Ұлт және құндылық
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының өзектілігі. Бүгінгі журналистика бұрынғы кезеңдегі журналистикадай емес, өзгеше. Соған орай бұл салада жүрген журналистердің салмақты сөздері, қоғамдық пікірлері де қалың жұртшылыққа әсер етпей қоймайды. Қазіргі аудитория да білімді, білікті мамандарды қажет етеді, атқарған істеріне зор сүйіспеншілікпен қарайды. Сондай мәртебеге ие журналистердің қатары баршылық. Қаламы ұшқыр,қарымды журналистердің күнделікті қоғамда болып жатқан ағымдық мәселелерге ілесіп отыруы, ой ұшқырлығы, терең толғанысқа құрылған дүниелері бүгінгі жас буын журналистер үшін біліп-тануы, зерттеуі, нақтырақ айтсақ, шығармашылығына үңілуі қажет құнды дүниелер деуге болады.
Қазақ телевизиясындағы бағдарламаларды талдап, оның сипатын ашу. Қоғамдық мәні мен айқындылығын, қажеттілігін дәлелдеу. Жалпы студиялық хабардың мақсаты мен міндеті дегеніміз не? Эфирге циклдік хабарлардың таратылуы әлеуметтік тұрғыдан алғанда халықтық мүддеге сай ма, отбасы құндылықтарға қандай әсерін әкелуде деген сауалдарды жан-жақты қарастыруға бағытталған дипломдық жұмыстың өзектілігі де осында.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері. Қазақ телевизиясындағы бағдарламалардағы, қазақ баспасөзіндегі отбасы құндылықтарын жан-жақты қарастыру, зияны мен пайдасын зерттеу.
Осындай мақсат қойылған жұмысты жазу барысында төмендегідей міндеттер қойылды:
- Бүгінгі қазақ дамуына терең бойлай отырып, шығармашылық ізденістер жолында жас журналистерге үлгі боларлық бірнеше көрнекті журналист, қаламгерлердің (Нұртілеу Иманғалиұлы, Қайнар Олжай, Қали Сәрсенбай, Нұртөре Жүсіп, Серік Жанболат) шығармашылық жолымен танысу;
- журналист шеберлігіне қойылатын талаптарды назарға ала отырып, көрнекті журналист, қаламгерлердің (Нұртілеу Иманғалиұлы, Қайнар Олжай, Қали Сәрсенбай, Нұртөре Жүсіп, Серік Жанболат) шеберлік мектебіне, шеберлік иірімдеріне терең үңілу;
- шеберлікті шыңдаудағы тәжірбие алмасу мен кәсіби дамуды үнемі жетілдіру бағытында бірнеше публицистер шеберханасына бойлап қарау.
Диплом жұмысының нысаны.
Диплом жұмысының зерттеу әдістері. Зерттеу барысында сипаттама, салыстырма сынды кешенді әдістер басшылыққа алынды.
Диплом жұмысының құрылымы. Жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен (ішкі бөлімшелерден), қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады
1. Ұлт және құндылық
Ұлт - деп нені айтамыз? Ұлттық ұғым деп ше? Жалпы қазіргі таңда өте көп ұлт түрі бар. Ұлт деп өзіндік мәні, ерекшелігі, қасиеті, діні, тілі, өзіне тән салт - дәстүрі бар халықты айтамыз. Біздің Қазақстан Республикасы көп ұлтты мемлекет. Елімізде 130 мыңнан астам ұлт бар. Бұндай кеңпейілділік пен сыйластық әр елде кездесе бермейді. Ал қазақ халқы үшін қонақжайлылық бірінші орында, біздің ұлттық құндылығымызда осыда. Тәуелсіздігімізді алғаннан бері көпұлтты мемлекетіміз бір ту астында тату - тәтті өмір сүруде. Бірде орыс ұлттының пасха мейрамын тойлап жатсақ, орыс мемлекеті болса құрбандық шалып, наурыз тойлатып жатады. Елдің бірлігі осыда! Біздің ел үшін ұлттық құндылық - ол дінімізде, тілімізде, салт - дәстүріміз бен тәрбиемізде.
1.2 Құңдылық ұғымы туралы
1.1 Ұлттық құндылықтардың ерекшелігі
Әр ұлттың өзінің ұлттық құндылықтары болады. Әр ұлтты ерекшелендіретін тілі, мақал-мәтелдері, ертегілері, лиро-эпостық және батырлар жырлары, салт-санасы, әдет- ғұрпы, менталитеті, мәдениеті, тұрмыстық бұйымдары, тағамдары, өнері, ұлттық қолөнері, ұлттық ойындары, т.б. өзгелерге ұқсамайтын қасиеттері. Осылардың бәрі - ұлттық құндылықтарға жатады. Қазіргі таңда қазаққа тән ұлттық құндылықтарымызды өкінішке орай, өте нашар сақтап жүрміз. Кеңес кезінде көптеген ұлттық құндылығымызды ескінің қалдығы деген сылтаумен ұлттың көзін жоюға тырысты. Егеменді ел болғаннан бері ұлтжанды азаматтар ұлттық құндылығымызды қалпына келтіруге ниеттенуде. Бірақ, биліктің ұлттық құндылықтарға деген немқұрайлылығы көп жағдайда кедергі келтіруде. Нарықтық қатынас, әлемдік қауымдастыққа кірігу деген сылтаумен ұлттық құндылыққа көңіл нашар бөлінуде. Қазір жалпы ұлттық мүддеге қарағанда, әркім өзінің жеке қара басын көбірек ойлайды. Материялдық құндылықтар алдыға шығып тұрған заманда ұлттық құндылықтар көп ескерілмей қалып жатыр. Ұлттық құндылықтарды әр ұлттың ата-бабалары өздерінің өмір сүру салтына байланысты шығарып, пайдаланып, дамытып ұрпақтарына мұра етіп қалдырып отырған. Сондықтан ұлттық құндылықтар сол ұлттың меншігі болып есептеледі. Оны әр ұлттың ұрпақтары сақтап, заманына қарай дамытып отырулары керек. Егер халық өздерінің ұлттық құндылықтарын жоғалтып алса, ол халық - ұлт деп саналмайды. Сондықтан әр ұлт өздерінің ұлттық құндылықтарын сақтауға тырысады, әрі қорғайды. Қазақ халқы да өзінің ұлттық құндылықтарын сақтауы керек. Италияның жиһанкез кәсіпкері Реналью Гаспирин: Мен әлемнің 141 елін аралаған адаммын. Солардың ішінде өз мемлекетінде, өз тілінде өмір сүре алмай отырған бейшара халықты көрдім. Ол - Қазақстан халқы екен, - депті. Егер өзіміздің ұлттық құндылықтарымызды жоғалтып алсақ, ХХІІ ғасырда біреулер, Қазақ деген өздерінің ұлттық құндылығы жоқ, бейшара халық екен деуі мүмкін. Сөйтіп ұлт ретінде бізді әлем мойындамайтын болады. Ұлттық құндылықтар ғасырдан ғасырға жалғасқан, өмірдің сынынан өткен, пайдалы екені дәлелденген. Мысалы, қазақтың ұлттық бұйымы бесіктің пайдасын өмірдің өзі дәлелдеп, осы уақытқа дейін жетіп отыр. Баланың таза болуы, ұйқысының тыныш болуы өз алдына, баланың ана құрсағынан жарық дүниеге келген соң табиғи өсуіне әсер етеді. Жапонның әйгілі медицина ғалымы Гау Щияу Иде Илаң қазіргі заманғы озық аспаптарды қолдана отырып зерттеу жүргізген. Оның зерттеуі бойынша сәби өмір есігін ашпас бұрын, ана құрсағында жүріп тербеліске түседі. Алайда өмір есігін ашқан соң жарық дүниеге бірден үйлесе алмайды. Сондықтан оны ана құрсағындағыдай әлдилеп, тербетіп отыру керек деген қорытынды жасайды. Міне, қазақ халқының ұлылығы, осы процестерді өзінің өміріне пайдаланып, бала жарық дүниеге бейімделгенше, бесікке бөлеп, тербетіп отырған. Ұлттық құндылықтар ауыл мен қалада бірдей дамымайды. Негізінен, ұлттық құндылықтар ауылды жерде жақсы дамиды. Қазақ халқында да ұлттық құндылықтар ауылды жерде қолданылады. Қалада аз немесе тіпті қолданылмайды да. Қалада басқа ұлттардың салт- дәстүрлері араласып кеткен. Халық ауылдан қалаға шоғырлану үстінде. Қазірше ауылды жердің қазағы көп болғанымен, 30-40 жылдан кейін қазақтардың басым көпшілігі қалалық болады. Осы жылдар ішінде Алматының халқы 2 миллионнан, Астана, Шымкент, Ақтөбенің халқы бір миллионнан асады деп күтілуде. Бұлардан басқа да облыс орталықтары бар. 30-40 жылдың ішінде Қазақстан халқы 20 миллион болғанның өзінде 50 пайыздан көбі қалалық болады. Демек ұлттық құндылықтың қолданылуы кемиді. Кейбірі қолданылмайды да. Сөйтіп ұлттық құндылықтар ұмытыла береді. Бұл да ұлтқа төнген қауіп. Сондықтан ұлттық құндылықтарды заманға қарай дамытып, қалаға көшіре бастау керек. Кейінгі кезде ұлттық құндылықтарымызды қорлау байқалып жүр. Мысалы КТК телеарнасы Бешбармақ шоу деп қазақтың қадірлі асы еттің атын қорлауда. Біріншіден қазақта беш деген сөз жоқ. Қазақтар бес дейді. Адамда барлығы төрт қана бармақ бар, екеуі аяқта екеуі қолда, қалғандары саусақ деп аталады. Қазақтар: Бес саусақ бірдей емес. Саусақ бірікпей ине ілікпейді деп мақалдайды. Бес бармақ бірдей емес. Бармақ бірікпей ине ілікпейді деп айтпайды. Екіншіден қазақта Бешбармақ деген ас жоқ. Қазақтар ет тағамы дейді. Кеңестік кездің өзінде асханаларда Қазақша ет деп жазатын. Ал бесбармақ деп патшалы Ресей кезінде қазақтар тамақты қолмен жейтін жабайылар деп мазақтап, қорлап айтқан. Сол кездегі мазақтап, қорлап айтқан атауды енді өзіміз телеарна арқылы бүкіл елге жарнамалап жүрміз. М.Әуезов, С.Мұқанов, Ғ.Мүсірепов, т.б, дүниеден өтіп кеткен классик жазушыларымыздың, қазіргі көзі тірі Ә.Кекілбаев, Қ.Жұмаділов, М.Шаханов, т.б. ақын-жазушыларымыздың шығармаларынан ет туралы бешбармақ сөзін кездестірмейсіз. Өйткені олар бұл сөздің шығу төркінін жақсы біледі. Сондықтан айтуға намыстанады. Намыстанбай жүрген тек осы шоуды ұйымдастырғандар, оны жүргізгендер, оған сарапшы болғандар. Өкінішке қарай, қазір бешбармақ сөзін асабалар да, басқалар да жиі қолданатын болып жүр. Ал, сүйікті, қадірлі әншіміз Роза Рымбаева Беш деп шырқап, ұн шашқан клипке түсуі, бұл сөздің қайдан шыққанын білмегені өкінішті-ақ. Осыған байланысты, анасын қорғаймын деп Әли де 31-телеарнаның Сырласу ток-шоуында байқамай біраз артықтау сөз айтып қалды. Бұл, ұлттық құндылықтар туралы жастарымызға дұрыс мәлімет бере алмай жүрген үлкендердің кемшілігі. Қазіргі жастар телеарнадан не көрсе соны шындық деп қабылдайды. Жастарды телеарналар тәрбиелеуде. Ал көрші ұлттардың өзі ұлттық құндылықтарын ешкімге қорлатпайды. Өзбектер палауын, қырғыздар да етті қолмен жейді. Бірақ олар ұлттық астарын бешбармақ деп қорлатпайды. Өзбектер өйтіп атаған адамдардың тілін кесіп алар еді. Қазақта Тойбастар деген дәстүр бар. Сондай-ақ КТК телеарнасы қазақтың Тойбастар сөзін де қорлап, Той BestStar деп атап сайқымазаққа айналдырып жүр. - Қазақтың ұлттық құндылықтарын және оның атауын қорлағандарды да жазалайтын заң қабылдау керек. Қазір бағамдап қарасақ, талай ұлттық құндылықтарымыз қолды болып кетіпті. Басқалар біздің ұлттық құндылықтарымызға халықаралық патент алып алған. Мысалы, шетелдік сән үлгілерінен қазақтың ою-өрнегінің, қыздарымыздың қосетек көйлегінің нышандары байқалып қалады. Сондай-ақ өзбектер - қазы-қартаны, немістер - қымызды, жапондар - айран мен шалапты өздерінің ұлттық асы деп халықаралық патент алып алған. Жақсыға әркімнің де бар таласы деген ғой. Үйір-үйір жылқы үйірген қазақтың Қыз Жібек жырында: Жағалбайлы, жылқысын көптігінен баға алмайды, деген өлең жолдары бар. Ал, үйір- үйір жылқы үйіріп, кертіп қазы-қарта жеп, саба-саба қымыз сапырған, жылқысын көптігінен баға алмаған өзбекті де, немісті де, естіген де, көрген де жоқ едік. Қазы-қарта мен қымызға бұлар ұлттық тағамдары ретінде қалай патент алғандарын кім білсін? Ұлттық құндылықтарды біздікі деу үшін халықаралық патент алу керек. Ол үшін жанды, жансыз не нәрсеге де сол елде стандарты жасалуы тиіс. [1] Біздегі тазы итімен айналысушылар оған халықралық патент алайын десе тиісті мекемелер тазыға стандарт жасап бермей отыр. Бұл мекеме ойланып-толғанғанша тағы біреулер оны иемденіп кетуі ғажап емес. Қазақ тазысының жанашыры, Аймақаралық кинологиялық орталығы республикалық қоғамдық бірлестігінің президенті, Халықаралық және ұлттық дәрежедегі сарапшы Нина Макерова ханымның тазы туралы ойын Егемен Қазақстан айта келіп: Сондай-ақ, ол бұл тұрғыда Ауыл шаруашылығы министрлігінің сырғытпа жауаптарына да көңілі толмайтындығын айтып өтті. Оның сөзіне қарағанда, аталған министрлік бұл мәселемен өздерінің айналыспайтындарын жеткізген. Сонда кім айналысыды бұл іспен және бұл тұрғыда мемлекеттік қолдау кезек күттірмейтін мәселе, дейді Н.Макерова, дей келе, Осындай асыл қазынамызды құнттамай жүргеніміз менің жаныма қатты батады. Ашынғаннан кейде ащы дауысым да шығып кетеді... Түрікмендер тәуелсіздік алған алғашқы жылдары-ақ тазысы мен алабайын заңдастырып алыпты. Біз әлі күнге дейін қалың ұйқы құшағында жүр екенбіз. Бұлай жата беруге болмайтыны анық. Қазірден қимылдамасақ, жоғарыда айтқанымыздай, өкінішке ұрынып қалуымыз әбден мүмкін. Осылай деп әңгімесін әрі қарай жалғады қазақ тазысының жанашыры деп жазды [2]. Егер ұлттық құндылығымызды сақтай алмасақ жаһандануға жұтылып кетеміз. Жаһандануға жұтылып кетпей, президентіміздің алдыға қойған мақсаты Мәңгілік Ел болып қалу үшін ұлттық құндылықтарымызды сақтап, қорғай білуіміз керек. Себебі, ұлттық құндылық - ұлттың тірегі!
2. Отбасы құндылығы және медиапсихология
Қазақ халқының ұлттық тәрбиесі - әлемде теңдесі жоқ тәрбие. Жалпы ұлттық деген сөздің астарында елге-жерге, тілімізге, дінімізге деген құрмет жатыр. Ал осы ұлттық тәрбиені бала бойына сіңіруде бастауыш сыныпта атқарылатын жұмыстың орны ерекше. Яғни тәрбие алуды сәби ана құрсағынан бастаса, оны білім теңізінің мектеп атты кемесінде ұлттық құндылықтарымызбен жетілдіру өте маңызды. Балабақша, мектептерге ұлттық тәрбие енгізу арқылы біз ұлтжанды, парасатты ұрпақ өсіретініміз айдан анық. Рухы асқақ, іргесі берік ел боламыз десек, ең бастысы, ұрпақ тәрбиесі мен біліміне сергек қарауымыз қажет. Бұл жөнінде Абай атамыз: Балаға мінез үш алуан адамнан жұғады: бірінші - ата-анасынан, екіншісі - ұстазынан, үшіншісі - құрбысынан, - деген екен. Ұлттық тәрбие атауын алғаш әдеби-педагогикалық оқулықтарға енгiзген М. Жұмабаев болды. Ол педагогиканың ұлттық тәрбиеден бастау алатыны жайлы айтқан. Педагогика атты еңбегінде былай дейді: Ұлт тәрбиесі баяғыдан бері сыналып, көп буын қолданып келе жатқан тақтақ жол болғандықтан, әрбір ұлттың баласы өз ұлтының арасында өз ұлты үшін қызмет ететін болғандықтан, әрбір тәрбиеші баланы сол ұлт тәрбиесімен тәрбие қылуға міндетті [3].Ұлттық тәрбие туралы идея бүгінгі күн талабы мен өмірлік қажеттіліктен туындап отыр. Қазақ елінің әлемдік кеңістікте өз жолын таңдауы әрбір қазақтың емін-еркін өмір сүруінің кепілі. Ол сөзсіз ұрпақтар қамы деген ұғыммен үндеседі. Ел болу, мемлекет құру сонау түркі заманынан желісі үзілмей келе жатқан ұлттық арман-аңсар. Ел болу - болашаққа ашылған даңғыл жол. Сол болашаққа ашылған даңғыл жолды ұлттық тәрбие арқылы жүруді үйренсек, ешкімнен кем болмайтынымыз анық. Бұдан шығатын қорытынды - ұлттық тәрбие идеясы ата-бабалар алдындағы - қарыз бен өкшебасар ұрпақтың алдындағы - парыз деп түсінуіміз керек. Яғни, парыз бен қарыздың түйісер тұсы осы ұлттық тәрбие деп білеміз. Сондықтан мұнда алдымен мемлекет жасауға ұйытқы болып отырған этнос пен мемле - кеттің мүддесі қатар тұруға тиіс. Өйткені, біз бұдан былайғы кезеңде бүкіл адамзат баласы жасаған өркениет - термен қатар дамуға тиіс мәдениеттің (қазақ мәдениетінің) мүшесі болып саналамыз. Ендеше, адамзат баласының осы уақытқа дейін жасаған озық тәжірибелері мен жетістіктерін қолдан кел - генше түгел игеріп, қажетімізге пайдалануы - мыз керек. Сондай-ақ, ағымдағы уақыттың талабы мен сұранысын қанағаттандырып отыру да ұлттық тәрбиедегі негізгі қағида - ның біріне айналуға тиіс. Бұл үшін қазақ ұлтын қай тұрғыдан да жаңа дәрежеге, жаңа интел - лектуалды сапаға көтеріп алу тиімді. Отбасы - тұлға тәрбиелеудің және оны қоғамның сан қырлы жақтарын игеруіне мүмкіндік туғызатын ең алғашқы әлеуметтік орта. Тұлға отбасында өмірдің мәнін, оның мақсаты мен міндеттерін, құндылықтарын игереді, басқалармен қарым-қатынас жасау дағдыларын, өмірлік ұстанымдарын қалыптастырады, өзін-өзі ұстаудың нормалары мен мінез-құлқын реттеудің өлшемдерін меңгереді. Демек, отбасы - адам баласының алтын діңгегі, оның адамзат ұрпағына деген ықпалын өмірдегі басқа еш нәрсенің күшімен салыстыруға болмайды. Қазіргі таңда әлемдік жаһандану үдерісінің ұлттық мәдениетке, дәстүрлі ұлттық құндылықтарға тигізетін кері ықпалы күшейді. Қоғамымызда осындай үдерістердің үдеуі салдарынан жас буын жат елдің мәдениетіне еліктеп, сан ғасырлық ата дәстүрлерімізді, ұлттық құндылықтарымызды ұмыта бастады. Осыған орай жас ұрпақты ұлттық құнды - лықтарымызды бағалауға, оларды сақтай отырып, келер ұрпаққа жеткізуге тәрбиелеу бүгінгі таңның өзекті мәселесі. Отбасы - ұлттық құндылықтарды қалып - тастырудың қайнар көзі, тәрбиенің бастауы, әр үйде балалар санасына ұлттық құндылықтарға деген көзқарастар жүйесін, салт-дәстүрлерді, әдет-ғұрыптарды, даналық сөздерді, тыйым сөздерді, тәрбиелік мәні жоғары фольклор үлгілерін сіңіретін де отбасы. Осы тұрғыдан отбасын ұлттық құндылық - тарды қалыптастыратын, оларды ұрпақтан-ұрпаққа жеткізіп отыратын, ұлттық мәдениетті тәрбие арқылы тасымалдаушы орта ретінде қарастыруға болады.Қазіргі таңда отбасы тәрбиесінің көп аспектілі мәселелері мемлекет тарапынан қолдау тауып, Елбасының тікелей бастамасымен бірқатар игілікті істер атқарылуда. Отбасы тәрбиесінің мәселелерi көптеген педагогикалық зерттеулерде де қарастырылған.Жақсылық жақсы атаның баласынан тарайды дейді кемеңгер халқымыз.
Осы арқылы тәрбиелі отбасынан тек жақсылық күт десе, шырқы бұзылған отбасын да Шығады қисық үйден қисық түтін деп түйреп өтеді ата-бабаларымыз.
Халқымыздың ұлы ақыны хакім Абай баланың өмірді танып-білуіне, оның бойын - да қалыптасар барлық қасиеттеріне бір жауапты адам ата-ана дей келе: Балаға, көбінесе, үш алуан адамнан мінез жұғады. Біріншісі - ата-анадан, екіншісі - ұстазынан, үшіншісі - құрбысынан. Осылардың ішінен бала қайсысын жақсы көрсе сонысынан жұғады деуінде үлкен тәрбиелік мән жатыр. Отан - отбасынан басталады дейді халық. Отбасының екі тірегі - әке мен ана. Адамды әлеуметтендіру, яғни оның қоғамға енуі, өзгелермен қарым-қатынасы отбасынан басталады. Үлкенді құрметтеп, қадір тұтуды, сыйласа білуді қазақтар отбасында берік ұстанған. Мұны ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан нақыл сөздердің өзінен-ақ байқауға болады. Атап айтсақ, Үлкенді сен сыйласаң, кіші сені сыйлайды, кіші сені сыйласа, кісі сені сыйлайды, Аға әдепті болса, іні әдепті. Апа әдепті болса, сіңлі әдепті, Әдептің не екенін, әдепсіз адамды көргенде ұғарсың, Әдепті жігіт өсірсе, ауылдың абыройы, Жібек мінезді қыз жұртқа жағады. Осы тектес мақал-мәтелдеріміз қазақ халқы әр уақытта әдептілікті құрмет тұтқанын, сыпайы, кішіпейіл адамды басқаларға үлгі-өнеге ете білгендігін, жас ұрпақтың тәлімді, тәрбиелі болып өсуіне ерекше назар аударғандығын айқын көрсетеді.
Отбасылық құндылықтар - ұлттық құндылықтарды қалыптастырудың негізі. Әр көкірегі ояу қазақ баласының ұлттық құндылықтарды меңгеруі оның отбасылық құндылықтарды меңгеруінен басталады. Ұлттық құндылықтар және отбасылық құндылықтар барлық әлеуметтік-гуманитарлық ғылымдардың зерттейтін негізгі мәселелерінің бірі болып табылады. Мысалы, философиялық тұрғыдан қарастыратын болсақ, құндылықтар адамға қоршаған әлемдегі құбылыстардың маңыздылығын, әлеуметтік ерекшеліктерін түсіндіру үшін қолданылады.
Тәрбиесіз берген білім қауіпті, - деген екен Әл-Фараби. Технологияның дамып, әлемдік жаһандану үдерісі кезінде білім беру жүйесіне ұлттық инновацияны енгізу керектігін көпшілік мойындап отыр. Қоғамға қызмет ететін болашақ жеткіншектерге сапалы білім мен өнегелі ұлттық тәрбие беру - ұстаздар қауымының басты парызы.
Ұлттық тәрбиені ұлттық сана-сезімі жоғары болашақ маман жастарды тәрбиелеуге негізделген білім беру жүйесінің құрамдас бөлігі ретінде қарауға болады. Ол үшін ұлттық сана-сезімі қалыптасқан, ұлттық мүдденің өркендеуіне үлес қоса алатын, ұлттық құндылықтар мен жалпыадамзаттық құндылықтарды өзара ұштастыра алатын толық кемелді, ұлтжанды тұлғаны тәрбиелеуді мақсат етіп алуымыз жөн. Әрине, тәрбие жалаң болмауға тиіс. Жалаң тәрбие қауқарсыз. Кез келген адамды тәрбиелеудің ұлттық негізі болуы керек. Сонда ғана тәрбие шынайылыққа айналады. Тәрбиенің мақсаты - елдік сананы қалыптастырып, ұлттық рух пен ұлттық патриотизмді негіздеу, ұлтсыздықпен күресу болса керек. Сондықтан тәрбиенің жүзеге асуының технологиясы қалай дегенде де ұлтымызға ұстын, болашағымызға тұғыр болатын ұлттық тәрбиеде жатыр деп нық сеніммен айта аламыз [4]. Өмірді ұғындыратын кең түсініктер. Түсінігі кең адамның қоғамға игілігі де көп тиеді. Қазақ даласында әр түсінік өзінің мағынасымен қолданылған. Мәселен, ер азамат ұғымы отбасының қорғаны, елдің панасы болар тұлғаға арналып айтылған. Өкінішке орай, өткен ғасырларда қазақ ұлты мойнына артылған отаршылық қамытынан шыға алмай, күші жетпегендіктен күштінің әлімжеттігіне амалсыз көніп, көнбістің күнін кеше бастады. Буырқанып бұлқынған ұлттық сана ақырындап булыққан күйі дәрменсіздіктің күйін кешті. Тұрмыстың тепкісінде қалған ұлттық рух, күн көріс, бала-шаға қамын күйттеу ісінен аса алмады. Бір қарағанда, адалдықпен бала-шағаның қамын ойлаудың өзі ұлттық сананың айқын бір көрінісі, естілік келбеті. Есті адам ұрпағының қамын ойлап , елдік санаға қызмет етеді. Қазақ тарихындағы Батырлық рухтың үлгісі ата-баба-әке тәрбиесінен бастау алғандығы шындық. Ахмет Байтұрсынұлы елде жоқ рух ақын сөзінде қайдан болсын дегендей, елде рух болу үшін отбасы мүшелерінің бойында рух болу керек. Қазақ даналығы айтқандай, Ұяда не көрсең ұшқанда соны ілерсің.
Сонымен, отбасы құндылығын сақтау әрі оны кейінгі ұрпаққа аманаттау қазақ өркениетінің темірқазығы болып табылады.
2.1 Отандық телеарналардағы отбасы құндылықтарына арналған бағдарламалар
Телеарна адамдардың ынта-ықыласына катты ықпал етіп, әсерлендіретін қоғамдық идеологиялық, ақпараттық орталық. Көпшіліктің рухани дүниесіне, сана-сезіміне өмір қозғалысына серпін беретін, әдемілікпен сұлулықты сахналайтын салтанатты эстетикалық әлем. Өмірдің өзімен қат-қабат қзектесіп жатқан тіршілік тұткасындай терезе. Алайда, оның атқарар функциясы сан-тарау. Тіршіліктің жұбақ құбылыстарын суреттеп, қиыл қозғалыс біткеннің бәрін мәтіндейтін, көрініс әрекеттің баршасын шынайлықпен дәйектейтін дара құрал.
Мәселен, Алматы телеарнасындағы әр жексенбі сайын берілетін Тағдыр мен тұлға хабарына назар аударайық. Хабардың редакторы - Дәренбек Дариябек. Негізі нысана адам тағдыры. Киногер Қаныбек Қасыбеков жайлы пікір білдіреді. Яғни Дауренбек Қаныбектің жүрегі жас баланыкіндей - дейді. Тақырыпта ауытқушылық жоқ, кейіпкерін дәл мінездейді. Шын мәнінде, Қаныбек Қасымбекұлы елге танымал режиссер. Ал енді осы хабардың келесі бір шығарылымына Дастан Сапашев редакторлық жасады. Мұнда да тағдырлар ұқсастығы, яғни режиссер Едіге Болысбаевтың тауқыметі таразыланады. Өмірдің өзі қаз - қалпындағы көрінісімен тартымды екенін ескерсек, кейіпкерлеріміздің өмір жолы олардың шығармашылық талабының шыңдалғанына әкеп тірейді. Бұл не? Сұрқай тірлік пе, жоқ әлде қатал қоғам, қатыгез жандар ма? Әлбетте, олай емес, шындық, шындық бар жерде жауапкершілік бар. Ал жауапкершілік бар жерде адамгершілік болады. Қос автор да осы идеяны ұстанған.
Өмір диалектикасы табиғи заңдылығымен қызық, өнер мен эстетикалық талғамның бірлігі сақталып, әр хабардың талант иелері таныға ұмтылады. Ұмтылған сайын биікке шығады. Сөздің ретін тауып, ысырапсыз әңгімелейді.
Осы, күннің кешкілігінде, яғни Еларна телеарнасынан мүмкін емес хабары берілді. Адамдар арасындағы ортақ мүдделестілік, тақырып аумағындағы татуластық байқалмайды. Хабарға шақырылған қонақтар бір-бірімен айтысып - араздасып, тартысып, тақымдасып қалады. Бұл деген не? Татымсыз талғам ба, жоқ әлде, тартымсыз тақырып па! Хабардың әлеуметтілігінен гөрі шуласып, шылауласып жатқандығы басым. Жүргізуші де қонақтарды сабырға шақырып, студияны игеруге ұмтылмайды. Бір бірімен ит жығысқа түскен, ашынған кейіпкерлер қойыртпақ қоғамға, қолайсыз құбылыска емес, өзара сөз бәсекелестіріп келеді де, хабардың салмағы азайып, мазмұны сұйықталады, тақырыптан алшақтайды.
Мәдени - этикалық тұрғыдан жоғары бағаланған телекөріністердің мәні тұрмыстық деңгейге төмендейді. Қалай дегенде де телеарна насихат орталары болғандықтан ұйымдастырылған, телехабарлардың эстетикаландырылған жобасы ауқымды ойластырылған абзал. Асылы адамзаттың аяушылық сезімін көңіл көрмесіне көрпелендіріп, қол алыстырып, қоштастыратың да, құшақ аша қауыштастыратың да көгілдір сандық құпиясы болғандықтан қонақтар телестудия алаңынан алакөзденіп ажыраспай саламатшылықпен қош айтысқаны интеллектуалдық парасатқа жақындата түседі.
Демек, әлеуметтік - мәдени, қоғамдық - саяси мағынасындағы бұрнағы жылдардан беріліп келе жатқан телехабарларды бүгінде ток шоумен шапандастырудың жөні жоқ.
Мәселен, Мәдениет - телеарнасындағы мәдени бағдарламаның жүргізушісі Нұртөре Жүсіптің тәсілін айтуға болады. Студия қонақтарымен тілдесе келе сыртқы көрермендерінің психологиялық ауаның теңдестіріп отыратын. Бұл, әрине, кәсібилік әрі Н.Жүсіп танымал журналист, жазушы - көсемсөзгер. Нұртөренің шеберлігі тақырып аясынан ауытқымай, кейіпкер - қонақтарын пікірлестіріп жетелеп, жолға салып жібереді. Ток-шоуға айналдырып, даудамайға ұластырмайды, себебі ол хабар шоу - думан емес. Адамда тағдыры әңгімеленіп, келешек тағылымға тартылады.
Телехабар әртүрлі тақырыпты қозғайды. Соған орай көтерер мәселесі де әрқилы. Идеясы да әр басқа. Алайда, телехабар желісі қоғамдық әлеуметтік мән - мағынадан, күнделікті тұрмыс - тіршіліктен аластамайды. Мейлі, дәстүрлі этнографиялық, мейлі , тарихи- деректі , әлеуметтік - тұрмыстық мәселеде болмасын бүгінгі заман талабымен орайластырылады. Бүгінгі жаңалықтарымыздың міндетті түрде өткеніміздің тарихи жалғастығы ретіндегі дәстүрінде насихаттайды. Заман өзгерген сайын оның талабы да күшейіп, талғамы да артады. Алайда, бүгінгі нарық жағдайындағы телеарналар жұмыс істеу стилін өзгертті. Оны былайша талдауға болады.
* Біріншіден, өткір әлеуметтік - экономикалық, қоғамдық- мәдени мәні бар хабарлар;
* Екіншіден, тарихи, мемлекеттік қалыптасу, тәуелсіздік тұрақтылығын қамтитын хабарлар;
* Үшіншіден, көңіл күйге қатысты ойын-сауық бағдарламалары;
* Төртіншіден, балалар бағдарламалары;
* Бесіншіден, жалпа интелектуалдық бағдарламалары;
* Алтыншыдан, концерттік шоу бағдарламалары;
* Жетіншіден, спорт және спорттық ойын түрлеріне қоғамдық қозғалыстың терең мазмұнды мағынасына құрылған, тек қана болып жатқан өзгерістер ғана емес, оны талдау мен талқылау барысында әртүрлі дәстүрлі тәжірбиенің қорытындысымен байланыстыра отырып, көрерменге зерделеп береді.
Бұл бағдарламалар апталық, айлық жоспардың негізін құрайды әрі телекөрермендер сұранысын қамтамасыз етеді. Себебі әлеуметтік, қоғамдық мәдени хабарларды қай тұрғыдан алып қарасақ та, атқарар жауапкершілігі зор.
Кез-келген ұлттың тағдыры, басынан өткен тарихи кезеңдері ең алдымен сол ұлттың әдебиетінде, өнерінде, журналистикасында із қалдырады. Ұлттың рухы биік болғанда оның әдебиеті де, журналистикасы да, өнері де жаңғырып, толысып болашаққа бағытталады. Осындай түрлі тарихи кезеңдерді бастан өткеріп, ұлттық рухымыз биіктеген кезеңде дамудың жаңа кезеңіне аяқ басып отырмыз. Уақыт өткен сайын ескіні бағамдап, жаңаны саралап отыру өмір заңдылығы.
Бүгінде қай салада болмасын жаңаша үрдіс белең алуда. Бұл көрініс БАҚ жүйесінде де байқалады. Мәселен, бүгінгі қазақ басылымдары, телеарналары мен радиотораптары жаңа заманға бейімделе отырып, қоғамда маңызы мен беделін арттырумен қатар қомақты табыс көзіне де айналып отыр. Әсіресе ақпаратты беру жылдамдығы мен күн тәртібіндегі нағыз өзекті мәселені көтере білу тұрғысында еліміздегі қазақ және орыс тілді БАҚ қызметкерлері ізденіс үстінде. Осылайша қазіргі БАҚ жаңаша бағыт ұстануға көшкен.
Тіптен халықаралық әлем деңгейіндегі журналистика да жаңа деңгейде көрінуде. Оның себептері де айқын. Ең алдымен, журналистикада жаңа ақпараттық технологиялардың артуы. Соған орай БАҚ заман ағымына ілесіп, жедел әрі жаңашыл сипат алып отыр. Екіншіден, ақпаратпен жұмыстың ауқымы кеңеюде. Оның бірден-бір себебі - спутниктік технологияның жетістігінің арқасы деуге болады.
Ғаламтор мен ақпараттық технологиялар дамыған дәуірде материал ұсынудың жылдамдығы мен сенсациялығы, сонымен қатар, баспагер мен құрылтайшылардың газеттерді батысқа, әсіресе, америкалық басылымдарға ұқсату талпынысы да белең алып отыр.
Біріккен Ұлттар ұйымының шешімімен XXI ғасыр ақпараттандыру ғасыры деп белгіленген. Осыған орай 2013 жылы біздің елімізде Ақпаратты Қазақстан - 2020 мемлекеттік бағдарламасы бекітіліп, онда Қазақстанның ақпараттық-коммуникациялық технологиялар саласы қалай дамуда, қандай перспективалар бар екендігі көрсетілген болатын[5].
Ақпараттық қоғам түсінігі алғаш рет 1960-жылдардың екінші жартысында пайда болды. Бұл термин ғылыми, техникалық және экономикалық зерттеулер жөніндегі топтың жасаған баяндамасында ақпараттық қоғам сапасы жағынан өте жоғары, ақпараттың мол болатын, сонымен қатар оны бөлудің барлық қажетті құралдары бар - деп тұжырымдалған [6,10 б.]
Сонымен жаңа компьютерлік және ақпараттық технологиялармен байланысты адамзат дамуы ілгері басуда.
Заманауи ғылыми-техникалық жетістіктерді қолдану мен меңгерудің журналистика саласындағы тиімді тұстары төмендегідей тұжырымдап көрсетілген:
- Компьютер орасан мағлұматтарды өз жадында сақтап, өңдеуге, қарауға және екінші бір компьютерге жеткізуге мүмкіндік береді;
- интернет ақпарат тарату мен алуда кедергі мен қашықтықты, уақыт пен кеңістікті білмейтін ауқымды арнаға жол ашты;
- жаңа ақпараттық технологиялар дәстүрлі БАҚ құралдарына еркін кірігіп, қатар өмір сүруіне, бір-бірін толықтыруына мүмкіндік жасады;
- газет-журналдар, радиотелеарналар бір бағытта аудиторияға ақпарат таратса, интернет көмегімен кері байланысқа, интербелсенділікке қол жеткізілді;
- ақпараттар тасқыны ішінен әркім өзіне қажетті мағлұматты іріктеп, сүзіп алуына мүмкіндік туды;
- теле-радиоарналар уақытқа тәуелді хабар тарататын болса, газеттер сатып, немесе жаздырып алып оқуды қажетсінсе, интернет кез келген уақытта, кез келген жағдайда ақпаратқа жол ашты;
- тек желілік БАҚ, мультимедиа дүниеге келді, олар өте жылдам ақпарат тарату, қажетті мағлұмат алу көзіне айналды;
- баспа ісінде, теле-радиохабарларын даярлау және тартуда цифрлық технологиялар кең қолданысқа ие болуда, ол жаңа сапалық көрсеткіштерге жеткізді;
- супероперативтілік, ақпарат серверге орналыстырылған сәттен дүние жүзінің кез келген нүктесінде оқылады;
- ақпараттың сан алуандылығы, тақырыбы да, тереңдігі де, сапасы да әр түрлі мағлұматтар мұхиты екендігі;
- ақпаратты өзің іріктеп алатындығың;
- он-лайн яғни, нақты уақытта сөйлесу, көру, ақпарат алмасу, не пікірлесу мүмкіндігі;
- мультимедиалық тасқын, яғни, мәтін, сурет бейне, саз бен дауыстың бір мезгілде таралуы;
- интерактивтілік;
- аудиториясын зерттеуі мен рейтингі;
- адресті ақпарат тарату мүмкіндігі;
- өте қолайлы іздеу мен табу жүйесінің болуы және басқалар[7, 39 б.]
Осындай жаңаша үдерістер қазақ журналистикасына жаңаша ойлауды, қайсыбір тосын жайды дәл тауып, лайықты түйін жасау мен алда болар беймәлім өзгерістерге дайын отыруды қажет етеді.
Тіпті журналистикадағы кейбір жанрлар тиімділігінен айрылып, жаңаша стиль өрнектерімен, тың тақырыптарға сай жазу әдісін қалыптастырып отыр. Бірақ мәселенің екінші жағы - жанрларды, олардың ішкі заңдылықтарын білмеу журналистік әдістердің, атап айтқанда, бір ғана дерек жинау әдісін еркін меңгермеу журналистің материалды ұсынуының сапасын төмендететіні сөзсіз. Дегенмен де бүгінгі БАҚ -та жаңашылдықтар басым.
Бүгінгі БАҚ арқылы қалыптасатын қоғамдық пікірдің де маңызы жоғары. Қоғамдық пікір қашан да өмірдің маңызды бір бөлігі.
Осындай қоғамдық пікірді халыққа жеткізіп, халықты қоғамдағы әлеуметтік-саяси ақпараттармен жылдам, әрі жан-жақты, белсенді түрде қамтамасыз етіп отыратын бірден-бір журналистер қауымы екені белгілі. Журналистиканың өзі маңызды әлеуметтік құбылыс. Журналистика әр уақытта пайымдау, баға беру, қорытындылар жасау, ұсыныстар айту қызметтерін де атқарады. Қоғамдағы саясат, экономика, экология, қоғамдық-әлеуметтік қатынастар т.б. көптеген салалардағы келелі мәселелердің шешімін тауып, жүзеге асуына ықпал етеді. Сондықтан журналистика қоғамның әлеуметтік институттарының бірі деуге негіз бар.
Журналистика - мәдениетпен, әлем мәдениетімен де тікелей қатысты.
Демек, бүгінде БАҚ-тың қоғамда атқаратын қызметі, маңыздылығы зор мәнге ие. Кәсіби тұрғыдан алғанда ең бастысы журналистің - шындықты көрсете білуі журналистің жеке жауапкершілігіне, кәсіби біліктілігіне, шеберлігіне қатысты. Қоғамдағы барлық құбылыстарды заман талабына сай қарастыра білу журналист қызметінің негізгі өзегі. Журналист кез-келген жағдайда өз пікірі үшін жауапты. Журналистің адалдығы, азаматтығы, ар-ұяты, өз кәсібіне деген құрметі сынды қасиеттері осы тұста көрінеді.
Қарт журналист Ә. Қарағұловтың: Журналист қаншама көп білсе де, ол өмірде өзі білмейтін нәрселер, процестер, жаңалықтармен кездеспей тұрмайды. Мұндайларды әбден біліп алмай, материалды жорамалмен жазу немесе редакциялау, соқыр адамға қараңғыны қармалау деген сөз - деген пікірі журналистің өзіне деген жауапкершілікті жоғары қоя білу қажеттігін, алып отырған фактісінің шынайы болуы керектігін нақтылап түсіндіреді[8, 203 б.].
Осындай игі қасиеттерге ие журналистикасы саласы аясындағы өткенге бағам жасау, өткенге құрмет көрсетудің деңгейі қаншалықты дәрежеде деген сауалдар да жиі қойылып жүр. Мұндай сауалдарға жауап ретінде ардагер журналист Нұртілеу Иманғалиұлының пікірі төмендегідей болды:
- Қазақ телевидениесі саласында еңбек еткен танымал тұлғадардың да біртіндеп ұмытыла бастауы, тасада қалып қоюы сияқты жағдайлар шаң басқан архивтер ешкімді де қызықтырмайды деген сөз бе? Олай бола қалған жағдайда сол дәуірдің үні мен тынысы, қалған түрлі хабарлар, бағдарламалардың уақыт тезіне төтеп бере алмауы болып та қабылданып кетпей ме? Жалпы, өткенге құрметтің бүгінгі үлгісі қалай болуы тиіс еді?.
- Орынды сұрақ. Бұл тез арада қайта қаралатын, күн тәртібінен түспейтін мәселе болуы керек. Шынтуайтына келгенде, біз заманның өзгеруін қалағанымызбен, дәл осындай аяусыз өзгерістерді тіледік пе? Телевидение менен басталады дейтіндер бірінен кейін бірі бәрін бүлдірді деп ойлаймын. Санасына сайтан ұя салғандар бірі түсінбей, бірі білмей, ал білгендері жеке басқа жағынып, жағымпазданып әрекеттенуінің нәтижесі телевидениенің шатқаяқтанып қалуына әкеп соққанын айтқым келіп тұр. Бәрін көріп, сезіп те отырсақ та тіпті айта алмайтын ахуалды бастан кешкенімізді жасырғым келмейді.
Телевидениені былай дамытамыз деп диагноз қоя салатын адам жоқ. Бұған міндетті түрде ғылыми көзқарас қалыптастырып, тұжырымдар жасалуы керек қой деп ойлаймын[9].
Жоғарыда атап өткендей, бүгінгі журналистиканың даму бағытындағы олқылықтар қатарына ардагер журналистердің басым көпшілігінің пікірі - журналистік білім мен тәжірбиенің жеткіліксіздігі деген ортақ пікірге саяды. Қоғамда үнемі серпінді өзгерістер жүріп жататындықтан, журналистік білімді де жетілдіріп, жандандырып отыруы заңды құбылыс. Өйткені, қоғамдағы өзекті деген мәселелерді, әлеуметтік қарама-қайшылықтарды, әлеуметтік-саяси, экономикалық, моральдық және басқа да шешілуі тиіс жайттарға жауапты іздеу, әлеуметтік салдарларды талдау мен болжауда және т.б. сауатты журналистік білім қажеттілігі айқын.
Журналистік білімнің ерекшелігі бірнеше әдістердің өзара әрекеттесуіне негізделген. Журналистік білім, журналистік шығармашылық ең алдымен ақпараттық кеңістікте көрініс табады.
Журналистің жұмыстары адамның рухани және практикалық қызметінің нәтижелерін жинақтайды, сондай-ақ сенсорлық тәжірибені, келешектегі жобалық ұмтылыстарды көрсетеді. Сондықтан әлеуметтік шындықтың әртүрлі объектілерін тану барысында журналистер тек белгілі әлеуметтік фактілермен байланысы ғана емес, сонымен бірге олардың бағалауы бойынша, әлеуметтiк қызметтiң тұрғысын жан-жақты түсiндiруге бағыттайды[10].
Қазіргі қоғамда журналистің рөлі артып отырғаны белгілі. Кез-келген түйткілді мәселе ақпаратты негізге алу арқылы шешіледі. Соған орай бүгінгі БАҚ өкілінің жауапкершілігі де күшейді.
Осы тұста мына бір пікірге назар аударсақ: Жаңа заманның журналистері алғыр болуы шарт. Арпалысқан ортада өз дегенін дәлелдеп, айтқанын өткізетін, ойын батыл қорғай алатын қайсар мінез, ұлтына деген шексіз сүйіспеншілік керек. Журналистің басты қаруы - білімі және ол ұдайы ізденуі, оқуы, білгенін жетілдіруі тиіс. Сөз иесі, қалам иесі еңбекқор болғаны ләзім. Журналистика тәжірибемен қалыптасып, шеберлігі уақыт тезінен өтіп шыңдалатын, шынығатын мамандық. Шабыт қаншалықты қолға ұстатпайтын сағым болса, шығармашылық та тұңғиық дүние, түбіне ешкім жеткен емес. Журналистік шығармашылықтың рахаты да мол, ол - тыңдарман, көрерменмен оқырман ықыласы, ойыңның өзгелердің көкейінен шыққаны, жақсылыққа жалау болғаның, артыңа ізгілік ізін қалдырғаның
Сонымен қатар бүгінгі журналистиканың адамдар психологиясына да ықпалы зор. Мұны медиапсихология деген терминмен атап жүр. Бұл терминнің әсіресе соңғы уақытта телевизияға қатысы жоғары. Негізгі қарастыру нысаны - телевизиялық өнімдердің көрерменге әсері, оны қабылдауы, содан болатын мінез-құлқындағы өзгерістер.
XX ғасырда журналистиканың адамдар психологиясына әсер етуінің және идеологияның халыққа ықпалы, қоғамдық пікірдің ықпалы туралы Америкада У.Липманның ғылыми зерттеуі жүргізілді. Осы бағытта қоғамдық пікір жасауда адамдардың стандартты ойлауын тірек етіп, қоғамдық пікірді қалыптастыру арқылы жеке тұлғалар, көшбасшылар ұстанған саяси мақсатқа жету міндеттері қойылды
Бүгінгі қазақ журналистикасының өзекті мәселесінің үлкені - қаржы мәселесі.
Журналистиканың даму барысын, бет-бейнесін әр қырынан сараптай отырып, оңды ізденістердің де, жетістіктердің де, әлі де қарастыруы қажет дүниелердің де бар екендігін бағамдадық.
Қазіргі таңда телеарналардың басым көпшілігі эфирге әр түрлі форматтағы бағдарламалар мен ток шоулар шығаруда. Отандық телеарналарымызда жаһаннан қалыспауда. Ай санап эфирге әр түрлі бағыттағы бағдарламалар шығарылуда. Соның ішінде отбасы құндылықтарына арналған бағдарламалар жетерлік. Мысалғы Қазақстан ұлттық телеарнасында отбасы құндылықтарын насихаттайтын Ұлт мақтанышы , Шаңырақ , Баланың көңілі , Бақытты әйел сынды бағдарламалары бар. Соның ішіндегі Шаңырақ бағдарламасына тоқтала кетсек. Отбасының берекесі мен бірлігі, тыныштығы мен татулығы - тек бір отанасының немесе тек отағасының қолында емес. Тату - тәтті отбасын құру үшін тек бір адамның емес, барлық отбасы мүшесінің әрекеті болу қажет. Яғни, отбасы деген шағын мемлекетті қалыптастыру үшін, мемлекеттің әр мүшесі үлес қосуы тиіс. Және де дәл осы ретте Қазақстан телеарнасы бұрын- соңды қазақ телевизиясында болмаған, күн сайын тікелей эфирде көрерменге жол тартып отырған отбасылық ток - шоу деп Шаңырақ бағдарламасы туралы айтып алға тартуда. Бағдарлама қалыптасып қалған стереотиптерді жойып, нақты нәтиже үшін күн сайын эфир бір отбасыға арналып оның мәселесін тікелей эфирде шешуді ұсынып отбасы шығарашылық топтың назарында болады. Жобаның басты мақсаты - жоғарғы рейтингтерге қол жеткізуден бөлек, тату әрі үлгілі отбасылар санын арттыру. Ал бағдарламаның басты ерекшелігі - тікелей эфирде отбасының барлық мүшелерінің қамтылуы. Яғни, отбасындағы қарттан бастап еңбектеген балаға дейін жобада қатысуы. Одан бөлек коммерциялық КТК телеарнасында, отбасы құндылықтарын, өнер мен мәдениетті насихаттау мақсатында Өнерлі отбасы атты бағдарлама өз ретін табуда. Біз ең алдымен өзіміз үшін теледидардың жақсы жағы да жаман жағы да бар екенін ұғынғанымыз жөн. Оны жай бір құрылғы ретінде қабылдай білуіміз керек. Бұл дегеніміз - ол қаншалықты бізге пайдасын әкелсе соншалықты зиянды бола алады. Дамыған замаңда теледидардың басқа әлеуметтік желілерден қалыспай келе жатқанын да ескерсек игі.
Научи хорошему, - атты Ресейлік жобаның қорытындысы бойынша қазіргі таңда бүкіл әлемде, соның ішінде өзіміздің елімізде көк жәшіктің рейтингің жоғарылату үшін, теледидарларда көбіне көрсететін жобалар тізбегі мынадай:
* пропаганде секса и пошлости;
* пропаганде глупости;
* пропаганде потребительского отношения к жизни;
* пропаганде свободных отношений.
Бірақ бұл дегеніміз барлық журналистер осы тізім бойынша қоғамымызды бұзып жатыр деген сөз емес. Маңағы айта кеткендегідей теледидар бізге бірдей пайдасымен зияның әкелуде. Осы жайлы толық ұғыну үшін мен отандық бірнеше бағдарламалар тізбегін әзірледім:
Мысалы: Евразия арнасында көрсетіліп жатқан, көршілес елден келген көшірме бағдарлама Қалаулым бағдарламасы, КТК телеарнасынан көрсетіліп жатқан Кел келінім , Келіндер бәйгесі атты бағдарламалар. Бұл көршілес елдің шығарып отырған Давай поженимся немесе Дом - 2 бағдарламаларының сынары сынды. Бірақ бұл бағдарламаларды ол жақта қалыпты қабылдаған болса, біздің елімізде бұндай бағдарламаларды біршама сын астына алуда. Біріншіден бұл тек қана менталитетімізге сай болмағандықтан ғана емес, басқа тұрғыда қарайтын болсақ сана сезімімізді жоятын бірден бір бағдарламалар тізбегі десе болады. Мақұл деп бұл екі арнаның жеке меншік екенін айтып ысырып тастадық делік, жақында еліміздің, мемлекеттік арналарымыздың бірі Хабар арнасынан -----------б атты бағдарламаның тұсауы кесілетіндігі жайлы көріп жағамды ұстадым. Сонда бұларды қадағалайтын адамдардың болмағаны ма? Жоғарғы жақтағылар қайда қарап отыр деген ой келеді. Одан бөлек Хабар телеарнасындағы Ләйлә Сұлтанқызы жүргізіп отырған Өз ойым бағдарламасы. Өз ойым деп өзгенің санасын улап тастамасақ игі. Қай елдің қызы ашықтан ашық тікелей эфирде мен пәктігімді сатамын,- деп өзін жарнамалауда? Қазақ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Диплом жұмысының өзектілігі. Бүгінгі журналистика бұрынғы кезеңдегі журналистикадай емес, өзгеше. Соған орай бұл салада жүрген журналистердің салмақты сөздері, қоғамдық пікірлері де қалың жұртшылыққа әсер етпей қоймайды. Қазіргі аудитория да білімді, білікті мамандарды қажет етеді, атқарған істеріне зор сүйіспеншілікпен қарайды. Сондай мәртебеге ие журналистердің қатары баршылық. Қаламы ұшқыр,қарымды журналистердің күнделікті қоғамда болып жатқан ағымдық мәселелерге ілесіп отыруы, ой ұшқырлығы, терең толғанысқа құрылған дүниелері бүгінгі жас буын журналистер үшін біліп-тануы, зерттеуі, нақтырақ айтсақ, шығармашылығына үңілуі қажет құнды дүниелер деуге болады.
Қазақ телевизиясындағы бағдарламаларды талдап, оның сипатын ашу. Қоғамдық мәні мен айқындылығын, қажеттілігін дәлелдеу. Жалпы студиялық хабардың мақсаты мен міндеті дегеніміз не? Эфирге циклдік хабарлардың таратылуы әлеуметтік тұрғыдан алғанда халықтық мүддеге сай ма, отбасы құндылықтарға қандай әсерін әкелуде деген сауалдарды жан-жақты қарастыруға бағытталған дипломдық жұмыстың өзектілігі де осында.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері. Қазақ телевизиясындағы бағдарламалардағы, қазақ баспасөзіндегі отбасы құндылықтарын жан-жақты қарастыру, зияны мен пайдасын зерттеу.
Осындай мақсат қойылған жұмысты жазу барысында төмендегідей міндеттер қойылды:
- Бүгінгі қазақ дамуына терең бойлай отырып, шығармашылық ізденістер жолында жас журналистерге үлгі боларлық бірнеше көрнекті журналист, қаламгерлердің (Нұртілеу Иманғалиұлы, Қайнар Олжай, Қали Сәрсенбай, Нұртөре Жүсіп, Серік Жанболат) шығармашылық жолымен танысу;
- журналист шеберлігіне қойылатын талаптарды назарға ала отырып, көрнекті журналист, қаламгерлердің (Нұртілеу Иманғалиұлы, Қайнар Олжай, Қали Сәрсенбай, Нұртөре Жүсіп, Серік Жанболат) шеберлік мектебіне, шеберлік иірімдеріне терең үңілу;
- шеберлікті шыңдаудағы тәжірбие алмасу мен кәсіби дамуды үнемі жетілдіру бағытында бірнеше публицистер шеберханасына бойлап қарау.
Диплом жұмысының нысаны.
Диплом жұмысының зерттеу әдістері. Зерттеу барысында сипаттама, салыстырма сынды кешенді әдістер басшылыққа алынды.
Диплом жұмысының құрылымы. Жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен (ішкі бөлімшелерден), қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады
1. Ұлт және құндылық
Ұлт - деп нені айтамыз? Ұлттық ұғым деп ше? Жалпы қазіргі таңда өте көп ұлт түрі бар. Ұлт деп өзіндік мәні, ерекшелігі, қасиеті, діні, тілі, өзіне тән салт - дәстүрі бар халықты айтамыз. Біздің Қазақстан Республикасы көп ұлтты мемлекет. Елімізде 130 мыңнан астам ұлт бар. Бұндай кеңпейілділік пен сыйластық әр елде кездесе бермейді. Ал қазақ халқы үшін қонақжайлылық бірінші орында, біздің ұлттық құндылығымызда осыда. Тәуелсіздігімізді алғаннан бері көпұлтты мемлекетіміз бір ту астында тату - тәтті өмір сүруде. Бірде орыс ұлттының пасха мейрамын тойлап жатсақ, орыс мемлекеті болса құрбандық шалып, наурыз тойлатып жатады. Елдің бірлігі осыда! Біздің ел үшін ұлттық құндылық - ол дінімізде, тілімізде, салт - дәстүріміз бен тәрбиемізде.
1.2 Құңдылық ұғымы туралы
1.1 Ұлттық құндылықтардың ерекшелігі
Әр ұлттың өзінің ұлттық құндылықтары болады. Әр ұлтты ерекшелендіретін тілі, мақал-мәтелдері, ертегілері, лиро-эпостық және батырлар жырлары, салт-санасы, әдет- ғұрпы, менталитеті, мәдениеті, тұрмыстық бұйымдары, тағамдары, өнері, ұлттық қолөнері, ұлттық ойындары, т.б. өзгелерге ұқсамайтын қасиеттері. Осылардың бәрі - ұлттық құндылықтарға жатады. Қазіргі таңда қазаққа тән ұлттық құндылықтарымызды өкінішке орай, өте нашар сақтап жүрміз. Кеңес кезінде көптеген ұлттық құндылығымызды ескінің қалдығы деген сылтаумен ұлттың көзін жоюға тырысты. Егеменді ел болғаннан бері ұлтжанды азаматтар ұлттық құндылығымызды қалпына келтіруге ниеттенуде. Бірақ, биліктің ұлттық құндылықтарға деген немқұрайлылығы көп жағдайда кедергі келтіруде. Нарықтық қатынас, әлемдік қауымдастыққа кірігу деген сылтаумен ұлттық құндылыққа көңіл нашар бөлінуде. Қазір жалпы ұлттық мүддеге қарағанда, әркім өзінің жеке қара басын көбірек ойлайды. Материялдық құндылықтар алдыға шығып тұрған заманда ұлттық құндылықтар көп ескерілмей қалып жатыр. Ұлттық құндылықтарды әр ұлттың ата-бабалары өздерінің өмір сүру салтына байланысты шығарып, пайдаланып, дамытып ұрпақтарына мұра етіп қалдырып отырған. Сондықтан ұлттық құндылықтар сол ұлттың меншігі болып есептеледі. Оны әр ұлттың ұрпақтары сақтап, заманына қарай дамытып отырулары керек. Егер халық өздерінің ұлттық құндылықтарын жоғалтып алса, ол халық - ұлт деп саналмайды. Сондықтан әр ұлт өздерінің ұлттық құндылықтарын сақтауға тырысады, әрі қорғайды. Қазақ халқы да өзінің ұлттық құндылықтарын сақтауы керек. Италияның жиһанкез кәсіпкері Реналью Гаспирин: Мен әлемнің 141 елін аралаған адаммын. Солардың ішінде өз мемлекетінде, өз тілінде өмір сүре алмай отырған бейшара халықты көрдім. Ол - Қазақстан халқы екен, - депті. Егер өзіміздің ұлттық құндылықтарымызды жоғалтып алсақ, ХХІІ ғасырда біреулер, Қазақ деген өздерінің ұлттық құндылығы жоқ, бейшара халық екен деуі мүмкін. Сөйтіп ұлт ретінде бізді әлем мойындамайтын болады. Ұлттық құндылықтар ғасырдан ғасырға жалғасқан, өмірдің сынынан өткен, пайдалы екені дәлелденген. Мысалы, қазақтың ұлттық бұйымы бесіктің пайдасын өмірдің өзі дәлелдеп, осы уақытқа дейін жетіп отыр. Баланың таза болуы, ұйқысының тыныш болуы өз алдына, баланың ана құрсағынан жарық дүниеге келген соң табиғи өсуіне әсер етеді. Жапонның әйгілі медицина ғалымы Гау Щияу Иде Илаң қазіргі заманғы озық аспаптарды қолдана отырып зерттеу жүргізген. Оның зерттеуі бойынша сәби өмір есігін ашпас бұрын, ана құрсағында жүріп тербеліске түседі. Алайда өмір есігін ашқан соң жарық дүниеге бірден үйлесе алмайды. Сондықтан оны ана құрсағындағыдай әлдилеп, тербетіп отыру керек деген қорытынды жасайды. Міне, қазақ халқының ұлылығы, осы процестерді өзінің өміріне пайдаланып, бала жарық дүниеге бейімделгенше, бесікке бөлеп, тербетіп отырған. Ұлттық құндылықтар ауыл мен қалада бірдей дамымайды. Негізінен, ұлттық құндылықтар ауылды жерде жақсы дамиды. Қазақ халқында да ұлттық құндылықтар ауылды жерде қолданылады. Қалада аз немесе тіпті қолданылмайды да. Қалада басқа ұлттардың салт- дәстүрлері араласып кеткен. Халық ауылдан қалаға шоғырлану үстінде. Қазірше ауылды жердің қазағы көп болғанымен, 30-40 жылдан кейін қазақтардың басым көпшілігі қалалық болады. Осы жылдар ішінде Алматының халқы 2 миллионнан, Астана, Шымкент, Ақтөбенің халқы бір миллионнан асады деп күтілуде. Бұлардан басқа да облыс орталықтары бар. 30-40 жылдың ішінде Қазақстан халқы 20 миллион болғанның өзінде 50 пайыздан көбі қалалық болады. Демек ұлттық құндылықтың қолданылуы кемиді. Кейбірі қолданылмайды да. Сөйтіп ұлттық құндылықтар ұмытыла береді. Бұл да ұлтқа төнген қауіп. Сондықтан ұлттық құндылықтарды заманға қарай дамытып, қалаға көшіре бастау керек. Кейінгі кезде ұлттық құндылықтарымызды қорлау байқалып жүр. Мысалы КТК телеарнасы Бешбармақ шоу деп қазақтың қадірлі асы еттің атын қорлауда. Біріншіден қазақта беш деген сөз жоқ. Қазақтар бес дейді. Адамда барлығы төрт қана бармақ бар, екеуі аяқта екеуі қолда, қалғандары саусақ деп аталады. Қазақтар: Бес саусақ бірдей емес. Саусақ бірікпей ине ілікпейді деп мақалдайды. Бес бармақ бірдей емес. Бармақ бірікпей ине ілікпейді деп айтпайды. Екіншіден қазақта Бешбармақ деген ас жоқ. Қазақтар ет тағамы дейді. Кеңестік кездің өзінде асханаларда Қазақша ет деп жазатын. Ал бесбармақ деп патшалы Ресей кезінде қазақтар тамақты қолмен жейтін жабайылар деп мазақтап, қорлап айтқан. Сол кездегі мазақтап, қорлап айтқан атауды енді өзіміз телеарна арқылы бүкіл елге жарнамалап жүрміз. М.Әуезов, С.Мұқанов, Ғ.Мүсірепов, т.б, дүниеден өтіп кеткен классик жазушыларымыздың, қазіргі көзі тірі Ә.Кекілбаев, Қ.Жұмаділов, М.Шаханов, т.б. ақын-жазушыларымыздың шығармаларынан ет туралы бешбармақ сөзін кездестірмейсіз. Өйткені олар бұл сөздің шығу төркінін жақсы біледі. Сондықтан айтуға намыстанады. Намыстанбай жүрген тек осы шоуды ұйымдастырғандар, оны жүргізгендер, оған сарапшы болғандар. Өкінішке қарай, қазір бешбармақ сөзін асабалар да, басқалар да жиі қолданатын болып жүр. Ал, сүйікті, қадірлі әншіміз Роза Рымбаева Беш деп шырқап, ұн шашқан клипке түсуі, бұл сөздің қайдан шыққанын білмегені өкінішті-ақ. Осыған байланысты, анасын қорғаймын деп Әли де 31-телеарнаның Сырласу ток-шоуында байқамай біраз артықтау сөз айтып қалды. Бұл, ұлттық құндылықтар туралы жастарымызға дұрыс мәлімет бере алмай жүрген үлкендердің кемшілігі. Қазіргі жастар телеарнадан не көрсе соны шындық деп қабылдайды. Жастарды телеарналар тәрбиелеуде. Ал көрші ұлттардың өзі ұлттық құндылықтарын ешкімге қорлатпайды. Өзбектер палауын, қырғыздар да етті қолмен жейді. Бірақ олар ұлттық астарын бешбармақ деп қорлатпайды. Өзбектер өйтіп атаған адамдардың тілін кесіп алар еді. Қазақта Тойбастар деген дәстүр бар. Сондай-ақ КТК телеарнасы қазақтың Тойбастар сөзін де қорлап, Той BestStar деп атап сайқымазаққа айналдырып жүр. - Қазақтың ұлттық құндылықтарын және оның атауын қорлағандарды да жазалайтын заң қабылдау керек. Қазір бағамдап қарасақ, талай ұлттық құндылықтарымыз қолды болып кетіпті. Басқалар біздің ұлттық құндылықтарымызға халықаралық патент алып алған. Мысалы, шетелдік сән үлгілерінен қазақтың ою-өрнегінің, қыздарымыздың қосетек көйлегінің нышандары байқалып қалады. Сондай-ақ өзбектер - қазы-қартаны, немістер - қымызды, жапондар - айран мен шалапты өздерінің ұлттық асы деп халықаралық патент алып алған. Жақсыға әркімнің де бар таласы деген ғой. Үйір-үйір жылқы үйірген қазақтың Қыз Жібек жырында: Жағалбайлы, жылқысын көптігінен баға алмайды, деген өлең жолдары бар. Ал, үйір- үйір жылқы үйіріп, кертіп қазы-қарта жеп, саба-саба қымыз сапырған, жылқысын көптігінен баға алмаған өзбекті де, немісті де, естіген де, көрген де жоқ едік. Қазы-қарта мен қымызға бұлар ұлттық тағамдары ретінде қалай патент алғандарын кім білсін? Ұлттық құндылықтарды біздікі деу үшін халықаралық патент алу керек. Ол үшін жанды, жансыз не нәрсеге де сол елде стандарты жасалуы тиіс. [1] Біздегі тазы итімен айналысушылар оған халықралық патент алайын десе тиісті мекемелер тазыға стандарт жасап бермей отыр. Бұл мекеме ойланып-толғанғанша тағы біреулер оны иемденіп кетуі ғажап емес. Қазақ тазысының жанашыры, Аймақаралық кинологиялық орталығы республикалық қоғамдық бірлестігінің президенті, Халықаралық және ұлттық дәрежедегі сарапшы Нина Макерова ханымның тазы туралы ойын Егемен Қазақстан айта келіп: Сондай-ақ, ол бұл тұрғыда Ауыл шаруашылығы министрлігінің сырғытпа жауаптарына да көңілі толмайтындығын айтып өтті. Оның сөзіне қарағанда, аталған министрлік бұл мәселемен өздерінің айналыспайтындарын жеткізген. Сонда кім айналысыды бұл іспен және бұл тұрғыда мемлекеттік қолдау кезек күттірмейтін мәселе, дейді Н.Макерова, дей келе, Осындай асыл қазынамызды құнттамай жүргеніміз менің жаныма қатты батады. Ашынғаннан кейде ащы дауысым да шығып кетеді... Түрікмендер тәуелсіздік алған алғашқы жылдары-ақ тазысы мен алабайын заңдастырып алыпты. Біз әлі күнге дейін қалың ұйқы құшағында жүр екенбіз. Бұлай жата беруге болмайтыны анық. Қазірден қимылдамасақ, жоғарыда айтқанымыздай, өкінішке ұрынып қалуымыз әбден мүмкін. Осылай деп әңгімесін әрі қарай жалғады қазақ тазысының жанашыры деп жазды [2]. Егер ұлттық құндылығымызды сақтай алмасақ жаһандануға жұтылып кетеміз. Жаһандануға жұтылып кетпей, президентіміздің алдыға қойған мақсаты Мәңгілік Ел болып қалу үшін ұлттық құндылықтарымызды сақтап, қорғай білуіміз керек. Себебі, ұлттық құндылық - ұлттың тірегі!
2. Отбасы құндылығы және медиапсихология
Қазақ халқының ұлттық тәрбиесі - әлемде теңдесі жоқ тәрбие. Жалпы ұлттық деген сөздің астарында елге-жерге, тілімізге, дінімізге деген құрмет жатыр. Ал осы ұлттық тәрбиені бала бойына сіңіруде бастауыш сыныпта атқарылатын жұмыстың орны ерекше. Яғни тәрбие алуды сәби ана құрсағынан бастаса, оны білім теңізінің мектеп атты кемесінде ұлттық құндылықтарымызбен жетілдіру өте маңызды. Балабақша, мектептерге ұлттық тәрбие енгізу арқылы біз ұлтжанды, парасатты ұрпақ өсіретініміз айдан анық. Рухы асқақ, іргесі берік ел боламыз десек, ең бастысы, ұрпақ тәрбиесі мен біліміне сергек қарауымыз қажет. Бұл жөнінде Абай атамыз: Балаға мінез үш алуан адамнан жұғады: бірінші - ата-анасынан, екіншісі - ұстазынан, үшіншісі - құрбысынан, - деген екен. Ұлттық тәрбие атауын алғаш әдеби-педагогикалық оқулықтарға енгiзген М. Жұмабаев болды. Ол педагогиканың ұлттық тәрбиеден бастау алатыны жайлы айтқан. Педагогика атты еңбегінде былай дейді: Ұлт тәрбиесі баяғыдан бері сыналып, көп буын қолданып келе жатқан тақтақ жол болғандықтан, әрбір ұлттың баласы өз ұлтының арасында өз ұлты үшін қызмет ететін болғандықтан, әрбір тәрбиеші баланы сол ұлт тәрбиесімен тәрбие қылуға міндетті [3].Ұлттық тәрбие туралы идея бүгінгі күн талабы мен өмірлік қажеттіліктен туындап отыр. Қазақ елінің әлемдік кеңістікте өз жолын таңдауы әрбір қазақтың емін-еркін өмір сүруінің кепілі. Ол сөзсіз ұрпақтар қамы деген ұғыммен үндеседі. Ел болу, мемлекет құру сонау түркі заманынан желісі үзілмей келе жатқан ұлттық арман-аңсар. Ел болу - болашаққа ашылған даңғыл жол. Сол болашаққа ашылған даңғыл жолды ұлттық тәрбие арқылы жүруді үйренсек, ешкімнен кем болмайтынымыз анық. Бұдан шығатын қорытынды - ұлттық тәрбие идеясы ата-бабалар алдындағы - қарыз бен өкшебасар ұрпақтың алдындағы - парыз деп түсінуіміз керек. Яғни, парыз бен қарыздың түйісер тұсы осы ұлттық тәрбие деп білеміз. Сондықтан мұнда алдымен мемлекет жасауға ұйытқы болып отырған этнос пен мемле - кеттің мүддесі қатар тұруға тиіс. Өйткені, біз бұдан былайғы кезеңде бүкіл адамзат баласы жасаған өркениет - термен қатар дамуға тиіс мәдениеттің (қазақ мәдениетінің) мүшесі болып саналамыз. Ендеше, адамзат баласының осы уақытқа дейін жасаған озық тәжірибелері мен жетістіктерін қолдан кел - генше түгел игеріп, қажетімізге пайдалануы - мыз керек. Сондай-ақ, ағымдағы уақыттың талабы мен сұранысын қанағаттандырып отыру да ұлттық тәрбиедегі негізгі қағида - ның біріне айналуға тиіс. Бұл үшін қазақ ұлтын қай тұрғыдан да жаңа дәрежеге, жаңа интел - лектуалды сапаға көтеріп алу тиімді. Отбасы - тұлға тәрбиелеудің және оны қоғамның сан қырлы жақтарын игеруіне мүмкіндік туғызатын ең алғашқы әлеуметтік орта. Тұлға отбасында өмірдің мәнін, оның мақсаты мен міндеттерін, құндылықтарын игереді, басқалармен қарым-қатынас жасау дағдыларын, өмірлік ұстанымдарын қалыптастырады, өзін-өзі ұстаудың нормалары мен мінез-құлқын реттеудің өлшемдерін меңгереді. Демек, отбасы - адам баласының алтын діңгегі, оның адамзат ұрпағына деген ықпалын өмірдегі басқа еш нәрсенің күшімен салыстыруға болмайды. Қазіргі таңда әлемдік жаһандану үдерісінің ұлттық мәдениетке, дәстүрлі ұлттық құндылықтарға тигізетін кері ықпалы күшейді. Қоғамымызда осындай үдерістердің үдеуі салдарынан жас буын жат елдің мәдениетіне еліктеп, сан ғасырлық ата дәстүрлерімізді, ұлттық құндылықтарымызды ұмыта бастады. Осыған орай жас ұрпақты ұлттық құнды - лықтарымызды бағалауға, оларды сақтай отырып, келер ұрпаққа жеткізуге тәрбиелеу бүгінгі таңның өзекті мәселесі. Отбасы - ұлттық құндылықтарды қалып - тастырудың қайнар көзі, тәрбиенің бастауы, әр үйде балалар санасына ұлттық құндылықтарға деген көзқарастар жүйесін, салт-дәстүрлерді, әдет-ғұрыптарды, даналық сөздерді, тыйым сөздерді, тәрбиелік мәні жоғары фольклор үлгілерін сіңіретін де отбасы. Осы тұрғыдан отбасын ұлттық құндылық - тарды қалыптастыратын, оларды ұрпақтан-ұрпаққа жеткізіп отыратын, ұлттық мәдениетті тәрбие арқылы тасымалдаушы орта ретінде қарастыруға болады.Қазіргі таңда отбасы тәрбиесінің көп аспектілі мәселелері мемлекет тарапынан қолдау тауып, Елбасының тікелей бастамасымен бірқатар игілікті істер атқарылуда. Отбасы тәрбиесінің мәселелерi көптеген педагогикалық зерттеулерде де қарастырылған.Жақсылық жақсы атаның баласынан тарайды дейді кемеңгер халқымыз.
Осы арқылы тәрбиелі отбасынан тек жақсылық күт десе, шырқы бұзылған отбасын да Шығады қисық үйден қисық түтін деп түйреп өтеді ата-бабаларымыз.
Халқымыздың ұлы ақыны хакім Абай баланың өмірді танып-білуіне, оның бойын - да қалыптасар барлық қасиеттеріне бір жауапты адам ата-ана дей келе: Балаға, көбінесе, үш алуан адамнан мінез жұғады. Біріншісі - ата-анадан, екіншісі - ұстазынан, үшіншісі - құрбысынан. Осылардың ішінен бала қайсысын жақсы көрсе сонысынан жұғады деуінде үлкен тәрбиелік мән жатыр. Отан - отбасынан басталады дейді халық. Отбасының екі тірегі - әке мен ана. Адамды әлеуметтендіру, яғни оның қоғамға енуі, өзгелермен қарым-қатынасы отбасынан басталады. Үлкенді құрметтеп, қадір тұтуды, сыйласа білуді қазақтар отбасында берік ұстанған. Мұны ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан нақыл сөздердің өзінен-ақ байқауға болады. Атап айтсақ, Үлкенді сен сыйласаң, кіші сені сыйлайды, кіші сені сыйласа, кісі сені сыйлайды, Аға әдепті болса, іні әдепті. Апа әдепті болса, сіңлі әдепті, Әдептің не екенін, әдепсіз адамды көргенде ұғарсың, Әдепті жігіт өсірсе, ауылдың абыройы, Жібек мінезді қыз жұртқа жағады. Осы тектес мақал-мәтелдеріміз қазақ халқы әр уақытта әдептілікті құрмет тұтқанын, сыпайы, кішіпейіл адамды басқаларға үлгі-өнеге ете білгендігін, жас ұрпақтың тәлімді, тәрбиелі болып өсуіне ерекше назар аударғандығын айқын көрсетеді.
Отбасылық құндылықтар - ұлттық құндылықтарды қалыптастырудың негізі. Әр көкірегі ояу қазақ баласының ұлттық құндылықтарды меңгеруі оның отбасылық құндылықтарды меңгеруінен басталады. Ұлттық құндылықтар және отбасылық құндылықтар барлық әлеуметтік-гуманитарлық ғылымдардың зерттейтін негізгі мәселелерінің бірі болып табылады. Мысалы, философиялық тұрғыдан қарастыратын болсақ, құндылықтар адамға қоршаған әлемдегі құбылыстардың маңыздылығын, әлеуметтік ерекшеліктерін түсіндіру үшін қолданылады.
Тәрбиесіз берген білім қауіпті, - деген екен Әл-Фараби. Технологияның дамып, әлемдік жаһандану үдерісі кезінде білім беру жүйесіне ұлттық инновацияны енгізу керектігін көпшілік мойындап отыр. Қоғамға қызмет ететін болашақ жеткіншектерге сапалы білім мен өнегелі ұлттық тәрбие беру - ұстаздар қауымының басты парызы.
Ұлттық тәрбиені ұлттық сана-сезімі жоғары болашақ маман жастарды тәрбиелеуге негізделген білім беру жүйесінің құрамдас бөлігі ретінде қарауға болады. Ол үшін ұлттық сана-сезімі қалыптасқан, ұлттық мүдденің өркендеуіне үлес қоса алатын, ұлттық құндылықтар мен жалпыадамзаттық құндылықтарды өзара ұштастыра алатын толық кемелді, ұлтжанды тұлғаны тәрбиелеуді мақсат етіп алуымыз жөн. Әрине, тәрбие жалаң болмауға тиіс. Жалаң тәрбие қауқарсыз. Кез келген адамды тәрбиелеудің ұлттық негізі болуы керек. Сонда ғана тәрбие шынайылыққа айналады. Тәрбиенің мақсаты - елдік сананы қалыптастырып, ұлттық рух пен ұлттық патриотизмді негіздеу, ұлтсыздықпен күресу болса керек. Сондықтан тәрбиенің жүзеге асуының технологиясы қалай дегенде де ұлтымызға ұстын, болашағымызға тұғыр болатын ұлттық тәрбиеде жатыр деп нық сеніммен айта аламыз [4]. Өмірді ұғындыратын кең түсініктер. Түсінігі кең адамның қоғамға игілігі де көп тиеді. Қазақ даласында әр түсінік өзінің мағынасымен қолданылған. Мәселен, ер азамат ұғымы отбасының қорғаны, елдің панасы болар тұлғаға арналып айтылған. Өкінішке орай, өткен ғасырларда қазақ ұлты мойнына артылған отаршылық қамытынан шыға алмай, күші жетпегендіктен күштінің әлімжеттігіне амалсыз көніп, көнбістің күнін кеше бастады. Буырқанып бұлқынған ұлттық сана ақырындап булыққан күйі дәрменсіздіктің күйін кешті. Тұрмыстың тепкісінде қалған ұлттық рух, күн көріс, бала-шаға қамын күйттеу ісінен аса алмады. Бір қарағанда, адалдықпен бала-шағаның қамын ойлаудың өзі ұлттық сананың айқын бір көрінісі, естілік келбеті. Есті адам ұрпағының қамын ойлап , елдік санаға қызмет етеді. Қазақ тарихындағы Батырлық рухтың үлгісі ата-баба-әке тәрбиесінен бастау алғандығы шындық. Ахмет Байтұрсынұлы елде жоқ рух ақын сөзінде қайдан болсын дегендей, елде рух болу үшін отбасы мүшелерінің бойында рух болу керек. Қазақ даналығы айтқандай, Ұяда не көрсең ұшқанда соны ілерсің.
Сонымен, отбасы құндылығын сақтау әрі оны кейінгі ұрпаққа аманаттау қазақ өркениетінің темірқазығы болып табылады.
2.1 Отандық телеарналардағы отбасы құндылықтарына арналған бағдарламалар
Телеарна адамдардың ынта-ықыласына катты ықпал етіп, әсерлендіретін қоғамдық идеологиялық, ақпараттық орталық. Көпшіліктің рухани дүниесіне, сана-сезіміне өмір қозғалысына серпін беретін, әдемілікпен сұлулықты сахналайтын салтанатты эстетикалық әлем. Өмірдің өзімен қат-қабат қзектесіп жатқан тіршілік тұткасындай терезе. Алайда, оның атқарар функциясы сан-тарау. Тіршіліктің жұбақ құбылыстарын суреттеп, қиыл қозғалыс біткеннің бәрін мәтіндейтін, көрініс әрекеттің баршасын шынайлықпен дәйектейтін дара құрал.
Мәселен, Алматы телеарнасындағы әр жексенбі сайын берілетін Тағдыр мен тұлға хабарына назар аударайық. Хабардың редакторы - Дәренбек Дариябек. Негізі нысана адам тағдыры. Киногер Қаныбек Қасыбеков жайлы пікір білдіреді. Яғни Дауренбек Қаныбектің жүрегі жас баланыкіндей - дейді. Тақырыпта ауытқушылық жоқ, кейіпкерін дәл мінездейді. Шын мәнінде, Қаныбек Қасымбекұлы елге танымал режиссер. Ал енді осы хабардың келесі бір шығарылымына Дастан Сапашев редакторлық жасады. Мұнда да тағдырлар ұқсастығы, яғни режиссер Едіге Болысбаевтың тауқыметі таразыланады. Өмірдің өзі қаз - қалпындағы көрінісімен тартымды екенін ескерсек, кейіпкерлеріміздің өмір жолы олардың шығармашылық талабының шыңдалғанына әкеп тірейді. Бұл не? Сұрқай тірлік пе, жоқ әлде қатал қоғам, қатыгез жандар ма? Әлбетте, олай емес, шындық, шындық бар жерде жауапкершілік бар. Ал жауапкершілік бар жерде адамгершілік болады. Қос автор да осы идеяны ұстанған.
Өмір диалектикасы табиғи заңдылығымен қызық, өнер мен эстетикалық талғамның бірлігі сақталып, әр хабардың талант иелері таныға ұмтылады. Ұмтылған сайын биікке шығады. Сөздің ретін тауып, ысырапсыз әңгімелейді.
Осы, күннің кешкілігінде, яғни Еларна телеарнасынан мүмкін емес хабары берілді. Адамдар арасындағы ортақ мүдделестілік, тақырып аумағындағы татуластық байқалмайды. Хабарға шақырылған қонақтар бір-бірімен айтысып - араздасып, тартысып, тақымдасып қалады. Бұл деген не? Татымсыз талғам ба, жоқ әлде, тартымсыз тақырып па! Хабардың әлеуметтілігінен гөрі шуласып, шылауласып жатқандығы басым. Жүргізуші де қонақтарды сабырға шақырып, студияны игеруге ұмтылмайды. Бір бірімен ит жығысқа түскен, ашынған кейіпкерлер қойыртпақ қоғамға, қолайсыз құбылыска емес, өзара сөз бәсекелестіріп келеді де, хабардың салмағы азайып, мазмұны сұйықталады, тақырыптан алшақтайды.
Мәдени - этикалық тұрғыдан жоғары бағаланған телекөріністердің мәні тұрмыстық деңгейге төмендейді. Қалай дегенде де телеарна насихат орталары болғандықтан ұйымдастырылған, телехабарлардың эстетикаландырылған жобасы ауқымды ойластырылған абзал. Асылы адамзаттың аяушылық сезімін көңіл көрмесіне көрпелендіріп, қол алыстырып, қоштастыратың да, құшақ аша қауыштастыратың да көгілдір сандық құпиясы болғандықтан қонақтар телестудия алаңынан алакөзденіп ажыраспай саламатшылықпен қош айтысқаны интеллектуалдық парасатқа жақындата түседі.
Демек, әлеуметтік - мәдени, қоғамдық - саяси мағынасындағы бұрнағы жылдардан беріліп келе жатқан телехабарларды бүгінде ток шоумен шапандастырудың жөні жоқ.
Мәселен, Мәдениет - телеарнасындағы мәдени бағдарламаның жүргізушісі Нұртөре Жүсіптің тәсілін айтуға болады. Студия қонақтарымен тілдесе келе сыртқы көрермендерінің психологиялық ауаның теңдестіріп отыратын. Бұл, әрине, кәсібилік әрі Н.Жүсіп танымал журналист, жазушы - көсемсөзгер. Нұртөренің шеберлігі тақырып аясынан ауытқымай, кейіпкер - қонақтарын пікірлестіріп жетелеп, жолға салып жібереді. Ток-шоуға айналдырып, даудамайға ұластырмайды, себебі ол хабар шоу - думан емес. Адамда тағдыры әңгімеленіп, келешек тағылымға тартылады.
Телехабар әртүрлі тақырыпты қозғайды. Соған орай көтерер мәселесі де әрқилы. Идеясы да әр басқа. Алайда, телехабар желісі қоғамдық әлеуметтік мән - мағынадан, күнделікті тұрмыс - тіршіліктен аластамайды. Мейлі, дәстүрлі этнографиялық, мейлі , тарихи- деректі , әлеуметтік - тұрмыстық мәселеде болмасын бүгінгі заман талабымен орайластырылады. Бүгінгі жаңалықтарымыздың міндетті түрде өткеніміздің тарихи жалғастығы ретіндегі дәстүрінде насихаттайды. Заман өзгерген сайын оның талабы да күшейіп, талғамы да артады. Алайда, бүгінгі нарық жағдайындағы телеарналар жұмыс істеу стилін өзгертті. Оны былайша талдауға болады.
* Біріншіден, өткір әлеуметтік - экономикалық, қоғамдық- мәдени мәні бар хабарлар;
* Екіншіден, тарихи, мемлекеттік қалыптасу, тәуелсіздік тұрақтылығын қамтитын хабарлар;
* Үшіншіден, көңіл күйге қатысты ойын-сауық бағдарламалары;
* Төртіншіден, балалар бағдарламалары;
* Бесіншіден, жалпа интелектуалдық бағдарламалары;
* Алтыншыдан, концерттік шоу бағдарламалары;
* Жетіншіден, спорт және спорттық ойын түрлеріне қоғамдық қозғалыстың терең мазмұнды мағынасына құрылған, тек қана болып жатқан өзгерістер ғана емес, оны талдау мен талқылау барысында әртүрлі дәстүрлі тәжірбиенің қорытындысымен байланыстыра отырып, көрерменге зерделеп береді.
Бұл бағдарламалар апталық, айлық жоспардың негізін құрайды әрі телекөрермендер сұранысын қамтамасыз етеді. Себебі әлеуметтік, қоғамдық мәдени хабарларды қай тұрғыдан алып қарасақ та, атқарар жауапкершілігі зор.
Кез-келген ұлттың тағдыры, басынан өткен тарихи кезеңдері ең алдымен сол ұлттың әдебиетінде, өнерінде, журналистикасында із қалдырады. Ұлттың рухы биік болғанда оның әдебиеті де, журналистикасы да, өнері де жаңғырып, толысып болашаққа бағытталады. Осындай түрлі тарихи кезеңдерді бастан өткеріп, ұлттық рухымыз биіктеген кезеңде дамудың жаңа кезеңіне аяқ басып отырмыз. Уақыт өткен сайын ескіні бағамдап, жаңаны саралап отыру өмір заңдылығы.
Бүгінде қай салада болмасын жаңаша үрдіс белең алуда. Бұл көрініс БАҚ жүйесінде де байқалады. Мәселен, бүгінгі қазақ басылымдары, телеарналары мен радиотораптары жаңа заманға бейімделе отырып, қоғамда маңызы мен беделін арттырумен қатар қомақты табыс көзіне де айналып отыр. Әсіресе ақпаратты беру жылдамдығы мен күн тәртібіндегі нағыз өзекті мәселені көтере білу тұрғысында еліміздегі қазақ және орыс тілді БАҚ қызметкерлері ізденіс үстінде. Осылайша қазіргі БАҚ жаңаша бағыт ұстануға көшкен.
Тіптен халықаралық әлем деңгейіндегі журналистика да жаңа деңгейде көрінуде. Оның себептері де айқын. Ең алдымен, журналистикада жаңа ақпараттық технологиялардың артуы. Соған орай БАҚ заман ағымына ілесіп, жедел әрі жаңашыл сипат алып отыр. Екіншіден, ақпаратпен жұмыстың ауқымы кеңеюде. Оның бірден-бір себебі - спутниктік технологияның жетістігінің арқасы деуге болады.
Ғаламтор мен ақпараттық технологиялар дамыған дәуірде материал ұсынудың жылдамдығы мен сенсациялығы, сонымен қатар, баспагер мен құрылтайшылардың газеттерді батысқа, әсіресе, америкалық басылымдарға ұқсату талпынысы да белең алып отыр.
Біріккен Ұлттар ұйымының шешімімен XXI ғасыр ақпараттандыру ғасыры деп белгіленген. Осыған орай 2013 жылы біздің елімізде Ақпаратты Қазақстан - 2020 мемлекеттік бағдарламасы бекітіліп, онда Қазақстанның ақпараттық-коммуникациялық технологиялар саласы қалай дамуда, қандай перспективалар бар екендігі көрсетілген болатын[5].
Ақпараттық қоғам түсінігі алғаш рет 1960-жылдардың екінші жартысында пайда болды. Бұл термин ғылыми, техникалық және экономикалық зерттеулер жөніндегі топтың жасаған баяндамасында ақпараттық қоғам сапасы жағынан өте жоғары, ақпараттың мол болатын, сонымен қатар оны бөлудің барлық қажетті құралдары бар - деп тұжырымдалған [6,10 б.]
Сонымен жаңа компьютерлік және ақпараттық технологиялармен байланысты адамзат дамуы ілгері басуда.
Заманауи ғылыми-техникалық жетістіктерді қолдану мен меңгерудің журналистика саласындағы тиімді тұстары төмендегідей тұжырымдап көрсетілген:
- Компьютер орасан мағлұматтарды өз жадында сақтап, өңдеуге, қарауға және екінші бір компьютерге жеткізуге мүмкіндік береді;
- интернет ақпарат тарату мен алуда кедергі мен қашықтықты, уақыт пен кеңістікті білмейтін ауқымды арнаға жол ашты;
- жаңа ақпараттық технологиялар дәстүрлі БАҚ құралдарына еркін кірігіп, қатар өмір сүруіне, бір-бірін толықтыруына мүмкіндік жасады;
- газет-журналдар, радиотелеарналар бір бағытта аудиторияға ақпарат таратса, интернет көмегімен кері байланысқа, интербелсенділікке қол жеткізілді;
- ақпараттар тасқыны ішінен әркім өзіне қажетті мағлұматты іріктеп, сүзіп алуына мүмкіндік туды;
- теле-радиоарналар уақытқа тәуелді хабар тарататын болса, газеттер сатып, немесе жаздырып алып оқуды қажетсінсе, интернет кез келген уақытта, кез келген жағдайда ақпаратқа жол ашты;
- тек желілік БАҚ, мультимедиа дүниеге келді, олар өте жылдам ақпарат тарату, қажетті мағлұмат алу көзіне айналды;
- баспа ісінде, теле-радиохабарларын даярлау және тартуда цифрлық технологиялар кең қолданысқа ие болуда, ол жаңа сапалық көрсеткіштерге жеткізді;
- супероперативтілік, ақпарат серверге орналыстырылған сәттен дүние жүзінің кез келген нүктесінде оқылады;
- ақпараттың сан алуандылығы, тақырыбы да, тереңдігі де, сапасы да әр түрлі мағлұматтар мұхиты екендігі;
- ақпаратты өзің іріктеп алатындығың;
- он-лайн яғни, нақты уақытта сөйлесу, көру, ақпарат алмасу, не пікірлесу мүмкіндігі;
- мультимедиалық тасқын, яғни, мәтін, сурет бейне, саз бен дауыстың бір мезгілде таралуы;
- интерактивтілік;
- аудиториясын зерттеуі мен рейтингі;
- адресті ақпарат тарату мүмкіндігі;
- өте қолайлы іздеу мен табу жүйесінің болуы және басқалар[7, 39 б.]
Осындай жаңаша үдерістер қазақ журналистикасына жаңаша ойлауды, қайсыбір тосын жайды дәл тауып, лайықты түйін жасау мен алда болар беймәлім өзгерістерге дайын отыруды қажет етеді.
Тіпті журналистикадағы кейбір жанрлар тиімділігінен айрылып, жаңаша стиль өрнектерімен, тың тақырыптарға сай жазу әдісін қалыптастырып отыр. Бірақ мәселенің екінші жағы - жанрларды, олардың ішкі заңдылықтарын білмеу журналистік әдістердің, атап айтқанда, бір ғана дерек жинау әдісін еркін меңгермеу журналистің материалды ұсынуының сапасын төмендететіні сөзсіз. Дегенмен де бүгінгі БАҚ -та жаңашылдықтар басым.
Бүгінгі БАҚ арқылы қалыптасатын қоғамдық пікірдің де маңызы жоғары. Қоғамдық пікір қашан да өмірдің маңызды бір бөлігі.
Осындай қоғамдық пікірді халыққа жеткізіп, халықты қоғамдағы әлеуметтік-саяси ақпараттармен жылдам, әрі жан-жақты, белсенді түрде қамтамасыз етіп отыратын бірден-бір журналистер қауымы екені белгілі. Журналистиканың өзі маңызды әлеуметтік құбылыс. Журналистика әр уақытта пайымдау, баға беру, қорытындылар жасау, ұсыныстар айту қызметтерін де атқарады. Қоғамдағы саясат, экономика, экология, қоғамдық-әлеуметтік қатынастар т.б. көптеген салалардағы келелі мәселелердің шешімін тауып, жүзеге асуына ықпал етеді. Сондықтан журналистика қоғамның әлеуметтік институттарының бірі деуге негіз бар.
Журналистика - мәдениетпен, әлем мәдениетімен де тікелей қатысты.
Демек, бүгінде БАҚ-тың қоғамда атқаратын қызметі, маңыздылығы зор мәнге ие. Кәсіби тұрғыдан алғанда ең бастысы журналистің - шындықты көрсете білуі журналистің жеке жауапкершілігіне, кәсіби біліктілігіне, шеберлігіне қатысты. Қоғамдағы барлық құбылыстарды заман талабына сай қарастыра білу журналист қызметінің негізгі өзегі. Журналист кез-келген жағдайда өз пікірі үшін жауапты. Журналистің адалдығы, азаматтығы, ар-ұяты, өз кәсібіне деген құрметі сынды қасиеттері осы тұста көрінеді.
Қарт журналист Ә. Қарағұловтың: Журналист қаншама көп білсе де, ол өмірде өзі білмейтін нәрселер, процестер, жаңалықтармен кездеспей тұрмайды. Мұндайларды әбден біліп алмай, материалды жорамалмен жазу немесе редакциялау, соқыр адамға қараңғыны қармалау деген сөз - деген пікірі журналистің өзіне деген жауапкершілікті жоғары қоя білу қажеттігін, алып отырған фактісінің шынайы болуы керектігін нақтылап түсіндіреді[8, 203 б.].
Осындай игі қасиеттерге ие журналистикасы саласы аясындағы өткенге бағам жасау, өткенге құрмет көрсетудің деңгейі қаншалықты дәрежеде деген сауалдар да жиі қойылып жүр. Мұндай сауалдарға жауап ретінде ардагер журналист Нұртілеу Иманғалиұлының пікірі төмендегідей болды:
- Қазақ телевидениесі саласында еңбек еткен танымал тұлғадардың да біртіндеп ұмытыла бастауы, тасада қалып қоюы сияқты жағдайлар шаң басқан архивтер ешкімді де қызықтырмайды деген сөз бе? Олай бола қалған жағдайда сол дәуірдің үні мен тынысы, қалған түрлі хабарлар, бағдарламалардың уақыт тезіне төтеп бере алмауы болып та қабылданып кетпей ме? Жалпы, өткенге құрметтің бүгінгі үлгісі қалай болуы тиіс еді?.
- Орынды сұрақ. Бұл тез арада қайта қаралатын, күн тәртібінен түспейтін мәселе болуы керек. Шынтуайтына келгенде, біз заманның өзгеруін қалағанымызбен, дәл осындай аяусыз өзгерістерді тіледік пе? Телевидение менен басталады дейтіндер бірінен кейін бірі бәрін бүлдірді деп ойлаймын. Санасына сайтан ұя салғандар бірі түсінбей, бірі білмей, ал білгендері жеке басқа жағынып, жағымпазданып әрекеттенуінің нәтижесі телевидениенің шатқаяқтанып қалуына әкеп соққанын айтқым келіп тұр. Бәрін көріп, сезіп те отырсақ та тіпті айта алмайтын ахуалды бастан кешкенімізді жасырғым келмейді.
Телевидениені былай дамытамыз деп диагноз қоя салатын адам жоқ. Бұған міндетті түрде ғылыми көзқарас қалыптастырып, тұжырымдар жасалуы керек қой деп ойлаймын[9].
Жоғарыда атап өткендей, бүгінгі журналистиканың даму бағытындағы олқылықтар қатарына ардагер журналистердің басым көпшілігінің пікірі - журналистік білім мен тәжірбиенің жеткіліксіздігі деген ортақ пікірге саяды. Қоғамда үнемі серпінді өзгерістер жүріп жататындықтан, журналистік білімді де жетілдіріп, жандандырып отыруы заңды құбылыс. Өйткені, қоғамдағы өзекті деген мәселелерді, әлеуметтік қарама-қайшылықтарды, әлеуметтік-саяси, экономикалық, моральдық және басқа да шешілуі тиіс жайттарға жауапты іздеу, әлеуметтік салдарларды талдау мен болжауда және т.б. сауатты журналистік білім қажеттілігі айқын.
Журналистік білімнің ерекшелігі бірнеше әдістердің өзара әрекеттесуіне негізделген. Журналистік білім, журналистік шығармашылық ең алдымен ақпараттық кеңістікте көрініс табады.
Журналистің жұмыстары адамның рухани және практикалық қызметінің нәтижелерін жинақтайды, сондай-ақ сенсорлық тәжірибені, келешектегі жобалық ұмтылыстарды көрсетеді. Сондықтан әлеуметтік шындықтың әртүрлі объектілерін тану барысында журналистер тек белгілі әлеуметтік фактілермен байланысы ғана емес, сонымен бірге олардың бағалауы бойынша, әлеуметтiк қызметтiң тұрғысын жан-жақты түсiндiруге бағыттайды[10].
Қазіргі қоғамда журналистің рөлі артып отырғаны белгілі. Кез-келген түйткілді мәселе ақпаратты негізге алу арқылы шешіледі. Соған орай бүгінгі БАҚ өкілінің жауапкершілігі де күшейді.
Осы тұста мына бір пікірге назар аударсақ: Жаңа заманның журналистері алғыр болуы шарт. Арпалысқан ортада өз дегенін дәлелдеп, айтқанын өткізетін, ойын батыл қорғай алатын қайсар мінез, ұлтына деген шексіз сүйіспеншілік керек. Журналистің басты қаруы - білімі және ол ұдайы ізденуі, оқуы, білгенін жетілдіруі тиіс. Сөз иесі, қалам иесі еңбекқор болғаны ләзім. Журналистика тәжірибемен қалыптасып, шеберлігі уақыт тезінен өтіп шыңдалатын, шынығатын мамандық. Шабыт қаншалықты қолға ұстатпайтын сағым болса, шығармашылық та тұңғиық дүние, түбіне ешкім жеткен емес. Журналистік шығармашылықтың рахаты да мол, ол - тыңдарман, көрерменмен оқырман ықыласы, ойыңның өзгелердің көкейінен шыққаны, жақсылыққа жалау болғаның, артыңа ізгілік ізін қалдырғаның
Сонымен қатар бүгінгі журналистиканың адамдар психологиясына да ықпалы зор. Мұны медиапсихология деген терминмен атап жүр. Бұл терминнің әсіресе соңғы уақытта телевизияға қатысы жоғары. Негізгі қарастыру нысаны - телевизиялық өнімдердің көрерменге әсері, оны қабылдауы, содан болатын мінез-құлқындағы өзгерістер.
XX ғасырда журналистиканың адамдар психологиясына әсер етуінің және идеологияның халыққа ықпалы, қоғамдық пікірдің ықпалы туралы Америкада У.Липманның ғылыми зерттеуі жүргізілді. Осы бағытта қоғамдық пікір жасауда адамдардың стандартты ойлауын тірек етіп, қоғамдық пікірді қалыптастыру арқылы жеке тұлғалар, көшбасшылар ұстанған саяси мақсатқа жету міндеттері қойылды
Бүгінгі қазақ журналистикасының өзекті мәселесінің үлкені - қаржы мәселесі.
Журналистиканың даму барысын, бет-бейнесін әр қырынан сараптай отырып, оңды ізденістердің де, жетістіктердің де, әлі де қарастыруы қажет дүниелердің де бар екендігін бағамдадық.
Қазіргі таңда телеарналардың басым көпшілігі эфирге әр түрлі форматтағы бағдарламалар мен ток шоулар шығаруда. Отандық телеарналарымызда жаһаннан қалыспауда. Ай санап эфирге әр түрлі бағыттағы бағдарламалар шығарылуда. Соның ішінде отбасы құндылықтарына арналған бағдарламалар жетерлік. Мысалғы Қазақстан ұлттық телеарнасында отбасы құндылықтарын насихаттайтын Ұлт мақтанышы , Шаңырақ , Баланың көңілі , Бақытты әйел сынды бағдарламалары бар. Соның ішіндегі Шаңырақ бағдарламасына тоқтала кетсек. Отбасының берекесі мен бірлігі, тыныштығы мен татулығы - тек бір отанасының немесе тек отағасының қолында емес. Тату - тәтті отбасын құру үшін тек бір адамның емес, барлық отбасы мүшесінің әрекеті болу қажет. Яғни, отбасы деген шағын мемлекетті қалыптастыру үшін, мемлекеттің әр мүшесі үлес қосуы тиіс. Және де дәл осы ретте Қазақстан телеарнасы бұрын- соңды қазақ телевизиясында болмаған, күн сайын тікелей эфирде көрерменге жол тартып отырған отбасылық ток - шоу деп Шаңырақ бағдарламасы туралы айтып алға тартуда. Бағдарлама қалыптасып қалған стереотиптерді жойып, нақты нәтиже үшін күн сайын эфир бір отбасыға арналып оның мәселесін тікелей эфирде шешуді ұсынып отбасы шығарашылық топтың назарында болады. Жобаның басты мақсаты - жоғарғы рейтингтерге қол жеткізуден бөлек, тату әрі үлгілі отбасылар санын арттыру. Ал бағдарламаның басты ерекшелігі - тікелей эфирде отбасының барлық мүшелерінің қамтылуы. Яғни, отбасындағы қарттан бастап еңбектеген балаға дейін жобада қатысуы. Одан бөлек коммерциялық КТК телеарнасында, отбасы құндылықтарын, өнер мен мәдениетті насихаттау мақсатында Өнерлі отбасы атты бағдарлама өз ретін табуда. Біз ең алдымен өзіміз үшін теледидардың жақсы жағы да жаман жағы да бар екенін ұғынғанымыз жөн. Оны жай бір құрылғы ретінде қабылдай білуіміз керек. Бұл дегеніміз - ол қаншалықты бізге пайдасын әкелсе соншалықты зиянды бола алады. Дамыған замаңда теледидардың басқа әлеуметтік желілерден қалыспай келе жатқанын да ескерсек игі.
Научи хорошему, - атты Ресейлік жобаның қорытындысы бойынша қазіргі таңда бүкіл әлемде, соның ішінде өзіміздің елімізде көк жәшіктің рейтингің жоғарылату үшін, теледидарларда көбіне көрсететін жобалар тізбегі мынадай:
* пропаганде секса и пошлости;
* пропаганде глупости;
* пропаганде потребительского отношения к жизни;
* пропаганде свободных отношений.
Бірақ бұл дегеніміз барлық журналистер осы тізім бойынша қоғамымызды бұзып жатыр деген сөз емес. Маңағы айта кеткендегідей теледидар бізге бірдей пайдасымен зияның әкелуде. Осы жайлы толық ұғыну үшін мен отандық бірнеше бағдарламалар тізбегін әзірледім:
Мысалы: Евразия арнасында көрсетіліп жатқан, көршілес елден келген көшірме бағдарлама Қалаулым бағдарламасы, КТК телеарнасынан көрсетіліп жатқан Кел келінім , Келіндер бәйгесі атты бағдарламалар. Бұл көршілес елдің шығарып отырған Давай поженимся немесе Дом - 2 бағдарламаларының сынары сынды. Бірақ бұл бағдарламаларды ол жақта қалыпты қабылдаған болса, біздің елімізде бұндай бағдарламаларды біршама сын астына алуда. Біріншіден бұл тек қана менталитетімізге сай болмағандықтан ғана емес, басқа тұрғыда қарайтын болсақ сана сезімімізді жоятын бірден бір бағдарламалар тізбегі десе болады. Мақұл деп бұл екі арнаның жеке меншік екенін айтып ысырып тастадық делік, жақында еліміздің, мемлекеттік арналарымыздың бірі Хабар арнасынан -----------б атты бағдарламаның тұсауы кесілетіндігі жайлы көріп жағамды ұстадым. Сонда бұларды қадағалайтын адамдардың болмағаны ма? Жоғарғы жақтағылар қайда қарап отыр деген ой келеді. Одан бөлек Хабар телеарнасындағы Ләйлә Сұлтанқызы жүргізіп отырған Өз ойым бағдарламасы. Өз ойым деп өзгенің санасын улап тастамасақ игі. Қай елдің қызы ашықтан ашық тікелей эфирде мен пәктігімді сатамын,- деп өзін жарнамалауда? Қазақ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz