Павлодар қаласы ауасының ластану көздері
Қaзaқcтaн Рecпубликacының Бiлiм жәнe ғылым миниcтрлiгi
C. Тoрaйғырoв aтындaғы Пaвлoдaр мeмлeкeттiк унивeрcитeтi
ХАМИТОВ МАКСАТ КЕНГЕСОВИЧ
ДИПЛOМДЫҚ ЖҰМЫC
5В073100 мaмaндық - Қоршаған ортаны қорғау және өмір
тіршілігінің қауіпсіздігі
Пaвлoдaр
Қaзaқcтaн Рecпубликacының Бiлiм жәнe ғылым миниcтрлiгi
C. Тoрaйғырoв aтындaғы Пaвлoдaр мeмлeкeттiк унивeрcитeтi
Сәулет-құрылыс факультеті
Кәciптiк oқыту және қоршаған ортаны қорғау кaфeдрacы
Қoрғaуғa жiбeрiлгeн
20___жылы ___ _______
Кaфeдрa мeңгeрушici ____________ М. К. Бейсембаев
(қoлы) (аты-жөні, тегі)
ДИПЛOМДЫҚ ЖҰМЫC
Павлодар қаласындағы ауаны зиянды заттардан тазалау шараларын дайындау
5В073100 - Қоршаған ортаны қорғау және өмір тіршілігінің қауіпсіздігі мaмaндығы бoйыншa
Oрындaды
_____________
М. Х. Кенгесович
ҚОҚ-401 тoбы
(қoлы)
(аты-жөні, тегі)
Ғылыми жeтeкшi
_____________
Ш. Ж. Арынова
PhD докторы,
аға оқытушы
(қoлы)
(аты-жөні, тегі)
Нoрмобaқылaушы
______________
Ф. Б. Нугманова
(қoлы)
(аты-жөні, тегі)
Пaвлoдaр
2019
Нормативті сілтемелер
Дипомдық жұмысында келесі нормативті құжаттарға сілтемелер қолданылған:
1. Экологический кодекс РК. − Астана, 2007
2. Кодекс Республики Казахстан от 9 января 2007 года № 212-III Экологический кодекс Республики Казахстан (с изменениями и дополнениями по состоянию на 28.04.2016 г.)
3. http:stat.gov.kzfacespavlodar
Мемлекеттік стандарттағы құжаттар:
1. РД 52.04.667-2005 Документы о состоянии загрязнении атмосферы в городах для информирования государственных органов, общественности населения
2. "Уақытша ұсынымдар..., Алма-Ата, Новосибирск, 1991"; "ОНД-90, С.-Петербург, 1992"
Терминдер, анықтамалар және қысқартулар
Дипомдық жұмысында мынадай терминдер мен анықтамалар қолданылады:
Экологиялық қолайсыз аймақ - бұл экологиялық жағдай мен халық денсаулығы белгіленген өлшемдерге сәйкес келмейтін, жер участкісі, ауа немесе су кеңістігі.
Ластану - адамға және табиғи экожүйеге зиянды әсер ететін физикалық - химиялық және биологиялық заттардың қоршаған ортаға залал келтіруі.
Зиянды заттар шығарындылары - адамның іс - әрекеті нәтижесінде, қоршаған ортаға түсетін, әр түрлі қалдықтар.
Шық - ауаның қанығуынан туындайтын температура.
Конденсация - сулы будан сұйыққа айналуынайтады (ол - 40 оС температураға дейін байқалады).
Сублимация - сулыбудыңқаттыденегеайналуы (-40оС - тан төмен температурада байқалады).
Қоспа - бірнеше жай немесе күрделі заттардан құралатын жүйе.
Концентрация - химияда - қоспа, ерітінді, қорытпа құрамындағы заттардың салыстырмалы мөлшері. Концентрация ұғымы ерітінділердегі еріген зат молекулаларының салыстырмалы мөлшерлерін сипаттау үшін қолданылады.
Селетибті аймақ - тұрғын ғимараттар, спорттық ғимараттар, жасыл екпелер және кей жерлерде халықтың демалыс үшін қысқа мерзімді, сондай-ақ болашақта оларды орналастыру үшін арналған елді мекен аумағы;
ШРК - атмосфералық ауадағы ластаушы заттың шекті рұқсат етілген концентрациясы, қазіргі және болашақ ұрпаққа тікелей немесе жанама қолайсыз әсер тигізбейтін, адамның жұмысқа қабілетін төмендетпейтін, оның оның көңіл-күйі және санитарлық-тұрмыстық өмір сүру жағдайларын нашарлатпайтын концентрация;
ШРШ және ШРТ нормативтері - шекті рауалы шығарынды және шекті рауалы төгінді нормативтері;
СИ - стандартты индекс - қалада ең көп өлшенген кез келген ластаушы заттардың бір жолғы максималды концентрациясы, ШРК бөлінген (РД 52.04.186-89 атмосфера ластануын бақылау бойынша басшалыққа сәйкес);
ЕКҚ - ең көп қайталануы - % ШРК асып кеткен - қалада ауаның кез-келген ластаушы затпен ШРК-дан асып кетуінің барынша жоғары қайталануы;
АЛИ - атмосфераның ластану индексі - атмосфераның ластану көрсеткіші;
ҚОменТРМБМЖ - Қоршаған орта мен табиғи ресурстар мониторингінің бірыңғай мемлекеттік жүйесі;
ОБЗ - озон қабатын бұзатын заттар;
ҚОӘБ - қоршаған ортаға әсер ету бағасы;
ЗҚК - заттың қауіптілік критерийі;
НЛЗК - негізгі ластаушы заттар критерийі;
ҰОҚ - ұшпалы органикалық қосылыстар;
ЛЗ - ластаушы заттар;
РМ - өлшенген заттар;
ҚТҚ - қатты тұрмыстық қалдықтар;
АЖС - автожанармай станциясы;
ҚР - Қазақстан Республикасы;
СЭС - санитарлық эпидемиялық станция;
ММ - мемлекеттік мекеме;
СҚА - санитарлы қорғау аймағы;
ПФ - Павлодар филиалы;
ЖЭС - жылу электр станциясы;
ЖШС - жеке жауапкершілік серіктестігі;
МАЭС - мемлекеттік аудандық электр станциясы;
РМК - Республикалық мемлекеттік мекеме;
АҚ - акционерлік қоғам;
ҚӘДБ - атмосфераға ластаушы заттардың қауіпсіз әсер ету деңгейінболжау;
Мазмұны
Кіріспе
3
1 Павлодар облысының табиғат жағдайының ерекшеліктері
5
1.1 Павлодар қаласының физико-географиялық жағдайы
5
1.2 Павлодар қаласының ауа бассейінінің қазіргі жағдайы
6
1.3 Павлодар қаласы ауасының ластану көздері
11
1.3.1 Негізгі өнеркәсіп кәсіпорындары
14
1.3.2 Автокөлікпен ластану
18
1.3.3 Ластанудың басқа түрлері
22
1.4 Атмосфералық ауа мониторингі
22
2 Зерттеу объектілері және әдістері
27
2.1 Зерттелетін ауданның климаттық жағдайларының сипаттамасы
27
2.2 Ерекше метеорологиялық құбылыстар
29
0.3 Ауа бассейні ластануының климаттық потенциалы
29
2.4 Зерттеу объектілері
31
2.5 Ауаны зерттеу әдістемелері
31
3 Павлодар қаласының ауасына экологиялық тұрғыдан баға беру
40
3.1 Павлодар қаласының ауа жағдайын бағалау
40
3.2 Ауа ластануының адам денсаулығына әсері
43
3.3 Ауаны қорғау бойынша ұсыныстар кешені
45
3.4 Павлодар қаласы ауасын ластаушы заттардан тазарту бойынша шаралар кешені
50
4 Экономикалық бөлім
52
5 Еңбек қауіпсіздігі мен қорғау түсініктері
59
Қорытынды
53
Қолданылған әдебиеттердің тізімі
55
Кіріспе
Адамзат табиғаттың барлық компоненттерiн азды-көптi дәрежеде пайдалануда. Ғылыми-техникалық прогрестің алға басуының нәтижесінде адамдар табиғатты қорғау, пайдалану, оның тиімділігін арттыру жолында зор жетістіктерге қол жеткізді. ХХ-ХХІ ғасырларда ғылыми-техникалық прогрестің арқасында табиғатты пайдалану, оның байлығын игеру қарқыны артты. Өнеркәсіп бірнеше есе өсті, энергия қуатын, жер қойнауы мен теңіз байлықтарын пайдалану көбейді, шикізаттың жаңа түрлері іске қосылды. Осының арқасында адамдардың мүмкіншілігі, табиғи ортаға тигізетін әсері артты. Өндiрiстiң дамуы табиғи қорлардың азаюына қосымша, қоршаған ортаның ластануы сияқты жаңа проблема ала келдi. Өндiрiстен шығатын керексiз заттармен алдымен ауа, топырақ, су қоймалары ластануда. Бұл ластану жағымсыз әсер етiп қана қоймай, адам баласының денсаулығына да қауiп төндiруде. Жиырма бірінші ғасырға дейiн адам баласының табиғатқа әсерi жер шарының әр түкпiрiнде өзiнше қажетiне қарай әртүрлi жүргiзiлген болса, қазiр ол бүкiл планетаны қамтып отыр. Қазақстан Республикасының егемендік алғанына 28 жыл толып отыр, халқымыз өз қазба байлықтарын игеруге қол жеткізді. Бұл жетістік төл табиғатымыздың тепе-теңдігін қорғау мен сақтаудағы егемендік. Күн сайын табиғи байлықтың азаюы, ауа райының ластануы бұл проблеманың адам пайдасына шешiлуiн тежеп шиеленiстiре түседi, өндiрiстiң дамуына кедергi жасайды. Қазіргі таңда ауаның тазалық сапасы бұрынғы кезден ауытқуда, сондықтан оның сапасы, тазалығы алаңдатпай қоймайды. Табиғи қорларды пайдалану барысында айналадағы қоршаған ортаны қорғауға байланысты мәселелерге кезінде өз дәрежесінде айтарлықтай мән берілмегендіктен, оған нәтижелі бақылаудың жоқтығы салдарынан республиканың көптеген аймақтарында зиянды қалдықтар көбейіп, табиғи орта ластануда. Сөйтіп, жердегі тіршіліктің күрт нашарлануына себепкер болып отыр. Мұның барлығы адамның іс-әрекетінен табиғи қорларды, яғни ауаны, өзендер мен көлдерді, жерді және оның астыңғы қабатындағы қазба байлықтарды, жануарлар мен өсімдіктер әлемін қорғауды және оларды тиімді, үнемді пайдалануды күшейту қажеттілігін тудырады. Сондықтанда қоршаған ортаны ластамай таза ұстау бүгінде барлық жұртшылықтың алдына қойылып отырған түбегейлі міндет. Болашақ мамандардың қоршаған табиғи ортаға антропогендік әсер етудің сипаты мен көлемі, зардаптары туралы, атмосфераның ластану жағдайларын бағалаудың әдістері жайлы, қоршаған ортаны ластаудан және таусылудан қорғау саласында ұлттық және халықаралық заңдардың құқықтық нормалары туралы түсініктері болуы қажет.
Жұмыстың өзектілігі: Қазіргі кезде ауаның ластану мәселесі дүние жүзі бойынша ең бір көкейкесті мәселе болып отыр. Ауаның ластануы - әртүрлі газдардың, қатты және сұйық заттардың немесе табиғи булар мен қалдықтардың ұсақ түйіршіктерінің ауаға қосылуы. Олар жер бетіндегі жан-жануарлар мен өсімдіктер дүниесіне және адамдардың өмір сүруіне зиянды ықпалын тигізеді. Адамның тіршілік ететін ортасының жағдайын жақсарту қазіргі уақытта дамыған қоғамның алдыңғы қатарлы міндеттерінің біріне жатады. Қазіргі уақытта өндіріс орындарына, энергетика және автокөліктерге таза, қалдықсыз технологияның енгізілгендігіне қарамастан, ластанған ауа әлемдегі барлық адамдардың денсаулығы үшін қатерлі болып табылады.
Еліміздің экологиялық қолайсыз аймақтарының бірі - Павлодар облысы. Орталығы Павлодар қаласы. Павлодар - индустриалды, өнеркәсіптік орталық.
Павлодар қаласы үшін күн тәртібіндегі өткір мәселелердің бірі экологиялық жағдай. Қаламызда ауаның ластану деңгейінің жоғары болуы автокөліктер газы мен өнеркәсіптік кәсіпорындар жұмысына байланысты. Зиянды заттардың негізгі көздері - өнеркәсіп, автокөліктер, зауыттар, жылу энергетикасы, ғарыш кемелері мен ұшақтар болып табылады.
Бұл жұмыстың маныздылығы Павлодар қаласының ауасы жағдайының ластануын қарастыру. Ауаның құрамы, оны ластаушы көздер, олармен күресу шаралары, фактілерге сүйене отырып дамыта оқыту. Адамның табиғатқа деген көзқарасын қалыптастыру және экологиялық тәрбие беру. Бұл келтірілген ғылыми-әдістемелік мәліметтер Павлодар қаласы ауасының экологиялық жағдайын тереңірек зерттеуге мүмкіндік берді.
Зерттеу мақсаты - Павлодар қаласының ауасындағы негізгі зиянды заттарды анықтау және олардан ауаны тазалау бойынша шаралар дайындау.
Мақсатпен байланысты келесі міндеттер қойылды:
1 Павлодар қаласының ауасы ластануының негізгі себептерін айқындау;
2 Қаланың ауа кеңістігіндегі негізгі зиянды заттарды анықтау;
3 Павлодар қаласының ауасының ластануының адам денсаулығына әсерін қарастыру;
4 Ауаны ластаушы факторлардың зиянды әсерін азайту үшін бірқатар шараларды ұсыну;
Теориялық маңыздылығы Жұмыстың териялық құндылығы Павлодар қаласы ауасының ластану деңгейін анықтаудан және оның зиянды заттардан тазалау бойынша заманауи техникалық шешімдер әзірлеуден тұрады.
Тәжірибелік маңыздылығы Дипломдық жұмыстың зерттеу нәтижелері осы бағытта мақалаларды жазу барысында қолданыс табады және университеттердің оқу үрдісінде дәрістер оқу, зертханалық жұмыстар жасау барысында қолданылуы мүмкін.
1 Павлодар облысының табиғат жағдайының ерекшеліктері
1.1 Павлодар қаласының физико-географиялық жағдайы
Павлодар облысы - 1938 жылғы қаңтар айында құрылған. Облыс орталығы - Павлодар қаласы, ол Қазақстанның аса ірі өзені болып табылатын Ертіс жағасында орналасқан. Облыс Қазақстан Республикасының солтүстік-шығысында орналасқан және солтүстікте - Ресей Федерациясының Омбы, солтүстік - шығыста - Новосібір облыстарымен, шығыста - Алтай өлкесімен, оңтүстікте - Қазақстан Республикасының Шығыс - Қазақстан және Қарағанды облыстарымен, батыста - Ақмола және Солтүстік - Қазақстан облыстарымен шектесіп жатыр. Қазіргі кезде 127,5 мың ш.км. аймақты алып отыр [1].
1 сурет - Павлодар қаласы
Павлодар облысының жер бедері екі бөлікке бөлінеді. Солтүстігінінің негізгі бөлігін Батыс Сібір ойпатының жалғасы - Ертіс жазығы, оңтүстік-шығыс бөлігін Cарыарқаның солтүстік-шығыс сілемі, солтүстік-шығысын Құлынды даласы алып жатыр. Жер беті мұнда теңіз деңгейінен 120 - 150 м биіктікте, Ертіс аңғарында 100 - 110 м шамасында. Сарыарқа бөлігі көбінесе ұсақ төбелермен алмасып отыратын жазықтардан тұрады. Мұнда Баянаула (1026 м), Қызылтау (облыстың ең биік жері - Әулие тауы, 1055 м), Желтау (959 м) және Семізбұлақ таулары орналасқан. Ертіс өзені облыс жерін шығыстан солтүстік - батысқа қарай ұзына бойы қиып өтеді. Өзеннің облыс бөлігіндегі ұзындығы 420 км және оған бір де бір сала қосылмайды. Оң жағалауы биік жарқабақты, сол жағалауы жайпақ. Қараша айының орта кезінде өзен суы қатып, наурыз айында мұздың қалыңдығы 115 см - ге дейін жетеді. Облыс жеріндегі ұзындығы 147 км болатын Ертіс - Қарағанды каналы Екібастұз қ. мен Ақсу кентін сумен қамтамасыз етеді. Облыстың батыс жағымен кішігірім Өлеңті және Шідерті өзендері ағып өтеді. Облыста көлдер көп (1210 көл). тауларында көлдер тектоникалық ойыстарда (Жасыбай, Торайғыр, Сабындыкөл), Ертіс бойындағы көлдер жайылмадағы қазаншұңқырлар мен ескі арналарда, ал жазықта әр түрлі көлемді қазаншұңқырларда орналасқан. Ірі көлдері: Сілетітеңіз (ауданы 965 км²), Жалаулы (398 км²), Қызылқақ (180 км²), Үлкен Әжболат (110 км²), Маралды (80 км²). Тұщы көлдер көбінесе Ертіс жағасы мен облыстың солтүстік бөлігінде тараған. Одан оңтістікке қарай тұзды көлдер саны арта береді. Жер асты суларының құрамы әр түрлі. Сарыарқа жағындағы тау жарықшақтарында жер асты сулары жер бетіне әр түрлі бұлақтар арқылы шығады. Жалпы, облыс аумағында тәулігіне 3816,5 мың м3 болатын пайдалануға жарайтын жер асты суының 11 кен орны барланған. Қазіргі кезде тәулігіне 118,5 мың м3 су беретін 6 су көзі пайдаланылады. Жер асты суының негізгі горизонты Ертіс артезиан алабында орналасқан. Мұнда судың минералдығы 4,4 - 5,5 гдм3. Құрамы бромды, йод - бромды келген. Олардың жалпы минералдығы 8,0 гдм3.
Павлодар облысының жері түгелдей дерлік қызғылт қоңыр топырақ белдемінде орналасқан. Ертістің шығыс жағының жер қыртысы негізінен құм, құмдауыт және саздақ топырақтан, ал сол жағалық аңғары плейстоцен кезеңінің сортаңданған бозғылт топырағы мен ауыр саздақ топырақтан түзілген. Сарыарқа шоқыларында көбінесе тастақты-қиыршықтасты қоңыр топырақ, ал шоқыаралық жазықтарда сортаң, саздақ топырақтар дамыған. Облыстың өсімдік жамылғысы қызғылт қоңыр топырақ белдеміне тән селеулі-бетегелі астық тұқымдас өсімдіктерден тұрады. Облыстың қиыр солтүстігін қайың мен теректен тұратын ормандар алып жатыр. Олар 44,0 мың га жерді қамтиды. Оңтүстікке қарай даланың сұр, қызғылт қоңыр топырағында бетегелі-жусанды дала қалыптасқан. Оңтүстік-шығысындағы құмды өңірде қарағай ормандары, Ертіс өзенінің жайылмасында шалғындар мен тоғайлар тараған. Қазіргі заманғы Ертістің жағалуындағы Павлодар облысының орталығы - Павлодар қаласы. Павлодар өңірі аумағына жасалған бірінші экспедициялар Сібірде мемлекеттік биліктің нығайтылуынан және Тобол губерниясын белгілегеннен кейін басталды. Коряков пошталық форпост Ертістің жағасында 1720 жылы пайда болды. 1838 жылы форпост аттас станица болып өзгерді, ал 1861 жылы - Павлодар қаласы деп аталды [2].
Қазіргі кезде Павлодар қаласының ауданы 267 км2 құрайды.
1.2 Павлодар қаласының ауа бассейінінің қазіргі жағдайы
Павлодар облысы - Қазақстанның басты индустриалдық өңірлерінің бірі. Мұнда дәстүрлі күрделі өндірістер мен минералдық және көмірсутекті шикізатты игерумен айналысатын кәсіпорындардың оңтайлы үйлесімділігі бар ТМД - нің экономикалық кеңістігіндегі аса ірі аумақтық - өндірістік кешен ретінде тарихи қалыптасқан. Облыстың орасан зор табиғи-ресурстық әлеуеті, дамыған өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымының бар болуы, жоғары ғылыми-техникалық әлеуеті, оның Орталық Азия мен Сібір арасындағы байланыстырушы рөлі түрлі елдер мен континенттердің өнеркәсіпшілері мен кәсіпкерлерінің мұқият назарын аударуда. Павлодар облысының аумағында көп салалы индустриалдық кешен қалыптасты. Өңірдің өнеркәсіптік әлеуеті ірі экспортқа бағдарланған өнеркәсіптік компаниялармен айқындалады. Олар көмірді, электр және жылу энергиясын, алюминий тотығын, ферроқорытпаларды өндіреді. Облыс үлесіне республиканың өнеркәсіптік өндірісінің 7 % - ы, республикалық көмір өндірісінің 70 % - ы, ферроқорытпалар өндірісінің 34, электр энергиясы мен мұнай өнімдері өндірісінің 40 % - ы тиесілі. Облыстың әлеуеті химия, машина жасау және металл өңдеу салалары кәсіпорындарының дамуына жеткілікті. Облыста түрлі меншік нысанындағы 5 мыңға жуық кәсіпорын белсенді қызмет етеді. Бұдан басқа, ауылшаруашылық өнімдерінің шикізат базасы мен оларды өңдеуге арналған өндірістік қуаттылықтар бар. Қазақстанның энергетикалық жүрегі - аса ірі Екібастұз электр станциялары, Ақсу МАЭС, сондай - ақ Павлодар өнеркәсіп кешенінің энергияны қажетсінетін кәсіпорындарына қызмет ететін бірқатар ірі жылу станциялары болып табылады. Осы электр станцияларының даусыз артықшылығы көмір көздеріне және электр мен жылу энергиясын тұтынушыларға жақын орналасқандығы болып табылады [3].
Қалада орналасқан ауаға шығатын зиянды заттардың жалпы шығарындысы өндірістік кәсіпорындарда қалыптасады. Сонымен, шығарындының жалпы 26 % - ы - Павлодар қаласында қалыптасады. Павлодар қаласы бойынша ауаның ластағыш көзі, қоршаған ортаға эмиссияның негізгі үлесін беретін экологиялық қауіпті І санаттағы кәсіпорындар болып табылады (санитарлық қауіптің 1 және 2 класы), оның ішінде, жоғары күлді көмірмен жұмыс жасайтын жылу және электрлік станциялары, олардың жалпы шығарындылары Павлодар өңіріндегі шығарындылардың 85 - 86 % - ын құрайды. Басқа ірі табиғат пайдаланушылардың жалпы шығарындыларының үлесі 10 % шамасында құралған.
Шығарындылардың қалған 4 % - ы II, III, IV санаттағы экологиялық қаупі бар кәсіпорындардың шаруашылық әрекетінен құралған, өндіріс және жаңадан ашылып жатқан өндірістік цехтар мен учаскелер санының өсуіне байланысты, осы санаттағы табиғат пайдаланушылардан атмосфералық ауаға ластағыш заттардың шығарындысы жыл сайын артып бара жатқанын айта кету керек.
2017 жылы ірі кәсіпорындардың стационарлы көздерінен ауаға шығатын зиянды заттардың эмиссиясы 532,2 мың тоннаны құраған. II, III, IV санаттағы кәсіпорындардың шығарындыларын қоса алғанда 568,3 мың тоннаны құраған.
2016 жыл ішінде ірі кәсіпорындардан шыққан шығарындылар 581,5 мың тоннаны, ал II, III, IV санаттағы кәсіпорындардың шығарындыларын қоса алғанда 620,0 мың тоннаны құраған.
Жүргізілген талдау көрсеткендей, зиянды заттардың жалпы шығарындыларының төмендегені байқалады.
Павлодар қаласының қоршаған ортаға шығатын шығарындыларының жалпы массасының төмендеу себебі, қаланың электрстанцияларындағы электрэнергия көлемінің қысқаруы болып табылады (Павлодарэнерго АҚ ЖЭС 1,2). Жалпы Павлодар қаласының электрстанциялары 2017 жылы тек 60 % ғана пайдаланылған [4].
Павлодар қаласы Республикамыздың ең ірі өнеркәсіп орталықтарының бірі екенін атап өткенбіз. Ең ірі өнеркәсіп салалары:
Қара металлургия
Сала облыста Ақсу қаласындағы зауыты арқылы әйгілі. Ферроқорыту Ақсу зауыты - ТНК Казхром АҚ филиалы болып табылады. Зауыт Ақсу қаласында орналасқанымен Павлодар қаласының атмосфералық жағдайына әсерін тигізеді. Феррохром, ферросилиций, ферросиликомарганец, ферросиликохром секілді әлемдік нарықта сұранысқа ие жоғары сапалы өнімдерді өндіреді. Ақсу қаласындағы ферроқорыту зауыты - әлемдегі ең ірілердің бірі - пайдалануға 1968 жылы берілген. Жылына 1 млн. тонна өнім өндіреді. Дайын өнімді зауыт Теміртауға, ТМД (Ресей, Украина, Белоруссия, Грузия, Өзбекстан) мен қиыр шетелдердің (Люксембург, Жапония, Германия, Австрия, Швеция, Болгария, Румыния және т.б.) металлургиялық зауыттары мен комбинаттарына жібереді. Шойын балқыту, оны құрышқа қайта өңдеу кезінде де атмосфераға лас түтін көп бөлінеді. 1 тонна шойынды балқыту кезінде 4,5 кг шаң, 2,7 кг күкіртті газ, 0,5 - 0,1 кг марганец бөлінеді. Онымен қоса қоршаған ортаға біраз мөлшерде мышьяк, фосфор, сурьма, қорғасын қосылыстары, сынап парлары, шайырлы заттар бөлінеді.
Түсті металлургия
Өнеркәсіптің жас саласы. Қазақстанның алюминий өндірісінің алғашқысы - Павлодар қаласындағы Қазақстан Алюминийі, қуаттылығы жылына 1,5 млн тонна, 1964 жылы қазан айында салынған және пайдалануға берілген. Кәсіпорын алюминий, сонымен қатар керамика, отқа берік материалдар мен электр өнеркәсібі материалдарын өндіру үшін қажет шикізат болып табылатын глинозем өндіреді. Жолай бокситтардан галлий мен пятиокись ванадия шығарылады. Галлий - шетелдерде үлкен сұранысқа ие сирек металл. Ол Жапонияға, Германия мен АҚШ-қа экспортталады.
Республикада түсті металлургия кластерін құру мен дамыту мақсатында қалада бастапқы алюминийді өндіру үшін Қазақстан электролизді зауыты АҚ салынып, іске қосылды. 2009 жылы Павлодар алюминийі ресми түрде Лондон металл биржасында тіркелді, ол Қазақстандық электролизді зауыты өнімдерінің халықаралық стандартта екендігін дәлелдеді және бастапқы алюминийді биржалық бағада жеткізуге жол ашты.
Кастинг ЖШС Павлодар филиалы. Кәсіпорында болат дайындау мен прокат, қайыс шарларын, өзектер мен арматураларды өндіру игерілген. Мұнайгаз саласы үшін болат жапсарсыз құбырларды үздіксіз-құю өндірісін кеңейту бойынша жұмыстар жалғасуда. Кастинг ЖШС - нің дамуының негізгі бағыты сорттық прокат, құрылыс арматуралары, құбыр мен сымдар, сонымен қатар мұнайгаз саласы үшін болат жапсарсыз құбырларын өндіру болып табылады. Болатты үздіксіз құю мен пластикалық деформациялау жаңа технологиясы негізінде тау - металлургия кешені үшін қайыс өнімдерін өндіру жалғастырылуда. Түсті металлургия да атмосфераны шаңмен, газбен ластау көзі болып табылады. Түсті металлургиядан атмосфералық ауаға шаңды заттар, мышьяк, қорғасын және т.б. заттар бөлінеді. Электролиз арқылы алюминий алу кезінде де электролиздік ванналардан көптеген шаңды және газды фтор қосындылары бөлінеді. 1 тонна алюминий алу үшін электролиздердің түрі май қуатына байланысты 33 - 47 кг фтор жұмсалып, оның 65 % қоршаған ортаға тарайды.
Машина жасау және металл өндеу
Павлодар Ертіс өңірінің алғашқы ауылшаруашылық машина жасау кәсіпорны - Октябрь зауыты (1942). Бұл техникалық құрал - жабдық шығаруға: жинау жұмыстары құралдарын механизациялау мен автоматизациялау (автомат - станоктар мен жартылай автоматтар, жинау конвейерлері, сынақ стендтері) мамандандырылған тәжірибелі-эксперименталды кәсіпорын болды. Бүгінде зауыт стандартты емес диірмен құрал-жабдығын, сауда құрал-жабдығын (стеллаждар), металлосайдингтер мен металлжабынғыштар, қол және электрлі стеллаждар шығарады [5].
Химиялық өнеркәсіп
Қаланың кәсіпорны мұнайды қайта өндеу кәсіпорнының қалдықтары негізінде жұмыс істейді, шикізат ТМД елдерінен, ең алдымен Ресейден әкелінеді. Шығарылатын өнімнің сұрыпталымы көп: полимер негізіндегі сыр мен лактар, майлау материалдары, антифриздар, пластмасса мен полиэтилен бұйымдары, хлор, каустикалық сода. Реагент - Восток ЖШС Павлодар химиялық зауыты АҚ - ның өндіріс қуаттылығының бөлігін бөлу жолымен 2002 жылдың маусым айында құрылған. Өндіріс қуаттылығы - жылына 3,5 мың тонна химимялық өнім. Өнімнің негізгі түрлері: натри-бутилды флотореагент, ДФБ присадкасы, Дезостерил дезинфекциялық құралы. Өнім Қазақстан мен Ресейдің тау - байыту комбинаттарына жіберіледі. Республикадағы негізгі пайдаланушылар - Казцинк АҚ, Казахмыс Корпорациясы АҚ, Техснаб Майқайыналтын ЖШС, шетелде - Норильск-Никель БРҰ. Каустик АҚ Павлодар химиялық зауытының негізінде 2002 жылы тамыз айында құрылған. Қызметінің негізгі түрі - сұйық хлорды шағын ыдыста сақтау мен құю. Солай келесі өнімдерді өндіреді: техникалық натрийдің гипохлориті, Белизна ағартқыш құралдары, газ тәрізді азот, оттегі, полиэтиленді ыдыс. Бұл өнеркәсіп саласынан бөлінетін зиянды заттар адам организмі үшін қауіптілердің бірі. Химиялық өнеркәсіптерден қоршаган ортаға IV валентті көміртегі оксиді, IV валентті азот оксиді, күкіртті ангидрид, аммиак, күкіртті сутек, хлорлы, фторлы қосылыстар және т.б. бөлінеді.
Мұнайды қайта өңдеу өнеркәсібі
Облыста Республикадағы мұнай өнімін өңдеу бойынша ірі кәсіпорындардың бірі - Павлодар мұнайхимиялық зауыты АҚ қызмет етеді, ол Омбы арқылы Батыс Сібірден әкелінетін мұнаймен жұмыс істейді. Зауыт қуаттылығы - 7,5 млн тонна. Зауыт өнімі Павлодар облысы мен Қазақстанның өзге облыстарына таралады, Ресей мен Орта Азия елдеріне шығарылады. Қалада шығарылатын мұнай өнімдерінің құрылымында жетекші орында моторлы отын (бензин) мен газойлдар тұр. Мұнай өндіру, өңдеу, мұнай химия өнеркәсібі атмосфералық ауаға көмірсутектер, күкіртті сутектер және басқа да иісі жағымсыз заттар бөледі [6].
Электр энергетика
Электроэнергетиканың негізін жылу электр станциялары құрайды. Бұлардың үлесіне өндірілетін жалпы энергияның 70 % келеді. Жылу станциялары жалпы өнеркәсіптен бөлінетін зиянды қалдықтардың 29 % - ын бөледі. Олар өздері орналасқан жердің айналасына, биосфераға айтарлықтай әсер етеді. Әсіресе, сапасы төмен отындармен жұмыс жасайтын электр станциялары аса қауіпті. Жылу станцияларынан бөлінген ағынды судың және территориядағы жаңбыр суының құрамындағы ванадий, никель фтор, фенолдар және мұнай өнімдері су айдынына қосылып судың сапасына, су организмдерінің тіршілігіне әсер етіп, жылулы ластануға алып келеді. Павлодарэнерго АҚ шығарындыларының төмендеуі 2016 жылмен салыстырғанда 2017 жылы 3,4 мың тонна денгейінде байқалған, ол шамамен 7 % құрайды. Шығарындылардың массасының төмендеуі батарейялық эмульгаторларды қолданып, көмір шығынының 23692 тоннаға төмендетуіне байланысты [7].
Құрылыс материалдарының өнеркәсібі
Таралған пайдалы қазбалардың белсенді игерілуі (күйдіргіш отқа төзімді балшықтар, сәндік қаптағыш тастар, габбро, гранит, мрамор және әк) құрылыс индустриясының өндірісін ұйымдастыруға мүмкіншілік береді. Қазіргі кезде қалада құрылыс материалдары мен заттарының құрамы ретінде пайдалануға болатын өнеркәсіптер (қосалқы өнімдері мен қалдықтары (қасиеті, агрегаттық жағдайы және жойылу перспективасы жағынан әр түрлі) көп. Құрылыс материалдары зауыттарының бірлестігі ЖШС. 2003 жылдың қыркүйек айында бұрынғы ЖБИ - 4 негізінде силикатты кірпіш өндіретін цех қалпына келтіріліп, іске қосылды. Зауыттың жоспарлы қуаттылығы - жылына 20 млн дана кірпіш. Силикатты кірпішті өндіруге арналған шикізат әк пен кварцті құм болып табылады. Траст - Элстром ЖШС. Зауыт импортты алмастыру бағдарламасы шеңберінде 2003 жылдың қараша айында іске қосылды және қазіргі кезде Қазақстан Республикасының жиһаз индустриясы ағаш жоңқалы материалды импорттауға бағытталған, сондықтан да зауыт нарықты өз материалымен қамтамасыз ету сұранысына ие. Кәсіпорын Польша технологиясы бойынша көпқабатты, жазық түрде сығымдалған ағаш жоңқалы плиталарды шығарады. Аз уақыт қызмет еткенінен қарамастан, Траст - Элстром ЖШС Қазақстанның үздік тауарлары конкурсына, Промстройиндустрия - Астана -2004 V Қазақстандық Халықаралық көрмесіне қатысып, Жыл жаңалығы дипломының иегері атанды, сонымен қатар ИСО 9000 халықаралық стандарт бойынша сапа менеджменті жүйесін енгізу бойынша дайындық жұмыстарын жүргізеді. Құрылыс материалдары өнеркәсібінде цемент және құрылыс материалдарын өндіру кезінде де қоршаған ортаға зиянды шаңдар бөлінеді. Мұндай шаңдар негізгі технологиялық процестер - жартылай дайын өнімдерді, шикізаттарды майдалау, температуралық өңдеу кезінде бөлінеді.
Негізгі өндіріс саласы кен өндірісі, мұнайды қайта өндеу, химиялық өндіріс, қара және түсті металлургия, энергетика болғандықтан, Павлодар қаласының жоғары техногенді ластануға шалдығу қаупі зор. Ластанудың басты көзі жылу электр станциялары болып табылады. Шығарылып тасталынатын негізгі масса Павлодар (25,5 %) қаласында орналасқан өнеркәсіп кәсіпорындарына тиесілі [8].
Атмосфералық ауаны қорғау саласындағы Павлодар қаласының экологиялық проблемалары:
1 Қазақстан Алюминийі АҚ, Қазақстан электролиз зауыты - дағы белгіленген санитариялық-қорғаныш аймағы 3000 м салдарынан ауаға зиянды заттардың шығарындыларының жоғары нормативтері проблемасы. Нәтижесінде, елді мекендердің ауа бассейнінің тым ластануы байқалады.
2 Өнеркәсіптік алыптардың ескі өндірістерінің жаңғыртылуның болмауы, атап айтқанда, жасыл технологияларға көшу.
3 Павлодар қаласы ауасының жылжымалы көздер шығарындыларынан, экологиялық талаптарға сай келмейтін газдар бөлетін ескірген автокөлік санының көп болуы салдарынан ластануы.
4 Екібастұз қаласы және Павлодар облысының Баянауыл ауданының көмірді өндіру кезінде эндогенді өрт салдарынан ауа ластануы, көмір разрездерінде жаңа технологияларды қолданбау (ылғалдың және оттегінің үйінділерге түсуі).
5 Табиғат пайдаланушылардың өндірістік объектілерінің санитарлық-қорғаныш аймақтарының бірігуі [9].
1.3 Павлодар қаласы ауасының ластану көздері
Павлодар қаласы − көп салалы өнеркәсіптік орталық. Павлодар қаласында 01.01.2018 жылғы жағдай бойынша, ауаға 5515 шығарынды көздерінен 243,5 мың тонна зиянды заттар шығаратын 140 ірі кәсіпорын тіркелген. Осы кәсіпорындардың қатты қалдықтарын сақтау және өнеркәсіптік ағынды суларды кәдеге жарату үшін, тоған-жинағыш-буландырғыштар, қоқыс қалдықтар төгетін жерлер салынған.
Жинақтағыш - буландырғыштар жергілікті көлдерге орайластырылған: Былқылдақ (химиялық зауыт), Сарымсак (мұнай өңдеу зауыты) және Карабидаик (Алюминий зауыты, ЖЭО-1). Павлодар облысының жер қойнауын пайдалану, қоршаған орта және су ресурстары басқармасы ММ деректері бойынша, қазіргі уақытта қаланың атмосфера ластануына ең көп әсер ететін өндірістік кәсіпорындар құрамына кіреді: Алюминий Казахстана АҚ (соның ішінде, ЖЭС - 1), ПМХЗ АҚ, Павлодар электролиз зауыты АҚ, Павлодарэнерго АҚ (ЖЭС - 2,3), КSPSteel ЖШС, ПФ Каустик АҚ.
Сонымен қаланың барлық кәсіпорындарымен 2018 жылы ауаға 180,0 мың тонна заттар шығарылған. Павлодар қаласында қоршаған ортаға шығарылатын эмиссиялар бойынша нормативтерді қадағалау Павлодар облысының жер қойнауын пайдалану, қоршаған орта және су ресурстары басқармасы ММ және ҚР энергетика министрлігінің мұнай - газ кешеніндегі экологиялық реттеу, бақылау және мемлекеттік инспекция комитетінің Павлодар облысының бойынша экология департаменті ММ жүзеге асырады.
ҚР ұлттық экономика министрлігінің тұтынушылардың құқықтарын қорғау комитеті Павлодар облысының тұтынушылардың құқықтарын қорғау департаменті ММ санитарлық-эпидемиологиялық жағдайды бақылауды орындайды.
Өткен жылдармен салыстырғанда байқалатын ұлғаю төмендегінің салдарынан болды:
- Қазақстан электролиз зауыты АҚ глиноземмен қамтамасыз етудің толық автоматты режимге ауысуына байланысты эмиссиялар көлемінің ұлғаюы;
I санаттағы бірқатар кәсіпорындарда 2016 жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда шығарындылардың азаюы байқалғанын атап өткен жөн:
- ПФ Кастинг ЖШС металлургия өндірісі көлемінің төмендеуі;
- ПФ KSP Steel ЖШС өндіріс көлемінің азаюы, дайын өнімді өткізудің төмендеуі;
- Павлодар мұнай-химия зауытында 7 % - ға шикі мұнайды қайта өндеудің төмендеуі;
- Павлодарэнерго АҚ ЖЭС - 2, ЖЭС - 3 электр энергиясының шығарылуының төмендеуі;
Қоршаған ортаға шығарындылардың ұлғаюының себептерінің бірі табиғат пайдаланушыларға шығарындыларды шығаруға берілген лимиттер (906,324 мың тонна) болып табылады.
Оның үстіне жоғары лимиттер табиғат пайдаланушыларға шығын келтіретін жаңа экологиялық таза технологияларды өз өндірістерінде қолданбауға мүмкіндік береді.
Сонымен экологиялық рұқсат алған аймақтың 2122 табиғат пайдаланушысы, жалпы шығарындылардың 906,324 мың тонна лимитін алған, бұл өте үлкен көрсеткіш, өйткені біздің өңірдің әрбір тұрғын үлесіне 1 тонна зиянды заттар шығарындылары келеді.
Табиғат пайдаланушылармен шығарындылардың жоғары лимиттерін алуының негізгі себебі, өз өндірістік объектілердің санитариялық-қорғаныш аймақтарының жоғары мөлшері, сондай - ақ әр түрлі өндірістердің біріктірілген санитарлық-қорғаныш аймақтарының болуы, ол өз кезегінде бұл аймақтардың бір - біріне әсер етуін туғызады, нәтижесінде шығарындыларының сейілуінің нүктесіне қаланың селитебті аймақтарында орналасады.
1 сурет - Қоршаған ортаны ластаудағы кәсіпорындардың қызмет түрлері бойынша үлес салмағы
Мысалы Алюминий Казахстана АҚ 3000 метр санитарлы - қорғаныш аймағына Павлодар қаласының селетибті аймағы кіреді (Камзин, Ломова., Ворушина көшелерінің бөлігі, дачный ықшам ауданы).
Сонымен қатар, жоғарыда аталған кәсіпорындардың санитарлық-қорғау аймақтарында басқа кәсіпорындар орналасады, соның салдарынан суммация эффектісі орын алады, шығарындылардың дұрыс емес нормалануы жүреді, бұл, өз кезегінде, қоршаған ортаға техногенді салмақтың түсуін арттырады. Айтылғандарды ескере отырып, Павлодар қаласының атмосфералық ауасы қоршаған орта нормативтерінің сапасына шыдамайды деген қорытынды жасауға болады.
Шығарындылар көлемінің ұлғаюының басқа себебі табиғат пайдаланушылармен ескірген шаң-газ тазартқыш құралдарды пайдалану. Мысалы, Алюминий Казахстана АҚ (№ 1, 2, 3, 4, 5, 6 жентектеу пештерінің электр сүзгілері ПГДС 4 х 50) шаң-газ тазартқыш құралдары.
Барлық бұл мәселелер қала аумағында сондай-ақ ЕМК Павлодар гидрометеорология орталығы, Қазгидромет РМК жүзеге асыратын ауа мониторингі бойынша жұмыстардың әлсіз ұйымдастырылуымен негізделген. Аталған мекеме атмосфералық ауаның сапасын бақылау бекеттерімен аз қамтамасыз етілген, ауаның жоғары ластануын анықтау туралы айтпағанда, мониторинг жүргізуге де мүмкіндігі жоқ. Егер облысты алатын болсақ, жалпы Павлодар облысында 9 бақылау бекеті бар. Оның ішінде: Павлодар қаласында - 6; Экібастұз қ. - 2; Ақсу қ. - 1; облыстың басқа аудандарында бекеттер жоқ. Сондықтан да Қазгидромет РМК берілген шығарындылар жайлы мәліметтер біздің аймақта қалыптасқан жағдайдан тым өзге деп айтуға болады.
Жүргізілген талдауларға сәйкес, Павлодар қаласының ауа ластануына негізгі үлес енгізетін: Қазақстан электролиз зауыты АҚ, Павлодар мұнай-химия зауыты ЖШС, Қазақстан Алюминийі АҚ, Павлодарэнерго АҚ, KSP Steel ЖШС және басқалары. Павлодар қаласының ауаластануын а ерекше үлес қосатын автокөліктен бөлінетін газдар (жылжымалы көздер) [10].
Атап өту қажет, жылжымалы көздер шығарындыларын есепке алу және реттеудің болмауы, қоршаған орта компонеттеріне және адам денсаулығына әсер етудің толық емес көрінісін құрайды.
Шығарындылар көлемінің ұлғаю үрдісі байланысты:
- автокөлік санының өсуіне;
- ҚР экологиялық заңдарында табиғат пайдаланушылар жылжымалы көздерінен ауаға ластаушы заттар шығарындыларының экологиялық реттеу механизмнің болмауы;
- халыққа сатылатын жанар-жағармай материалдардың төмен сапасы (бензин, дизель отын және т. б.);
- қаладағы автопарктердің ескіруі, Евро стандарттарына сәйкес келмеуі [11].
1.3.1 Негізгі өнеркәсіп орындары
Қазақстан алюминийі АҚ (ПАЗ) - Павлодар қаласының шығыс өнеркәсіптік аймағының оңтүстік бөлігінде, тұрғын құрылыс аймағынан 1,65 км қашықтықта, ЖЭС - 1 Қазақстан алюминийі АҚ - тұрғын құрылыс аймағынан екі шақырым жерде орналасқан. "Қазақстан алюминийі" АҚ СҚА Зеленстрой кенті орналасқан. Павлодар алюминий зауытының ПАЗ) негізгі өнімі - электролиз өндірісінің металды алюминийі үшін Ресейдің алюмийний кәсіпорындарына сатылатын - тауарлы алюминий тотығы (Al2O3). 2010 жылдан бастап, ПАЗ бастапқы алюминий өндіретін зауыт Павлодар электролиз зауыты АҚ глиноземмен жабдықтайды және Алюминий Қазақстан АҚ ЖЭС-1 Павлодар қаласын электр энергиясымен және жылумен қамтамасыз етеді.
Қазақстан электролиз зауыты АҚ (2 сурет) тұрғын аймағы шекарасынан оңтүстік-шығыс 13,5 км қашықтықта орналасқан. Негізгі өнім - күйдірілген анод өндіретін бастапқы алюминий. Өндіріс, шикізатты пайдаланудың автоматтандырылған құрылғылармен жабдықталған, тиімділігі жоғары жаппалармен, 99,4 % дейін электролизерлерден газды сору дәрежесін және процесстің автоматтандырылған басқарылуын қамтамасыз ететін, алдын ала күйдірілген анодпен жабдықталған ток күші 320 кА электролизерлерді қолдануға негізделген.
2 сурет - Павлодар электролиз зауыты
Солтүстік өндірістік аймақ: ЖЭС - 2 Павлодарэнерго АҚ (ПЖЭС - 2), ЖЭС - 3 Павлодарэнерго АҚ (ПЖЭС - 3), Павлодар мұнай - химия зауыты АҚ (ПМХЗ), Нефтехим - LTD АҚ, Каустик АҚ, Кастинг ПФ ЖШС, KSPSteel ПФ ЖШС.
Павлодарэнерго АҚ вертикалды түрде біріктірілген компания болып табылады, оған Павлодар облысының барлық қуатпен қамсыздандыру буындары (қуат ресурстарын генерациялау, тасымалдау және өткізу) кіреді. Кәсіпорын Орталық - Азия электр-энергетикалық корпорациясы АҚ (ОАЭК АҚ) компаниялар тобына кіреді.
Павлодарэнерго АҚ-ның құрамына төмендегі ұйымдар кіреді:
oo Павлодарлық ЖЭО - 2;
oo Павлодарлық ЖЭО - 3;
oo Екібастұздық ЖЭО;
- Павлодарские тепловые сети ЖШС (Павлодар, Екібастұз қалаларының жылу желілері);
- Павлодар Электржелістік Тарату Компаниясы АҚ;
- Павлодарэнергосбыт ЖШС.
Павлодар мұнай-химия зауыты АҚ (3 сурет) - Қазақстандағы мұнай өнімдерін өндіретін ірі кәсіпорын. ПМХЗ ЖШС 80 - 85 % мұнай массасын өңдеудің тереңдігін қамтамасыз ететін технологиялық қондырғыларды жинақтау бойынша Қазақстан Республикасындағы жалғыз кәсіпорын болып табылады. Технология бойынша зауыт батыс-сібір мұнайын өңдеуге бағдарланған. Қысқа мерзім ішінде зауыт 2008 жылдан бастап мұнай өңдеудің көлемін жылына 4,056 млн. тоннадан 2010 жылы 4,5 млн. тоннаға дейін ұлғайтуға қол жеткізіп отыр. Өнімінің негізгі түрлері: этилдендірілмеген бензиндер: А - 76, АИ - 80, АИ - 92, АИ - 93, АИ - 95, АИ - 98; реактивтік қозғалтқыштар үшін отын; жазғы және қысқы дизельді отын; мазут М - 40, М - 100; құрылыс, жол, төбелік битумдар; мұнай кокстары; техникалық көміртек үшін шикізат, сұйытылған газ.
3 сурет - Павлодар мұнай - химия зауыты
Каустик АҚ (4 сурет) зауыты 2011 жалдың қазан айында ашылды. Жобалық қуаты жылына - 30 мың тонна каустикалық соды, 6,6 мың тонна натрий гипохлориді, 26,4 мың тонна хлор, 45 мың тонна тұз қышқылы. Каустик АҚ Қазақстан Республикасы аумағындағы хлор-сілтілері өнімдерінің жалғыз отандық өндірушісі.
4 сурет - Каустик АҚ Павлодар қаласы
KSP Steel ЖШС ПФ - тігіссіз құбырларды және болат өндіруші. Кастинг ЖШС ПФ - болат шығару.
Павлодар қаласында 2018 ж. ШРК 6 шамалы жоғарылау тіркелген, соның ішінде өлшенген заттары бар - 1 жоғарылау (ШРК 1,08). Саяжай мкр-н: формальдегидтің нормативтін 5 есе артуы (ШРК 1,06 - 1,11) - Здоровье, Строитель бау - бақшалары, саяжай шағын ауданы, восточный ша, жиһаз фабрикасы, әуежай жағындағы сақина.
2018 жылы Павлодар қаласында іс жүзіндегі шығарындылардың жалпы көлемі 165,998 мың тоннаны құрады. Павлодар қаласының ірі өнеркәсіп кәсіпорындарынан атмосфераға 2015 - 2018, 2017 - 2018 жж. ластаушы заттар шығарындылары 2, 3 кестелерде көрсетілген [12].
1 кесте - Павлодар қаласының ірі өнеркәсіп кәсіпорындарынан атмосфераға 2015 - 2018 жж. ластаушы заттар шығарындылары мың. тонна
№
Кәсіпорын атауы
Ластаушы заттар шығарындылары мың., тонна
2015
2016
2017
2018
1
Қазақстан алюминийі АҚ
66,948
56,661
60,516
55,986
2
Қазақстан электролиз зауыты АҚ
8,828
27,929
37,925
28,462
3
Павлодар мұнай-химия зауыты АҚ
20,066
25,325
23,029
22,548
4
Павлодарэнерго АҚ (ЖЭС -2,3)
51,79
48,534
48,534
46,85
5
КSPSteelЖШС ПФ
3,886
2,7306
1,959
1,715
6
Каустик АҚ
0,0499
0,0625
0,063
0,056
7
Барлығы
152,18
161,69
172,48
155,91
2 кесте - Павлодар қаласының 2017 - 2018 жж. ірі кәсіпорындарындар шығарындыларының лимиттері, мың. тонна
№
Кәсіпорын атауы
Эмиссия лимиттері 2017 ж
Нақты шығарындылар 2017 ж.
Лимиттер
нақты %
Эмиссия лимиттері 2018 ж.
1
Қазақстан алюминийі АҚ
79,966
55,986
142,83
80,764
2
Қазақстан электролиз зауыты АҚ
51,703
28,462
181,66
51,843
3
Павлодар мұнай-химия зауыты АҚ
29,655
22,548
131,52
32,659
4
Павлодарэнерго АҚ (ЖЭС -2,3)
67,9077
46,85
144,95
69,338
5
КSPSteelЖШС ПФ
29,56
1,715
172,36
12,996
6
Каустик АҚ
0,088
0,056
157,14
0,087
Павлодар қаласының ірі өнеркәсіп кәсіпорындары шығарындыларының лимиттері 2018 жылы орташа есеппен 1,7 КSPSteelЖШС ПФ үшін 17 рет, Кастинг ЖШС - 2,7 есе, Қазақстан электролиз зауыты АҚ - 1,8 есе жоғарылады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
C. Тoрaйғырoв aтындaғы Пaвлoдaр мeмлeкeттiк унивeрcитeтi
ХАМИТОВ МАКСАТ КЕНГЕСОВИЧ
ДИПЛOМДЫҚ ЖҰМЫC
5В073100 мaмaндық - Қоршаған ортаны қорғау және өмір
тіршілігінің қауіпсіздігі
Пaвлoдaр
Қaзaқcтaн Рecпубликacының Бiлiм жәнe ғылым миниcтрлiгi
C. Тoрaйғырoв aтындaғы Пaвлoдaр мeмлeкeттiк унивeрcитeтi
Сәулет-құрылыс факультеті
Кәciптiк oқыту және қоршаған ортаны қорғау кaфeдрacы
Қoрғaуғa жiбeрiлгeн
20___жылы ___ _______
Кaфeдрa мeңгeрушici ____________ М. К. Бейсембаев
(қoлы) (аты-жөні, тегі)
ДИПЛOМДЫҚ ЖҰМЫC
Павлодар қаласындағы ауаны зиянды заттардан тазалау шараларын дайындау
5В073100 - Қоршаған ортаны қорғау және өмір тіршілігінің қауіпсіздігі мaмaндығы бoйыншa
Oрындaды
_____________
М. Х. Кенгесович
ҚОҚ-401 тoбы
(қoлы)
(аты-жөні, тегі)
Ғылыми жeтeкшi
_____________
Ш. Ж. Арынова
PhD докторы,
аға оқытушы
(қoлы)
(аты-жөні, тегі)
Нoрмобaқылaушы
______________
Ф. Б. Нугманова
(қoлы)
(аты-жөні, тегі)
Пaвлoдaр
2019
Нормативті сілтемелер
Дипомдық жұмысында келесі нормативті құжаттарға сілтемелер қолданылған:
1. Экологический кодекс РК. − Астана, 2007
2. Кодекс Республики Казахстан от 9 января 2007 года № 212-III Экологический кодекс Республики Казахстан (с изменениями и дополнениями по состоянию на 28.04.2016 г.)
3. http:stat.gov.kzfacespavlodar
Мемлекеттік стандарттағы құжаттар:
1. РД 52.04.667-2005 Документы о состоянии загрязнении атмосферы в городах для информирования государственных органов, общественности населения
2. "Уақытша ұсынымдар..., Алма-Ата, Новосибирск, 1991"; "ОНД-90, С.-Петербург, 1992"
Терминдер, анықтамалар және қысқартулар
Дипомдық жұмысында мынадай терминдер мен анықтамалар қолданылады:
Экологиялық қолайсыз аймақ - бұл экологиялық жағдай мен халық денсаулығы белгіленген өлшемдерге сәйкес келмейтін, жер участкісі, ауа немесе су кеңістігі.
Ластану - адамға және табиғи экожүйеге зиянды әсер ететін физикалық - химиялық және биологиялық заттардың қоршаған ортаға залал келтіруі.
Зиянды заттар шығарындылары - адамның іс - әрекеті нәтижесінде, қоршаған ортаға түсетін, әр түрлі қалдықтар.
Шық - ауаның қанығуынан туындайтын температура.
Конденсация - сулы будан сұйыққа айналуынайтады (ол - 40 оС температураға дейін байқалады).
Сублимация - сулыбудыңқаттыденегеайналуы (-40оС - тан төмен температурада байқалады).
Қоспа - бірнеше жай немесе күрделі заттардан құралатын жүйе.
Концентрация - химияда - қоспа, ерітінді, қорытпа құрамындағы заттардың салыстырмалы мөлшері. Концентрация ұғымы ерітінділердегі еріген зат молекулаларының салыстырмалы мөлшерлерін сипаттау үшін қолданылады.
Селетибті аймақ - тұрғын ғимараттар, спорттық ғимараттар, жасыл екпелер және кей жерлерде халықтың демалыс үшін қысқа мерзімді, сондай-ақ болашақта оларды орналастыру үшін арналған елді мекен аумағы;
ШРК - атмосфералық ауадағы ластаушы заттың шекті рұқсат етілген концентрациясы, қазіргі және болашақ ұрпаққа тікелей немесе жанама қолайсыз әсер тигізбейтін, адамның жұмысқа қабілетін төмендетпейтін, оның оның көңіл-күйі және санитарлық-тұрмыстық өмір сүру жағдайларын нашарлатпайтын концентрация;
ШРШ және ШРТ нормативтері - шекті рауалы шығарынды және шекті рауалы төгінді нормативтері;
СИ - стандартты индекс - қалада ең көп өлшенген кез келген ластаушы заттардың бір жолғы максималды концентрациясы, ШРК бөлінген (РД 52.04.186-89 атмосфера ластануын бақылау бойынша басшалыққа сәйкес);
ЕКҚ - ең көп қайталануы - % ШРК асып кеткен - қалада ауаның кез-келген ластаушы затпен ШРК-дан асып кетуінің барынша жоғары қайталануы;
АЛИ - атмосфераның ластану индексі - атмосфераның ластану көрсеткіші;
ҚОменТРМБМЖ - Қоршаған орта мен табиғи ресурстар мониторингінің бірыңғай мемлекеттік жүйесі;
ОБЗ - озон қабатын бұзатын заттар;
ҚОӘБ - қоршаған ортаға әсер ету бағасы;
ЗҚК - заттың қауіптілік критерийі;
НЛЗК - негізгі ластаушы заттар критерийі;
ҰОҚ - ұшпалы органикалық қосылыстар;
ЛЗ - ластаушы заттар;
РМ - өлшенген заттар;
ҚТҚ - қатты тұрмыстық қалдықтар;
АЖС - автожанармай станциясы;
ҚР - Қазақстан Республикасы;
СЭС - санитарлық эпидемиялық станция;
ММ - мемлекеттік мекеме;
СҚА - санитарлы қорғау аймағы;
ПФ - Павлодар филиалы;
ЖЭС - жылу электр станциясы;
ЖШС - жеке жауапкершілік серіктестігі;
МАЭС - мемлекеттік аудандық электр станциясы;
РМК - Республикалық мемлекеттік мекеме;
АҚ - акционерлік қоғам;
ҚӘДБ - атмосфераға ластаушы заттардың қауіпсіз әсер ету деңгейінболжау;
Мазмұны
Кіріспе
3
1 Павлодар облысының табиғат жағдайының ерекшеліктері
5
1.1 Павлодар қаласының физико-географиялық жағдайы
5
1.2 Павлодар қаласының ауа бассейінінің қазіргі жағдайы
6
1.3 Павлодар қаласы ауасының ластану көздері
11
1.3.1 Негізгі өнеркәсіп кәсіпорындары
14
1.3.2 Автокөлікпен ластану
18
1.3.3 Ластанудың басқа түрлері
22
1.4 Атмосфералық ауа мониторингі
22
2 Зерттеу объектілері және әдістері
27
2.1 Зерттелетін ауданның климаттық жағдайларының сипаттамасы
27
2.2 Ерекше метеорологиялық құбылыстар
29
0.3 Ауа бассейні ластануының климаттық потенциалы
29
2.4 Зерттеу объектілері
31
2.5 Ауаны зерттеу әдістемелері
31
3 Павлодар қаласының ауасына экологиялық тұрғыдан баға беру
40
3.1 Павлодар қаласының ауа жағдайын бағалау
40
3.2 Ауа ластануының адам денсаулығына әсері
43
3.3 Ауаны қорғау бойынша ұсыныстар кешені
45
3.4 Павлодар қаласы ауасын ластаушы заттардан тазарту бойынша шаралар кешені
50
4 Экономикалық бөлім
52
5 Еңбек қауіпсіздігі мен қорғау түсініктері
59
Қорытынды
53
Қолданылған әдебиеттердің тізімі
55
Кіріспе
Адамзат табиғаттың барлық компоненттерiн азды-көптi дәрежеде пайдалануда. Ғылыми-техникалық прогрестің алға басуының нәтижесінде адамдар табиғатты қорғау, пайдалану, оның тиімділігін арттыру жолында зор жетістіктерге қол жеткізді. ХХ-ХХІ ғасырларда ғылыми-техникалық прогрестің арқасында табиғатты пайдалану, оның байлығын игеру қарқыны артты. Өнеркәсіп бірнеше есе өсті, энергия қуатын, жер қойнауы мен теңіз байлықтарын пайдалану көбейді, шикізаттың жаңа түрлері іске қосылды. Осының арқасында адамдардың мүмкіншілігі, табиғи ортаға тигізетін әсері артты. Өндiрiстiң дамуы табиғи қорлардың азаюына қосымша, қоршаған ортаның ластануы сияқты жаңа проблема ала келдi. Өндiрiстен шығатын керексiз заттармен алдымен ауа, топырақ, су қоймалары ластануда. Бұл ластану жағымсыз әсер етiп қана қоймай, адам баласының денсаулығына да қауiп төндiруде. Жиырма бірінші ғасырға дейiн адам баласының табиғатқа әсерi жер шарының әр түкпiрiнде өзiнше қажетiне қарай әртүрлi жүргiзiлген болса, қазiр ол бүкiл планетаны қамтып отыр. Қазақстан Республикасының егемендік алғанына 28 жыл толып отыр, халқымыз өз қазба байлықтарын игеруге қол жеткізді. Бұл жетістік төл табиғатымыздың тепе-теңдігін қорғау мен сақтаудағы егемендік. Күн сайын табиғи байлықтың азаюы, ауа райының ластануы бұл проблеманың адам пайдасына шешiлуiн тежеп шиеленiстiре түседi, өндiрiстiң дамуына кедергi жасайды. Қазіргі таңда ауаның тазалық сапасы бұрынғы кезден ауытқуда, сондықтан оның сапасы, тазалығы алаңдатпай қоймайды. Табиғи қорларды пайдалану барысында айналадағы қоршаған ортаны қорғауға байланысты мәселелерге кезінде өз дәрежесінде айтарлықтай мән берілмегендіктен, оған нәтижелі бақылаудың жоқтығы салдарынан республиканың көптеген аймақтарында зиянды қалдықтар көбейіп, табиғи орта ластануда. Сөйтіп, жердегі тіршіліктің күрт нашарлануына себепкер болып отыр. Мұның барлығы адамның іс-әрекетінен табиғи қорларды, яғни ауаны, өзендер мен көлдерді, жерді және оның астыңғы қабатындағы қазба байлықтарды, жануарлар мен өсімдіктер әлемін қорғауды және оларды тиімді, үнемді пайдалануды күшейту қажеттілігін тудырады. Сондықтанда қоршаған ортаны ластамай таза ұстау бүгінде барлық жұртшылықтың алдына қойылып отырған түбегейлі міндет. Болашақ мамандардың қоршаған табиғи ортаға антропогендік әсер етудің сипаты мен көлемі, зардаптары туралы, атмосфераның ластану жағдайларын бағалаудың әдістері жайлы, қоршаған ортаны ластаудан және таусылудан қорғау саласында ұлттық және халықаралық заңдардың құқықтық нормалары туралы түсініктері болуы қажет.
Жұмыстың өзектілігі: Қазіргі кезде ауаның ластану мәселесі дүние жүзі бойынша ең бір көкейкесті мәселе болып отыр. Ауаның ластануы - әртүрлі газдардың, қатты және сұйық заттардың немесе табиғи булар мен қалдықтардың ұсақ түйіршіктерінің ауаға қосылуы. Олар жер бетіндегі жан-жануарлар мен өсімдіктер дүниесіне және адамдардың өмір сүруіне зиянды ықпалын тигізеді. Адамның тіршілік ететін ортасының жағдайын жақсарту қазіргі уақытта дамыған қоғамның алдыңғы қатарлы міндеттерінің біріне жатады. Қазіргі уақытта өндіріс орындарына, энергетика және автокөліктерге таза, қалдықсыз технологияның енгізілгендігіне қарамастан, ластанған ауа әлемдегі барлық адамдардың денсаулығы үшін қатерлі болып табылады.
Еліміздің экологиялық қолайсыз аймақтарының бірі - Павлодар облысы. Орталығы Павлодар қаласы. Павлодар - индустриалды, өнеркәсіптік орталық.
Павлодар қаласы үшін күн тәртібіндегі өткір мәселелердің бірі экологиялық жағдай. Қаламызда ауаның ластану деңгейінің жоғары болуы автокөліктер газы мен өнеркәсіптік кәсіпорындар жұмысына байланысты. Зиянды заттардың негізгі көздері - өнеркәсіп, автокөліктер, зауыттар, жылу энергетикасы, ғарыш кемелері мен ұшақтар болып табылады.
Бұл жұмыстың маныздылығы Павлодар қаласының ауасы жағдайының ластануын қарастыру. Ауаның құрамы, оны ластаушы көздер, олармен күресу шаралары, фактілерге сүйене отырып дамыта оқыту. Адамның табиғатқа деген көзқарасын қалыптастыру және экологиялық тәрбие беру. Бұл келтірілген ғылыми-әдістемелік мәліметтер Павлодар қаласы ауасының экологиялық жағдайын тереңірек зерттеуге мүмкіндік берді.
Зерттеу мақсаты - Павлодар қаласының ауасындағы негізгі зиянды заттарды анықтау және олардан ауаны тазалау бойынша шаралар дайындау.
Мақсатпен байланысты келесі міндеттер қойылды:
1 Павлодар қаласының ауасы ластануының негізгі себептерін айқындау;
2 Қаланың ауа кеңістігіндегі негізгі зиянды заттарды анықтау;
3 Павлодар қаласының ауасының ластануының адам денсаулығына әсерін қарастыру;
4 Ауаны ластаушы факторлардың зиянды әсерін азайту үшін бірқатар шараларды ұсыну;
Теориялық маңыздылығы Жұмыстың териялық құндылығы Павлодар қаласы ауасының ластану деңгейін анықтаудан және оның зиянды заттардан тазалау бойынша заманауи техникалық шешімдер әзірлеуден тұрады.
Тәжірибелік маңыздылығы Дипломдық жұмыстың зерттеу нәтижелері осы бағытта мақалаларды жазу барысында қолданыс табады және университеттердің оқу үрдісінде дәрістер оқу, зертханалық жұмыстар жасау барысында қолданылуы мүмкін.
1 Павлодар облысының табиғат жағдайының ерекшеліктері
1.1 Павлодар қаласының физико-географиялық жағдайы
Павлодар облысы - 1938 жылғы қаңтар айында құрылған. Облыс орталығы - Павлодар қаласы, ол Қазақстанның аса ірі өзені болып табылатын Ертіс жағасында орналасқан. Облыс Қазақстан Республикасының солтүстік-шығысында орналасқан және солтүстікте - Ресей Федерациясының Омбы, солтүстік - шығыста - Новосібір облыстарымен, шығыста - Алтай өлкесімен, оңтүстікте - Қазақстан Республикасының Шығыс - Қазақстан және Қарағанды облыстарымен, батыста - Ақмола және Солтүстік - Қазақстан облыстарымен шектесіп жатыр. Қазіргі кезде 127,5 мың ш.км. аймақты алып отыр [1].
1 сурет - Павлодар қаласы
Павлодар облысының жер бедері екі бөлікке бөлінеді. Солтүстігінінің негізгі бөлігін Батыс Сібір ойпатының жалғасы - Ертіс жазығы, оңтүстік-шығыс бөлігін Cарыарқаның солтүстік-шығыс сілемі, солтүстік-шығысын Құлынды даласы алып жатыр. Жер беті мұнда теңіз деңгейінен 120 - 150 м биіктікте, Ертіс аңғарында 100 - 110 м шамасында. Сарыарқа бөлігі көбінесе ұсақ төбелермен алмасып отыратын жазықтардан тұрады. Мұнда Баянаула (1026 м), Қызылтау (облыстың ең биік жері - Әулие тауы, 1055 м), Желтау (959 м) және Семізбұлақ таулары орналасқан. Ертіс өзені облыс жерін шығыстан солтүстік - батысқа қарай ұзына бойы қиып өтеді. Өзеннің облыс бөлігіндегі ұзындығы 420 км және оған бір де бір сала қосылмайды. Оң жағалауы биік жарқабақты, сол жағалауы жайпақ. Қараша айының орта кезінде өзен суы қатып, наурыз айында мұздың қалыңдығы 115 см - ге дейін жетеді. Облыс жеріндегі ұзындығы 147 км болатын Ертіс - Қарағанды каналы Екібастұз қ. мен Ақсу кентін сумен қамтамасыз етеді. Облыстың батыс жағымен кішігірім Өлеңті және Шідерті өзендері ағып өтеді. Облыста көлдер көп (1210 көл). тауларында көлдер тектоникалық ойыстарда (Жасыбай, Торайғыр, Сабындыкөл), Ертіс бойындағы көлдер жайылмадағы қазаншұңқырлар мен ескі арналарда, ал жазықта әр түрлі көлемді қазаншұңқырларда орналасқан. Ірі көлдері: Сілетітеңіз (ауданы 965 км²), Жалаулы (398 км²), Қызылқақ (180 км²), Үлкен Әжболат (110 км²), Маралды (80 км²). Тұщы көлдер көбінесе Ертіс жағасы мен облыстың солтүстік бөлігінде тараған. Одан оңтістікке қарай тұзды көлдер саны арта береді. Жер асты суларының құрамы әр түрлі. Сарыарқа жағындағы тау жарықшақтарында жер асты сулары жер бетіне әр түрлі бұлақтар арқылы шығады. Жалпы, облыс аумағында тәулігіне 3816,5 мың м3 болатын пайдалануға жарайтын жер асты суының 11 кен орны барланған. Қазіргі кезде тәулігіне 118,5 мың м3 су беретін 6 су көзі пайдаланылады. Жер асты суының негізгі горизонты Ертіс артезиан алабында орналасқан. Мұнда судың минералдығы 4,4 - 5,5 гдм3. Құрамы бромды, йод - бромды келген. Олардың жалпы минералдығы 8,0 гдм3.
Павлодар облысының жері түгелдей дерлік қызғылт қоңыр топырақ белдемінде орналасқан. Ертістің шығыс жағының жер қыртысы негізінен құм, құмдауыт және саздақ топырақтан, ал сол жағалық аңғары плейстоцен кезеңінің сортаңданған бозғылт топырағы мен ауыр саздақ топырақтан түзілген. Сарыарқа шоқыларында көбінесе тастақты-қиыршықтасты қоңыр топырақ, ал шоқыаралық жазықтарда сортаң, саздақ топырақтар дамыған. Облыстың өсімдік жамылғысы қызғылт қоңыр топырақ белдеміне тән селеулі-бетегелі астық тұқымдас өсімдіктерден тұрады. Облыстың қиыр солтүстігін қайың мен теректен тұратын ормандар алып жатыр. Олар 44,0 мың га жерді қамтиды. Оңтүстікке қарай даланың сұр, қызғылт қоңыр топырағында бетегелі-жусанды дала қалыптасқан. Оңтүстік-шығысындағы құмды өңірде қарағай ормандары, Ертіс өзенінің жайылмасында шалғындар мен тоғайлар тараған. Қазіргі заманғы Ертістің жағалуындағы Павлодар облысының орталығы - Павлодар қаласы. Павлодар өңірі аумағына жасалған бірінші экспедициялар Сібірде мемлекеттік биліктің нығайтылуынан және Тобол губерниясын белгілегеннен кейін басталды. Коряков пошталық форпост Ертістің жағасында 1720 жылы пайда болды. 1838 жылы форпост аттас станица болып өзгерді, ал 1861 жылы - Павлодар қаласы деп аталды [2].
Қазіргі кезде Павлодар қаласының ауданы 267 км2 құрайды.
1.2 Павлодар қаласының ауа бассейінінің қазіргі жағдайы
Павлодар облысы - Қазақстанның басты индустриалдық өңірлерінің бірі. Мұнда дәстүрлі күрделі өндірістер мен минералдық және көмірсутекті шикізатты игерумен айналысатын кәсіпорындардың оңтайлы үйлесімділігі бар ТМД - нің экономикалық кеңістігіндегі аса ірі аумақтық - өндірістік кешен ретінде тарихи қалыптасқан. Облыстың орасан зор табиғи-ресурстық әлеуеті, дамыған өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымының бар болуы, жоғары ғылыми-техникалық әлеуеті, оның Орталық Азия мен Сібір арасындағы байланыстырушы рөлі түрлі елдер мен континенттердің өнеркәсіпшілері мен кәсіпкерлерінің мұқият назарын аударуда. Павлодар облысының аумағында көп салалы индустриалдық кешен қалыптасты. Өңірдің өнеркәсіптік әлеуеті ірі экспортқа бағдарланған өнеркәсіптік компаниялармен айқындалады. Олар көмірді, электр және жылу энергиясын, алюминий тотығын, ферроқорытпаларды өндіреді. Облыс үлесіне республиканың өнеркәсіптік өндірісінің 7 % - ы, республикалық көмір өндірісінің 70 % - ы, ферроқорытпалар өндірісінің 34, электр энергиясы мен мұнай өнімдері өндірісінің 40 % - ы тиесілі. Облыстың әлеуеті химия, машина жасау және металл өңдеу салалары кәсіпорындарының дамуына жеткілікті. Облыста түрлі меншік нысанындағы 5 мыңға жуық кәсіпорын белсенді қызмет етеді. Бұдан басқа, ауылшаруашылық өнімдерінің шикізат базасы мен оларды өңдеуге арналған өндірістік қуаттылықтар бар. Қазақстанның энергетикалық жүрегі - аса ірі Екібастұз электр станциялары, Ақсу МАЭС, сондай - ақ Павлодар өнеркәсіп кешенінің энергияны қажетсінетін кәсіпорындарына қызмет ететін бірқатар ірі жылу станциялары болып табылады. Осы электр станцияларының даусыз артықшылығы көмір көздеріне және электр мен жылу энергиясын тұтынушыларға жақын орналасқандығы болып табылады [3].
Қалада орналасқан ауаға шығатын зиянды заттардың жалпы шығарындысы өндірістік кәсіпорындарда қалыптасады. Сонымен, шығарындының жалпы 26 % - ы - Павлодар қаласында қалыптасады. Павлодар қаласы бойынша ауаның ластағыш көзі, қоршаған ортаға эмиссияның негізгі үлесін беретін экологиялық қауіпті І санаттағы кәсіпорындар болып табылады (санитарлық қауіптің 1 және 2 класы), оның ішінде, жоғары күлді көмірмен жұмыс жасайтын жылу және электрлік станциялары, олардың жалпы шығарындылары Павлодар өңіріндегі шығарындылардың 85 - 86 % - ын құрайды. Басқа ірі табиғат пайдаланушылардың жалпы шығарындыларының үлесі 10 % шамасында құралған.
Шығарындылардың қалған 4 % - ы II, III, IV санаттағы экологиялық қаупі бар кәсіпорындардың шаруашылық әрекетінен құралған, өндіріс және жаңадан ашылып жатқан өндірістік цехтар мен учаскелер санының өсуіне байланысты, осы санаттағы табиғат пайдаланушылардан атмосфералық ауаға ластағыш заттардың шығарындысы жыл сайын артып бара жатқанын айта кету керек.
2017 жылы ірі кәсіпорындардың стационарлы көздерінен ауаға шығатын зиянды заттардың эмиссиясы 532,2 мың тоннаны құраған. II, III, IV санаттағы кәсіпорындардың шығарындыларын қоса алғанда 568,3 мың тоннаны құраған.
2016 жыл ішінде ірі кәсіпорындардан шыққан шығарындылар 581,5 мың тоннаны, ал II, III, IV санаттағы кәсіпорындардың шығарындыларын қоса алғанда 620,0 мың тоннаны құраған.
Жүргізілген талдау көрсеткендей, зиянды заттардың жалпы шығарындыларының төмендегені байқалады.
Павлодар қаласының қоршаған ортаға шығатын шығарындыларының жалпы массасының төмендеу себебі, қаланың электрстанцияларындағы электрэнергия көлемінің қысқаруы болып табылады (Павлодарэнерго АҚ ЖЭС 1,2). Жалпы Павлодар қаласының электрстанциялары 2017 жылы тек 60 % ғана пайдаланылған [4].
Павлодар қаласы Республикамыздың ең ірі өнеркәсіп орталықтарының бірі екенін атап өткенбіз. Ең ірі өнеркәсіп салалары:
Қара металлургия
Сала облыста Ақсу қаласындағы зауыты арқылы әйгілі. Ферроқорыту Ақсу зауыты - ТНК Казхром АҚ филиалы болып табылады. Зауыт Ақсу қаласында орналасқанымен Павлодар қаласының атмосфералық жағдайына әсерін тигізеді. Феррохром, ферросилиций, ферросиликомарганец, ферросиликохром секілді әлемдік нарықта сұранысқа ие жоғары сапалы өнімдерді өндіреді. Ақсу қаласындағы ферроқорыту зауыты - әлемдегі ең ірілердің бірі - пайдалануға 1968 жылы берілген. Жылына 1 млн. тонна өнім өндіреді. Дайын өнімді зауыт Теміртауға, ТМД (Ресей, Украина, Белоруссия, Грузия, Өзбекстан) мен қиыр шетелдердің (Люксембург, Жапония, Германия, Австрия, Швеция, Болгария, Румыния және т.б.) металлургиялық зауыттары мен комбинаттарына жібереді. Шойын балқыту, оны құрышқа қайта өңдеу кезінде де атмосфераға лас түтін көп бөлінеді. 1 тонна шойынды балқыту кезінде 4,5 кг шаң, 2,7 кг күкіртті газ, 0,5 - 0,1 кг марганец бөлінеді. Онымен қоса қоршаған ортаға біраз мөлшерде мышьяк, фосфор, сурьма, қорғасын қосылыстары, сынап парлары, шайырлы заттар бөлінеді.
Түсті металлургия
Өнеркәсіптің жас саласы. Қазақстанның алюминий өндірісінің алғашқысы - Павлодар қаласындағы Қазақстан Алюминийі, қуаттылығы жылына 1,5 млн тонна, 1964 жылы қазан айында салынған және пайдалануға берілген. Кәсіпорын алюминий, сонымен қатар керамика, отқа берік материалдар мен электр өнеркәсібі материалдарын өндіру үшін қажет шикізат болып табылатын глинозем өндіреді. Жолай бокситтардан галлий мен пятиокись ванадия шығарылады. Галлий - шетелдерде үлкен сұранысқа ие сирек металл. Ол Жапонияға, Германия мен АҚШ-қа экспортталады.
Республикада түсті металлургия кластерін құру мен дамыту мақсатында қалада бастапқы алюминийді өндіру үшін Қазақстан электролизді зауыты АҚ салынып, іске қосылды. 2009 жылы Павлодар алюминийі ресми түрде Лондон металл биржасында тіркелді, ол Қазақстандық электролизді зауыты өнімдерінің халықаралық стандартта екендігін дәлелдеді және бастапқы алюминийді биржалық бағада жеткізуге жол ашты.
Кастинг ЖШС Павлодар филиалы. Кәсіпорында болат дайындау мен прокат, қайыс шарларын, өзектер мен арматураларды өндіру игерілген. Мұнайгаз саласы үшін болат жапсарсыз құбырларды үздіксіз-құю өндірісін кеңейту бойынша жұмыстар жалғасуда. Кастинг ЖШС - нің дамуының негізгі бағыты сорттық прокат, құрылыс арматуралары, құбыр мен сымдар, сонымен қатар мұнайгаз саласы үшін болат жапсарсыз құбырларын өндіру болып табылады. Болатты үздіксіз құю мен пластикалық деформациялау жаңа технологиясы негізінде тау - металлургия кешені үшін қайыс өнімдерін өндіру жалғастырылуда. Түсті металлургия да атмосфераны шаңмен, газбен ластау көзі болып табылады. Түсті металлургиядан атмосфералық ауаға шаңды заттар, мышьяк, қорғасын және т.б. заттар бөлінеді. Электролиз арқылы алюминий алу кезінде де электролиздік ванналардан көптеген шаңды және газды фтор қосындылары бөлінеді. 1 тонна алюминий алу үшін электролиздердің түрі май қуатына байланысты 33 - 47 кг фтор жұмсалып, оның 65 % қоршаған ортаға тарайды.
Машина жасау және металл өндеу
Павлодар Ертіс өңірінің алғашқы ауылшаруашылық машина жасау кәсіпорны - Октябрь зауыты (1942). Бұл техникалық құрал - жабдық шығаруға: жинау жұмыстары құралдарын механизациялау мен автоматизациялау (автомат - станоктар мен жартылай автоматтар, жинау конвейерлері, сынақ стендтері) мамандандырылған тәжірибелі-эксперименталды кәсіпорын болды. Бүгінде зауыт стандартты емес диірмен құрал-жабдығын, сауда құрал-жабдығын (стеллаждар), металлосайдингтер мен металлжабынғыштар, қол және электрлі стеллаждар шығарады [5].
Химиялық өнеркәсіп
Қаланың кәсіпорны мұнайды қайта өндеу кәсіпорнының қалдықтары негізінде жұмыс істейді, шикізат ТМД елдерінен, ең алдымен Ресейден әкелінеді. Шығарылатын өнімнің сұрыпталымы көп: полимер негізіндегі сыр мен лактар, майлау материалдары, антифриздар, пластмасса мен полиэтилен бұйымдары, хлор, каустикалық сода. Реагент - Восток ЖШС Павлодар химиялық зауыты АҚ - ның өндіріс қуаттылығының бөлігін бөлу жолымен 2002 жылдың маусым айында құрылған. Өндіріс қуаттылығы - жылына 3,5 мың тонна химимялық өнім. Өнімнің негізгі түрлері: натри-бутилды флотореагент, ДФБ присадкасы, Дезостерил дезинфекциялық құралы. Өнім Қазақстан мен Ресейдің тау - байыту комбинаттарына жіберіледі. Республикадағы негізгі пайдаланушылар - Казцинк АҚ, Казахмыс Корпорациясы АҚ, Техснаб Майқайыналтын ЖШС, шетелде - Норильск-Никель БРҰ. Каустик АҚ Павлодар химиялық зауытының негізінде 2002 жылы тамыз айында құрылған. Қызметінің негізгі түрі - сұйық хлорды шағын ыдыста сақтау мен құю. Солай келесі өнімдерді өндіреді: техникалық натрийдің гипохлориті, Белизна ағартқыш құралдары, газ тәрізді азот, оттегі, полиэтиленді ыдыс. Бұл өнеркәсіп саласынан бөлінетін зиянды заттар адам организмі үшін қауіптілердің бірі. Химиялық өнеркәсіптерден қоршаган ортаға IV валентті көміртегі оксиді, IV валентті азот оксиді, күкіртті ангидрид, аммиак, күкіртті сутек, хлорлы, фторлы қосылыстар және т.б. бөлінеді.
Мұнайды қайта өңдеу өнеркәсібі
Облыста Республикадағы мұнай өнімін өңдеу бойынша ірі кәсіпорындардың бірі - Павлодар мұнайхимиялық зауыты АҚ қызмет етеді, ол Омбы арқылы Батыс Сібірден әкелінетін мұнаймен жұмыс істейді. Зауыт қуаттылығы - 7,5 млн тонна. Зауыт өнімі Павлодар облысы мен Қазақстанның өзге облыстарына таралады, Ресей мен Орта Азия елдеріне шығарылады. Қалада шығарылатын мұнай өнімдерінің құрылымында жетекші орында моторлы отын (бензин) мен газойлдар тұр. Мұнай өндіру, өңдеу, мұнай химия өнеркәсібі атмосфералық ауаға көмірсутектер, күкіртті сутектер және басқа да иісі жағымсыз заттар бөледі [6].
Электр энергетика
Электроэнергетиканың негізін жылу электр станциялары құрайды. Бұлардың үлесіне өндірілетін жалпы энергияның 70 % келеді. Жылу станциялары жалпы өнеркәсіптен бөлінетін зиянды қалдықтардың 29 % - ын бөледі. Олар өздері орналасқан жердің айналасына, биосфераға айтарлықтай әсер етеді. Әсіресе, сапасы төмен отындармен жұмыс жасайтын электр станциялары аса қауіпті. Жылу станцияларынан бөлінген ағынды судың және территориядағы жаңбыр суының құрамындағы ванадий, никель фтор, фенолдар және мұнай өнімдері су айдынына қосылып судың сапасына, су организмдерінің тіршілігіне әсер етіп, жылулы ластануға алып келеді. Павлодарэнерго АҚ шығарындыларының төмендеуі 2016 жылмен салыстырғанда 2017 жылы 3,4 мың тонна денгейінде байқалған, ол шамамен 7 % құрайды. Шығарындылардың массасының төмендеуі батарейялық эмульгаторларды қолданып, көмір шығынының 23692 тоннаға төмендетуіне байланысты [7].
Құрылыс материалдарының өнеркәсібі
Таралған пайдалы қазбалардың белсенді игерілуі (күйдіргіш отқа төзімді балшықтар, сәндік қаптағыш тастар, габбро, гранит, мрамор және әк) құрылыс индустриясының өндірісін ұйымдастыруға мүмкіншілік береді. Қазіргі кезде қалада құрылыс материалдары мен заттарының құрамы ретінде пайдалануға болатын өнеркәсіптер (қосалқы өнімдері мен қалдықтары (қасиеті, агрегаттық жағдайы және жойылу перспективасы жағынан әр түрлі) көп. Құрылыс материалдары зауыттарының бірлестігі ЖШС. 2003 жылдың қыркүйек айында бұрынғы ЖБИ - 4 негізінде силикатты кірпіш өндіретін цех қалпына келтіріліп, іске қосылды. Зауыттың жоспарлы қуаттылығы - жылына 20 млн дана кірпіш. Силикатты кірпішті өндіруге арналған шикізат әк пен кварцті құм болып табылады. Траст - Элстром ЖШС. Зауыт импортты алмастыру бағдарламасы шеңберінде 2003 жылдың қараша айында іске қосылды және қазіргі кезде Қазақстан Республикасының жиһаз индустриясы ағаш жоңқалы материалды импорттауға бағытталған, сондықтан да зауыт нарықты өз материалымен қамтамасыз ету сұранысына ие. Кәсіпорын Польша технологиясы бойынша көпқабатты, жазық түрде сығымдалған ағаш жоңқалы плиталарды шығарады. Аз уақыт қызмет еткенінен қарамастан, Траст - Элстром ЖШС Қазақстанның үздік тауарлары конкурсына, Промстройиндустрия - Астана -2004 V Қазақстандық Халықаралық көрмесіне қатысып, Жыл жаңалығы дипломының иегері атанды, сонымен қатар ИСО 9000 халықаралық стандарт бойынша сапа менеджменті жүйесін енгізу бойынша дайындық жұмыстарын жүргізеді. Құрылыс материалдары өнеркәсібінде цемент және құрылыс материалдарын өндіру кезінде де қоршаған ортаға зиянды шаңдар бөлінеді. Мұндай шаңдар негізгі технологиялық процестер - жартылай дайын өнімдерді, шикізаттарды майдалау, температуралық өңдеу кезінде бөлінеді.
Негізгі өндіріс саласы кен өндірісі, мұнайды қайта өндеу, химиялық өндіріс, қара және түсті металлургия, энергетика болғандықтан, Павлодар қаласының жоғары техногенді ластануға шалдығу қаупі зор. Ластанудың басты көзі жылу электр станциялары болып табылады. Шығарылып тасталынатын негізгі масса Павлодар (25,5 %) қаласында орналасқан өнеркәсіп кәсіпорындарына тиесілі [8].
Атмосфералық ауаны қорғау саласындағы Павлодар қаласының экологиялық проблемалары:
1 Қазақстан Алюминийі АҚ, Қазақстан электролиз зауыты - дағы белгіленген санитариялық-қорғаныш аймағы 3000 м салдарынан ауаға зиянды заттардың шығарындыларының жоғары нормативтері проблемасы. Нәтижесінде, елді мекендердің ауа бассейнінің тым ластануы байқалады.
2 Өнеркәсіптік алыптардың ескі өндірістерінің жаңғыртылуның болмауы, атап айтқанда, жасыл технологияларға көшу.
3 Павлодар қаласы ауасының жылжымалы көздер шығарындыларынан, экологиялық талаптарға сай келмейтін газдар бөлетін ескірген автокөлік санының көп болуы салдарынан ластануы.
4 Екібастұз қаласы және Павлодар облысының Баянауыл ауданының көмірді өндіру кезінде эндогенді өрт салдарынан ауа ластануы, көмір разрездерінде жаңа технологияларды қолданбау (ылғалдың және оттегінің үйінділерге түсуі).
5 Табиғат пайдаланушылардың өндірістік объектілерінің санитарлық-қорғаныш аймақтарының бірігуі [9].
1.3 Павлодар қаласы ауасының ластану көздері
Павлодар қаласы − көп салалы өнеркәсіптік орталық. Павлодар қаласында 01.01.2018 жылғы жағдай бойынша, ауаға 5515 шығарынды көздерінен 243,5 мың тонна зиянды заттар шығаратын 140 ірі кәсіпорын тіркелген. Осы кәсіпорындардың қатты қалдықтарын сақтау және өнеркәсіптік ағынды суларды кәдеге жарату үшін, тоған-жинағыш-буландырғыштар, қоқыс қалдықтар төгетін жерлер салынған.
Жинақтағыш - буландырғыштар жергілікті көлдерге орайластырылған: Былқылдақ (химиялық зауыт), Сарымсак (мұнай өңдеу зауыты) және Карабидаик (Алюминий зауыты, ЖЭО-1). Павлодар облысының жер қойнауын пайдалану, қоршаған орта және су ресурстары басқармасы ММ деректері бойынша, қазіргі уақытта қаланың атмосфера ластануына ең көп әсер ететін өндірістік кәсіпорындар құрамына кіреді: Алюминий Казахстана АҚ (соның ішінде, ЖЭС - 1), ПМХЗ АҚ, Павлодар электролиз зауыты АҚ, Павлодарэнерго АҚ (ЖЭС - 2,3), КSPSteel ЖШС, ПФ Каустик АҚ.
Сонымен қаланың барлық кәсіпорындарымен 2018 жылы ауаға 180,0 мың тонна заттар шығарылған. Павлодар қаласында қоршаған ортаға шығарылатын эмиссиялар бойынша нормативтерді қадағалау Павлодар облысының жер қойнауын пайдалану, қоршаған орта және су ресурстары басқармасы ММ және ҚР энергетика министрлігінің мұнай - газ кешеніндегі экологиялық реттеу, бақылау және мемлекеттік инспекция комитетінің Павлодар облысының бойынша экология департаменті ММ жүзеге асырады.
ҚР ұлттық экономика министрлігінің тұтынушылардың құқықтарын қорғау комитеті Павлодар облысының тұтынушылардың құқықтарын қорғау департаменті ММ санитарлық-эпидемиологиялық жағдайды бақылауды орындайды.
Өткен жылдармен салыстырғанда байқалатын ұлғаю төмендегінің салдарынан болды:
- Қазақстан электролиз зауыты АҚ глиноземмен қамтамасыз етудің толық автоматты режимге ауысуына байланысты эмиссиялар көлемінің ұлғаюы;
I санаттағы бірқатар кәсіпорындарда 2016 жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда шығарындылардың азаюы байқалғанын атап өткен жөн:
- ПФ Кастинг ЖШС металлургия өндірісі көлемінің төмендеуі;
- ПФ KSP Steel ЖШС өндіріс көлемінің азаюы, дайын өнімді өткізудің төмендеуі;
- Павлодар мұнай-химия зауытында 7 % - ға шикі мұнайды қайта өндеудің төмендеуі;
- Павлодарэнерго АҚ ЖЭС - 2, ЖЭС - 3 электр энергиясының шығарылуының төмендеуі;
Қоршаған ортаға шығарындылардың ұлғаюының себептерінің бірі табиғат пайдаланушыларға шығарындыларды шығаруға берілген лимиттер (906,324 мың тонна) болып табылады.
Оның үстіне жоғары лимиттер табиғат пайдаланушыларға шығын келтіретін жаңа экологиялық таза технологияларды өз өндірістерінде қолданбауға мүмкіндік береді.
Сонымен экологиялық рұқсат алған аймақтың 2122 табиғат пайдаланушысы, жалпы шығарындылардың 906,324 мың тонна лимитін алған, бұл өте үлкен көрсеткіш, өйткені біздің өңірдің әрбір тұрғын үлесіне 1 тонна зиянды заттар шығарындылары келеді.
Табиғат пайдаланушылармен шығарындылардың жоғары лимиттерін алуының негізгі себебі, өз өндірістік объектілердің санитариялық-қорғаныш аймақтарының жоғары мөлшері, сондай - ақ әр түрлі өндірістердің біріктірілген санитарлық-қорғаныш аймақтарының болуы, ол өз кезегінде бұл аймақтардың бір - біріне әсер етуін туғызады, нәтижесінде шығарындыларының сейілуінің нүктесіне қаланың селитебті аймақтарында орналасады.
1 сурет - Қоршаған ортаны ластаудағы кәсіпорындардың қызмет түрлері бойынша үлес салмағы
Мысалы Алюминий Казахстана АҚ 3000 метр санитарлы - қорғаныш аймағына Павлодар қаласының селетибті аймағы кіреді (Камзин, Ломова., Ворушина көшелерінің бөлігі, дачный ықшам ауданы).
Сонымен қатар, жоғарыда аталған кәсіпорындардың санитарлық-қорғау аймақтарында басқа кәсіпорындар орналасады, соның салдарынан суммация эффектісі орын алады, шығарындылардың дұрыс емес нормалануы жүреді, бұл, өз кезегінде, қоршаған ортаға техногенді салмақтың түсуін арттырады. Айтылғандарды ескере отырып, Павлодар қаласының атмосфералық ауасы қоршаған орта нормативтерінің сапасына шыдамайды деген қорытынды жасауға болады.
Шығарындылар көлемінің ұлғаюының басқа себебі табиғат пайдаланушылармен ескірген шаң-газ тазартқыш құралдарды пайдалану. Мысалы, Алюминий Казахстана АҚ (№ 1, 2, 3, 4, 5, 6 жентектеу пештерінің электр сүзгілері ПГДС 4 х 50) шаң-газ тазартқыш құралдары.
Барлық бұл мәселелер қала аумағында сондай-ақ ЕМК Павлодар гидрометеорология орталығы, Қазгидромет РМК жүзеге асыратын ауа мониторингі бойынша жұмыстардың әлсіз ұйымдастырылуымен негізделген. Аталған мекеме атмосфералық ауаның сапасын бақылау бекеттерімен аз қамтамасыз етілген, ауаның жоғары ластануын анықтау туралы айтпағанда, мониторинг жүргізуге де мүмкіндігі жоқ. Егер облысты алатын болсақ, жалпы Павлодар облысында 9 бақылау бекеті бар. Оның ішінде: Павлодар қаласында - 6; Экібастұз қ. - 2; Ақсу қ. - 1; облыстың басқа аудандарында бекеттер жоқ. Сондықтан да Қазгидромет РМК берілген шығарындылар жайлы мәліметтер біздің аймақта қалыптасқан жағдайдан тым өзге деп айтуға болады.
Жүргізілген талдауларға сәйкес, Павлодар қаласының ауа ластануына негізгі үлес енгізетін: Қазақстан электролиз зауыты АҚ, Павлодар мұнай-химия зауыты ЖШС, Қазақстан Алюминийі АҚ, Павлодарэнерго АҚ, KSP Steel ЖШС және басқалары. Павлодар қаласының ауаластануын а ерекше үлес қосатын автокөліктен бөлінетін газдар (жылжымалы көздер) [10].
Атап өту қажет, жылжымалы көздер шығарындыларын есепке алу және реттеудің болмауы, қоршаған орта компонеттеріне және адам денсаулығына әсер етудің толық емес көрінісін құрайды.
Шығарындылар көлемінің ұлғаю үрдісі байланысты:
- автокөлік санының өсуіне;
- ҚР экологиялық заңдарында табиғат пайдаланушылар жылжымалы көздерінен ауаға ластаушы заттар шығарындыларының экологиялық реттеу механизмнің болмауы;
- халыққа сатылатын жанар-жағармай материалдардың төмен сапасы (бензин, дизель отын және т. б.);
- қаладағы автопарктердің ескіруі, Евро стандарттарына сәйкес келмеуі [11].
1.3.1 Негізгі өнеркәсіп орындары
Қазақстан алюминийі АҚ (ПАЗ) - Павлодар қаласының шығыс өнеркәсіптік аймағының оңтүстік бөлігінде, тұрғын құрылыс аймағынан 1,65 км қашықтықта, ЖЭС - 1 Қазақстан алюминийі АҚ - тұрғын құрылыс аймағынан екі шақырым жерде орналасқан. "Қазақстан алюминийі" АҚ СҚА Зеленстрой кенті орналасқан. Павлодар алюминий зауытының ПАЗ) негізгі өнімі - электролиз өндірісінің металды алюминийі үшін Ресейдің алюмийний кәсіпорындарына сатылатын - тауарлы алюминий тотығы (Al2O3). 2010 жылдан бастап, ПАЗ бастапқы алюминий өндіретін зауыт Павлодар электролиз зауыты АҚ глиноземмен жабдықтайды және Алюминий Қазақстан АҚ ЖЭС-1 Павлодар қаласын электр энергиясымен және жылумен қамтамасыз етеді.
Қазақстан электролиз зауыты АҚ (2 сурет) тұрғын аймағы шекарасынан оңтүстік-шығыс 13,5 км қашықтықта орналасқан. Негізгі өнім - күйдірілген анод өндіретін бастапқы алюминий. Өндіріс, шикізатты пайдаланудың автоматтандырылған құрылғылармен жабдықталған, тиімділігі жоғары жаппалармен, 99,4 % дейін электролизерлерден газды сору дәрежесін және процесстің автоматтандырылған басқарылуын қамтамасыз ететін, алдын ала күйдірілген анодпен жабдықталған ток күші 320 кА электролизерлерді қолдануға негізделген.
2 сурет - Павлодар электролиз зауыты
Солтүстік өндірістік аймақ: ЖЭС - 2 Павлодарэнерго АҚ (ПЖЭС - 2), ЖЭС - 3 Павлодарэнерго АҚ (ПЖЭС - 3), Павлодар мұнай - химия зауыты АҚ (ПМХЗ), Нефтехим - LTD АҚ, Каустик АҚ, Кастинг ПФ ЖШС, KSPSteel ПФ ЖШС.
Павлодарэнерго АҚ вертикалды түрде біріктірілген компания болып табылады, оған Павлодар облысының барлық қуатпен қамсыздандыру буындары (қуат ресурстарын генерациялау, тасымалдау және өткізу) кіреді. Кәсіпорын Орталық - Азия электр-энергетикалық корпорациясы АҚ (ОАЭК АҚ) компаниялар тобына кіреді.
Павлодарэнерго АҚ-ның құрамына төмендегі ұйымдар кіреді:
oo Павлодарлық ЖЭО - 2;
oo Павлодарлық ЖЭО - 3;
oo Екібастұздық ЖЭО;
- Павлодарские тепловые сети ЖШС (Павлодар, Екібастұз қалаларының жылу желілері);
- Павлодар Электржелістік Тарату Компаниясы АҚ;
- Павлодарэнергосбыт ЖШС.
Павлодар мұнай-химия зауыты АҚ (3 сурет) - Қазақстандағы мұнай өнімдерін өндіретін ірі кәсіпорын. ПМХЗ ЖШС 80 - 85 % мұнай массасын өңдеудің тереңдігін қамтамасыз ететін технологиялық қондырғыларды жинақтау бойынша Қазақстан Республикасындағы жалғыз кәсіпорын болып табылады. Технология бойынша зауыт батыс-сібір мұнайын өңдеуге бағдарланған. Қысқа мерзім ішінде зауыт 2008 жылдан бастап мұнай өңдеудің көлемін жылына 4,056 млн. тоннадан 2010 жылы 4,5 млн. тоннаға дейін ұлғайтуға қол жеткізіп отыр. Өнімінің негізгі түрлері: этилдендірілмеген бензиндер: А - 76, АИ - 80, АИ - 92, АИ - 93, АИ - 95, АИ - 98; реактивтік қозғалтқыштар үшін отын; жазғы және қысқы дизельді отын; мазут М - 40, М - 100; құрылыс, жол, төбелік битумдар; мұнай кокстары; техникалық көміртек үшін шикізат, сұйытылған газ.
3 сурет - Павлодар мұнай - химия зауыты
Каустик АҚ (4 сурет) зауыты 2011 жалдың қазан айында ашылды. Жобалық қуаты жылына - 30 мың тонна каустикалық соды, 6,6 мың тонна натрий гипохлориді, 26,4 мың тонна хлор, 45 мың тонна тұз қышқылы. Каустик АҚ Қазақстан Республикасы аумағындағы хлор-сілтілері өнімдерінің жалғыз отандық өндірушісі.
4 сурет - Каустик АҚ Павлодар қаласы
KSP Steel ЖШС ПФ - тігіссіз құбырларды және болат өндіруші. Кастинг ЖШС ПФ - болат шығару.
Павлодар қаласында 2018 ж. ШРК 6 шамалы жоғарылау тіркелген, соның ішінде өлшенген заттары бар - 1 жоғарылау (ШРК 1,08). Саяжай мкр-н: формальдегидтің нормативтін 5 есе артуы (ШРК 1,06 - 1,11) - Здоровье, Строитель бау - бақшалары, саяжай шағын ауданы, восточный ша, жиһаз фабрикасы, әуежай жағындағы сақина.
2018 жылы Павлодар қаласында іс жүзіндегі шығарындылардың жалпы көлемі 165,998 мың тоннаны құрады. Павлодар қаласының ірі өнеркәсіп кәсіпорындарынан атмосфераға 2015 - 2018, 2017 - 2018 жж. ластаушы заттар шығарындылары 2, 3 кестелерде көрсетілген [12].
1 кесте - Павлодар қаласының ірі өнеркәсіп кәсіпорындарынан атмосфераға 2015 - 2018 жж. ластаушы заттар шығарындылары мың. тонна
№
Кәсіпорын атауы
Ластаушы заттар шығарындылары мың., тонна
2015
2016
2017
2018
1
Қазақстан алюминийі АҚ
66,948
56,661
60,516
55,986
2
Қазақстан электролиз зауыты АҚ
8,828
27,929
37,925
28,462
3
Павлодар мұнай-химия зауыты АҚ
20,066
25,325
23,029
22,548
4
Павлодарэнерго АҚ (ЖЭС -2,3)
51,79
48,534
48,534
46,85
5
КSPSteelЖШС ПФ
3,886
2,7306
1,959
1,715
6
Каустик АҚ
0,0499
0,0625
0,063
0,056
7
Барлығы
152,18
161,69
172,48
155,91
2 кесте - Павлодар қаласының 2017 - 2018 жж. ірі кәсіпорындарындар шығарындыларының лимиттері, мың. тонна
№
Кәсіпорын атауы
Эмиссия лимиттері 2017 ж
Нақты шығарындылар 2017 ж.
Лимиттер
нақты %
Эмиссия лимиттері 2018 ж.
1
Қазақстан алюминийі АҚ
79,966
55,986
142,83
80,764
2
Қазақстан электролиз зауыты АҚ
51,703
28,462
181,66
51,843
3
Павлодар мұнай-химия зауыты АҚ
29,655
22,548
131,52
32,659
4
Павлодарэнерго АҚ (ЖЭС -2,3)
67,9077
46,85
144,95
69,338
5
КSPSteelЖШС ПФ
29,56
1,715
172,36
12,996
6
Каустик АҚ
0,088
0,056
157,14
0,087
Павлодар қаласының ірі өнеркәсіп кәсіпорындары шығарындыларының лимиттері 2018 жылы орташа есеппен 1,7 КSPSteelЖШС ПФ үшін 17 рет, Кастинг ЖШС - 2,7 есе, Қазақстан электролиз зауыты АҚ - 1,8 есе жоғарылады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz