Мемлекеттік - жекеменшік серіктестіктердің типтері
Мазмұны
КІРІСПЕ
3
1 САЛАУАТТЫ ӨМІР САЛТЫН ҰСТАНУДЫҢ ЖӘНЕ МЕМЛЕКЕТТІК-ЖЕКЕМЕНШІК СЕРІКТЕСТІКТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Салауатты өмір салтын ұстанудың теориялық мәні
5
1.2 Мемлекеттік-жеке меншік серіктестіктің негізгі сипаттамалары мен ерекшеліктері:
11
2 САЛАУАТТЫ ӨМІР САЛТЫН ҰСТАНУДА МЕМЛЕКЕТТІК-ЖЕКЕМЕНШІК СЕРІКТЕСТІКТІҢ ҚЫЗМЕТІҢ БАҒАЛАУ
2.1 Салауатты өмір салтын ұстануда мемлекеттік-жекеменшік серіктестіктің рөлі және әлемдегі МЖС дамуын талдау
2.2 Қазақстандағы мемлекеттік-жекеменшік серіктестіктердің даму динамикасын талдау
2.3 Түркістан облысындағы МЖС қызметін бағалау
21
31
52
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ САЛАУАТТЫ ӨМІР САЛТЫН ҰСТАНУДА МЕМЛЕКЕТТІК-ЖЕКЕМЕНШІК СЕРІКТЕСТІКТІҢ ДАМУЫН ЖЕТІЛДІРУ
3.1 Қазақстандағы МЖС дамуындағы реттелмеген мәселелер
3.2 Қазақстандағы мемлекеттік-жекеменшік серіктестіктің дамуын жетілдіру жолдары
72
86
ҚОРЫТЫНДЫ
96
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
98
Кіріспе
Зepттeу тaқыpыбының өзeктілігі. Дені сау адам-табиғаттың ең қымбат жемісі деп тегін айтылмаса керек. Бірінші байлық- денсаулық дейміз. Бірақ осы сөздің салмағын шынайы сезініп, түсінбейтін секілдіміз. Бүгінгі таңда өз тәуелсіздігін алған егеменді еліміз оcы бағытта Қазақстан мектептеріне жан- жақты дамыған, денсаулығы мықты, салауатты өмір салтын мұрат еткен дара тұлғаларды тәрбиелеуді басты талап етіп қойған.
Қазіргі уақытта көптеген елдерде бұрыннан қалыптасқан инфрақұрылымды жетілдіру мәселесі тұр. Атап айтқанда, оңалту әлеуметтік мекемелерден: клиникалардан, ауруханалардан, балабақшалардан, мектептерден, қоғамдық жолдардан және т.б. талап етеді. Бұл жаңарту маңызды қаржыландыруға жұмсалады, бұл өз кезегінде баламалы қаржыландыру көздерін іздеуді талап етеді. Осы проблемаларды шешудің ең тиімді әдістерінің бірі мемлекеттік-жеке меншік серіктестік болып табылады.
Қазақстан үшін МЖС-нің мынадай ұғымын айқындауға болады: мемлекеттік -- жеке меншік серіктестік-бұл мемлекеттік және жеке сектор арасындағы қоғамдық маңызы бар жұмыстарды жәненемесе жобалау; қаржыландыру; құрылыс; қайта жаңарту; оңалту; пайдалану; МЖС-нің негізгі қағидаттарын сақтау жағдайында объектілерге қызмет көрсету жөніндегі Орта мерзімді немесе ұзақ мерзімді өзара қарым-қатынастардың жиынтығы.
Мемлекеттің және жеке сектордың әлеуметтік маңызы бар міндеттерді шешуге өзара әрекеттесуі ұзақ тарихты қамтиды. Алайда мемлекеттік жекеменшік серіктестік соңғы онжылдықта ең өзекті болып отыр. Бір жағынан, әлеуметтік-экономикалық өмірдің күрделенуі мемлекеттің қоғамдық маңызы бар функцияларды орындауын қиындатады. Екінші жағынан, бизнес инвестиция үшін жаңа нысандарға мүдделі. мемлекеттік жекеменшік серіктестік өмірлік маңызды, стратегиялық маңызы бар мемлекеттік меншік объектілерін жекешелендірудің баламасы болып табылады. Мамандардың арасында билік пен бизнестің өзара іс-қимылының қандай нысандарын мемлекеттік жекеменшік серіктестік-ге жатқызуға болады деген бірыңғай пікір жоқ. Кең түсіндіру билік пен бизнестің экономикада ғана емес, саясатта, мәдениетте, ғылымда және т. б. салаларда сындарлы өзара іс-қимылын білдіреді.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері: Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты, Қазақстан азаматтарының салауатты өмір салтын ұстануда мемлекеттік жекеменшік серіктестіктердің орны мен маңызын талдап анықтау болып табылады. Осы мақсатқа жетуге орай, келесі міндеттер айқындалды:
- салауатты өмір салтын ұстанудың және мемлекеттік-жекеменшік серіктестіктің теориялық негіздері
- салауатты өмір салтын ұстанудың теориялық мәні
- мемлекеттік-жеке меншік серіктестіктің негізгі сипаттамалары мен ерекшеліктері:
- салауатты өмір салтын ұстануда мемлекеттік-жекеменшік серіктестіктің қызметің бағалау
- салауатты өмір салтын ұстануда мемлекеттік-жекеменшік серіктестіктің рөлі және әлемдегі мжс дамуын талдау
- Қазақстандағы мемлекеттік-жекеменшік серіктестіктердің даму динамикасын талдау
- Түркістан облысындағы мжс қызметін бағалау
- Қазақстандағы салауатты өмір салтын ұстануда мемлекеттік-жекеменшік серіктестіктің дамуын жетілдіру
- Қазақстандағы мжс дамуындағы реттелмеген мәселелер
- Қазақстандағы мемлекеттік-жекеменшік серіктестіктің дамуын жетілдіру жолдары
Зерттеу тақырыбы: Қазақстан азаматтарының салауатты өмір салтын ұстануда мемлекеттік жекеменшік серіктестіктердің орны мен маңызын
Зерттеу нысаны: Қазақстан Республикасының азаматтарының салауатты өмір салтын ұстануы
Жұмыстың теориялық негізі: Қазақстан Республикасындағы азаматтарды салауатты өмір салтын ұстану жүйесін дамытудың тәжірибесі мен Қазақстандағы мемлекеттік-жекеменшік серіктестіктің ерекшіліктері құрады. Жұмыста Қазақстан Республикасындағы азаматтарды салауатты өмір салтын ұстану жағдайын анықтайтын статистикалық мәліметтер, жарнамалық газеттер мен ақпаратты жинақтар қолданылды.
Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі: Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, сегіз тармақтардан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен құралады. Жұмыстың көлемі 94 бет.
1 САЛАУАТТЫ ӨМІР САЛТЫН ҰСТАНУДЫҢ ЖӘНЕ МЕМЛЕКЕТТІК-ЖЕКЕМЕНШІК СЕРІКТЕСТІКТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1 Салауатты өмір салтын ұстанудың теориялық мәні
Салауатты өмір салты дегеніміз- денсаулықты нығайту мен сақтау, ағзаның дұрыс дамуын қамтамасыз ететін гигиеналық ережелерді орындау. Ол үшін денссаулықа жағымсыз әрекеттерден (нашақорлық, шылым шегу, ішімдік ішу, улы заттарға әуес болу) аулақ болу. Салауатты өмір салтын сақтау сонысымен бағалы. Көне замандардағы ғұламалардың бірі Аристотель: Жанды дене қозғалмаса өледі - деген екен. Міне, сол тұжырымдама біз үшін салауатты өмір сүрудің негізгі ілімі болуға тиіс. Салауатты өмір салтын ұстануда спорттың рөлі зор. Денсаулыққа тек дене шынықтыру арқылы қол жеткізілуге болады. Дене қозғалысы адам ағзасын дамытып, жұмыс істеу қабілетін арттырады, ауруды алыстатып, өмірді ұзартады. Денсаулық - адамға табиғаттың берген ең ұлы құндылығы.
Адам денсаулығын қалыптастыру және нығайту - медицинаның ғана емес, сонымен бірге барлық оқыту мен тәрбиелеу, білім беру жүйелерінің негізгі мақсаты мен міндеті. Себебі, шәкірт денсаулығының жағдайы оның оқу үлгеріміне, мінез-құлқына, қарым - қатынастарына тікелей әсер етеді. Осы орайда мектептегі алғашқы сабақтың 4-5 минуты гимнастика жаттығуынан басталса, ерте тұрып таза ауада жүгіріп және арнайы жаттығулар жасалса. Түрлі спорттық ойындар мен секцияларға қатысудың да артықтығы болмас еді.Сөйтіп, жан дүниемізді байытып шынықтырар едік [1].
Салауатты өмір салты - белгілі популяцияның денсаулығын сақтап, нығайтуға, салауаттандыруға арналған мінез-құлқы, тәрбиесі. Салауатты өмір салты - тек медициналық емес, сонымен қатар өндіріс пен өндірістік қатынастардың дамуына байланысты болып келетін әлеуметтік-экономикалық категория. Салауатты өмір салты жеке адамның тіршілік жағдайын денсаулығына сәйкес таңдауы, яғни жеке әлеуметтік топтар мен жалпы қоғамның жоғары гигиеналық мәдениеті.
Организмнің қорғаныш қабілетін жоғарылатуға жағдай жасайтын тәртіптер және организмге зиянын тигізетін әдеттерге қарсы тәртіптер - гигиеналық дұрыс тәртіп болып саналады. Организмнің қорғаныш қабілетін жоғарылатуға әр түрлі іс-әрекеттер мен демалысты дұрыс пайдалану, рационалды тамақтану, жақсы қимыл-қозғалыс белсенділігі, денешынықтыру, шынығу, жеке бас гигиенасын сақтау, өзінің денсаулық жағдайына ерекше көңіл бөлу, жақсы экологиялық жағдай т.с.с. әсер етеді.
Бұл жағдайда балалардың өзіне қажетті тіршілік ортасын қалыптастыра алмайтындығын ескеру керек. Сондықтан бұндай жағдайларды қалыптастыру негізінен ата-аналарға, ағарту жұмыстарын ұйымдастырушыларға, педагогтарға байланыстыі. Яғни, баланың болашақтағы мінез-құлқы оның сәби кезінен бастап тіршілік ортасына байланысты болады.
Салауатты өмір зиянды әдеттермен үйлеспейді. Алкоголь және басқадай маскүнемдікке әкелетін заттар, анаша, шылым шегу салауатты өмір салтын қалыптастыруға жан-жақты кедергі келтіреді. Зиянды әдеттер көптеген аурушаңдықтың қауіптілік факторы болып саналады және балалар мен жасөспірімдердің денсаулық жағдайына кері әсер етеді [2].
Салауатты өмір салтын ұстануда дене-бітімінің дұрыс дамуы, денсаулығының нығаюы, жұмыс қабілетінің артуы сыртқы ортаның қолайсыз жағдайларына қарсы тұруға ықпал етеді. Жақсы денсаулық -адамның еңбек және қоғамның іс-әрекетке жемісті қатысуының маңызды кепілі. Салауатты өмір салтын ұстануда денсаулығына қамқорлық жасауға біздің қоғамымыз мейлінше мүдделі. Сабақтарда, сабақтан тыс уақытта, спорт секцияларында дене тәрбиесін күн сайын ұйымдастырып, қолайлы жағдайлар жасау қажет. Табиғи қозғалыстың түрлері жүгіру, қарғу, жүзу, лақтыру, шаңғы, коньки, велосипед тебу, акробатика өмірге қажетті дағды және іскерліктерді қалыптастырады. Жас адамдардық денесі түрлі жаттығулар көмегімен ширап, дамиды. Сондықтан күш, жылдамдық, төзімділік, икемділік сияқты адам қабілетін дамыту оқушылардың қозғалтқыш тәжірибесін байытады, дене қозғалысын үйлестіреді. Дене тәрбиесі саласында ырғақ, жеке гигиена, дене шынықтыру мәдениеті, туризм, спорт ерекше орын алады. Дене тәрбиесі ең басты күн тәртібін, яғни, еңбек, демалыс, тамақтану, үйқы, бос уақыт ырғақтарын дұрыс ұйымдастыруда талап етеді. Күн тәртібін тиімді пайдалану балалардың ақыл-ойы мен дене құрылысының дұрыс дамуына, денсаулығын сақтауға көмектеседі. Күн тәртібін бұзбау міндет. Тәртіп дегеніміз - демалыс, тамақтану, жеке гигиена және күн мен түннің пайдалы сәттерін маңызды, мазмұнды қолдану. Мектепте дене тәрбиесін мұғалім, сынып жетекшісі, тәрбиеші басқарады. Олардың жұмысының мазмұны:
:: шәкірттерге оқу, еңбек және демалыс ырғағын ұтымды пайдалануды үйрету, оқушылардың денсаулығын үнемі бақылау, жұмыс қабілетін жаңсарту, оларға жағдай туғызып, қамқорлық жасау.
:: оқу күні және оқу жылы бойында қозғалыс жасау, қозғалтқыш әрекетке үйрету және қозғалтқыш сапаларын дамыту, дене шынықтыру және сауықтыру жұмысын тиімді өткізу. Дене тәрбиесін мектепте және мектептен тыс оқу орындарында спорттық базаларда іске асыру үшін төмендегі талаптарды еске алған жөн:
:: оқушылардың бойында жоғары адамгершілік сапаларын тәрбиелеу.
:: шәкірттің денсаулығын нығайту, жұмыс қабілетін көтеру.
:: спортпен шүғылдануға оқушылардың тұрақты қызығуын және қабілетін дамыту.
:: негізгі қозғалтқыш сапаларын дамыту [3].
Салауатты өмір салтын ұстануда дене тәрбиесінің мазмұны, міндеттері және формалары әрбір мектептердің жағдайларына байланысты дене шынықтыру және сауықтыру жұмысының жүйесін жасауды қажет етеді. Дене тәрбиесінің негізгі құралдарына дене жаттығулары, гимнастика, ойын, туризм, спорт, табиғи факторлар жатады. Дене жаттығулары - бұл саналы түрде орындалған қимылдар және қозғалтқыш әрекеттер. Дене жаттығулары бұлшық ет жүйесін, қан айналымын және тыныс алу мүшелерін дамытады. Гимнастика. Түрлері: негізгі және гигиеналық гимнастика, спорттың гимнастика, акробатика, көркемдік гимнастика, өндірістік гимнастика және емдік гимнастика. Ойын оқушыларды жылдамдықда, төзімділікке тәрбиелейді. Туризм - оқушыларды төзімділікке, ұжымдыққа, еңбек сүйгіштікке және қолайсыз сыртңы жағдайларда кездесетін қиындықтарды жеңуге тәрбиелейді. Спорт - оқушылардың денсаулығын нығайтатын, дене күшін, қозғалыс дағдыларын және моральдық-еріктік қасиеттерін дамытатын дене тәрбиесінің құралы. Дене тәрбиесіндегі маңызды құралдарының бірі - табиғи факторлар: күн көзі, ауа, суға шомылу, душ қабылдау. Табиғат факторларын балалардың денесін сауықтыру жұмысы кезінде пайдалану өте тиімді. Дене тәрбиесінің маңызды мақсаттарының бірі - балалар мен ересек адамдарды дене шынықтыру ісіне жұмылдыру. Дене тәрбиесінің міндеттері: - денсаулықты нығайту және шынықтыру, дененің дұрыс өсіп-жетілуіне және ағзаның жұмыс қабілетін арттыруына әсер ету; - қимыл дағдылары мен іскерліктерін қалыптастыру және жетілдіру; - қимылдың жаңа түрлеріне баулу және оны теориялық білімдерімен байланыстыру; - негізгі қимыл-қасиеттерін күшті, төзімділікті, шапшаңдықты және ептілікті дамыту; - еріктілікке, батылдыққа, табандылыққа, тәртіптілікке, ұйымшылдыққа, достық пен жолдастық сезімге, мәдениет мінез-құлық дағдысына еңбек пен қоғамдьщ меншікке саналы көзқарасын тәрбиелеу; - өдеттерді қалыптастыру және дене жаттығуларымен үнемі шұғылдануға ынтаны тәрбиелеу; - гигиеналық дағдыларды сіңіру, дене жаттығулары мен шынықтыру гигиенасы жөніндегі білімді хабарлау.
Салауатты өмір салтын ұстануда дене шынықтыру сабағы әзірлік, негізгі, қорытынды бөлімдерінен тұрады. Әзірлік бөлімі оқушылардың сергек көңіл-күйін, дене шынықтырумен шұғылдану ынтасын арттыру және балаларды сабақтың негізгі бөлігінде күрделі дене жаттығуларын орындау даярлығын жасау үшін пайдаланылады. Сабақтың негізгі бөлігіне оқу бағдарламасындағы дене жаттығуларының түрлері енгізіледі. Жаттығулар, әр қилы ойындар оқушылардың көтеріңкі көңіл-күйін туғызады. Осы көтеріңкі ілікті басып, оқушыларды келесі сабақтарға даярлау сабақтың үшінші, қорытынды бөлігінің міндеті. Сабақ жалпы сап түзеумеи, қорытынды жасаумен аяқталады. Дене шынықтыру сабақтары процесінде білім беру, тәрбиелеу, сауықтыру міндеттері шешіледі. Дене шынықтыру сабағының маңызды тәрбиелік міндеті оқушылардың дене шынықтырумен үнемі шүғылдануға ынта-ықыласын дарыту. Бастауыш сыныптағы дене шынықтыру сабақтары жаттығуларының және ойындарының сан алуандылығымен ерекшеленеді.
Салауатты өмір салтын ұстануда дене тәрбиесі бойынша сыныптан тыс жұмыстардың міндеттері: баланың денсаулығын нығайтуға көмектесу; ағзаны шынықтыру, оқушылардың жан-жақты өсіп жетілуіне, дене шынықтырудық оқу бағдарламасын ойдағыдай меңгеруге көмектесу; балаларды дене шынықтыру және спортпен үнемі шұғылдануға әдеттендіру; қозғалыс дағдысын тәрбиелеу. Дене шынықтыру мен спорт жөніндегі сыныптан тыс жұмыстың негізгі формалары: секциялары мен үйірмелердегі сабақтар спорт жарыстары, серуендер, туристік жорықтар, дене шынықтыру және спорт мейрамдары. Серуендер мен жорықтарды балалардың табиғат туралы білімдерін толықтыра алатындай тамаша адамдардық әңгімелерін ести алатындай жерде белгіленген жөн.
Салауатты өмір салтын ұстануда жүйелі түрде дене жаттығуларына үйретудің тиімді жолдарының бірі - олардың өз еркімен дайындалуы. Осыған байланысты оқу бағдарламасына дене тәрбиесінен үйге тапсырма беруді міндетті түрде енгізу керек. Отбасында өз еркімен орындалатын дене тәрбиесінің бір түрі -таңертеңгілік гигиеналық-бой сергіту жаттығуы. Ол адамның дене құрылысының ұйқыдан соңғы тіршілік қызметіне тез араласуына әсерін тигізіп қана қоймай, адамды сергек жүруге және көңіл-күйін көтеруге көмегін тигізеді. Таңертеңгілік бой сергіту жнттығуы тұлғаны дұрыс қалыптастыруға әсер ете отырып,тыныс алуды жақсартады, қан айналу жүйесі қызметін күшейтеді, зат алмасуға көмектеседі, оқушылардың зеректігін, мақсатқа жету ұмтылысын қалыптастырады, ақыл-ой қызметін арттырады. Ертеңгілік бой сергіту жаттығулары оқушыларды тәртіптілік пен бейімділікке, өзіне деген сенімділік пен белсенді қызмет атқаруға тәрбиелейді.
Порфирий Корнеевич Иванов - уақытты жарты ғасырға басып озған жан. Оның қарапайым әдісі - "Детка" немесе "Иванов жүйесі" деп аталады. Оның нұсқаулары:
:: өзіңді жақсы сезіну үшін күніне 2 рет табиғи суың суға шомыл. Ыстық суға шомылсақ, суық сумен нүктесін қой;
:: шомылар алдында, не шомылып жатқанда табиғат аясына шың, жалаң аяғыңмен жер бас. Ауаны аузыңмен қармап, бірнеше рет дем ал да іштей өзіңе және өзге жұртқа денсаулық тіле;
:: арақ ішпе, темекі тартпа;
:: аптасына кем дегенде 1 рет тамақсыз не сусыз күн кешуге тырыс;
:: қоршаған ортаны сүй. Айналаға түкірме және ештеме тастама. Бұл сенің саулығың;
:: денім сау болсын десең барлық адаммен сәлемдес;
:: бойыңдағы жаман қылықтардан арыл. Жұртқа сен және оларды сүй;
:: адамдарға әсіресе көмек сұрағандарға көмектес. Оның қажетіне бар жан- дүниеңмен көмектес. Ол сенің досықа айналады, соныңмен әлемдік іске ат салысасыз;
:: жексенбі күні табиғатқа жалақаяң шығып, бірнеше рет тыныс ал да, ойлан;
:: ауру, сырқат, өлім жөнінде ойлаудан қаш. Бұл сенің - жеңісің;
:: ес пен ойды бөле қарама. Оны жүзеге асыр;
:: іс жөніндегі тәжірибеңді үлгі-өнеге ет [4].
Бірақ ол үшін мақтанба да, өзіңді-өзің өреден жоғары ұстама. " Ұлық болсаң-кішік бол". Бұл қағиданың оқушының рухани жағынан тазарып, салауатты өмір сүруіне тигізетін рөлі ерекше. Қоғамның болашағы - оқушы-жастарға ұжымдық тәрбие беруде дене тәрбиесі сабағында ұлттық ойындарды өткізудің рөлі зор. Қазақстанның ұлттық ойындарының ішінде ұжымдыққа, ауызбірлікке тәрбиелейтін ойындарды оқу-тәрбие үрдісінде тиімді пайдалануға болады.
Спорттың адам өмірінде алатын орны зор екендігін бәріміз білеміз. Спортпен айналысқан адамның денсаулығы мықты, өзі шыдамды болады. Біздің ата - бабаларымыз "тәні саудың - жаны сау" - деп бекер айтпаған. Спорттың қай түрімен айналысу адамның қабілетіне байланысты болады. Бұл туралы ұлы ойшыл Ибн Сина да өз шығармаларында айтқан. Ол сондай - ақ спортты мағынасына қарай жеңіл, ауыр, ұзын, қысқа сияқты бірнеше түрге бөлген. Денсаулық пен өмірді дамыту үшін кем дегенде спорттың 33 түрінен жаттығу жасау керектігін айтқан. Елбасы Н. Ә. Назарбаев өзінің "Қазақстан - 2030" стратегиялық бағдарламасында халықты салауатты өмір салтына ынталандыруды басым бағыттың бірі ретінде атап көрсетті. Сондай - ақ Президентіміздің қолдауымен 2003 жыл - денсаулық жылы болып жарияланған. Расында да, бүгінгі таңда еліміздің ақсақалдарынан кішкентай баласына дейін дене тәрбиесіне ерекше мән беруде. Жастар арасында салауатты өмір салтын дене тәрбиесінің тәсілдері арқылы қалыптастыру. Ел басшысы Н. Ә. Назарбаев Қазақстан 2030 стратегиялық даму бағдарламасында Салауатты өмір салтын ынталандыру әрқайсымыздың дене тәрбиесімен айналысуымызға, дұрыс тамақтануымызға, есірткілерді, темекі мен алкогольді тұтынуды қойып, тазалық пен санитария шараларын сақтауымызға және Т. С. С. бағытталған делінген [5]. Денсаулық - зор байлық, адам бақытының бастауы - дейді халқымыз. Ата бабаларымыздың бұл дана ой - пікірі талай ғасырлар белесінен өтіп бізге жетіп отырған шындық. Ұлттың денсаулығы ұлан асыр байлық екені рас, тек оған ие болу үшін көп күштер жұмсауымыз қажет. Денсаулық адамға бірақ рет берілетін табиғат тартуы. Ол тұрақты, мәңгілікке берілмейді, үзбей өзгерісте болады. Оны сақтау үшін еңбек сіңіру, ауырмай тұрып іс - әрекет жасау керек. Оған нақты білім, ынта - ықылас, ерік - жігер қажет, онсыз баянды, әрі ұзақ денсаулықты сақтау қиын. Қазіргі кезде Қазақстан халқының, оның ішінде жастардың денсаулығы төмен деңгейде. Тек, бір көрсеткіш - әскер қатарына шақырылған жастардың 50 % дене дайындықтарының нашар дамуына және денсаулықтарына байланысты қорғаныс күштерінің қатарында қызмет атқаруға жарамсыз. Бұл қауыпты жағдай Қазақстан үкіметін, әскери ұжымдарды, педагогтарды, дәрігерлерді, ғылымдарды шындап толғандыруда. Қазіргі кезде бұл проблеманы шешудің негізгі жолы салауатты өмір салтын қалыптастыру, кеңінен насихаттау болып отыр. Бұл тұрғыда елбасы Қазақстан - 2030 стратегиялық бағдарламасында Жеткілікті құралдар болмай тұрған жағдайда, ауруларға қарсы күрес, денсаулықты нығайту жөніндегі біздің стратегиямыз - азаматтарымызды салауатты өмір салтын әзірлеуден басталады - деп атап көрсетті. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұжымының деректері бойынша, денсаулыққа әсер ететін факторлардың 50 - 60 % өмір тіршілігіне, 20 % - тұқым қуалаушылыққа, 20 % - сыртқы ортаның жағдайына, 8 - 10 % - дәрігерлік көмектің деңгейіне байланысты. Бұл деректер денсаулық үшін күрестің негізгі бағыты - салауатты өмір салтын қалыптастыруға, оны насихаттауға бағытталған шаралар екенін дәлелдейді. Салауатты өмір салтының жастар арасында қалыптасуының маңызы өте зор. Бұл бағытта жүргізілетін жұмыстар: ауру шақыратын факторлардың әсерін төмендетуге, ішімдіктің, темекінің, есірткінің зияндығына, қимыл - қозғалыстың аздығына, құнарлы тамақтанбауға қарсы жүргізілетін үгіт - насихат жұмыстарына негіз салды. Салауатты өмір тіршілігі - денсаулықты сақтаудың және нығайтудың негізгі, ол жан - жақты дамыған азаматтың қалыптасуына, оның рухани, дене дамуына әсер етеді. Денсаулыққа кері, жағдайсыз әсер ететін көптеген факторлар бар: аурып жазылу; никотин мен алкогольге құмарлық; еңбектің, тұрмыстың жайсыз жағдайларының созылмалы әсері; дұрыс тамақтанбау (оның жеткіліксіздігі және шамадан тыс көптігі); көңіл күйдің жылдам ауытқуы, еңбек пен ретсіз демалыстың бұзылуы, ауаның, судың бұзылуы; дәрі - дәрмекті және тұрмыс химиялық заттарын орынсыз пайдалану. Осы факторлардың ішінде бірінші қатарда қимыл - қозғалыстың аздығы [6].
Дені сау адам-табиғаттың ең қымбат жемісі деп тегін айтылмаса керек. Бірінші байлық- денсаулық дейміз. Бірақ осы сөздің салмағын шынайы сезініп, түсінбейтін секілдіміз. Бүгінгі таңда өз тәуелсіздігін алған егеменді еліміз оcы бағытта Қазақстан мектептеріне жан- жақты дамыған, денсаулығы мықты, салауатты өмір салтын мұрат еткен дара тұлғаларды тәрбиелеуді басты талап етіп қойған.
Қазіргі кезде салауатты өмір салтын сақтау туралы көп айтылуда. Тіпті Елбасымыздың Жолдауында да салауаттылықты мемлекеттік деңгейде қолға алу керектігі көрсетілген. Бұл жолдау келешек егемендіктің кілтін ұстар жастардың болашағына апаратын алтын сүрлеу десе болады. Десе де осы салауатты өмір салты дегенді әркім әрқалай түсінеді.
Қазіргі кезде салауатты өмір салтын сақтау туралы көп айтылуда. Тіпті Елбасымыздың Жолдауында да салауаттылықты мемлекеттік деңгейде қолға алу керектігі көрсетілген. Бұл жолдау келешек егемендіктің кілтін ұстар жастардың болашағына апаратын алтын сүрлеу десе болады. Десе де осы салауатты өмір салты дегенді әркім әрқалай түсінеді.
Салауатты өмір салты дегеніміз- денсаулықты нығайту мен сақтау, ағзаның дұрыс дамуын қамтамасыз ететін гигиеналық ережелерді орындау. Ол үшін денссаулықа жағымсыз әрекеттерден (нашақорлық, шылым шегу, ішімдік ішу, улы заттарға әуес болу) аулақ болу. Салауатты өмір салтын сақтау сонысымен бағалы. Көне замандардағы ғұламалардың бірі Аристотель: Жанды дене қозғалмаса өледі - деген екен. Міне, сол тұжырымдама біз үшін салауатты өмір сүрудің негізгі ілімі болуға тиіс. Салауатты өмір салтын ұстануда спорттың рөлі зор. Денсаулыққа тек дене шынықтыру арқылы қол жеткізілуге болады. Дене қозғалысы адам ағзасын дамытып, жұмыс істеу қабілетін арттырады, ауруды алыстатып, өмірді ұзартады. Денсаулық - адамға табиғаттың берген ең ұлы құндылығы.
Адам денсаулығын қалыптастыру және нығайту - медицинаның ғана емес, сонымен бірге барлық оқыту мен тәрбиелеу, білім беру жүйелерінің негізгі мақсаты мен міндеті. Себебі, шәкірт денсаулығының жағдайы оның оқу үлгеріміне, мінез-құлқына, қарым - қатынастарына тікелей әсер етеді. Осы орайда мектептегі алғашқы сабақтың 4-5 минуты гимнастика жаттығуынан басталса, ерте тұрып таза ауада жүгіріп және арнайы жаттығулар жасалса. Түрлі спорттық ойындар мен секцияларға қатысудың да артықтығы болмас еді.Сөйтіп, жан дүниемізді байытып шынықтырар едік [7].
Денсаулық сақтауды дамытудың 2016-2020 жылдарға арналған Денсаулық сақтау мемлекеттік бағдарламасына сәйкес бүгінгі күні денсаулық сақтау нысандарын салу, қайта құру, жаңғырту мақсатында мемлекеттік-жеке меншік серіктестікті дамытуға үлкен көңіл бөлінуде.
Басқа елдердің іргелі біліміне және тәжірибесіне сүйене отырып, Қазақстан еліміздің барлық өңірлеріндегі медициналық мекемелерге қаржыландыруды ұлғайту және жаңа технологияларды енгізу арқылы материалдық-техникалық базаны жабдықтау және жаңғырту бойынша өз іс-шараларын жасады.
1.2 Мемлекеттік жекеменшік серіктестіктің негізгі сипаттамалары мен ерекшеліктері
Кәсіпкерлік сектордың дамуына әсер ететін ауқымды бағыттың бірі - мемлекеттік-жекеменшік серіктестік. Бұл мемлекеттік органдар мен жеке меншік сектордың қоғам игілігі үшін атқарылатын жұмыстарда ынтымақтастық орнату арқылы жүзеге асырылады. Жалпы мемлекеттік-жекеменшік серіктестік идеясының заманауи түсінігі, қайта жаңғыруы ХХ ғасырдың 80-жылдарында Ұлыбританияда туындады деп есептеледі. Бұл бағыт соңғы жылдары халықаралық және ұлттық деңгейде ең алдымен инфрақұрылымды дамытуға бағытталған инновация ретінде қабылданғанымен, көптеген елде билік пен жеке сектор арасындағы байланыс бұрыннан қалыптасқан. Бразилия, Испания, Италия, Мексика, Америка Құрама Штаттары және Францияда мемлекеттік-жекеменшік серіктестік жобаларының тарихы тереңде [8].
Британиялық ғалым Стивен Хокинг Линдер Сексенінші жылдардың соңындағы серпін мен қажетті реформалық дәреже алғанына қарамастан, мемлекеттік-жекеменшік серіктестік билік үшін жаңашылдық емес. Он жылдан астам уақыт бұрын Америка Құрама Штаттарында федералдық үкіметте мұндай серіктестік ешқандай салтанатсыз, реформалық мөрсіз-ақ, қала инфрақұрылымын дамытуда жеке инвестицияны ынталандыру құралы ретінде қолданылды деп пікір білдірген. Мұнымен қоса, ғалымның айтуынша, мемлекеттік-жекеменшік серіктестік өңірлік экономиканы қалыптастыруда федералдық бастамалардың шоғырландырудың тетігіне айналған.
Мемлекеттік-жекеменшік серіктестік термині бастапқыда Америкада пайда болған. Білім беру бағдарламаларын қаржыландыруда мемлекет пен жеке сектордың бірлесіп жұмыс атқаруынан басталған. Кейіннен 1950-жылдары қоғамдық пайдалану нысандарын қаржыландыру қолға алынса, 1960-жылдары қаланы модернизациялау мен қайта құруда жекменшік кәсіпорында қатысып, бұл байланыс нығая түсті. Осылайша мемлекеттік маңызы бар тас жолдар мен магистральдарды салу және пайдалануға беруде жеке меншік сектор негізгі рөл атқарды. Сонымен қатар Жапонияда бұл тәсілді пайдаланып, алғашында жеке сектордың қаржылай көмегі арқылы көпір салынған [9].
Мемлекеттік-жекеменшік серіктестік жүзеге асырылу тәсілі бойынша институционалдық және келісімшарттық болып бөлінеді. Институционалдық мемлекеттiк-жекеменшік әрiптестiкті мемлекеттiк-жекеменшік әрiптестiк шартына сәйкес мемлекеттiк-жекеменшік әрiптестiк компаниясы iске асырады. Өзге жағдайларда мемлекеттiк-жекеменшік әрiптестiк келісімшарттық мемлекеттiк-жекеменшік әрiптестiк тәсілі бойынша жүзеге асырылады.
Ал келісімшарттық мемлекеттiк-жекеменшік әрiптестiк концессия, мемлекеттік мүлікті сенімгерлік басқару, мемлекеттік мүлікті мүліктік жалдау (жалға алу); лизинг; технологиялар әзірлеуге, тәжірибелік үлгі дайындауға, тәжірибелік-өнеркәсіптік сынауға және аз сериялы өндіріске жасалатын шарттар; өмірлік цикл келісімшарты; сервистік келісімшарт; мемлекеттік-жекеменшік серіктестіктің белгілеріне сәйкес келетін өзге де шарттар жасасу арқылы іске асырылады. Келісімшарттық мемлекеттік-жекеменшік серіктестіктің жекелеген түрлерін іске асыру кезінде Мемлекеттік-жекеменшік серіктестік туралы Заңмен реттелмеген бөлігінде Қазақстан Республикасының тиісті заңдарының ережелері, оның ішінде Концессиялар туралы Заңында көзделген ерекшеліктер қолданылады.
Мемлекеттік жекеменшік серіктестік жобаларын енгізу халықтың өмір сүру деңгейін жоғарылата отырып, мемлекеттік инфрақұрылымның обьектілерін дамытуға септігін тигізеді. Сонымен қатар, мұндай серіктестік қатысушылар алдында біршама тәуекелдерді туындатады. Сондай-ақ, қаржы пайдасының жартысы мемлекеттік сектордан тәуекелді жеке компанияға өткізумен байланысты мемлекеттік инфрақұрылымобьектілерін жеке қаржыландырудан пайда болады.
Мемлекеттік-жеке меншік серіктестік-бұл мемлекет пен жеке сектор арасындағы ынтымақтастық нысаны. Жалпы мемлекеттік жекеменшік серіктестік-бұл мемлекеттік органдар мен кәсіпкерлердің тәуекелдерді, пайда мен шығындарды, тиісті шарттарда айқындалатын құқықтар мен міндеттерді теңгерімді бөлу шартымен мемлекеттің жауапкершілік саласына дәстүрлі жататын салалардағы өзара тиімді ынтымақтастығы.
Мақсаты: қоғамдық игіліктер мен қызметтердің қолжетімділігі мен сапасын арттыру үшін ресурстарды біріктіру жолымен мемлекет пен жеке сектор арасындағы ұзақ мерзімді ынтымақтастықты қалыптастыру және күшейту [10].
Міндеттер:
* мемлекеттік активтерді басқаруға жеке секторды тарту
* бюджетке жүктемені төмендету
* инвестиция тарту
* мемлекет пен бизнестің өзара іс-қимыл үлгілерін кеңейту
Ұлттық Кәсіпкерлер палатасының мемлекеттік жекеменшік серіктестік-ге қатысуы
"Мемлекеттік - жеке меншік серіктестік туралы" ҚР Заңына сәйкес Ұлттық Кәсіпкерлер Палатасы:
* мемлекеттік жекеменшік серіктестік жобасының тұжырымдамасына сараптамалық қорытынды дайындау;
* әлеуетті жеке серіктестер тізілімін қалыптастыру;
* жекеше әріптесті айқындау жөніндегі конкурстық комиссияға қатысу;
* мемлекеттік-жеке меншік серіктестік жобаларын іске асыру мониторингіне қатысу.
Кәсіпкерлер үшін болжамды жәрдемдесу:
* мемлекеттік жекеменшік серіктестік жалпы мәселелері бойынша кеңес беру;
* жеке қаржылық бастамада мемлекеттік жекеменшік серіктестік жобасының тұжырымдамасын әзірлеу бойынша кеңес беру;
* мемлекеттік жекеменшік серіктестік шарттарын жасасу кезінде жеке әріптестерді сүйемелдеу (конкурстың қорытындысын шығарғаннан кейін);
* кәсіпкерлердің туындаған проблемаларын шешуге баса назар аудара отырып, мемлекеттік жекеменшік серіктестік жобаларын іске асыру мониторингіне қатысу.
мемлекеттік жекеменшік серіктестік жобаларын қаржыландыру көздері
* жеке серіктестің меншікті қаражаты;
* қарыз қаражаты;
* мемлекеттік бюджет қаражаты;
* квазимемлекеттік сектор субъектілерінің қаражаты
* Қазақстан Республикасының заңнамасымен тыйым салынбаған өзге де қаражат [11].
Мемлекеттің және жеке сектордың әлеуметтік маңызы бар міндеттерді шешуге өзара әрекеттесуі ұзақ тарихты қамтиды. Алайда мемлекеттік жекеменшік серіктестік соңғы онжылдықта ең өзекті болып отыр. Бір жағынан, әлеуметтік-экономикалық өмірдің күрделенуі мемлекеттің қоғамдық маңызы бар функцияларды орындауын қиындатады. Екінші жағынан, бизнес инвестиция үшін жаңа нысандарға мүдделі. мемлекеттік жекеменшік серіктестік өмірлік маңызды, стратегиялық маңызы бар мемлекеттік меншік объектілерін жекешелендірудің баламасы болып табылады. Мамандардың арасында билік пен бизнестің өзара іс-қимылының қандай нысандарын мемлекеттік жекеменшік серіктестік-ге жатқызуға болады деген бірыңғай пікір жоқ. Кең түсіндіру билік пен бизнестің экономикада ғана емес, саясатта, мәдениетте, ғылымда және т. б. салаларда сындарлы өзара іс-қимылын білдіреді.
Мемлекеттік-жеке меншік серіктестіктің негізгі сипаттамаларының бірі мыналар:
* мемлекеттік жекеменшік серіктестік тараптары - мемлекеттік және жеке бизнес;
* тараптардың өзара іс-қимылы ресми, құқықтық негізде бекітілген;
* тараптардың өзара іс-қимылы тең дәрежеде;
* мемлекеттік жекеменшік серіктестік нақты айқындалған қоғамдық, әлеуметтік бағдарға ие;
* мемлекеттік жекеменшік серіктестік негізінде жобаларды іске асыру барысында тараптардың ресурстары мен жарналары шоғырландырылған;
* қаржылық тәуекелдер мен шығындар, сондай-ақ қол жеткізілген нәтижелер алдын-ала белгіленген пропорцияларда тараптар арасында бөлінеді [12].
Әдетте, мемлекеттік жекеменшік серіктестік бизнес-жобаларға қосылатын мемлекет емес, керісінше, мемлекет бизнесті әлеуметтік маңызы бар жобаларды жүзеге асыруға қатысуға шақырады.
Мемлекеттік жекеменшік серіктестік бағдарламасын табысты іске асыру үшін:
* Саяси ерік.
* Тиісті нормативтік база.
* Өмірлік цикл ішінде елеулі бастапқы инвестициялау және ұзақ мерзімді қызмет көрсету талаптары бар объектілер.
* Мемлекеттік сатып алуды ұйымдастыру шығындарымен салыстыру үшін көлемі бойынша ұқсас жобалар.
* Технологиялық, инвестициялық және қаржылық мүмкіндіктері бар жеке компанияларға қызығушылық танытатын жобалардың тұрақты кепілдігі.
* мемлекеттік жекеменшік серіктестік бағдарламаларын және жеке жобаларды басқару үшін институционалдық әлеует.
Мемлекеттік-жеке меншік серіктестіктің нысандары
Жалпы мағынада экономика мен мемлекеттік басқару саласындағы мемлекеттік жекеменшік серіктестік-нің негізгі нысандары:
* мемлекет пен бизнестің өзара әрекеттесуінің кез-келген өзара тиімді формалары;
* мемлекеттік келісімшарттар;
* жалдау қатынастары;
* қаржылық жалдау (лизинг);
* мемлекеттік-жеке меншік кәсіпорындар;
* өнімді бөлу туралы келісімдер (ӨБК);
* концессиялық келісімдер [13].
Мемлекеттік-жеке меншік серіктестіктің теориялық негіздері және негізгі принциптері
Мемлекеттік-жеке меншік серіктестік қаржыландыруды, жоспарлауды, нысандарды орындауды және пайдалануды, өндірісті және мемлекеттік сектор қызметтерін ұсынуды қамтамасыз ету үшін құрылады.
Оның негізгі ерекшеліктері:
* Қамтамасыз ету және қызмет көрсетудің ұзақ мерзімділігі (кейде 30 жылға дейін);
* Жеке секторға тәуекелдерді беру;
* Заңды тұлғалармен мемлекеттік және муниципалдық құрылымдармен жасалатын ұзақ мерзімді келісім-шарттар нысандарының алуан түрлілігі [14].
Мемлекеттік жекеменшік серіктестік белгіленген уақыт шеңберіне және бюджетке сәйкес жобаларды іске асыру кезінде өз капиталы мен басқару әлеуетін пайдаланатын жеке сектормен келісімшарт жасасу үшін мемлекеттік сектор қолданатын инновациялық әдістерге жүгінеді, ал мемлекеттік сектор халықты осы қызметтермен оған тиімді тәсілмен қамтамасыз ету үшін жауапкершілікті сақтайды және экономикалық дамуға және халықтың өмір сүру сапасын арттыруға оң әсер етеді.
Нарықтық сегменттердің кең ауқымын жабатын және мемлекеттің инфрақұрылым қызметтеріне деген қажеттілігін көрсететін әртүрлі себептерге байланысты құрылатын мемлекеттік жекеменшік серіктестік-нің әртүрлі түрлері бар. мемлекеттік жекеменшік серіктестік түрлерінің әртүрлілігіне қарамастан, екі негізгі санатты атап көрсетуге болады: мемлекеттік және жеке қатысушылар арасындағы бірлескен кәсіпорындардың барлық нысандарын қамтитын институционалдық мемлекеттік жекеменшік серіктестік; және келісімшарттық мемлекеттік жекеменшік серіктестік. Мемлекеттік-жеке қаржыландырудың ұзақ тарихы бар концессиялар барынша көп мөлшерде мемлекеттік жекеменшік серіктестік-мен байланыстырылады. Мемлекеттік секторға жеке секторда қабылданған басқару, жеке қаржыландыру және "ноу-хау" концессия қағидаттарын енгізу кезінде қаржыландырудың осындай түрінің ең пайдаланылатын нысаны болды. Концессиялар мемлекеттік сектор объектіні (жылжымайтын мүлікті) немесе белгілі бір уақыт кезеңі ішінде мемлекеттік жекеменшік серіктестік басқаруды жүзеге асыратын жеке кәсіпорынға қызмет көрсету құқығын беретін келісімшарттық ұйым болып табылады. Келісім-шарт қызмет көрсету үшін объектіні жобалау мен салуды жиі қарастырады. Мұндай келісім-шарттар үшін типтік терминология олардың функцияларын көп немесе аз дәрежеде сипаттайды. Көптеген функцияларды қамтитын келісімшарттар: "концессиялық" келісімшарттары немесе "жобалау - құрылыс - қаржыландыру - пайдалану" келісімшарттары [15].
Мемлекеттік-жекеменшік серіктестіктердің типтері
Мемлекет пен бизнестің қазіргі заманғы экономикадағы әріптестігі теориясының негізгі ережелері. Анықтамалар және негізгі принциптер.
Қазіргі уақытта экономиканың өсуіне кедергі келтіретін негізгі факторлардың бірі көлік, энергетика және коммуналдық шаруашылық секілді инфрақұрылымдық салалардың дамуының жеткіліксіз деңгейі болып табылады. Бұл ретте осы салалар инфрақұрылымдық объектілерді дамыту және жаңғырту жөніндегі қажетті жобаларды іске асыру үшін инвестициялардың өткір тапшылығын, сондай-ақ нарықтық жағдайларда тиімді басқару ресурстары мен жұмыс технологияларының жетіспеушілігін бастан кешіріп отыр. Инвестициялар мен технологияларды оларды дамыту үшін тартудың неғұрлым тиімді жолдарының бірі мемлекеттік-жеке меншік серіктестік (бұдан әрі - мемлекеттік жекеменшік серіктестік) тетіктерін пайдалану болып табылады. мемлекеттік жекеменшік серіктестік мемлекеттік меншіктегі және тұтастай алғанда экономика үшін маңызды мәні бар жаңа инфрақұрылымдық объектілерді құруды және жұмыс істеп тұрғандарын жаңғыртуды барынша жеделдетуге мүмкіндік береді.
Мемлекеттік-жекешелік серіктестік - бұл мемлекеттік сектордың жауапкершілік саласына дәстүрлі жататын қызметтерді көрсету үшін жауапкершілікті жеке сектор субъектілеріне оның қатысушылары арасында тәуекелдерді, жауапкершілікті және пайданы барабар бөлу шартымен, сондай-ақ мемлекет тарапынан бақылауды сақтай отырып, толық немесе ішінара беруді көздейтін мемлекеттік және жеке секторлардың өзара іс-қимылы.
Бұл құбылыстың ең жалпы анықтамасын В.Г. Варнавский: Мемлекеттік-жеке меншік серіктестік - бұл қызмет көрсету саласына дейін өнеркәсіптің кең ауқымында және ғылыми-зерттеу жұмыстарында әлеуметтік маңызы бар жобалар мен бағдарламаларды жүзеге асыру үшін мемлекет пен бизнестің институционалдық және ұйымдастырушылық одағы [16].
Сонымен, жеке-мемлекеттік серіктестіктің себептері
Мемлекеттік-жеке меншік серіктестік келесі себептер бойынша құрылады:
1) әлеуметтік маңызы бар жобаларды іске асыру үшін мемлекеттік (муниципалдық) бюджет қаражатының жетіспеушілігі немесе мемлекеттік (муниципалдық) меншіктегі объектілерді ұстау.
2)жеке тұлғалардың кәсіпкерлік қызметтің салықтық жеңілдіктері, мемлекеттік және муниципалдық меншік объектілерін пайдаланудан түсетін табыс түрінде жеке-мемлекеттік серіктестікке қатысудан экономикалық пайда алуға ұмтылуы.
Мемлекеттік-жеке меншік серіктестіктің қағидаттары:
1. Жеке-мемлекеттік серіктестікті шарттық реттеудің басымдығы. Азаматтық-құқықтық шарт-бұл жеке-мемлекеттік серіктестіктің тиімді және икемді құралы. Ол екі тараптың да мүдделерін барынша ескеруге мүмкіндік береді.
2. Серіктестік қарым-қатынасының жариялылығы мен ашықтығы. Бұл принцип серіктестікке қатысушылардың серіктестікте істің қалай жүріп жатқаны туралы ақпаратты ашу талабын білдіреді (федералды, өңірлік, Жергілікті деңгей). Оны тәжірибеде қолдану кәсіпкерлік қызметті тікелей мемлекеттік бақылауды ауыстыру үшін шаралардың бірі бола алады. Серіктестіктің белгілі бір ақпаратын міндетті түрде ашып, оны жария танысу үшін қол жетімді ету керек. Мұндай тәртіп жеке-мемлекеттік серіктестікте адалдық пен адамгершілік орнатуға ықпал ететін болады.
3. Жеке-Мемлекеттік серіктестік тәуекелдерін сақтандыру. Жеке-Мемлекеттік серіктестік жобаларын іске асыру тәуекелдерін сақтандыру залалдарды болдырмау тетіктерін және олар келтірілген жағдайда өтемақы алу тетіктерін үйлестіруге мүмкіндік береді.
4. Жеке-Мемлекеттік серіктестік келісімі тараптарының теңдігі. Бұл жеке құқықтық қағида жеке-мемлекеттік серіктестікті реттейтін барлық заңнама арқылы жүргізілуі тиіс.
5. Жеке-Мемлекеттік серіктестік келісімдерін жасасудың конкурстық тәртібі.
6. Жеке-Мемлекеттік серіктестік тараптарының дербестігі.
7. Серіктестік келісім жасасудағы еркіндік, оның шарттарын анықтау.
Мемлекет пен бизнестің бірлескен жобаларын жүзеге асырудың негізгі нысандары [17].
Мемлекеттік жекеменшік серіктестік шеңберінде шешілетін нақты міндеттердің сипатына байланысты серіктестіктің барлық қолданыстағы және үнемі жаңадан пайда болатын нысандарын жеке модельдерге бөлуге болады. Кез келген осындай бөлу шартты түрде едәуір дәрежеде және көптеген жағдайларда серіктестіктің әртүрлі модельдердің артықшылықтары мен олардың үйлесімділігіне негізделген нысандарын пайдаланады және дамытады. Дегенмен, ұйымдық модельдер, қаржыландыру модельдері және кооперация модельдері ерекшеленеді. Әлемдік тәжірибеде мемлекет пен бизнес арасындағы серіктестік қатынастарды іске асырудың әртүрлі модельдері, нысандары, үлгілері мен нақты нұсқалары қалыптасты.
Мемлекеттік жекеменшік серіктестік қабылданған классификациясы әдетте келесі формаларды ажыратады:
1. Келісім-шарттар белгілі бір қоғамдық қажетті және пайдалы қызмет түрлерін жүзеге асыруға мемлекет (жергілікті өзін-өзі басқару органы) мен жеке фирма арасында жасалатын әкімшілік шарт ретінде.
2. Оның дәстүрлі нысанында (жалдау шарты) және лизинг нысанында жалдау. Билік құрылымдары мен жеке бизнес арасындағы жалдау қатынастарының ерекшелігі шартта белгіленген шарттарда мемлекеттік немесе муниципалдық мүлікті уақытша пайдалануға және белгілі бір ақы үшін жеке серіктестікке беру болып табылады. Дәстүрлі жалға алу шартын көздейді қайтарымдылық затын жалдау қарым-қатынастар, оның өкілеттігі мүлікке иелік сақталады меншік иесі және берілмейді жекеше әріптеске. Арнайы ескертілетін жағдайларда жалдау қатынастары жалға алынатын мүлікті сатып алумен аяқталуы мүмкін. Лизинг шарты жағдайында лизинг алушының мемлекеттік немесе муниципалдық мүлікті сатып алуға құқығы бар.
3. Инвесторға мемлекеттік немесе муниципалдық меншікті шаруашылық мақсатта пайдалану құқығын берудің шарттық нысаны ретінде айқындауға болатын концессияны (концессиялық келісім), бұл ретте инвестор мемлекетке немесе муниципалдық білімге шартта белгіленген концессиялық төлемді төлеуі қажет. Концессионердің (инвестордың) берілетін мүлікті жақсарту немесе жаңа мүлікті жасау мақсатында, оны кейіннен мемлекеттік немесе муниципалдық меншікке бере отырып, инвестицияларды жүзеге асыруы де концессияның міндетті шарты болып табылады. Жалпы пікір бойынша, Концессиялар туралы заңнаманы енгізудің мақсаты бар мемлекеттік және муниципалдық мүлікті (концессия объектісін) игеру немесе үлкен қоғамдық және әлеуметтік-экономикалық маңызы бар жаңа мемлекеттік және муниципалдық мүлікті (концессия объектісін) құру үшін инвестициялар тартудың кепілді шарттарын жасау болып табылады. Осылайша, концессия тетігінің көмегімен бюджет шығыстарын барынша азайтқан кезде қолда бар мүлік пайдаланылады немесе жаңа мүлік жасалады, сондай-ақ салық және басқа да төлемдер есебінен федералдық немесе муниципалдық бюджет толықтырылады [18].
4. Өнімді бөлу туралы келісімдер. Мемлекет пен жеке бизнес арасындағы серіктестік қарым-қатынастардың бұл нысаны дәстүрлі концессияны ішінара еске салады, бірақ одан өзгеше. Айырмашылықтар, ең алдымен, мемлекет пен жеке әріптес арасындағы меншік қатынастарының әртүрлі конфигурациясында болады. Егер концессияларда концессионерге меншік құқығында келісім бойынша шығарылған барлық өнім тиесілі болса, онда өнімді бөлу туралы келісімдерде мемлекет серіктесіне оның бір бөлігі ғана тиесілі болады. Өнімді мемлекет пен инвестор арасында бөлу, оның шарттары мен тәртібі келісімде айқындалады.
5. Бірлескен кәсіпорындар мемлекет пен жеке бизнес әріптестігінің кең таралған нысаны болып табылады. Бірлескен капиталдың құрылымы мен сипатына қарай осы нысанның түрлері Акционерлік қоғамдар не тараптардың үлестік қатысуындағы бірлескен кәсіпорындар болуы мүмкін.
мемлекеттік жекеменшік серіктестік-нің бірқатар үлгілері бар, оның арқасында жауапкершілік салаларын бөлу және мемлекеттік жекеменшік серіктестік жобаларында мемлекеттік және жеке секторлар тәуекелдерін қабылдау мүмкін болады. Ең көп тараған серіктестік нысандары болып табылады.
"Сатып алу - құрылыс - пайдалану" (BBO - Buy-Build-Operate): Мемлекеттік мүлікті жеке және квазимемлекеттік құрылымға келісім-шарт талаптарымен беру, оған сәйкес мүлік жаңғыртылуға және белгілі бір уақыт кезеңі пайдаланылуға тиіс. Мемлекеттік бақылау мүлікті беру туралы келісімшарттың қолданылуы бойы жүзеге асырылады.
"Құрылыс-иелену-пайдалану" (BOO-Build-Own-Operate): Жеке сектор құрылысты қаржыландырады, салады, иеленеді және пайдаланады немесе өмір бойы иелену немесе жалға алу негізінде қызмет көрсетеді. Мемлекеттік шектеулер бірегей келісімде және тұрақты реттеуші органның жұмыс істеуі арқылы белгіленеді [19].
"Құрылыс - иелену - пайдалану - беру" (BOOT - Build - Own - Operate - Transfer): жеке сектордың құрылымы құрылысты қаржыландыруға, қалыптастыруға, салуға және пайдалануға (сондай-ақ пайдалану үшін ақы алуға) белгілі бір кезеңге франшиза алады, ол аяқталғаннан кейін меншік құқығы мемлекетке қайтарылады.
"Құрылыс-пайдалану-беру" (BOT-Build-Operate-Transfer): Жеке сектор ұзақ мерзімді концессиялық келісім негізінде жаңа құрылысты жобалайды, қаржыландырады және салады және оны осы Келісімнің қолданылу кезеңінде пайдаланады. Келісімнің қолданылу мерзімі аяқталғаннан кейін меншік құқығы, егер бұл құқық жобаның аяқталуына байланысты әлі өтпеген болса, мемлекеттік секторға қайтарылады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
3
1 САЛАУАТТЫ ӨМІР САЛТЫН ҰСТАНУДЫҢ ЖӘНЕ МЕМЛЕКЕТТІК-ЖЕКЕМЕНШІК СЕРІКТЕСТІКТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Салауатты өмір салтын ұстанудың теориялық мәні
5
1.2 Мемлекеттік-жеке меншік серіктестіктің негізгі сипаттамалары мен ерекшеліктері:
11
2 САЛАУАТТЫ ӨМІР САЛТЫН ҰСТАНУДА МЕМЛЕКЕТТІК-ЖЕКЕМЕНШІК СЕРІКТЕСТІКТІҢ ҚЫЗМЕТІҢ БАҒАЛАУ
2.1 Салауатты өмір салтын ұстануда мемлекеттік-жекеменшік серіктестіктің рөлі және әлемдегі МЖС дамуын талдау
2.2 Қазақстандағы мемлекеттік-жекеменшік серіктестіктердің даму динамикасын талдау
2.3 Түркістан облысындағы МЖС қызметін бағалау
21
31
52
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ САЛАУАТТЫ ӨМІР САЛТЫН ҰСТАНУДА МЕМЛЕКЕТТІК-ЖЕКЕМЕНШІК СЕРІКТЕСТІКТІҢ ДАМУЫН ЖЕТІЛДІРУ
3.1 Қазақстандағы МЖС дамуындағы реттелмеген мәселелер
3.2 Қазақстандағы мемлекеттік-жекеменшік серіктестіктің дамуын жетілдіру жолдары
72
86
ҚОРЫТЫНДЫ
96
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
98
Кіріспе
Зepттeу тaқыpыбының өзeктілігі. Дені сау адам-табиғаттың ең қымбат жемісі деп тегін айтылмаса керек. Бірінші байлық- денсаулық дейміз. Бірақ осы сөздің салмағын шынайы сезініп, түсінбейтін секілдіміз. Бүгінгі таңда өз тәуелсіздігін алған егеменді еліміз оcы бағытта Қазақстан мектептеріне жан- жақты дамыған, денсаулығы мықты, салауатты өмір салтын мұрат еткен дара тұлғаларды тәрбиелеуді басты талап етіп қойған.
Қазіргі уақытта көптеген елдерде бұрыннан қалыптасқан инфрақұрылымды жетілдіру мәселесі тұр. Атап айтқанда, оңалту әлеуметтік мекемелерден: клиникалардан, ауруханалардан, балабақшалардан, мектептерден, қоғамдық жолдардан және т.б. талап етеді. Бұл жаңарту маңызды қаржыландыруға жұмсалады, бұл өз кезегінде баламалы қаржыландыру көздерін іздеуді талап етеді. Осы проблемаларды шешудің ең тиімді әдістерінің бірі мемлекеттік-жеке меншік серіктестік болып табылады.
Қазақстан үшін МЖС-нің мынадай ұғымын айқындауға болады: мемлекеттік -- жеке меншік серіктестік-бұл мемлекеттік және жеке сектор арасындағы қоғамдық маңызы бар жұмыстарды жәненемесе жобалау; қаржыландыру; құрылыс; қайта жаңарту; оңалту; пайдалану; МЖС-нің негізгі қағидаттарын сақтау жағдайында объектілерге қызмет көрсету жөніндегі Орта мерзімді немесе ұзақ мерзімді өзара қарым-қатынастардың жиынтығы.
Мемлекеттің және жеке сектордың әлеуметтік маңызы бар міндеттерді шешуге өзара әрекеттесуі ұзақ тарихты қамтиды. Алайда мемлекеттік жекеменшік серіктестік соңғы онжылдықта ең өзекті болып отыр. Бір жағынан, әлеуметтік-экономикалық өмірдің күрделенуі мемлекеттің қоғамдық маңызы бар функцияларды орындауын қиындатады. Екінші жағынан, бизнес инвестиция үшін жаңа нысандарға мүдделі. мемлекеттік жекеменшік серіктестік өмірлік маңызды, стратегиялық маңызы бар мемлекеттік меншік объектілерін жекешелендірудің баламасы болып табылады. Мамандардың арасында билік пен бизнестің өзара іс-қимылының қандай нысандарын мемлекеттік жекеменшік серіктестік-ге жатқызуға болады деген бірыңғай пікір жоқ. Кең түсіндіру билік пен бизнестің экономикада ғана емес, саясатта, мәдениетте, ғылымда және т. б. салаларда сындарлы өзара іс-қимылын білдіреді.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері: Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты, Қазақстан азаматтарының салауатты өмір салтын ұстануда мемлекеттік жекеменшік серіктестіктердің орны мен маңызын талдап анықтау болып табылады. Осы мақсатқа жетуге орай, келесі міндеттер айқындалды:
- салауатты өмір салтын ұстанудың және мемлекеттік-жекеменшік серіктестіктің теориялық негіздері
- салауатты өмір салтын ұстанудың теориялық мәні
- мемлекеттік-жеке меншік серіктестіктің негізгі сипаттамалары мен ерекшеліктері:
- салауатты өмір салтын ұстануда мемлекеттік-жекеменшік серіктестіктің қызметің бағалау
- салауатты өмір салтын ұстануда мемлекеттік-жекеменшік серіктестіктің рөлі және әлемдегі мжс дамуын талдау
- Қазақстандағы мемлекеттік-жекеменшік серіктестіктердің даму динамикасын талдау
- Түркістан облысындағы мжс қызметін бағалау
- Қазақстандағы салауатты өмір салтын ұстануда мемлекеттік-жекеменшік серіктестіктің дамуын жетілдіру
- Қазақстандағы мжс дамуындағы реттелмеген мәселелер
- Қазақстандағы мемлекеттік-жекеменшік серіктестіктің дамуын жетілдіру жолдары
Зерттеу тақырыбы: Қазақстан азаматтарының салауатты өмір салтын ұстануда мемлекеттік жекеменшік серіктестіктердің орны мен маңызын
Зерттеу нысаны: Қазақстан Республикасының азаматтарының салауатты өмір салтын ұстануы
Жұмыстың теориялық негізі: Қазақстан Республикасындағы азаматтарды салауатты өмір салтын ұстану жүйесін дамытудың тәжірибесі мен Қазақстандағы мемлекеттік-жекеменшік серіктестіктің ерекшіліктері құрады. Жұмыста Қазақстан Республикасындағы азаматтарды салауатты өмір салтын ұстану жағдайын анықтайтын статистикалық мәліметтер, жарнамалық газеттер мен ақпаратты жинақтар қолданылды.
Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі: Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, сегіз тармақтардан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен құралады. Жұмыстың көлемі 94 бет.
1 САЛАУАТТЫ ӨМІР САЛТЫН ҰСТАНУДЫҢ ЖӘНЕ МЕМЛЕКЕТТІК-ЖЕКЕМЕНШІК СЕРІКТЕСТІКТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1 Салауатты өмір салтын ұстанудың теориялық мәні
Салауатты өмір салты дегеніміз- денсаулықты нығайту мен сақтау, ағзаның дұрыс дамуын қамтамасыз ететін гигиеналық ережелерді орындау. Ол үшін денссаулықа жағымсыз әрекеттерден (нашақорлық, шылым шегу, ішімдік ішу, улы заттарға әуес болу) аулақ болу. Салауатты өмір салтын сақтау сонысымен бағалы. Көне замандардағы ғұламалардың бірі Аристотель: Жанды дене қозғалмаса өледі - деген екен. Міне, сол тұжырымдама біз үшін салауатты өмір сүрудің негізгі ілімі болуға тиіс. Салауатты өмір салтын ұстануда спорттың рөлі зор. Денсаулыққа тек дене шынықтыру арқылы қол жеткізілуге болады. Дене қозғалысы адам ағзасын дамытып, жұмыс істеу қабілетін арттырады, ауруды алыстатып, өмірді ұзартады. Денсаулық - адамға табиғаттың берген ең ұлы құндылығы.
Адам денсаулығын қалыптастыру және нығайту - медицинаның ғана емес, сонымен бірге барлық оқыту мен тәрбиелеу, білім беру жүйелерінің негізгі мақсаты мен міндеті. Себебі, шәкірт денсаулығының жағдайы оның оқу үлгеріміне, мінез-құлқына, қарым - қатынастарына тікелей әсер етеді. Осы орайда мектептегі алғашқы сабақтың 4-5 минуты гимнастика жаттығуынан басталса, ерте тұрып таза ауада жүгіріп және арнайы жаттығулар жасалса. Түрлі спорттық ойындар мен секцияларға қатысудың да артықтығы болмас еді.Сөйтіп, жан дүниемізді байытып шынықтырар едік [1].
Салауатты өмір салты - белгілі популяцияның денсаулығын сақтап, нығайтуға, салауаттандыруға арналған мінез-құлқы, тәрбиесі. Салауатты өмір салты - тек медициналық емес, сонымен қатар өндіріс пен өндірістік қатынастардың дамуына байланысты болып келетін әлеуметтік-экономикалық категория. Салауатты өмір салты жеке адамның тіршілік жағдайын денсаулығына сәйкес таңдауы, яғни жеке әлеуметтік топтар мен жалпы қоғамның жоғары гигиеналық мәдениеті.
Организмнің қорғаныш қабілетін жоғарылатуға жағдай жасайтын тәртіптер және организмге зиянын тигізетін әдеттерге қарсы тәртіптер - гигиеналық дұрыс тәртіп болып саналады. Организмнің қорғаныш қабілетін жоғарылатуға әр түрлі іс-әрекеттер мен демалысты дұрыс пайдалану, рационалды тамақтану, жақсы қимыл-қозғалыс белсенділігі, денешынықтыру, шынығу, жеке бас гигиенасын сақтау, өзінің денсаулық жағдайына ерекше көңіл бөлу, жақсы экологиялық жағдай т.с.с. әсер етеді.
Бұл жағдайда балалардың өзіне қажетті тіршілік ортасын қалыптастыра алмайтындығын ескеру керек. Сондықтан бұндай жағдайларды қалыптастыру негізінен ата-аналарға, ағарту жұмыстарын ұйымдастырушыларға, педагогтарға байланыстыі. Яғни, баланың болашақтағы мінез-құлқы оның сәби кезінен бастап тіршілік ортасына байланысты болады.
Салауатты өмір зиянды әдеттермен үйлеспейді. Алкоголь және басқадай маскүнемдікке әкелетін заттар, анаша, шылым шегу салауатты өмір салтын қалыптастыруға жан-жақты кедергі келтіреді. Зиянды әдеттер көптеген аурушаңдықтың қауіптілік факторы болып саналады және балалар мен жасөспірімдердің денсаулық жағдайына кері әсер етеді [2].
Салауатты өмір салтын ұстануда дене-бітімінің дұрыс дамуы, денсаулығының нығаюы, жұмыс қабілетінің артуы сыртқы ортаның қолайсыз жағдайларына қарсы тұруға ықпал етеді. Жақсы денсаулық -адамның еңбек және қоғамның іс-әрекетке жемісті қатысуының маңызды кепілі. Салауатты өмір салтын ұстануда денсаулығына қамқорлық жасауға біздің қоғамымыз мейлінше мүдделі. Сабақтарда, сабақтан тыс уақытта, спорт секцияларында дене тәрбиесін күн сайын ұйымдастырып, қолайлы жағдайлар жасау қажет. Табиғи қозғалыстың түрлері жүгіру, қарғу, жүзу, лақтыру, шаңғы, коньки, велосипед тебу, акробатика өмірге қажетті дағды және іскерліктерді қалыптастырады. Жас адамдардық денесі түрлі жаттығулар көмегімен ширап, дамиды. Сондықтан күш, жылдамдық, төзімділік, икемділік сияқты адам қабілетін дамыту оқушылардың қозғалтқыш тәжірибесін байытады, дене қозғалысын үйлестіреді. Дене тәрбиесі саласында ырғақ, жеке гигиена, дене шынықтыру мәдениеті, туризм, спорт ерекше орын алады. Дене тәрбиесі ең басты күн тәртібін, яғни, еңбек, демалыс, тамақтану, үйқы, бос уақыт ырғақтарын дұрыс ұйымдастыруда талап етеді. Күн тәртібін тиімді пайдалану балалардың ақыл-ойы мен дене құрылысының дұрыс дамуына, денсаулығын сақтауға көмектеседі. Күн тәртібін бұзбау міндет. Тәртіп дегеніміз - демалыс, тамақтану, жеке гигиена және күн мен түннің пайдалы сәттерін маңызды, мазмұнды қолдану. Мектепте дене тәрбиесін мұғалім, сынып жетекшісі, тәрбиеші басқарады. Олардың жұмысының мазмұны:
:: шәкірттерге оқу, еңбек және демалыс ырғағын ұтымды пайдалануды үйрету, оқушылардың денсаулығын үнемі бақылау, жұмыс қабілетін жаңсарту, оларға жағдай туғызып, қамқорлық жасау.
:: оқу күні және оқу жылы бойында қозғалыс жасау, қозғалтқыш әрекетке үйрету және қозғалтқыш сапаларын дамыту, дене шынықтыру және сауықтыру жұмысын тиімді өткізу. Дене тәрбиесін мектепте және мектептен тыс оқу орындарында спорттық базаларда іске асыру үшін төмендегі талаптарды еске алған жөн:
:: оқушылардың бойында жоғары адамгершілік сапаларын тәрбиелеу.
:: шәкірттің денсаулығын нығайту, жұмыс қабілетін көтеру.
:: спортпен шүғылдануға оқушылардың тұрақты қызығуын және қабілетін дамыту.
:: негізгі қозғалтқыш сапаларын дамыту [3].
Салауатты өмір салтын ұстануда дене тәрбиесінің мазмұны, міндеттері және формалары әрбір мектептердің жағдайларына байланысты дене шынықтыру және сауықтыру жұмысының жүйесін жасауды қажет етеді. Дене тәрбиесінің негізгі құралдарына дене жаттығулары, гимнастика, ойын, туризм, спорт, табиғи факторлар жатады. Дене жаттығулары - бұл саналы түрде орындалған қимылдар және қозғалтқыш әрекеттер. Дене жаттығулары бұлшық ет жүйесін, қан айналымын және тыныс алу мүшелерін дамытады. Гимнастика. Түрлері: негізгі және гигиеналық гимнастика, спорттың гимнастика, акробатика, көркемдік гимнастика, өндірістік гимнастика және емдік гимнастика. Ойын оқушыларды жылдамдықда, төзімділікке тәрбиелейді. Туризм - оқушыларды төзімділікке, ұжымдыққа, еңбек сүйгіштікке және қолайсыз сыртңы жағдайларда кездесетін қиындықтарды жеңуге тәрбиелейді. Спорт - оқушылардың денсаулығын нығайтатын, дене күшін, қозғалыс дағдыларын және моральдық-еріктік қасиеттерін дамытатын дене тәрбиесінің құралы. Дене тәрбиесіндегі маңызды құралдарының бірі - табиғи факторлар: күн көзі, ауа, суға шомылу, душ қабылдау. Табиғат факторларын балалардың денесін сауықтыру жұмысы кезінде пайдалану өте тиімді. Дене тәрбиесінің маңызды мақсаттарының бірі - балалар мен ересек адамдарды дене шынықтыру ісіне жұмылдыру. Дене тәрбиесінің міндеттері: - денсаулықты нығайту және шынықтыру, дененің дұрыс өсіп-жетілуіне және ағзаның жұмыс қабілетін арттыруына әсер ету; - қимыл дағдылары мен іскерліктерін қалыптастыру және жетілдіру; - қимылдың жаңа түрлеріне баулу және оны теориялық білімдерімен байланыстыру; - негізгі қимыл-қасиеттерін күшті, төзімділікті, шапшаңдықты және ептілікті дамыту; - еріктілікке, батылдыққа, табандылыққа, тәртіптілікке, ұйымшылдыққа, достық пен жолдастық сезімге, мәдениет мінез-құлық дағдысына еңбек пен қоғамдьщ меншікке саналы көзқарасын тәрбиелеу; - өдеттерді қалыптастыру және дене жаттығуларымен үнемі шұғылдануға ынтаны тәрбиелеу; - гигиеналық дағдыларды сіңіру, дене жаттығулары мен шынықтыру гигиенасы жөніндегі білімді хабарлау.
Салауатты өмір салтын ұстануда дене шынықтыру сабағы әзірлік, негізгі, қорытынды бөлімдерінен тұрады. Әзірлік бөлімі оқушылардың сергек көңіл-күйін, дене шынықтырумен шұғылдану ынтасын арттыру және балаларды сабақтың негізгі бөлігінде күрделі дене жаттығуларын орындау даярлығын жасау үшін пайдаланылады. Сабақтың негізгі бөлігіне оқу бағдарламасындағы дене жаттығуларының түрлері енгізіледі. Жаттығулар, әр қилы ойындар оқушылардың көтеріңкі көңіл-күйін туғызады. Осы көтеріңкі ілікті басып, оқушыларды келесі сабақтарға даярлау сабақтың үшінші, қорытынды бөлігінің міндеті. Сабақ жалпы сап түзеумеи, қорытынды жасаумен аяқталады. Дене шынықтыру сабақтары процесінде білім беру, тәрбиелеу, сауықтыру міндеттері шешіледі. Дене шынықтыру сабағының маңызды тәрбиелік міндеті оқушылардың дене шынықтырумен үнемі шүғылдануға ынта-ықыласын дарыту. Бастауыш сыныптағы дене шынықтыру сабақтары жаттығуларының және ойындарының сан алуандылығымен ерекшеленеді.
Салауатты өмір салтын ұстануда дене тәрбиесі бойынша сыныптан тыс жұмыстардың міндеттері: баланың денсаулығын нығайтуға көмектесу; ағзаны шынықтыру, оқушылардың жан-жақты өсіп жетілуіне, дене шынықтырудық оқу бағдарламасын ойдағыдай меңгеруге көмектесу; балаларды дене шынықтыру және спортпен үнемі шұғылдануға әдеттендіру; қозғалыс дағдысын тәрбиелеу. Дене шынықтыру мен спорт жөніндегі сыныптан тыс жұмыстың негізгі формалары: секциялары мен үйірмелердегі сабақтар спорт жарыстары, серуендер, туристік жорықтар, дене шынықтыру және спорт мейрамдары. Серуендер мен жорықтарды балалардың табиғат туралы білімдерін толықтыра алатындай тамаша адамдардық әңгімелерін ести алатындай жерде белгіленген жөн.
Салауатты өмір салтын ұстануда жүйелі түрде дене жаттығуларына үйретудің тиімді жолдарының бірі - олардың өз еркімен дайындалуы. Осыған байланысты оқу бағдарламасына дене тәрбиесінен үйге тапсырма беруді міндетті түрде енгізу керек. Отбасында өз еркімен орындалатын дене тәрбиесінің бір түрі -таңертеңгілік гигиеналық-бой сергіту жаттығуы. Ол адамның дене құрылысының ұйқыдан соңғы тіршілік қызметіне тез араласуына әсерін тигізіп қана қоймай, адамды сергек жүруге және көңіл-күйін көтеруге көмегін тигізеді. Таңертеңгілік бой сергіту жнттығуы тұлғаны дұрыс қалыптастыруға әсер ете отырып,тыныс алуды жақсартады, қан айналу жүйесі қызметін күшейтеді, зат алмасуға көмектеседі, оқушылардың зеректігін, мақсатқа жету ұмтылысын қалыптастырады, ақыл-ой қызметін арттырады. Ертеңгілік бой сергіту жаттығулары оқушыларды тәртіптілік пен бейімділікке, өзіне деген сенімділік пен белсенді қызмет атқаруға тәрбиелейді.
Порфирий Корнеевич Иванов - уақытты жарты ғасырға басып озған жан. Оның қарапайым әдісі - "Детка" немесе "Иванов жүйесі" деп аталады. Оның нұсқаулары:
:: өзіңді жақсы сезіну үшін күніне 2 рет табиғи суың суға шомыл. Ыстық суға шомылсақ, суық сумен нүктесін қой;
:: шомылар алдында, не шомылып жатқанда табиғат аясына шың, жалаң аяғыңмен жер бас. Ауаны аузыңмен қармап, бірнеше рет дем ал да іштей өзіңе және өзге жұртқа денсаулық тіле;
:: арақ ішпе, темекі тартпа;
:: аптасына кем дегенде 1 рет тамақсыз не сусыз күн кешуге тырыс;
:: қоршаған ортаны сүй. Айналаға түкірме және ештеме тастама. Бұл сенің саулығың;
:: денім сау болсын десең барлық адаммен сәлемдес;
:: бойыңдағы жаман қылықтардан арыл. Жұртқа сен және оларды сүй;
:: адамдарға әсіресе көмек сұрағандарға көмектес. Оның қажетіне бар жан- дүниеңмен көмектес. Ол сенің досықа айналады, соныңмен әлемдік іске ат салысасыз;
:: жексенбі күні табиғатқа жалақаяң шығып, бірнеше рет тыныс ал да, ойлан;
:: ауру, сырқат, өлім жөнінде ойлаудан қаш. Бұл сенің - жеңісің;
:: ес пен ойды бөле қарама. Оны жүзеге асыр;
:: іс жөніндегі тәжірибеңді үлгі-өнеге ет [4].
Бірақ ол үшін мақтанба да, өзіңді-өзің өреден жоғары ұстама. " Ұлық болсаң-кішік бол". Бұл қағиданың оқушының рухани жағынан тазарып, салауатты өмір сүруіне тигізетін рөлі ерекше. Қоғамның болашағы - оқушы-жастарға ұжымдық тәрбие беруде дене тәрбиесі сабағында ұлттық ойындарды өткізудің рөлі зор. Қазақстанның ұлттық ойындарының ішінде ұжымдыққа, ауызбірлікке тәрбиелейтін ойындарды оқу-тәрбие үрдісінде тиімді пайдалануға болады.
Спорттың адам өмірінде алатын орны зор екендігін бәріміз білеміз. Спортпен айналысқан адамның денсаулығы мықты, өзі шыдамды болады. Біздің ата - бабаларымыз "тәні саудың - жаны сау" - деп бекер айтпаған. Спорттың қай түрімен айналысу адамның қабілетіне байланысты болады. Бұл туралы ұлы ойшыл Ибн Сина да өз шығармаларында айтқан. Ол сондай - ақ спортты мағынасына қарай жеңіл, ауыр, ұзын, қысқа сияқты бірнеше түрге бөлген. Денсаулық пен өмірді дамыту үшін кем дегенде спорттың 33 түрінен жаттығу жасау керектігін айтқан. Елбасы Н. Ә. Назарбаев өзінің "Қазақстан - 2030" стратегиялық бағдарламасында халықты салауатты өмір салтына ынталандыруды басым бағыттың бірі ретінде атап көрсетті. Сондай - ақ Президентіміздің қолдауымен 2003 жыл - денсаулық жылы болып жарияланған. Расында да, бүгінгі таңда еліміздің ақсақалдарынан кішкентай баласына дейін дене тәрбиесіне ерекше мән беруде. Жастар арасында салауатты өмір салтын дене тәрбиесінің тәсілдері арқылы қалыптастыру. Ел басшысы Н. Ә. Назарбаев Қазақстан 2030 стратегиялық даму бағдарламасында Салауатты өмір салтын ынталандыру әрқайсымыздың дене тәрбиесімен айналысуымызға, дұрыс тамақтануымызға, есірткілерді, темекі мен алкогольді тұтынуды қойып, тазалық пен санитария шараларын сақтауымызға және Т. С. С. бағытталған делінген [5]. Денсаулық - зор байлық, адам бақытының бастауы - дейді халқымыз. Ата бабаларымыздың бұл дана ой - пікірі талай ғасырлар белесінен өтіп бізге жетіп отырған шындық. Ұлттың денсаулығы ұлан асыр байлық екені рас, тек оған ие болу үшін көп күштер жұмсауымыз қажет. Денсаулық адамға бірақ рет берілетін табиғат тартуы. Ол тұрақты, мәңгілікке берілмейді, үзбей өзгерісте болады. Оны сақтау үшін еңбек сіңіру, ауырмай тұрып іс - әрекет жасау керек. Оған нақты білім, ынта - ықылас, ерік - жігер қажет, онсыз баянды, әрі ұзақ денсаулықты сақтау қиын. Қазіргі кезде Қазақстан халқының, оның ішінде жастардың денсаулығы төмен деңгейде. Тек, бір көрсеткіш - әскер қатарына шақырылған жастардың 50 % дене дайындықтарының нашар дамуына және денсаулықтарына байланысты қорғаныс күштерінің қатарында қызмет атқаруға жарамсыз. Бұл қауыпты жағдай Қазақстан үкіметін, әскери ұжымдарды, педагогтарды, дәрігерлерді, ғылымдарды шындап толғандыруда. Қазіргі кезде бұл проблеманы шешудің негізгі жолы салауатты өмір салтын қалыптастыру, кеңінен насихаттау болып отыр. Бұл тұрғыда елбасы Қазақстан - 2030 стратегиялық бағдарламасында Жеткілікті құралдар болмай тұрған жағдайда, ауруларға қарсы күрес, денсаулықты нығайту жөніндегі біздің стратегиямыз - азаматтарымызды салауатты өмір салтын әзірлеуден басталады - деп атап көрсетті. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұжымының деректері бойынша, денсаулыққа әсер ететін факторлардың 50 - 60 % өмір тіршілігіне, 20 % - тұқым қуалаушылыққа, 20 % - сыртқы ортаның жағдайына, 8 - 10 % - дәрігерлік көмектің деңгейіне байланысты. Бұл деректер денсаулық үшін күрестің негізгі бағыты - салауатты өмір салтын қалыптастыруға, оны насихаттауға бағытталған шаралар екенін дәлелдейді. Салауатты өмір салтының жастар арасында қалыптасуының маңызы өте зор. Бұл бағытта жүргізілетін жұмыстар: ауру шақыратын факторлардың әсерін төмендетуге, ішімдіктің, темекінің, есірткінің зияндығына, қимыл - қозғалыстың аздығына, құнарлы тамақтанбауға қарсы жүргізілетін үгіт - насихат жұмыстарына негіз салды. Салауатты өмір тіршілігі - денсаулықты сақтаудың және нығайтудың негізгі, ол жан - жақты дамыған азаматтың қалыптасуына, оның рухани, дене дамуына әсер етеді. Денсаулыққа кері, жағдайсыз әсер ететін көптеген факторлар бар: аурып жазылу; никотин мен алкогольге құмарлық; еңбектің, тұрмыстың жайсыз жағдайларының созылмалы әсері; дұрыс тамақтанбау (оның жеткіліксіздігі және шамадан тыс көптігі); көңіл күйдің жылдам ауытқуы, еңбек пен ретсіз демалыстың бұзылуы, ауаның, судың бұзылуы; дәрі - дәрмекті және тұрмыс химиялық заттарын орынсыз пайдалану. Осы факторлардың ішінде бірінші қатарда қимыл - қозғалыстың аздығы [6].
Дені сау адам-табиғаттың ең қымбат жемісі деп тегін айтылмаса керек. Бірінші байлық- денсаулық дейміз. Бірақ осы сөздің салмағын шынайы сезініп, түсінбейтін секілдіміз. Бүгінгі таңда өз тәуелсіздігін алған егеменді еліміз оcы бағытта Қазақстан мектептеріне жан- жақты дамыған, денсаулығы мықты, салауатты өмір салтын мұрат еткен дара тұлғаларды тәрбиелеуді басты талап етіп қойған.
Қазіргі кезде салауатты өмір салтын сақтау туралы көп айтылуда. Тіпті Елбасымыздың Жолдауында да салауаттылықты мемлекеттік деңгейде қолға алу керектігі көрсетілген. Бұл жолдау келешек егемендіктің кілтін ұстар жастардың болашағына апаратын алтын сүрлеу десе болады. Десе де осы салауатты өмір салты дегенді әркім әрқалай түсінеді.
Қазіргі кезде салауатты өмір салтын сақтау туралы көп айтылуда. Тіпті Елбасымыздың Жолдауында да салауаттылықты мемлекеттік деңгейде қолға алу керектігі көрсетілген. Бұл жолдау келешек егемендіктің кілтін ұстар жастардың болашағына апаратын алтын сүрлеу десе болады. Десе де осы салауатты өмір салты дегенді әркім әрқалай түсінеді.
Салауатты өмір салты дегеніміз- денсаулықты нығайту мен сақтау, ағзаның дұрыс дамуын қамтамасыз ететін гигиеналық ережелерді орындау. Ол үшін денссаулықа жағымсыз әрекеттерден (нашақорлық, шылым шегу, ішімдік ішу, улы заттарға әуес болу) аулақ болу. Салауатты өмір салтын сақтау сонысымен бағалы. Көне замандардағы ғұламалардың бірі Аристотель: Жанды дене қозғалмаса өледі - деген екен. Міне, сол тұжырымдама біз үшін салауатты өмір сүрудің негізгі ілімі болуға тиіс. Салауатты өмір салтын ұстануда спорттың рөлі зор. Денсаулыққа тек дене шынықтыру арқылы қол жеткізілуге болады. Дене қозғалысы адам ағзасын дамытып, жұмыс істеу қабілетін арттырады, ауруды алыстатып, өмірді ұзартады. Денсаулық - адамға табиғаттың берген ең ұлы құндылығы.
Адам денсаулығын қалыптастыру және нығайту - медицинаның ғана емес, сонымен бірге барлық оқыту мен тәрбиелеу, білім беру жүйелерінің негізгі мақсаты мен міндеті. Себебі, шәкірт денсаулығының жағдайы оның оқу үлгеріміне, мінез-құлқына, қарым - қатынастарына тікелей әсер етеді. Осы орайда мектептегі алғашқы сабақтың 4-5 минуты гимнастика жаттығуынан басталса, ерте тұрып таза ауада жүгіріп және арнайы жаттығулар жасалса. Түрлі спорттық ойындар мен секцияларға қатысудың да артықтығы болмас еді.Сөйтіп, жан дүниемізді байытып шынықтырар едік [7].
Денсаулық сақтауды дамытудың 2016-2020 жылдарға арналған Денсаулық сақтау мемлекеттік бағдарламасына сәйкес бүгінгі күні денсаулық сақтау нысандарын салу, қайта құру, жаңғырту мақсатында мемлекеттік-жеке меншік серіктестікті дамытуға үлкен көңіл бөлінуде.
Басқа елдердің іргелі біліміне және тәжірибесіне сүйене отырып, Қазақстан еліміздің барлық өңірлеріндегі медициналық мекемелерге қаржыландыруды ұлғайту және жаңа технологияларды енгізу арқылы материалдық-техникалық базаны жабдықтау және жаңғырту бойынша өз іс-шараларын жасады.
1.2 Мемлекеттік жекеменшік серіктестіктің негізгі сипаттамалары мен ерекшеліктері
Кәсіпкерлік сектордың дамуына әсер ететін ауқымды бағыттың бірі - мемлекеттік-жекеменшік серіктестік. Бұл мемлекеттік органдар мен жеке меншік сектордың қоғам игілігі үшін атқарылатын жұмыстарда ынтымақтастық орнату арқылы жүзеге асырылады. Жалпы мемлекеттік-жекеменшік серіктестік идеясының заманауи түсінігі, қайта жаңғыруы ХХ ғасырдың 80-жылдарында Ұлыбританияда туындады деп есептеледі. Бұл бағыт соңғы жылдары халықаралық және ұлттық деңгейде ең алдымен инфрақұрылымды дамытуға бағытталған инновация ретінде қабылданғанымен, көптеген елде билік пен жеке сектор арасындағы байланыс бұрыннан қалыптасқан. Бразилия, Испания, Италия, Мексика, Америка Құрама Штаттары және Францияда мемлекеттік-жекеменшік серіктестік жобаларының тарихы тереңде [8].
Британиялық ғалым Стивен Хокинг Линдер Сексенінші жылдардың соңындағы серпін мен қажетті реформалық дәреже алғанына қарамастан, мемлекеттік-жекеменшік серіктестік билік үшін жаңашылдық емес. Он жылдан астам уақыт бұрын Америка Құрама Штаттарында федералдық үкіметте мұндай серіктестік ешқандай салтанатсыз, реформалық мөрсіз-ақ, қала инфрақұрылымын дамытуда жеке инвестицияны ынталандыру құралы ретінде қолданылды деп пікір білдірген. Мұнымен қоса, ғалымның айтуынша, мемлекеттік-жекеменшік серіктестік өңірлік экономиканы қалыптастыруда федералдық бастамалардың шоғырландырудың тетігіне айналған.
Мемлекеттік-жекеменшік серіктестік термині бастапқыда Америкада пайда болған. Білім беру бағдарламаларын қаржыландыруда мемлекет пен жеке сектордың бірлесіп жұмыс атқаруынан басталған. Кейіннен 1950-жылдары қоғамдық пайдалану нысандарын қаржыландыру қолға алынса, 1960-жылдары қаланы модернизациялау мен қайта құруда жекменшік кәсіпорында қатысып, бұл байланыс нығая түсті. Осылайша мемлекеттік маңызы бар тас жолдар мен магистральдарды салу және пайдалануға беруде жеке меншік сектор негізгі рөл атқарды. Сонымен қатар Жапонияда бұл тәсілді пайдаланып, алғашында жеке сектордың қаржылай көмегі арқылы көпір салынған [9].
Мемлекеттік-жекеменшік серіктестік жүзеге асырылу тәсілі бойынша институционалдық және келісімшарттық болып бөлінеді. Институционалдық мемлекеттiк-жекеменшік әрiптестiкті мемлекеттiк-жекеменшік әрiптестiк шартына сәйкес мемлекеттiк-жекеменшік әрiптестiк компаниясы iске асырады. Өзге жағдайларда мемлекеттiк-жекеменшік әрiптестiк келісімшарттық мемлекеттiк-жекеменшік әрiптестiк тәсілі бойынша жүзеге асырылады.
Ал келісімшарттық мемлекеттiк-жекеменшік әрiптестiк концессия, мемлекеттік мүлікті сенімгерлік басқару, мемлекеттік мүлікті мүліктік жалдау (жалға алу); лизинг; технологиялар әзірлеуге, тәжірибелік үлгі дайындауға, тәжірибелік-өнеркәсіптік сынауға және аз сериялы өндіріске жасалатын шарттар; өмірлік цикл келісімшарты; сервистік келісімшарт; мемлекеттік-жекеменшік серіктестіктің белгілеріне сәйкес келетін өзге де шарттар жасасу арқылы іске асырылады. Келісімшарттық мемлекеттік-жекеменшік серіктестіктің жекелеген түрлерін іске асыру кезінде Мемлекеттік-жекеменшік серіктестік туралы Заңмен реттелмеген бөлігінде Қазақстан Республикасының тиісті заңдарының ережелері, оның ішінде Концессиялар туралы Заңында көзделген ерекшеліктер қолданылады.
Мемлекеттік жекеменшік серіктестік жобаларын енгізу халықтың өмір сүру деңгейін жоғарылата отырып, мемлекеттік инфрақұрылымның обьектілерін дамытуға септігін тигізеді. Сонымен қатар, мұндай серіктестік қатысушылар алдында біршама тәуекелдерді туындатады. Сондай-ақ, қаржы пайдасының жартысы мемлекеттік сектордан тәуекелді жеке компанияға өткізумен байланысты мемлекеттік инфрақұрылымобьектілерін жеке қаржыландырудан пайда болады.
Мемлекеттік-жеке меншік серіктестік-бұл мемлекет пен жеке сектор арасындағы ынтымақтастық нысаны. Жалпы мемлекеттік жекеменшік серіктестік-бұл мемлекеттік органдар мен кәсіпкерлердің тәуекелдерді, пайда мен шығындарды, тиісті шарттарда айқындалатын құқықтар мен міндеттерді теңгерімді бөлу шартымен мемлекеттің жауапкершілік саласына дәстүрлі жататын салалардағы өзара тиімді ынтымақтастығы.
Мақсаты: қоғамдық игіліктер мен қызметтердің қолжетімділігі мен сапасын арттыру үшін ресурстарды біріктіру жолымен мемлекет пен жеке сектор арасындағы ұзақ мерзімді ынтымақтастықты қалыптастыру және күшейту [10].
Міндеттер:
* мемлекеттік активтерді басқаруға жеке секторды тарту
* бюджетке жүктемені төмендету
* инвестиция тарту
* мемлекет пен бизнестің өзара іс-қимыл үлгілерін кеңейту
Ұлттық Кәсіпкерлер палатасының мемлекеттік жекеменшік серіктестік-ге қатысуы
"Мемлекеттік - жеке меншік серіктестік туралы" ҚР Заңына сәйкес Ұлттық Кәсіпкерлер Палатасы:
* мемлекеттік жекеменшік серіктестік жобасының тұжырымдамасына сараптамалық қорытынды дайындау;
* әлеуетті жеке серіктестер тізілімін қалыптастыру;
* жекеше әріптесті айқындау жөніндегі конкурстық комиссияға қатысу;
* мемлекеттік-жеке меншік серіктестік жобаларын іске асыру мониторингіне қатысу.
Кәсіпкерлер үшін болжамды жәрдемдесу:
* мемлекеттік жекеменшік серіктестік жалпы мәселелері бойынша кеңес беру;
* жеке қаржылық бастамада мемлекеттік жекеменшік серіктестік жобасының тұжырымдамасын әзірлеу бойынша кеңес беру;
* мемлекеттік жекеменшік серіктестік шарттарын жасасу кезінде жеке әріптестерді сүйемелдеу (конкурстың қорытындысын шығарғаннан кейін);
* кәсіпкерлердің туындаған проблемаларын шешуге баса назар аудара отырып, мемлекеттік жекеменшік серіктестік жобаларын іске асыру мониторингіне қатысу.
мемлекеттік жекеменшік серіктестік жобаларын қаржыландыру көздері
* жеке серіктестің меншікті қаражаты;
* қарыз қаражаты;
* мемлекеттік бюджет қаражаты;
* квазимемлекеттік сектор субъектілерінің қаражаты
* Қазақстан Республикасының заңнамасымен тыйым салынбаған өзге де қаражат [11].
Мемлекеттің және жеке сектордың әлеуметтік маңызы бар міндеттерді шешуге өзара әрекеттесуі ұзақ тарихты қамтиды. Алайда мемлекеттік жекеменшік серіктестік соңғы онжылдықта ең өзекті болып отыр. Бір жағынан, әлеуметтік-экономикалық өмірдің күрделенуі мемлекеттің қоғамдық маңызы бар функцияларды орындауын қиындатады. Екінші жағынан, бизнес инвестиция үшін жаңа нысандарға мүдделі. мемлекеттік жекеменшік серіктестік өмірлік маңызды, стратегиялық маңызы бар мемлекеттік меншік объектілерін жекешелендірудің баламасы болып табылады. Мамандардың арасында билік пен бизнестің өзара іс-қимылының қандай нысандарын мемлекеттік жекеменшік серіктестік-ге жатқызуға болады деген бірыңғай пікір жоқ. Кең түсіндіру билік пен бизнестің экономикада ғана емес, саясатта, мәдениетте, ғылымда және т. б. салаларда сындарлы өзара іс-қимылын білдіреді.
Мемлекеттік-жеке меншік серіктестіктің негізгі сипаттамаларының бірі мыналар:
* мемлекеттік жекеменшік серіктестік тараптары - мемлекеттік және жеке бизнес;
* тараптардың өзара іс-қимылы ресми, құқықтық негізде бекітілген;
* тараптардың өзара іс-қимылы тең дәрежеде;
* мемлекеттік жекеменшік серіктестік нақты айқындалған қоғамдық, әлеуметтік бағдарға ие;
* мемлекеттік жекеменшік серіктестік негізінде жобаларды іске асыру барысында тараптардың ресурстары мен жарналары шоғырландырылған;
* қаржылық тәуекелдер мен шығындар, сондай-ақ қол жеткізілген нәтижелер алдын-ала белгіленген пропорцияларда тараптар арасында бөлінеді [12].
Әдетте, мемлекеттік жекеменшік серіктестік бизнес-жобаларға қосылатын мемлекет емес, керісінше, мемлекет бизнесті әлеуметтік маңызы бар жобаларды жүзеге асыруға қатысуға шақырады.
Мемлекеттік жекеменшік серіктестік бағдарламасын табысты іске асыру үшін:
* Саяси ерік.
* Тиісті нормативтік база.
* Өмірлік цикл ішінде елеулі бастапқы инвестициялау және ұзақ мерзімді қызмет көрсету талаптары бар объектілер.
* Мемлекеттік сатып алуды ұйымдастыру шығындарымен салыстыру үшін көлемі бойынша ұқсас жобалар.
* Технологиялық, инвестициялық және қаржылық мүмкіндіктері бар жеке компанияларға қызығушылық танытатын жобалардың тұрақты кепілдігі.
* мемлекеттік жекеменшік серіктестік бағдарламаларын және жеке жобаларды басқару үшін институционалдық әлеует.
Мемлекеттік-жеке меншік серіктестіктің нысандары
Жалпы мағынада экономика мен мемлекеттік басқару саласындағы мемлекеттік жекеменшік серіктестік-нің негізгі нысандары:
* мемлекет пен бизнестің өзара әрекеттесуінің кез-келген өзара тиімді формалары;
* мемлекеттік келісімшарттар;
* жалдау қатынастары;
* қаржылық жалдау (лизинг);
* мемлекеттік-жеке меншік кәсіпорындар;
* өнімді бөлу туралы келісімдер (ӨБК);
* концессиялық келісімдер [13].
Мемлекеттік-жеке меншік серіктестіктің теориялық негіздері және негізгі принциптері
Мемлекеттік-жеке меншік серіктестік қаржыландыруды, жоспарлауды, нысандарды орындауды және пайдалануды, өндірісті және мемлекеттік сектор қызметтерін ұсынуды қамтамасыз ету үшін құрылады.
Оның негізгі ерекшеліктері:
* Қамтамасыз ету және қызмет көрсетудің ұзақ мерзімділігі (кейде 30 жылға дейін);
* Жеке секторға тәуекелдерді беру;
* Заңды тұлғалармен мемлекеттік және муниципалдық құрылымдармен жасалатын ұзақ мерзімді келісім-шарттар нысандарының алуан түрлілігі [14].
Мемлекеттік жекеменшік серіктестік белгіленген уақыт шеңберіне және бюджетке сәйкес жобаларды іске асыру кезінде өз капиталы мен басқару әлеуетін пайдаланатын жеке сектормен келісімшарт жасасу үшін мемлекеттік сектор қолданатын инновациялық әдістерге жүгінеді, ал мемлекеттік сектор халықты осы қызметтермен оған тиімді тәсілмен қамтамасыз ету үшін жауапкершілікті сақтайды және экономикалық дамуға және халықтың өмір сүру сапасын арттыруға оң әсер етеді.
Нарықтық сегменттердің кең ауқымын жабатын және мемлекеттің инфрақұрылым қызметтеріне деген қажеттілігін көрсететін әртүрлі себептерге байланысты құрылатын мемлекеттік жекеменшік серіктестік-нің әртүрлі түрлері бар. мемлекеттік жекеменшік серіктестік түрлерінің әртүрлілігіне қарамастан, екі негізгі санатты атап көрсетуге болады: мемлекеттік және жеке қатысушылар арасындағы бірлескен кәсіпорындардың барлық нысандарын қамтитын институционалдық мемлекеттік жекеменшік серіктестік; және келісімшарттық мемлекеттік жекеменшік серіктестік. Мемлекеттік-жеке қаржыландырудың ұзақ тарихы бар концессиялар барынша көп мөлшерде мемлекеттік жекеменшік серіктестік-мен байланыстырылады. Мемлекеттік секторға жеке секторда қабылданған басқару, жеке қаржыландыру және "ноу-хау" концессия қағидаттарын енгізу кезінде қаржыландырудың осындай түрінің ең пайдаланылатын нысаны болды. Концессиялар мемлекеттік сектор объектіні (жылжымайтын мүлікті) немесе белгілі бір уақыт кезеңі ішінде мемлекеттік жекеменшік серіктестік басқаруды жүзеге асыратын жеке кәсіпорынға қызмет көрсету құқығын беретін келісімшарттық ұйым болып табылады. Келісім-шарт қызмет көрсету үшін объектіні жобалау мен салуды жиі қарастырады. Мұндай келісім-шарттар үшін типтік терминология олардың функцияларын көп немесе аз дәрежеде сипаттайды. Көптеген функцияларды қамтитын келісімшарттар: "концессиялық" келісімшарттары немесе "жобалау - құрылыс - қаржыландыру - пайдалану" келісімшарттары [15].
Мемлекеттік-жекеменшік серіктестіктердің типтері
Мемлекет пен бизнестің қазіргі заманғы экономикадағы әріптестігі теориясының негізгі ережелері. Анықтамалар және негізгі принциптер.
Қазіргі уақытта экономиканың өсуіне кедергі келтіретін негізгі факторлардың бірі көлік, энергетика және коммуналдық шаруашылық секілді инфрақұрылымдық салалардың дамуының жеткіліксіз деңгейі болып табылады. Бұл ретте осы салалар инфрақұрылымдық объектілерді дамыту және жаңғырту жөніндегі қажетті жобаларды іске асыру үшін инвестициялардың өткір тапшылығын, сондай-ақ нарықтық жағдайларда тиімді басқару ресурстары мен жұмыс технологияларының жетіспеушілігін бастан кешіріп отыр. Инвестициялар мен технологияларды оларды дамыту үшін тартудың неғұрлым тиімді жолдарының бірі мемлекеттік-жеке меншік серіктестік (бұдан әрі - мемлекеттік жекеменшік серіктестік) тетіктерін пайдалану болып табылады. мемлекеттік жекеменшік серіктестік мемлекеттік меншіктегі және тұтастай алғанда экономика үшін маңызды мәні бар жаңа инфрақұрылымдық объектілерді құруды және жұмыс істеп тұрғандарын жаңғыртуды барынша жеделдетуге мүмкіндік береді.
Мемлекеттік-жекешелік серіктестік - бұл мемлекеттік сектордың жауапкершілік саласына дәстүрлі жататын қызметтерді көрсету үшін жауапкершілікті жеке сектор субъектілеріне оның қатысушылары арасында тәуекелдерді, жауапкершілікті және пайданы барабар бөлу шартымен, сондай-ақ мемлекет тарапынан бақылауды сақтай отырып, толық немесе ішінара беруді көздейтін мемлекеттік және жеке секторлардың өзара іс-қимылы.
Бұл құбылыстың ең жалпы анықтамасын В.Г. Варнавский: Мемлекеттік-жеке меншік серіктестік - бұл қызмет көрсету саласына дейін өнеркәсіптің кең ауқымында және ғылыми-зерттеу жұмыстарында әлеуметтік маңызы бар жобалар мен бағдарламаларды жүзеге асыру үшін мемлекет пен бизнестің институционалдық және ұйымдастырушылық одағы [16].
Сонымен, жеке-мемлекеттік серіктестіктің себептері
Мемлекеттік-жеке меншік серіктестік келесі себептер бойынша құрылады:
1) әлеуметтік маңызы бар жобаларды іске асыру үшін мемлекеттік (муниципалдық) бюджет қаражатының жетіспеушілігі немесе мемлекеттік (муниципалдық) меншіктегі объектілерді ұстау.
2)жеке тұлғалардың кәсіпкерлік қызметтің салықтық жеңілдіктері, мемлекеттік және муниципалдық меншік объектілерін пайдаланудан түсетін табыс түрінде жеке-мемлекеттік серіктестікке қатысудан экономикалық пайда алуға ұмтылуы.
Мемлекеттік-жеке меншік серіктестіктің қағидаттары:
1. Жеке-мемлекеттік серіктестікті шарттық реттеудің басымдығы. Азаматтық-құқықтық шарт-бұл жеке-мемлекеттік серіктестіктің тиімді және икемді құралы. Ол екі тараптың да мүдделерін барынша ескеруге мүмкіндік береді.
2. Серіктестік қарым-қатынасының жариялылығы мен ашықтығы. Бұл принцип серіктестікке қатысушылардың серіктестікте істің қалай жүріп жатқаны туралы ақпаратты ашу талабын білдіреді (федералды, өңірлік, Жергілікті деңгей). Оны тәжірибеде қолдану кәсіпкерлік қызметті тікелей мемлекеттік бақылауды ауыстыру үшін шаралардың бірі бола алады. Серіктестіктің белгілі бір ақпаратын міндетті түрде ашып, оны жария танысу үшін қол жетімді ету керек. Мұндай тәртіп жеке-мемлекеттік серіктестікте адалдық пен адамгершілік орнатуға ықпал ететін болады.
3. Жеке-Мемлекеттік серіктестік тәуекелдерін сақтандыру. Жеке-Мемлекеттік серіктестік жобаларын іске асыру тәуекелдерін сақтандыру залалдарды болдырмау тетіктерін және олар келтірілген жағдайда өтемақы алу тетіктерін үйлестіруге мүмкіндік береді.
4. Жеке-Мемлекеттік серіктестік келісімі тараптарының теңдігі. Бұл жеке құқықтық қағида жеке-мемлекеттік серіктестікті реттейтін барлық заңнама арқылы жүргізілуі тиіс.
5. Жеке-Мемлекеттік серіктестік келісімдерін жасасудың конкурстық тәртібі.
6. Жеке-Мемлекеттік серіктестік тараптарының дербестігі.
7. Серіктестік келісім жасасудағы еркіндік, оның шарттарын анықтау.
Мемлекет пен бизнестің бірлескен жобаларын жүзеге асырудың негізгі нысандары [17].
Мемлекеттік жекеменшік серіктестік шеңберінде шешілетін нақты міндеттердің сипатына байланысты серіктестіктің барлық қолданыстағы және үнемі жаңадан пайда болатын нысандарын жеке модельдерге бөлуге болады. Кез келген осындай бөлу шартты түрде едәуір дәрежеде және көптеген жағдайларда серіктестіктің әртүрлі модельдердің артықшылықтары мен олардың үйлесімділігіне негізделген нысандарын пайдаланады және дамытады. Дегенмен, ұйымдық модельдер, қаржыландыру модельдері және кооперация модельдері ерекшеленеді. Әлемдік тәжірибеде мемлекет пен бизнес арасындағы серіктестік қатынастарды іске асырудың әртүрлі модельдері, нысандары, үлгілері мен нақты нұсқалары қалыптасты.
Мемлекеттік жекеменшік серіктестік қабылданған классификациясы әдетте келесі формаларды ажыратады:
1. Келісім-шарттар белгілі бір қоғамдық қажетті және пайдалы қызмет түрлерін жүзеге асыруға мемлекет (жергілікті өзін-өзі басқару органы) мен жеке фирма арасында жасалатын әкімшілік шарт ретінде.
2. Оның дәстүрлі нысанында (жалдау шарты) және лизинг нысанында жалдау. Билік құрылымдары мен жеке бизнес арасындағы жалдау қатынастарының ерекшелігі шартта белгіленген шарттарда мемлекеттік немесе муниципалдық мүлікті уақытша пайдалануға және белгілі бір ақы үшін жеке серіктестікке беру болып табылады. Дәстүрлі жалға алу шартын көздейді қайтарымдылық затын жалдау қарым-қатынастар, оның өкілеттігі мүлікке иелік сақталады меншік иесі және берілмейді жекеше әріптеске. Арнайы ескертілетін жағдайларда жалдау қатынастары жалға алынатын мүлікті сатып алумен аяқталуы мүмкін. Лизинг шарты жағдайында лизинг алушының мемлекеттік немесе муниципалдық мүлікті сатып алуға құқығы бар.
3. Инвесторға мемлекеттік немесе муниципалдық меншікті шаруашылық мақсатта пайдалану құқығын берудің шарттық нысаны ретінде айқындауға болатын концессияны (концессиялық келісім), бұл ретте инвестор мемлекетке немесе муниципалдық білімге шартта белгіленген концессиялық төлемді төлеуі қажет. Концессионердің (инвестордың) берілетін мүлікті жақсарту немесе жаңа мүлікті жасау мақсатында, оны кейіннен мемлекеттік немесе муниципалдық меншікке бере отырып, инвестицияларды жүзеге асыруы де концессияның міндетті шарты болып табылады. Жалпы пікір бойынша, Концессиялар туралы заңнаманы енгізудің мақсаты бар мемлекеттік және муниципалдық мүлікті (концессия объектісін) игеру немесе үлкен қоғамдық және әлеуметтік-экономикалық маңызы бар жаңа мемлекеттік және муниципалдық мүлікті (концессия объектісін) құру үшін инвестициялар тартудың кепілді шарттарын жасау болып табылады. Осылайша, концессия тетігінің көмегімен бюджет шығыстарын барынша азайтқан кезде қолда бар мүлік пайдаланылады немесе жаңа мүлік жасалады, сондай-ақ салық және басқа да төлемдер есебінен федералдық немесе муниципалдық бюджет толықтырылады [18].
4. Өнімді бөлу туралы келісімдер. Мемлекет пен жеке бизнес арасындағы серіктестік қарым-қатынастардың бұл нысаны дәстүрлі концессияны ішінара еске салады, бірақ одан өзгеше. Айырмашылықтар, ең алдымен, мемлекет пен жеке әріптес арасындағы меншік қатынастарының әртүрлі конфигурациясында болады. Егер концессияларда концессионерге меншік құқығында келісім бойынша шығарылған барлық өнім тиесілі болса, онда өнімді бөлу туралы келісімдерде мемлекет серіктесіне оның бір бөлігі ғана тиесілі болады. Өнімді мемлекет пен инвестор арасында бөлу, оның шарттары мен тәртібі келісімде айқындалады.
5. Бірлескен кәсіпорындар мемлекет пен жеке бизнес әріптестігінің кең таралған нысаны болып табылады. Бірлескен капиталдың құрылымы мен сипатына қарай осы нысанның түрлері Акционерлік қоғамдар не тараптардың үлестік қатысуындағы бірлескен кәсіпорындар болуы мүмкін.
мемлекеттік жекеменшік серіктестік-нің бірқатар үлгілері бар, оның арқасында жауапкершілік салаларын бөлу және мемлекеттік жекеменшік серіктестік жобаларында мемлекеттік және жеке секторлар тәуекелдерін қабылдау мүмкін болады. Ең көп тараған серіктестік нысандары болып табылады.
"Сатып алу - құрылыс - пайдалану" (BBO - Buy-Build-Operate): Мемлекеттік мүлікті жеке және квазимемлекеттік құрылымға келісім-шарт талаптарымен беру, оған сәйкес мүлік жаңғыртылуға және белгілі бір уақыт кезеңі пайдаланылуға тиіс. Мемлекеттік бақылау мүлікті беру туралы келісімшарттың қолданылуы бойы жүзеге асырылады.
"Құрылыс-иелену-пайдалану" (BOO-Build-Own-Operate): Жеке сектор құрылысты қаржыландырады, салады, иеленеді және пайдаланады немесе өмір бойы иелену немесе жалға алу негізінде қызмет көрсетеді. Мемлекеттік шектеулер бірегей келісімде және тұрақты реттеуші органның жұмыс істеуі арқылы белгіленеді [19].
"Құрылыс - иелену - пайдалану - беру" (BOOT - Build - Own - Operate - Transfer): жеке сектордың құрылымы құрылысты қаржыландыруға, қалыптастыруға, салуға және пайдалануға (сондай-ақ пайдалану үшін ақы алуға) белгілі бір кезеңге франшиза алады, ол аяқталғаннан кейін меншік құқығы мемлекетке қайтарылады.
"Құрылыс-пайдалану-беру" (BOT-Build-Operate-Transfer): Жеке сектор ұзақ мерзімді концессиялық келісім негізінде жаңа құрылысты жобалайды, қаржыландырады және салады және оны осы Келісімнің қолданылу кезеңінде пайдаланады. Келісімнің қолданылу мерзімі аяқталғаннан кейін меншік құқығы, егер бұл құқық жобаның аяқталуына байланысты әлі өтпеген болса, мемлекеттік секторға қайтарылады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz