Аралық филаменттер

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Астана Медицина Университеті АҚ Молекулалық биология жəне медициналық генетика кафедрасы

СӨЖ
Тақырыбы: Цитоқанқа кұрылысы жəне қызметі

Орындаған: Кокшеева А.Б.
Топ:101
Факультет: Жалпы медицина Тексерген: Кульмаганбетова Н.М.

Астана 2017

Жоспары: I.Кіріспе II.Негізгі бөлім
а) Цитоқаңқа

б) Микротүтікшелер

в) Жасуша орталығы (цитоцентр) г) Кірпікшелер мен талшықтар
д) Микрофиламенттер е) Аралық филаменттер

III.Қорытынды IV.Пайдаланылған əдебиет

Цитоқаңқа - бұл жасушаның тірек-қоғалыс жүйесі, ақуыздық қосылыстарды қосады (фибрилді, жасушаның қозғалыс қызметін атқарады. Цитоқаңқаның құрылымы динамикалық, олар пайда болады жəне ыдырайды. Цитоқаңқа түзілуінің үш типі белгілі: аралық филаменттермен (диаметрі 10 нм жіпшелер), микрофиламенттер(диаметрі 5 - 7 нм жіпшелер) жəне микротүтікшелер. Аралық филаменттер - жіп тəрізді ақуызды құрылысты, жиі шоғырланып орналасқан. Олардың ақуыздық құрамы əр ұлпада əртүрлі, эпителей кератиннен, бұлшықет жасушалары десминнен тұрады. Аралық филаменттер тірек-каркас қызметін атқарады.

Микротүтішелердің орналасуы. Микротүтікшелер цитоплазмада мына бірнеше жүйелердің құрамында болып орналасады:
а) бүкіл цитоплазма жəне қалыптастыратын жүйе бойынша шашыраған бөлек элементтер түрінде;
ə) жұқа көлденең көпірлермен байланысқан будаларда (нейрондардың өсінділерінде, митотикалық ұршықтың құрамында, сперматиданың манжеткасында, тромбоциттердің перифериялық сақинасында);
б) бір-бірімен жартылай қосылып, жұп немесе дублеттердің (кірпікшелер мен талшықтардың аксонемасында) жəне триплеттердің қалыптасуымен.
Микротүтікшелердің құрылуы жəне бүлінуі. Микротүтікшелер олардың бірқалыпты жинағы мен диссоциацияның тепе-теңдігі бар тұрақсыз жүйе болып табылады. Микротүтікшелердің көбісінде бір ұшы (- болып белгіленетін) бекітілген, ал екіншісі (+) бос жəне олардың созылуында немесе деполимеризациясында қатысады. Микротүтікшелердің құрылуына əсер ететін құрылым - сателлиттер (ерекше ұсақ сфералық денешіктер, ағылшыннан satellite - серік), оны микротүтікшелер құрылуының орталығы деп те атайды (МТҚО). Сателлиттер кірпікшелердің базальдық денешітерінде жəне жасушалық центрдің құрамында бар (3-15 жəне 3-16 суреттер). Микротүтікшелердің толық бүлінуінен кейін, олар цитоплазмада жасушалық центрден бастап минутына 1 мкм-ге жуық жылдамдығымен өседі, ал олардың жүйесі 30 минуттан аспай бұрынғы қалпына келеді. МТҚО-ға сонымен қатар хромосомалардың центромерлерін жатқызады.
Микротүтікшелердің бір-бірімен жəне жасушаның басқа құрылымдарымен
байланысы əртүрлі қызмет атқаратын ақуыздар арқылы жүзеге асырылады.
(1) Микротүтікшелер қосалқы ақуыздардың көмегімен басқа жасуша компоненттеріне бекітілген. (2) Микротүтікшелер өзінің ұзындығы бойымен ұзындығы бірнеше ондық нанометр сансыз бүйір өсінділер (микротүтікшелермен қауымдастырылға н ақуыздардан түзілген)қалыптастырады. Осындай ақуыздар органеллалармен,

транспорттық көпіршіктермен, секреторлық гранулалармен жəне басқа түзінділермен байланысуының арқасында, жиырылу қабілеті жоқ микротүтікшелер цитоплазмада жоғарыда айтылған құрылымдардың жылжуын қамтамасыз етеді. (3) Микротүтікшелермен қауымдастырылған кейбір ақуыздар олардың құрылысын тұрақтандырады, ал олардың бос шеттерімен бйланыса отырып, деполимеризацияға бөгет береді.

Микротүтікшелердің өздік жинақтауының ингибициясымитоздың ингиторлары (колхицин, винбластин, винкристин) болып табылатын заттардың көмегімен тез бөлінетін жасушалардың іріктеуші бүлінуіне себеп болады. Сондықтан, бұл заттардың кейбіреулері ісік химиотерапиясында табысты қолданылады. Микротүтікшелердің тежеуіштері сонымен қатар цитоплазмадағы транспорттық процесстерін, сондай-ақ секрецияны, нейрондардағы аксондық транспортты бұзады. Микротүтікшелердің зақымдануы жасуша пішінінің өзгерістеріне жəне оның құрылысының дезорганизациясына апарып соғады.

Жасуша орталығы (цитоцентр)

Жасуша орталығы бір-біріне жақын өзара перпендикулярлық жазықтықтарда орналасқан ұзындығы 0,3-0,5 мкм мен диаметрі 0,15-0,2 мкм екі цилиндрлік іші қуыс құрылымдарынан - центриольдарынан түзілген (3-15 сурет). Əрбір центриоль көлденең ақуыз көпірлермен (тұтқалармен) байланысқан жартылай біріккен микротүтікшелердің 9 триплеттерінен (А, В жəне С) тұрады. Центриольдардың орталық бөлігінде микротүтікшелер жоқ (кейбір дереккөздерде бұл жерде ерекше орталық жіп бар), ол (9*3) + 0 деген формуламен сипатталады. Центриольдің əрбір триплеті диаметрі 75 нм сфералық денешіктермен - сателлитатармен байланысқан; олардан тарап кеткен микротүтікшелер центросфераны түзеді.
Бөлініп кетпеген жасушада əдетте ядроның жанында орналасқан центриольдардың бір жұбы (диплосома) білінеді. Бөлінудің алдында, интерфазаның S периодында, жұптың центриоль дупликациясы жүзеге асады, бұған қоса, басында тек қана 9 дара микротүтішелер бар, ал сосын триплеттерге айналатын əрбір жетілген (аналық) центриольге тік бұрыш астында жаңа (еншілес), жетілмеген процентриоль қалыптасады. Центриольдердің жұптары жасушаның полюстарына тарап кетеді, ал митоз уақытында олар микротүтікшелердің ахроматиндік ұршық бөлінуінің түзілу орталығы болып қызмет етеді.

Кірпікшелер мен талшықтар

Кірпікшелер мен талшықтар - қозғалыс процессінде қатысатын жасушаның арнайы органеллалары. Олар цитоплазма өсінділерінің негізін құрайтын біліктік жіп немесе аксонема (грекше axis - білік жəне nema - жіп) деп аталатын микротүтішелерден түзілген қаңқа болып

табылады.Кірпікшелердің ұзындығы 2-10 мкм-ге тең, ал бір кірпікшенің бетінде олардың саны бірнеше жүзге дейін жете алады. Адамның талшығы бар жалғыз ғана жасушаның түрінде - спермияда ұзындығы 50-70 мкм бір-бірден орналасатын ғана талшық бар.
Аксонема микротүтікшелердің 9 пер ифериялық жұптарынан жəне бір ортадағы орналасқан жұбынан түзі лген; бұл түзіліс мына формуламен сипатталады: (9*2) + 2 (3-16 сурет). Əрбір перифериялық жұптың құрамында микротүтікшелердің жартылай бірігуі нің арқасында олардың біреуі (А) толық, ал екіншісі (В) - толық емес (2-3 димерлер А микротүтікшемен орта). Микротүтікшелердің орталық жұбы орталық қабығымен қоршалған. Бұл орталық қабығынан перифериялық дублеттерге радиальдық шабақ тарайды. Перифериялық дублеттер бір-бірімен нексиннің көпірлерімен байланысқан, ал А микротүтікшесінен іргелес дубл еттің В микротүтікшесіне АТФаза белсенділігіне қабілетті динеин ақуызынан тұтқалар тарайды (3-16 сурет).
Динеиндік тұтқалардың қозғалысы арқасында іргелес дублеттердің аксонемада сырғанауы кірпікше мен талшықтың соғуына себепші болады.Кірпікшелер мен талшықтардың құрамындағы ақуыздарды өзгертетін мутациялар сəйкес жасуша қызметінің əртүрлі зақымдарына апарып соғады. Əдетте динеиндік тұтқалары жоқ Картагенер синдромында (қозғалмайтын кірпікшелер синдромында) науқастар тыныс алу жүйесінің созылмалы ауруларына (бұл респираторлық эпителий бетінің тазару қызметініңзақымданудан) жəне бедеулікке (спермийлердің қозғалмауынан) ұшырайды.

Базальдік денешік құрылымы бойынша центриольге ұқсас, əрбір кірпікше немесе талшықтың негізінде жатыр, С микротүтікшенің апикальдық денешік соңының деңгейінде триплета аяқталады, ал А жəне В микротүтікшелер кірпікше немесе талшық аксонеманың сəйкес микротүтікшелерге жалғасады. Кірпікшелер немесе талшықтың дамуы кезіндебазальдік денешік аксонема компоненттердің жинағы болатын матрица ролін ойнайды.
Жасушааралық байланыстардың типтері:
Жай (қарапайым) байланыс; Десмосомды байланыс; Тығыз байланыс;
Саңылаутəрізді немесе нексус; Синаптикалық байланыс немесе синапс.
Қарапайым байланыстар жасушаның көптеген аймағын алып жатады. Билипидті мембраналармен көрші жасушалардың арасындағы

ара-қатынас 15-20 нм құрайды, ал жасушалар арасындағы байланыс гликокалиске жанасқан макромалекулалардың ара-қатынасы есібінен жүзеге асады.
Қарапайым байланыс арқылы əлсіз механикалық байланыс - жасушааралық аймақтардағы заттардың тасымалдауына кедергі жасамайтын адгезия жүзеге асады.
Десмосомды байланыстаржасушааралық байланыстардиаметрі0,5 мкм. Əрбір бөлімі (десмосома) үшқабатты құрылысты жəне екі имеет десмосомэлектрондытығыз бөліктен тұрады, цитоплазмада жасушаның байланысатын жерінде орналасады, электрондытығыз материал мембрана аралық аймақта (15-20 нм) жинақталады. Десмосоманың бір жасушадағы саны 2000 жетеді. Десмосоманың қызметі жасуша арасындағы механикалық байланысты қамтамассыз етеді.
Тығыз байланыстарасқазан, ішек жəне т.б. мүшелердің эпителиальді жасушаларының арасында орналасады. Тығыз байланыс эпителей жасушасының апикальді бөліктерінің арасында болады. Бұл бөліктерде мембранааралық аймақ болмайды, көрші плазмолеммалардың билипидті қабаты бір ортақ билипидті мембранамен қосылады. Тығыз байланыстардың қызметі - жасуша арсындағы мықты механикалық байланыс сонымен қатар жасуша аралық аймақтарда заттардың тасымалдануына қатысады.
Саңылаутəрізді байланыс немесе нексустар диаметрі 0,5-3,0 мкм, билипидті мембрананың арасы 2-3 нм қашықтықта жақын орналасқан. Гидрофильді канал бар. Бұл каналдар арқылы иондардың алмасуы жүреді.
Синаптикалық байланыс немесе синапстар - жүйке жасшаларындағы арнайы байланыс (нейронаралық синапстар) немесе жүйке жүйесінің басқа да жасушаларымен байланысы (жүйке-бұлшықеттік синапстаржəне басқа да). Синапстық байланыстардың қызметтік ролі қозу жəне тежелуді бір жүйке жасушасынан басқасына немесе жүйке жасушасынан иннервирлі жасушаға беру.

Микрофиламенттер
Микрофиламенттер - цитоплазмада тор немесе буда түрінде бір-бірлеп жататын диаметрі 5-7 нм жұқа ақуыз жіптері. Қаңқа бұлшықетте жұқа микрофиламенттер жуан миозиндік филаменттермен байланысып, ретке келтірілген будалар түзеді.
Кортикальдік (терминальдік) тор - жасушалардың көбісіне тəн плазмолемма астындағы микрофиламенттердің қоюлану зонасы. Бұл торда микрофиламенттер бір-бірімен шиеленіскен жəне бір-бірімен ерекше ақуыздар (ең көп тараған филамин) көмегімен тігілген. Кортикальдік тор жасушаның механикалық əсерінен кенет деформациясына бөгет жасайды жəне оның пішінінің байсалды өзгерістерін актин-еріткіш (түрлендіретін) ферменттермен жеңілдейтін қайта құрылыс арқылы қамтамасыз етеді.
Микрофиламенттердің плазмолеммаға бекітілуі олардың тікелей немесе аралық ақуыздар - талин, винкулин, α-актинин арқылы интегральдік (зəкір) ақуыздармен (интегриндермен) байланысының арқасында жүзеге асады (10-9 сурет). Бұған қоса, актиндік микрофиламенттер трансмембрандық ақуыздарға адгезиондық байланыстар немесе фокальдық жалғасу деп аталатын плазмоллеманың (олар жасушаларды бір-бірімен немесе жасушааралық заттың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.