель дербес анықталмағандық шарттарында жасалынады, сондықтан ол кәсіпорынтік жүйенің өзгермелі талаптарына сәйкес әмбебап, өзгермелі болуы керек. Бірақ сонымен бірге ақпараттық модель қайсібір нақты өмір облысында адекватты болуы тиіс. Адекватты еместік себептері келесілер болуы мүмкін:
Дұрыс емес мәліметтердің бар болуы, ақпараттың көнеруі (көлемдік критерийлер - дұрыс емес мәліметтерді беру жиілігі);
Толық емес ақпарат (көлемдік критерийлер - бас тарту жиілігі);
өңсіздік (жүйедегі нақты ақпараттың бар болуымен өнсіздік);
ақпараттық жүйенің шуы (ақпараттық жүйедегі дұрыс ақпараттың бар болғанымен, дұрыс емес жауап беру).
Қазіргі заманғы техникалық құралдар ақпаратты өңдеудің қағазсыз технологиясына өтуге ықпал жасады. Мәліметтерді өңдеуде негізгі күш электронды мәліметтер күйінде берілген ақпараттарға түседі. Әрине, қағаздық ақпараттар сақталады. Олар аудиторлар мен қарауылдаушы мекемелермен жұмыс істеуде, кәсіпорын іші аралық айналымдарды тіркеуде, партнерлармен жұмыс істеуде қолданылады. Қағаздық құжаталмасу процесі тек бір жағдайда толық жойылады, ол электрондық құжаттық құқықтық статусы қағаз құжатпен теңескен жағдайда.
Қағазсыз технологиялардың артықшылықтары:
мәліметтерді тез арада жіберу;
сақтау әмбебаптығы;
қорғалу әмбебаптығы;
құжаттарды өңдеудегі жұмыстың оңайлауы.
Алайда қағазсыз технологияға толық өтудің де кейбір мәселелері бар. Біріншіден, ол авторизация мәселесі, құжаттардың нақтылығының дәлелдеуі. Екіншіден, ақпараттардың электронды және қағаз күйіндегі тиімді үлестірімі. Осы тұрғыдан кәсіпорындық ақпаратты үш классқа бөледі:
1) есептеуде қатысатын мәліметтер (міндетті түрде электронды болуы қажет);
2) жиі қолданылатын көмекші ақпараттар (оны да электронды күйінде сақтау дұрыс болып есептелінеді);
3) детальды және қиын құрылымды, дербес жағдайда мәтіндік ақпараттар (қағаз түрінде сақтаған дұрыс).
Ақпараттық модель ішіндегі ақпарат мәліметтер қоры түрінде сақталады, сонымен қатар, әр түрлі жұмыс орнында жасалатын есептеулер ақпараттық байланыста болуы қажет.
Мәліметтер қоры ЭЕМ - да басқа сақтау тәсілдерінен келесідей ерекшеленеді:
Мәліметтер қорында көптеген программалардың ақпараттары сақталады және оның көпмақсаттылық, бірігіп қолданылуы қамсыздандырылған;
Мәліметтер қоры басқа нақты қолданбалы программалардан тәуелсіз бар болады;
Мәліметтер қорында ақпараттар қайталанбайды, яғни оның реттелуі;
Мәліметтер қорында мәліметтерді берудің стандарттары қамсыздандырылған, ол оның құрылуына және жұмыс істеуіне көмегін тигізеді;
Мәліметтер қорында мәліметтерді орталық басқару қамсыздандырылған.
Мәліметтер қорының үстіде айтылған қасиеттерін іске асыратын барлық программалар деректер қорын басқару жүйесінде біріктірілген (ДҚБЖ).
3.4 Кәсіпорындық электрондық жүйелердің техникалық қамсыздандыруы
Кәсіпорындық қызметтерді автоматтандырушы жүйелерді келесідей төрт кезеңнің біріне жатқызуға болады:
1) IBM PC типті, бір бірімен локальды желі арқылы байланыспаған дербес ЭЕМ негізінде тұрғызылған жүйе. Мәліметтер жеке файлдарда сақталынған, мәлімет алмасу қарапайым дискет деңгейінде;
2) IBM PC типті, бір бірімен локальды желі арқылы байланысқан, интелектуальды жұмыс станциялары - файл - сервер схемасы бойынша құрылған дербес ЭЕМ негізінде тұрғызылған жүйе. ДЭЕМ - сы интелектуальды терминал режимінде қарапайым терминалдың барлық қызметтерін атқара алады, бірақ ақпаратты өңдеуді орнында немесе автономды режимде іске асыруын сақтайды.
3) Арнайы сервер негізіндегі жүйе, яғни көпесепті, көп қолданушылы жүйе басқаруымен және жұмыс станцияларын клиент - сервер режимінде қамсыздандыратын үлкен өнімділікті ЭЕМ.
4) Үлестірілген мәліметтер қорын қолданатын жүйелер, мұнда мысалы, негізгі контордың және филиалдың ақпараттарын ЭЕМ арқылы өңдеу жалғыз файл арқылы жүзеге асады.
3.5 ЭЕМ жұмыс жасау режимдері
Бастапқы уақытта электронды есептеуіш машиналарының жұмыс істеу уақыттары мамандардың жұмыс істеу уақыттарынан үлкен болды. Сондықтан есептеуіш процесстерді құрған кезде ЭЕМ - ның бос тұрмауын қадағалады.ЭЕМ - ның әр бір уақыт моментінде бір ғана есеп жүргізілді, сәйкесінше амалға байланысты тек қана бір құрылғы жұмыс істеп тұрды, ал қалғандары сәйкесінше амалдарды күтіп тұрды. Мұндай жұмыс режимі бірпрограммалы деп аталады.
Ақпаратты өңдеуді арзандату мақсатында ЭЕМ - ның архитектурасы өзгеріске ұшырады, ол бірнеше программаларды бір уақытта жұмыс істеуіне әкелді. Мұндай жұмыс істеу режимдері мультипрограммалы деген атқа ие болды.
ЭЕМ - ның сенімділігінің өсуіне байланысты олар тек қана инженерлік және ғылыми жұмыстарда емес, сонымен қатар технологиялық объектілерді басқаруда іске қосыла басталды (объектілер қозғалысы және т.б.). Мұндай қолданыс енгізу, өңдеу, түрлендіру және шығару процедураларының сәйкесінше процесске байланысты жылдамдығының өсуіне әкелді. Нақты уақыт масштабында жұмыс істеу қажеттілігі туындады.
Есепті шешу барысында қолданушының қатысуы немесе қатыспауына байланысты ЭЕМ - ның жұмыс жасау режимдерін пакетті және диалогты деп бөлуге болады.
Пакетті режимде шешілетін экономикалық есептер келесідей қасиеттермен мінезделеді:
Есепті шешу алгоритмі құрылған, оны шешу процесіне адам қатысуы қажет емес;
Көп көлемді кіріс және шығыс мәліметтері бар, олардың бөлігі магнитті тасымалдауыштарда сақталынған;
Есептеу кіріс файлдарға жүргізіледі;
Есептің көп уақытты шешімі мәліметтердің көлемділігіне байланысты;
Есептер берілген периодтылықпен шешілері.
Кәсіпорындық электрондық жүйелердің техникалық платформаларын таңдауда келесі параметрлерді еске сақтаған дұрыс болады:
ЭЕМ - ның өнімділігі стандартты тестке сәйкес келуі керек;
Дискілік және жедел жадының ресурстары;
Техникалық платформа деңгейінде резервтілігі;
ЭЕМ - ның бір семиялықты процессорларының қолданылуы;
бағаөнімділік және секундына транзакция саны мәліметтерінің бар болуы;
Аппараттық және программалық деңгейде алдын ала сатып алынған программалық қамсыздандырулармен сәйкес келуі;
Оқыту центрінің бар болуы және құру мен қаржы жағынан қол жетімді болуы;
өндіретін фирманың техникалық және қаржылық тұрақтылығы.
Кәсіпорындық электрондық жүйелер суперЭЕМ - да, миниЭЕМ - да немесе локальды байланысқан ЭЕМ - ры платформаларында орналасуы мүмкін.
3.6 Кәсіпорындық электрондық жүйелердің программалық қамсыздандыруы
3.6.1 Жүйелік программалық қамсыздандыру
ДЭЕМ мен жұмыс станцияларының операциялық жүйелері. Қазіргі дербес компьютерлер, жұмыс станциялары және серверлерге келесідей операциялық жүйелер кең қолданылады: UNIX, WINDOWS, MAC, VAXVMS.
Біздің елде IBM - типті дербес компьютерлерде WINDOWS операциялық жүйелері қолданылады. WINDOWS - тың басқа жүйелерге қарағанда сыртқы негізгі айырмашылығы көптерезелі графикалық интерфейсі. Терезе - ол программаның жұмыс істеу аумағын көрсететін монитор экранының бөлігі.
Графикалық интерфейсімен қатар WINDOWS жүйесінің тағы бір артықшылығы оның көпесептілігі, мұнда бір уақытта көптеген программалардың жұмыс істуі сипатталады.
WINDOWS және Macintoch типті операциялық жүйелерді қолдану қолданушының өндірістілігін арттыратыны дәлелденген.
Желілік операциялық жүйелер локальды есептеуіш желілер қолданушыларын қамсыздандыруды ұйымдастыру үшін қолданылады.
3.6.2 Қолданбалы программалық қамсыздандыру
Кейбір кәсіпорынтер автоматтандырылған жүйелерді өз күшімен іске асырады. Әдетте олар қолданбалы программалар пакетін қолданады. Бірақ көптеген кәсіпорынтер жүйені сатып алады. Осыған байланысты қандай жүйелерді алу керектігі мәселесі туындайды: батыстық жүйе немесе өз еліміздің жүйесі.
Интернациональды кәсіпорындык жүйелер (ИБЖ). Негізгі ИБЖ милиондаған программалық жолдардан тұрады, ал оны құруға жүздеген адам өмірі кетеді; мұндай дайын жүйелерді қондыру бірнеше айға дейін созылады. Оларды әр түрлі елдердің кәсіпорынтері қолдана береді, сондықтан оларды интернационалды кәсіпорынтік жүйе деп атайды.
Қазіргі кездегі ұсынылып отырған ИБЖ - дің көптігі уақыт аралығында тексерілген және осы уақытта көп кәсіпорынтер қолданып отыр. ИБЖ - ның артықшылығы келесілер болып табылады:
Жүйелер тексеруден өткен, қолданыста бар, сондықтан дұрыс емес таңдау жасау ықтималдығын азайтады;
Танымалы жүйенің өндірушісі көмекші құралдардың әмбебабтығын қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, ол программаны модернизация жасау үшін қажетті құралдарды бере алады.
Бұл жүйелер әмбебаб. Программаның әр түрлі деңгейлерінде мәліметтерді өңдеу процесстерін қорғайды, ол файлдардың қайталанбауын қадағалайды.
IBIS, MIDAS-KAPITI фирмаларының программалық пакеттері сұраныста көп қолданылады. Олар жеңіл сатылады және жаңа пайда болған жүйелермен бәсекелестік ұстай алады.
Экспертті жүйелер. Қаржылық сферада эксперттік жүйелер жиі қолданылады. Эксперттік жүйелер - адамның шешім қабылдау процессін құратын компьютерлік программалар.
Эксперттік жүйелерде келесідей артықшылықтарды айтуға болады:
Өте қиын шешімдерді қабылдауда адамнан асып түсуі;
Жұмыстың диалогтық режимі;
Символдық айнымалылары бар ақпараттармен жұмыс істей алуы;
әр түрлі шешімдерді бір уақытта өңдеу мүмкіндігі;
программаның жұмыс істеуінің қадамын түсіндіру;
шешімнің дәлелінің бар болуы.
Алайда эксперттік жүйелердің нақты барлық уақытта келесідей себептерге байланысты тиімді емес:
Әлі де шешілмеген теориялық мәселелердің көптігі;
Қазіргі заманғы есептеуіш машиналарының техникалық шектеулігі;
Кәсіпорын жұмысшылары эксперттік жүйелермен жұмыс жасауға әлі де дайын емес.
Соңғы жылдары эксперттік жүйелерге басқаруды тиімді өсіретін жаңа құрал ретінде көп көңіл бөлінуде. Кәсіпорынтерде эксперттік жүйелерді келесідей облыстарда қолдануға болады:
Инвистициялық жобаларды талдау программалары.
3.6.3 Қолданбалы программалық қамсыздандырудың құрылымы
Батыстық кәсіпорын жүйесінің құрылымына талдау жасау және еліміздің кәсіпорынтерінің сұранысына байланысты кәсіпорынтік программалық комплекстердің келесі құрылымдарын ұсынуға болады:
Мәліметтерді қадағалау, іс қимылдарды және құжаттардың орындалуын қадағалау (қағаз және электронды форма жүзінде); жоғары басқару персоналдарына стратегиялық талдау жасау; ішкі аудит; операциялық журналдарды жүргізу; ақпараттық жүйеге административті қадағалау жасау.
Негізгі кітап. Бұл модуль барлық синтетикалық шоттарды жүргізуді қамтамасыз етеді, сонымен қатар кәсіпорын клиенттерінің баланстық және аналетикалық счеттарын; негізгі бухгалтерлік кітаппен байланысқан счеттарды жүргізеді; счеттарды өңдеу off-line режимінде жүруі мүмкін. Яғни операционды жұмыс күні аяқталғаннан кейінгі есептеулер, сонымен қатар on-line режимінде, яғни ағымдағы клиентті қабылдау кезінде.
Нормативті - анықтамалық ақпарат. Бұл модуль барлық модульдерде қолданылатын анықтамаларды топтастырады.
Тәуекелді басқару. Бұл модуль кәсіпорынтің позициясының стратегиялық және тактикалық талдауын қамтамасыз етеді және оның активтері мен пассивтерінің сапасын талдау жасайды.
Клиенттерді қабылдау. Бұл модуль клиенттерді қабылдауға бағытталған барлық амалдарды қамтамасыз етеді.
Несиелік операциялар. Бұл модуль берілетін және берілген несиелермен жұмыс жасайтын барлық амалдарды қамтамасыз етеді.
Құжаттық операциялар. Бұл модуль құжаттық операцияларды қамсыздандырады, сонымен қатар ақшалай емес төлемдер мен коммерциялық кридиттерді.
Кепілдік операциялар. Бұл модуль кридиттік көмек және құжаттық операциялар жоспарындағы гаранттық операцияларды қамсыздандырады.
Валюталық операциялар және қымбат металлдар мен тастар операциялары. Бұл модуль халықаралық валюта нарығындағы барлық операциялар түрін қамтамасыз етеді.
Қымбат қағаздар операциялары. Бұл модуль кәсіпорынтің жіберген және қабылдаған қымбат қағаздарымен жұмыс жасайды, сондай - ақ клиент жағынан депозитарлық қызмет көрсетеді.
Коммуникация. Бұл модуль кәсіпорынтің шығыс және кірістерінің барлық коммуникациялық операцияларын қамсыздандырады.
Ішкі есеп. Бұл модуль кәсіпорынтің ішкі жұмысының барлық түрлі операцияларын қамсыздандырады.
Кәсіпорындық жүйелердің қолданбалы программалық қамсыздандыруын ЭЕМ-ның типіне байланысты бөлуге болады. Нарықта әр түрлі фирмалардан шыққан және бір - бірін қолдамайтын түрлі платформаларды кездестіруге болады. Нарықтың бұл секторында IBM, DEC, Unisys фирмаларының платформаларына арналған программаларды көп кездестіреміз. Себебі, бұл фирмалардың аппараттық құралдарын кәсіпорынтер көп қолдануына байланысты деп айтамыз.
МикроЭЕМ - на арналаған программалық құралдар нарықты жаулап барады. Мұнда платформаға қатысты мінездемелер сақталмайды.
Қазіргі заманғы программалық қамсыздандырулар кәсіпорын үшін өте көп қаражат сұрайтындықтан, қолданбалы программалық құралдарды өндірушілер кәсіпорынтерге жаңа қызмет ұсынады - аутсорсинг - программалық жабдықты жалға беру. Аутсорсинг - кәсіпорынті автоматтандыруға кететін шығын тиімділейді.
3.7 Автоматтандырылған ақпараттық жүйе және оның классификациясы
Жүйе деп өзара байланысқан функционалдауы нақты пайдалы нәтиже алуға бағытталған сыртқы элементтер немесе бөліктердің жиынтығы. Бұл анықтамаға сәйкес әрбір экономикалық объектті белгілі бір мақсатқа жетуге бағытталған жүйе ретінде қарастыруға болады. Мысал ретінде салық салу жүйесін, транспорттық жүйені, білім беру жүйесін т.с.с. алуға болады.
Жүйеге төмендегі қасиеттер тән болады:
күрделілігі;
бөлінетіндігі;
бүтіндігі;
элементтердің көп түрлілігі және олардың табиғатының ерекшеліктері;
құрылымдылығы.
Басқару функцияларын жүзеге асыратын жүйе басқару жүйесі деп аталады. Бұл жүйемен атқарылатын маңызды функцияларға прогноздау, жобалау, жоспарлау, есеп, анализ, бақылау және реттеу. Басқару жүйенің компоненттерінің арасындағы, және сонымен қатар жүйенің қоршаған ортамен ақпараттың ауысуымен байланысты. Басқару процесінде уақыттың әрбір мезгілінде жүйенің күйі, қойылған мақсатқа жетуі (немесе) жетпеуі туралы деректерді қабылдайды.
Автоматтандырылған ақпараттық жүйе (ААЖ) - ақпараттың, экономикалық-математикалық әдістер мен модельдердің, техникалық, бағдарламалық, технологиялық құралдардың және мамандардың, өңдеуге арналған ақпараттың жиынтығы болып табылады.
ААЖ құру экономикалық объекттің өндірісінің эффективтілігін көтереді және басқарудың сапасын қамтамасыз етеді. ААЖ-нің ең жоғары эффективтілігіне кәсіпорындар, фирмалар және ұйымдар жұмысының жоспарын оптимизациялау, оперативті шешімдердің тез қабылдау, материалдық және қаржылық ресурстарды нақты қалыптастыру кезінде жетеді. Сондықтан автоматтандырылған ақпараттық жүйелердің функционалдау жағдайында басқару процесі экономикалы-ұйымдастырушылық модельдерге негізделген.
ААЖ құру тәжірибесі, өндірістік-шаруашылық процестердің жағдайларын формализациялау, мемлекеттік және коммерциялық құрылымдардың есептеуіш құралдармен жабдықтау басқарудағы ақпараттық процестердің технологиясының түпкілікті түрде өзгерткен.
ААЖ-лерді құрудың үш әдісі бар: оригиналдық, типтік, автоматтандырылған.
Оригиналды жобалауда нақты объект үшін әдістеме қажеттілік туындағанда жұмыстың әр кезеңдерінде құрылады. Бұл әдістің кемшілігі- көп еңбекті қажетсінуі, ұзақ мерзімділігі, жетілдіру мен ілесудің қиындылығы.
Типтік жобалауда жүйе жекелеген модульдерге (элементтерге, ішкі жүйелерге, объектілерге) бөлінеді және олардың әрқайсысы үшін аяқталған жоба құрылады. Бұл жүйені өндіріске енгізу кезінде әрбір модульді жүйе қызметінің нақты шартына бейімдеуге мүмкіндік береді. Мысалы, жүйе элементтері ретінде ақпараттық, программалық, техникалық қамсыздандыру болуы мүмкін, ал ішкі жүйе ретінде ақпарат жинау, ақпарат тарату, ішкі жүйелері болуы мүмкін.
Автоматтандырылған жобалау әдісі ААЖ-лерді құрудың негізгі кезеңдерін- есеп құрамын таңдаудан бастап, жолбалық құжаттарды автоматты түрде алуға дейінгі процесстерді автоматтандыруды білдіреді. Бұл әдісті жүзеге асыру үшін ЭЕМ-де құрылып, енгізілген жобалар мен типтік жобалық шешімдер қолданылады. Мысалы, ҚПП, ОЖ, АЖҚЖ, CASE технологиялар.
ААЖ-лерді құру профессі алуан түрлі және жетклікті ұзпқ мерзімге созылады. Ол үлкен еібек пен көп аөщалық шығынды қажет етеді. Бұл процесс кезеңдерге бөлінеді, әрбір кезеңде қойылған мақсатқа және шешілетін есепке сәйкес әртүрлі деңгейдегі және профильді мамандар жұмыс жасайды.
Автоматтандырылған жүйені құру кезеңі- ақпараттықө жүйені құру процессінің берілген кезең шегінде жүйенің моделін сипаттайтын нормативті құжаттармен анықталған бөлігі.
Әрбір кезең жоспарлау мен жұмысты тиімді ұйымдастыруды ескере отырып бөлінеді. Әрбір кезеңдегі құжат мазмұны жұмыс спецификациясымен және құрамымен анықталады.
МЕСТ34.601-90 стандартында автоматандырылған жүйені құру сегіз кезеңмен анықталады:
1) АЖ-ге қойылатын талаптарды қалыптастыру.
2) АЖ концепциясын құру.
3) Техникалық тапсырма.
4) Эскиздік жоба.
5) Техникалық жоба.
6) Жұмыс құжаттары.
7) Жұйені қолданысқа енгізу.
8) АЖ-ге ілесу.
Жұйені құруды үш периодқа бөлуге болады: жоба алды, жобалау, қолданысқа енгізу.
1, 2, 3 кезеңдер бірінші периодқа, 4, 5, 6- кезеңдер екінші периодқа, 7, 8 - кезеңдер үшінші периодқа жатады.
Жоба алды периодында жүйені жобалауға техникалық- экономикалық негіз және техникалық тапсырмалар құрылады. Бұл периодта АЖ-ге талаптарды қалыптастыру кезінде жұмыс үш этаппен жүргізіледі:
пәндік облыс объектісін зерттеу және жүйені құру қажеттілігін негіздеу;
жүйеге қойылатын қолданушы талаптарын қалыптастыру;
атқарылған жұмыставр туралы есеп пен жүйені құруға сұраныс құрылады;
АЖ-нің концепциясын құру кезеңінде жұмыс төрт этаппен жүргізіледі:
объектіні зерттеу;
ғылыми- зерттеу жұмысын жүргізу;
құрылған бірнеше жүйе концепциясының ішінен бір нұсқасын таңдау;
атқарылған жұмыс туралы есеп құру.
Үшінші кезеңде АЖ-ні құруға техникалық тапсырма құрылып, бекітіледі.
Техникалық тапсырма- жобаланатын объектіні жобалаудың барлық кезеңдерін қанағаттандыратын эксплуатациялық, технологиялық, экономикалық және басқа да негізгі талаптар тізімі.
Техникалық тапсырманы бекіткеннен кейін АЖ-ні құрудың екінші периоды- жүйені жобалау периоды басталады.
Жобалау- жүйе характеристикаларын таңдау, логикалық- математикалық және экономикалық- математикалық модельдерін қалыптастыру, құжаттарды құру процессі.
Жобалаудың басында жұмсалынатын шығындарды, түсетін пайданы, қосымша қажет персоналдар санын және ұйымдастыру- техникалық шешімдерді бекіту үшін құжаттар құрылады, ал содан кейін жобалауда- тапсырыс және құрылғылар комплектациясы және оны құру, іске қосу, АБЖ-нің жұмысы және оны өндіріске жіберуді ұйымдастыру үшін қажетті құжаттар құрылып, дайындалады.
АЖ-ні жобалауды арнайы мамандандырылған кәсіпорын орындауы қажет.
Эзкиздік жобаны құру кезеңінің бірінші этапында жүйе және оның бөліктері үшін жоба шешімдері құрылады, ал екінші этапында АЖ және оның бөліктері үшін құжаттар құрылады.
Бесінші кезеңде техникалық жоба құруда жұмыс төрт этаппен жүргізіледі:
жүйе және оның бөліктері бойынша жобалық шешімдер;
АЖ мен оның бөліктері үшін құжаттар;
АЖ-ні жабдықтау үшін құрылғыларды жеткізу және оларды құруға техникалық тапсырма құжаттары
автоматтандырылатын объект жобасының көршілес бөліктерін жобалау үшін тапсырмалар.
Техникалық және жұмысшы жобалар экспертизадан өткізіліп, бекітілуі тиіс, яғни шығынның барлық түрлерін барынша азайту мақсатында әртүрлі мекемелердің жоғары білікті мамандары жобаның экономикалық тиімділігін бағалауы қажет. Жобаны бекіткеннен кейін кәсіпорын жобаны құруға қаржыландырылады.
Жобаны экспертизадан өткізіп, бекітуді генжобалаушы, автоматтандырлатын кәсіпорын мен мамандандырылған жобалаушы мекеме жүзеге асырады.
6- кезеңде жұмысшы құжаттар құрылады. 1 этапында жүйе мен оның бөліктері үшін жұмысшы құжаттар құрылады. Екінші этапта программаны құру және бейімдеу жүзеге асырылады.
Үшінші период- АЖ-ні қолданысқа енгізу. Стандартты емес құрылғыларды құру, материалдар мен құрылғыларды комплектациялау, іске қосу, қолданысқа енгізуді қамтамасыз етеді.
Стандартты емес құрылғыларды құру- стандардты емес құрылғыларға қажетті ҒЗЖ (ғылыми- зерттеу жұмыстары) және ТКЖ (тәжірибелік- конструкторлық жұмыстар) орындау.
Стандарты емес құрылғыларды жобалауды АКБ (арнайы конструкторлық бюро), ТКБ (тәжірибелік конструкторлық бюро) және ҒЗИ (ғылыми зерттеу институты) орындайды, ал жабдықтауды мемлекеттік және жке фирмалар орындайды.
Монтаж стандартты емес құрылғылар дайыдалып, стандартты құрылғылармен жабдықталғаннан кейін басталады. Оны маманданған мекеме жүргізеді.
Іске қосу- барлық техникалық құрылғыларды жұмыс қалпына келтіріп, сынақтан өткізу кезінде олардың дайындығын қамтамасыз ету.
Өндіріске енгізу- жобалық шешімдерді іс жүзінде қолдануға көшу процессі, яғни, жобада құрылған жаңа технологиялар бойынша жүйенің техникалық құрылғыларын өндірісті басқару үшін қолдану.
Жетінші кезеңде жүйе қолданысқа 8 этап бойынша беріледі:
автоматтандырылатын объектіге АЖ-нгі енгізуге даярлау;
персоналды дайындау;
АЖ-ні программалық, техникалық, ақпараттық құралдармен жабдықтау;
құрылыстық- монтаждық жұмыстар;
енгізу жұмыстары;
алдын ала сынау;
тәжірибелік қолданыс;
қабылдау сынағы.
Сегізінші кезеңде: 1- этапында міндетті кепілдік қызмет көрсету бойынша жұмыстар, 2- этапында кепілдік мерзімінен кейінгі жұмыстар қарастырылады.
Автоматтандырылған жұмыс орнының қызмет көрсетуі деп, компьютерде, ақпаратты өңдеуде адам мен машина құрылғысы арасындағы функция мен жүктелімнің дұрыс бөліну шартына байланысты нақты қорытындыны шығарып беруін айтуға болады. Сонда ғана автоматтандырылған жұмыс орыны басқарудың тиімділігін және еңбектің өнімділігін арттыратын құрал ғана емес, сондай-ақ мамандардың қолайлы жұмыс жасауына мүмкіндік жасайды.
Компьютерлердің құнының арзан болуы, сенімді, пайдаланудың қарапайымдылығы арқасында, бұрын есептеуіш машиналардың қымбаттылығы, қызмет көрсетуі мен байланыс орнатуының күрделілігінен қолданылмаған, адамзаттың қызмет істеу саласында ЭЕМ-нің қолдану аймағы кеңейді.
4 Транспорттық кәсіпорынның диспетчерлік қызметінің автоматтандырылған ақпараттық жүйесін құру
4.1 Есептің қойылымы
Автопрак бөліміне бағдарламаны ұйымдастыру өте маңызды болып табылады. Бұл оның қызметкерлер жұмысын оңайлататын еді, пайдалануда жеңіл және ыңғайлы, жалпы қабылданған нұсқаларға жақындатылған интерфейсі бар және пайдаланушының тез шаршауына әкеліп соқтармайтындай ету деген сөз. Бағдарлама жұмысының барысында автопарк қызметшілері және автокөліктер туралы мәліметтер енгізу керек, олар арқылы іздеу, іріктеу әрекеттері жүзеге асырыла алады. Бағдарлама жұмысының нәтижесі автокөліктер, қызметкерлер және тағы басқа мәліметтер қорлары негізінде қорытынды құжаттарды жасау болды.
Дипломдық жұмыстың таратылымы мәліметтер қорының қосымшасын жасауы бойынша үлкен мүмкіндіктері бар Delphi 7.0 программалау жүйесінде жүргізіледі. Өте ерте нұсқаларынан бастап Delphi жүйесінде мәліметтер қорының ең белгілі форматтарына енудің қажет драйверлер жиыны, локальдік дискіде және жойылған серверде орналасқан мәліметтерге ену үшін арналған ыңғайлы және жақсы дамыған мүмкіндіктер бар. Өнімді жеткізудің ішінде пайдаланушы мен орындаушы код арасындағы ыңғайлы интерфейсті жасауға қажетті экран бетінде көрсетілетін терезелерді құруға арналған визуальді компонент жиынының үлкен көлемі болды.
Мәліметтер қорын пайдалану әртүрлі ұйымдардың өмір сүруіне негізделген ең маңыздысы болғандықтан, мәліметтер қорының қосымшаларын жасаушылардың көңілі осындай қосымшаларды ұйымдастыратын құралдарға бөлінген. Оларға берілетін талаптарды жалпы түрде былай көрсетуге болады: жылдамдық, қарапайымдылық, нәтижелілік, сенімділік.
Ұйымдастыруға арналған өнімнің алуан түрлілігі ішінде Delphi қосымшасы ең басты орында тұр. Delphi-ді әртүрлі стажы, қылықтары мен маманданған қызығушылығы бар ұйымдастырушылар қалайды. Delphi көмегімен үлкен көлемде қосымшалар жасалған және ондаған фирмалар мен мыңдаған жеке дара программисттер Delphi үшін қосымша компоненттер құруда.
Бұндай жалпы қабылданған кең таралғандық негізінде мына ақиқат жатыр: программалаудың басқа жүйесіне ұқсамайды, Delphi жоғарыда айтылған талаптарға сәйкес келеді. Шынымен де, қосымшалар Delphi көмегімен шұғыл түрде жасалады. Сондай-ақ ұйымдастырушы мен Delphi интерактивті ортасы арасындағы қатынасы ішкі жайсыздықты тудырмайды, ол керісінше жайлылық сезімін қондырады. Егер ұйымдастырушы арнайы талаптарды орындаса, Delphi-қосымша нәтижелі (және егер орындалмаса, онда өте жие). Бұл қосымшалар сенімді және пайдалануы кезінде болжай алатын әрекеттерге ие болады.
4.2 Жұмыс орынының техникалық талаптары
Бағдарламаның толық және дұрыс жұмыс істеуі үшін ДК қажет, оның нұсқасы төмендегілерден аз болмауы керек:
-Intel Celeron 300,
-RAM 32 Mb,
-шамамен 30 Мб дисктегі бос орын,
-Windows 2000-тен төмен емес операциялық жүйе,
-BDE Administrator утилиті.
4.3 Транспорттық кәсіпорынның диспетчерлік қызметінің автоматтандырылған ақпараттық жүйесінің мақсаты
Транспорттық кәсіпорын диспетчерінің бағдарламасы ұйымдағы автопарк бөлімінің қызметін автоматтандыруға бағытталған. Бұл жүйеде ұйымның біріңғай мәлімет қорына көп түрдегі пайдаланушылық енгізілімді қамтамасыз ете алады. Осы жағдайда сонымен қатар бірнеше пайдаланушылардың мәліметпен жұмыс істеу үшін мүмкіндігі бар. Бұл қызметшілер арасындағы міндеттерді икемді таратуға жол береді (мысалы, мәліметті өзгерту, есеп беруді іздеу, қалыптастыру және т.б). Көп түрде пайдаланушылық режимінде жұмыс істегенде пайдаланушыға мәліметке сыю құқығы беріледі. Бірақ жүйе локальдік нұсқада жұмыс істеу мүмкіндігін де ескереді.
4.4 Бағдарлама бейнесі
Транспорттық кәсіпорынның диспетчерлік қызметінің автоматтандырылған ақпараттық жүйесі бағдарламасы деректілігі жоқ ірі кәсіпорынның автопарк бөлімі қызметкерлерінің еңбек жағдайларын жақсартуға арналған. Ең күрделі және жауапкершілігі ең жоғарғы процесстер:
Жолдық анықтама қағаздарын автоматтандыру;
Автопарк рессурстарын есепке алу;
Осы жағдайда ең біріншіден автопарк қызметіндегі барлық рессурстар, қызметкерлердің жеке ақпараттары енгізіледі.
Жаңа мәліметті енгізу кезінде пайдаланушыда анықтамадан алынуға болатын мағыналарды таңдай алады, не болмаса оны жаңа мәліметтермен толықтыруға болады.
Автопарк бөлімінің архив қорына тікелей немесе жанама қосымша операцияның бір тобы сүйенеді (бухгалтерия, материалдық бөлім, өнімді өңдеуді есептеу және т.б).
Еңбек жағдайының жақсартылымы осы бағдарлама көмегімен кәсіпорынның архив қорын жүргізуде негізгі процесстерді автоматтандыру мүмкіндігі арқылы жүзеге асырылады.
4.5 Бағдарламаның интерфейстік құрылымы
Пайдаланушы оператор көзқарасы жағынан (Транспорттық кәсіпорын диспетчері).
Бірақ бағдарлама екі логикалық бөлінген блоктан тұрады, мәліметтер қоры мен бағдарлама - оболочки.
Мәлімет қоры барлық қажет етілетін мәліметті сақтайды. Оған тікелей архив қорының мәліметтері және бағдарлама-оболочки жұмысы үшін қажетті қызметін мәліметтер жатқызылады. Мәлімет қоры оболочкіге ешқандай байланысы жоқ, сондықтан оның мәліметтеріне қандай да болмасын басқа бағдарлама жүгіне алады.
Бағдарлама мәлімет қорына қатаң түрде байланысқан. Ол екі ең белгілі функцияны жүзеге асырады. Біріншіден, ол мәлімет қорынан мәліметті пайдаланушыға оңтайлы түрде береді және екіншіден, сақталған мәліметпен әртүрлі әс-әрекеттерді жасайды.
Бағдарламада мәліметті өзгертуге арналған енгізу құқығын бөлу ұстанымы бар.
Жұмысті іске қосу үшін Dispetsher.exe файлын жүктеу қажет. Файл жүктелуі барысында келесі негізгі мәзір терезесі пайда болады.
3.1. Сурет. Негізгі терезе
Бұл терезе арқылы автопарк қызметінің барлық түрлеріне көшуге болады. Мысалы Справочники и отчеты терезесінде автопарк қызметі туралы барлық ақпараттар жиынтығы сақталынады және осы бөлікте алғашқы ақпараттарды енгізу және өзгерту мүмкіндігі бар.
Ол терезе келесідей көрініс табады:
3.2. Сурет. Алғашқы мәліметтерді қарау және өңдеу терезесі
3.3. Сурет. Жүргізушілер терезесі
3.4. Сурет. Автокөліктер терезесі
3.5. Сурет. Автокөлік типі
3.6. Сурет. Жагармай түрі
3.7. Сурет. Клиент мекемелер
3.8. Сурет. Мекемелер тапсырысы
3.9. Сурет. Диспетчерлер
3.10. Сурет. Диспетчерлер ауысымы
3.10. Сурет. Жолдамалар терезесі
3.11. Сурет. Жолдаманы дайындау терезесі
3.12. Сурет. Жолдама
3.13. Сурет. Жолдаманы жабу
5 ТІРШІЛІК ҚАУІПСІЗДІГІ
5.1 Еңбекті қорғау
Қазақстан Республикасында азаматтардың еңбегі мемлекеттік мекемелер құзырында болып, заңды түрде қорғалады. Еңбек қорғау - бұл әлеуметті-экономикалық, мекемелік-ұйымдастырушылық, техникалық, гигиеналық және емдеу-профилактикалық шараларда еңбек ету процесінде қауіпсіздікті қамтамасыз ету, денсаулықты сақтауды және адамның жұмыс қабілеттігін ескеретін заңдастырылған актілер жүйесі. Жаңа технологиямен жабдықталған, ғылыми мекемелік-ұйымдастырылған, кешенді механизацияланған және автоматизацияланған өндіріс орындарын жоспарлы жоғары тиімді еңбекті қорғау талаптары мен ережелеріне сай қауіпсіздікті қамтамасыз ету керек.
Жұмысшылар және қызмет етуші персоналдың еңбегін қорғау өнеркәсіп әкімшілігінің басты міндеттерінің бірі болып табылады. Отандық өнеркәсіп орындарында кез келген инженер және басқарушы жұмысшы өзінің қарамағындағы адамдардың қауіпсіздігін өзіне міндеттеп және оны терең адамгершілік тұрғыдан сезінуі тиіс. Инженер кәсіпорында болады деп жорамалданған қауіп пен зиянды жақсы білуі міндет, технологиялық процестің қауіпсіздігін және зиянсыздығын қамтамасыз ете отырып, қауіп және зиян болған жағдайда қауіпсіздік заттарын және әдістерін мамандық тұрғысынан сауатты қолдануды және жедел шешім қабылдауды тек жай міндеттемей, мемлекеттік заң тұрғысынан сеніп жүктелген жауапкершілікті талап етеді. Сондықтан студенттердің еңбекті қорғау негізінде алынған терең білікті білімдері болашақта маманның өнеркәсіп орындарындағы қауіп пен зиянның алдын алуда түпкі негіз болады.
Еңбек қорғау негізінен төрт бөлімді құрайды: еңбек қорғаудың құқықтық және мекемелік-ұйымдастырушылық сұрақтарына жауап беру, техника қауіпсіздігінің негіздері, кәсіпорынды өндірістік санитария және өрт қауіпсіздігінің негіздері.
Еңбек қорғау заңдылығы.
Қазақстан Республикасында еңбек қорғау заңдылық акты арқылы бекітіледі, реттеледі, жүргізіледі және әрекет ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz