Қазақ ұлттық киімінің заманауи тенденциялары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Мaзмұны

Кіpіcпe . . .

: 1

Кіpіcпe . . .: Қазақ ұлттық сән үлгілерінің теориялық негізі . . .

: 1. 1

Кіpіcпe . . .: Ұлттық киімнің қалыптасу кезеңдері мен даму тарихы . . .

: 1. 2

Кіpіcпe . . .: Қазақ ұлттық киімдерінің ою-өрнек рәміздері . . .

: 1. 3

Кіpіcпe . . .: Қазақ ұлттық киімінің заманауи тенденциялары . . .

: 2

Кіpіcпe . . .: «Әсем-ай»заманауи ұлттық киім топтамасын жобалау . . .

: 2. 1

Кіpіcпe . . .: «Әсем-ай»заманауи ұлттық киім топтамасының образды ассоассоциативтік негізгі ізденістері . . .

: 2. 2

Кіpіcпe . . .: «Әсем-ай»заманауи ұлттық киім топтамасының базалық және үлгілік конструкциясының негізгі сызбасын жетілдіру . . .

: л

Кіpіcпe . . .: Қopытыныды . . .

Кіpіcпe . . .: Пaйдaлaнғaн әдeбиeттep . . .

Кіpіcпe . . .: Қосымша . . .

Кіріспе

Зерттеудің өзектілігі: Қазіргі қоғамда қазіргі ұрпақ үшін мәдени мұраны сақтауға ерекше көңіл бөлінгендіктен қоғамда патриотизм, руханилық сезімін қалыптастыру, қазақ халқының тарих тамырына теледидар арқылы араластыру үшін, қазақ халқының тарихы, олардың мәдениеті, дәстүрлері, білімі, тұрмысы ақпараттық түрде енгізілуде. Қазақ ұлттық киімінің пайда болуын, тарихын зерттеу, қазіргі ұрпақ үшін ата-бабалар қалдырған мәдени мұраға деген терең қызығушылығын тудырады. Тиімділікті арттыру үшін Ұлттық костюмді жан-жақты зерттеп қана қоймай, ақпаратты қоғамға енгізу ғана емес, сонымен қатар қазақ киімін өз қолымен жасауды, қазақ киімін орындаудың әртүрлі техникалары бойынша киім жасауды үйреніп, осы қазіргі буынға үйрету қажет. Өкінішке орай қазіргі таңда Қазақстанда ұлттық ою-өрнектер жасаудың көне құпияларын білетін шеберлер қалған жоқ, қазақ халық шығармашылығын сақтау мәселесі өте өткір тұр, сәндік-қолданбалы және ою-өрнектелген өнерде қолданылатын бай дәстүрлер мен дағдылар жоғалады. Мысалы, бүгінде кілем тоқу кезінде бұрын қолданылатын 200-т ою-өрнектің тек 50 үлгісі ғана қолданылады. Сондықтан қазіргі заманғы жағдайда біздің республикамыздағы маңызды міндеттердің бірі қазақ халқының көркем мұрасын жаңғырту, сақтау, зерделеу және насихаттау болып табылады. Қазақ халқының мәдениетін зерттеуге И. Г. Георги, Г. Н. Потанин, В. В. Бартольд, табиғатты сүйетін Түркістан үйірмесінің мүшелері, сондай-ақ қазақ ғалымы Ш. Уәлиханов сияқты зерттеушілер үлкен үлес қосты. Қазақ ою-өрнектік өнерін мақсатты зерттейтін алғашқы авторлардың бірі-ХХ ғасырдың басында Маңғыстауға келген неміс ғалымы Р. Карутц болды. Бұл саяхаттың нәтижесі "Маңғышлақта қырғыздар мен түрікмендердің арасындағы"жұмыс болды. Кеңес кезеңінде Ә. Марғұланның басшылығымен Республикада қазақ халқының тарихы мен мәдениетін жан-жақты зерттеу басталады. Олар қазақ ою - өрнегінің пайда болуы мен дамуының ғылыми негізделген көрінісін берді, оны құру заңдарын, симметрияның мәнін, фон мен суреттің тепе-теңдігін ашты. Дегенмен, Қазақ ұлттық ою-өрнегін зерттеу қазіргі уақытта да жалғасуда, оның көптеген аспектілері жеткілікті зерттелмеген және ұсынылған. Зерттеуде қазақ костюмінің ою-өрнегін дайындауда техниканы тереңірек зерттеу қажеттілігін дәлелдейді. Оларда өрнектер мен ою-өрнектердің семантикасын анықтау, ою-өрнектердің барлық түрлерін жеткіліксіз зерттеу мәселелері көрініс тапты. Бірқатар жұмыстар Қазақ ұлттық дәстүрлі костюмі, ою-өрнек жасау және оны практикаға қолдану туралы жалпы ұғымды қалыптастырудың әдістемелік және практикалық тәсілдері анықталды. Алайда жұмыста ұлттық костюм дайындау техникаларын практикада қолдану үшін қазіргі қазақ халқының өмірі мен тұрмысын тиімді енгізу мәселелері жеткілікті зерттелмеген. Қазіргі заманғы қоғамға Қазақ ұлттық киімін кию тәжірибесінде қарама-қайшылықтар байқалады: қазіргі заман талаптары, деңгейі мен қоғамның өмір сүру салтына байланысты ұлттық киімге деген қарым-қатынасының сипаты арасындағы сәйкессіздік болып табылады. Сондай-ақ, Ұлттық киім тек сирек жағдайларда яғни, мерекелерде немесе белгілі бір ұлттық салт-дәстүрлерді жүзеге асыру үшін киіледі. Осы қарама-қайшылықтан біздің зерттеуіміздің негізгі проблемасы яғни, Қазақ ұлттық киімінің шығу негізін жасау және халықтың қазіргі заманғы өміріне сай етіп ұлттық нақыштағы заманауи киім жасап, оны енгізу бойынша қалыптастыру болып табылады. Тұжырымдалған проблемадан «Әсем-ай» заманауи ұлттық киім топтамасын жобалау" атты дипломдық жұмыстың тақырыбы анықталды.

Зepттeудің мaқcaты: келешек ұрпаққа заманауи киімдерді ұлттық нақышқа келтіре отырып үлгілеу арқылы осы киелі өнерді əрі қарай дамыта отырып, көздің қарашығындай сақтап қалу.

Зepттeудің міндeттepі: дипломдық жобаның әдістемелік негізі ретінде Қазақстан Республикасындағы сән дизайнындағы мәселелер жөніндегі мемлекеттік құжаттар, сән дизайнның теориялық концепциясы, ғылымаралық кешенді жағынан (философия, тарих, мәдениеттану, жаратылыстану, білім және тәрбие) келу, теориялық және практикалық аспектілердің сәйкес келуі жатады .

Зерттеудің нысаны: Қазақ ұлттық киімі негізінде «Әсем-ай» заманауи ұлттық киім топтамасын жобалау болып табылады.

Зерттеудің пәні: мәдени мұраны қалыптастыру мазмұны, ұйымдастыру формалары мен шарттары, әдістері, құралдары немесе мазмұны ұлттық костюмді орындау процесінде эстетикалық қабылдауды ұйымдастыру нысаны мен жолдарын, тәсілдерін, құралдарын жобалау әдісі болып табылады.

Зерттеудің әдіснамалық негіздері: ғалымдардың қазақ халқының мәдениеті, олардың тұрмыстары мен әдет-ғұрыптары, өмір салты, дәстүрлі костюмнің шығу тегі және оның түрлері туралы еңбектері, костюм құрастырудың композициялық принциптері, отандық шетелдік авторларды ою-өрнектердің семантикасын зерттеу және мәдени мұраны енгізу мақсатында Қазақ ұлттық киімін қазіргі қоғамға енгізу мәселесі бойынша зерттеу болып табылады.

Зерттеу жұмысының негізі: қазақ киімін зерттеу және қоғамға енгізу мәселелері бойынша мұрағаттық құжаттарды талдау нәтижелері; семантика теориясы мен практикасы және ою-өрнектердің космологиялық маңызы туралы ғылыми деректер; қазіргі қоғам үшін Ұлттық киім дизайнының тұжырымдамалары болды. Қойылған міндеттерді шешу үшін келесі зерттеу әдістері қолданылды: теориялық және эксперименталдық жұмыстың бағыты мен саласын анықтауға мүмкіндік беретін, мәдени мұра және оны қазіргі қоғамға енгізу тәжірибесі бойынша интернет пен университет шеңберінде білім беру және қол жетімді әдебиеттерді зерттеу және талдау; аға оқытушылардың, сондай-ақ осы саладағы қайраткерлердің жұмыс тәжірибесін талдау; киім дайындаудың шығармашылық процесінің құрылымы мен шарттарын талдау. Шығармашылық үрдістің орындалуын қадағалау, аға буынмен, осы саладағы мамандармен әңгімелесу, қазіргі заманғы қыздарға сауалнама жүргізу, Қазақ ұлттық киімін орындаушылардың шығармашылық қызметін суретке түсіру, осы қызметтегі оқытушылар мен мамандардың озық тәжірибесін үйрету және қорыту, техникалық эксперимент ұйымдастыру және өткізу, заманауи танымал дизайнерлердің шығармашылық қызметінің өнімдерін талдау, алынған мәліметтерді статикалық өңдеу.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық маңыздылығы мыналардан тұрады: теориялық негіздеу және ұлттық колоритті пайдалана отырып, техникалық және көркемдік шығармашылық практикалық іс-әрекетті ұйымдастыру мүмкіндігі эксперименталды дәлелденген, Қазақ ұлттық киімінің коллекциясын орындау бойынша практикалық жұмысты ұйымдастыру кезінде техникалық және көркем қызметтің өзара байланысын жүзеге асыру үшін қолайлы жағдай мен талаптар шығармашылық міндеттер жүйесінің үлгілік мазмұны анықталды, бұйымдарды дайындауға арналған дизайн принциптері анықталған және негізделген еңбекті жоспарлау, сапаны бақылау бойынша мазмұны, еңбек объектісі, сондай-ақ бұйымның конструкциясын талдау. Еңбек сипатының ерекшеліктерін есепке алу, эстетикалық талғам принципін жүзеге асыру, анықталған мазмұнның мақсатқа сәйкестігі; бұйымдарды дайындау кезінде қажетті білім көлемі мен сызба, сурет техникасы суреттерін тану, эскиздермен жұмыс істеу реті туралы жобалау білімдерінің әдістері туралы түсінік, композицияны, өлшемдерді анықтау, дизайнды әзірлеу анықталды. Зерттеу нәтижелері Ұлттық костюмді әзірлеу кезінде пайдаланылуы мүмкін құрастыру және түзету кезінде; мәдениет саласындағы қазіргі заманғы зерттеулер нәтижелеріне қойылған міндеттерге таңдалған зерттеу әдістерінің барлығымен қамтамасыз етіледі; эксперименталды деректермен расталады; теориялық зерттеу мен практикалық жұмыс нәтижелерін объективті талдау және көркемдік - шығармашылық эксперимент жүргізу.

Ұлттық нақыштағы дизайн жобамыздың үлгілері - замануи күнделікті өмірде, отырыстарда, жиындарда киілетін костюмдер. Бұл костюмдерде заманауи стильдегі элементтерді үйлестіре отырып, көне жәдігерлерімізді, соның ішінде ұлттық киіміміздің рәміздік, эстетикалық символдарын сақтап, қолданыс аясын кеңейтіп, оның тәуелсіз Қазақ елінің имиджін қалыптастырудағы орнын айқындау. Шығарылған гипотеза мен мақсатқа сәйкес келесі тапсырмалар қойылды:

- ұлттық нақыштағы заманауи костюм үлгілерінің композициясын құрастыру;

- тек қана практикалық жағынан емес, эстетикалық мәні жағынан да маңызды дайындалған және көркем жасалған өндірістік немесе қолөнер арқылы өмірге келген көркем туынды жасау.

Зерттеудің құрылымы: кіpіcпe, eкі тapaу, қopытынды, пайдаланылған әдебиеттер, қосымшадан тұрады.

Біpінші тapaудa қазақ халқының киім тарихы, оның қалыптасу жолы және оған жазылған еңбектерге сараптама жүргізіліп, заманауи ұлттық нақыштағы көйлeктepді жoбaлaудың тeopиялық нeгіздepі тaлқылaнды;

eкінші тapaудa замануи ұлттық нақыштағы «Әсем-ай» киім топтамасының көркемдік шешімі ұсынылды.

1 Қазақ ұлттық сән үлгілерінің теориялық негізі

1. 1 Ұлттық киімнің қалыптасу кезеңдері мен даму тарихы

Қазақ халықының киімдерінде халықтың шығу тарихы, экономикалық, әлеуметтік және климаттық жағдайлары бейнеленген ертедегі салт-дәстүрлері көрініс тапқан.

Қазақтар құланның, киіктің және жолбарыстың терілерін, сондай-ақ қара түсті жанаттың, су тышқанның, бұлғынның және сусардың, ақ түсті тышқанның, күзеннің үлбірлерін аса бағалы деп санаған. Сусар мен бұлғынынң үлбірлері қымбат бағаланған. Теріден тондар тігілген. Мамық жүнді аңдардың үлбірлерінен жасалған тондарды қазақтар ішіктер деп атаған. Жанаттың үлбірінен дайындалған тон-жанат ішік, қара түлкінің үлбірінен тігілген тон-қара түлкі ішік, алтайдың қызыл түлкісінің үлбірінен жасалған тон-қызыл алтай түлкі ішігі деп аталған. Жоғары түкті жібекпен көмкерілген үлбірлі ішік қыз жасауындағы ең қымбат мүліктердің бірі саналып, бас тон делінген. Қазақтар аққудың, гагара мен құтандардың да мамығынан жасалатын ішіктердің дайындау техникасын білген. Оған 1878 жылы Ақмола көрмесіне қойылған гагара мамығынан тігілген ішік мысал бола алады. Гагара мамығынан дайындалған ішіктің тағы бір түрі Қорғалжын көліне таяу орналасқан ауылдан кездесті. Ол шымқай қара түсті ұзыншалау төртбұрыштардан құрастырылып тігілген және онша кең емес, қара жолақтармен жиектелген. Гагара құсының жақсы терілерін және оған сәйкесм үлбірді таңдау үлкен талғам мен іскерлікті талап еткен. Бақсылардың киетін аққу мамығынан тігілген дәстүрлі күртешілері мен шекпендерінің өзіндік мағыналары болған. Үлбірден тігілетін ішіктер шұғамен, жібекпен, қамқамен және т. б. қапталған, олар қолданылатын матасының атауына немесе түсіне қарай ажыратылған. Көк шұғамен қапталған, түкті шұғамен жиектелген ішікті «көк тон» деп аталған. Оны тек қана атақты адамдар киген. Шала туылған құлынның терісінен дайындалған, әрі кең, әрі ұзын болып тігілген ішікті «жарғақ тон» деп аталған. Қозы жүнінен де тондар тігілген. Оларды дайындауда қозжылардың жүнасты терісі алынбай, тек ұзын түктері қолданылған. Осылайша жасалған тон «қылқа жарғақ» деп аталынған. Қазақтар өозының терісінен күдерілер және шапандар дайындаған, жұқа шекпендер және шалбарлар тіккен. Осыған орай зерттеушілер «қазақтар жалпы киімдерін қозының иленген терісінен дайындаған» (П. С. Паллас), «олар жұмсақ жаңбырға төзімді болғандықтан қозының терісінен көбінесе сырт киімдер тіккен» (И. П. Фальк), «қозының терісінен жасалған шапандар өте ыңғайлы, ылғал өткізбейді, желден және жаңбырдан қорғайды» деп айтқан болатын. Қозының терісінен тігілген шапан да «жарғақ» деп аталған. Петербургтегі ориенталистер конгресінің көрмесінде Орталық және Солтүстік Қазақстанның әр түрлі аудандарынан көне, күдеріден жасалған, жібекпен кестеленген шапандар көрсетілген. Ақмола ұйымдастырылған көрмеге де күдеріден жасалған шапандар қойылған.

Шапандар және кең шалбарлар жібекпен кестеленген. Семей өлкесінің суретшісі және өнертанушысы В. Н. Белослюдов кесте үлгілерін жинаумен айналысқан. Оның 1913 жылы «Қазақ кестелері» деген мақаласы жары көрді. Осы қолжазба Орталық мемлекеттік әдебиет және өнер мұрағат-мұражайының Г. Н. Потанин мұрағатында сақталған. Халық шеберлері ұсақ нақыштарды кестелеу барысында ою-өрнектің суретіне немесе кестеленетін бұйымның пішініне байланысты дөңгелек немесе тікбұрышты арнайы кергіштерді пайдаланған. Әйелдер және ерлердің бас киімдері-желек, кимешек, сәукеле, телпек, тақиялары, әйелдер көйлегінің желбіршектері, сондай-ақ, омырау әшекейлері-омырауша, алқаларды және күдеріден тігілген шекпендерді, шапандарды, кең шалбарларды инемен және ілгекті бізбен кестелеген. Тығыз кестелеу әдісі өте кең таралған. Тығыз кестелеу арқылы кимешек, шұғадан жасалған ерлер шалбары әшекейленген. Ілмектен ілмеккке біз кестелеу әдісі де жиі қолданылған. Біз кесте және тығыз кесте әдістерімен киімдерге геометриялық және өсімдік тектес ою-өрнектер, кейде адамдар мен жануарлардың контурлы бейнелері, толық сюжеттер әшекейленген, мысалы Эрмитаждағы күдеріден тігілген шапанда аң аулау көрінісі толық кестеленген. Санкт-Петербург, Мәскеу, Алматы, Омбы қалаларының мұражайларында сақталған бірқатар кең шалбарлар да біз кестелеу арқылы безендірілген. Олардың он шақтысы Эрмитажда сақтаулы. Солардың ішінде Ш. Уәлихановтың, Арынғазы Ханқожиннің (Семей облысы), Н. А. Крыжановтың, Л. Ф. Баллюзектің (Батыс Қазақстан) сыйға тартқан экспонаттарының кестелері ерекше көзге түседі. Ш. Уәлиханов сыйға тартқан шалбарда сары түсті кестенің ерекше бір талғаммен орындалуы көз тартады. Кестеде бедерлі өсімдік тектес мотивтер-жапырақтар, бүршіктер, сондай-ақ, ирек бейнелі сызықтар қолданылған.

Киіз-ертедегі көшпенділердің сырт киімдеріне арналған дәстүрлі маталарының бірі. Жұқа киізден жасалған, жібекпен кестеленген көне шекпен Эрмитажда сақтаулы тұр. Ол бұрынғы әскери жамылғы пішіндес жеңсіз пішілген, тар қайырма жағалы. Өңірі, етегі, жағасы, қолтық ойындысы қара баумен жиектелген және инешаншыммен тігілген. Шекпеннің бүйірлерін жағалай тар жолақпен қапталған тіліктер түсірілген. Жоғарғы бөлігін қоспағанда шекпенге тұтастай күн тәрізді үлкен дөңгелектер кестеленген. Әрбірінің орталығына ақ жұлдыз орналастырылған, оның жоғарғы және төменгі бөліктеріне биліктің символы ретінде қос бүркіттің силуэтін елестететіндей бейне жібекпен кестеленген. Қазақтар жұқа ақ киізден тіглген шапанды «қаттау» деп атаған. Қаттауды Ориенталисттердің үшінші конгресінің көрмесіне атбасарлықтар әкелген. Сол көрмедегі экспонаттар қатарында Мейрам Жанайдаровқа тиесілі алтын тігіспен, үлкен түймелермен, күміс жалпақ тілікшелермен әшекейленген былғарыдан тігілген шекпен де қойылған. Қазақтардың киімдерін дайындауда қой жүнінен басқа түйе жүні де қолданылды. Клавдий Элианның жазбасында «Каспий жағалауындағы елдерде түйелер өте көп, олардың жүндері өте жұмсақ, жұмсақтығы соншалықты милет жүндерінен асып түспесе кем түспейді. Оның жүнінен жасалған киімдерді өте атақты адамдар мен байлар киген» деп айтылған. Марко Полоның мәліметтері бойынша да қарлұқтар ең жақсы, өте бай көрінеиін, ақ шұғаны түйе жүнінен дайындалған және оларды басқа елдерге сатып отырған.

Түйе жүнінен дайындалған ежелгі киімдер түрінің бірі - шекпен. Шекпен жаңбырдан, бораннан, жайсыз ауа райынан сақтайтын өте кең де ұзын тігілген киім. Шекпенді боялмаған жүндерден де (сары, ақ), көкке, көк бүлыңғырға және басқа түске боялған жүндерден де дайындаған. Салтанатты шекпендер тек боялған жүндерден тігілген, олардың тігістері оқамен көмкерілген. Сондай-ақ, Мәскеу университеті қарсаңындағы көрмеде салтанатты көк түсті шапан экспонатқа қойылған.

Шапан - қазақтардың негізгі және ежелгі киімі. IX-XIV ғасырлардағы қыпшақтардың тас мүсіндері неден шапан бейнелерін кездестіруге болады. Шапанды әйелдер де, ерлер де киген. Шапандар күдеріден ғана тігілген жоқ, басқа елдерден әкелінген жібек, жүн және мақта маталардан да дайындалды. Орыс халқының дерекнамаларында шапандарды «кафтандар» деп атаған. Шпаковскийдің фото суреттері арасындағы Дәулеткерей Шығаев, Есет Көтібаров, Махмұт Жантариннің суреттерінен шапандардың көрнекті түрлерін, А. Е. Мартынов және Е. Корнеевтің салған суреттерінен қымбат матадан тігілген біз кестелі шапанды көруге болады. Бабиковтың қызыл шүғадан жасалған шапан суретін салғаны белгілі. Кейіннен оны К. Ф. Гун және Груссо сияқты суретшілер көшіріп салған. Осы шапан біз кестемен кестеленген. Кестенің негізгі мотивтері - қатар-қатар орналастырылған шеңберлер мен қара, ақ сызықты жиектер. Әр шеңбердің ішіне ақ жібектен жұлдыз кестеленген, ал шеңбер төңірегіне - төрт мүйіз және ашық алақан бейнесі әшекейленген. Шеңберлер арасына ағаш бұтақтары, бүршіктер, шыршалар орналастырылған. Т. Аткинсон қазақтардың өмірінен көптеген қүжатты суреттер түсірген. Ол XIX ғасырдағы қазақтың атақты адамдарының мерекелік киімдерін былайша суреттейді: «Менің басшым үстіне қара түсті барқыттан тігілген шапан, басына әдемі кестеленген тымақ, ал аяғына биік өкшелі қызыл былғарыдан тігілген етік киген. Оның әйелі салтанатты реңк беретін сары, қызыл және жасыл түсті жібектен тігілген шапан киетін. Сұлтан басына тығыз жібектен тігілген, күміспен кестеленген бас киім, үстіне көк бұлыңғыр түсті шапан, аяғына қызыл қоңыр былғарыдан тігілген биік өкшелі етік киетін. Оның әйелі үстіне әдемі қара шапан, басына ұшы үшкірлеу, таспасы беліне дейін түскен, шеттері жібек пен әсем кестеленген бас киім киген». Қазақтар арасынан ең әдемі шапандарды ақын, сал-серілер киетін болған. 1846 жылы шығыстанушы Услар Көкшетауда халық мерекесіне қатысқан бір топ ақын, әншілерді кездестірген. Оның айтуы бойынша «Олар өте сәнді киінген. Олардың шапандарының түстері - қызыл, ашық жасыл. Олардың шапандары және күдеріден тігілген кең шалбарлар жіберпен шұбарлана кестеленген. Әдетте, оларға ұсақ өсімдіктер мен құстар бейнелері әшекейленген». Қазақтардың әйелдер және ерлер киімдері алуан түрлі. Ерлердең және әйелдердің бірқатар бас киімдері киізден дайындалған. Солардың ішіндегі ең ежелгі және дәстүрлі түрінің бірі - қалпақ. Қалпақтың ақ киізден жасалатын түрі «ақ қалпақ» деп аталады да, енді ені шеті жоғары қайырылған түрі «айыр қалпақ» деп аталады. Киізден жасалған, жоғарғы үшы үшкір бас киім алғаш рет Пазырық қорғанынан табылған. Николаев облысынан киізден дайындалған, ұшы үшкірлеу келген, қола қаңылтыр белгісі бар қалпақ табылды. Салтанатты ақ қалпақтарды ақ жібек пен кестелеген, айналдыра күміс оқамен көркемдеген және шетін жағалай бау тігістермен әшекейлеген. Осындай қалпақты қазақтың ұлы ағартушы ақыны Абай Құнанбаевтың киген түрі Эрмитажда сақтаулы тұр.

Қалпақтың тағы бір түріне телпек жатады. Телпекті тек сұлтандар киетін болғандықтан, ол XIX ғасырға дейін-ақ қолданылған. Ерлер бас киімдерінің үшінші бір түрі - көктемде және күзде киілетін бөрік. Бөрік - «бөрі» қасқыр деген сөзден шыққан. Ал, қасқыр түрік тайпасының байырғы тотемі саналған. Пішіні бойынша бөріктің жоғарғы бөлігі биік конус тәрізді дөңгелек немесе бірнеше қималы болып келеді де, үнемі бұлғын, камшат үлбірлерімен әдіптелген. Эрмитажда сақтаулы тұрған камшат үлбірімен көмкерілген бөрік Ш. Уәлихановтың әкесі Шыңғыстікі деп саналады. Мұражайларда сақталып келген қымбат бөріктер алтынмен, күміспен кесте- леніп, бұлғын, сусар, камшат үлбірлерімен көмкерілген. Тымақтар қара және қызыл түлкінің үлбірінен дайындалған. Олардың көп түрлері Санкт-петербургтегі ориенталисттер көрмесінде көрсетілген. Бөрікті қыздар да киген, олар салпыншақтармен және үке, құтан және тауыстың мамықтарымен әшекейленген. Камшаттың үлбірімен көмкерілген бөрік - камшат бөрік деп аталын- ған. Махмұт Қашқари үлбірлі тамақтарды «камач бөрік» деп атаған. Алтынмен кестеленген бөрік - алтын бөрік, маржанмен әшекейленген бөрік - қалмаржан бөрік деп аталған. 1890 жылы Қазанда ұйымаастырылған көрмеге қойылған бөріктің бірі інжу мен кестеленген және алтын белгілермен әшекейленген.

Тақия - барқыттан, қамқадан тігілетін жазғы жұқа бас киім. Ертеректе оның шеттері ақ тиіннің, сусар мен бұлғынның үлбірлерімен көмкерілген, күміс және алтын ызбалармен әшекейленген. Суретші П. Қошаров тақияның нақышталған, қымбат матадан жасалған суретін салған. Ш. Уәлиханов және Жанайдаровқа тиесілі әдемі тақиялар ориенталисттердің көрмесінде экспонатқа қойылған.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.