Халықты жұмыспен қамту негізі
М А З М Ұ Н Ы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4
1
1. ХАЛЫҚТЫ ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУДЫ МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІНІҢ РОЛІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
1.1
Халықты жұмыспен қамту негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
6
1.2
Халықты жұмыспен қамтудын мемлекеттін негізгі бағыты ретінде ... ..
9
1.3
Халықты жұмыспен қамтудың мемлекет тарапынан реттелуі ... ... ... ...
15
2
ХАЛЫҚТЫ ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУДЫҢ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ҚАЗІРГІ ДЕҢГЕЙІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
22
2.1
Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Астана станциясындағы желілік ішкі істер бөлімі жұмыспен қамтудың әлеуметтік-экономикалық сипаттамалары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
22
2.2
Халықты жұмыспен қамтудың қазіргі жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... .
29
2.3
Жұмыспен қамтуды реттеудің ұйымдастырушылық-экономикалық механизмінің тиімділігін талдау және бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
37
3
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫХАЛЫҚТЫ ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУ САЛАСЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ...
47
3.1
3.2
Жұмысшы кадрларын қайта даярлау жүйесін жетілдіру ... ... ... ... ... ... .
47
Қазақстандағы жұмыссыздықты азайту бойынша мемлекеттің негізгі шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
52
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
65
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
68
КІРІСПЕ
Менім дипломдық жұмысымның тақырыбы халықты жұмыспен қамтуды мемлекеттік (жергілікті) басқару жүйесі аса өзекті тақырып, өйткені мемлекет басшысы атап көрсеткендей халықтың лайықты жұмыспен қамтылуы-азаматтарды әлеуметтік тұрғыдын қорғау мен олардың өмір сапасын арттырудың негізі жұмыспен қамту болып табылыады. Алайда Қазақстанның бірінші күндерінде алдынан шыққан мәселелер әлі де толық жетілген жоқ еді. Сондай мәселелердің бірі жұмыссыздық болып табылады.
Қазіргі кездегі нағыз өзектіәлеуметті мәселе - жұмысыздықты азайту болып келеді. Жұмыс таба алмай жүргендер азаматтармен азаматшалар ауылда да, қалада да аз емес. Осығанорай, халықты жұмыспен қамту бүгінде мемлекеттік маңызы бар өзекті мәселе болып отыр. Үкімет түрлі бағдарламалар дайындап, халықты еңбекпен қамту мәселесін шешуге тырысып-ақ жатыр. Елбасының биылғы Жолдауында да бұл мәселеге ерекше көңіл бөлді. Осы орайда, Үкімет ұзақ жылдарға арналған халықты еңбекпен қамту мәселесін шешуге арналған бағдарлама қабылдап, ол биылдан бастап қолға алынуда. Бұл бағдарламаның өзгелерден ерекшелігі сол, онда нақты қаржы тетігі қарастырылған және еңбек нарығының таяу болашақтағы сұранысы ескеріле отырып жасалған.
Міне, осы бағдарлама және халықты әлеуметтік қолдау, еңбекпен қамту жайында.Еліміздің әлеуметтік-экономикалық даму саясатындағы басым бағыттардың бірі халықты еңбекпен қамту болып отырғаны белгілі. Шынын айтқанда, мұның өзі бүгінде мемлекеттікмаңызы бар, келелі мәселе болып отыр. Енді екі-үш жылдың ішінде жоғарыда аталған бағдарлама аясында іске қосылатын кәсіпорындарға қажетті жұмысшы мамандарда даярлау қазір өзекті мәселеге айналып отыр.
Дипломдық жұмыстың мақсаты Қазақстанда жұмыспен қамту жүйесінің өзекті мәселелерін анықтап, халықты жұмыспен қамтуды мемлекеттік басқару жүйесін талдау.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
1.Қазақстан Республикасындағы жұмыспен қамту жүйесінің қалыптасу теориясын негіздеу.
2.Халықты жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттік басқару жүйесінің негізгі бағыттарын қарастыру.
3.Халықты жұмыспен қамту жүйесін қалыптастыруда батыс елдері тәжірибесін қолдануды қарастыру.
4.Халықты жұмыспен қамтудың қазіргі жүйесін талдау. Қазақстанда халықты жұмыспе қамту жүйесін көтеруде мемлекеттік қолдауды дамыту.
5.Халықты жұмыспен қамтудың - 2020 бағдарламасының ерекшеліктерін қарастыру
6.Облыстағы еңбек нарығы мен жұмыспен қамтудың жалпы сипаттамасын қарастыру.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі жұмыстың зерттеу пәні Қазақстан Республикасындағы жұмыспен қамту жүйесінің қалыптасуының теориялық, әдістемелік және тәжірибелік аспектілер жиынтығы болып табылады.Нарықпен келген жұмыссыздық адамдардың әлеуметтік жағдайына, тұрмыстық ахуалына кері әсерін тигізгені белгілі. Осыған орай, халықты жұмыспен қамту мәселесіне мемлекетіміз үнемі жете көңіл бөліп отыр, бұл бағытта мақсатты және жоспарлы жұмыстар жүргізілуде. Қол жеткен жетістіктеріміз де жоқ емес. Ал, ұзақ жылдырға арналған халықты жұмыспен қамту жөніндегі бағдарлама бұл мәселені түбегейлі шешуге игі ықпалын тигізері анық. Сондықтан, жұмыссыздық мәселесін жан - жақты қарастыруда, оның ішінде жұмыссыздық деңгейін анықтау мәселесіне үлкен көңіл бөлу керек. Мемлекеттік халықты жұмыспен қамту орталығы Халықты жұмыспен қамту туралы Қазақстан Республикасының Заңы негізінде жұмыс істейді.
Менім дипломдық жұмыстың құрылымы және көлемі дипломдық жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен, негізгі бөлімнің өзі үш бөлімшеден, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Халықты жұмыспен қамту орталықтары аудандарда, облыстық маңызы бар қалаларда, Алматы және Астана қалаларында жергілікті атқарушы органдармен 2011 жылы құрылды. Қазақстанда 200 халықты жұмыспен қамту орталығы жұмыс істеуде. Халықты жұмыспен қамту орталықтарының негізгі мақсаты - азаматтар мен жұмыс берушілерге еңбек делдалдығын көрсету, жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің белсенді шараларын жүзеге асыру, жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғауды ұйымдастыру болып саналады.
Халықты жұмыспен қамту орталықтары халыққа және жұмыс берушілерге қызмет көрсетуде. Барлық қызметтер тегін ұсынылады. Жұмыспен қамту орталықтарында арнайы дайындалған қызметкерлер жұмыс істейді және бірыңғай жұмыс стандарттары қолданылады.Еліміздің экономикалық дамуына ерекше серпін беретін 2015-2020 жылға дейінгі кезеңгі арналған жұмыспен қамту жол картасы бағдарламасы көптеген жаңа жұмыс орындарының ашылуына игі әсерін тигізбекші.Статистика мәліметінше, өткен жылдың 4 тоқсанында жұмыссыздар саны 458,6 мың адамды құраған. Өткен жылмен салыстырғанда жұмыссыздық деңгейі 5%-ға дейін төмендеді.Жұмыспен қамту картасы мәліметінше, жақын арадағы перспективада жұмыс күшіндегі қажеттілік сол деңгейде сақталады, жыл сайын 300 мыңға тарта адам. Таяу жылдары еңбек нарығы ерекше демографиялық факторлардың ықпалында болады. Сондықтан мемлекетіміз еңбек нарығына қолдау көрсетіп, жұмыспен қамтуды реттеуге қомақты қаражат жұмсап, белсенді түрде арнайы бағдарламалар енгізуде. Жаңа жұмыс орындарының ашылуы, жұмыссыздар мен өзін-өзі жұмыспен қамтып отырған адамдарға мемлекеттік бағдарламалар арқылы қолдау көрсету жаһандық дағдарыстың қазақстанық енбек нарығына тигізетін теріс ықпалын айтарлықтай женілдетуге мүмкіндік береді.
1.ХАЛЫҚТЫ ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУДЫ МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІНІҢ РОЛІ
1.1 Халықты жұмыспен қамту негізі
Жұмыспен қамту - бұл қазіргі еңбек нарығы тәжірибесіндегі ең күрделі мәселердің бірі және оны жетілдіру қазіргі қайта құру сатысындағы басты міндет.Қазіргі кездегі нағыз пәрменді әлеуметтік саясат - ол халықты жұмыспентұрлаулы қамту жүйесі болып келеді және болып қала береді. Осыған орай әлеуметтік көмек көрсету жүйесі әлеуметтік топтардың мұқтаждықтарыменайқындалуға тиіс емес, қайта еңбекке қабілетті азаматтарды жұмысшыларсанына қосуға даярлау міндеті ауқымында орналастыру тиіс.
Яғни жұмыспен қамтылу дегеніміз -- азаматтардың жеке кажеттерін қанағаттандыруға байланысты және оларға табыс немесе кіріс әкелетін Конституцияға, зандарға, өзге де нормативтік құқықтық актілерге қайшы келмейтін қызметі болып саналады. Мемлекет басшысының тапсырмасын орындау үшін заң жобасында жұмыспен қамту орталықтарын реформалау және барлық бос жұмыс орындары мен барша елді мекендер бойынша бірыңғай онлайн алаң құру көзделген. Осы мақсатта еңбек нарығының бірыңғай ақпараттық базасын құрайтын Электронды еңбек биржасы мемлекеттік интернет ресурсы құрылды.Көптеген елдердің тәжірибесін үйренуде жүйелік жәненақты тарихи көзқарас халық шаруашылығындағы еңбек нарығын реттеудіңәлеуметтік-экономикалық, ұйымдастырушылық-инфрақұрылымдық қызметету тетіктерін жетілдіру, облыс тұрғындарын жұмыспен қамту, әлеуметтікқорғаудың белсенді формасы ретінде жұмыссыздарды кәсіби даярлау жәнеқайта даярлау, қоғамдық бағдарлама жасау негізгі өзекті мәселелердіңбіріболып отыр, ғылыми тұрғыдан зерттеуді талап етеді. Әлемдегі көптеген экономист ғалымдардың еңбектерінде еңбек нарығын реттеу тақырыбы, оның маңыздылығы, қоғамның дамуындағы рөлі,экономикадағы алатын орны зерттелген. Жұмыспен қамту көрсеткіші әр түрлі елдердің немесе олардың топтарының еңбек рыногын салыстыру үшін база ретінде қолданылады. Ол ерлер мен әйелдер үшін, сондай-ақ әр түрлі жас топтары үшін жеке есептелінеді. Жыныс белгісі бойынша жұмыспен қамту деңгейін талдау ерекше мүддені көрсетеді, өйткені ерлер мен әйелдердің жұмыспен қамту деңгейлерінің салыстырмалы ұқсастығы немесе алшақтығы нақты елдің еңбек рыногында қалыптасқан гендерлік айырмашылықтарын сипаттайды.
Мәртебесі бойынша жұмыспен қамтылғандардың жіктелімі еңбек рыногының, сондай-ақ тұтас алғанда экономиканың серпінін зерделеу үшін маңызды. Жұмыспен қамту мәртебесі қызметкерлердің мінез-құлығын және еңбек жағдайын сипаттау үшін, сондай-ақ индивидуумның әлеуметтік-экономикалық ережелерін анықтау үшін статистикалық негізді береді. Жалданып жұмыс істейтіндердің жоғары үлесі экономикалық дамудың жоғары деңгейі жөнінде куәландырады. Жұмыспен қамтылған халықтың елеулі үлесін отбасылық кәсіпорындардың ақы төленбейтін қызметкерлері құрайтын мемлекет ең алдымен нашар дамыған болып табылады және жұмыспен қамту өсуінің елеулі емес қарқынымен, барлық жердегі кедейшілікпен және көбінесе, ауыл шаруашылық өндірісінің басымдылығы кезінде өндірістік индустрияның жоқтығымен сипатталады. Жұмыспен қамту мәртебесі үш маңызды санаттар арасында жұмыспен қамтылған халықтың айырмашылықтарын жүргізеді, жалданып жұмыс істейтіндер (жаладамалы қызметкерлер)жалданып жұмыс істемейтіндер (өз бетінше жұмыс істейтіндер)отбасына көмектесетін мүшелері (сондай-ақ, отбасылық кәсіпорындардың ақы төленбейтін қызметкерлері деп аталатындар) Осы үш топтардың әрқайсысы жұмыспен қамтылған халықтың жалпы санындағы, сондай-ақ жұмыспен қамтылған халықтың ерлер мен әйелдер санындағы тиісті үлесі түрінде көрсетілген.
Экономикалық өсу шамасына қарай жұмыспен қамтылған халық ауыл шаруашылық секторынан өндірістік секторына және қызмет көрсету саласына ауысады, бұл өз кезегінде жалданып жұмыс істейтіндер санының өсуіне мүмкіндік береді.Дамыған елдердің тәжірибесін үйрену еліміздің еңбек нарығын реттеу мен халықты жұмыспен қамтудың үлгісін жасауға негіз болады. Мемлекттік қолдау шаралары ретінде берілетін субсидиялар.Нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017 - 2020 жылдарға арналған бағдарламасы шеңберінде жүзеге асырылады.
Осыған орай, еңбек ресурстарының ұтқырлығын арттыру бойынша Бағдарламаның қатысушылары болып Қазақстан Республикасының азаматтары. Елімізде нәтижелі жұмыспен қамту және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017-2020 жылдарға арналған Еңбек мемлекеттік бағдарламасы табысты іске асырылуда. Бағдарлама аясында жастар алғашқы жұмысшы мамандығын тегін ала алады. Сондай-ақ, сұранысқа ие мамандықтар мен дағдыларды үйренуге болады. Өткен жылы 80 мыңға жуық адам осы мүмкіндікті пайдаланды, 2018 жылы 628 мың адам Еңбек мемлекеттік бағдарламасының қатысушылары болды, оның ішінде жұмыссыздар - 509 мың адам және өзін - өзі жұмыспен қамтығандар 119 мың адам.
Сондай-ақ, жастармен қатар жұмыссыз және жұмыспен қамтылған адамдардың жекелеген санаттары қатарынан мемлекеттік қолдау шараларын алу үшін елу жастан асқан зейнеткерлік жасқа жеткенге дейінгі адамдарға басым құқық берілген. 2018 жылы Бағдарламаға 50 жастан асқан 74 мыңнан астам адам қатысты, оның ішінде 57 мыңға жуық адам жұмысқа орналастырылды. 50 жастан асқан шамамен 6 мың адам қысқа мерзімді оқыту курстарына жіберілді, ал 1,2 мың адам кәсіпкерлік негіздеріне оқытумен қамтылған. Және Нұр-Сұлтан (Астана) қаласы бойынша Халықты жұмыспен қамту орталығының маңызды бағыттарының бірі мүмкіндігі шектеулі азаматтарға қолдау көрсетіп, оларды жұмыспен қамтамасыз ету.
Сондай-ақ, "Еңбек" нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017 - 2020 жылдарға арналған бағдарламасы аясында жұмыспен қамту орталығында мүмкіндігі шектеулі азаматтарға біліктілігін жетілдіріп, қайта оқып, қысқа мерзімді курстардан өтуге мүмкіндік беріледі.
Айта кеткен жөн, жыл басынан бері 200 ден астам мүмкіндігі шектеулі азамат орталық қызметіне жүгінген, оның 174-і қоғамдық жұмыстарға орналасса, 30 ға жуығы тұрақты жұмыспен қамтылған.Жұмыспен қамту бөлімі бойынша жұмыссыз азаматтарға төмендегідей қызметтер көрсетіледі.
Жұмыспен қамту мәртебесі үш маңызды санаттар арасында жұмыспен қамтылған халықтың айырмашылықтарын жүргізеді жалданып жұмыс істейтіндер (жаладамалы қызметкерлер) жалданып жұмыс істемейтіндер (өз бетінше жұмыс істейтіндер) отбасына көмектесетін мүшелері (сондай-ақ, отбасылық кәсіпорындардың ақы төленбейтін қызметкерлері деп аталатындар).Осы үш топтардың әрқайсысы жұмыспен қамтылған халықтың жалпы санындағы, сондай-ақ жұмыспен қамтылған халықтың ерлер мен әйелдер санындағы тиісті үлесі түрінде көрсетілген.
Экономикалық өсу шамасына қарай жұмыспен қамтылған халық ауыл шаруашылық секторынан өндірістік секторына және қызмет көрсету саласына ауысады, бұл өз кезегінде жалданып жұмыс істейтіндер санының өсуіне мүмкіндік береді.Дамыған елдердің тәжірибесін үйрену еліміздің еңбек нарығын реттеу мен халықты жұмыспен қамтудың үлгісін жасауға негіз болады.Мемлекеттің еңбек нарығын реттеу, жұмыспен қамту және халықтың әлеуметтік саясатын жетілдіру мәселелерін қазақстандық ғалым-экономистер: Я.Ә.Әубәкіров, Т.А.Әшімбаев, Ү.С.Байжомартов, С.Х.Берешев, Н.А.Омаров, А.К.Отаров және т.б. өз еңбектерінде жан-жақты қарастырып, экономика ғылымына айтарлықтай үлесін қосқан.
Жұмыспен қамтудың белсенді саясатын жүргізу мемлекеттің қызметінің негізгі әлеуметтік басымдықтарының бірі болып табылады. Жұмыспен лайықты қамтуды қамтамасыз ету халықты жұмыспен қамту негізі, әлеуетін дамыту және іске асырудың маңызды шарты, қоғамдық байлықтың артуы мен өмір сүру сапасын жақсартудың басты құралы. Жұмыспен қамту бойынша елімізде бағдарламалар жүзеге асырылуда және ол 3 кезеңді қамтиды
1кезең 2011жылы пилоттық кезең, 2 кезең 2012-2015 жылдар және 3 кезең 2016-2020 жылдарды қамтиды. Дамыған және дамушы елдердің тәжірибесін үйренуде жүйелік және нақты тарихи көзқарас халық шаруашылығындағы еңбек нарығын реттеудің әлеуметтік экономикалық ұйымдастырушылық-инфрақұрылымдық қызметету тетіктерін жетілдіру, облыс тұрғындарын жұмыспен қамту, әлеуметтікқорғаудың белсенді формасы ретінде жұмыссыздарды кәсіби даярлау және қайта даярлау, қоғамдық бағдарлама жасау негізгі өзекті мәселелердің бірі болып отыр, ғылыми тұрғыдан зерттеуді талап етеді. Әлемдегі көптеген экономист ғалымдардың еңбектерінде еңбек нарығын реттеу тақырыбы, оның маңыздылығы, қоғамның дамуындағы рөлі,экономикадағы алатын орны зерттелген.
1.2 Халықты жұмыспен қамтудын мемлекеттін негізгі бағыты ретінде
Әр саланы алып қарасақ, еліміздің өркендеуіне негізгі болып табылатын адами фактордың танылатындығы баршаға мәлім. Әлеуметтік мәселелерді айқындау және осы бағыттағы бағдарламалық іс-шараларға әркімнің тікелей қатысу мүмкәндігі заңнамамен айқындалады. Жалпы халықты жұмыспен қамту саясатында негізгі бағытын айтар болсақ жұмыспен қамту-2020 бағдарламасын айтуға болады.
Халықты жұмыспен қамту саласындағы құқықтық, экономикалық және ұйымдық қатынастарды Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 23 қаңтарда қабылданған Халықты жұмыспен қамту туралы Заңы реттейді.
Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту - Қазақстан дамуының басты бағыты атты Қазақстан халқына арнаған Жолдауында ҚР-ның тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаев халықты жұмыспен қамту мәселесін 2012 жылдың басым бағыты ретінде анықтады. 2011 жылы Елбасының тапсырмасы бойынша халықты жұмыспен қамту бағдарламасы қабылданған болатын. 2011 жылғы қабылданған бағдарламаны жетілдіру бойынша жаңа ұсыныстарды айтты. 2011 жылы Бағдарламаға қатысу мәселелері бойынша 84 мыңнан астам адам өтініш білдірді, олардың ішінде 58,6 мың адам Бағдарламаға қатысуға ниет білдіріп, әлеуметтік келісімшартқа қол қойды. Жалпы жұмыспен қамту бағдарламасы бойынша 2011 жылдан бастап жұмыс жасайды.
Жұмыспен қамту бағдарламасы 2011 жылдың екінші жартыжылдығында 37,5 мың адам жаңа жұмысқа орналастырылса ал 2019 жылы жұмыссыздықтар 2,7 есеге азайды.
Осылайша, Жұмыспен қамту-2020 Бағдарламасы жоба ретінде іске қосылған 2011 жылы, бағдарлама көздеген шаралар 98 мың азаматымызға қатысты қолданылды. Бағдарламаны 2012 жылы іске асыруға республикалық бюджеттен 50,6 млрд. теңге көзделді. Азаматтардың қызметі, олардың мамандық, жұмыспен қамтылу, соның ішінде ақы төленетін жұмысты атқарумен байланысты емес жұмыспен қамтылу (бала тәрбиелеу, үй шаруашылығын жүргізу, қоғамдық қызмет) түрі мен сипатын талдап алуы олардың еріктілігіне ғана негізделген. Зандарда көзделген реттерден басқа кезде азаматтарды еңбек етуге әкімшілік жолмен және өзге де күштеудің кез-келген нысандарына жол берілмейді. Әркімнің еңбек ету бостандығына, қызмет пен кәсіп түрін еркін таңдауына қүқығы бар. Еріксіз еңбекке соттың үкімі бойынша не төтенше жағдайда немесе соғыс жағдайында ғана жол беріледі делінген Қазақстан Республикасы Конституциясының 24-бабының 1 тармағында.
Заңда жүмыспен қамтылған азаматтардың санаттары белгіленген. Оларға мыналар жатады жеке еңбек шартымен жүмыс істейтін, оның ішінде толық, толық емес жұмыс уақыты жағдайларында сыйақы үшін жұмыс орындайтын немесе өзге де ақы төленетін жұмысы (қызметі). Кірісі бар азаматтар: кәсіпкерлік қызметпен шұғылданатындар; өз бетімен жұмыспен айналысатындар;қосалқы кәсіпшілікпен айналысатындар және өнімді шарттар бойынша өткізетіндер;жұмысты азаматтық-құқықтык сипаттағы шарттар бойынша орындайтын азаматтар,өндірістік кооперативтердің мүшелері, ақы төленетін қызметке сайланғандар, тағайындалғандар немесе бекітілгендер.Қазақстан Республикасының Карулы Күштерінде, ұлттык қауіпсіздік органдарында, Ішкі істер министрлігінің ішкі әскерлерінде, Республикалық ұланда, Төтенше жағдайлар жөніндегі агенттігінің бөлімдерінде және өзге де әскери кұрылымдарда кызмет атқарып жүрген азаматтар.Біздің мемлекетіміз азаматтардың жұмыспен нәтижелі әрі еркін таңдау арқылы қамтылуына жәрдемдесетін мемлекет басқару жүйесі жүргізілуін қамтамасыз етеді.
Елімізде қазіргі күні халықты табысы жақсы тұрақты жұмыс орнымен қамту ісі жан-жақты бағыт бойынша өріс алып келе жатыр деп айта аламыз. Осы бағдарламаның негізінде өткен жылы елімізде 152 жаңа жоба іске қосылды. Биылғы жылы тағы да осындай 192 жобаны іске қосу жоспарланып отыр. Осылардың негізінде жаңадан сан мыңдаған жұмыс орындары ашылатын болады. Жұмыссыз халықтың біраз бөлігі осы жаңа жұмыс орындарына қарай бағытталатын болады. Ал оларды бағыттау тетіктері Жұмыспен қамту-2020 бағдарламасында нақты айқындалған. Бағдарламадағы шараларды жүзеге асыру негізгі үш бағыт бойынша жүргізіледі.Бағдарламаны жүзеге асыру басталатын 2011 жыл - қанатқақты кезең болып есептеледі. Осы жылы бағдарламаны іске асырудың тетіктері нақтыланып, олар құқықтық тұрғыдан, яғни заңдық негіздермен қамтамасыз етіледі.Екінші кезең 2012-2015 жылдарды, үшінші кезең 2016-2020 жылдарды қамтиды. Бұл кезеңдерде бағдарламаны жүзеге асыру жүйелі жолға түсіп, пәрменді сипатқа ие болуы тиіс.
Қазіргі күні Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі бағдарламаны іске асыру үшін нормативтік-құқықтық базаны жетілдіру жөніндегі жұмыстарды жалғастыруда. Осы бойынша бағдарламаға қатысушылардың өзара міндеттемелері айқындалды. Ол міндеттер әлеуметтік келісім-шарттар жасасу арқылы бекітіледі. Көп ұзамай Индустрияландыру картасындағы жобалар мен Бизнестің жол картасы-2020 бағдарламасындағы шаралар негізінде пайда болған және жаңадан құрылатын жұмыс орындарын нақты пайдалану үшін ағымдағы және перспективалық жұмыс орындарының автоматтандырылған дерекқоры жұмыс істей бастайды.
Бағдарламаның бірінші бағыты азаматтардың тұрғылықты жері бойынша жұмысқа орналасуына жәрдемдесу арқылы олардың жұмыспен тұрақты және нәтижелі қамтылуын қамтамасыз етуді көздейді. Бұл бағыт өз бетінше жұмыспен айналысушылар, жұмыссыздар және табысы аз адамдарды қамтитын болады.
Бағдарламаға қатысудың басым мүмкіндіктері ауыл жастарына беріледі.
Бірінші бағытқа қатысушыларға мемлекеттік қолдаудың мынадай түрлері көрсетілетін болады:кәсіптік даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру курстарына тегін жолдамалар беріледі және оқу орнына жеткенге дейінгі жолақы шығындары субсидияланады;лайықты бос жұмыс орындары іздестіріледі және жұмысқа, оның ішінде әлеуметтік жұмыс орындарына орналасуына жәрдем көрсетіледі;жұмысқа психологиялық бейімдеу шаралары ұйымдастырылады.
Егер бағдарламаға қатысушы кәсіптік оқуды аяқтағаннан кейін жұмысқа орналаса алмаса, оған бағдарламаның екінші немесе үшінші бағыттарына қатысу ұсынылады.
Екінші бағыттың мақсаты - жеке ісін ұйымдастыру арқылы азаматтардың экономикалық белсенділігін арттыру болып табылады.
Жеке ісін ұйымдастыруды қалайтын және оған мүмкіндігі бар азаматтар бағдарламаның қатысушылары бола алады. Соның ішінде жеке ісін ауылда ұйымдастыруды қалайтындар негізгі назарға алынады, яғни оларға басымдық берілетін болады.Осы бағыт бойынша бағдарламаға қатысушыға консультациялық қызмет көрсету, кәсіпкерлік негіздерін оқыту, шағын несие беру, жетіспейтін инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымдарды дамыту және жайластыру секілді мемлекеттік қолдау түрлері көрсетіледі.
Шағын несие беру ауылдағы кәсіпкерлікті қолдаудың негізгі тетігі болып табылады. Ол қайтарымдылық негізінде 3 млн. теңгеге дейінгі көлемде 5 жылдан аспайтын мерзімге беріледі.Ескерте кететін бір жағдай, шағын несие тұтынушылық мақсаттарға, басқа кредиттерді өтеуге және жылжымайтын тұрғын үй алуға берілмейді, тек қана жеке ісін ұйымдастыру немесе кеңейту үшін беріледі. Бұл несиенің бір артықшылығы - оны алушыға кредит бойынша пайыздарды төлеу және негізгі қарызды өтеу бойынша он сегіз айға дейінгі мерзімге жеңілдікті кезең ұсынылады. Ал оны алушы үшін шағын несие бойынша жылдық тиімді пайыздық ставканы өңірлік комиссиямен келісе отырып, уәкілетті өңірлік ұйым белгілейді.
Егер жұмыс іздеушінің жоғарыдағы екі бағытқа қосылуға мүмкіндігі болмаған жағдайда оған бағдарламаның үшінші бағыты ұсынылады. Бұл бағыт жұмыс іздеушіні экономикалық әлеуеті төмен елді мекендерден экономикалық өсу орталықтарына өз еркімен көшуіне жәрдемдесу мақсатын көздейді. Көшіру бір ауданның ішінде немесе бір облыс ішінде (бір ауданнан екінші бір ауданға) жүргізілуі мүмкін. Бұл бағытқа қатысудың басым құқығы көбінесе ауыл жастарына берілетін болады.
Барлық бағыттар бойынша мемлекеттік қолдау түрлері мен оларды ұсыну тәртібі қазіргі уақытта Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі әзірлеп жатқан ережеде толық қамтылады.
Бұл бағдарлама халыққа не береді?
Біріншіден, жұмыссыз, өзін-өзі жұмыспен қамтыған және әлеуметтік жағынан аз қамтылған азаматтар тұрақты жаңа жұмыс орнына ие бола алады.
Екіншіден, кәсіпкерлер осы бағдарламаның негізінде жеңілдікті шағын несиелерге ие болу, жаңадан инфрақұрылымдарды қалыптастыру негізінде өз ісін ұйымдастыру мен кеңейтуді үйренеді.
Үшіншіден, жұмыссыз, әлеуметтік аз қамтылған немесе өзін-өзі жұмыспен қамтылған азаматтар мемлекеттің тегін оқытуының нәтижесінде жаңа мамандықтарды игеріп, өз біліктіліктерін арттыра алады.
Төртіншіден, өз тұрған орындарында жұмыс таба алмаған адамдар жаңа жерлерге барып, жаңадан тұрмыс бастап, өмірін жаңарта алады. Жаңа жұмысқа ие болады.
Бесіншіден, халықтың елеулі бөлігіне өз кірісін арттырып, өмір сапасын жақсартудың жаңа мүмкіндіктері пайда болады.Алтыншыдан, бағдарламаға қосылған азаматтар тұрақты жұмыс орнымен қамтылу арқылы зейнетақымен қамтамасыз етіледі. Түрлі сақтандыру жүйесіне қосылып, әлеуметтік кепілдіктерге ие болады.Халықты жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттiк
саясаттың негiзгi принциперi және бағыттары:
Мемлекет азаматтардың жұмыспен нәтижелi әрi еркiн таңдау арқылы қамтылуына жәрдемдесетін саясат жүргiзілуiн қамтамасыз етедi.
Жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттiк саясат:Біздің мемлекетіміз азаматтардың жұмыспен нәтижелі әрі еркін таңдау арқылы қамтылуына жәрдемдесетін саясат жүргізілуін қамтамасыз етеді.
Халықты жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі қағидалары мыналарға бағытталған республика азаматтарына, Казақстанда тұрақты тұратын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдарға қызмет пен кәсіп түрлерін еркін тандауға бірдей мүмкіндіктерді, әділ де қолайлы еңбек жағдайларын, жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғауды қамтамасыз етуге нәтижелі жұмыспен қамтуды қамтамасыз етуге, жұмыссыздықты азайтуға, жұмыс орындарын ашуға білім беру жүйесін еңбек рыногының қажеттеріне және инвестициялық саясатты ескере отырып, оның даму перспективасына сай кадрлар даярлау ісіне бағдарлауға азаматтардың заңдарға сәйкес жүзеге асыратын еңбек және кәсіпкерлік бастамаларын қолдауға, олардың өнімді және шығармашылық енбекке қабілетін дамытуға жәрдемдесуге бар жүмыс орындарын сақтаған және жаңа жұмыс орындарын, оның ішінде нысаналы топтарға арналған жұмыс орындарын ашатын жұмыс берушілерді ынталандыруға уәкілетті орган және жеке жұмыспен қамту агенттігі ар-қылы еңбек делдалдығын ұйымдастыруға шетелдік жұмыс күшін тартуға, сондай-ақ Қазақстаннан шетелге жұмыс күшін шығаруға байланысты қызметті лицензиялауға, шетелдік жұмыс күшін тартуға квота белгілеу жолымен ішкі еңбек рыногын қорғауға, жұмыспен қамтуды камтамасыз ету жөніндегі республикалық іс-шараларды жергілікті атқарушы органдар қолданатын шаралармен ұштастыруға, халықты жұмыспен қамту саласындағы қызметті экономикалық және әлеуметтік саясаттың басқа да бағыттарымен үйлестіруге, жұмыспен қамтуды мемлекеттік реттеудің негізгі бағыттары мыналар:
жұмыс орындары жүйесінің дамуын реттеу, жұмыс орындарына сұранысты реттеу, мемлекетің білім беру және қызметкерлерді кәсіби даярлау мен қайта даярлау жүйесін дамытуға мемлекеттің қатысуы.
Баланстық құрылым жүйесі жұмыспен тиімді қамтуды қамтамасыз етудің әдістемелік құралы болып табылады, оның құрамына еңбек ресурстарының балансы мен оларды тиімді пайдалану балансы; халық шаруашылығының аялары мен салалары бойынша нақты еңбек шығындарының бөліну сипатын бұдан да нақтырақ көрсететін еңбек балансы; шаруашылық қызметтің салалары мен аялары бойынша қажетті сипаттайтын жұмыс орындарының балансы кіреді.
Жұмыспен қамту деңгейін арттыру және тиісінше жұмыссыздықты қысқарту жөніндегі іс-шаралар қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру, жеке кәсіпкерлікті ынталандыру және халықтың өзін-өзі жұмыспен қамтуын -көтермелеу, шағын бизнесті дамыту, жетіспейтін мамандықтар мен кәсіптер бойынша қайта даярлау және кәсіби даярлау, жұмыспен қамтудың икемді нысандарын пайдалану, жаңа жұмыс орындарын құру арқылы кәсіпорынның өзінде жұмысқа орналастыру, тұрғындарды жұмыспен қамту мүмкіндігі жөнінде ақпараттандыру, бос орындар жәрмеңкелерін, ашық есіктер күндерін және т.б. өткізу.
Мемлекет атынан жұмыспен ұтымды қамтуды қамтамасыз ету мәселелерімен жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдармалар департаменттері айналысады. Сонымен қатар мемлекет азаматтарға халықты жүмыспен қамту саласында кемсітушіліктің кез келген нысанынан қорғауға және кәсіп пен жұмысқа ие болуда бірдей мүмкіндіктерді қамтамасыз етуге, жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғауға, уәкілетті органдардың делдалдығы арқылы жұмыс таңдау мен жұмысқа орналасуда жәрдемдесуге кепілдік береді.
Мемлекет халыктың нысаналы топтарын жүмыспен қамтуға жәрдемдесу жөніндегі шараларды да камтамасыз етеді. Нысаналы топтар деп жұмысқа орналасуда қиындык көріп жүрген және әлеуметтік корғауды қажет ететін адамдар ретінде заңмен белгіленген адамдар топтарын айтады. Оларға табысы аз адамдар, 21 жасқа дейінгі жастар, балалар үйлерінің тәрбиеленушілері, жетім балалар мен ата-ананың камқорлығынсыз қалған 23 жасқа дейінгілер, кәмелетке толмаған балаларды тәрбиелеп отырған жалғызілікті, көп балалы ата-аналар, заңдарда белгіленген тәртіппен асырауында тұрақты күтімді, көмекті немесе қадағалауды кажет етеді деп танылған адамдар бар азаматтар, зейнеткерлік жас алдындағы адамдар (жасына байланысты зейнеткерлікке шығуға екі жыл қалған), мүгедектер, қарулы күштер катарынан босаған адамдар, бас бостандығынан айыру және (немесе) мәжбүрлеп емдеу орындарынан босатылған адамдар және оралмандар жатады. Шетелдік тәжірибеде көп уақыт бойына жұмыспен қамту мәселесі қоғамдық келісімде арнайы енгізілмеген. Бірақ 20 ғасырдың 70 жылдары мұнай дағдарысына байланысты өзгерген болатын. 1980 жылға дейін жұмыспен қамту бойынша 170 келісім қабылданды. Келісімдерде жұмыс берушілер жұмыскерлерді бір жыл ішінде немесе бірнеше жыл ішінде босатуға міндеттеме алады. Мұндай келісімдер белгілі бір жағдайда және берілген саланың кәсіпорындағы жеткілікті түрде кезекті бағыт ұстанғанда мүмкін болады.
Жергілікті атқарушы органдар енбек рыногындағы жағдай мен жергілікті бюджеттің қаражатына қарай нысаналы топтарға жататын адамдардың қосымша тізбесін, сондай-ақ әлеуметтік қорғау жөнінде де қосымша шаралар белгілей алады.Бүгінгі таңдағы еліміздегі өзекті проблеманың бірі болып отырған - халықты жұмыспен қамтудағы мемлекеттік түрлі белсенді бағдарламалардың қабылданып жатқанын атауымызға болады. Солардың қатарына: Дипломмен - ауылға, Жастар практикасы, Жұмыспен қамтудың 2020 бағдарламасы және т.б Бағдарламалар жатады. Қабылданып жатқан бағдарламалардың, атқарылып жатқан іс-шаралардың басты мақсаты - жұмыспен тұрақты және нәтижелі қамту арқылы халықтың әл-ауқатын, өмір сүру деңгейін, сапасын сондай-ақ халықтың табысын жоғарылатып, еліміздің бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына қосылуын қамсыздандыру болып табылады.100 нақты қадам ұлт жоспары іске асыру шеңберінде мемлекет жаңа еңбек кодексі мен халықты жұмыспен қамту туралы жана заңнамалар қабылданды. Қазіргі кезде халақты жұмыспен қамту бойыеша еңбек нарығындағы құбылмалы жағдайға бейімдеу бойынша бірқатар маңызды мәселелер шешілуде. Жұмыспен қамту және жұмыссыздықпен күрес бугінде әлемдік кун тәртібіндегі мәселелердін бірі болып отыр. Елбасымыздын айтуынша, мемлекеттің неізгі бағыты әлеуметтік қауіпсіздік және азаматтарымыздың әл-ауқатын арттыру, тұрмыс деңгейін көтеру бәріміздің басты мақсатымыз. Осыған орай жұмыспен қамту бағдарламасы үлкен үлес қосып келеді.
Міне осы бағдарламалар арқылы мемлекетіміздегі жұмыссыздықтың аз болса да азаюына, халықтың жұмыспен қамтылуына көмегі тиері анық. Егер де осы аталған бағдарламалар тізбегі іс жүзінде іске асырылса, экономикамыздың өрлеуі болмақ!Негізгі мақсаты жұмыспен қамту саласында елдiң экономикалық даму қарқынына сай белсендi саясат жүргiзу.
Жұмыс орындарын сақтау және жаңа жұмыс орындарын құру, еңбек нарығының қажеттiлiктерiне сай жұмыссыздарды кәсiби даярлау және қайта даярлау сапасын жақсарту, еңбек қатынастарын одан әрi заңдастыру, еңбек қауiпсiздiгiн арттыру, өнеркәсіптік өндiрiстiң инновациялық даму проблемаларына барабар ден қоя алатын жоғары біліктi кәсiби кадрлармен қамтамасыз ету. Жұмыс күшінің жылжымалдылығы жоғары, әр түрлі кадрлар дайындауда жеке меншіктегі оқу орындары кәдімгідей үлкен роль атқаруда. Ал әлеуметтік объектілерге келсек, Қазақстанда пәтер - үй мен коммуналдық шаруашылық саласында реформа жасалғанына біраз жыл болып қалды. Сонымен қатар, зейнет жүйесіндегі реформа, жалпы экономикалық рефомалар жақсы нәтижелер беріп отыр.
1.3 Халықты жұмыспен қамтудың мемлекет тарапынан реттелуі
Жұмыспен қамтуды мемлекеттік реттеудің негізгі бағыттары жұмыс орындары жүйесін дамытуды реттеу жұмыс орындарына сұранысты реттеу мемлекеттік білім беру, мамандарды кәсіптік даярлау және қайта даярлауға мемлекеттің қатысуы. Еңбек ресурстары бұл ресурстардың ерекше түрі ол тек қана экономикалық өсудің негізгі факторы және негізгі өндірістік күш емес сонымен қатар тұтынушы, еңбек ресурстары өндірістің субьектісі және обьектісі кызметін атқарады. Олар жұмыс күші деп қана қарастырмай әр түрлі қажеттіліктері және мүмкіндіктері бар адамдар ретінде қарастыруға тиіс.
Жұмыспен қамтуды толық сипаттайтын көрсеткіштер өнімді жұмыспен қамту қоғамдық өндірістерді жұмыспен қамт, тиімді жұмыспен қамту -- ең ірі материалдық нәтиже алынатын жағдайдағы жұмыспен қамтылған еңбек күшін шығынсыз пайдалану. Мемлекеттік жұмыспен қамту нормативтік құқықтың негізі болып 1995 жылы 5-ші қаңтарда қабылданған. Қазақстан Республикасының конституциясына қайшы келмейтін, міндетті түрде табыс және ақы әкелетін жеке және қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталған іс-әрекет.
Мазмұны бойынша жұмыспен қамтуды демографиялық, экономикалық және әлеуметтік процестер мен біріктіре отыра қарастыру қажет. Бұл заңда жұмыспен қамту мәселелеріне қарағанда жұмыссыз азаматтарды қорғау мәлімелері толық қаралған ал еліміздегі жұмыссыздықтың себептеріне аз назар аударылады.Нарықтық экономикада еңбектің сұранысымен, ұсынысымен толық болатын, сақтау мүмкін емес, дегенмен мемлекеттік реттеу шаралары көмегімен жұмыссыздық деңгейін табиғи нормаға жеткізуге болады және жеткізу керек.Мемлекеттік жұмыспен қамту саясатында келесі мәселерді ескеру керек біріншіден кәсіби деңгейі жоғары жұмыс күшіне сұранысты ұлғайту екіншіденмамандарды кәсіби даярлау және қайта даярлауды бекіту, үшіншіден жұмыс күшінің салалар, территориялар және жұмыспен қамтылу түрлері бойынша жедел ауытқуына ықпал жасау, төртіншіден еңбекке ынталандыру, табыстың өсуін, еңбектің себептерін өзгертуді үстемелеу. Қазақстанның болашақтағы жұмыспен қамту проблемаларын алдын алу үшін білім беруді реформалау керек. Өйткені жоғарғы және кәсіби техникалық оқу орындарындағы мамандарды даярлау экономикамыздағы кәсіби деңгейі жоғары мамандарға деген қажеттілікті толық қанағаттандырмайды. Жоғары оқуды бітіре сала көптеген түлектер жұмысқа және тәжірбиелік қызметке жарамсыз болып табылады және жұмыссыздар санына қосылады.Жас кадрлардың қазіргі кездегі проблемаларына білім берудің таяздылығы, білім берудің болашақ қызметтен өте алшақтығы, жоғарғы оқу-орындардағы мамандыққа баулудың іс-жүзінде жоқтығы, көптеген оқу-орындардағы білім сапасын тексерудегі салғырттық, корпоративтік мәдениет және этика білімінің аздығы.Қазақстанда экономикалық реформалар басталған кезде еңбекке жарамды жасқа кіретін және ол жастан шығатын адамдардың ара салмағының ықпал етуінің еңбек нарығында құрылымдық өзгерістер жүрді. Осы көрсетілген мақсатты іске асыру үшін келесі мәселелерді шешуге тура келеді. Барлық секторларда экономикалык өсуді қамтамасыз ету, жұмыспен қамтудың белсенді нысанын қамту, ішкі еңбек нарығын қорғау.Жұмыс орындарын ашу Республикада 39,9%-ын құрады.
Статикалық органдардың деректері бойынша 2019жылғы наурыз айында жұмыссыздар деңгейы 4.8%құрайды.Өнеркәсіп пен ауыл шаруашылықтың объектілердің аумақтық әркелкі орналасуы бірқатар аумақтарда халықтың ықшам қоныстануы еңбек ресурстарында әртүрлі қажеттіліктерді туындатады. Қазақстан халқының жұмысын қамтылу мәселесі мынандай ерекшеліктермен сипатталады: Халықтың ұдайы өсуі негізінен ауылдық жерлерде шоғырланған, әсіресе еліміздің Оңтүстік аймақтарында, ал қажеттілік қалалар мен өнеркәсіп инфрақұрылымы дамыған аймақтарда жоғары. Кейбір аймақтардың еңбек ресурстары төмен жұмылдырумен ерекшеленеді, бұл сол аймақтардағы жұмыссыздық деңгейіне өз таңбасын түсіріп, адамдар аймақтар мен экономикалық өсу орындарында едәуір кедергі жасайды. Жұмыспен қамтыған халықтың салалық құрылымында, сондай-ақ елеулі өзгерістер байқалады. Мәселен, 2002 ж. құрылыста жұмыс істейтіндердің саны 1991ж. салыстырғанда 3 есеге жуық.Жұмыспен қамтуды қаржыландырудың мемлекеттік бағдарламасыЕңбек -- адамның өмірі үшін қажетті материалдық, рухани және басқа да құндылықтар жасауға бағытталған адам қызметі.Жұмыс берушінің актілері -- жұмыс берушінің (жұмыс берушілер өкілінің) шығарылатын актілері (бұйрықтар, үкімдер, нұсқаулықтар, ішкі еңбек тәртібінің ережелері) Жеке еңбек шарты -- қызметкер мен жұмыс берушінің арасында жазбаша нысанда жасалатын екіжақты келісім. Ол бойынша қызметкер жұмыс берушінің актісін аткара отырып, белгілі бір мамандық біліктілік немесе лауазым бойынша жұмысты орындауға міндеттенеді, ал жұмыс беруші қызметкерге жалақысын және заңдар мен тараптардың келісімінде көзделген өзге де ақшалай төлемдерді уақытында және толық көлемінде төлеуге, еңбек туралы заңдар мен ұжымдық шартта көзделген еңбек жағдайларын қамтамасыз етуге міндеттенеді; Жұмыспен қамту қатынастары Қазақстан Республикасының конституциясы, 2001ж. 23 қаңтардағы №149-11 Халықты жұмысқа қамту туралы Қазақстан Республикасының Заңы, ұжымдық шарттар мен келісімдер, басқадай нормативтік құқықтық актілер реттейді. Жұмыспен қамту туралы Заңнама Қазақстан Республикасының азаматтарына, республикада тұрақты қоныс тепкен шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдарға қатысты.
Жұмыспен қамту-азаматтардың өздерінің жеке мұқтаждықтарын қанағаттандырумен байланысты және өздеріне жалақы (табыс) алып келетін, Қазақстан Республикасының Конституциясына, заңдары мен өзге құқықтық актілеріне қайшы келмейтін қызметі. Атап айтқанда, Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес сот үкімі бойынша жаза орындағаннан және төтенше немесе соғыс жағдайларынан басқа кездерде мәжбүрлеп жұмыс істеуге тыйым салынған. Халықтың жұмыспен айналысатын тобына жататын адамдар қатары заңнамада анықталған. Олар жеке еңбек шарты бойынша істейтіндер, оның ішінде толық немесе толық емес жұмыс күні жағдайында сыйақы үшін жұмыс атқаратындар, сондай-ақ басқадай ақылы жұмысы бар немесе табысы бар адамдар. Мемлекет жұмыс орындарын іздестіріп табады.
Жалпы еңбекке орналастыру жөнінде информациялық орталық құрады. Жұмысшы оқыту және қайта оқытудың мемлекеттік жүйесі оларды өзгертіп отыратын рынок талаптарына, тез үйренуіне көмектеседі.Нарық еңбегін реттеуде еңбек биржасының алатын орны ерекше. Еңбек биржасы жұмыссыздық проблемаларын шешуде еңбек биржалары айтарлықтай орын алады. Нарық қатынастары дамыған елдерде еңбек биржасы алғашқыда жұмыссыздарға жәрдем беру мақсатында адамгершілік институттары ретінде пайда болды. Уақыт өте келе еңбек қатынастарының дамуына сәйкес, оның мақсаты мен қызметі де өзгереді. Еңбек биржасы бұл еңбекті жалдау барысында жұмыскерлер мен кәсіпкерлердің арасында делдалдық келісім жасалатын, тұрақты жұмыс жасайтын мекеме. 1991 жылдың бірінші шілдесінен бастап Қазақстанда барлық жерлерде тұрғындарды еңбекпен қамту қызметі жұмыс істей бастады. Әлеуметтік қорғау - бұл әлдебір жағдайларға (кәрілік, мүгедектік, денсаулық жағдайы, асыраушысынан немесе жұмысынан айрылуы) және өзге де заңды негіздерге байланысты экономикалық белсенді бола алмайтын әрі лайықты ақы төленетін еңбекке қатысу жолымен өзін табыспен қамтамасыз ете алмайтын азаматтар үшін өмірлік қажетті игіліктердің және әл-ауқаттың белгілі бір деңгейін қамтамасыз етуге арналған жүйе.
Қазақстан мүше болып табылатын халықаралық еңбек ұйымының анықтауы бойынша әлеуметтік қорғау жүйесі мынадай шаралар кешенін қамтиды тұрақты, ақылы еңбекке ынталандыру, негізгі әлеуметтік қатерлердің алдын алу, ал ол туындаған жағдайда әлеуметтік сақтандыру тәсілдері арқылы сол қатердің салдарынан айрылған табысының бір бөлігін қалпына келтіру, халықтың әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатыспайтын әлсіз топтарына арналған әлеуметтік көмек тәсілдері, азаматтардың білім және медициналық көмек сияқты негізгі құқықтар мен қызметтерге қол жеткізуі. Әлеуметтік қорғау жүйесінің сандық көрсеткіштері экономикалық даму деңгейімен анықталса, ал адамдар арасындағы ынтымақтастық, мемлекеттік институттардың қатысу дәрежесі мен еңбекке ынталандыру деңгейі таңдалған әлеуметтік-экономикалық модельмен өзара байланыста болады. Даму деңгейі бірдей мемлекеттерді өзінде де тарихи, мәдени, саяси және өзгеде факторларға байланысты, әлеуметтік қорғау жүйесінде ынтымақтастықтың және мемлекеттік институттардың қатысуының әртүрлі деңгейі орын алуда. Толық ынтымақтастыққа негізделген жүйеде жарна мен төлемнің арасында өзара байланыс болмайды. Және төлем алу құқығы қатерлі жағдай орын алған сәттен туындайды да, оның деңгейі адамның жүйеге қосқан үлесіне тәуелді болмайды. Қаржыландыру бүкіл салық төлеушілер мойнына түседі де, әлеуметтік қорғау жүйесінен төлем алу құқығына барлық азаматтар ие болады.
Мұндай жүйеде табыстарды қайта бөлу тетігі және қаржыландырудың бірден бір көзі мемлекеттік бюджет болып табылады, ал реттеуші ретінде мемлекет әрекет етеді. Толық ынтымақтастыққа негізделген жүйеде барлық азаматтарға әлеуметтік қорғаудың бірдей, әдетте, ең төменгі деңгейін ұсынады. Шектеулі ынтымақтастыққа негізделген жүйеде төлемдерді алу құқығы адамның жарнасына байланысты болады. Әдетте, мұндай жүйе еңбеккерлер мен жұмыс берушілердің аударымдары есебінен қаржыландырылады, ал жарнасына қарай төлемдерді алу құқығына аударымдар жасаған (немесе олар үшін жұмыс беруші аударым жасаған) азаматтар ғана ие болады. Мұндай жүйелер, әдетте, халықтың белгілі бір тобын, мысалы, ресми жұмыс істейтін еңбеккерлерді немесе белгілі бір еңбек ұжымының еңбеккерлерін әлеуметтік қорғаудың қосымша көзі болып табылады. Бұдан басқа, ынтымақтастық белгісі жоқ, әр азамат өмірдегі қатер жағдайына қаражатты дербес жинайтын әлеуметтік қорғау жүйелері де бар.
Халықаралық тәжірибеге сүйене отырып, әлеуметтік қорғаудың неғұрлым тиімді және кешенді жүйелері, әдетте, мемлекеттік жәрдемақылар, міндетті әлеуметтік сақтандыру, жинақтаушы зейнетақымен қамсыздандыру,әлеуметтік көмек сияқты негізгі элементтерді қамтиды деген қорытынды жасауға болады.Мемлекеттік жәрдемақылар әлеуметтік қорғауға жататын жағдайлар туындаған кезде барлық азаматтарды кепілдікті төлемдермен белгілі бір деңгейде қамтамасыз етуге арналған. Жұмыс берушілер мен еңбеккерлер аударымдарының есебінен қаржыландырылатын міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесі төленген жарна деңгейіне сай ресми жұмыс істейтін еңбеккерлерді қосымша қорғауға арналған.Жинақтаушы зейнетақы жүйесі әр азаматтың зейнетақы жинақтарын жасау процесін реттеуге арналған.Әлеуметтік көмек азаматтардың жекелеген санаттарын бюджеттің қаражаты есебінен қосымша қорғауға арналған. Бұдан басқа, азаматтың әлеуметтік қатерлерден өзін өзі ерікті сақтандыруға құқығы бар.
Осындай аралас жүйе ынтымақтастыққа негізделген және дербестендірілген жүйелердің артықшылықтарын үйлестіруге мүмкіндік береді. Қазақстанда нарықтық экономикаға көшу аяқталып келеді. Әлеуметтік қорғаудың жүйесі өзгерген экономикалық қатынастарға сәйкес болуы қажет.Өтпелі кезеңінің бастапқы кезінде мемлекет инфляция, бюджет тапшылығы, өндірістің құлдырауы, экономиканың бейресми секторының өсуі жағдайында әлеуметтік қорғаудың ағымдық мәселелерімен айналысуға мәжбүр болды. Жинақтаушы зейнетақы жүйесін енгізу мен заттай жеңілдіктерді ақшалай төлемдермен ауыстыруды қоспағанда, әлеуметтік саладағы реформалардың нәтижесі ағымдық мәселелерді шешуге арналған жауап қадамдар болды. Жүргізілген қайта құруларға қарамастан, қазіргі кезде әлеуметтік қорғау жүйесі күрделілігімен және заңнаманың жүйелілігінің жеткіліксіздігімен, жүйеге қатысуға ынталандырудың төмен деңгейімен сипатталады.Соңғы жылдарда экономикадағы қолайлы өзгерістер және тұрақты өсуді қамтамасыз ету жөнінде қабылданып жатқан шаралар әлеуметтік қорғаудың кешенді жүйесін құруды қолға алуға мүмкіндік беріп отыр. Осыған байланысты Қазақстанның қазіргі және болашақтағы басымдықтары мен мүмкіндіктерін ескере отырып, халықты әлеуметтік қорғаудың жаңа тұжырымдамасын әзірлеу қажеттігі туындады.Азаматтардың білім және медициналық көмек саласында қызметтер көрсетуге қол жеткізуі бұл Тұжырымдаманың шеңберінде қаралмайды, өйткені олар басқа бағдарламалық құжаттармен айқындалады.Мемлекет басшысы өзінің 2011 жылғы 28 қаңтардағы Болашақтың іргесін бірге қалаймыз! атты Қазақстан халқына Жолдауында еңбек нарығының тиімділігін арттыру, табысы аз адамдарды, жұмыссыздар мен өз бетінше жұмыспен айналысушыларды жұмыспен нәтижелі қамтуға жәрдемдесудің белсенді бағдарламаларына тарту міндеттерін жүктеді.
Жұмыспен қамтудың белсенді саясатын жүргізу Қазақстан Республикасының Үкіметі қызметінің негізгі әлеуметтік басымдықтарының бірі болып табылады. Жұмыспен лайықты қамтуды қамтамасыз ету - халықты әлеуметтік қорғаудың негізі, адам ресурстары әлеуетін дамыту және іске асырудың маңызды шарты, қоғамдық байлықтың артуы мен өмір ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4
1
1. ХАЛЫҚТЫ ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУДЫ МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІНІҢ РОЛІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
1.1
Халықты жұмыспен қамту негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
6
1.2
Халықты жұмыспен қамтудын мемлекеттін негізгі бағыты ретінде ... ..
9
1.3
Халықты жұмыспен қамтудың мемлекет тарапынан реттелуі ... ... ... ...
15
2
ХАЛЫҚТЫ ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУДЫҢ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ҚАЗІРГІ ДЕҢГЕЙІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
22
2.1
Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Астана станциясындағы желілік ішкі істер бөлімі жұмыспен қамтудың әлеуметтік-экономикалық сипаттамалары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
22
2.2
Халықты жұмыспен қамтудың қазіргі жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... .
29
2.3
Жұмыспен қамтуды реттеудің ұйымдастырушылық-экономикалық механизмінің тиімділігін талдау және бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
37
3
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫХАЛЫҚТЫ ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУ САЛАСЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ...
47
3.1
3.2
Жұмысшы кадрларын қайта даярлау жүйесін жетілдіру ... ... ... ... ... ... .
47
Қазақстандағы жұмыссыздықты азайту бойынша мемлекеттің негізгі шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
52
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
65
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
68
КІРІСПЕ
Менім дипломдық жұмысымның тақырыбы халықты жұмыспен қамтуды мемлекеттік (жергілікті) басқару жүйесі аса өзекті тақырып, өйткені мемлекет басшысы атап көрсеткендей халықтың лайықты жұмыспен қамтылуы-азаматтарды әлеуметтік тұрғыдын қорғау мен олардың өмір сапасын арттырудың негізі жұмыспен қамту болып табылыады. Алайда Қазақстанның бірінші күндерінде алдынан шыққан мәселелер әлі де толық жетілген жоқ еді. Сондай мәселелердің бірі жұмыссыздық болып табылады.
Қазіргі кездегі нағыз өзектіәлеуметті мәселе - жұмысыздықты азайту болып келеді. Жұмыс таба алмай жүргендер азаматтармен азаматшалар ауылда да, қалада да аз емес. Осығанорай, халықты жұмыспен қамту бүгінде мемлекеттік маңызы бар өзекті мәселе болып отыр. Үкімет түрлі бағдарламалар дайындап, халықты еңбекпен қамту мәселесін шешуге тырысып-ақ жатыр. Елбасының биылғы Жолдауында да бұл мәселеге ерекше көңіл бөлді. Осы орайда, Үкімет ұзақ жылдарға арналған халықты еңбекпен қамту мәселесін шешуге арналған бағдарлама қабылдап, ол биылдан бастап қолға алынуда. Бұл бағдарламаның өзгелерден ерекшелігі сол, онда нақты қаржы тетігі қарастырылған және еңбек нарығының таяу болашақтағы сұранысы ескеріле отырып жасалған.
Міне, осы бағдарлама және халықты әлеуметтік қолдау, еңбекпен қамту жайында.Еліміздің әлеуметтік-экономикалық даму саясатындағы басым бағыттардың бірі халықты еңбекпен қамту болып отырғаны белгілі. Шынын айтқанда, мұның өзі бүгінде мемлекеттікмаңызы бар, келелі мәселе болып отыр. Енді екі-үш жылдың ішінде жоғарыда аталған бағдарлама аясында іске қосылатын кәсіпорындарға қажетті жұмысшы мамандарда даярлау қазір өзекті мәселеге айналып отыр.
Дипломдық жұмыстың мақсаты Қазақстанда жұмыспен қамту жүйесінің өзекті мәселелерін анықтап, халықты жұмыспен қамтуды мемлекеттік басқару жүйесін талдау.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
1.Қазақстан Республикасындағы жұмыспен қамту жүйесінің қалыптасу теориясын негіздеу.
2.Халықты жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттік басқару жүйесінің негізгі бағыттарын қарастыру.
3.Халықты жұмыспен қамту жүйесін қалыптастыруда батыс елдері тәжірибесін қолдануды қарастыру.
4.Халықты жұмыспен қамтудың қазіргі жүйесін талдау. Қазақстанда халықты жұмыспе қамту жүйесін көтеруде мемлекеттік қолдауды дамыту.
5.Халықты жұмыспен қамтудың - 2020 бағдарламасының ерекшеліктерін қарастыру
6.Облыстағы еңбек нарығы мен жұмыспен қамтудың жалпы сипаттамасын қарастыру.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі жұмыстың зерттеу пәні Қазақстан Республикасындағы жұмыспен қамту жүйесінің қалыптасуының теориялық, әдістемелік және тәжірибелік аспектілер жиынтығы болып табылады.Нарықпен келген жұмыссыздық адамдардың әлеуметтік жағдайына, тұрмыстық ахуалына кері әсерін тигізгені белгілі. Осыған орай, халықты жұмыспен қамту мәселесіне мемлекетіміз үнемі жете көңіл бөліп отыр, бұл бағытта мақсатты және жоспарлы жұмыстар жүргізілуде. Қол жеткен жетістіктеріміз де жоқ емес. Ал, ұзақ жылдырға арналған халықты жұмыспен қамту жөніндегі бағдарлама бұл мәселені түбегейлі шешуге игі ықпалын тигізері анық. Сондықтан, жұмыссыздық мәселесін жан - жақты қарастыруда, оның ішінде жұмыссыздық деңгейін анықтау мәселесіне үлкен көңіл бөлу керек. Мемлекеттік халықты жұмыспен қамту орталығы Халықты жұмыспен қамту туралы Қазақстан Республикасының Заңы негізінде жұмыс істейді.
Менім дипломдық жұмыстың құрылымы және көлемі дипломдық жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен, негізгі бөлімнің өзі үш бөлімшеден, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Халықты жұмыспен қамту орталықтары аудандарда, облыстық маңызы бар қалаларда, Алматы және Астана қалаларында жергілікті атқарушы органдармен 2011 жылы құрылды. Қазақстанда 200 халықты жұмыспен қамту орталығы жұмыс істеуде. Халықты жұмыспен қамту орталықтарының негізгі мақсаты - азаматтар мен жұмыс берушілерге еңбек делдалдығын көрсету, жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің белсенді шараларын жүзеге асыру, жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғауды ұйымдастыру болып саналады.
Халықты жұмыспен қамту орталықтары халыққа және жұмыс берушілерге қызмет көрсетуде. Барлық қызметтер тегін ұсынылады. Жұмыспен қамту орталықтарында арнайы дайындалған қызметкерлер жұмыс істейді және бірыңғай жұмыс стандарттары қолданылады.Еліміздің экономикалық дамуына ерекше серпін беретін 2015-2020 жылға дейінгі кезеңгі арналған жұмыспен қамту жол картасы бағдарламасы көптеген жаңа жұмыс орындарының ашылуына игі әсерін тигізбекші.Статистика мәліметінше, өткен жылдың 4 тоқсанында жұмыссыздар саны 458,6 мың адамды құраған. Өткен жылмен салыстырғанда жұмыссыздық деңгейі 5%-ға дейін төмендеді.Жұмыспен қамту картасы мәліметінше, жақын арадағы перспективада жұмыс күшіндегі қажеттілік сол деңгейде сақталады, жыл сайын 300 мыңға тарта адам. Таяу жылдары еңбек нарығы ерекше демографиялық факторлардың ықпалында болады. Сондықтан мемлекетіміз еңбек нарығына қолдау көрсетіп, жұмыспен қамтуды реттеуге қомақты қаражат жұмсап, белсенді түрде арнайы бағдарламалар енгізуде. Жаңа жұмыс орындарының ашылуы, жұмыссыздар мен өзін-өзі жұмыспен қамтып отырған адамдарға мемлекеттік бағдарламалар арқылы қолдау көрсету жаһандық дағдарыстың қазақстанық енбек нарығына тигізетін теріс ықпалын айтарлықтай женілдетуге мүмкіндік береді.
1.ХАЛЫҚТЫ ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУДЫ МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІНІҢ РОЛІ
1.1 Халықты жұмыспен қамту негізі
Жұмыспен қамту - бұл қазіргі еңбек нарығы тәжірибесіндегі ең күрделі мәселердің бірі және оны жетілдіру қазіргі қайта құру сатысындағы басты міндет.Қазіргі кездегі нағыз пәрменді әлеуметтік саясат - ол халықты жұмыспентұрлаулы қамту жүйесі болып келеді және болып қала береді. Осыған орай әлеуметтік көмек көрсету жүйесі әлеуметтік топтардың мұқтаждықтарыменайқындалуға тиіс емес, қайта еңбекке қабілетті азаматтарды жұмысшыларсанына қосуға даярлау міндеті ауқымында орналастыру тиіс.
Яғни жұмыспен қамтылу дегеніміз -- азаматтардың жеке кажеттерін қанағаттандыруға байланысты және оларға табыс немесе кіріс әкелетін Конституцияға, зандарға, өзге де нормативтік құқықтық актілерге қайшы келмейтін қызметі болып саналады. Мемлекет басшысының тапсырмасын орындау үшін заң жобасында жұмыспен қамту орталықтарын реформалау және барлық бос жұмыс орындары мен барша елді мекендер бойынша бірыңғай онлайн алаң құру көзделген. Осы мақсатта еңбек нарығының бірыңғай ақпараттық базасын құрайтын Электронды еңбек биржасы мемлекеттік интернет ресурсы құрылды.Көптеген елдердің тәжірибесін үйренуде жүйелік жәненақты тарихи көзқарас халық шаруашылығындағы еңбек нарығын реттеудіңәлеуметтік-экономикалық, ұйымдастырушылық-инфрақұрылымдық қызметету тетіктерін жетілдіру, облыс тұрғындарын жұмыспен қамту, әлеуметтікқорғаудың белсенді формасы ретінде жұмыссыздарды кәсіби даярлау жәнеқайта даярлау, қоғамдық бағдарлама жасау негізгі өзекті мәселелердіңбіріболып отыр, ғылыми тұрғыдан зерттеуді талап етеді. Әлемдегі көптеген экономист ғалымдардың еңбектерінде еңбек нарығын реттеу тақырыбы, оның маңыздылығы, қоғамның дамуындағы рөлі,экономикадағы алатын орны зерттелген. Жұмыспен қамту көрсеткіші әр түрлі елдердің немесе олардың топтарының еңбек рыногын салыстыру үшін база ретінде қолданылады. Ол ерлер мен әйелдер үшін, сондай-ақ әр түрлі жас топтары үшін жеке есептелінеді. Жыныс белгісі бойынша жұмыспен қамту деңгейін талдау ерекше мүддені көрсетеді, өйткені ерлер мен әйелдердің жұмыспен қамту деңгейлерінің салыстырмалы ұқсастығы немесе алшақтығы нақты елдің еңбек рыногында қалыптасқан гендерлік айырмашылықтарын сипаттайды.
Мәртебесі бойынша жұмыспен қамтылғандардың жіктелімі еңбек рыногының, сондай-ақ тұтас алғанда экономиканың серпінін зерделеу үшін маңызды. Жұмыспен қамту мәртебесі қызметкерлердің мінез-құлығын және еңбек жағдайын сипаттау үшін, сондай-ақ индивидуумның әлеуметтік-экономикалық ережелерін анықтау үшін статистикалық негізді береді. Жалданып жұмыс істейтіндердің жоғары үлесі экономикалық дамудың жоғары деңгейі жөнінде куәландырады. Жұмыспен қамтылған халықтың елеулі үлесін отбасылық кәсіпорындардың ақы төленбейтін қызметкерлері құрайтын мемлекет ең алдымен нашар дамыған болып табылады және жұмыспен қамту өсуінің елеулі емес қарқынымен, барлық жердегі кедейшілікпен және көбінесе, ауыл шаруашылық өндірісінің басымдылығы кезінде өндірістік индустрияның жоқтығымен сипатталады. Жұмыспен қамту мәртебесі үш маңызды санаттар арасында жұмыспен қамтылған халықтың айырмашылықтарын жүргізеді, жалданып жұмыс істейтіндер (жаладамалы қызметкерлер)жалданып жұмыс істемейтіндер (өз бетінше жұмыс істейтіндер)отбасына көмектесетін мүшелері (сондай-ақ, отбасылық кәсіпорындардың ақы төленбейтін қызметкерлері деп аталатындар) Осы үш топтардың әрқайсысы жұмыспен қамтылған халықтың жалпы санындағы, сондай-ақ жұмыспен қамтылған халықтың ерлер мен әйелдер санындағы тиісті үлесі түрінде көрсетілген.
Экономикалық өсу шамасына қарай жұмыспен қамтылған халық ауыл шаруашылық секторынан өндірістік секторына және қызмет көрсету саласына ауысады, бұл өз кезегінде жалданып жұмыс істейтіндер санының өсуіне мүмкіндік береді.Дамыған елдердің тәжірибесін үйрену еліміздің еңбек нарығын реттеу мен халықты жұмыспен қамтудың үлгісін жасауға негіз болады. Мемлекттік қолдау шаралары ретінде берілетін субсидиялар.Нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017 - 2020 жылдарға арналған бағдарламасы шеңберінде жүзеге асырылады.
Осыған орай, еңбек ресурстарының ұтқырлығын арттыру бойынша Бағдарламаның қатысушылары болып Қазақстан Республикасының азаматтары. Елімізде нәтижелі жұмыспен қамту және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017-2020 жылдарға арналған Еңбек мемлекеттік бағдарламасы табысты іске асырылуда. Бағдарлама аясында жастар алғашқы жұмысшы мамандығын тегін ала алады. Сондай-ақ, сұранысқа ие мамандықтар мен дағдыларды үйренуге болады. Өткен жылы 80 мыңға жуық адам осы мүмкіндікті пайдаланды, 2018 жылы 628 мың адам Еңбек мемлекеттік бағдарламасының қатысушылары болды, оның ішінде жұмыссыздар - 509 мың адам және өзін - өзі жұмыспен қамтығандар 119 мың адам.
Сондай-ақ, жастармен қатар жұмыссыз және жұмыспен қамтылған адамдардың жекелеген санаттары қатарынан мемлекеттік қолдау шараларын алу үшін елу жастан асқан зейнеткерлік жасқа жеткенге дейінгі адамдарға басым құқық берілген. 2018 жылы Бағдарламаға 50 жастан асқан 74 мыңнан астам адам қатысты, оның ішінде 57 мыңға жуық адам жұмысқа орналастырылды. 50 жастан асқан шамамен 6 мың адам қысқа мерзімді оқыту курстарына жіберілді, ал 1,2 мың адам кәсіпкерлік негіздеріне оқытумен қамтылған. Және Нұр-Сұлтан (Астана) қаласы бойынша Халықты жұмыспен қамту орталығының маңызды бағыттарының бірі мүмкіндігі шектеулі азаматтарға қолдау көрсетіп, оларды жұмыспен қамтамасыз ету.
Сондай-ақ, "Еңбек" нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017 - 2020 жылдарға арналған бағдарламасы аясында жұмыспен қамту орталығында мүмкіндігі шектеулі азаматтарға біліктілігін жетілдіріп, қайта оқып, қысқа мерзімді курстардан өтуге мүмкіндік беріледі.
Айта кеткен жөн, жыл басынан бері 200 ден астам мүмкіндігі шектеулі азамат орталық қызметіне жүгінген, оның 174-і қоғамдық жұмыстарға орналасса, 30 ға жуығы тұрақты жұмыспен қамтылған.Жұмыспен қамту бөлімі бойынша жұмыссыз азаматтарға төмендегідей қызметтер көрсетіледі.
Жұмыспен қамту мәртебесі үш маңызды санаттар арасында жұмыспен қамтылған халықтың айырмашылықтарын жүргізеді жалданып жұмыс істейтіндер (жаладамалы қызметкерлер) жалданып жұмыс істемейтіндер (өз бетінше жұмыс істейтіндер) отбасына көмектесетін мүшелері (сондай-ақ, отбасылық кәсіпорындардың ақы төленбейтін қызметкерлері деп аталатындар).Осы үш топтардың әрқайсысы жұмыспен қамтылған халықтың жалпы санындағы, сондай-ақ жұмыспен қамтылған халықтың ерлер мен әйелдер санындағы тиісті үлесі түрінде көрсетілген.
Экономикалық өсу шамасына қарай жұмыспен қамтылған халық ауыл шаруашылық секторынан өндірістік секторына және қызмет көрсету саласына ауысады, бұл өз кезегінде жалданып жұмыс істейтіндер санының өсуіне мүмкіндік береді.Дамыған елдердің тәжірибесін үйрену еліміздің еңбек нарығын реттеу мен халықты жұмыспен қамтудың үлгісін жасауға негіз болады.Мемлекеттің еңбек нарығын реттеу, жұмыспен қамту және халықтың әлеуметтік саясатын жетілдіру мәселелерін қазақстандық ғалым-экономистер: Я.Ә.Әубәкіров, Т.А.Әшімбаев, Ү.С.Байжомартов, С.Х.Берешев, Н.А.Омаров, А.К.Отаров және т.б. өз еңбектерінде жан-жақты қарастырып, экономика ғылымына айтарлықтай үлесін қосқан.
Жұмыспен қамтудың белсенді саясатын жүргізу мемлекеттің қызметінің негізгі әлеуметтік басымдықтарының бірі болып табылады. Жұмыспен лайықты қамтуды қамтамасыз ету халықты жұмыспен қамту негізі, әлеуетін дамыту және іске асырудың маңызды шарты, қоғамдық байлықтың артуы мен өмір сүру сапасын жақсартудың басты құралы. Жұмыспен қамту бойынша елімізде бағдарламалар жүзеге асырылуда және ол 3 кезеңді қамтиды
1кезең 2011жылы пилоттық кезең, 2 кезең 2012-2015 жылдар және 3 кезең 2016-2020 жылдарды қамтиды. Дамыған және дамушы елдердің тәжірибесін үйренуде жүйелік және нақты тарихи көзқарас халық шаруашылығындағы еңбек нарығын реттеудің әлеуметтік экономикалық ұйымдастырушылық-инфрақұрылымдық қызметету тетіктерін жетілдіру, облыс тұрғындарын жұмыспен қамту, әлеуметтікқорғаудың белсенді формасы ретінде жұмыссыздарды кәсіби даярлау және қайта даярлау, қоғамдық бағдарлама жасау негізгі өзекті мәселелердің бірі болып отыр, ғылыми тұрғыдан зерттеуді талап етеді. Әлемдегі көптеген экономист ғалымдардың еңбектерінде еңбек нарығын реттеу тақырыбы, оның маңыздылығы, қоғамның дамуындағы рөлі,экономикадағы алатын орны зерттелген.
1.2 Халықты жұмыспен қамтудын мемлекеттін негізгі бағыты ретінде
Әр саланы алып қарасақ, еліміздің өркендеуіне негізгі болып табылатын адами фактордың танылатындығы баршаға мәлім. Әлеуметтік мәселелерді айқындау және осы бағыттағы бағдарламалық іс-шараларға әркімнің тікелей қатысу мүмкәндігі заңнамамен айқындалады. Жалпы халықты жұмыспен қамту саясатында негізгі бағытын айтар болсақ жұмыспен қамту-2020 бағдарламасын айтуға болады.
Халықты жұмыспен қамту саласындағы құқықтық, экономикалық және ұйымдық қатынастарды Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 23 қаңтарда қабылданған Халықты жұмыспен қамту туралы Заңы реттейді.
Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту - Қазақстан дамуының басты бағыты атты Қазақстан халқына арнаған Жолдауында ҚР-ның тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаев халықты жұмыспен қамту мәселесін 2012 жылдың басым бағыты ретінде анықтады. 2011 жылы Елбасының тапсырмасы бойынша халықты жұмыспен қамту бағдарламасы қабылданған болатын. 2011 жылғы қабылданған бағдарламаны жетілдіру бойынша жаңа ұсыныстарды айтты. 2011 жылы Бағдарламаға қатысу мәселелері бойынша 84 мыңнан астам адам өтініш білдірді, олардың ішінде 58,6 мың адам Бағдарламаға қатысуға ниет білдіріп, әлеуметтік келісімшартқа қол қойды. Жалпы жұмыспен қамту бағдарламасы бойынша 2011 жылдан бастап жұмыс жасайды.
Жұмыспен қамту бағдарламасы 2011 жылдың екінші жартыжылдығында 37,5 мың адам жаңа жұмысқа орналастырылса ал 2019 жылы жұмыссыздықтар 2,7 есеге азайды.
Осылайша, Жұмыспен қамту-2020 Бағдарламасы жоба ретінде іске қосылған 2011 жылы, бағдарлама көздеген шаралар 98 мың азаматымызға қатысты қолданылды. Бағдарламаны 2012 жылы іске асыруға республикалық бюджеттен 50,6 млрд. теңге көзделді. Азаматтардың қызметі, олардың мамандық, жұмыспен қамтылу, соның ішінде ақы төленетін жұмысты атқарумен байланысты емес жұмыспен қамтылу (бала тәрбиелеу, үй шаруашылығын жүргізу, қоғамдық қызмет) түрі мен сипатын талдап алуы олардың еріктілігіне ғана негізделген. Зандарда көзделген реттерден басқа кезде азаматтарды еңбек етуге әкімшілік жолмен және өзге де күштеудің кез-келген нысандарына жол берілмейді. Әркімнің еңбек ету бостандығына, қызмет пен кәсіп түрін еркін таңдауына қүқығы бар. Еріксіз еңбекке соттың үкімі бойынша не төтенше жағдайда немесе соғыс жағдайында ғана жол беріледі делінген Қазақстан Республикасы Конституциясының 24-бабының 1 тармағында.
Заңда жүмыспен қамтылған азаматтардың санаттары белгіленген. Оларға мыналар жатады жеке еңбек шартымен жүмыс істейтін, оның ішінде толық, толық емес жұмыс уақыты жағдайларында сыйақы үшін жұмыс орындайтын немесе өзге де ақы төленетін жұмысы (қызметі). Кірісі бар азаматтар: кәсіпкерлік қызметпен шұғылданатындар; өз бетімен жұмыспен айналысатындар;қосалқы кәсіпшілікпен айналысатындар және өнімді шарттар бойынша өткізетіндер;жұмысты азаматтық-құқықтык сипаттағы шарттар бойынша орындайтын азаматтар,өндірістік кооперативтердің мүшелері, ақы төленетін қызметке сайланғандар, тағайындалғандар немесе бекітілгендер.Қазақстан Республикасының Карулы Күштерінде, ұлттык қауіпсіздік органдарында, Ішкі істер министрлігінің ішкі әскерлерінде, Республикалық ұланда, Төтенше жағдайлар жөніндегі агенттігінің бөлімдерінде және өзге де әскери кұрылымдарда кызмет атқарып жүрген азаматтар.Біздің мемлекетіміз азаматтардың жұмыспен нәтижелі әрі еркін таңдау арқылы қамтылуына жәрдемдесетін мемлекет басқару жүйесі жүргізілуін қамтамасыз етеді.
Елімізде қазіргі күні халықты табысы жақсы тұрақты жұмыс орнымен қамту ісі жан-жақты бағыт бойынша өріс алып келе жатыр деп айта аламыз. Осы бағдарламаның негізінде өткен жылы елімізде 152 жаңа жоба іске қосылды. Биылғы жылы тағы да осындай 192 жобаны іске қосу жоспарланып отыр. Осылардың негізінде жаңадан сан мыңдаған жұмыс орындары ашылатын болады. Жұмыссыз халықтың біраз бөлігі осы жаңа жұмыс орындарына қарай бағытталатын болады. Ал оларды бағыттау тетіктері Жұмыспен қамту-2020 бағдарламасында нақты айқындалған. Бағдарламадағы шараларды жүзеге асыру негізгі үш бағыт бойынша жүргізіледі.Бағдарламаны жүзеге асыру басталатын 2011 жыл - қанатқақты кезең болып есептеледі. Осы жылы бағдарламаны іске асырудың тетіктері нақтыланып, олар құқықтық тұрғыдан, яғни заңдық негіздермен қамтамасыз етіледі.Екінші кезең 2012-2015 жылдарды, үшінші кезең 2016-2020 жылдарды қамтиды. Бұл кезеңдерде бағдарламаны жүзеге асыру жүйелі жолға түсіп, пәрменді сипатқа ие болуы тиіс.
Қазіргі күні Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі бағдарламаны іске асыру үшін нормативтік-құқықтық базаны жетілдіру жөніндегі жұмыстарды жалғастыруда. Осы бойынша бағдарламаға қатысушылардың өзара міндеттемелері айқындалды. Ол міндеттер әлеуметтік келісім-шарттар жасасу арқылы бекітіледі. Көп ұзамай Индустрияландыру картасындағы жобалар мен Бизнестің жол картасы-2020 бағдарламасындағы шаралар негізінде пайда болған және жаңадан құрылатын жұмыс орындарын нақты пайдалану үшін ағымдағы және перспективалық жұмыс орындарының автоматтандырылған дерекқоры жұмыс істей бастайды.
Бағдарламаның бірінші бағыты азаматтардың тұрғылықты жері бойынша жұмысқа орналасуына жәрдемдесу арқылы олардың жұмыспен тұрақты және нәтижелі қамтылуын қамтамасыз етуді көздейді. Бұл бағыт өз бетінше жұмыспен айналысушылар, жұмыссыздар және табысы аз адамдарды қамтитын болады.
Бағдарламаға қатысудың басым мүмкіндіктері ауыл жастарына беріледі.
Бірінші бағытқа қатысушыларға мемлекеттік қолдаудың мынадай түрлері көрсетілетін болады:кәсіптік даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру курстарына тегін жолдамалар беріледі және оқу орнына жеткенге дейінгі жолақы шығындары субсидияланады;лайықты бос жұмыс орындары іздестіріледі және жұмысқа, оның ішінде әлеуметтік жұмыс орындарына орналасуына жәрдем көрсетіледі;жұмысқа психологиялық бейімдеу шаралары ұйымдастырылады.
Егер бағдарламаға қатысушы кәсіптік оқуды аяқтағаннан кейін жұмысқа орналаса алмаса, оған бағдарламаның екінші немесе үшінші бағыттарына қатысу ұсынылады.
Екінші бағыттың мақсаты - жеке ісін ұйымдастыру арқылы азаматтардың экономикалық белсенділігін арттыру болып табылады.
Жеке ісін ұйымдастыруды қалайтын және оған мүмкіндігі бар азаматтар бағдарламаның қатысушылары бола алады. Соның ішінде жеке ісін ауылда ұйымдастыруды қалайтындар негізгі назарға алынады, яғни оларға басымдық берілетін болады.Осы бағыт бойынша бағдарламаға қатысушыға консультациялық қызмет көрсету, кәсіпкерлік негіздерін оқыту, шағын несие беру, жетіспейтін инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымдарды дамыту және жайластыру секілді мемлекеттік қолдау түрлері көрсетіледі.
Шағын несие беру ауылдағы кәсіпкерлікті қолдаудың негізгі тетігі болып табылады. Ол қайтарымдылық негізінде 3 млн. теңгеге дейінгі көлемде 5 жылдан аспайтын мерзімге беріледі.Ескерте кететін бір жағдай, шағын несие тұтынушылық мақсаттарға, басқа кредиттерді өтеуге және жылжымайтын тұрғын үй алуға берілмейді, тек қана жеке ісін ұйымдастыру немесе кеңейту үшін беріледі. Бұл несиенің бір артықшылығы - оны алушыға кредит бойынша пайыздарды төлеу және негізгі қарызды өтеу бойынша он сегіз айға дейінгі мерзімге жеңілдікті кезең ұсынылады. Ал оны алушы үшін шағын несие бойынша жылдық тиімді пайыздық ставканы өңірлік комиссиямен келісе отырып, уәкілетті өңірлік ұйым белгілейді.
Егер жұмыс іздеушінің жоғарыдағы екі бағытқа қосылуға мүмкіндігі болмаған жағдайда оған бағдарламаның үшінші бағыты ұсынылады. Бұл бағыт жұмыс іздеушіні экономикалық әлеуеті төмен елді мекендерден экономикалық өсу орталықтарына өз еркімен көшуіне жәрдемдесу мақсатын көздейді. Көшіру бір ауданның ішінде немесе бір облыс ішінде (бір ауданнан екінші бір ауданға) жүргізілуі мүмкін. Бұл бағытқа қатысудың басым құқығы көбінесе ауыл жастарына берілетін болады.
Барлық бағыттар бойынша мемлекеттік қолдау түрлері мен оларды ұсыну тәртібі қазіргі уақытта Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі әзірлеп жатқан ережеде толық қамтылады.
Бұл бағдарлама халыққа не береді?
Біріншіден, жұмыссыз, өзін-өзі жұмыспен қамтыған және әлеуметтік жағынан аз қамтылған азаматтар тұрақты жаңа жұмыс орнына ие бола алады.
Екіншіден, кәсіпкерлер осы бағдарламаның негізінде жеңілдікті шағын несиелерге ие болу, жаңадан инфрақұрылымдарды қалыптастыру негізінде өз ісін ұйымдастыру мен кеңейтуді үйренеді.
Үшіншіден, жұмыссыз, әлеуметтік аз қамтылған немесе өзін-өзі жұмыспен қамтылған азаматтар мемлекеттің тегін оқытуының нәтижесінде жаңа мамандықтарды игеріп, өз біліктіліктерін арттыра алады.
Төртіншіден, өз тұрған орындарында жұмыс таба алмаған адамдар жаңа жерлерге барып, жаңадан тұрмыс бастап, өмірін жаңарта алады. Жаңа жұмысқа ие болады.
Бесіншіден, халықтың елеулі бөлігіне өз кірісін арттырып, өмір сапасын жақсартудың жаңа мүмкіндіктері пайда болады.Алтыншыдан, бағдарламаға қосылған азаматтар тұрақты жұмыс орнымен қамтылу арқылы зейнетақымен қамтамасыз етіледі. Түрлі сақтандыру жүйесіне қосылып, әлеуметтік кепілдіктерге ие болады.Халықты жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттiк
саясаттың негiзгi принциперi және бағыттары:
Мемлекет азаматтардың жұмыспен нәтижелi әрi еркiн таңдау арқылы қамтылуына жәрдемдесетін саясат жүргiзілуiн қамтамасыз етедi.
Жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттiк саясат:Біздің мемлекетіміз азаматтардың жұмыспен нәтижелі әрі еркін таңдау арқылы қамтылуына жәрдемдесетін саясат жүргізілуін қамтамасыз етеді.
Халықты жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі қағидалары мыналарға бағытталған республика азаматтарына, Казақстанда тұрақты тұратын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдарға қызмет пен кәсіп түрлерін еркін тандауға бірдей мүмкіндіктерді, әділ де қолайлы еңбек жағдайларын, жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғауды қамтамасыз етуге нәтижелі жұмыспен қамтуды қамтамасыз етуге, жұмыссыздықты азайтуға, жұмыс орындарын ашуға білім беру жүйесін еңбек рыногының қажеттеріне және инвестициялық саясатты ескере отырып, оның даму перспективасына сай кадрлар даярлау ісіне бағдарлауға азаматтардың заңдарға сәйкес жүзеге асыратын еңбек және кәсіпкерлік бастамаларын қолдауға, олардың өнімді және шығармашылық енбекке қабілетін дамытуға жәрдемдесуге бар жүмыс орындарын сақтаған және жаңа жұмыс орындарын, оның ішінде нысаналы топтарға арналған жұмыс орындарын ашатын жұмыс берушілерді ынталандыруға уәкілетті орган және жеке жұмыспен қамту агенттігі ар-қылы еңбек делдалдығын ұйымдастыруға шетелдік жұмыс күшін тартуға, сондай-ақ Қазақстаннан шетелге жұмыс күшін шығаруға байланысты қызметті лицензиялауға, шетелдік жұмыс күшін тартуға квота белгілеу жолымен ішкі еңбек рыногын қорғауға, жұмыспен қамтуды камтамасыз ету жөніндегі республикалық іс-шараларды жергілікті атқарушы органдар қолданатын шаралармен ұштастыруға, халықты жұмыспен қамту саласындағы қызметті экономикалық және әлеуметтік саясаттың басқа да бағыттарымен үйлестіруге, жұмыспен қамтуды мемлекеттік реттеудің негізгі бағыттары мыналар:
жұмыс орындары жүйесінің дамуын реттеу, жұмыс орындарына сұранысты реттеу, мемлекетің білім беру және қызметкерлерді кәсіби даярлау мен қайта даярлау жүйесін дамытуға мемлекеттің қатысуы.
Баланстық құрылым жүйесі жұмыспен тиімді қамтуды қамтамасыз етудің әдістемелік құралы болып табылады, оның құрамына еңбек ресурстарының балансы мен оларды тиімді пайдалану балансы; халық шаруашылығының аялары мен салалары бойынша нақты еңбек шығындарының бөліну сипатын бұдан да нақтырақ көрсететін еңбек балансы; шаруашылық қызметтің салалары мен аялары бойынша қажетті сипаттайтын жұмыс орындарының балансы кіреді.
Жұмыспен қамту деңгейін арттыру және тиісінше жұмыссыздықты қысқарту жөніндегі іс-шаралар қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру, жеке кәсіпкерлікті ынталандыру және халықтың өзін-өзі жұмыспен қамтуын -көтермелеу, шағын бизнесті дамыту, жетіспейтін мамандықтар мен кәсіптер бойынша қайта даярлау және кәсіби даярлау, жұмыспен қамтудың икемді нысандарын пайдалану, жаңа жұмыс орындарын құру арқылы кәсіпорынның өзінде жұмысқа орналастыру, тұрғындарды жұмыспен қамту мүмкіндігі жөнінде ақпараттандыру, бос орындар жәрмеңкелерін, ашық есіктер күндерін және т.б. өткізу.
Мемлекет атынан жұмыспен ұтымды қамтуды қамтамасыз ету мәселелерімен жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдармалар департаменттері айналысады. Сонымен қатар мемлекет азаматтарға халықты жүмыспен қамту саласында кемсітушіліктің кез келген нысанынан қорғауға және кәсіп пен жұмысқа ие болуда бірдей мүмкіндіктерді қамтамасыз етуге, жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғауға, уәкілетті органдардың делдалдығы арқылы жұмыс таңдау мен жұмысқа орналасуда жәрдемдесуге кепілдік береді.
Мемлекет халыктың нысаналы топтарын жүмыспен қамтуға жәрдемдесу жөніндегі шараларды да камтамасыз етеді. Нысаналы топтар деп жұмысқа орналасуда қиындык көріп жүрген және әлеуметтік корғауды қажет ететін адамдар ретінде заңмен белгіленген адамдар топтарын айтады. Оларға табысы аз адамдар, 21 жасқа дейінгі жастар, балалар үйлерінің тәрбиеленушілері, жетім балалар мен ата-ананың камқорлығынсыз қалған 23 жасқа дейінгілер, кәмелетке толмаған балаларды тәрбиелеп отырған жалғызілікті, көп балалы ата-аналар, заңдарда белгіленген тәртіппен асырауында тұрақты күтімді, көмекті немесе қадағалауды кажет етеді деп танылған адамдар бар азаматтар, зейнеткерлік жас алдындағы адамдар (жасына байланысты зейнеткерлікке шығуға екі жыл қалған), мүгедектер, қарулы күштер катарынан босаған адамдар, бас бостандығынан айыру және (немесе) мәжбүрлеп емдеу орындарынан босатылған адамдар және оралмандар жатады. Шетелдік тәжірибеде көп уақыт бойына жұмыспен қамту мәселесі қоғамдық келісімде арнайы енгізілмеген. Бірақ 20 ғасырдың 70 жылдары мұнай дағдарысына байланысты өзгерген болатын. 1980 жылға дейін жұмыспен қамту бойынша 170 келісім қабылданды. Келісімдерде жұмыс берушілер жұмыскерлерді бір жыл ішінде немесе бірнеше жыл ішінде босатуға міндеттеме алады. Мұндай келісімдер белгілі бір жағдайда және берілген саланың кәсіпорындағы жеткілікті түрде кезекті бағыт ұстанғанда мүмкін болады.
Жергілікті атқарушы органдар енбек рыногындағы жағдай мен жергілікті бюджеттің қаражатына қарай нысаналы топтарға жататын адамдардың қосымша тізбесін, сондай-ақ әлеуметтік қорғау жөнінде де қосымша шаралар белгілей алады.Бүгінгі таңдағы еліміздегі өзекті проблеманың бірі болып отырған - халықты жұмыспен қамтудағы мемлекеттік түрлі белсенді бағдарламалардың қабылданып жатқанын атауымызға болады. Солардың қатарына: Дипломмен - ауылға, Жастар практикасы, Жұмыспен қамтудың 2020 бағдарламасы және т.б Бағдарламалар жатады. Қабылданып жатқан бағдарламалардың, атқарылып жатқан іс-шаралардың басты мақсаты - жұмыспен тұрақты және нәтижелі қамту арқылы халықтың әл-ауқатын, өмір сүру деңгейін, сапасын сондай-ақ халықтың табысын жоғарылатып, еліміздің бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына қосылуын қамсыздандыру болып табылады.100 нақты қадам ұлт жоспары іске асыру шеңберінде мемлекет жаңа еңбек кодексі мен халықты жұмыспен қамту туралы жана заңнамалар қабылданды. Қазіргі кезде халақты жұмыспен қамту бойыеша еңбек нарығындағы құбылмалы жағдайға бейімдеу бойынша бірқатар маңызды мәселелер шешілуде. Жұмыспен қамту және жұмыссыздықпен күрес бугінде әлемдік кун тәртібіндегі мәселелердін бірі болып отыр. Елбасымыздын айтуынша, мемлекеттің неізгі бағыты әлеуметтік қауіпсіздік және азаматтарымыздың әл-ауқатын арттыру, тұрмыс деңгейін көтеру бәріміздің басты мақсатымыз. Осыған орай жұмыспен қамту бағдарламасы үлкен үлес қосып келеді.
Міне осы бағдарламалар арқылы мемлекетіміздегі жұмыссыздықтың аз болса да азаюына, халықтың жұмыспен қамтылуына көмегі тиері анық. Егер де осы аталған бағдарламалар тізбегі іс жүзінде іске асырылса, экономикамыздың өрлеуі болмақ!Негізгі мақсаты жұмыспен қамту саласында елдiң экономикалық даму қарқынына сай белсендi саясат жүргiзу.
Жұмыс орындарын сақтау және жаңа жұмыс орындарын құру, еңбек нарығының қажеттiлiктерiне сай жұмыссыздарды кәсiби даярлау және қайта даярлау сапасын жақсарту, еңбек қатынастарын одан әрi заңдастыру, еңбек қауiпсiздiгiн арттыру, өнеркәсіптік өндiрiстiң инновациялық даму проблемаларына барабар ден қоя алатын жоғары біліктi кәсiби кадрлармен қамтамасыз ету. Жұмыс күшінің жылжымалдылығы жоғары, әр түрлі кадрлар дайындауда жеке меншіктегі оқу орындары кәдімгідей үлкен роль атқаруда. Ал әлеуметтік объектілерге келсек, Қазақстанда пәтер - үй мен коммуналдық шаруашылық саласында реформа жасалғанына біраз жыл болып қалды. Сонымен қатар, зейнет жүйесіндегі реформа, жалпы экономикалық рефомалар жақсы нәтижелер беріп отыр.
1.3 Халықты жұмыспен қамтудың мемлекет тарапынан реттелуі
Жұмыспен қамтуды мемлекеттік реттеудің негізгі бағыттары жұмыс орындары жүйесін дамытуды реттеу жұмыс орындарына сұранысты реттеу мемлекеттік білім беру, мамандарды кәсіптік даярлау және қайта даярлауға мемлекеттің қатысуы. Еңбек ресурстары бұл ресурстардың ерекше түрі ол тек қана экономикалық өсудің негізгі факторы және негізгі өндірістік күш емес сонымен қатар тұтынушы, еңбек ресурстары өндірістің субьектісі және обьектісі кызметін атқарады. Олар жұмыс күші деп қана қарастырмай әр түрлі қажеттіліктері және мүмкіндіктері бар адамдар ретінде қарастыруға тиіс.
Жұмыспен қамтуды толық сипаттайтын көрсеткіштер өнімді жұмыспен қамту қоғамдық өндірістерді жұмыспен қамт, тиімді жұмыспен қамту -- ең ірі материалдық нәтиже алынатын жағдайдағы жұмыспен қамтылған еңбек күшін шығынсыз пайдалану. Мемлекеттік жұмыспен қамту нормативтік құқықтың негізі болып 1995 жылы 5-ші қаңтарда қабылданған. Қазақстан Республикасының конституциясына қайшы келмейтін, міндетті түрде табыс және ақы әкелетін жеке және қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталған іс-әрекет.
Мазмұны бойынша жұмыспен қамтуды демографиялық, экономикалық және әлеуметтік процестер мен біріктіре отыра қарастыру қажет. Бұл заңда жұмыспен қамту мәселелеріне қарағанда жұмыссыз азаматтарды қорғау мәлімелері толық қаралған ал еліміздегі жұмыссыздықтың себептеріне аз назар аударылады.Нарықтық экономикада еңбектің сұранысымен, ұсынысымен толық болатын, сақтау мүмкін емес, дегенмен мемлекеттік реттеу шаралары көмегімен жұмыссыздық деңгейін табиғи нормаға жеткізуге болады және жеткізу керек.Мемлекеттік жұмыспен қамту саясатында келесі мәселерді ескеру керек біріншіден кәсіби деңгейі жоғары жұмыс күшіне сұранысты ұлғайту екіншіденмамандарды кәсіби даярлау және қайта даярлауды бекіту, үшіншіден жұмыс күшінің салалар, территориялар және жұмыспен қамтылу түрлері бойынша жедел ауытқуына ықпал жасау, төртіншіден еңбекке ынталандыру, табыстың өсуін, еңбектің себептерін өзгертуді үстемелеу. Қазақстанның болашақтағы жұмыспен қамту проблемаларын алдын алу үшін білім беруді реформалау керек. Өйткені жоғарғы және кәсіби техникалық оқу орындарындағы мамандарды даярлау экономикамыздағы кәсіби деңгейі жоғары мамандарға деген қажеттілікті толық қанағаттандырмайды. Жоғары оқуды бітіре сала көптеген түлектер жұмысқа және тәжірбиелік қызметке жарамсыз болып табылады және жұмыссыздар санына қосылады.Жас кадрлардың қазіргі кездегі проблемаларына білім берудің таяздылығы, білім берудің болашақ қызметтен өте алшақтығы, жоғарғы оқу-орындардағы мамандыққа баулудың іс-жүзінде жоқтығы, көптеген оқу-орындардағы білім сапасын тексерудегі салғырттық, корпоративтік мәдениет және этика білімінің аздығы.Қазақстанда экономикалық реформалар басталған кезде еңбекке жарамды жасқа кіретін және ол жастан шығатын адамдардың ара салмағының ықпал етуінің еңбек нарығында құрылымдық өзгерістер жүрді. Осы көрсетілген мақсатты іске асыру үшін келесі мәселелерді шешуге тура келеді. Барлық секторларда экономикалык өсуді қамтамасыз ету, жұмыспен қамтудың белсенді нысанын қамту, ішкі еңбек нарығын қорғау.Жұмыс орындарын ашу Республикада 39,9%-ын құрады.
Статикалық органдардың деректері бойынша 2019жылғы наурыз айында жұмыссыздар деңгейы 4.8%құрайды.Өнеркәсіп пен ауыл шаруашылықтың объектілердің аумақтық әркелкі орналасуы бірқатар аумақтарда халықтың ықшам қоныстануы еңбек ресурстарында әртүрлі қажеттіліктерді туындатады. Қазақстан халқының жұмысын қамтылу мәселесі мынандай ерекшеліктермен сипатталады: Халықтың ұдайы өсуі негізінен ауылдық жерлерде шоғырланған, әсіресе еліміздің Оңтүстік аймақтарында, ал қажеттілік қалалар мен өнеркәсіп инфрақұрылымы дамыған аймақтарда жоғары. Кейбір аймақтардың еңбек ресурстары төмен жұмылдырумен ерекшеленеді, бұл сол аймақтардағы жұмыссыздық деңгейіне өз таңбасын түсіріп, адамдар аймақтар мен экономикалық өсу орындарында едәуір кедергі жасайды. Жұмыспен қамтыған халықтың салалық құрылымында, сондай-ақ елеулі өзгерістер байқалады. Мәселен, 2002 ж. құрылыста жұмыс істейтіндердің саны 1991ж. салыстырғанда 3 есеге жуық.Жұмыспен қамтуды қаржыландырудың мемлекеттік бағдарламасыЕңбек -- адамның өмірі үшін қажетті материалдық, рухани және басқа да құндылықтар жасауға бағытталған адам қызметі.Жұмыс берушінің актілері -- жұмыс берушінің (жұмыс берушілер өкілінің) шығарылатын актілері (бұйрықтар, үкімдер, нұсқаулықтар, ішкі еңбек тәртібінің ережелері) Жеке еңбек шарты -- қызметкер мен жұмыс берушінің арасында жазбаша нысанда жасалатын екіжақты келісім. Ол бойынша қызметкер жұмыс берушінің актісін аткара отырып, белгілі бір мамандық біліктілік немесе лауазым бойынша жұмысты орындауға міндеттенеді, ал жұмыс беруші қызметкерге жалақысын және заңдар мен тараптардың келісімінде көзделген өзге де ақшалай төлемдерді уақытында және толық көлемінде төлеуге, еңбек туралы заңдар мен ұжымдық шартта көзделген еңбек жағдайларын қамтамасыз етуге міндеттенеді; Жұмыспен қамту қатынастары Қазақстан Республикасының конституциясы, 2001ж. 23 қаңтардағы №149-11 Халықты жұмысқа қамту туралы Қазақстан Республикасының Заңы, ұжымдық шарттар мен келісімдер, басқадай нормативтік құқықтық актілер реттейді. Жұмыспен қамту туралы Заңнама Қазақстан Республикасының азаматтарына, республикада тұрақты қоныс тепкен шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдарға қатысты.
Жұмыспен қамту-азаматтардың өздерінің жеке мұқтаждықтарын қанағаттандырумен байланысты және өздеріне жалақы (табыс) алып келетін, Қазақстан Республикасының Конституциясына, заңдары мен өзге құқықтық актілеріне қайшы келмейтін қызметі. Атап айтқанда, Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес сот үкімі бойынша жаза орындағаннан және төтенше немесе соғыс жағдайларынан басқа кездерде мәжбүрлеп жұмыс істеуге тыйым салынған. Халықтың жұмыспен айналысатын тобына жататын адамдар қатары заңнамада анықталған. Олар жеке еңбек шарты бойынша істейтіндер, оның ішінде толық немесе толық емес жұмыс күні жағдайында сыйақы үшін жұмыс атқаратындар, сондай-ақ басқадай ақылы жұмысы бар немесе табысы бар адамдар. Мемлекет жұмыс орындарын іздестіріп табады.
Жалпы еңбекке орналастыру жөнінде информациялық орталық құрады. Жұмысшы оқыту және қайта оқытудың мемлекеттік жүйесі оларды өзгертіп отыратын рынок талаптарына, тез үйренуіне көмектеседі.Нарық еңбегін реттеуде еңбек биржасының алатын орны ерекше. Еңбек биржасы жұмыссыздық проблемаларын шешуде еңбек биржалары айтарлықтай орын алады. Нарық қатынастары дамыған елдерде еңбек биржасы алғашқыда жұмыссыздарға жәрдем беру мақсатында адамгершілік институттары ретінде пайда болды. Уақыт өте келе еңбек қатынастарының дамуына сәйкес, оның мақсаты мен қызметі де өзгереді. Еңбек биржасы бұл еңбекті жалдау барысында жұмыскерлер мен кәсіпкерлердің арасында делдалдық келісім жасалатын, тұрақты жұмыс жасайтын мекеме. 1991 жылдың бірінші шілдесінен бастап Қазақстанда барлық жерлерде тұрғындарды еңбекпен қамту қызметі жұмыс істей бастады. Әлеуметтік қорғау - бұл әлдебір жағдайларға (кәрілік, мүгедектік, денсаулық жағдайы, асыраушысынан немесе жұмысынан айрылуы) және өзге де заңды негіздерге байланысты экономикалық белсенді бола алмайтын әрі лайықты ақы төленетін еңбекке қатысу жолымен өзін табыспен қамтамасыз ете алмайтын азаматтар үшін өмірлік қажетті игіліктердің және әл-ауқаттың белгілі бір деңгейін қамтамасыз етуге арналған жүйе.
Қазақстан мүше болып табылатын халықаралық еңбек ұйымының анықтауы бойынша әлеуметтік қорғау жүйесі мынадай шаралар кешенін қамтиды тұрақты, ақылы еңбекке ынталандыру, негізгі әлеуметтік қатерлердің алдын алу, ал ол туындаған жағдайда әлеуметтік сақтандыру тәсілдері арқылы сол қатердің салдарынан айрылған табысының бір бөлігін қалпына келтіру, халықтың әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатыспайтын әлсіз топтарына арналған әлеуметтік көмек тәсілдері, азаматтардың білім және медициналық көмек сияқты негізгі құқықтар мен қызметтерге қол жеткізуі. Әлеуметтік қорғау жүйесінің сандық көрсеткіштері экономикалық даму деңгейімен анықталса, ал адамдар арасындағы ынтымақтастық, мемлекеттік институттардың қатысу дәрежесі мен еңбекке ынталандыру деңгейі таңдалған әлеуметтік-экономикалық модельмен өзара байланыста болады. Даму деңгейі бірдей мемлекеттерді өзінде де тарихи, мәдени, саяси және өзгеде факторларға байланысты, әлеуметтік қорғау жүйесінде ынтымақтастықтың және мемлекеттік институттардың қатысуының әртүрлі деңгейі орын алуда. Толық ынтымақтастыққа негізделген жүйеде жарна мен төлемнің арасында өзара байланыс болмайды. Және төлем алу құқығы қатерлі жағдай орын алған сәттен туындайды да, оның деңгейі адамның жүйеге қосқан үлесіне тәуелді болмайды. Қаржыландыру бүкіл салық төлеушілер мойнына түседі де, әлеуметтік қорғау жүйесінен төлем алу құқығына барлық азаматтар ие болады.
Мұндай жүйеде табыстарды қайта бөлу тетігі және қаржыландырудың бірден бір көзі мемлекеттік бюджет болып табылады, ал реттеуші ретінде мемлекет әрекет етеді. Толық ынтымақтастыққа негізделген жүйеде барлық азаматтарға әлеуметтік қорғаудың бірдей, әдетте, ең төменгі деңгейін ұсынады. Шектеулі ынтымақтастыққа негізделген жүйеде төлемдерді алу құқығы адамның жарнасына байланысты болады. Әдетте, мұндай жүйе еңбеккерлер мен жұмыс берушілердің аударымдары есебінен қаржыландырылады, ал жарнасына қарай төлемдерді алу құқығына аударымдар жасаған (немесе олар үшін жұмыс беруші аударым жасаған) азаматтар ғана ие болады. Мұндай жүйелер, әдетте, халықтың белгілі бір тобын, мысалы, ресми жұмыс істейтін еңбеккерлерді немесе белгілі бір еңбек ұжымының еңбеккерлерін әлеуметтік қорғаудың қосымша көзі болып табылады. Бұдан басқа, ынтымақтастық белгісі жоқ, әр азамат өмірдегі қатер жағдайына қаражатты дербес жинайтын әлеуметтік қорғау жүйелері де бар.
Халықаралық тәжірибеге сүйене отырып, әлеуметтік қорғаудың неғұрлым тиімді және кешенді жүйелері, әдетте, мемлекеттік жәрдемақылар, міндетті әлеуметтік сақтандыру, жинақтаушы зейнетақымен қамсыздандыру,әлеуметтік көмек сияқты негізгі элементтерді қамтиды деген қорытынды жасауға болады.Мемлекеттік жәрдемақылар әлеуметтік қорғауға жататын жағдайлар туындаған кезде барлық азаматтарды кепілдікті төлемдермен белгілі бір деңгейде қамтамасыз етуге арналған. Жұмыс берушілер мен еңбеккерлер аударымдарының есебінен қаржыландырылатын міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесі төленген жарна деңгейіне сай ресми жұмыс істейтін еңбеккерлерді қосымша қорғауға арналған.Жинақтаушы зейнетақы жүйесі әр азаматтың зейнетақы жинақтарын жасау процесін реттеуге арналған.Әлеуметтік көмек азаматтардың жекелеген санаттарын бюджеттің қаражаты есебінен қосымша қорғауға арналған. Бұдан басқа, азаматтың әлеуметтік қатерлерден өзін өзі ерікті сақтандыруға құқығы бар.
Осындай аралас жүйе ынтымақтастыққа негізделген және дербестендірілген жүйелердің артықшылықтарын үйлестіруге мүмкіндік береді. Қазақстанда нарықтық экономикаға көшу аяқталып келеді. Әлеуметтік қорғаудың жүйесі өзгерген экономикалық қатынастарға сәйкес болуы қажет.Өтпелі кезеңінің бастапқы кезінде мемлекет инфляция, бюджет тапшылығы, өндірістің құлдырауы, экономиканың бейресми секторының өсуі жағдайында әлеуметтік қорғаудың ағымдық мәселелерімен айналысуға мәжбүр болды. Жинақтаушы зейнетақы жүйесін енгізу мен заттай жеңілдіктерді ақшалай төлемдермен ауыстыруды қоспағанда, әлеуметтік саладағы реформалардың нәтижесі ағымдық мәселелерді шешуге арналған жауап қадамдар болды. Жүргізілген қайта құруларға қарамастан, қазіргі кезде әлеуметтік қорғау жүйесі күрделілігімен және заңнаманың жүйелілігінің жеткіліксіздігімен, жүйеге қатысуға ынталандырудың төмен деңгейімен сипатталады.Соңғы жылдарда экономикадағы қолайлы өзгерістер және тұрақты өсуді қамтамасыз ету жөнінде қабылданып жатқан шаралар әлеуметтік қорғаудың кешенді жүйесін құруды қолға алуға мүмкіндік беріп отыр. Осыған байланысты Қазақстанның қазіргі және болашақтағы басымдықтары мен мүмкіндіктерін ескере отырып, халықты әлеуметтік қорғаудың жаңа тұжырымдамасын әзірлеу қажеттігі туындады.Азаматтардың білім және медициналық көмек саласында қызметтер көрсетуге қол жеткізуі бұл Тұжырымдаманың шеңберінде қаралмайды, өйткені олар басқа бағдарламалық құжаттармен айқындалады.Мемлекет басшысы өзінің 2011 жылғы 28 қаңтардағы Болашақтың іргесін бірге қалаймыз! атты Қазақстан халқына Жолдауында еңбек нарығының тиімділігін арттыру, табысы аз адамдарды, жұмыссыздар мен өз бетінше жұмыспен айналысушыларды жұмыспен нәтижелі қамтуға жәрдемдесудің белсенді бағдарламаларына тарту міндеттерін жүктеді.
Жұмыспен қамтудың белсенді саясатын жүргізу Қазақстан Республикасының Үкіметі қызметінің негізгі әлеуметтік басымдықтарының бірі болып табылады. Жұмыспен лайықты қамтуды қамтамасыз ету - халықты әлеуметтік қорғаудың негізі, адам ресурстары әлеуетін дамыту және іске асырудың маңызды шарты, қоғамдық байлықтың артуы мен өмір ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz