БАҒДАРЛАМА ӘЗІРЛЕУ ОРТАСЫ
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы Мемлекеттік университеті
Қорғауға жіберілді
Автоматика және есептеу техникасы
кафедрасының меңгерушісі
_________ А.Д. Золотов
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Автобекеттің ААЖ-сің жетілдіру
мамандығы 5В070400 - Есептеу техникасы және бағдарламалық қамтамасыз ету
Орындаған Азбергенов Д.Н.
Ғылыми жетекші Секербаева А.Б.
Норма бақылаушы, т.ғ.к. Бекбаева Р.С.
Семей
2019
Мазмұны
КІРІСПЕ 5
1 СҰРАҚТЫҢ ҚОЙЫЛУЫ 8
2 ТЕХНИКО - ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕМЕ 10
3. АНАЛИТИКАЛЫҚ БӨЛІМ 12
3.1. Қазақстан автобекет желісінің құрылуы 12
1.2. Қазақстан Республикасының жол көлігі туралы Заңы 13
1.3. Жолаушыларды тасымалдауды үйымдастыру 16
1.4. Автобекеттерде билеттерді сату жүйесі 17
4. БАҒДАРЛАМА ӘЗІРЛЕУ ОРТАСЫ 20
4.1 Delphi ортасы. 20
4.2 Объектілі - бағытталған бағдарламалау негіздері. 22
4.3 Delphi бағдарламалау ортасының маңызды технологиялары 26
4.4 Бағдарламаның үш буында архитектурасы 29
5 Практикалық бөлім 35
5.1 Есептің қойылуын сипаттау 35
5.2. Бағдарламалаушы нұсқаулығы 36
5.3. Қолданушы нұсқауы 39
6 ЕҢБЕК ҚОРҒАУ 48
7 ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ 81
ҚОРЫТЫНДЫ 87
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 88
ҚОСЫМША 90
НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР
Орындалған дипломдық жоба халықаралық талаптарға сай. Жалпы талап пен құрастыру ережесі стандарттарына сәйкес орындалды:
Қазақстан Республикасының білім туралы заңы;
Орындалған диссертацияда келесідей стандарттарға сілтемелер жасалынды:
№319-III Білім туралы Қазақстан Республикасының заңы 27 шілде 2007 жыл ( 13.02.2012ж жағдайында өзгертулер мен толықтырулармен)
СТУ 042-ГУ-1-2013 Университет стандарты. Жалпы ережелер;
П042-1.12-2013 Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетіндегі дипломдық жұмыс (жоба) туралы Ереже;
СТ РК 1.12-2000. Нормативтік мәтіндік құжаттар. Құрылымына,ресімдеу және мазмұнына қойылатын жалпы талаптар;
МЕСТ 2.104-68 ЕСКД. Негізгі жазбалар;
МЕСТ 7.1-2003 Библиографиялық жазбалар. Библиографиялық сипаттама. Құру ережелері және жалпы талаптар.
МЕСТ 2.105-79. Текстік құжатқа арналған жалпы талаптар.
МЕСТ 2.106-95. Текстік құжаттар.
МЕСТ 2.110-68. Патенттік формуляр.
МЕСТ 2.701-84. Сұлбасы, бейнесі және түрі. Орындаудың жалпы талаптары.
БЕЛГІЛЕНУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Орындалған дипломдық жобада келесідей белгіленулер мен қысқартулар қолданылды:
АЖО- автоматтандырылған жұмыс орны;
АКТ- Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар
АЖ - Автоматтандырылған жүйе
ПТК - Программалық-техникалық кешен
АТ - Ақпараттық технологиялар
ОЖ - Операционды жүйе
ДК - дербес компьютер
МҚ - Мәліметтер қоры
ЭЕМ - Электронды Есептеуіш Машина
ПҚ - Программалық қамсыздандыру
ТЖ - Техникалық жоба;
ММБЖ - мәліметтер базаларын басқару жүйелері;
МБ - мәліметтер базалары.
КІРІСПЕ
Көлік - Қазақстан өндіріс инфражүйесінің ең маңызды бөлімі. Оның тұрақты және нәтижелі жұмыс жасауы, экономиканы көтерудің және тұрақты және нәтижелі жұмыс жасауы, экономиканы көтерудің және қайтақұрулардың, бүтіндік қамтамасыз етуінің, ұлттық қауіпсіздіктің және ел қорғаныс қабілетінің, халық жағдайының деңгейінің жақсаруы және өмір сүруге қажетті тұрақтану шартымен келеді.
Экономиканы реформалаудың түбегейлі шарттарына және Қазақстанның геосаясаттық өзгертулеріне жақсы ойластырылған көліктер керек.
Нәтижелі жұмыс жасау көліктік жүйелерде жолаушыларды тасуға автоматтандырылған есептеу жүйелері жоспарланып енгізуде, автобустардың және автокөліктерді жөнге салулары, басқаруды компьютеризациялау тасымал процеспен замандас ақпараттық құралдардың негізінде жасалады.
Дипломдық жоба мақсаты автобекет қызметкерінің автоматтандырылған жұмыс орынын жетілдіру болып келеді.
Тап осы автоматтандырылған жүйе өңдеуіне арналған мақсаттарды шешуде шеңбер келесіге қажетті:
* Қазақстан Республикасының автобустық көлігі туралы, автобустық тасулардың облысында заң шығару туралы, жолаушы тасулардың ұйымы туралы қажетті материал жинау және автобустық көлік сауда жұмысына.
* Жолаушы тасулардың ұйымы жалпы негіздерін зерттеу, станциялардың жұмыс ұйымындағы жолаушы тасулармен, жолаушылардың тасу шарттары.
* Инфоқұрылымдық жүйенің моделін құру.
* Физикалық мәліметтер базасының моделін құру.
* Жоба таңдалған түрін іске асыру.
Бағдарламаға негізгі талабы жұмыс ыңғайлылығы болып келеді, кассир жолдық билет дайындауына арналған уақыттардың минимумын шығын қылу, не кезектер жоюға белеттіктерді кассаларда рұқсат етеді.
Зерттеу нысанына автобустық аялдама бекеті болып, сонымен қатар жолаушы тасулардың ұйымдастыру процесі.
Бірінші тарауда Қазақстандық автобустардың жолын құру жүйесі туралы теориялық мәлімдеулер болып келеді; Қазақстан Республикасының заңы мақаласыда қаралаған, тасушылар арасында қоғамдық қатынастар реттеуші және тасымал процес қатысушыларымен; жолаушы тасулармен жолаушы тасулардың ұйым, станциялардың жұмыс ұйымы жазылады және қолданылатын автобустық билеттердің осы шақ сатылу жүйесіне қаралады.
Екінші тарауда Borland Delphi суреттеуі бағдарламалау жүйесін қолдану жайлы баяндалған.
Үшінші тарау автоматтандырылған жүйені өңдеу процесін бейнелеп түсіндіреді: инфологиялық пәндік облыс жобалау, физикалық жобалау және жасалған жүйе суреттеу.
Соңғы жиырма жылдың ішінде ақпараттық айналымы және көлемі адамзаттың барлық қызмет ету салаларында - экономикалық, қаражаттық, саяси, рухани үлкейді. Және де білімнің жинау, өндеу және қолдану процесі жылдан-жылға жеделденеді. Ғылымдардың айтуы бойынша, әр оң жыл өткен сайын, информацияның көлемі екі есе үлкейеді. Осыған байланысты жиналған информацияны тиімділікті сақтауға, өндеуге және таратуға мүмкіндік беретін автоматтандырылған құралдарды қолдануға қажеттілік туады
Үлкен кәсіпорындардың қаражаттық буындар жұмыстарының сапасына қойылатын казіргі заманғы талаптарын алғанда, олардың тиімділік жұмыстары, компаниялардың автоматтандырылған қоймалық есепке алудың компьютерлік жүйелерінің базасындағы, информациялық құралдармен қамтамасыздандырылғандарына байланысты екендігін ескеру қажет.
Деректер базасымен жұмыс істеуге арналған бағдарламалық қамтамасыздандыру дербес компьютерлерде әлдеқашан қолдана бастады. Бірақ та бұлар немесе деректерді сақтау үшін арналған қарапайым бағдарламалар болды және де оларда қосымшаларды әзірлеу үшін құралдары болған жоқ, немесе олар соншалықты күрделі және қиын болған, тіпті компьютерді жақсы білетін адамдар, олармен қолданушыға толық бағытталған қосымшалары болмағанша жұмыс істегілері келмеген.
Клинеттерге қызмет көрсетудің қазіргі заманғы жағдайы, көп пайдаланушы режимде берілген мәліметтерді өте жоғарғы жылдамықпен өңдейтін деңгейге жетті. Барлық құжаттар айналымдары компьютерде іске асырылады және барлық ақпарат арнайы базаларда сақталады.
Өкінішке орай кейбір ұйымдар клиенттарға ескі әдіспен қызмет көрсетеді, яғни қағазбен қалам пайдаланады. Және бұл еш күмәнсіз өнеркәсіптің кемшілігі болып саналады. Халыққа ұзақ кезекке тұрудан басқа амал қалмайды. Сондықтан өнеркәсіп мәселесін шешетін, программаны жазу қажеттілігі туындайды.
Жолаушыларды белгілі бір аудан ортасына жеткізу үшін қалалық автобекетпен қамтамасыз етілу қажет. Бұл үшін ұйымның өз штатында жүргізушісі, касситі, жүйелік админстраторы (қажет болса), бухгалтері, юристі, механигі, кондукторы, кеңсе менеджері және т.б. болуы қажет. Сонымен қатар автобустар саябағы болуы тиіс.
1 СҰРАҚТЫҢ ҚОЙЫЛУЫ
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
Автоматика және Есептеу техникасы кафедрасы
БЕКІТЕМІН
Каф. меңгерушісі____________А.Д.Золотов
______________________2019 ж.
(күні) (айы)
Дипломдық жоба тақырыбы - Автобекеттің ААЖ-сін жетілдіру
Өңделетін нысанның қысқаша сипаттамасы.
* Көп жүйелілік. Берілгендер базасында автобекет жұмысының әр түрлі жүйелері болуы тиіс: рейстар кестесі, рейс номері, шығатын бекет, баратын бекет, жолға кететін уақыт, бағасы, тапсырыстар журналы.
* АЖО операторы жүйеге және берілгендер базасына қызмет көрсету, қорылқ көшіру, қалыпқа келтіру, жаңа пайдаланушыларды қосуды білуі қажет.
* Максималды жеңілдіктер және жүйе жылдамдығы. Билетті сату және құжаттарды дұрыстау өте аз уақытты алуы тиіс.
* Автобекет жолаушысын жылдам және сапалы қызмет көрсету, машиналар саябағының есебі, авто тасушылардың кестесін жасау және қалыптастыру, сатылған билет жөнінде есеп беру.
Бағдарлама келесі функцияларды орындауды қамтамасыз ету қажет: жіберілген бекет бойынша, келген бекет бойынша, бағасы бойынша ақпаратты берілгендер базасынан іздеу;
АВТОБЕКЕТ жүйесі қала аралық және аудандарда автобуспен жекелеген автобекеттерге билеттерді сатуды автоматтандыруға, бір қаланың автобекет тобының немесе тұтас ауданның қала аралық автобус бағыттарының желісін автоматтандыруғы арналған.
Жүйе келесі мүскіншілікті қамтамасыз етеді:
Билеттерді тура және кері бағытта сату, тек қана бір бағытта сату, қажет болған жағдайда бағыттағы аралық станцияларға билеттерді сату;
Тура сату сияқты, алдын ала тапсырыс бойынша сату;
Рейстармен барлық циклдарда диспетчердің болуы тиіс: рейстің билеттерін сатудан бастап жүргізушіге жолаушылар жөніндегі мәліметті бергенге дейін;
Автоматтандырылған жүйе"Автобекет" билеттерді сатуға және оларды есепке алу процестерін автоматтандыруға арналған.
"Автобекет" ААЖ қалыптасу сферасы ішкі облыстық, облыс аралық және республика аралық қала аралық автобуспен тасу жалпы пайдалануға арналған автобекеттен автокөліктің орындалуы болып табылады.
АБ Автобекет мынандай технологиялық процестерді: автобус билеттерінің алдын ала және күнбе күн сатылуын, диспетчерлердің қала аралық бағыттағы автобус қозғалысын басқаруын, сату есебін, есеп берудің қалыптасуын автоматтандырады.
Қала аралық автобус бағыттарында жолаушы және жүк билеттерін сату жөнінде мағлұматты есепке алу жұмыстарын;
АБ-дегі автобустардың қала- аралық қозғалыстарының кестесін құруда;
АБ-тен автобус рейстарының шығуын және келуін бақылау, диспетчер есебін құру;
Автобекеттің автобус хабарламаларындағы жолаушыларды және жүктерді тасудан түскен кіріс есебін алуда;
Орындаушы ________________ Азбергенов Д.Н.
(қолы)
Дипломдық жобаның жетекшісі ________________ Секербаева А.Б.
(қолы)
2 ТЕХНИКО - ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕМЕ
Жаңа программалық өнімнің енгізу кезіндегі экономикалық тиімділігін анықтауда оны нақты және дұрыс есептеп, бірнеше мүмкін болатын нұсқалардан енгізуге экономикалық тұрғыдан тиімдісін таңдау керек.
Ғасырлармен адамзат қоршаған әлем туралы білімдер, жұмыс дағдылары, мәлімдеулер жинастырды, хабарды басқаша айтқанда жинады. Берулердің және ауызша әңгімелер түрінде басында хабар ұрпақтан ұрпаққа берілді. Көріну және кітап іс дамуы хабарды тапсыру және сақтауға рұқсат етті сенімді жазбаша түрде көбірек.
Электр облысында ашулар телеграф көрінуіне, телефонды, радио, теледидардың - құралдарды әкелді, хабарды тапсыру және жинастыруға шапшаң мүмкіндік беретіндердің. Алға басу дамуы хабар өкпек өсу шегін ескертіді, не себепті, сұрақ жылдан жылға оның сақтауы туралы және өңдеуге тұрды. Есептеуіш көрінумен техниктерді сақтау тәсілдері маңызды оңайланды, ал негізгі, хабар өңдеулері.
Даму есептеуіштің техниктер микропроцессорлардың базасында компьютерлердің толық жетілдіруіне ертіп әкеледі және бағдарламалық қамтамасыз етудің. Бағдарламаларды көрінеді, қабілеттілер хабар үлкен селдері өңдеу. Сондай бағдарламалар арқасында ақпараттық жүйелерді жасалады. Объектілер туралы және құбылыстарда тап осы мақсатпен ақпараттық жүйе кез келгенін өңдеу келеді, және олар туралы нақты мәліметтерді беру керек.
Жаңа бағдарламалық өнімді енгізудің экономикалық тиімділігн анықтағанда оны сауатты және дұрыс есептеу маңызды, көптеген экономикалық варианттардың ішінен ең тиімдісі таңдалады.
Берілген бағдарламалық өнімді қолданудың маңыздылығы мен тиімділігі төмендегідей. Қазіргі кезде автобекет кассаларының операторларың автоматтандырылған жұмыс орындары аз мөлшерде, ал жұмыс істейтіндегі шешетін сұрақтары тым аз.
Бұл дипломдық жобада автобекет автоматтандырылған ақпараттық ж.йені жетілдіру қаралған.
Бұл бағдарламаны өндіріске енгізуде түсетін жылдық үнемдеу келесі болады:
мәселені шешуді тездету арқылы машина уақытына төленетін төлем ақыдан үнемдеу;
қызметкерлердің еңбек қауіпсіздігі мен техника қауіпсіздігіне кететін шығындарды азайту арқылы айлық төлем ақыдан түсетін үнемдеу.
3. АНАЛИТИКАЛЫҚ БӨЛІМ
3.1. Қазақстан автобекет желісінің құрылуы
Үлкен территориясы, экономикасының шикізаттық бағыты және теңіздік порттардан мәндік қашықтығы бар Қазақстан шарттарында,автобус жол көлігі, жүктерді және жолаушыларды тасымалдауды қамтамасыздандыруда жетекші ролді атқарады, ол Республиканың негізгі базалық бұтағының бірі болып табылады.
Қазақстанның 2717,3 кв.мың ауданға созылған жерлері, Атлант мұхитынан Тынық мұхитына дейінгі арақашықтыққа тең, Евразиялық материктің тереңінде орналасқан; олар Волгадан Алтайға дейін, Сібірден ТяньШанға дейін орналасқан. Көптеген ғасырлар бойы мұнда түйе керуендердің жолдары хабарласудың жалғыз ғана түрі болған, ХІХ ғасырдың басына дейін аса дамыған жол желісі болған жоқ. Демек экономикалық көтеріліс болған жоқ.
Жүз жылдың ішінде Қазақстанның автожолы үлкен және күрделі даму жолын өтті.
Шаруашылық байланыстардың бұзылуы Қазақстан автобекеті алдында күрделі, кезде тіпті шешілмейтін мәселелер қойды, олар ең біріншіден ең сезімтал бөліктерге, қаражатпен басқаруға, материалды-техникалық жабдықталуға, өндірістік қорларды қадағалауға және т.б. әсер тигізді. Нәтижесінде республикалық автобус көлігіндегі іс жағдайлар жылдан жылға нашарлады. Жолдарда еңбекқорлық дәрежесі түсіп, тасымалдаудың өзбағалығы өсті. Осы шарттарда Республиканың Үкіметі автобус көлігіндегі болып жатқан іс жағдайларды қарастырып, Қазақстан Республикасының автобекеттерінің қаражатты-экономикалық қайта құруы және қайта ұйымдастырылуы бойынша шаралар туралы Қаулы қабылдады, оған сәйкес республика автожолдарындағы сыртқы басқаруларды орнату бойынша қажетті ұйымдастырушылық шаралар жасалды.
Қаражатпен орталық басқару бұтақтағы іс жағдайларға шешімді жақсы ықпал көрсетті. Мәнді дәрежеде материалды-техникалық қорларды және ақша қаражатын пайдалануда тиімділігі көтерілді. Тасымалдаудың өзіндік бағасының құрылымы жақсарды.
Қазақстан автобекеті орталық аппаратының құрылымына келесі бөлімдер кіреді:
Негізгі тасымалдаудың басқармасы;
Негізгі қаражаттық;
Негізгі экономиканың және болжаудың басқармасы;
Негізгі техникалық басқару;
Автобустардың қауіпсіз жылжуы бойынша негізгі ревизор аппараты;
Негізгі статистика және анализдеу басқармасы;
Негізгі жолдың басқармасы;
Негізгі сигнализация және байланыстың басқармасы;
Негізгі электр жабдықтау басқармасы;
Негізгі автобустық шаруашылылықтың және т.б. басқармасы.
Автобус бұтағының негізгі стратегиялық есептерінің бірі, көліктік қызмет көрсетудің сапасын көтеруге, ысырапсыз, қорларды сақтайтын технологияларды пайдалануға, жылжу қауіпсіздігінің жоғарғы дәрежесіне жетуге бағытталған, ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар бойынша шараларды бағдарламалық орындау болып табылады. Күнтізбелік жоспар- байланыс, телекоммуникация, есептеуіш техника, казіргі кездегі бағдарламалық қамтамасыздандыруды әзірлеу және автобус көлігі қызметінің негізгі бағыттары бойынша автоматтандырылған басқару жүйелерін жасау жүйесінің кешеңдік дамуының сұрақтарын қарастыру.
1.2. Қазақстан Республикасының жол көлігі туралы Заңы
Жолаушыларды, жүкті, жүкті, жүкті жүкті және пошталық заттарды автобуспен жібергендегі жүк тасымалдаушылар, жүк тасымалдау процесінің қатысушылары, мемлекеттік органдар, жолаушылар, жіберушілер, алушылармен, жүкті жіберушілер, жүкті алушылар және тағы басқа физикалық және заңгерлік адамдар арасындағы қоғамдық қатынастар Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 8 желтоқсанның N 266-II Жол көлігі Заңымен қадағаланады (2003 жылғы 8 мамырдағы N 414-II, 2004 жылғы 9 шілдеде N 596-II ҚР Заңымен енгізілген өзгерістерімен).
Автобус көлігі туралы Заң Қазақстан Республикасы Конституциясына негізделген, казіргі кездегі Заңнан және Қазақстан Республикасының басқа нормативті заңдық актілерінен тұрады. Егер Қазақстан Республикасымен бекітілген халықаралық келісім-шартта казіргі Заңда бар ережелерден басқа ережелер анықталған болса, онда халықаралық келісім-шарттың нормалары қолданылады.
Казіргі Заңда келесі негізгі түсініктер қолданылады:
* багаж - жолушылар немесе жүкті автоьуспен тасымалдануға алынған, өлшемі 30 киллограмнан аспайтын мүлік;
* автобус - жолдары бойынша тасымалдау үшін арналған өзбетімен жүрмейтін көлік құралы;
* жүк - жүк тасымалдауға алынған мүлік;
* Автобекеттер - бойынша автобус қозғалуын қадағалауды және автобустардың өту қабілеттіліктерін қамтамасыз ететін және автобустарды басып озу, тоғызу, жіберу, қабылдау бойынша, жолаушыларға қызмет көрсету, жүкті, беру бойынша операцияларды жасауға мүмкіндік беретін, жолдық бағыттары бар участкілерге бөлетін пункт;
* автобус көлігі - автобус жолдары бойынша тасымалдауды қамтамасыз ететін көлік түрі;
* Ұлттық тасымалдаушы - статусы Қазақстан Республикасы Үкіметімен анықталатын, арнайы және әскери тасымалдауды орындайтын және жолаушыларды, жүкті, жүкті-жүкті, тасымалдау бойынша қызмет көрсететін тасымалдаушы;
* жолаушы - автобуста жол жүруді орындайтын және жол жүру құжаты (билеті) бар физикалық адам;
* қолдық жүк - жолаушылардың өзімен бірге автобуста ақша төлемей, салмағы және габариттері орнатылған өлшемдерден аспайтын жеке заттары;
* тасымалдау процесінің қатысуышысы - автобус көлігі аймағында кәсіпкерлік қызметті жасайтын адам, сонымен бірге автобус бір бұтағының қожайыны, диспетчер және клиент;
* тасымалдау ережелері - тасымалдау және т.б. процесінің барлық қатысушыларының қызметтерін және өзара қатынастарын қадағадайтын нормативті заңгерлік актілер.
Ауданаралық (қалааралық) және ішкі хабарласуда жолаушыларды тасымалдауды ұйымдастыру жергілікті өкілдік және атқару органдар немесе тасымалдаушы анықтайды.
Жолаушыларды, жүкті және жүкті-жүкті тасымалдау ережелерімен анықталады:
* билеттерді сату кассалар жұмысын және жол жүру құжаттардың (билеттердің) әрекет мерзімдерін узарту, сатуды ұйымдастыру;
* жолаушылар автобустардың категориясы, сонымен бірге комфорт дәрежесі бойынша;
* міндетті қызметтер тізімі, шұғыл дәрігерлік көмек көрсетуді қоса;
* жолаушының жол жүру жағдайларының және басқа қызмет көрсету шарттарының және ретінін өзгеруін;
* жолаушылардың жол жүру кезіндегі тоқталуын дайындау ретін;
* қолдық жүкті тасымалдау ретін және шартын;
* жүкті қабылдау және беру ретін және шартын;
* тасымалдау құжаттардың формалары және оларды дайындау ретін;
* тасымалдауға рұқсат берілетін тізімін, оларды тасымалдау ретін және шартын;
* жол жұру бағытында жүкті және жүкті беру ретін;
* жүкті және қайта жіберудін ретін және шартын;
* жүкті және жүкті сақтау, ұстау, алмастыру ретін;
* қауіпті заттарды тасымалдау;
* қолданылмаған жол жүру құжаттары (билеттер) үшін төлемақыны қайтару ретін;
* кәмелетке толмаған жолаушылардың жол жүру ережелерін.
Тасымалдаушылардың жолаушыларды, жүкті және жүкті-жүкті тасымалдау кезінде ережелерді сақтауын қадағалайтын рет атқару органдармен анықталады.
1.3. Жолаушыларды тасымалдауды үйымдастыру
Жолаушылар тасқынының ерекшеліктерін дұрыс тіркеу мақсатында, қажетті ыңғайлықтарды жасау, жұмыс көлеміне, автобус жағдайларына, жылмдамдылығына, бағыт арақашықтығына, ыңғайлықтар дәрежесіне және басқа факторларға байланысты автобус құралдарын жақсы қолдану және осыған байланысты хабарласуды, тұрақты құралдарды, автобустарды және газельдарды категория бойынш бөлу орынды болады.
Хабарласудың келесі түрлерін ажыратуға болады: қала айналысы- арақашықтығы 150 км, ал жеке жағдайда зоналық тарифке байланысты одан жоғары 200 км-ге дейін ірі торапқа қосылатын қала айналысының участкесі шекарасында; жергілікті - бір жол шекарасы бойында; тұра - екі немесе одан көп жолдар шекарасында, халықаралық - екі немесе одан көп мемлекеттер арасында. Тұра және жергілікті хабарласу қала айналысына қарағанда алыс д.а.
Жолаушыларды тасымалдауға арналған автобустар жүру жылдамдылықтарына байланысты жолаушылық, бағыт арақашықтықтарына байланысты- алыс, жергілікті және қала айналысы болып бөлінеді.
Тасымалдау өлшемдерінің өкпек өзгеруіне байланысты алыс сапарға жүретін автобустардың тең жартысы жыл бойы тұрақты хабарласпайды, сондықтан мұндай автобустарды енгізу немесе алып тастау мерзімі кестелерді әзірлеу немесе МПС арнайы нұсқаулары бойынша орнатылады.
Тасымалдауға байланысты билеттер қала айналысы хабарласуында автобус, газель және орын номерін көрсетпей, алыс хабарласуда ортақ автобус орын номерін көрсетпей, ал алыс хабарласудағы басқа категориялы газельдер үшін автобус және орын номерін көрсетіп сатылады.
Жолаушыларды тасымалдауды ұйымдастыру болжау және уақыт аралығындағы жолаушылар тасқының өзгеруінің статистикалық заңы негізінде жоспар бойынша орындалады.
Жолаушыларды тасымалдаудың келесі жоспарлары әзірленеді: перспективті, жылдық және оперативті, олар арқылы хабарласу түрлері бойынша жіберілген жолаушылар саны, тасымалданған жолаушылар саны, жолаушылар алмасуы және жол жүрудың орташа арақашықтығы бойынша жолаушыларды тасымалдау көлемі анықталады.
Казіргі кездегі тасымалдаудың жылдық жоспарлары алдынғы жылдың есеп берулерін анализдеу және тасымалдау өлшемдерін болжау негізінде жасалады. Мұнда жолаушыларды жеке бағыттар және хабарласу түрлері бойынша тасымалдаудың өсу екпіні зерттеледі және анализге түседі. Есеп берудегі анализ жолаушылар тасқының өлшемін анықтайтын негізгі факторлар ықпалдарын зерттеумен сәйкестенеді. Оларға жатады: жұмысшылардың ауқаттылығының және мәдени дәрежелерінің өсуі; халықтың жол жүруі өседі; өнеркәсіптін және ауыл шаруашылығының дамуы; мемлекеттің өндірістік күштерінің таратудағы өзгеруі; курорттар, санаторийлер, демалыс үйлер желілерінің кеңейтілуі; туризмді және басқа көліктер түрлерін дамыту; халықаралық хабарласуды кеңейту; бар автобустарды техникалық жабдықталуын өзгерту және жаңаларды сату.
1.4. Автобекеттерде билеттерді сату жүйесі
Казіргі кезде автобекеттерде билеттік-кассалық операцияларды кешенді автоматтандыру үшін Автобекет жүйесі қолданылады, ол автобус желісінің кез-келген көрсетілген полигонында коллективті қолданудың типтік жүйесі болып табылады. Жүйе жолаушыларға нақты уақыт масштабында көпшілік қызмет көрсетеді және әртүрлі қаржылық және статистикалық есеп берулерді береді.
Бірнеше жүйелерді біріктіру өзін билеттерді сатуды және бүтіндей жолаушыларды тасымалдаудың халықаралық автоматтандырылған басқару жүйесі ретінде ұсынады.
Жүйе қамтамасыз етеді: техникалық және технологиялық шешімдердің типтелуін, желінің кез-келген жағдайда қолданылуын, ұқсас жүелермен өзара қатынасуын, көпвариантты тапсырысты қолдануды.
Автобекет жүйесі түзу және артқа қайту хабарласуында жол жүру құжаттарын келесі дайындауын әзірлейді:
- сапар бағытында жолаушылардың автобусты ауыстырып жүруін дайындау;
- тура автобуста жол жүру құжаттарын дайындау - қолданылмаған құжаттарды қайта қайтарып алу;
- бүлінген жол құжаттарды жабу;
- телефон бойынша тапсырыс алу бюросында жол құжаттарын дайындау;
- кассирдің жұмыс кезегі бойынша есеп беруі;
- орынды алдын-ала брондау;
- терминалдан оперативті енгізу;
- күнделікті және ай бойынша қаржылық есеп беруді алу;
- жүйедегі орындарды сату бойынша ақпаратты алу;
- жүйе жұмысы бойынша анықтама алу.
Жүйе жұмысын сипаттайтын негізгі техникалық және технологиялық параметрлер мыналар болып табылады:
- жүйе өнімділігі-50 тапсырысс;
- қызмет көрсететін кассалар саны -20-ға дейін;
- бір жолаушыға қызмет көрсету уақыты-50-60 с;
- жауапты тосуға кететін уақыт-10 с артық емес;
- резервілеу мерзімі-63 күнге дейін;
- қызмет көрсететін автобустар саны:орындарды сақтауды ескере отыратын- 200 дейін, ескермей-50 дейін;
- бір автобуспен орын ауыстырмай және ретінде тіркелетін сапар шегудегі қызмет көрсетілетін маршруттар санык-16 дейін;
- бір автобустың жол жүру бойындағы жүйемен қызмет көрсетілетін бекеттері максималды саны-250 деін;
- бір тапсырыста жол жүрудің варианттардың мүмкін саны - 6 дейін;
- әртүрлі брондар саны-24;
- жұмыстар түрлерінің саны-100;
- байланыс желісі - телефон каналдары және физикалық байланыстар;
- мәліметтерді тасымалдау жылдамдылығы-50 ден 9600 битс.
4. БАҒДАРЛАМА ӘЗІРЛЕУ ОРТАСЫ
4.1 Delphi ортасы.
Жоғары деңгейлі программалау процедуралық, логикалық және объектілі - бағдарлы болып үш түрге бөлінеді. Соңғы кездерде Windows ортасында жарыққа шыққан және объектілі - бағдарлы программалау (ОБП) негізінде құрылған программалау тілдері - Object Pascal, Microsoft Visual Basic, Borland Delphi, Borland C++ for Windows.
ОБП тілінде программаның жұмысы оқиғалар тізбегінен және түрлі объектілердің осы оқиғаларға жауабынан тұрады. Олардың визуальды түрлері - Visual Basic тілі QBasic программалау тілі негізінде, Delphi тілі Объектілі Паскаль (Object Pascal) тілі негізінде Windows операциялық жүйесін басшылыққа алып құрылған (visual - көзбен көру, экрандық). Олар, әсіресе, Delphi программалау тілі - кез келген қосымшаны дайындауға болатын жылдамдығы тез, қуатты тіл.
Delphi - дің бірінші нұсқасы 1994 жылы жарыққа шығып, кейінгі жылдары оның бірте - бірте кеңейтілген 2,3,4,5,6 - нұсқалары жарық көрді. 5,6 - нұсқалардың бір - бірінен айырмашылығы жоқ деуге болады, екеуі де Windows 32 операциялық жүйесінің негізінде дайындалған. Delphi 6 - да интернет үшін қосымшаларды дайындау мүмкіндігі кеңейтілген жне берілгендер қорымен жұмыс істеуде өзгешіліктер енгізілген.
Delphi - дің негізгі ерекшелігі - онда қосымша құруда компоненттік және объектілік тәсілдер пайдаланылады. Компоненттік тәсілдің мәнісі жеңіл: әр қосымша арнайы іс-әрекеттерді орындайтын компоненттерден жинақталады. Ол жеткіліксіз болса, объектіні өңдеуге арналған үстеме программа құрылады. Компоненттер визуальды компоненттер кітапханасында (VCL - Visual Component Library) жинақталған. Компоненттер панелінде түрлі кластарға тиісті стандартты компоненттер өте көп. Пайдаланушы жаңа компонент дайындап, осы панельге қосуына да болады.
Delphi - де программа дайындау, программа мәзірін құру, анимация, мультимедиа процестерін ұйымдастыру, OLE технологиясын пайдаланып, басқа офистік қосымшаларды шақыру, олармен жұмыс істеу және т.б. іс-әрекеттерді орындауға болады. Көптеген операторлардың жазылуы Турбо Паскальдағы сияқты. Бірақ, мұнда программалауды үйрену үшін объект, оқиға, қасиет, әдіс, класс ұғымдарымен еркін танысып, компоненттерді пайдалану және түрлі командалардың жазылу түрлерін білу қажет.
Мақалада Delphi 5-пен жұмыс тәсілдері көрсетілген.
1. Delphi программалау ортасы
Delphi - ді Windows арқылы іске қосу командасы:
Іске қосу - Программалар - Borland Delphi 5 - Delphi 5
1
5
Экранда Delphi ортасының үш терезесі көрінеді (1 - сурет). 6
7
4
2
3
Сурет 3.1 Delphi ортасы
1. Delphi 5 - тің негізгі терезесі. 2. Форма (Form 1). 3. Объект инспекторы терезесі (Object Inspector). 4. Модуль терезесі (Программалық код терезесі).
Delphi - дің негізгі терезесі құрамына негізгі мәзір (5), аспаптар панелі (6) және компоненттер палитрасы (7) енгізілген (1 - сурет). Негізгі мәзір пунктеріне Delphi - де жұмыс істеу командалары, аспаптар панеліне мәзір пунктеріне енгізілген негізгі командаларды орындайтын түймелер орналастырылған.
Ортада программа құруға арналған төртінші, модуль терезесі (программалық код терезесі) де іске қосылады. Форма терезесінің астында орналасатындықтан, ол алғашқыда көрінбейді. [13]
4.2 Объектілі - бағытталған бағдарламалау негіздері.
Delphi - де дайындалатын программа проект (жоба) деп аталады. Форма-программаны дайындау алдында ашылатын, программаның сұхбаттық терезесі. Delphi алғашқы рет іске қосылған кезде форма Form 1 атауымен (тақырыбымен) көрінеді. Проект құру үшін формаға компоненттер орнатылады. Кей жағдайларда экранда форма көрінбеуі мүмкін. Оны экранға шығару үшін View-Forms командасын беру жеткілікті.
Форманың және формаға енгізілетін компоненттердің түрлі қасиеттері бар. Қасиет (Сипаттама, параметр) - айнымалылардың ерекше түрі. Олар объектінің түрлі мүмкіндіктерін сипаттап, ағымдық күйін анықтайды. Мысалы, форма қасиеттерінің мәндері - форма тақырыбының мәтіні, өлшемі, экранда орналасуы, түсі т.б. Delphi іске қосылған кезде форма қасиеттеріне алғашқы сәйкес мәндер меншіктеліп қойылады.
Программа құру форманы не онда орнатылған компоненттің кейбір қасиеттерінің мәндерін өзгертуден басталады. Объект инспекторы (Object Inspector) терезесіне енгізілген қасиеттер тізімін шығару үшін объектіні таңдап алу керек. Инспектор терезесінің жоғары қатарына таңдалған объект (нысан) атауы да жазылып қойылады. Мысалы, Delphi іске қосылған кезде форманың ашылған қасиеттер терезесі 1-суретте көрсетілген. Терезенің екі қосымша беті бар: Properties (Қасиеттер) және Events (Оқиғалар). Терезе ашылғанда екі бағанға енгізілген жазулардан тұратын оның Properties бөлімі ашылулы тұрады (1-сурет). Бірінші бағанда көрінетіндер - қасиет атаулары, екінші бағанға сәйкес жазылғандар - олардың мәндері.
Форманың кейбір қасиеттері:
Name (Атау) - формаға берілген атау. Ол Delphi объектілерінің негізгі қасиеттерінің негізгі қасиеттерінің бірі. Программаның жұмыс істеуі барысында Delphi объектіні осы атау бойынша ажыратып таниды. Delphi - дің формаға автоматты түрде алғашқы рет меншіктеген атауын (Form 1) өзгертіп, басқа атау беруге болады. Ол үшін қасиеттер терезесінен Name қасиеті таңдалып, жаңа атау клавиатурадан теріледі.
Font (Шрифт) - формаға шығарылатын мәтін шрифтінің қасиеті. Оны таңдап, оң жағында көрінген көп нүкте (...) түймесін шерткен кезде Windows-тің сұхбаттық Шрифті таңдау терезесі көрінеді. Терезеден, әдеттегідей, қажетті шрифт типін, өлшемін таңдап (мысалы, Times Kaz, 10), ОК түймесін шерту керек.
Caption (Тақырып) - форма терезесінің тақырыбына енгізілетін мәтін. Алғашқы кезде қасиеттер терезесінің Caption қасиетіне Form 1 сөзі енгізіліп қойылады. Оның мәнін өзгерту Name қасиетіне мән меншіктеу сияқты.
Color (Түс) - форманың түсін орнату қасиеті. Ол таңдалған кезде оң жағында тілсызық түймесі көрінеді. Тілсызық түймесі - қасиет мәнінің бірнеше екенінің белгісі. Тілсызық белгімін шерткен кезде мәндер (түстер) терезесі ашылады. Тізімде көрінген қалаған түс таңдалған соң форма сәйкес түске боялып қойылады.
Width (Ені), Height (Биіктік) - пиксель өлшем бірлігімен берілген форманың ені мен биіктігін орнату қасиеттері (бұл мәндер форманы қолдан кеңейту не сығу кезінде де автоматты түрде орнатылып қойылады).
Экранда қасиеттер терезесі көрінбесе, оны шығару үшін View- Object Inspector командасын беру жеткілікті. Ол F11 клавиші басылған кезде де көрінеді.
Delphi - де программалар түрлі оқиғалар арқылы басқарылады. Оқиға - программаның жұмыс істеуі барысында объект жағдайының белгілі бір әрекетке жауап ретінде өзгеруі. Мысалы, пайдаланушы программа құру үшін алдымен формаға компонент орнатуы, форманы не формада орналастырылған компонентті тышқан арқылы шертуі мүмкін. Оның әр іс-әрекеті өқиға шақырады.
Delphi - де әр оқиға атау беріліп қойылған. Мысалы, компоненттер палитрасының Button түймесі арқылы формада орнатылған Button 1 компонентін шерту Click (Шерту) оқиғасын шақырады.
Әр объектіге байланысты оқиғалар көп. Мысалы, формаға байланысты оқиғалар саны - 35 (2 - сурет). Олар қасиеттер терезесінің Events қосымша бетіне енгізілген. Терезеде оқиға атауларының алдына On префиксі (қосымшасы) тіркестіріліп жазылған. Ол - атаудың оқиға екендігін білдіретін белгі.
Сурет 3.2
Форма оқиғалары
Delphi ортасында жиі кездесетін оқиғалар: OnClick - тышқан түймесін бір рет басу;
OnDblClick - тышқан түймесін екі рет басу;
OnKeyDown - клавишті басу;
OnCreate - форманы екі рет шерту; т.б.
Проект екі бөлімнен тұрады: автоматты түрде Project1 атауы берілген проект файлы (негізгі модуль) және unit1,pas атауы берілген модуль. Олар жеке терезелерде орналасқан. Модульге оқиғаларға сәйкес іс-әрекеттерді орындайтын программа мәтіні (процедуралар) енгізіледі. Программа мәтінінің программалық код деп, ол енгізілетін терезені программалық код терезесі деп атайды. Формадан код терезесіне өту және код терезесінен формаға өту үшін F12 клавишін басу жеткілікті.
3 - суретте форманы екі рет шерткен кезде код терезесіне енгізілген процедура дайындамасы көрсетілген. Оқиғаға байланысты құрылатын процедура оқиғаны өңдеуіш не оқиғаны өңдеу процедурасы делінеді. Процедура дайындамасының жазылу түрі:
Сурет 3.3 Программалық код терезесі
Онда көрінген процедура дайындамасы
Procedure атау (Sender:TObject);
сипаттау бөлімі
Begin
процедура денесі
End;
Мұндағы Sender - құрылатын процедураның қай класқа тиістілігін анықтайтын параметр.
Терезенің сол бөлігіндегі - браузер терезесі. Онда код терезесінде барлық жарияланулардың құрылымын көріп шығуға болады.
4.3 Delphi бағдарламалау ортасының маңызды технологиялары
Delphi - бұл дельфий оракулы тұрған грек қаласы. Бұл атпен феноменальды сипаттамасы бар жаңа бағдарлама өнiмi аталған.
Өнiм шыққан кезде Borland компаниясындағы жағдай жақсы болған жоқ. Компания қайта сатылуы мүмкiн екенi айтылды, компанияның акция курсы төмендеп кеттi. Қазiр ешқандай күдiксiз айтуға болады., қиындық кезеңi артта қалды.
Borland компаниясында Delphi өнiмiнен басқа жаңа технологияға негiзделген жақсы өнiмдер шықты. Бұл өнiмдер жаңа BDE 2.0, BC++4.5, Paradox for Windows 5.0, dBase for Windows 5,0, BC ++ 2,0 for OS2
Borland компаниясының бiр өнiмiнiң өзi бiрнеше алдыңғы қатарлы технологияны бiрiктiргенi белгiлi болды. Бұл жүйедегi хабарлаудың - (сообщения) күрделi бөлшектерiне тәжiрбиесi жоқ қолданушыдан жасыру үшiн Delphi көп жұмыс жасайды және Windows оқиғаларды басқаратын операциялық жүйе болып табылады. Барлық негiзгi және екiншi қатардағы оқиғалар Windows ортасында хабарлар формасын қабылдайды., бұл хабарлар жоғары интенсивтi түрде экранға әр түрлi терезелер арасында жiберiледi. Delphi сiздi Windows хабарларына толық жiбере алады және қажет болса жауап беруiңiзге болады. Нәтижесiнде тәжiрбиелi қолданушыларға Win Sight өте қажет.
Win Spector машинада өткен жағдайдың жазбасын тест файлына сақтайды. Сiз бағдарламада ненiң дұрыс мес екенiн бiлу үшiн бұл файлға қарай аласыз. Бағдарлама тәжiрбиелi эксплуатацияда болған кезде бұл инструментпен пайдалы - маңызды ақпарат алуға болады.
Delphi - бiрнеше күрделi әдiстер комбинациясы:
oo Машина кодының жоғары дәрежелi компиляторы.
oo Жүйелi және жылдамдыққа жасалған программалық сөйлемдер.
Delphi жүйесiнде құралған компилятор, клиент - сервер архитектурасында қажеттi жоғарғы сапада құралған сөйлемдердi таңдауға ықпал етедi. Бұл компилятор қазiргi уақытта дүние жүзiндегi ең жылдам компилятор болып саналады, оның жылдамдығы 1 минут iшiнде компьютерде 486ДХ33 болып 120 мың жолда жазып шығарады. Ол дайын программаларды аз уақыт iшiнде тексерiп шығуға, бағдарламаларды жеңiл құрастыруға және (HGI) арқылы жасалған кодтардың сапалығын арттырады.
Сондай-ақ Delphi бағдарламаны тез, Сu бағытынсыз қолмен жазу кодының көмегiнсiз даярлайды.
Сөйлемдi бағыттау процесiнде бағдарламашы ең алдымен политрадан суретшiнiң үлкен кисталарды таңдағанындай етiп дайын компоненттердi таңдап алады. Компиляцияға дейiн бағдарламашы өз жұмысының нәтижесiн көре алады, ал компиляциясы қосқан соң ол формаларды дайын таңдалған күйде көруге болады.
Delphi - проектiлi интерден сондай айырмашылығы жоқ, тек компиляция орындаған соң бiз интерпретатордан қарағанда 10-20 есе жылдам орындалған код аламыз.
Delphi компиляция өз машинасынан жасалған кодтың сол уақытта қалай құралғанын виртуалды түрде орындайды. Бұл өте тез орындалған дайын жұмыс деп аталмауы мүмкiн емес.
Delphi моделiндегi негiзгi бөлiп кодтың орташа жұмысында орындалады. Бұл бағдарламашыға алдын ала дайындалған объект арқылы сөйлемдi тез даярлауға көмектеседi және өзiнiң Delphi жүйесiнде жеке объектiсiн дайындап алуға мүмкiндiк бередi. Бағдарламанын жасаған объектiсiнiң түрлерiнде ешқандай бөгет болмайды.
Шынында да Delphi компиляторында жазулар орындалады. Нәтижесiнде Borland немесе басқада фирмалардың оъектiлердiң ешқандай айырмашылығы болмайды.
Delphi стандартты түрiн негiзгi 270 базалы кластар iшiнен таңдалып алынған негiзгi объектiлер кiредi. Бұл бастапқы қалыпта жаман емес. Егер қандайда бiр спецификалық мәселенi Delphi жүйесiндегi шешу кезiнде қиындық туса, мәселенi басынан яғни 0-ден бастағанша коммерциялық компоненттер, фирмалар санын анықтап алу қажет, барлығын да жақсы бiлмесеңде. Delphi жүйесiнде корпоративтiк базамен бiрдей жазуға болады. Мысалы, ойын программалары сияқты. Бұл расында да осылай. Барлық жерде бұл Windows- тық күрделi қалыптсқанан интерфейстi ығару крделi болған. Windows-тық ақпараттың модулi әр уақытта түсiну мен табуға, шешуге өте қиын. Ал Delphi интерфейсi бағдарламашы үшiн ең қарапайым және жеңiл тапсырма болып табылады
Delphi бағдарламасының ортасымен танысу үшiн Палитра компоненттiң бiрiншi бетiнiң құрамы туралы айту керек.
Палитра Компоненттiң бiрiншi бетiнде қолдануға 14 объект орналасқан Ұзақ уақыт ешкiм кнопкасыз, тiзiмсiз, енгiзу терезесiз жұмыс iстей алмайды. Бұл объектiлердiң барлығы мышь немесе терезе сияқты Windows бөлiгi.
Компоненттiң жиыны және ретi әр бетте конфигурацияланған. Сiз бұл компоненттерге жаңасын қосып, саны мен ретiн өзгерте аласыз.
4.4 Бағдарламаның үш буында архитектурасы
Бағдарламаны құру барысында үшбуынды архитектура қолданылды. Бұл архитектурада клиенттің ресурстарының бірталай бөлігі ортаңғы буынға - бағдарлама серверіне ауысады, бұл МБ-ның сервері компьютерінде орналасқан, және ол МБ-сы серверімен BDE арқылы қатынасып тұрады.
Бұл архитектурада клиенттік бағдарламасы BDE-ға қатынаспайды және бірталай көз-компоненттер мен клиенттік бизнес-ережелерінің біршама бөлігінің орындауынан босатады, яғни олар сервер бағдарламасына ауысады. Нәтижесінде клиенттен бірталай іс босатылып, ол көп жад ресурсын талап етпейді, және ол желі компьютерінен жүктеледі - бұл үшбуынды архитектураның негізгі артықшылығы.
Қосымша қасиеттерін айта кетсек:
:: Бағдарлама серверінде орналасқан орналасқан көп бөлігіне ортақтасып қатынасу;
:: Мәліметтер пакетінің көлемін басқаруды жаңартуын тездету есебінен желі трафигін маңызды азайтылуы;
:: Клиенттік бағдарламалардың жаңа версияларын оңай орнатуға болады, өйткені клиенттік орындарға BDE немесе басқа мәліметтерге ену механизмінің керегі жоқ;
:: МБ-ның жаңартуын азайту мүмкіндігі: мәліметтің керек бөлігін ғана алуға болады, оны бөлек файлға сақтауға болады, онымен автномды түрде жұмыс істеуге(мысалға басқа қалада), сосын сервермен қайта байланысып сервердегі мәліметті өзгертілген мәліметпен жаңартуға болады.
Delphi-да үшбуынды архитектураны бағдарлама түрінде іске асырудың бірнеше әдісі бар, олардың қатарында DCOM, MTS немесе CORBA бар. Таңдалған технологияға байланысты бағдарлама сервері TRemoteDataModule, TMTSDataModule немесе TCorbaDataModule компоненттері арқылы іске асады. Бұл компоненттердің әрқайсысы бағдарламда көрінбейтін терезе-контейнер ретінде анықталады, TdataModule модулі терезесі сияқты. Бұл контейнерге алыстанғы МБ-мен байланысатын (TSession, TDatabase) компоненттері, көз-компоненттер (TTable, TQuery, TStoredProc), және егер керек болса, бизнес-ережелерді іске асыратын компоненттердің жағдайларының өңдеушілері орналасады. Әрбір көз-компонентімен TDataSetProvider арнайы компонент байланысады, бұл компонент көзді клиентпен байланыстыруын қамтамасыз етеді. Модульдің өзі Мб-сының бағанасына қойылған шектеулерге байланысты мәліметтерді Delphi мәліметтер базасы сөздігінен алып, шектеуші брокер ретінде МБ-сы серверіне дұрыс емес мәліметтерді жібермеуі мүмкін.
Ал клиенттік жақта алытатылған сервермен байланыстыратын компонент орналасады. Қолданылатын мәліметтерді беру протоколына байланысты олар TDCOMConnection, TCORBAConnection, TSock-etConnection немесе TwebConnection болуы мүмкін. Сервер көз-компоненті орталығы ретінде TClientDateSet компоненті қызмет етеді - әрбір көз-компонентке бір копоненттен келеді. Ары қарай мәліметтердің берілу процесі қарапайымнан ешқандай айырмашылығы жоқ: яғни TdataSource компоненті арқылы визуалды компоненттерге (TDBGrid, TDBEdit және т.с.с) және керісінше.
Үшбуынды архитектурада клиент пен сервер бағдарламалары әртүрлі машина орналасқандықтан, клиент пен сервер байланысы белгілі бір алыстан кіру технологиясын қолданады. Delphi алыстан қатынаудың келесі технологияларын ұстанады:
* DCOM (Distributed Component Object Model - объекттердің таратылған компоненттік моделі) - сервеі Windows NT Server операциялық жүйесінде жұмыс істейтін локальды желіге орналған;
* Windows NT Server-сіз желіні қолдананатын сокеттер көмегімен;
* MTS (Microsoft Transaction Server - Microsoft транэакциясының сервері) - DCOM-ға негізделген, бұл жүйеллік ресурстарды басқаруға байланысты қосымша мүмкіндіктерді қосады (процесстермен, ағымдармен, мәліметтер базасымен қатынаумен) және транзакция, сонымен мәліметтерді жоғары сапамен қорғауында;
:: CORBA (Common Object Request Broker Architecture - объектілі сұраулар брокерінің жалпы архитектурасы) - DCOM айырмашылығы операциялық жүйеге немесе клиент пент сервер платформаларына арнайы ешқандай талаптар қоймайды;
Бағдарлама серверін құру үшін ең алдымен қандай алыстан қатынау технологиясын таңдап алу керектігін анықтап алу керек: DCOM, MTS немесе CORBA.
Бағдарлама сервері келесі түрде іске асады:
1. Таңдалған технологияға байланысты Delphi репозиториясының Multitier бетінде крек TXXXDataModule модулін таңдап алу керек:
:: TRemoteDataModule - DCOM немесе сокеттарды арқылы автоматтау және байланыс СОМ серверін құру үшін;
:: TMTSDataModule - СОМ активті кітапханаларын құру үшін, DCOM немесе сокеттар арқылы байланысу, транзакцияны басқару механизмін қодану;
:: TCORBADataModule - CORBA т ехнологиясын іске асыру үшін.
2. Модуль терезесінде керек компоненттер жинағы орналасады (тТаblе, TQuery, TStoredProc) және сервердегі мәліметтер базасымен байланысты жүзеге асыратын компоненттер (TSession, TDataBase).
3. Клиент қатынай алатын әрбір көз-компонент үшін модуль терезесінде TdataSetProvider провайдер-компоненті орналасады.
4. Егер бағдарлама сервері брокер түрінде, яғни МБ-ның серверіне дұрыс емес мәліметтерді жібермеуі керек болса, қолдану керек болса, онда компоненттер жинағына объект-алаңдар құрып, оларды мәліметтер базасының сөздігіне экспорттау керек. Модульдегі орналасқан компоненттерге бизнес-ережелер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Семей қаласының Шәкәрім атындағы Мемлекеттік университеті
Қорғауға жіберілді
Автоматика және есептеу техникасы
кафедрасының меңгерушісі
_________ А.Д. Золотов
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Автобекеттің ААЖ-сің жетілдіру
мамандығы 5В070400 - Есептеу техникасы және бағдарламалық қамтамасыз ету
Орындаған Азбергенов Д.Н.
Ғылыми жетекші Секербаева А.Б.
Норма бақылаушы, т.ғ.к. Бекбаева Р.С.
Семей
2019
Мазмұны
КІРІСПЕ 5
1 СҰРАҚТЫҢ ҚОЙЫЛУЫ 8
2 ТЕХНИКО - ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕМЕ 10
3. АНАЛИТИКАЛЫҚ БӨЛІМ 12
3.1. Қазақстан автобекет желісінің құрылуы 12
1.2. Қазақстан Республикасының жол көлігі туралы Заңы 13
1.3. Жолаушыларды тасымалдауды үйымдастыру 16
1.4. Автобекеттерде билеттерді сату жүйесі 17
4. БАҒДАРЛАМА ӘЗІРЛЕУ ОРТАСЫ 20
4.1 Delphi ортасы. 20
4.2 Объектілі - бағытталған бағдарламалау негіздері. 22
4.3 Delphi бағдарламалау ортасының маңызды технологиялары 26
4.4 Бағдарламаның үш буында архитектурасы 29
5 Практикалық бөлім 35
5.1 Есептің қойылуын сипаттау 35
5.2. Бағдарламалаушы нұсқаулығы 36
5.3. Қолданушы нұсқауы 39
6 ЕҢБЕК ҚОРҒАУ 48
7 ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ 81
ҚОРЫТЫНДЫ 87
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 88
ҚОСЫМША 90
НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР
Орындалған дипломдық жоба халықаралық талаптарға сай. Жалпы талап пен құрастыру ережесі стандарттарына сәйкес орындалды:
Қазақстан Республикасының білім туралы заңы;
Орындалған диссертацияда келесідей стандарттарға сілтемелер жасалынды:
№319-III Білім туралы Қазақстан Республикасының заңы 27 шілде 2007 жыл ( 13.02.2012ж жағдайында өзгертулер мен толықтырулармен)
СТУ 042-ГУ-1-2013 Университет стандарты. Жалпы ережелер;
П042-1.12-2013 Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетіндегі дипломдық жұмыс (жоба) туралы Ереже;
СТ РК 1.12-2000. Нормативтік мәтіндік құжаттар. Құрылымына,ресімдеу және мазмұнына қойылатын жалпы талаптар;
МЕСТ 2.104-68 ЕСКД. Негізгі жазбалар;
МЕСТ 7.1-2003 Библиографиялық жазбалар. Библиографиялық сипаттама. Құру ережелері және жалпы талаптар.
МЕСТ 2.105-79. Текстік құжатқа арналған жалпы талаптар.
МЕСТ 2.106-95. Текстік құжаттар.
МЕСТ 2.110-68. Патенттік формуляр.
МЕСТ 2.701-84. Сұлбасы, бейнесі және түрі. Орындаудың жалпы талаптары.
БЕЛГІЛЕНУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Орындалған дипломдық жобада келесідей белгіленулер мен қысқартулар қолданылды:
АЖО- автоматтандырылған жұмыс орны;
АКТ- Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар
АЖ - Автоматтандырылған жүйе
ПТК - Программалық-техникалық кешен
АТ - Ақпараттық технологиялар
ОЖ - Операционды жүйе
ДК - дербес компьютер
МҚ - Мәліметтер қоры
ЭЕМ - Электронды Есептеуіш Машина
ПҚ - Программалық қамсыздандыру
ТЖ - Техникалық жоба;
ММБЖ - мәліметтер базаларын басқару жүйелері;
МБ - мәліметтер базалары.
КІРІСПЕ
Көлік - Қазақстан өндіріс инфражүйесінің ең маңызды бөлімі. Оның тұрақты және нәтижелі жұмыс жасауы, экономиканы көтерудің және тұрақты және нәтижелі жұмыс жасауы, экономиканы көтерудің және қайтақұрулардың, бүтіндік қамтамасыз етуінің, ұлттық қауіпсіздіктің және ел қорғаныс қабілетінің, халық жағдайының деңгейінің жақсаруы және өмір сүруге қажетті тұрақтану шартымен келеді.
Экономиканы реформалаудың түбегейлі шарттарына және Қазақстанның геосаясаттық өзгертулеріне жақсы ойластырылған көліктер керек.
Нәтижелі жұмыс жасау көліктік жүйелерде жолаушыларды тасуға автоматтандырылған есептеу жүйелері жоспарланып енгізуде, автобустардың және автокөліктерді жөнге салулары, басқаруды компьютеризациялау тасымал процеспен замандас ақпараттық құралдардың негізінде жасалады.
Дипломдық жоба мақсаты автобекет қызметкерінің автоматтандырылған жұмыс орынын жетілдіру болып келеді.
Тап осы автоматтандырылған жүйе өңдеуіне арналған мақсаттарды шешуде шеңбер келесіге қажетті:
* Қазақстан Республикасының автобустық көлігі туралы, автобустық тасулардың облысында заң шығару туралы, жолаушы тасулардың ұйымы туралы қажетті материал жинау және автобустық көлік сауда жұмысына.
* Жолаушы тасулардың ұйымы жалпы негіздерін зерттеу, станциялардың жұмыс ұйымындағы жолаушы тасулармен, жолаушылардың тасу шарттары.
* Инфоқұрылымдық жүйенің моделін құру.
* Физикалық мәліметтер базасының моделін құру.
* Жоба таңдалған түрін іске асыру.
Бағдарламаға негізгі талабы жұмыс ыңғайлылығы болып келеді, кассир жолдық билет дайындауына арналған уақыттардың минимумын шығын қылу, не кезектер жоюға белеттіктерді кассаларда рұқсат етеді.
Зерттеу нысанына автобустық аялдама бекеті болып, сонымен қатар жолаушы тасулардың ұйымдастыру процесі.
Бірінші тарауда Қазақстандық автобустардың жолын құру жүйесі туралы теориялық мәлімдеулер болып келеді; Қазақстан Республикасының заңы мақаласыда қаралаған, тасушылар арасында қоғамдық қатынастар реттеуші және тасымал процес қатысушыларымен; жолаушы тасулармен жолаушы тасулардың ұйым, станциялардың жұмыс ұйымы жазылады және қолданылатын автобустық билеттердің осы шақ сатылу жүйесіне қаралады.
Екінші тарауда Borland Delphi суреттеуі бағдарламалау жүйесін қолдану жайлы баяндалған.
Үшінші тарау автоматтандырылған жүйені өңдеу процесін бейнелеп түсіндіреді: инфологиялық пәндік облыс жобалау, физикалық жобалау және жасалған жүйе суреттеу.
Соңғы жиырма жылдың ішінде ақпараттық айналымы және көлемі адамзаттың барлық қызмет ету салаларында - экономикалық, қаражаттық, саяси, рухани үлкейді. Және де білімнің жинау, өндеу және қолдану процесі жылдан-жылға жеделденеді. Ғылымдардың айтуы бойынша, әр оң жыл өткен сайын, информацияның көлемі екі есе үлкейеді. Осыған байланысты жиналған информацияны тиімділікті сақтауға, өндеуге және таратуға мүмкіндік беретін автоматтандырылған құралдарды қолдануға қажеттілік туады
Үлкен кәсіпорындардың қаражаттық буындар жұмыстарының сапасына қойылатын казіргі заманғы талаптарын алғанда, олардың тиімділік жұмыстары, компаниялардың автоматтандырылған қоймалық есепке алудың компьютерлік жүйелерінің базасындағы, информациялық құралдармен қамтамасыздандырылғандарына байланысты екендігін ескеру қажет.
Деректер базасымен жұмыс істеуге арналған бағдарламалық қамтамасыздандыру дербес компьютерлерде әлдеқашан қолдана бастады. Бірақ та бұлар немесе деректерді сақтау үшін арналған қарапайым бағдарламалар болды және де оларда қосымшаларды әзірлеу үшін құралдары болған жоқ, немесе олар соншалықты күрделі және қиын болған, тіпті компьютерді жақсы білетін адамдар, олармен қолданушыға толық бағытталған қосымшалары болмағанша жұмыс істегілері келмеген.
Клинеттерге қызмет көрсетудің қазіргі заманғы жағдайы, көп пайдаланушы режимде берілген мәліметтерді өте жоғарғы жылдамықпен өңдейтін деңгейге жетті. Барлық құжаттар айналымдары компьютерде іске асырылады және барлық ақпарат арнайы базаларда сақталады.
Өкінішке орай кейбір ұйымдар клиенттарға ескі әдіспен қызмет көрсетеді, яғни қағазбен қалам пайдаланады. Және бұл еш күмәнсіз өнеркәсіптің кемшілігі болып саналады. Халыққа ұзақ кезекке тұрудан басқа амал қалмайды. Сондықтан өнеркәсіп мәселесін шешетін, программаны жазу қажеттілігі туындайды.
Жолаушыларды белгілі бір аудан ортасына жеткізу үшін қалалық автобекетпен қамтамасыз етілу қажет. Бұл үшін ұйымның өз штатында жүргізушісі, касситі, жүйелік админстраторы (қажет болса), бухгалтері, юристі, механигі, кондукторы, кеңсе менеджері және т.б. болуы қажет. Сонымен қатар автобустар саябағы болуы тиіс.
1 СҰРАҚТЫҢ ҚОЙЫЛУЫ
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
Автоматика және Есептеу техникасы кафедрасы
БЕКІТЕМІН
Каф. меңгерушісі____________А.Д.Золотов
______________________2019 ж.
(күні) (айы)
Дипломдық жоба тақырыбы - Автобекеттің ААЖ-сін жетілдіру
Өңделетін нысанның қысқаша сипаттамасы.
* Көп жүйелілік. Берілгендер базасында автобекет жұмысының әр түрлі жүйелері болуы тиіс: рейстар кестесі, рейс номері, шығатын бекет, баратын бекет, жолға кететін уақыт, бағасы, тапсырыстар журналы.
* АЖО операторы жүйеге және берілгендер базасына қызмет көрсету, қорылқ көшіру, қалыпқа келтіру, жаңа пайдаланушыларды қосуды білуі қажет.
* Максималды жеңілдіктер және жүйе жылдамдығы. Билетті сату және құжаттарды дұрыстау өте аз уақытты алуы тиіс.
* Автобекет жолаушысын жылдам және сапалы қызмет көрсету, машиналар саябағының есебі, авто тасушылардың кестесін жасау және қалыптастыру, сатылған билет жөнінде есеп беру.
Бағдарлама келесі функцияларды орындауды қамтамасыз ету қажет: жіберілген бекет бойынша, келген бекет бойынша, бағасы бойынша ақпаратты берілгендер базасынан іздеу;
АВТОБЕКЕТ жүйесі қала аралық және аудандарда автобуспен жекелеген автобекеттерге билеттерді сатуды автоматтандыруға, бір қаланың автобекет тобының немесе тұтас ауданның қала аралық автобус бағыттарының желісін автоматтандыруғы арналған.
Жүйе келесі мүскіншілікті қамтамасыз етеді:
Билеттерді тура және кері бағытта сату, тек қана бір бағытта сату, қажет болған жағдайда бағыттағы аралық станцияларға билеттерді сату;
Тура сату сияқты, алдын ала тапсырыс бойынша сату;
Рейстармен барлық циклдарда диспетчердің болуы тиіс: рейстің билеттерін сатудан бастап жүргізушіге жолаушылар жөніндегі мәліметті бергенге дейін;
Автоматтандырылған жүйе"Автобекет" билеттерді сатуға және оларды есепке алу процестерін автоматтандыруға арналған.
"Автобекет" ААЖ қалыптасу сферасы ішкі облыстық, облыс аралық және республика аралық қала аралық автобуспен тасу жалпы пайдалануға арналған автобекеттен автокөліктің орындалуы болып табылады.
АБ Автобекет мынандай технологиялық процестерді: автобус билеттерінің алдын ала және күнбе күн сатылуын, диспетчерлердің қала аралық бағыттағы автобус қозғалысын басқаруын, сату есебін, есеп берудің қалыптасуын автоматтандырады.
Қала аралық автобус бағыттарында жолаушы және жүк билеттерін сату жөнінде мағлұматты есепке алу жұмыстарын;
АБ-дегі автобустардың қала- аралық қозғалыстарының кестесін құруда;
АБ-тен автобус рейстарының шығуын және келуін бақылау, диспетчер есебін құру;
Автобекеттің автобус хабарламаларындағы жолаушыларды және жүктерді тасудан түскен кіріс есебін алуда;
Орындаушы ________________ Азбергенов Д.Н.
(қолы)
Дипломдық жобаның жетекшісі ________________ Секербаева А.Б.
(қолы)
2 ТЕХНИКО - ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕМЕ
Жаңа программалық өнімнің енгізу кезіндегі экономикалық тиімділігін анықтауда оны нақты және дұрыс есептеп, бірнеше мүмкін болатын нұсқалардан енгізуге экономикалық тұрғыдан тиімдісін таңдау керек.
Ғасырлармен адамзат қоршаған әлем туралы білімдер, жұмыс дағдылары, мәлімдеулер жинастырды, хабарды басқаша айтқанда жинады. Берулердің және ауызша әңгімелер түрінде басында хабар ұрпақтан ұрпаққа берілді. Көріну және кітап іс дамуы хабарды тапсыру және сақтауға рұқсат етті сенімді жазбаша түрде көбірек.
Электр облысында ашулар телеграф көрінуіне, телефонды, радио, теледидардың - құралдарды әкелді, хабарды тапсыру және жинастыруға шапшаң мүмкіндік беретіндердің. Алға басу дамуы хабар өкпек өсу шегін ескертіді, не себепті, сұрақ жылдан жылға оның сақтауы туралы және өңдеуге тұрды. Есептеуіш көрінумен техниктерді сақтау тәсілдері маңызды оңайланды, ал негізгі, хабар өңдеулері.
Даму есептеуіштің техниктер микропроцессорлардың базасында компьютерлердің толық жетілдіруіне ертіп әкеледі және бағдарламалық қамтамасыз етудің. Бағдарламаларды көрінеді, қабілеттілер хабар үлкен селдері өңдеу. Сондай бағдарламалар арқасында ақпараттық жүйелерді жасалады. Объектілер туралы және құбылыстарда тап осы мақсатпен ақпараттық жүйе кез келгенін өңдеу келеді, және олар туралы нақты мәліметтерді беру керек.
Жаңа бағдарламалық өнімді енгізудің экономикалық тиімділігн анықтағанда оны сауатты және дұрыс есептеу маңызды, көптеген экономикалық варианттардың ішінен ең тиімдісі таңдалады.
Берілген бағдарламалық өнімді қолданудың маңыздылығы мен тиімділігі төмендегідей. Қазіргі кезде автобекет кассаларының операторларың автоматтандырылған жұмыс орындары аз мөлшерде, ал жұмыс істейтіндегі шешетін сұрақтары тым аз.
Бұл дипломдық жобада автобекет автоматтандырылған ақпараттық ж.йені жетілдіру қаралған.
Бұл бағдарламаны өндіріске енгізуде түсетін жылдық үнемдеу келесі болады:
мәселені шешуді тездету арқылы машина уақытына төленетін төлем ақыдан үнемдеу;
қызметкерлердің еңбек қауіпсіздігі мен техника қауіпсіздігіне кететін шығындарды азайту арқылы айлық төлем ақыдан түсетін үнемдеу.
3. АНАЛИТИКАЛЫҚ БӨЛІМ
3.1. Қазақстан автобекет желісінің құрылуы
Үлкен территориясы, экономикасының шикізаттық бағыты және теңіздік порттардан мәндік қашықтығы бар Қазақстан шарттарында,автобус жол көлігі, жүктерді және жолаушыларды тасымалдауды қамтамасыздандыруда жетекші ролді атқарады, ол Республиканың негізгі базалық бұтағының бірі болып табылады.
Қазақстанның 2717,3 кв.мың ауданға созылған жерлері, Атлант мұхитынан Тынық мұхитына дейінгі арақашықтыққа тең, Евразиялық материктің тереңінде орналасқан; олар Волгадан Алтайға дейін, Сібірден ТяньШанға дейін орналасқан. Көптеген ғасырлар бойы мұнда түйе керуендердің жолдары хабарласудың жалғыз ғана түрі болған, ХІХ ғасырдың басына дейін аса дамыған жол желісі болған жоқ. Демек экономикалық көтеріліс болған жоқ.
Жүз жылдың ішінде Қазақстанның автожолы үлкен және күрделі даму жолын өтті.
Шаруашылық байланыстардың бұзылуы Қазақстан автобекеті алдында күрделі, кезде тіпті шешілмейтін мәселелер қойды, олар ең біріншіден ең сезімтал бөліктерге, қаражатпен басқаруға, материалды-техникалық жабдықталуға, өндірістік қорларды қадағалауға және т.б. әсер тигізді. Нәтижесінде республикалық автобус көлігіндегі іс жағдайлар жылдан жылға нашарлады. Жолдарда еңбекқорлық дәрежесі түсіп, тасымалдаудың өзбағалығы өсті. Осы шарттарда Республиканың Үкіметі автобус көлігіндегі болып жатқан іс жағдайларды қарастырып, Қазақстан Республикасының автобекеттерінің қаражатты-экономикалық қайта құруы және қайта ұйымдастырылуы бойынша шаралар туралы Қаулы қабылдады, оған сәйкес республика автожолдарындағы сыртқы басқаруларды орнату бойынша қажетті ұйымдастырушылық шаралар жасалды.
Қаражатпен орталық басқару бұтақтағы іс жағдайларға шешімді жақсы ықпал көрсетті. Мәнді дәрежеде материалды-техникалық қорларды және ақша қаражатын пайдалануда тиімділігі көтерілді. Тасымалдаудың өзіндік бағасының құрылымы жақсарды.
Қазақстан автобекеті орталық аппаратының құрылымына келесі бөлімдер кіреді:
Негізгі тасымалдаудың басқармасы;
Негізгі қаражаттық;
Негізгі экономиканың және болжаудың басқармасы;
Негізгі техникалық басқару;
Автобустардың қауіпсіз жылжуы бойынша негізгі ревизор аппараты;
Негізгі статистика және анализдеу басқармасы;
Негізгі жолдың басқармасы;
Негізгі сигнализация және байланыстың басқармасы;
Негізгі электр жабдықтау басқармасы;
Негізгі автобустық шаруашылылықтың және т.б. басқармасы.
Автобус бұтағының негізгі стратегиялық есептерінің бірі, көліктік қызмет көрсетудің сапасын көтеруге, ысырапсыз, қорларды сақтайтын технологияларды пайдалануға, жылжу қауіпсіздігінің жоғарғы дәрежесіне жетуге бағытталған, ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар бойынша шараларды бағдарламалық орындау болып табылады. Күнтізбелік жоспар- байланыс, телекоммуникация, есептеуіш техника, казіргі кездегі бағдарламалық қамтамасыздандыруды әзірлеу және автобус көлігі қызметінің негізгі бағыттары бойынша автоматтандырылған басқару жүйелерін жасау жүйесінің кешеңдік дамуының сұрақтарын қарастыру.
1.2. Қазақстан Республикасының жол көлігі туралы Заңы
Жолаушыларды, жүкті, жүкті, жүкті жүкті және пошталық заттарды автобуспен жібергендегі жүк тасымалдаушылар, жүк тасымалдау процесінің қатысушылары, мемлекеттік органдар, жолаушылар, жіберушілер, алушылармен, жүкті жіберушілер, жүкті алушылар және тағы басқа физикалық және заңгерлік адамдар арасындағы қоғамдық қатынастар Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 8 желтоқсанның N 266-II Жол көлігі Заңымен қадағаланады (2003 жылғы 8 мамырдағы N 414-II, 2004 жылғы 9 шілдеде N 596-II ҚР Заңымен енгізілген өзгерістерімен).
Автобус көлігі туралы Заң Қазақстан Республикасы Конституциясына негізделген, казіргі кездегі Заңнан және Қазақстан Республикасының басқа нормативті заңдық актілерінен тұрады. Егер Қазақстан Республикасымен бекітілген халықаралық келісім-шартта казіргі Заңда бар ережелерден басқа ережелер анықталған болса, онда халықаралық келісім-шарттың нормалары қолданылады.
Казіргі Заңда келесі негізгі түсініктер қолданылады:
* багаж - жолушылар немесе жүкті автоьуспен тасымалдануға алынған, өлшемі 30 киллограмнан аспайтын мүлік;
* автобус - жолдары бойынша тасымалдау үшін арналған өзбетімен жүрмейтін көлік құралы;
* жүк - жүк тасымалдауға алынған мүлік;
* Автобекеттер - бойынша автобус қозғалуын қадағалауды және автобустардың өту қабілеттіліктерін қамтамасыз ететін және автобустарды басып озу, тоғызу, жіберу, қабылдау бойынша, жолаушыларға қызмет көрсету, жүкті, беру бойынша операцияларды жасауға мүмкіндік беретін, жолдық бағыттары бар участкілерге бөлетін пункт;
* автобус көлігі - автобус жолдары бойынша тасымалдауды қамтамасыз ететін көлік түрі;
* Ұлттық тасымалдаушы - статусы Қазақстан Республикасы Үкіметімен анықталатын, арнайы және әскери тасымалдауды орындайтын және жолаушыларды, жүкті, жүкті-жүкті, тасымалдау бойынша қызмет көрсететін тасымалдаушы;
* жолаушы - автобуста жол жүруді орындайтын және жол жүру құжаты (билеті) бар физикалық адам;
* қолдық жүк - жолаушылардың өзімен бірге автобуста ақша төлемей, салмағы және габариттері орнатылған өлшемдерден аспайтын жеке заттары;
* тасымалдау процесінің қатысуышысы - автобус көлігі аймағында кәсіпкерлік қызметті жасайтын адам, сонымен бірге автобус бір бұтағының қожайыны, диспетчер және клиент;
* тасымалдау ережелері - тасымалдау және т.б. процесінің барлық қатысушыларының қызметтерін және өзара қатынастарын қадағадайтын нормативті заңгерлік актілер.
Ауданаралық (қалааралық) және ішкі хабарласуда жолаушыларды тасымалдауды ұйымдастыру жергілікті өкілдік және атқару органдар немесе тасымалдаушы анықтайды.
Жолаушыларды, жүкті және жүкті-жүкті тасымалдау ережелерімен анықталады:
* билеттерді сату кассалар жұмысын және жол жүру құжаттардың (билеттердің) әрекет мерзімдерін узарту, сатуды ұйымдастыру;
* жолаушылар автобустардың категориясы, сонымен бірге комфорт дәрежесі бойынша;
* міндетті қызметтер тізімі, шұғыл дәрігерлік көмек көрсетуді қоса;
* жолаушының жол жүру жағдайларының және басқа қызмет көрсету шарттарының және ретінін өзгеруін;
* жолаушылардың жол жүру кезіндегі тоқталуын дайындау ретін;
* қолдық жүкті тасымалдау ретін және шартын;
* жүкті қабылдау және беру ретін және шартын;
* тасымалдау құжаттардың формалары және оларды дайындау ретін;
* тасымалдауға рұқсат берілетін тізімін, оларды тасымалдау ретін және шартын;
* жол жұру бағытында жүкті және жүкті беру ретін;
* жүкті және қайта жіберудін ретін және шартын;
* жүкті және жүкті сақтау, ұстау, алмастыру ретін;
* қауіпті заттарды тасымалдау;
* қолданылмаған жол жүру құжаттары (билеттер) үшін төлемақыны қайтару ретін;
* кәмелетке толмаған жолаушылардың жол жүру ережелерін.
Тасымалдаушылардың жолаушыларды, жүкті және жүкті-жүкті тасымалдау кезінде ережелерді сақтауын қадағалайтын рет атқару органдармен анықталады.
1.3. Жолаушыларды тасымалдауды үйымдастыру
Жолаушылар тасқынының ерекшеліктерін дұрыс тіркеу мақсатында, қажетті ыңғайлықтарды жасау, жұмыс көлеміне, автобус жағдайларына, жылмдамдылығына, бағыт арақашықтығына, ыңғайлықтар дәрежесіне және басқа факторларға байланысты автобус құралдарын жақсы қолдану және осыған байланысты хабарласуды, тұрақты құралдарды, автобустарды және газельдарды категория бойынш бөлу орынды болады.
Хабарласудың келесі түрлерін ажыратуға болады: қала айналысы- арақашықтығы 150 км, ал жеке жағдайда зоналық тарифке байланысты одан жоғары 200 км-ге дейін ірі торапқа қосылатын қала айналысының участкесі шекарасында; жергілікті - бір жол шекарасы бойында; тұра - екі немесе одан көп жолдар шекарасында, халықаралық - екі немесе одан көп мемлекеттер арасында. Тұра және жергілікті хабарласу қала айналысына қарағанда алыс д.а.
Жолаушыларды тасымалдауға арналған автобустар жүру жылдамдылықтарына байланысты жолаушылық, бағыт арақашықтықтарына байланысты- алыс, жергілікті және қала айналысы болып бөлінеді.
Тасымалдау өлшемдерінің өкпек өзгеруіне байланысты алыс сапарға жүретін автобустардың тең жартысы жыл бойы тұрақты хабарласпайды, сондықтан мұндай автобустарды енгізу немесе алып тастау мерзімі кестелерді әзірлеу немесе МПС арнайы нұсқаулары бойынша орнатылады.
Тасымалдауға байланысты билеттер қала айналысы хабарласуында автобус, газель және орын номерін көрсетпей, алыс хабарласуда ортақ автобус орын номерін көрсетпей, ал алыс хабарласудағы басқа категориялы газельдер үшін автобус және орын номерін көрсетіп сатылады.
Жолаушыларды тасымалдауды ұйымдастыру болжау және уақыт аралығындағы жолаушылар тасқының өзгеруінің статистикалық заңы негізінде жоспар бойынша орындалады.
Жолаушыларды тасымалдаудың келесі жоспарлары әзірленеді: перспективті, жылдық және оперативті, олар арқылы хабарласу түрлері бойынша жіберілген жолаушылар саны, тасымалданған жолаушылар саны, жолаушылар алмасуы және жол жүрудың орташа арақашықтығы бойынша жолаушыларды тасымалдау көлемі анықталады.
Казіргі кездегі тасымалдаудың жылдық жоспарлары алдынғы жылдың есеп берулерін анализдеу және тасымалдау өлшемдерін болжау негізінде жасалады. Мұнда жолаушыларды жеке бағыттар және хабарласу түрлері бойынша тасымалдаудың өсу екпіні зерттеледі және анализге түседі. Есеп берудегі анализ жолаушылар тасқының өлшемін анықтайтын негізгі факторлар ықпалдарын зерттеумен сәйкестенеді. Оларға жатады: жұмысшылардың ауқаттылығының және мәдени дәрежелерінің өсуі; халықтың жол жүруі өседі; өнеркәсіптін және ауыл шаруашылығының дамуы; мемлекеттің өндірістік күштерінің таратудағы өзгеруі; курорттар, санаторийлер, демалыс үйлер желілерінің кеңейтілуі; туризмді және басқа көліктер түрлерін дамыту; халықаралық хабарласуды кеңейту; бар автобустарды техникалық жабдықталуын өзгерту және жаңаларды сату.
1.4. Автобекеттерде билеттерді сату жүйесі
Казіргі кезде автобекеттерде билеттік-кассалық операцияларды кешенді автоматтандыру үшін Автобекет жүйесі қолданылады, ол автобус желісінің кез-келген көрсетілген полигонында коллективті қолданудың типтік жүйесі болып табылады. Жүйе жолаушыларға нақты уақыт масштабында көпшілік қызмет көрсетеді және әртүрлі қаржылық және статистикалық есеп берулерді береді.
Бірнеше жүйелерді біріктіру өзін билеттерді сатуды және бүтіндей жолаушыларды тасымалдаудың халықаралық автоматтандырылған басқару жүйесі ретінде ұсынады.
Жүйе қамтамасыз етеді: техникалық және технологиялық шешімдердің типтелуін, желінің кез-келген жағдайда қолданылуын, ұқсас жүелермен өзара қатынасуын, көпвариантты тапсырысты қолдануды.
Автобекет жүйесі түзу және артқа қайту хабарласуында жол жүру құжаттарын келесі дайындауын әзірлейді:
- сапар бағытында жолаушылардың автобусты ауыстырып жүруін дайындау;
- тура автобуста жол жүру құжаттарын дайындау - қолданылмаған құжаттарды қайта қайтарып алу;
- бүлінген жол құжаттарды жабу;
- телефон бойынша тапсырыс алу бюросында жол құжаттарын дайындау;
- кассирдің жұмыс кезегі бойынша есеп беруі;
- орынды алдын-ала брондау;
- терминалдан оперативті енгізу;
- күнделікті және ай бойынша қаржылық есеп беруді алу;
- жүйедегі орындарды сату бойынша ақпаратты алу;
- жүйе жұмысы бойынша анықтама алу.
Жүйе жұмысын сипаттайтын негізгі техникалық және технологиялық параметрлер мыналар болып табылады:
- жүйе өнімділігі-50 тапсырысс;
- қызмет көрсететін кассалар саны -20-ға дейін;
- бір жолаушыға қызмет көрсету уақыты-50-60 с;
- жауапты тосуға кететін уақыт-10 с артық емес;
- резервілеу мерзімі-63 күнге дейін;
- қызмет көрсететін автобустар саны:орындарды сақтауды ескере отыратын- 200 дейін, ескермей-50 дейін;
- бір автобуспен орын ауыстырмай және ретінде тіркелетін сапар шегудегі қызмет көрсетілетін маршруттар санык-16 дейін;
- бір автобустың жол жүру бойындағы жүйемен қызмет көрсетілетін бекеттері максималды саны-250 деін;
- бір тапсырыста жол жүрудің варианттардың мүмкін саны - 6 дейін;
- әртүрлі брондар саны-24;
- жұмыстар түрлерінің саны-100;
- байланыс желісі - телефон каналдары және физикалық байланыстар;
- мәліметтерді тасымалдау жылдамдылығы-50 ден 9600 битс.
4. БАҒДАРЛАМА ӘЗІРЛЕУ ОРТАСЫ
4.1 Delphi ортасы.
Жоғары деңгейлі программалау процедуралық, логикалық және объектілі - бағдарлы болып үш түрге бөлінеді. Соңғы кездерде Windows ортасында жарыққа шыққан және объектілі - бағдарлы программалау (ОБП) негізінде құрылған программалау тілдері - Object Pascal, Microsoft Visual Basic, Borland Delphi, Borland C++ for Windows.
ОБП тілінде программаның жұмысы оқиғалар тізбегінен және түрлі объектілердің осы оқиғаларға жауабынан тұрады. Олардың визуальды түрлері - Visual Basic тілі QBasic программалау тілі негізінде, Delphi тілі Объектілі Паскаль (Object Pascal) тілі негізінде Windows операциялық жүйесін басшылыққа алып құрылған (visual - көзбен көру, экрандық). Олар, әсіресе, Delphi программалау тілі - кез келген қосымшаны дайындауға болатын жылдамдығы тез, қуатты тіл.
Delphi - дің бірінші нұсқасы 1994 жылы жарыққа шығып, кейінгі жылдары оның бірте - бірте кеңейтілген 2,3,4,5,6 - нұсқалары жарық көрді. 5,6 - нұсқалардың бір - бірінен айырмашылығы жоқ деуге болады, екеуі де Windows 32 операциялық жүйесінің негізінде дайындалған. Delphi 6 - да интернет үшін қосымшаларды дайындау мүмкіндігі кеңейтілген жне берілгендер қорымен жұмыс істеуде өзгешіліктер енгізілген.
Delphi - дің негізгі ерекшелігі - онда қосымша құруда компоненттік және объектілік тәсілдер пайдаланылады. Компоненттік тәсілдің мәнісі жеңіл: әр қосымша арнайы іс-әрекеттерді орындайтын компоненттерден жинақталады. Ол жеткіліксіз болса, объектіні өңдеуге арналған үстеме программа құрылады. Компоненттер визуальды компоненттер кітапханасында (VCL - Visual Component Library) жинақталған. Компоненттер панелінде түрлі кластарға тиісті стандартты компоненттер өте көп. Пайдаланушы жаңа компонент дайындап, осы панельге қосуына да болады.
Delphi - де программа дайындау, программа мәзірін құру, анимация, мультимедиа процестерін ұйымдастыру, OLE технологиясын пайдаланып, басқа офистік қосымшаларды шақыру, олармен жұмыс істеу және т.б. іс-әрекеттерді орындауға болады. Көптеген операторлардың жазылуы Турбо Паскальдағы сияқты. Бірақ, мұнда программалауды үйрену үшін объект, оқиға, қасиет, әдіс, класс ұғымдарымен еркін танысып, компоненттерді пайдалану және түрлі командалардың жазылу түрлерін білу қажет.
Мақалада Delphi 5-пен жұмыс тәсілдері көрсетілген.
1. Delphi программалау ортасы
Delphi - ді Windows арқылы іске қосу командасы:
Іске қосу - Программалар - Borland Delphi 5 - Delphi 5
1
5
Экранда Delphi ортасының үш терезесі көрінеді (1 - сурет). 6
7
4
2
3
Сурет 3.1 Delphi ортасы
1. Delphi 5 - тің негізгі терезесі. 2. Форма (Form 1). 3. Объект инспекторы терезесі (Object Inspector). 4. Модуль терезесі (Программалық код терезесі).
Delphi - дің негізгі терезесі құрамына негізгі мәзір (5), аспаптар панелі (6) және компоненттер палитрасы (7) енгізілген (1 - сурет). Негізгі мәзір пунктеріне Delphi - де жұмыс істеу командалары, аспаптар панеліне мәзір пунктеріне енгізілген негізгі командаларды орындайтын түймелер орналастырылған.
Ортада программа құруға арналған төртінші, модуль терезесі (программалық код терезесі) де іске қосылады. Форма терезесінің астында орналасатындықтан, ол алғашқыда көрінбейді. [13]
4.2 Объектілі - бағытталған бағдарламалау негіздері.
Delphi - де дайындалатын программа проект (жоба) деп аталады. Форма-программаны дайындау алдында ашылатын, программаның сұхбаттық терезесі. Delphi алғашқы рет іске қосылған кезде форма Form 1 атауымен (тақырыбымен) көрінеді. Проект құру үшін формаға компоненттер орнатылады. Кей жағдайларда экранда форма көрінбеуі мүмкін. Оны экранға шығару үшін View-Forms командасын беру жеткілікті.
Форманың және формаға енгізілетін компоненттердің түрлі қасиеттері бар. Қасиет (Сипаттама, параметр) - айнымалылардың ерекше түрі. Олар объектінің түрлі мүмкіндіктерін сипаттап, ағымдық күйін анықтайды. Мысалы, форма қасиеттерінің мәндері - форма тақырыбының мәтіні, өлшемі, экранда орналасуы, түсі т.б. Delphi іске қосылған кезде форма қасиеттеріне алғашқы сәйкес мәндер меншіктеліп қойылады.
Программа құру форманы не онда орнатылған компоненттің кейбір қасиеттерінің мәндерін өзгертуден басталады. Объект инспекторы (Object Inspector) терезесіне енгізілген қасиеттер тізімін шығару үшін объектіні таңдап алу керек. Инспектор терезесінің жоғары қатарына таңдалған объект (нысан) атауы да жазылып қойылады. Мысалы, Delphi іске қосылған кезде форманың ашылған қасиеттер терезесі 1-суретте көрсетілген. Терезенің екі қосымша беті бар: Properties (Қасиеттер) және Events (Оқиғалар). Терезе ашылғанда екі бағанға енгізілген жазулардан тұратын оның Properties бөлімі ашылулы тұрады (1-сурет). Бірінші бағанда көрінетіндер - қасиет атаулары, екінші бағанға сәйкес жазылғандар - олардың мәндері.
Форманың кейбір қасиеттері:
Name (Атау) - формаға берілген атау. Ол Delphi объектілерінің негізгі қасиеттерінің негізгі қасиеттерінің бірі. Программаның жұмыс істеуі барысында Delphi объектіні осы атау бойынша ажыратып таниды. Delphi - дің формаға автоматты түрде алғашқы рет меншіктеген атауын (Form 1) өзгертіп, басқа атау беруге болады. Ол үшін қасиеттер терезесінен Name қасиеті таңдалып, жаңа атау клавиатурадан теріледі.
Font (Шрифт) - формаға шығарылатын мәтін шрифтінің қасиеті. Оны таңдап, оң жағында көрінген көп нүкте (...) түймесін шерткен кезде Windows-тің сұхбаттық Шрифті таңдау терезесі көрінеді. Терезеден, әдеттегідей, қажетті шрифт типін, өлшемін таңдап (мысалы, Times Kaz, 10), ОК түймесін шерту керек.
Caption (Тақырып) - форма терезесінің тақырыбына енгізілетін мәтін. Алғашқы кезде қасиеттер терезесінің Caption қасиетіне Form 1 сөзі енгізіліп қойылады. Оның мәнін өзгерту Name қасиетіне мән меншіктеу сияқты.
Color (Түс) - форманың түсін орнату қасиеті. Ол таңдалған кезде оң жағында тілсызық түймесі көрінеді. Тілсызық түймесі - қасиет мәнінің бірнеше екенінің белгісі. Тілсызық белгімін шерткен кезде мәндер (түстер) терезесі ашылады. Тізімде көрінген қалаған түс таңдалған соң форма сәйкес түске боялып қойылады.
Width (Ені), Height (Биіктік) - пиксель өлшем бірлігімен берілген форманың ені мен биіктігін орнату қасиеттері (бұл мәндер форманы қолдан кеңейту не сығу кезінде де автоматты түрде орнатылып қойылады).
Экранда қасиеттер терезесі көрінбесе, оны шығару үшін View- Object Inspector командасын беру жеткілікті. Ол F11 клавиші басылған кезде де көрінеді.
Delphi - де программалар түрлі оқиғалар арқылы басқарылады. Оқиға - программаның жұмыс істеуі барысында объект жағдайының белгілі бір әрекетке жауап ретінде өзгеруі. Мысалы, пайдаланушы программа құру үшін алдымен формаға компонент орнатуы, форманы не формада орналастырылған компонентті тышқан арқылы шертуі мүмкін. Оның әр іс-әрекеті өқиға шақырады.
Delphi - де әр оқиға атау беріліп қойылған. Мысалы, компоненттер палитрасының Button түймесі арқылы формада орнатылған Button 1 компонентін шерту Click (Шерту) оқиғасын шақырады.
Әр объектіге байланысты оқиғалар көп. Мысалы, формаға байланысты оқиғалар саны - 35 (2 - сурет). Олар қасиеттер терезесінің Events қосымша бетіне енгізілген. Терезеде оқиға атауларының алдына On префиксі (қосымшасы) тіркестіріліп жазылған. Ол - атаудың оқиға екендігін білдіретін белгі.
Сурет 3.2
Форма оқиғалары
Delphi ортасында жиі кездесетін оқиғалар: OnClick - тышқан түймесін бір рет басу;
OnDblClick - тышқан түймесін екі рет басу;
OnKeyDown - клавишті басу;
OnCreate - форманы екі рет шерту; т.б.
Проект екі бөлімнен тұрады: автоматты түрде Project1 атауы берілген проект файлы (негізгі модуль) және unit1,pas атауы берілген модуль. Олар жеке терезелерде орналасқан. Модульге оқиғаларға сәйкес іс-әрекеттерді орындайтын программа мәтіні (процедуралар) енгізіледі. Программа мәтінінің программалық код деп, ол енгізілетін терезені программалық код терезесі деп атайды. Формадан код терезесіне өту және код терезесінен формаға өту үшін F12 клавишін басу жеткілікті.
3 - суретте форманы екі рет шерткен кезде код терезесіне енгізілген процедура дайындамасы көрсетілген. Оқиғаға байланысты құрылатын процедура оқиғаны өңдеуіш не оқиғаны өңдеу процедурасы делінеді. Процедура дайындамасының жазылу түрі:
Сурет 3.3 Программалық код терезесі
Онда көрінген процедура дайындамасы
Procedure атау (Sender:TObject);
сипаттау бөлімі
Begin
процедура денесі
End;
Мұндағы Sender - құрылатын процедураның қай класқа тиістілігін анықтайтын параметр.
Терезенің сол бөлігіндегі - браузер терезесі. Онда код терезесінде барлық жарияланулардың құрылымын көріп шығуға болады.
4.3 Delphi бағдарламалау ортасының маңызды технологиялары
Delphi - бұл дельфий оракулы тұрған грек қаласы. Бұл атпен феноменальды сипаттамасы бар жаңа бағдарлама өнiмi аталған.
Өнiм шыққан кезде Borland компаниясындағы жағдай жақсы болған жоқ. Компания қайта сатылуы мүмкiн екенi айтылды, компанияның акция курсы төмендеп кеттi. Қазiр ешқандай күдiксiз айтуға болады., қиындық кезеңi артта қалды.
Borland компаниясында Delphi өнiмiнен басқа жаңа технологияға негiзделген жақсы өнiмдер шықты. Бұл өнiмдер жаңа BDE 2.0, BC++4.5, Paradox for Windows 5.0, dBase for Windows 5,0, BC ++ 2,0 for OS2
Borland компаниясының бiр өнiмiнiң өзi бiрнеше алдыңғы қатарлы технологияны бiрiктiргенi белгiлi болды. Бұл жүйедегi хабарлаудың - (сообщения) күрделi бөлшектерiне тәжiрбиесi жоқ қолданушыдан жасыру үшiн Delphi көп жұмыс жасайды және Windows оқиғаларды басқаратын операциялық жүйе болып табылады. Барлық негiзгi және екiншi қатардағы оқиғалар Windows ортасында хабарлар формасын қабылдайды., бұл хабарлар жоғары интенсивтi түрде экранға әр түрлi терезелер арасында жiберiледi. Delphi сiздi Windows хабарларына толық жiбере алады және қажет болса жауап беруiңiзге болады. Нәтижесiнде тәжiрбиелi қолданушыларға Win Sight өте қажет.
Win Spector машинада өткен жағдайдың жазбасын тест файлына сақтайды. Сiз бағдарламада ненiң дұрыс мес екенiн бiлу үшiн бұл файлға қарай аласыз. Бағдарлама тәжiрбиелi эксплуатацияда болған кезде бұл инструментпен пайдалы - маңызды ақпарат алуға болады.
Delphi - бiрнеше күрделi әдiстер комбинациясы:
oo Машина кодының жоғары дәрежелi компиляторы.
oo Жүйелi және жылдамдыққа жасалған программалық сөйлемдер.
Delphi жүйесiнде құралған компилятор, клиент - сервер архитектурасында қажеттi жоғарғы сапада құралған сөйлемдердi таңдауға ықпал етедi. Бұл компилятор қазiргi уақытта дүние жүзiндегi ең жылдам компилятор болып саналады, оның жылдамдығы 1 минут iшiнде компьютерде 486ДХ33 болып 120 мың жолда жазып шығарады. Ол дайын программаларды аз уақыт iшiнде тексерiп шығуға, бағдарламаларды жеңiл құрастыруға және (HGI) арқылы жасалған кодтардың сапалығын арттырады.
Сондай-ақ Delphi бағдарламаны тез, Сu бағытынсыз қолмен жазу кодының көмегiнсiз даярлайды.
Сөйлемдi бағыттау процесiнде бағдарламашы ең алдымен политрадан суретшiнiң үлкен кисталарды таңдағанындай етiп дайын компоненттердi таңдап алады. Компиляцияға дейiн бағдарламашы өз жұмысының нәтижесiн көре алады, ал компиляциясы қосқан соң ол формаларды дайын таңдалған күйде көруге болады.
Delphi - проектiлi интерден сондай айырмашылығы жоқ, тек компиляция орындаған соң бiз интерпретатордан қарағанда 10-20 есе жылдам орындалған код аламыз.
Delphi компиляция өз машинасынан жасалған кодтың сол уақытта қалай құралғанын виртуалды түрде орындайды. Бұл өте тез орындалған дайын жұмыс деп аталмауы мүмкiн емес.
Delphi моделiндегi негiзгi бөлiп кодтың орташа жұмысында орындалады. Бұл бағдарламашыға алдын ала дайындалған объект арқылы сөйлемдi тез даярлауға көмектеседi және өзiнiң Delphi жүйесiнде жеке объектiсiн дайындап алуға мүмкiндiк бередi. Бағдарламанын жасаған объектiсiнiң түрлерiнде ешқандай бөгет болмайды.
Шынында да Delphi компиляторында жазулар орындалады. Нәтижесiнде Borland немесе басқада фирмалардың оъектiлердiң ешқандай айырмашылығы болмайды.
Delphi стандартты түрiн негiзгi 270 базалы кластар iшiнен таңдалып алынған негiзгi объектiлер кiредi. Бұл бастапқы қалыпта жаман емес. Егер қандайда бiр спецификалық мәселенi Delphi жүйесiндегi шешу кезiнде қиындық туса, мәселенi басынан яғни 0-ден бастағанша коммерциялық компоненттер, фирмалар санын анықтап алу қажет, барлығын да жақсы бiлмесеңде. Delphi жүйесiнде корпоративтiк базамен бiрдей жазуға болады. Мысалы, ойын программалары сияқты. Бұл расында да осылай. Барлық жерде бұл Windows- тық күрделi қалыптсқанан интерфейстi ығару крделi болған. Windows-тық ақпараттың модулi әр уақытта түсiну мен табуға, шешуге өте қиын. Ал Delphi интерфейсi бағдарламашы үшiн ең қарапайым және жеңiл тапсырма болып табылады
Delphi бағдарламасының ортасымен танысу үшiн Палитра компоненттiң бiрiншi бетiнiң құрамы туралы айту керек.
Палитра Компоненттiң бiрiншi бетiнде қолдануға 14 объект орналасқан Ұзақ уақыт ешкiм кнопкасыз, тiзiмсiз, енгiзу терезесiз жұмыс iстей алмайды. Бұл объектiлердiң барлығы мышь немесе терезе сияқты Windows бөлiгi.
Компоненттiң жиыны және ретi әр бетте конфигурацияланған. Сiз бұл компоненттерге жаңасын қосып, саны мен ретiн өзгерте аласыз.
4.4 Бағдарламаның үш буында архитектурасы
Бағдарламаны құру барысында үшбуынды архитектура қолданылды. Бұл архитектурада клиенттің ресурстарының бірталай бөлігі ортаңғы буынға - бағдарлама серверіне ауысады, бұл МБ-ның сервері компьютерінде орналасқан, және ол МБ-сы серверімен BDE арқылы қатынасып тұрады.
Бұл архитектурада клиенттік бағдарламасы BDE-ға қатынаспайды және бірталай көз-компоненттер мен клиенттік бизнес-ережелерінің біршама бөлігінің орындауынан босатады, яғни олар сервер бағдарламасына ауысады. Нәтижесінде клиенттен бірталай іс босатылып, ол көп жад ресурсын талап етпейді, және ол желі компьютерінен жүктеледі - бұл үшбуынды архитектураның негізгі артықшылығы.
Қосымша қасиеттерін айта кетсек:
:: Бағдарлама серверінде орналасқан орналасқан көп бөлігіне ортақтасып қатынасу;
:: Мәліметтер пакетінің көлемін басқаруды жаңартуын тездету есебінен желі трафигін маңызды азайтылуы;
:: Клиенттік бағдарламалардың жаңа версияларын оңай орнатуға болады, өйткені клиенттік орындарға BDE немесе басқа мәліметтерге ену механизмінің керегі жоқ;
:: МБ-ның жаңартуын азайту мүмкіндігі: мәліметтің керек бөлігін ғана алуға болады, оны бөлек файлға сақтауға болады, онымен автномды түрде жұмыс істеуге(мысалға басқа қалада), сосын сервермен қайта байланысып сервердегі мәліметті өзгертілген мәліметпен жаңартуға болады.
Delphi-да үшбуынды архитектураны бағдарлама түрінде іске асырудың бірнеше әдісі бар, олардың қатарында DCOM, MTS немесе CORBA бар. Таңдалған технологияға байланысты бағдарлама сервері TRemoteDataModule, TMTSDataModule немесе TCorbaDataModule компоненттері арқылы іске асады. Бұл компоненттердің әрқайсысы бағдарламда көрінбейтін терезе-контейнер ретінде анықталады, TdataModule модулі терезесі сияқты. Бұл контейнерге алыстанғы МБ-мен байланысатын (TSession, TDatabase) компоненттері, көз-компоненттер (TTable, TQuery, TStoredProc), және егер керек болса, бизнес-ережелерді іске асыратын компоненттердің жағдайларының өңдеушілері орналасады. Әрбір көз-компонентімен TDataSetProvider арнайы компонент байланысады, бұл компонент көзді клиентпен байланыстыруын қамтамасыз етеді. Модульдің өзі Мб-сының бағанасына қойылған шектеулерге байланысты мәліметтерді Delphi мәліметтер базасы сөздігінен алып, шектеуші брокер ретінде МБ-сы серверіне дұрыс емес мәліметтерді жібермеуі мүмкін.
Ал клиенттік жақта алытатылған сервермен байланыстыратын компонент орналасады. Қолданылатын мәліметтерді беру протоколына байланысты олар TDCOMConnection, TCORBAConnection, TSock-etConnection немесе TwebConnection болуы мүмкін. Сервер көз-компоненті орталығы ретінде TClientDateSet компоненті қызмет етеді - әрбір көз-компонентке бір копоненттен келеді. Ары қарай мәліметтердің берілу процесі қарапайымнан ешқандай айырмашылығы жоқ: яғни TdataSource компоненті арқылы визуалды компоненттерге (TDBGrid, TDBEdit және т.с.с) және керісінше.
Үшбуынды архитектурада клиент пен сервер бағдарламалары әртүрлі машина орналасқандықтан, клиент пен сервер байланысы белгілі бір алыстан кіру технологиясын қолданады. Delphi алыстан қатынаудың келесі технологияларын ұстанады:
* DCOM (Distributed Component Object Model - объекттердің таратылған компоненттік моделі) - сервеі Windows NT Server операциялық жүйесінде жұмыс істейтін локальды желіге орналған;
* Windows NT Server-сіз желіні қолдананатын сокеттер көмегімен;
* MTS (Microsoft Transaction Server - Microsoft транэакциясының сервері) - DCOM-ға негізделген, бұл жүйеллік ресурстарды басқаруға байланысты қосымша мүмкіндіктерді қосады (процесстермен, ағымдармен, мәліметтер базасымен қатынаумен) және транзакция, сонымен мәліметтерді жоғары сапамен қорғауында;
:: CORBA (Common Object Request Broker Architecture - объектілі сұраулар брокерінің жалпы архитектурасы) - DCOM айырмашылығы операциялық жүйеге немесе клиент пент сервер платформаларына арнайы ешқандай талаптар қоймайды;
Бағдарлама серверін құру үшін ең алдымен қандай алыстан қатынау технологиясын таңдап алу керектігін анықтап алу керек: DCOM, MTS немесе CORBA.
Бағдарлама сервері келесі түрде іске асады:
1. Таңдалған технологияға байланысты Delphi репозиториясының Multitier бетінде крек TXXXDataModule модулін таңдап алу керек:
:: TRemoteDataModule - DCOM немесе сокеттарды арқылы автоматтау және байланыс СОМ серверін құру үшін;
:: TMTSDataModule - СОМ активті кітапханаларын құру үшін, DCOM немесе сокеттар арқылы байланысу, транзакцияны басқару механизмін қодану;
:: TCORBADataModule - CORBA т ехнологиясын іске асыру үшін.
2. Модуль терезесінде керек компоненттер жинағы орналасады (тТаblе, TQuery, TStoredProc) және сервердегі мәліметтер базасымен байланысты жүзеге асыратын компоненттер (TSession, TDataBase).
3. Клиент қатынай алатын әрбір көз-компонент үшін модуль терезесінде TdataSetProvider провайдер-компоненті орналасады.
4. Егер бағдарлама сервері брокер түрінде, яғни МБ-ның серверіне дұрыс емес мәліметтерді жібермеуі керек болса, қолдану керек болса, онда компоненттер жинағына объект-алаңдар құрып, оларды мәліметтер базасының сөздігіне экспорттау керек. Модульдегі орналасқан компоненттерге бизнес-ережелер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz