Оқу үрдісінде пәндерді кіріктіре оқытудың жүйелік сипаты
Мазмұны
Кіріспе
5
1 Бастауыш сыныпта тіл мен әдебиетті кіріктіре оқытудың тиімді әдіс - тәсілдердің теориялық негіздері
1.1 Кіріктіре оқытудың қалыптасудағы ғылыми - педагогикалық және психологиялық алғышарттары
10
1.2 Тіл мен әдебиетті кіріктіре оқытудың маңыздылығы мен әдіс - тәсілдері
21
2 Бастауыш сыныпта тіл мен әдебиетті кіріктіре оқытудағы тиімді әдіс - тәсілдерді қолдану әдістемесі
2.1 Кіріктіре оқыту бойынша тәжірибелік - эксперименттік жұмыстарды ұйымдастыру
45
2.2 Бастауыш сыныпта кіріктіре оқыту бойынша өткізілген сабақтардың үлгі жоспарларын өңдеу және енгізу
50
2.3 Эксперименттіңқалыптастырушы кезеңі бойынша алынған нәтижелер
60
Қорытынды
64
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
68
Қосымша А
71
Қосымша Ә
72
Қосымша Б
73
Қосымша В
74
Кіріспе
Еліміз өркениетті елдер қатарына қосыламыз деп қарыштап қадам басып жатқан тұста, білім жүйесінеде тың өзгерістер енуде. Қазақстан Республикасының Білім беру туралы Заңында : Білім беру жүйесінің басты мақсаты - ұлттық және жалпыадамзаттық мәдени құндылықтар негізінде жеке тұлғаның қалыптасуына қажетті жағдай жасау делінген. Осы бағытта жұмыстану үшін білім сапасын арттыру ісіне ерекше мән беру қажеттілігі артады. Сапалы білім беру педагогтардың шеберлігі мен іскерлігіне байланысты. Ал педагогикалық шеберлік пен іскерлікті дамытуда жаңа технологияны қолданудың маңыздылығы зор[1].
Бүгінде барша ұстаздар қауымы қасиетті де киелі міндетін атқара отырып, білім беру ісін одан әрі жандандыру, бәсекелестікке қабілетті ,жаһандану үрдісіне бейімделген үш тілді меңгерген мәдениетті, білімдар жеке тұлғаны қалыптастыруда озық, жаңғыртылған заманауи әдістемелік жүйені меңгеру, әлемдік білім беру кеңістігіндегі ел дамуына оңтайлы ізгі қадамдарды жасау сияқты жаңа талаптарға сәйкес іс-шараларды жүзеге асыруға түбегейлі бет бұрып отыр. Білім беру ісін сапаға жетелейтін, оны жеткілікті деңгейде меңгеруге ықпал ететін, қадағалайтын түрлі тетіктер жеткілікті.
Заман талаптарына сай білім беру жүйесі жетіліп, жаңа қырларынан жан-жақты көрініс беріп, білім берудің мазмұны да күн өткен сайын жаңартылып әрі күрделеніп келеді. Бұл жаңашыл көзқарас білім беру мазмұнын толықтырып, білім беру жүйесін қазіргі заман талабына сай дамыта оқытуды ұйымдастырудың түрлі әдіс - тәсілдерін түрлендіре алып отыруды қажет етеді. Бәсекелестікке қабілетті елдер қатарына апарар басты баспалдақтардың бірі де бірегейі жаңашыл көзқарасқа бағытталған кіріктіре оқыту мен жаңартылған бағдарлама бойынша білім алу болып отыр[2].
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесінде 2016-2017оқу жылынан бастап жаңартылған білім беру мазмұнына көшу сатысы басталып, оқушыларды кең ауқымды дағдыларға үйретуге, функционалдық сауаттылықтарын арттыруға, адами құндылықтарын дамытуға көңіл бөліне бастады.
Жаңартылған білім беру бағдарламасының негізгі мақсаты - оқушыларды сындарлы оқытуға үйрету, әлемдік білім кеңістігіне қол жеткізу, инновациялық білім негіздерін терең меңгерту. Тәуелсіздігіміздің тұғырлы болуына, еліміздің дамуына, жеріміздің көркеюіне өз үлестерін қосып жүрген беделді азаматтардың барлығы да ауыл мектептерінен білім алып, ауылда тәрбиеленгендер. Қоғамның дамуына байланысты ауылдарымыз да күннен-күнге жаңарып, жақсарып жатыр. Соның бірі - ауыл мектептерінің жағдайы. Ғылым мен технологияның дамыған заманында білім беру саласы да қарқынды дамуда. Қазіргі таңда ауыл мектептері жаңа технология құралдарымен жабдықталып, ұстаздар білім берудің жаңа әдіс-тәсілдері бойынша білімдерін жетілдіру үстінде. Ендеше заманына қарай амалы, демекші бұрыңғы кездегідей қарапайым дәстүрлі сабақтың мәні де сәні де кеткен уақыт. Білімді ұрпақ - болашақтың кепілі,-деп дана халқымыз айтқандай, бүгінгідей ел болашағы - жас буынды заманына сай лайықты жеке тұлға ретінде қалыптастыру ісі мемлекетіміз үшін маңызды болса, мұғалімдер қауымына артылар жүк ауыр екені баршаға мәлім. Қоғамның дамуындағы ең маңызды мәселе білім беру жүйесі. Қазіргі таңдағы негізгі мақсат - жан-жақты білімді, өмір сүруге бейім, ой-тұлғасы бар, адамгершілігі жоғары, қабілетті жеке тұлғаны яғни еліміздің патриотын қалыптастыру.
Оқып үйрену мен тәрбие ісінде оқу орындарының жаппай заманауи технологияларды қолдануға көшу процесінде мұғалімнің кәсіби шеберлігін арттыру - қоғамның басты мәселесі. Мұғалімдердің кәсіби даму үдерісін дамыту барысында мектептің даму жоспарында желілік қоғамдастық, тәлімгерлік инновациялық, интерактивті әдістерді пайдалану арқылы білім сапасын арттыру, интернет жүйесімен байланысты жандандыру, жаңа ақпаратты технологияны меңгеру, жан-жақты ұстаздар қауымымен пікір алмасу қарастырылған [5].
Ал мұғалім үнемі ізденіп, білім қорымен өзінің іс-тәжірибесін таратып, өзгенің жаңалығын үйреніп отырса, оның сабақтары да қызықты, бала үшін тиімді болмақ. Ал бұл жағдай бүгінгі күні ауыл мектептері аталатын шалғайдағы ауылдар үшін де тиімді.
Бағдарламаның мақсаты: Бастауыш сынып пәндері бойынша білім беру бағдарламасын жаңарту және критериалды бағалау жүйесін енгізу тұрғысынан мұғалімдердің педагогикалық шеберлігін жетілдіру
Бағдарламаның міндеттері:
oo Бастауыш сынып пәндері бойынша жаңартылған білім беру бағдарламасының құрылымымен, ондағы материалдардың күрделілігінің өсу ретімен, мазмұнымен және мақсаттарымен танысу;
oo Бастауыш сынып пәндері бойынша жаңартылған білім беру бағдарламасына сәйкес келетін педагогикалық тәсілдерді түсінуін және қолдана білуін қамтамасыз ету;
oo Бастауыш сынып пәндері бойынша жаңартылған білім беру бағдарламасындағы оқу мақсаттарына қол жеткізу мақсатында критериалды бағалау жүйесін түсініп,қолдана білуін қамтамасыз ету;
oo Мұғалімдердің бойында орта білім мазмұнын жаңарту жағдайында бастауыш сынып пәндері бойынша жаңартылған білім беру бағдарламасын іске асыру үшін қажетті дағдыларды қалыптастыру
Жаңартылған оқу бағдарламасының мазмұндық ерекшеліктері - білімді тақырыптар және сыныптар бойынша күрделендіру; (спиральді қағидатпен берілуі);
-бір білім саласы пәндері арасында, сондай-ақ пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру барысында ортақ тақырыптардың болуы;
-оқу процесін ұзақ мерзімді, орта мерзімді, қысқа мерзімді жоспарлар түрінде жоспарлау болып табылады [6].
2011 жылы 28 қаңтарда Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында Өмір бойы білім алу әрбір қа - зақ - стандықтың жеке кредосына айналуы тиіс- деп көрсетуіне байланысты білім саласының барлық деңгейінің мамандары кезең-кезеңімен біліктілігін арттыру, жаңа инновациялық технологияларды меңгеру курстарына жіберіліп келеді.
Елбасы Н.Ә. Назарбаев мемлекетіміздің болашақта дамуына арналған Қазақстан -- 2030 бағдарламасында жоғары білімнің сапалылығы, адам сүйгіштігі және ғаламдануы арқылы мәдениет жасауға, интеграцияға ерекше мән бергені белгілі. Кіріктіре оқытуды жүзеге асыру, оның ғылыми деңгейін арттыру, тұтастай алғанда оқушылардың танымдық әрекетіне тән дағдыларды қалыптастыру, тіл мәдениетін дамыту міндеті күн тәртібіне қойылған ділгір мәселелердің бірі екендігіне дау жоқ. Осыған орай интеграция, интеграциялық оқыту мәселесі сан қырынан зерттелуде. Оқыту мен тәрбиелеудегі пәнаралық байланыс мәселесін және білім берудегі интеграцияны әр түрлі негізде жасауға Н.В.Малахов, И.А.Лошкарёва, В.Н.Максимова, Н.Я.Виленкин тағы басқалар зор үлес қосты. Казақстандық педагогика да жалпы білім беретін мектептегі оқу-тәрбие үрдісіндегі интеграция мәселесінің педагогикалық негізін Б.Т.Набиева, А.Ерімбетова, А.А.Әбдиева тағы басқалар сипаттады. Кіріктіру - бөліктерді бүтін шығатындай біріктіру, оларды бір тұтас болатындай етіп қосу. Осы тұрғыдан қарастырғанда, кейбір пәндерге қатысы бар материалдарды белгілі бір пән ауқымында жеке өткеннен гөрі, оның мазмұны кең қамтылатындай етіп, интеграцияланып оқытылғаны тиімді. Кіріктіру - материалды жан-жақты игерту, оқушылардың сабақта алған білімдерін өмірлік практикада қолдануда тиімді әдіс. Сонымен бірге оқушының саналық, адамгершілік, эстетикалық көзқарастарын ұштауда, тиімді пайдалануда, оқу-тәрбие процесін басқаруда пайдасы зор [7].
Кіріктіріп оқыту (CLIL) дегенде ең алдымен сабақтарда пәнаралық байланыстарды қалыптастыруды қарастыру маңызды екені ескеріледі. Егер дәстүрлі сабақ оқушыларды білім мен қаруландыруға және негізінен түсіндіру-көрнекілік жұмыстарын жүргізу арқылы құрылатын жалпы білім беру міндеттерін шешуге бағытталған болса, ал кіріктірілген сабақтар оқытудың түрлі әдістерінің және құралдарының үйлесуі негізінде құрылып, сонымен қатар тіл мен әдебиеттің көптеген міндеттерін шешуге ықпал етеді.
Кіріктіру барысында түсіндіру-көрнекілік, іздеу, зерттеу әдістері, пікірталас, білімнің түрлі дерек көздері, теледидар бағдарламалары, кино үзінділері, мультимедиа курстары, интернет-технологиялары, оқыту мен бақылаудың басқа да техникалық құралдары қолданылады. Сонымен қатар жеке, топтық, жұптық, ұжымдық жұмыс түрлері кеңінен қолданылады. Бұндай сабақтарда танымдық міндеттер жүзеге асырылып, оқушылардың шығармашылық әлеуетін жүзеге асыруға көп мүмкіндік беріліп, жағдай жасалады[3].
Жалпы, тіл мен пәнді үйлестіре отырып, пәнаралық байланысты жүзеге асырып оқыту когнитивтік дамуды жүзеге асыруға көп жағдай жасайды. Ал үйренушінің білімді меңгеруге ұмтылудың алғашқы қадамы танымдық қабылетін қалыптастырудан бастау алады. Оқыту үрдісіне кіріктіре оқытуды енгізу -- ең алдымен, оқушының сабақ үстінде дамуы мен оның психологиялық жағдайын ескере отырып, оқытуды нығайту мүмкіншіліктеріне бағытталған. Пәндерді кіріктіріп оқыту арқылы оқушыларды білім алуға қызығушылықтарын арттыруға, оларды ғылыми тіл дағдыларын дамытуға болады.Сонымен бұл әдіс оқушылардың тіларалық қарым-қатынас қажеттілігі мен мүмкіндіктерін ана тілінде ойлануларына жағдай жасап қана қоймай, бір мезгілде екі пәнді бірдей оқытуды жүзеге асыруға мүмкіндік береді[4].
Ocы aйтылғaндaрдың бaрлығы aлынып oтырғaн тaқырыптың күрдeлiлiгiнiң, ғылыми жәнe тәрбиeлiк жaғынaн мaңыздылығының, көкeйтecтiлiгiнiң дәлeлi бoлa aлaды.
Coндықтaн бұл диплoмдық жұмыcтың тaқырыбы Бастауыш сыныпта тіл мен әдебиетті кіріктіре оқытудың тиімді әдіс-тәсілдерідeп aлынып, ғылыми тұрғыдaн зeрттeу жұмыcы жүргізілді.
Зерттеу мақсаты: Бастауыш сыныпта тіл мен әдебиетті кіріктіре оқытудың тиімді әдіс-тәсілдерін анықтау.
Зерттеу нысаны: бастауыш сынып oқушылaрының оқу-тәрбие үдерісі.
Зерттеу пәнi: бастауыш сыныптағы тіл мен әдебиетті кіріктірудегі мaзмұны, әдіc-тәcілдeрі, жoлдaры.
Зeрттeу бoлжaмы: егер тіл мен әдебиетті оқыту барысында тиімді әдістерді іріктеп, оны бастауыш мектептің оқу-тәрбие үрдісіне енгізсе, онда оқушылардың танымдық қызығушылықтары артады.
Зерттеудің жетекші идеясы: Бастауыш сынып oқушылaрының екі пәнді кіріктіре оқыту арқылы зерттеу.
Зерттеу міндеттері:
бастауыш сыныптағы тіл мен әдебиетті кіріктіре оқытуға қатысты теориялық сараптау, тақырыпқа қажетті термин мағыналарын анықтау;
Кіріктіре оқыту мағынасын ашып, тиімді жақтарын қарастыру;
бастауыш сыныпта тіл мен әдебиетті кіріктірудің әдістемесі теориялық тұрғыда негіздеу арқылы, байқаулардан өткізу;
пeдaгoгикaлық экcпeримeнт aрқылы бастауыш сыныпта тіл мен әдебиетті кіріктіре оқытудағы тиімді әдіс-тәсілдерін зерттеп, сабақ жоспарларына енгізу.
Зерттеу көздері: зерттеу мәселесі бойынша философиялық, психологиялық, педагогикалық еңбектер, Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігінің бастауыш сыныптағы даму, кіріктіре оқытуға байланысты әдістемелік құралдар мен құжаттар (стандарт, бағдарламалар, оқу-құралдары, оқулық және т.б.).
Зерттеу әдiстерi: зерттеудің көкейкесті бойынша ғылыми-әдістемелік, философиялық, психологиялық, педагогикалық әдебиеттерге теориялық талдау жасау; бастауыш мектеп мұғалімдерінің оқыту процесінде өзіндік жұмысты ұйымдастырудың іс-тәжірибесі; мектеп құжаттарымен (ресми материалдар, жоспарлар, бағдарлама жәнет.б.) танысу, мектеп жұмысы нәтижесін салыстыру, сауалнама және әңгімелесу, педагогикалық бақылау, бастауыш мектепте өзіндік жұмыстар өткізілген іс-тәжірибелерді саралау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәнділігі:
Бастауыш сыныпта тіл мен әдебиетті кіріктіре оқытудың тиімді әдіс - тәсілдерінің теориялық негіздеріне шолу жасап, тақырыпқа қажетті термин мағыналары анықталды;
Кіріктіре оқыту мағынасының мазмұнын пайдалану іс-әрекетінде іріктеу амалдарын енгізу, тиісті тәсілдері айқындалды;
бастауыш сыныпта тіл мен әдебиетті кіріктірудің әдістемесі теориялық тұрғыда негізделіп, байқаулардан өткізілді
пeдaгoгикaлық экcпeримeнт aрқылы бастауыш сынып оқушыларының тіл мен әдебиетті кіріктіре оқытудағы әдіс-тәсілдерінің жұмыcтағы тиімділігі дәлелденді.
Зерттеу базасы: №2 жалпа ортa білім беру мектебі.
Диплом құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен, қорытыдыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
1 Бастауыш сыныпта тіл мен әдебиетті кіріктіре оқытудың тиімді әдіс - тісілдерінің теориялық негіздері
1.1 Кіріктіре оқытудың қалыптасудағы ғылыми-педагогикалық және психологиялық алғышарттары
Елбасымыз Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында Ұлттық бәсекелестік қабілеті бірінші кезекте оның білімдік деңгейімен айқындаладыдеп айтылған. Егемендік алған тәуелсіз Қазақстанның әлемдік өркениетке жетудегі бірден-бір дара жолы - білім жүйесі. Бастауыш мектеп- білім жүйесінің ең басты буыны. Бастауыш мектепте қаланған білім негізі оқушының болашағына жол ашады. Қазіргі кезеңдегі басты мәселенің бірі жаңа технологиялардың дамуы кезеңінде болашақ ұрпақтың тәрбиесі мен білім алуында ұстаздардың атқаратын рөлі ерекше. Егемен еліміздің болашағы, оның әлемдік өркениеттегі өз орны, ең алдымен білім мен тәрбиенің бастауы - ұстаз қолында. Сонымен бірге Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер-бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай тәрбиелесе Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан ұстазға жүктелетін міндет ауыр деген болатын. Қазіргі заман мұғалімінен тек өз пәнінің терең білгірі болу емес, тарихи танымдық, педагогикалық - психологиялық сауаттылық, саяси экономикалық білімділік және ақпараттық сауаттылық талап етілуде. Ол заман талабына сай білім беруде жаңалыққа жаны құмар шығармашылықпен жұмыс істеп, оқу мен тәрбие ісіне еніп оқытудың жаңа технологиясын шебер меңгерген жан болғанда ғана білігі мен білімі жоғары жетекші тұлға ретінде ұлағатты саналады.Қазіргі мектеп оқушыларының логикалық ойлау қабілеті, өздігінен іздену деңгейі төмен [8]. Оқушылар тек қана тыңдаушының рөлін ғана емес, ізденушінің рөлін де атқару қажет. Оқушылардың білуге деген қызығуын арттыру үшін:
oo оқушылардың өздерінің ізденістерін ұйымдастыру қажет;
oo өткен сабақ пен жаңа сабақты байланыстырып отыру қажет;
oo оқушылардың білімі мен білігін тексергенде әр түрлі жұмыс формаларын пайдалану керек;
oo сабақта жаңа әдістермен белсенді сабақ түрлерін пайдаланған жөн.
Жалпыға жаппай бастауыш білім беру кезеңінде мұғалім оқушылардың бәрін бірдей жақсы оқытуға міндетті. Сондықтан қазіргі кезде мектептерде жаңаша оқытуға көшу жүйесі жасалынды, пән мұғалімдерінің алдында тұрған жауапты міндет- оқушылардың білім деңгейлерін барынша жетілдіру.
Оқушылардың білім деңгейлерін төмендігі - олардың қабілетінің жоқтығынан емес, өз беттерімен жүйелі түрде білім алуға дағдыланбаудан, жүйелі еңбектің жоқтығынан. Сондықтан әр мұғалімнің мақсаты - оқушылардың алған білімін қолдана білуге үйрету. Олардың жеке тұлға ретінде дамуына жағдай жасау, өз бетінше білімді меңгерту, оқушылардың біртұтас өмірге деген көзқарасын қалыптастыру және интеллектуалдық іс-әрекеттерге әзірлеуде, білім берудің инновациялық әдістерін қолданудың маңызы зор.
В.А. Сухомлинский "Сабақ - бұл мұғалімнің жалпы және педагогикалық мәдениеті, оның интеллектуалдық байлығының өлшемі, оның ой-өрісінің көрсеткіші яғни, сабақ сан қырлы болған жағдайда ғана оқушылар үшін, мұғалімдер үшін де қызықты болады. Заманауи сабақты дайындау және өткізу үшін бізге кіріктірукөмек береді [9].
Бүгінгі жаппай қолданылып жүрген жаңа технологияның өзі кіріктірілген болып саналады. Қазіргі педагогикалық технологияда пәнаралық байланыс кіріктірілген білім берудің моделі болып саналады. Пәнаралық байланыс оқытудың кешенді жүйесін құрай отырып, әртүрлі білім салаларының ортақ тақырыптарын, кейде ортақ элемент, бөлім, дәйек, теория, ұғым заңдарды біріктіріп, құрылымдық және ғылыми-мазмұнды блоктар жасайды.
Оқытудың жаңа технологиясы -- оқытудың тиімді әдіс-тәсілдерін қолдануды, оқытудың әр түрлі әдістері мен формаларын біріктіруді, оқу материалын тиімді пайдалануды, оқудың сапасына білім мен біліктілікті жүйелеуді жүзеге асырады. Оқытудың жаңа педагогикалық технологиясы -- оқытуды ізгілендіру, өзін-өзі дамытып, тәрбиелей білетін, заман ағымына ілесе алатын кәсіби, білікті, жан-жақты жеке тұлға қалыптастыруды мақсат етеді. Оқушылардың кәсіби білім сапасын арттырумен бірге өз қабілетіне қарап, өзін-өзі дамыта отырып, өзіне сын көзбен қарауға мүмкіндік береді. Танымдық белсенділігін арттырып, шығармашылық қабілетін дамытады. Оқу пәндерінің бірігуі төмендегі шарттарға байланысты:
- зерттеу нысандарына сәйкес келуі немесе өзара жақын болуы;
- кіріктірілген оқу пәндерінде зерттеу әдістерінің бірегейлігі немесе ұқсастығы;
- кіріктірілген оқу пәндерінің жалпы заңдылық, жалпы теориялық тұжырым негізінде құрылуы.
Осы арқылы бір дидактикалық мақсатқа негізделген оқу бағдарламаларын жасауға болады. Пәнаралық байланыс құрамдық функционалдық талдау әдісіне сүйенеді, ол әдіс белгілі бір құбылысты тұтастай құрылымдық-бөлшектеу арқылы зерттейді, осы арқылы әрбір элементтің функционалды арнаулы қызметі қарастырылады және кіріктіріліп отырған екі (одан көп) пәннің құрылымдық элементтері анықталады (мөлшері, тақырыбы, бөлімі, дәйегі, ұғымы, заңы, теориясы) т.б. Нәтижесінде жалпы білім беретін пәндердің матрицасы құрылады [8].
Кіріктіру - ХХІ ғасыр талабы. Пәнаралық байланыс негізінде кіріктіре оқыту тарихына көз жүгіртсек. Бұл идея Я.А.Коменскийден басталады. Ұлы дидакт: Бір-бірімен байланысы бар заттар, сол байланысы көрсетіле отырып оқытылуы қажет, - деген болатын. Атақты педагог пәндердің арасындағы байланысты пайдаланып кіріктіре оқыту негізінде оқыту үрдісінің біртұтастығын қалыптастыруға қол жеткізуге болатынын айтты. Осы идеяға көптеген педагогтар қосылып, оны одан әрі дамытты. Кіріктіре оқыту идеяларын В.Я. Стахарин, Н.Ф. Бунаков, В.И. Водовозов, т.б. педагог ғалымдар жалғастырып, пәндерді кіріктіре оқыту әдістемелерін ұсынды .
Кіріктірілу - бұл бір оқу мазмұнының әртүрлі саладағы жан-жақты білімдермен тоғысуы, бір-бірімен араласып кетуі. Кіріктірілген сабақтар оқушыға әлем туралы, заттар мен құбылыстардың өзара байланыстары туралы біртұтас мағлұмат береді, олар құрылысы бойынша белгілі қалыпқа сыймайды, сондай-ақ, оқу сағаттарын барынша үнемді пайдалануға мүмкіндік береді. Осы тектес сабақтарда оқушылардың бейнелі ой- өрісі дамып, пәннің жалпы мазмұнын өмірмен байланыстыру арқылы шығармашылық мүмкіндіктері ашылады. Кіріктірілген сабақтардың құрылымы нақтылығымен, сыйымдылығымен, орамдылығымен, сабақтың әр сатысындағы оқу материалының логикалық өзара келісімімен, материалдың зор ақпараттық мүмкіндігімен ерекшеленеді. Оқу үрдісінде пәндерді кіріктіре оқыту: ерекше дарынды оқушыларға мәнді де саналы оқуға; сабақ құрылымында проблемалық жағдайлар үлесін ұлғайтуға; жеке тұлғаның зерттеушілік типін қалыптастыратын оқушының ойлау әрекетін белсендіруге; оқушыға бір мезгілде әрекетті орындауда барлық мақсат қоюдан нәтижеге дейінгі барлық процесіне бақылау жасауға; білім берушілік, дамытушылық және танымдық үшбірлікті ұстаздың шексіз шығармашылығы тұрғысынан жүзеге асыруға; сабақтың ақпараттық сыйымдылығын арттыруға; оқушылардың уәждемесін арттыруға, олардың оқу-танымдық әрекетін белсендіруге, шаршағандары мен қажуларын азайтуға; сабақ үрдісінде өтілетін тақырыптың адам және қоғам өмірімен тікелей байланысына мән беруге; оқушылардың шығармашылық ойлауын дамытуға; олардың алған білімдерін өмірде қолдана білулеріне көмектеседі.
Этимологиялық мағынасы (интеграция - лат. untegratio) қалпына келтіру, толықтыруды білдіретін бұл ұғым педагогикада бірнеше тұрғыдан қаралады: кіріктіру - оқытудың жүйелік принципіне сай жақсы ойластырылған, жіті қарастырылған педагогикалық үрдіс:
oo кіріктіру - мазмұндық қайталауларды болдырмау; оқу үрдісінде бағдарламадағы пәндерді логикалық негізделген бірізділік принципіне қарай құрастыру және түрлі пәндерді оқытуда шекаралық білімді үйлестіру арқылы қол жеткізуге болады;
oo кіріктірудің маңызы, кіріктірілетін пәннің оқу жоспарына сәйкес оқушылар сапалы білім ала отырып, өздерінің танымдық қабілеттерін дамытады, табиғаттың біртұтас ғылыми бейнесі жөнінде түсінік қалыптастырады, алған білімдерін болашақта тиімді пайдалануға, оны дамытуға қажетті білік-дағдыларды бойына сіңіреді.
Қазіргі кезде білімнің интеграциялануын қамтамасыз ету, оның ғылыми деңгейін жоғарылату, тұтастай алғанда, оқушының танымдық әрекетіне тән дағдыларды қалыптастыру өзекті мәселеге айналуда . Оқу кезінде бұның барлығы ұғым мағынасының меңгеруі мен анықтауына деген оқушы ойының қозғалысында, жоспардың, қорытындылардың, түйіндемелердің құруында, топтастыратын және жүйелендіретін сызбалар мен кестелердің жасауында көрінетін болады. Кіріктірілген сабақтар барысында біріктіру үрдісі мұғалімнің белсенді басқаруымен іске асырылады, ол зерттелгенді біріктіру дағдысын үйрететін, психологиялық терминология бойынша біріктіру әрекетін қорыту әрекеттеріне оқушыларды үйретеді [10].
Білімнің біріктіру және жүйелендіру сабақтары біріктірілген сабақтар түрінде нәтижелі өткізуге болады. Білімді кіріктіру бағыты әр түрлі пәндердің даралығын болдырмай, жалпылауыш бөлімдер интеграцияланған кешендер пәнаралық ортақ мүдделерді біріктіретін кіріктірілген блоктар құру арқылы білім мазмұнының құрылымын және оның ғылыми негіздерін, ғылыми көзқарастарға арқау болатын ғылыми ұғымдарды, оларды оқушыға меңгертудің әдіс тәсілдерін, құралдарын қажетті деңгейде синтездеуге, сөйтіп білімнің бөлшектенуін, қайталануларды оқушыға шамадан тыс жүк түсуін болдырмауға мүмкіндік беріп, бұларды сапа жағынан мүлдем жаңа сатыға көтереді.
Кіріктіру (интегративті) сабақтарын даярлау және жүзеге асыру кезінде білімдік көптеген мәліметтермен толығады. : сабақтың құрамына білім көзі ретінде кіретін пәндер, қосымша әдебиеттер, зерттеулер, балалардың бұрынғы білімі, тәжірибесі, мұғалімнің түсіндіруі, оқушылардың жауабы т.б. Бастауыш сыныптардағы пәндердің басты мақсаты - оқушының жеке тұлғасын қалыптастыру, оларды қоршаған ортаның әсемдігін өнер түрлері арқылы түсіне білуге тәрбиелеу.
Сабақтың мазмұны мұқият және мақсатқа бағышталып сараланып , бір түрлерін кірістіру, екіншісін алып тастау қатаң түрде тақырыпқа сай жүзеге асырылады, бұл оның мазмұндық тұтастығы мен нәтижелі болуының қажетті шарты болып табылады [9].
Кіріктірілген сабақтарда әрбір балаға оқудың мәні ұғымды болғандай, жекелеген элементтері біртұтасқа қосу қажет. Бұл сабақтарда балалар тілі дамуының жүзеге асырылуы өте маңызды. Бұл сөздік қорының байытуы және байланыстырып сөйлеуді белсендіреді. Кіріктірілген сабақтар оқушылардың қоршаған ортамен танысуына көмектеседі. Пәнаралық кіріктіруді жүргізудің өзіндік қағидаларының оң жақтары бар:
1. Әр пәннің өзіндік құрылым ерекшілігіне, мақсатына, міндетіне, бағдарламасына ешқандай өзгеріс енгізбей, әр пәннің өз дербестігі сақталады.
2. Әр пәннің бағдарламарын негізге ала отырып, талқылау, мазмұны ұқсас тақырыптарды бөліп, бір жүйеге келтіріледі.
3. Кіріктірілген сабақ өткізуге жетекші болатын пән анықталады.
4. Мұндай сабақты екі немесе үш пән мұғалімдері бірігіп өткізе алады.
5.Осы кіріктірудің көмегімен оқушылардың шығармашылығы, белсенділігі жан-жақты дамиды. Сөйтіп, оқу үрдісін ұйымдастыру кезінде кіріктіруді пайдалану: оқуға қызығушылығын арттыруға; өнімді деңгейде білім, білік, дағдыларын қалыптастыруға; тілдік құзыреттілігінің дамуына ықпал етеді [12].
Елбасы Н.Ә.Назарбаев Қазақстан - 2030 бағдарламасында білім берудің ғылыми деңгейін, білімінің сапасын арттыруда оқытудағы кіріктіруге ерекше мән берді. Оқыту тәрбиелеудегі пәнаралық байланыс пен білім берудегі кіріктіруді педагогикалық - психологиялық, әдістемелік жағынан шетелдік М.А. Данилов, В.В. Давыдов, И.Д. Зверев, В.В. Краевский, С.Л. Рубинштейн, Н.Ф. Талызина, Д.Б. Эльконина, т.б. және қазақстандық Р.Г.Лемберг, А.А. Бейсенбаева, Г.К.Мендіғалиева, А.М.Мұқаметжанова, т.б. ғалымдар зерттеді. Оқу үрдісінде пәндерді кіріктіре оқытуды өзіндік сипаты (Сурет 1) берілген.
Оқу үрдісінде пәндерді кіріктіре оқыту:
ерекше дарынды оқушыларға мәнді де саналы оқуға
жеке тұлғаның зерттеушілік типін қалыптастыратын оқушының ойлау әрекетін белсендіруге
сабақ құрылымында проблемалық жағдайлар үлесін ұлғайтуға
оқушыға бір мезгілде әрекетті орындауда барлық мақсат қоюданнәтижеге дейінгібарлық процесіне бақылау жасауға
білім берушілік, дамытушылық және танымдық үшбірлікті ұстаздың шексізшығармашылығы тұрғысынан жүзеге асыруға
оқушылардың уәждемесін арттыруға, олардың оқу-танымдық әрекетін белсендіруге, шаршағандары мен қажуларын азайтуға
сабақ үрдісінде өтілетін тақырыптың адам және қоғам өмірімен тікелейбайланысына мән беруге
сабақтың ақпараттық сыйымдылығын арттыруға
оқушылардың шығармашылық ойлауын дамытуға
олардың алған білімдерін өмірде қолдана білулеріне көмектеседі
Сурет 1 - Оқу үрдісінде пәндерді кіріктіре оқытудың жүйелік сипаты
Елбасы Н.Ә.Назарбаев Қазақстан - 2030 бағдарламасында білім берудің ғылыми деңгейін, білімінің сапасын арттыруда оқытудағы кіріктіруге ерекше мән берді. Оқыту тәрбиелеудегі пәнаралық байланыс пен білім берудегі кіріктіруді педагогикалық - психологиялық, әдістемелік жағынан шетелдік М.А. Данилов, В.В. Давыдов, И.Д. Зверев, В.В. Краевский, С.Л. Рубинштейн, Н.Ф. Талызина, Д.Б. Эльконина, т.б. және қазақстандық Р.Г.Лемберг, А.А. Бейсенбаева, Г.К.Мендіғалиева, А.М.Мұқаметжанова, т.б. ғалымдар зерттеді. Олар бұл мәселенің филосифиялық, психологиялық, педагогикалық мәнін, құрылымын әдіснамалық деңгейде қарастырды. Кіріктіру педагогикалық үрдісте оқыту мен тәрбиелеу мәселесіне жаңаша қозқарас тудырды. Бүгінгі таңда пәнаралық байланыс оқу үрдісіне тереңінен енді және өзінің жаңа кіріктіру түрінде пәндер арасындағы жай байланыс емес, бір сабақта бірнеше оқу пәндері мақсатының бірігуі болып отыр. Оқу үрдісіндегі кіріктіру ерекше жүйе, яғни жағындастыру, біріктіру, бір жүйеге келтіру болып табылады[20].
Н.Ф.Винокуров кіріктіруді бір жүйеге келтіретін байланысты дамытушы, байланыстырушының жүйелілік мәні және жалпы философиялық түсініктің төменнен жоғарыға дамуы ретінде түсіндіреді. В.С.Безрукова мектеп базасында пән кіріктіру мақсат пен оқу құралы ретінде қарастырып, оқушылардың қоршаған ортаны бірегей қабылдауы, құбылысты жан-жақты зерттеуі, пәнаралық байланыста жаңа түсінік пен білімнің қалыптасуы мен алған білімді байытуы жүзеге асады [13].
А.Д.Урсул өз еңбектерінде құбылыстар мен үрдістер жалпыға бірдей байланыс туралы жазады. Кіріктіру ұғымы қайсыбір бөліктердің бүтінге біріктіруін білдіреді және бұрын дербес элементтердің сол немесе өзге де жиынтықтарға өзара қатынас үрдістерін сипаттау үшін қолданылады. Жүйелі тәсіл тұрғысынан көпшілік (жиынтық), күрделілік, немесе кешенділік, реттілік, ұйымдастырушылық пен жүйелілік сияқты кіріктіру түрлерін ерекше бөлу жөн. Ғылымдардың бірігуі, ең алдымен, табиғи және қоғамдық, түрлі пәндердің бір тұтасқа қарапайым қосылыс ретінде ұсынылуы мүмкін емес. Жүйелік тәсіл оқыту үдерісін өзара байланыс пен даму сияқты дидактикалық принциптерге сай іске асыруыға мүмкіндік береді [17].
Пәндер арасындағы интеграциялық байланыс - бұл ғылымдардың жақындату және байланыстыру үрдісі. Бастауыш оқытудың тәжірибесінде пәндер аралық байланыстарды пайдаланып, дамыту керек. Біріктірілген сабақтар келесі талаптарға жауап беруі тиіс: біріншіден, сабақ балаға әр түрлі білімдерді беруі тиіс, екіншіден, мұғалім оқушылардың танымдық қызығушылығын арттыруы қажет, үшіншіден, сабақ оқушылардың ойлау әрекетін белсендіру тиіс, және, ақырында, балалар шығармашылық қабілеттерін, ақылын танытуы тиіс. Мұндай сабақтар жиі өткізуге болмайды, өйткені олар жаңалығын мен қызығушылығын жоғалтады [24].
Кіріктірілген сабақ - бұл оқушылар мен мұғалімнің жанды шығармашылығы. Түсіну үшін маңызды болып табылатын ең бастысы: біріктірілген оқытудың мақсатына қарай түсініктердің зерттеуінде жеке жақтарды біртұтасқа біріктіру қажет, солай оқу материалдың терең түсінуі бойынша оқушыларды талдау-жүйелі әрекеттерге үйретуіге болады.
Оқу және басқа да пәндерге оқытқан кезде тәжірибеде қолданылатын біріктірілген сабақтардың түрлі түрлері бар - бұл сабақтар - ертеңгіліктер, сабақтар - есептер, ауызша журнал сабағы. Ал мұғалімге балалардың мүмкіндіктерін және тапсырма олар үшін ауыр еместігін бағалауға тура келеді.
Кіріктірілген сабақтардың дәстүрлі емес түрлері болып табылады: әрқайсысы актер бола алатын театр болып ойнау. Осылайша көркем шығармашылық мәдениетінің деңгейі көтеріледі. Осы сабақтарда жұмыстың басқа да түрлі пішіндері орын алады. Мысалы, конференция - сабақ. Дайындық микрогруппаларда жүргізіледі. Бір микротоптағы балалар басқа микротоптағы балалар не айтып жатқан білмеуі тиіс. Дайындықта сыныптың барлық балалары қатысады. Мұғалім микротоптарды үнемі бақылау қажет және ол қателерді түзетіп, балалармен жұмыс істеуі қажет [14].
Я.А.Каменский ойлауынша, мектеп өзара оқыту, талқылау, тәжірибелер жүргізілетін шеберхана болуы тиіс. Оқу бағдарламасы, курстар, оқыту әдістері мен формалары, ең алдымен, осы мақсатта ұйымдастырылады[18].
Бастауыш мектеп тек қана оқуға, жазуға және есептеуге ғана үйретпей, сондай-ақ, балалардың қызығушылығында негіздлеген жалпы білімнің қорына енген деректермен таныстыруы қажет. Дидактардың, психологтардың әр түрлі көзқарастары талдауынан біріктірілген сабақтардың өткізуінде келесі жағымды сәттерді бөлуге болады:
а) бұл сабақтар материалды түрлі жақтардан көрсетіп, оны тереңірек ұсынуға мүмкіндік береді (әдебиет, музыка, бейнелеу өнері).
б) осындай сабақтар білімді неғұрлым тиімді бекітуге, балалардың парасатын жоғарылатуға
в) бекітуді нәтижелі жүргізуге, білімді жалплауға мүмкіндік береді.
г) оқу-тәрбие үдерісінің міндеттерін кеңінен шешеді[15].
Пәнаралық идеялардың педагогикалық теориясындағы мүшелеу және оның өзіндік дидактикалық проблемаға айналуы әр түрлі дәуірлердегі прогрессивті педагогтардың теориялық іздестірулеріне байланысты. Бұлар - Я. А. Коменский, И. Г. Песталоцци, А. Дистервег, К. Д. Ушинский.
Кіріктірілген сабақтарды мынадай белгілері бойынша сипаттауға болады:
oo кіріктіру үшін негіздің болуы (проблема, теория, әдіс, немесе зерттеу объектісі);
oo білім беру мазмұнын - білімді, дағдыларды, құндылықтарды- саралауда біріктірілген тәсіл;
oo оқушы тұлғасының түрлі сфераларын дамытуын қамтамасыз ететін сабақтың дұрыс түрде ұйымдастыруы.
Н.С.Светловская кіріктіруді осылай түсінеді: бірнеше бұрын әр түрлі бірліктерде (оқу сабақтарында, әрекеттер түрлерінде) бөлінген біртиптегі элементтер негізінде жаңа құндылықтардың құрылуы үрдісі, содан кейін осы элементтердің және бөліктердің бұрын болмаған ерекше сападағы монолитке бейімделуі. Біріктірудің маңызды шарты материалдың пәндер, әдістер ретінде бірыңғай мақсаттар мен функцияларға бағындыруы болып табылады. Біріктірілген оқытуды пәндер ішінде немесе пәндер арасында жүзеге асыру негізінде жүргізуі ең тиімді [22].
Кіріктіру ұғымын Л.Н.Бахарева ғылымдардың жақындауы мен байланысу үрдісі деп түсіндіреді. Бұл үрдіс пәнаралық байланыстарды оқытудың жаңа сапалы сатыға айналудың жоғары формасы болып табылады. Кіріктіру оқытудың пәндік жүйесін жоққа шығармайды. Ол оның жетілдірудің, кемшіліктердің жеңудің мүмкін болатын жолы болып табылады және пәндер арасында өзара байланыстарды, өзара тәуекелдерді тереңдетуге бағытталған [27].
Ю. М. Колягиннің пікірінше, оқыту жүйесіне қатысты болғанда кіріктіру түсінігі екі мәнге ие:
1) оқытудың мақсаты ретінде ол оқушыға барлық элементтер өзара байланысқан, дүниені біртұтас түрінде ұсынатын білімге бір қадамдарынан үйретуі қажет.
2) оқыту құралы ретінде білім алушының білгірлігін дамытуға, оқытудағы бар жеке мамандырудың жаңартуына бағытталған [21].
Кіріктіру жетекші идеялар мен жетекші ережелер негізінде пәндердің, әр түрлі оқу пәндердегі тақырыптардың табиғи өзара байланыс ретінде көрсетеді. Қазіргі кезеңде біріктірудің үш түрін ажыратады:
Толық - оқу материалдың біртұтас курсқа біріктіру.
Ішінара - оқу материалдың басым бөлігінің ерекше бөліктердің бөлінуі арқасында біріктіру.
Блокты - дербес бағдарламалары бар немесе жалпы бағдардамалардың бөліктері бар автономды блоктардың құруы [30].
Кіріктіруді тоқсандыққа, жарты жылдыққа немесе жылға есептелген блокты типінен бастаған жөн.
А.Я.Данилюктің пікірінше, кіріктіру білім берудің көптеген мәселелерін шеше алатын инновациялық тәсіл болып табылады. Тәрбие мен білім беру саласында біріктіру педагогикалық үрдістің әрбір кезеңінде іске асырылуы мүмкін және оның түрдендіруінде әмбебап жолы болып табылады.
Ю.М.Колягиннің айтуынша, бастапқы мектепте кіріктіруді білімнің жеткілікті жақын облыстарын біріктіруде құруы ең тиімді болып табылады.
Л.Н.Бахарева осындай пікір білдіреді: кіріктірілген сабақтар негізінде түрлі пәндердің жетекші тақырыптағы мазмұндардың ұқсастығы және олардың логикалық өзара байланысы жатыр. Жағымсыз факторларға оқу пәндерінің шектеулі саны, өте маңызды оқу, жазу және санау дағдыларын қалыптастыру қажеттілігі жатады. Бұл пәндік оқытуды талап етеді. Алайда, әр түрлі пәндердің кез келген бірлестігі кірліктірілген оқыту деп атала бермейді. Оқыту оқушылар білімдерінің және олардың әрекеттер тәсілдерінің пәнаралық бірлесуіне бағытталуы тиіс. Л. П. Ильенко жұмысында Бірлесу элементтері бар бастауыш цикл пәндері бойынша үлгілік тақырыптық жоспарлау ұсынылған [32].
Мұғалімнің жеке тұлғалық мүмкіндіктерін және сынып оқушыларының нақты потенциалдарын есепке алуы бір, екі, ал кейбір кезде үш оқу пәндерінің біріктіру мүмкіндіктерін іске асыруға серпін етеді.
Кіріктіру негізіндегі оқытуды ұйымдастырудың басқа түрі кіріктірілген күндер болып табылады (Н.В.Груздева). Білім беру үдерістің осы формасы жалпы идеяны немес мәселені ашатын сабақтар сериясының бір немесе бірнеше сыныптарда толық жұмыс күнін өткізуін көздейді.
Қағидат түрінде кіріктіру түрлі деңгейдегі білім беру жүйелер құрамдастарының өзгертуінде көрінеді:
- біріктірілген типті мектептер құрылады (мектеп-гимназиялар, мектеп-лицейлер).
- кіріктірілген сабақтар және оқытуды ұйымдастырудың басқа да кешенді формалары тәжірибеленеді (экскурсия, конференция, факультативтер, семинарлар, дәрістер, клубтар, үйірмелер).
- білім мен дағдылардың синтезін қамтамасыз ететін, сондай-ақ оқытуды озатын шектес пәндер бойынша сабақардың біріктірілген блоктары өткізіледі.
- жаңа үлгідегі мектептердің оқу жоспарлары жиі блокты-модульдік қағидат бойынша салынуда.
Осылайша, оқыту үдерісінде кіріктіруді жүзеге асырудың мүмкіндіктерін ізденісі жан-жақты өтеді [29].
Кіріктірілген сабақтарың әзірлеуінің негізі Г. Ф. Федорцпен ұсынылған интегративтік-тақырыптық тәсіл болып табылады. Бұл білім беру үдерістің мазмұнды, әдістемелік және ұйымдастырушылық бірлігі ретінде сабақ емес, оқу пәнінің оқу тақырыбы (бөлігі) алынатын білдіреді. Кіріктіру негізіне тұрақталған құрылымы және мінез-құлық логикасы бар кез келген сабақ алынуы мүмкін. Осы сабақтарға басқа ғылымдар, басқа оқу пәндері көзқарасынан басқа білімдер, ұғымдар талдауының басқа нәтижелері тартылады. Мысалы, "қыс", "аяз", "суық", "боран" секілді ұғымдар топтары орыс тілі, табиғаттану, ән-күй, бейнелеу өнері сабақтарында қаралады, бірақ кіріктірілген сабақ тек қана басқа оқу пәндерде меңгерілген білімдер тартылған ұғымдар талданған сабақтарды айтады. Сабақтың өзі біртұтас, логика жағынан дәйекті, оның өзіне тән, шығармашылығы әрекеттер әдістемесі болады. Оқыту әдістемесінде кіріктіру термині - бұл анық бір оқу үрлісі, пәні және оның жиынтығы құралдарымен оқушыларды оқытудың, тәрбиелеудің, дамытудың заңдылықтары туралы ғылым [35].
Кіріктіру ұғымы - бұл оқушыларда оларды қоршаған дүние туралы түсінікті құру және бұл арқылы пәнаралық білімдердің жақындату мүмкіндігі. Осған орай К.Д.Ушинскийдің пән арасындағы байланыс туралы ойы өте дұрыс.
Бұл ой К.Д.Ушинскиймен әсіресе талдау-синтетикалық әдіс арқылы сауаттылықты ашу курстарды құрғанда қолданылды [38].
Кіріктіруде осы әдістің бастапқы кезінен жаңашылдығы мен мәні болды, өйткені ол, автордың ойы бойынша, жазу-оқу деген ауызша әрекеттердегі екі түрінің жеке элементтерін жалпы бүтінге бейімдеп, біріктірді. Оның мақсаты: балаларда мәтін арқылы қашықтағы қарым қатынасқа үйрету.
Белгілі болғандай, жазу мен оқудың кіріктіруі арқылы К.Д.Ушинскиймен құрылған әдіс сауаттылықты нығайтуда нәтижелі болды, өзінің негізінде бұл әдіс бүгінгі күнде де қолданылады.
В.А.Сухомлинский жазды: Оқу үрдісі жеңіл болғандай, ол танымал, әсерлі, бала міндетті түрде есте сақтайтын жанды суреттерімен, әуендермен қамтамасыз болу керек.
Бастапқы мектептегі біріктіру мөлшерлік сипаттамаға ие болу керек. Балалар меңгеріп үлгірген білімдерді толықтырып және кеңітіп, ұғымдар туралы жаңа түсініктерге ие болады. Біріктірілген сабақтар арқылы дәстүрлі түрде жеткіліксіз қолданылатын баланың парасатын дамытуға үлкен мүмкіндіктер пайда болады [26].
Пән ретінде оқу сабағы әдеби мәтіндерден басқа тарих бойынша, табиғаттанудан материалдарды қамтиды. Математика арифметикалық, геометриялық, алгебралық материалды қамтиды. Осындай біріктіру дағдыларды қалыптастыруға бөгет жасамайды, бірақ олардың кепілі болады.
В.А.Разумный ғалымының кіріктіруге ең кеңейтілген курсы ұсынылды. Оның мәні - әр оқу пәні өзінің мазмұны шеңберінде оқушы тұлғасына кешенді түрде әсер ету үшін мүмкіндіктерге ие. Автор үш өзара байланысты блоктарды бөледі: білім, эмоциялар, сенім.
Кіріктірілген сабақтарды өткізу үшін қажет:
а) түрлі оқу пәндері бойынша бастапқы мектептің бағдарламаларын талдау;
б) ұқсас тақырыптарды анықтау;
в) оларды жетекші идея және жетекші ережелер тұрғысынан біріктіру.
Кіріктірілген сабаққа материалды таңдаған кезде бір тақырыпқа біріктірілген түрлі пәндердің мазмұны - қарапайым білм сомасы емес екендігін есте сақтау қажет. Оған кіретін құрылымдар осы жүйеде біртұтасты қамтамасыздандыратын жүйе ретінде қызмет ететінін есепке алу керек [16].
Оқу пәндері мазмұнының өзара әрекеттесу орындарында (олардың қиылысында) жүйе ретінде кіріктірілген сабақтың қызмет етудегі жаңа сапалы деңгейге өтуді қамтамасыз ете алатын өзара әрекеттесу және белсенді нүктелер пайда болады.
1. Мұғалім оқудың әдістерін және құралдарын, оқушылардың оқу әрекеттерінің ұйымдастыру формаларын қайта қарауы тиіс, өйткені білімнің кіріктіруі осы сабақтың тақырыбына кіретін оқу материалың барлық бірліктерін бөлшекті қарастыруды көздейді.
Сабақты мұғалім мен оқушы арасындағы өзара байланысты әрекеттер біріктірілген білімдердің жаңа деңгейге жүйені көтеретін шығармашылық жағдайлардың құруына серпін тигізеді. Кіріктірілген сабақтарда оқу құралдары жүзеге асыруға көмектесетін түрлі оқу пәндердегі оқыту әдістерінің үйлесімі орын алады. Оқу құралдары - бұл мұғалімге оқытуға, ал оқушыға оқуға үйрететін барлық құрылғылар мен қайнар көздер болып табылады.
Оқытудың әдістері мен құралдарымен бірге біріктірілген сабақ сабақта оқушылардың оқу әрекеттерін ұйымдастыру түрлерінің үйлестіруін көздейді, атап айтсақ: жеке, топтық, фронталды.
2. Кіріктірілген сабақтың берілген тапсырмалары тұрғысынан оның нәтижелері белгіленеді:
oo сабақ бойынша білім деңгейінің жоғарылатуы;
oo парасаттық қызметтің өзгеруі;
oo түрлі оқу пәндерінің өзара әсерімен шартталған оқушылар тілінің дамуы;
oo музыка, сурет салу, әдебиет, дене қимылдары пәндерін тарту арқылы оқушылардың эмоциялық дамуы;
oo сабақта және сабақтан тыс уақытта белсенді және жеке жұмысты атқару ниетінде көрінетін оқушылардың білімге ынтасының жоғарылауы;
oo оқушыларды шығармашылық қызметке келтіру, бұның нәтижесі түрлі әрекеттер мен үрдістерге жеке қатынасын көрсететін оқушылардың өзіндік тақпақтары, суреттері, қолөнер заттары болуы мүмкін [19].
Әдіскер Г.И. Модышевская кіріктірілген сабақтардың нәтижелілігіне әсер ететін факторларды түсіндіреді. Өз жұмыстарында ол кіріктіруге ең тиімді сабақтарды біліп шығарған. Осы жайтта кіріктірілген тәсілдің жүзеге асыруына серпін беретін әдістер қолданылады: әңгіме, экскурсия, сөзбен суреттеу, пантомима суреттер, кескіндеме шеберлерінің көшірмелері, фотоальбомдар, грамазулар.
Бастауыш мектепте кіріктіру иделардың жүзеге асыруын кезең- кезеңмен бастау керек деген Н.Н.Светловский, К.М.Калягин сияқты ғылымдардың пікірлерін әдіскер Н.И.Куденко де бөледі. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
5
1 Бастауыш сыныпта тіл мен әдебиетті кіріктіре оқытудың тиімді әдіс - тәсілдердің теориялық негіздері
1.1 Кіріктіре оқытудың қалыптасудағы ғылыми - педагогикалық және психологиялық алғышарттары
10
1.2 Тіл мен әдебиетті кіріктіре оқытудың маңыздылығы мен әдіс - тәсілдері
21
2 Бастауыш сыныпта тіл мен әдебиетті кіріктіре оқытудағы тиімді әдіс - тәсілдерді қолдану әдістемесі
2.1 Кіріктіре оқыту бойынша тәжірибелік - эксперименттік жұмыстарды ұйымдастыру
45
2.2 Бастауыш сыныпта кіріктіре оқыту бойынша өткізілген сабақтардың үлгі жоспарларын өңдеу және енгізу
50
2.3 Эксперименттіңқалыптастырушы кезеңі бойынша алынған нәтижелер
60
Қорытынды
64
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
68
Қосымша А
71
Қосымша Ә
72
Қосымша Б
73
Қосымша В
74
Кіріспе
Еліміз өркениетті елдер қатарына қосыламыз деп қарыштап қадам басып жатқан тұста, білім жүйесінеде тың өзгерістер енуде. Қазақстан Республикасының Білім беру туралы Заңында : Білім беру жүйесінің басты мақсаты - ұлттық және жалпыадамзаттық мәдени құндылықтар негізінде жеке тұлғаның қалыптасуына қажетті жағдай жасау делінген. Осы бағытта жұмыстану үшін білім сапасын арттыру ісіне ерекше мән беру қажеттілігі артады. Сапалы білім беру педагогтардың шеберлігі мен іскерлігіне байланысты. Ал педагогикалық шеберлік пен іскерлікті дамытуда жаңа технологияны қолданудың маңыздылығы зор[1].
Бүгінде барша ұстаздар қауымы қасиетті де киелі міндетін атқара отырып, білім беру ісін одан әрі жандандыру, бәсекелестікке қабілетті ,жаһандану үрдісіне бейімделген үш тілді меңгерген мәдениетті, білімдар жеке тұлғаны қалыптастыруда озық, жаңғыртылған заманауи әдістемелік жүйені меңгеру, әлемдік білім беру кеңістігіндегі ел дамуына оңтайлы ізгі қадамдарды жасау сияқты жаңа талаптарға сәйкес іс-шараларды жүзеге асыруға түбегейлі бет бұрып отыр. Білім беру ісін сапаға жетелейтін, оны жеткілікті деңгейде меңгеруге ықпал ететін, қадағалайтын түрлі тетіктер жеткілікті.
Заман талаптарына сай білім беру жүйесі жетіліп, жаңа қырларынан жан-жақты көрініс беріп, білім берудің мазмұны да күн өткен сайын жаңартылып әрі күрделеніп келеді. Бұл жаңашыл көзқарас білім беру мазмұнын толықтырып, білім беру жүйесін қазіргі заман талабына сай дамыта оқытуды ұйымдастырудың түрлі әдіс - тәсілдерін түрлендіре алып отыруды қажет етеді. Бәсекелестікке қабілетті елдер қатарына апарар басты баспалдақтардың бірі де бірегейі жаңашыл көзқарасқа бағытталған кіріктіре оқыту мен жаңартылған бағдарлама бойынша білім алу болып отыр[2].
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесінде 2016-2017оқу жылынан бастап жаңартылған білім беру мазмұнына көшу сатысы басталып, оқушыларды кең ауқымды дағдыларға үйретуге, функционалдық сауаттылықтарын арттыруға, адами құндылықтарын дамытуға көңіл бөліне бастады.
Жаңартылған білім беру бағдарламасының негізгі мақсаты - оқушыларды сындарлы оқытуға үйрету, әлемдік білім кеңістігіне қол жеткізу, инновациялық білім негіздерін терең меңгерту. Тәуелсіздігіміздің тұғырлы болуына, еліміздің дамуына, жеріміздің көркеюіне өз үлестерін қосып жүрген беделді азаматтардың барлығы да ауыл мектептерінен білім алып, ауылда тәрбиеленгендер. Қоғамның дамуына байланысты ауылдарымыз да күннен-күнге жаңарып, жақсарып жатыр. Соның бірі - ауыл мектептерінің жағдайы. Ғылым мен технологияның дамыған заманында білім беру саласы да қарқынды дамуда. Қазіргі таңда ауыл мектептері жаңа технология құралдарымен жабдықталып, ұстаздар білім берудің жаңа әдіс-тәсілдері бойынша білімдерін жетілдіру үстінде. Ендеше заманына қарай амалы, демекші бұрыңғы кездегідей қарапайым дәстүрлі сабақтың мәні де сәні де кеткен уақыт. Білімді ұрпақ - болашақтың кепілі,-деп дана халқымыз айтқандай, бүгінгідей ел болашағы - жас буынды заманына сай лайықты жеке тұлға ретінде қалыптастыру ісі мемлекетіміз үшін маңызды болса, мұғалімдер қауымына артылар жүк ауыр екені баршаға мәлім. Қоғамның дамуындағы ең маңызды мәселе білім беру жүйесі. Қазіргі таңдағы негізгі мақсат - жан-жақты білімді, өмір сүруге бейім, ой-тұлғасы бар, адамгершілігі жоғары, қабілетті жеке тұлғаны яғни еліміздің патриотын қалыптастыру.
Оқып үйрену мен тәрбие ісінде оқу орындарының жаппай заманауи технологияларды қолдануға көшу процесінде мұғалімнің кәсіби шеберлігін арттыру - қоғамның басты мәселесі. Мұғалімдердің кәсіби даму үдерісін дамыту барысында мектептің даму жоспарында желілік қоғамдастық, тәлімгерлік инновациялық, интерактивті әдістерді пайдалану арқылы білім сапасын арттыру, интернет жүйесімен байланысты жандандыру, жаңа ақпаратты технологияны меңгеру, жан-жақты ұстаздар қауымымен пікір алмасу қарастырылған [5].
Ал мұғалім үнемі ізденіп, білім қорымен өзінің іс-тәжірибесін таратып, өзгенің жаңалығын үйреніп отырса, оның сабақтары да қызықты, бала үшін тиімді болмақ. Ал бұл жағдай бүгінгі күні ауыл мектептері аталатын шалғайдағы ауылдар үшін де тиімді.
Бағдарламаның мақсаты: Бастауыш сынып пәндері бойынша білім беру бағдарламасын жаңарту және критериалды бағалау жүйесін енгізу тұрғысынан мұғалімдердің педагогикалық шеберлігін жетілдіру
Бағдарламаның міндеттері:
oo Бастауыш сынып пәндері бойынша жаңартылған білім беру бағдарламасының құрылымымен, ондағы материалдардың күрделілігінің өсу ретімен, мазмұнымен және мақсаттарымен танысу;
oo Бастауыш сынып пәндері бойынша жаңартылған білім беру бағдарламасына сәйкес келетін педагогикалық тәсілдерді түсінуін және қолдана білуін қамтамасыз ету;
oo Бастауыш сынып пәндері бойынша жаңартылған білім беру бағдарламасындағы оқу мақсаттарына қол жеткізу мақсатында критериалды бағалау жүйесін түсініп,қолдана білуін қамтамасыз ету;
oo Мұғалімдердің бойында орта білім мазмұнын жаңарту жағдайында бастауыш сынып пәндері бойынша жаңартылған білім беру бағдарламасын іске асыру үшін қажетті дағдыларды қалыптастыру
Жаңартылған оқу бағдарламасының мазмұндық ерекшеліктері - білімді тақырыптар және сыныптар бойынша күрделендіру; (спиральді қағидатпен берілуі);
-бір білім саласы пәндері арасында, сондай-ақ пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру барысында ортақ тақырыптардың болуы;
-оқу процесін ұзақ мерзімді, орта мерзімді, қысқа мерзімді жоспарлар түрінде жоспарлау болып табылады [6].
2011 жылы 28 қаңтарда Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында Өмір бойы білім алу әрбір қа - зақ - стандықтың жеке кредосына айналуы тиіс- деп көрсетуіне байланысты білім саласының барлық деңгейінің мамандары кезең-кезеңімен біліктілігін арттыру, жаңа инновациялық технологияларды меңгеру курстарына жіберіліп келеді.
Елбасы Н.Ә. Назарбаев мемлекетіміздің болашақта дамуына арналған Қазақстан -- 2030 бағдарламасында жоғары білімнің сапалылығы, адам сүйгіштігі және ғаламдануы арқылы мәдениет жасауға, интеграцияға ерекше мән бергені белгілі. Кіріктіре оқытуды жүзеге асыру, оның ғылыми деңгейін арттыру, тұтастай алғанда оқушылардың танымдық әрекетіне тән дағдыларды қалыптастыру, тіл мәдениетін дамыту міндеті күн тәртібіне қойылған ділгір мәселелердің бірі екендігіне дау жоқ. Осыған орай интеграция, интеграциялық оқыту мәселесі сан қырынан зерттелуде. Оқыту мен тәрбиелеудегі пәнаралық байланыс мәселесін және білім берудегі интеграцияны әр түрлі негізде жасауға Н.В.Малахов, И.А.Лошкарёва, В.Н.Максимова, Н.Я.Виленкин тағы басқалар зор үлес қосты. Казақстандық педагогика да жалпы білім беретін мектептегі оқу-тәрбие үрдісіндегі интеграция мәселесінің педагогикалық негізін Б.Т.Набиева, А.Ерімбетова, А.А.Әбдиева тағы басқалар сипаттады. Кіріктіру - бөліктерді бүтін шығатындай біріктіру, оларды бір тұтас болатындай етіп қосу. Осы тұрғыдан қарастырғанда, кейбір пәндерге қатысы бар материалдарды белгілі бір пән ауқымында жеке өткеннен гөрі, оның мазмұны кең қамтылатындай етіп, интеграцияланып оқытылғаны тиімді. Кіріктіру - материалды жан-жақты игерту, оқушылардың сабақта алған білімдерін өмірлік практикада қолдануда тиімді әдіс. Сонымен бірге оқушының саналық, адамгершілік, эстетикалық көзқарастарын ұштауда, тиімді пайдалануда, оқу-тәрбие процесін басқаруда пайдасы зор [7].
Кіріктіріп оқыту (CLIL) дегенде ең алдымен сабақтарда пәнаралық байланыстарды қалыптастыруды қарастыру маңызды екені ескеріледі. Егер дәстүрлі сабақ оқушыларды білім мен қаруландыруға және негізінен түсіндіру-көрнекілік жұмыстарын жүргізу арқылы құрылатын жалпы білім беру міндеттерін шешуге бағытталған болса, ал кіріктірілген сабақтар оқытудың түрлі әдістерінің және құралдарының үйлесуі негізінде құрылып, сонымен қатар тіл мен әдебиеттің көптеген міндеттерін шешуге ықпал етеді.
Кіріктіру барысында түсіндіру-көрнекілік, іздеу, зерттеу әдістері, пікірталас, білімнің түрлі дерек көздері, теледидар бағдарламалары, кино үзінділері, мультимедиа курстары, интернет-технологиялары, оқыту мен бақылаудың басқа да техникалық құралдары қолданылады. Сонымен қатар жеке, топтық, жұптық, ұжымдық жұмыс түрлері кеңінен қолданылады. Бұндай сабақтарда танымдық міндеттер жүзеге асырылып, оқушылардың шығармашылық әлеуетін жүзеге асыруға көп мүмкіндік беріліп, жағдай жасалады[3].
Жалпы, тіл мен пәнді үйлестіре отырып, пәнаралық байланысты жүзеге асырып оқыту когнитивтік дамуды жүзеге асыруға көп жағдай жасайды. Ал үйренушінің білімді меңгеруге ұмтылудың алғашқы қадамы танымдық қабылетін қалыптастырудан бастау алады. Оқыту үрдісіне кіріктіре оқытуды енгізу -- ең алдымен, оқушының сабақ үстінде дамуы мен оның психологиялық жағдайын ескере отырып, оқытуды нығайту мүмкіншіліктеріне бағытталған. Пәндерді кіріктіріп оқыту арқылы оқушыларды білім алуға қызығушылықтарын арттыруға, оларды ғылыми тіл дағдыларын дамытуға болады.Сонымен бұл әдіс оқушылардың тіларалық қарым-қатынас қажеттілігі мен мүмкіндіктерін ана тілінде ойлануларына жағдай жасап қана қоймай, бір мезгілде екі пәнді бірдей оқытуды жүзеге асыруға мүмкіндік береді[4].
Ocы aйтылғaндaрдың бaрлығы aлынып oтырғaн тaқырыптың күрдeлiлiгiнiң, ғылыми жәнe тәрбиeлiк жaғынaн мaңыздылығының, көкeйтecтiлiгiнiң дәлeлi бoлa aлaды.
Coндықтaн бұл диплoмдық жұмыcтың тaқырыбы Бастауыш сыныпта тіл мен әдебиетті кіріктіре оқытудың тиімді әдіс-тәсілдерідeп aлынып, ғылыми тұрғыдaн зeрттeу жұмыcы жүргізілді.
Зерттеу мақсаты: Бастауыш сыныпта тіл мен әдебиетті кіріктіре оқытудың тиімді әдіс-тәсілдерін анықтау.
Зерттеу нысаны: бастауыш сынып oқушылaрының оқу-тәрбие үдерісі.
Зерттеу пәнi: бастауыш сыныптағы тіл мен әдебиетті кіріктірудегі мaзмұны, әдіc-тәcілдeрі, жoлдaры.
Зeрттeу бoлжaмы: егер тіл мен әдебиетті оқыту барысында тиімді әдістерді іріктеп, оны бастауыш мектептің оқу-тәрбие үрдісіне енгізсе, онда оқушылардың танымдық қызығушылықтары артады.
Зерттеудің жетекші идеясы: Бастауыш сынып oқушылaрының екі пәнді кіріктіре оқыту арқылы зерттеу.
Зерттеу міндеттері:
бастауыш сыныптағы тіл мен әдебиетті кіріктіре оқытуға қатысты теориялық сараптау, тақырыпқа қажетті термин мағыналарын анықтау;
Кіріктіре оқыту мағынасын ашып, тиімді жақтарын қарастыру;
бастауыш сыныпта тіл мен әдебиетті кіріктірудің әдістемесі теориялық тұрғыда негіздеу арқылы, байқаулардан өткізу;
пeдaгoгикaлық экcпeримeнт aрқылы бастауыш сыныпта тіл мен әдебиетті кіріктіре оқытудағы тиімді әдіс-тәсілдерін зерттеп, сабақ жоспарларына енгізу.
Зерттеу көздері: зерттеу мәселесі бойынша философиялық, психологиялық, педагогикалық еңбектер, Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігінің бастауыш сыныптағы даму, кіріктіре оқытуға байланысты әдістемелік құралдар мен құжаттар (стандарт, бағдарламалар, оқу-құралдары, оқулық және т.б.).
Зерттеу әдiстерi: зерттеудің көкейкесті бойынша ғылыми-әдістемелік, философиялық, психологиялық, педагогикалық әдебиеттерге теориялық талдау жасау; бастауыш мектеп мұғалімдерінің оқыту процесінде өзіндік жұмысты ұйымдастырудың іс-тәжірибесі; мектеп құжаттарымен (ресми материалдар, жоспарлар, бағдарлама жәнет.б.) танысу, мектеп жұмысы нәтижесін салыстыру, сауалнама және әңгімелесу, педагогикалық бақылау, бастауыш мектепте өзіндік жұмыстар өткізілген іс-тәжірибелерді саралау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәнділігі:
Бастауыш сыныпта тіл мен әдебиетті кіріктіре оқытудың тиімді әдіс - тәсілдерінің теориялық негіздеріне шолу жасап, тақырыпқа қажетті термин мағыналары анықталды;
Кіріктіре оқыту мағынасының мазмұнын пайдалану іс-әрекетінде іріктеу амалдарын енгізу, тиісті тәсілдері айқындалды;
бастауыш сыныпта тіл мен әдебиетті кіріктірудің әдістемесі теориялық тұрғыда негізделіп, байқаулардан өткізілді
пeдaгoгикaлық экcпeримeнт aрқылы бастауыш сынып оқушыларының тіл мен әдебиетті кіріктіре оқытудағы әдіс-тәсілдерінің жұмыcтағы тиімділігі дәлелденді.
Зерттеу базасы: №2 жалпа ортa білім беру мектебі.
Диплом құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен, қорытыдыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
1 Бастауыш сыныпта тіл мен әдебиетті кіріктіре оқытудың тиімді әдіс - тісілдерінің теориялық негіздері
1.1 Кіріктіре оқытудың қалыптасудағы ғылыми-педагогикалық және психологиялық алғышарттары
Елбасымыз Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында Ұлттық бәсекелестік қабілеті бірінші кезекте оның білімдік деңгейімен айқындаладыдеп айтылған. Егемендік алған тәуелсіз Қазақстанның әлемдік өркениетке жетудегі бірден-бір дара жолы - білім жүйесі. Бастауыш мектеп- білім жүйесінің ең басты буыны. Бастауыш мектепте қаланған білім негізі оқушының болашағына жол ашады. Қазіргі кезеңдегі басты мәселенің бірі жаңа технологиялардың дамуы кезеңінде болашақ ұрпақтың тәрбиесі мен білім алуында ұстаздардың атқаратын рөлі ерекше. Егемен еліміздің болашағы, оның әлемдік өркениеттегі өз орны, ең алдымен білім мен тәрбиенің бастауы - ұстаз қолында. Сонымен бірге Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер-бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай тәрбиелесе Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан ұстазға жүктелетін міндет ауыр деген болатын. Қазіргі заман мұғалімінен тек өз пәнінің терең білгірі болу емес, тарихи танымдық, педагогикалық - психологиялық сауаттылық, саяси экономикалық білімділік және ақпараттық сауаттылық талап етілуде. Ол заман талабына сай білім беруде жаңалыққа жаны құмар шығармашылықпен жұмыс істеп, оқу мен тәрбие ісіне еніп оқытудың жаңа технологиясын шебер меңгерген жан болғанда ғана білігі мен білімі жоғары жетекші тұлға ретінде ұлағатты саналады.Қазіргі мектеп оқушыларының логикалық ойлау қабілеті, өздігінен іздену деңгейі төмен [8]. Оқушылар тек қана тыңдаушының рөлін ғана емес, ізденушінің рөлін де атқару қажет. Оқушылардың білуге деген қызығуын арттыру үшін:
oo оқушылардың өздерінің ізденістерін ұйымдастыру қажет;
oo өткен сабақ пен жаңа сабақты байланыстырып отыру қажет;
oo оқушылардың білімі мен білігін тексергенде әр түрлі жұмыс формаларын пайдалану керек;
oo сабақта жаңа әдістермен белсенді сабақ түрлерін пайдаланған жөн.
Жалпыға жаппай бастауыш білім беру кезеңінде мұғалім оқушылардың бәрін бірдей жақсы оқытуға міндетті. Сондықтан қазіргі кезде мектептерде жаңаша оқытуға көшу жүйесі жасалынды, пән мұғалімдерінің алдында тұрған жауапты міндет- оқушылардың білім деңгейлерін барынша жетілдіру.
Оқушылардың білім деңгейлерін төмендігі - олардың қабілетінің жоқтығынан емес, өз беттерімен жүйелі түрде білім алуға дағдыланбаудан, жүйелі еңбектің жоқтығынан. Сондықтан әр мұғалімнің мақсаты - оқушылардың алған білімін қолдана білуге үйрету. Олардың жеке тұлға ретінде дамуына жағдай жасау, өз бетінше білімді меңгерту, оқушылардың біртұтас өмірге деген көзқарасын қалыптастыру және интеллектуалдық іс-әрекеттерге әзірлеуде, білім берудің инновациялық әдістерін қолданудың маңызы зор.
В.А. Сухомлинский "Сабақ - бұл мұғалімнің жалпы және педагогикалық мәдениеті, оның интеллектуалдық байлығының өлшемі, оның ой-өрісінің көрсеткіші яғни, сабақ сан қырлы болған жағдайда ғана оқушылар үшін, мұғалімдер үшін де қызықты болады. Заманауи сабақты дайындау және өткізу үшін бізге кіріктірукөмек береді [9].
Бүгінгі жаппай қолданылып жүрген жаңа технологияның өзі кіріктірілген болып саналады. Қазіргі педагогикалық технологияда пәнаралық байланыс кіріктірілген білім берудің моделі болып саналады. Пәнаралық байланыс оқытудың кешенді жүйесін құрай отырып, әртүрлі білім салаларының ортақ тақырыптарын, кейде ортақ элемент, бөлім, дәйек, теория, ұғым заңдарды біріктіріп, құрылымдық және ғылыми-мазмұнды блоктар жасайды.
Оқытудың жаңа технологиясы -- оқытудың тиімді әдіс-тәсілдерін қолдануды, оқытудың әр түрлі әдістері мен формаларын біріктіруді, оқу материалын тиімді пайдалануды, оқудың сапасына білім мен біліктілікті жүйелеуді жүзеге асырады. Оқытудың жаңа педагогикалық технологиясы -- оқытуды ізгілендіру, өзін-өзі дамытып, тәрбиелей білетін, заман ағымына ілесе алатын кәсіби, білікті, жан-жақты жеке тұлға қалыптастыруды мақсат етеді. Оқушылардың кәсіби білім сапасын арттырумен бірге өз қабілетіне қарап, өзін-өзі дамыта отырып, өзіне сын көзбен қарауға мүмкіндік береді. Танымдық белсенділігін арттырып, шығармашылық қабілетін дамытады. Оқу пәндерінің бірігуі төмендегі шарттарға байланысты:
- зерттеу нысандарына сәйкес келуі немесе өзара жақын болуы;
- кіріктірілген оқу пәндерінде зерттеу әдістерінің бірегейлігі немесе ұқсастығы;
- кіріктірілген оқу пәндерінің жалпы заңдылық, жалпы теориялық тұжырым негізінде құрылуы.
Осы арқылы бір дидактикалық мақсатқа негізделген оқу бағдарламаларын жасауға болады. Пәнаралық байланыс құрамдық функционалдық талдау әдісіне сүйенеді, ол әдіс белгілі бір құбылысты тұтастай құрылымдық-бөлшектеу арқылы зерттейді, осы арқылы әрбір элементтің функционалды арнаулы қызметі қарастырылады және кіріктіріліп отырған екі (одан көп) пәннің құрылымдық элементтері анықталады (мөлшері, тақырыбы, бөлімі, дәйегі, ұғымы, заңы, теориясы) т.б. Нәтижесінде жалпы білім беретін пәндердің матрицасы құрылады [8].
Кіріктіру - ХХІ ғасыр талабы. Пәнаралық байланыс негізінде кіріктіре оқыту тарихына көз жүгіртсек. Бұл идея Я.А.Коменскийден басталады. Ұлы дидакт: Бір-бірімен байланысы бар заттар, сол байланысы көрсетіле отырып оқытылуы қажет, - деген болатын. Атақты педагог пәндердің арасындағы байланысты пайдаланып кіріктіре оқыту негізінде оқыту үрдісінің біртұтастығын қалыптастыруға қол жеткізуге болатынын айтты. Осы идеяға көптеген педагогтар қосылып, оны одан әрі дамытты. Кіріктіре оқыту идеяларын В.Я. Стахарин, Н.Ф. Бунаков, В.И. Водовозов, т.б. педагог ғалымдар жалғастырып, пәндерді кіріктіре оқыту әдістемелерін ұсынды .
Кіріктірілу - бұл бір оқу мазмұнының әртүрлі саладағы жан-жақты білімдермен тоғысуы, бір-бірімен араласып кетуі. Кіріктірілген сабақтар оқушыға әлем туралы, заттар мен құбылыстардың өзара байланыстары туралы біртұтас мағлұмат береді, олар құрылысы бойынша белгілі қалыпқа сыймайды, сондай-ақ, оқу сағаттарын барынша үнемді пайдалануға мүмкіндік береді. Осы тектес сабақтарда оқушылардың бейнелі ой- өрісі дамып, пәннің жалпы мазмұнын өмірмен байланыстыру арқылы шығармашылық мүмкіндіктері ашылады. Кіріктірілген сабақтардың құрылымы нақтылығымен, сыйымдылығымен, орамдылығымен, сабақтың әр сатысындағы оқу материалының логикалық өзара келісімімен, материалдың зор ақпараттық мүмкіндігімен ерекшеленеді. Оқу үрдісінде пәндерді кіріктіре оқыту: ерекше дарынды оқушыларға мәнді де саналы оқуға; сабақ құрылымында проблемалық жағдайлар үлесін ұлғайтуға; жеке тұлғаның зерттеушілік типін қалыптастыратын оқушының ойлау әрекетін белсендіруге; оқушыға бір мезгілде әрекетті орындауда барлық мақсат қоюдан нәтижеге дейінгі барлық процесіне бақылау жасауға; білім берушілік, дамытушылық және танымдық үшбірлікті ұстаздың шексіз шығармашылығы тұрғысынан жүзеге асыруға; сабақтың ақпараттық сыйымдылығын арттыруға; оқушылардың уәждемесін арттыруға, олардың оқу-танымдық әрекетін белсендіруге, шаршағандары мен қажуларын азайтуға; сабақ үрдісінде өтілетін тақырыптың адам және қоғам өмірімен тікелей байланысына мән беруге; оқушылардың шығармашылық ойлауын дамытуға; олардың алған білімдерін өмірде қолдана білулеріне көмектеседі.
Этимологиялық мағынасы (интеграция - лат. untegratio) қалпына келтіру, толықтыруды білдіретін бұл ұғым педагогикада бірнеше тұрғыдан қаралады: кіріктіру - оқытудың жүйелік принципіне сай жақсы ойластырылған, жіті қарастырылған педагогикалық үрдіс:
oo кіріктіру - мазмұндық қайталауларды болдырмау; оқу үрдісінде бағдарламадағы пәндерді логикалық негізделген бірізділік принципіне қарай құрастыру және түрлі пәндерді оқытуда шекаралық білімді үйлестіру арқылы қол жеткізуге болады;
oo кіріктірудің маңызы, кіріктірілетін пәннің оқу жоспарына сәйкес оқушылар сапалы білім ала отырып, өздерінің танымдық қабілеттерін дамытады, табиғаттың біртұтас ғылыми бейнесі жөнінде түсінік қалыптастырады, алған білімдерін болашақта тиімді пайдалануға, оны дамытуға қажетті білік-дағдыларды бойына сіңіреді.
Қазіргі кезде білімнің интеграциялануын қамтамасыз ету, оның ғылыми деңгейін жоғарылату, тұтастай алғанда, оқушының танымдық әрекетіне тән дағдыларды қалыптастыру өзекті мәселеге айналуда . Оқу кезінде бұның барлығы ұғым мағынасының меңгеруі мен анықтауына деген оқушы ойының қозғалысында, жоспардың, қорытындылардың, түйіндемелердің құруында, топтастыратын және жүйелендіретін сызбалар мен кестелердің жасауында көрінетін болады. Кіріктірілген сабақтар барысында біріктіру үрдісі мұғалімнің белсенді басқаруымен іске асырылады, ол зерттелгенді біріктіру дағдысын үйрететін, психологиялық терминология бойынша біріктіру әрекетін қорыту әрекеттеріне оқушыларды үйретеді [10].
Білімнің біріктіру және жүйелендіру сабақтары біріктірілген сабақтар түрінде нәтижелі өткізуге болады. Білімді кіріктіру бағыты әр түрлі пәндердің даралығын болдырмай, жалпылауыш бөлімдер интеграцияланған кешендер пәнаралық ортақ мүдделерді біріктіретін кіріктірілген блоктар құру арқылы білім мазмұнының құрылымын және оның ғылыми негіздерін, ғылыми көзқарастарға арқау болатын ғылыми ұғымдарды, оларды оқушыға меңгертудің әдіс тәсілдерін, құралдарын қажетті деңгейде синтездеуге, сөйтіп білімнің бөлшектенуін, қайталануларды оқушыға шамадан тыс жүк түсуін болдырмауға мүмкіндік беріп, бұларды сапа жағынан мүлдем жаңа сатыға көтереді.
Кіріктіру (интегративті) сабақтарын даярлау және жүзеге асыру кезінде білімдік көптеген мәліметтермен толығады. : сабақтың құрамына білім көзі ретінде кіретін пәндер, қосымша әдебиеттер, зерттеулер, балалардың бұрынғы білімі, тәжірибесі, мұғалімнің түсіндіруі, оқушылардың жауабы т.б. Бастауыш сыныптардағы пәндердің басты мақсаты - оқушының жеке тұлғасын қалыптастыру, оларды қоршаған ортаның әсемдігін өнер түрлері арқылы түсіне білуге тәрбиелеу.
Сабақтың мазмұны мұқият және мақсатқа бағышталып сараланып , бір түрлерін кірістіру, екіншісін алып тастау қатаң түрде тақырыпқа сай жүзеге асырылады, бұл оның мазмұндық тұтастығы мен нәтижелі болуының қажетті шарты болып табылады [9].
Кіріктірілген сабақтарда әрбір балаға оқудың мәні ұғымды болғандай, жекелеген элементтері біртұтасқа қосу қажет. Бұл сабақтарда балалар тілі дамуының жүзеге асырылуы өте маңызды. Бұл сөздік қорының байытуы және байланыстырып сөйлеуді белсендіреді. Кіріктірілген сабақтар оқушылардың қоршаған ортамен танысуына көмектеседі. Пәнаралық кіріктіруді жүргізудің өзіндік қағидаларының оң жақтары бар:
1. Әр пәннің өзіндік құрылым ерекшілігіне, мақсатына, міндетіне, бағдарламасына ешқандай өзгеріс енгізбей, әр пәннің өз дербестігі сақталады.
2. Әр пәннің бағдарламарын негізге ала отырып, талқылау, мазмұны ұқсас тақырыптарды бөліп, бір жүйеге келтіріледі.
3. Кіріктірілген сабақ өткізуге жетекші болатын пән анықталады.
4. Мұндай сабақты екі немесе үш пән мұғалімдері бірігіп өткізе алады.
5.Осы кіріктірудің көмегімен оқушылардың шығармашылығы, белсенділігі жан-жақты дамиды. Сөйтіп, оқу үрдісін ұйымдастыру кезінде кіріктіруді пайдалану: оқуға қызығушылығын арттыруға; өнімді деңгейде білім, білік, дағдыларын қалыптастыруға; тілдік құзыреттілігінің дамуына ықпал етеді [12].
Елбасы Н.Ә.Назарбаев Қазақстан - 2030 бағдарламасында білім берудің ғылыми деңгейін, білімінің сапасын арттыруда оқытудағы кіріктіруге ерекше мән берді. Оқыту тәрбиелеудегі пәнаралық байланыс пен білім берудегі кіріктіруді педагогикалық - психологиялық, әдістемелік жағынан шетелдік М.А. Данилов, В.В. Давыдов, И.Д. Зверев, В.В. Краевский, С.Л. Рубинштейн, Н.Ф. Талызина, Д.Б. Эльконина, т.б. және қазақстандық Р.Г.Лемберг, А.А. Бейсенбаева, Г.К.Мендіғалиева, А.М.Мұқаметжанова, т.б. ғалымдар зерттеді. Оқу үрдісінде пәндерді кіріктіре оқытуды өзіндік сипаты (Сурет 1) берілген.
Оқу үрдісінде пәндерді кіріктіре оқыту:
ерекше дарынды оқушыларға мәнді де саналы оқуға
жеке тұлғаның зерттеушілік типін қалыптастыратын оқушының ойлау әрекетін белсендіруге
сабақ құрылымында проблемалық жағдайлар үлесін ұлғайтуға
оқушыға бір мезгілде әрекетті орындауда барлық мақсат қоюданнәтижеге дейінгібарлық процесіне бақылау жасауға
білім берушілік, дамытушылық және танымдық үшбірлікті ұстаздың шексізшығармашылығы тұрғысынан жүзеге асыруға
оқушылардың уәждемесін арттыруға, олардың оқу-танымдық әрекетін белсендіруге, шаршағандары мен қажуларын азайтуға
сабақ үрдісінде өтілетін тақырыптың адам және қоғам өмірімен тікелейбайланысына мән беруге
сабақтың ақпараттық сыйымдылығын арттыруға
оқушылардың шығармашылық ойлауын дамытуға
олардың алған білімдерін өмірде қолдана білулеріне көмектеседі
Сурет 1 - Оқу үрдісінде пәндерді кіріктіре оқытудың жүйелік сипаты
Елбасы Н.Ә.Назарбаев Қазақстан - 2030 бағдарламасында білім берудің ғылыми деңгейін, білімінің сапасын арттыруда оқытудағы кіріктіруге ерекше мән берді. Оқыту тәрбиелеудегі пәнаралық байланыс пен білім берудегі кіріктіруді педагогикалық - психологиялық, әдістемелік жағынан шетелдік М.А. Данилов, В.В. Давыдов, И.Д. Зверев, В.В. Краевский, С.Л. Рубинштейн, Н.Ф. Талызина, Д.Б. Эльконина, т.б. және қазақстандық Р.Г.Лемберг, А.А. Бейсенбаева, Г.К.Мендіғалиева, А.М.Мұқаметжанова, т.б. ғалымдар зерттеді. Олар бұл мәселенің филосифиялық, психологиялық, педагогикалық мәнін, құрылымын әдіснамалық деңгейде қарастырды. Кіріктіру педагогикалық үрдісте оқыту мен тәрбиелеу мәселесіне жаңаша қозқарас тудырды. Бүгінгі таңда пәнаралық байланыс оқу үрдісіне тереңінен енді және өзінің жаңа кіріктіру түрінде пәндер арасындағы жай байланыс емес, бір сабақта бірнеше оқу пәндері мақсатының бірігуі болып отыр. Оқу үрдісіндегі кіріктіру ерекше жүйе, яғни жағындастыру, біріктіру, бір жүйеге келтіру болып табылады[20].
Н.Ф.Винокуров кіріктіруді бір жүйеге келтіретін байланысты дамытушы, байланыстырушының жүйелілік мәні және жалпы философиялық түсініктің төменнен жоғарыға дамуы ретінде түсіндіреді. В.С.Безрукова мектеп базасында пән кіріктіру мақсат пен оқу құралы ретінде қарастырып, оқушылардың қоршаған ортаны бірегей қабылдауы, құбылысты жан-жақты зерттеуі, пәнаралық байланыста жаңа түсінік пен білімнің қалыптасуы мен алған білімді байытуы жүзеге асады [13].
А.Д.Урсул өз еңбектерінде құбылыстар мен үрдістер жалпыға бірдей байланыс туралы жазады. Кіріктіру ұғымы қайсыбір бөліктердің бүтінге біріктіруін білдіреді және бұрын дербес элементтердің сол немесе өзге де жиынтықтарға өзара қатынас үрдістерін сипаттау үшін қолданылады. Жүйелі тәсіл тұрғысынан көпшілік (жиынтық), күрделілік, немесе кешенділік, реттілік, ұйымдастырушылық пен жүйелілік сияқты кіріктіру түрлерін ерекше бөлу жөн. Ғылымдардың бірігуі, ең алдымен, табиғи және қоғамдық, түрлі пәндердің бір тұтасқа қарапайым қосылыс ретінде ұсынылуы мүмкін емес. Жүйелік тәсіл оқыту үдерісін өзара байланыс пен даму сияқты дидактикалық принциптерге сай іске асыруыға мүмкіндік береді [17].
Пәндер арасындағы интеграциялық байланыс - бұл ғылымдардың жақындату және байланыстыру үрдісі. Бастауыш оқытудың тәжірибесінде пәндер аралық байланыстарды пайдаланып, дамыту керек. Біріктірілген сабақтар келесі талаптарға жауап беруі тиіс: біріншіден, сабақ балаға әр түрлі білімдерді беруі тиіс, екіншіден, мұғалім оқушылардың танымдық қызығушылығын арттыруы қажет, үшіншіден, сабақ оқушылардың ойлау әрекетін белсендіру тиіс, және, ақырында, балалар шығармашылық қабілеттерін, ақылын танытуы тиіс. Мұндай сабақтар жиі өткізуге болмайды, өйткені олар жаңалығын мен қызығушылығын жоғалтады [24].
Кіріктірілген сабақ - бұл оқушылар мен мұғалімнің жанды шығармашылығы. Түсіну үшін маңызды болып табылатын ең бастысы: біріктірілген оқытудың мақсатына қарай түсініктердің зерттеуінде жеке жақтарды біртұтасқа біріктіру қажет, солай оқу материалдың терең түсінуі бойынша оқушыларды талдау-жүйелі әрекеттерге үйретуіге болады.
Оқу және басқа да пәндерге оқытқан кезде тәжірибеде қолданылатын біріктірілген сабақтардың түрлі түрлері бар - бұл сабақтар - ертеңгіліктер, сабақтар - есептер, ауызша журнал сабағы. Ал мұғалімге балалардың мүмкіндіктерін және тапсырма олар үшін ауыр еместігін бағалауға тура келеді.
Кіріктірілген сабақтардың дәстүрлі емес түрлері болып табылады: әрқайсысы актер бола алатын театр болып ойнау. Осылайша көркем шығармашылық мәдениетінің деңгейі көтеріледі. Осы сабақтарда жұмыстың басқа да түрлі пішіндері орын алады. Мысалы, конференция - сабақ. Дайындық микрогруппаларда жүргізіледі. Бір микротоптағы балалар басқа микротоптағы балалар не айтып жатқан білмеуі тиіс. Дайындықта сыныптың барлық балалары қатысады. Мұғалім микротоптарды үнемі бақылау қажет және ол қателерді түзетіп, балалармен жұмыс істеуі қажет [14].
Я.А.Каменский ойлауынша, мектеп өзара оқыту, талқылау, тәжірибелер жүргізілетін шеберхана болуы тиіс. Оқу бағдарламасы, курстар, оқыту әдістері мен формалары, ең алдымен, осы мақсатта ұйымдастырылады[18].
Бастауыш мектеп тек қана оқуға, жазуға және есептеуге ғана үйретпей, сондай-ақ, балалардың қызығушылығында негіздлеген жалпы білімнің қорына енген деректермен таныстыруы қажет. Дидактардың, психологтардың әр түрлі көзқарастары талдауынан біріктірілген сабақтардың өткізуінде келесі жағымды сәттерді бөлуге болады:
а) бұл сабақтар материалды түрлі жақтардан көрсетіп, оны тереңірек ұсынуға мүмкіндік береді (әдебиет, музыка, бейнелеу өнері).
б) осындай сабақтар білімді неғұрлым тиімді бекітуге, балалардың парасатын жоғарылатуға
в) бекітуді нәтижелі жүргізуге, білімді жалплауға мүмкіндік береді.
г) оқу-тәрбие үдерісінің міндеттерін кеңінен шешеді[15].
Пәнаралық идеялардың педагогикалық теориясындағы мүшелеу және оның өзіндік дидактикалық проблемаға айналуы әр түрлі дәуірлердегі прогрессивті педагогтардың теориялық іздестірулеріне байланысты. Бұлар - Я. А. Коменский, И. Г. Песталоцци, А. Дистервег, К. Д. Ушинский.
Кіріктірілген сабақтарды мынадай белгілері бойынша сипаттауға болады:
oo кіріктіру үшін негіздің болуы (проблема, теория, әдіс, немесе зерттеу объектісі);
oo білім беру мазмұнын - білімді, дағдыларды, құндылықтарды- саралауда біріктірілген тәсіл;
oo оқушы тұлғасының түрлі сфераларын дамытуын қамтамасыз ететін сабақтың дұрыс түрде ұйымдастыруы.
Н.С.Светловская кіріктіруді осылай түсінеді: бірнеше бұрын әр түрлі бірліктерде (оқу сабақтарында, әрекеттер түрлерінде) бөлінген біртиптегі элементтер негізінде жаңа құндылықтардың құрылуы үрдісі, содан кейін осы элементтердің және бөліктердің бұрын болмаған ерекше сападағы монолитке бейімделуі. Біріктірудің маңызды шарты материалдың пәндер, әдістер ретінде бірыңғай мақсаттар мен функцияларға бағындыруы болып табылады. Біріктірілген оқытуды пәндер ішінде немесе пәндер арасында жүзеге асыру негізінде жүргізуі ең тиімді [22].
Кіріктіру ұғымын Л.Н.Бахарева ғылымдардың жақындауы мен байланысу үрдісі деп түсіндіреді. Бұл үрдіс пәнаралық байланыстарды оқытудың жаңа сапалы сатыға айналудың жоғары формасы болып табылады. Кіріктіру оқытудың пәндік жүйесін жоққа шығармайды. Ол оның жетілдірудің, кемшіліктердің жеңудің мүмкін болатын жолы болып табылады және пәндер арасында өзара байланыстарды, өзара тәуекелдерді тереңдетуге бағытталған [27].
Ю. М. Колягиннің пікірінше, оқыту жүйесіне қатысты болғанда кіріктіру түсінігі екі мәнге ие:
1) оқытудың мақсаты ретінде ол оқушыға барлық элементтер өзара байланысқан, дүниені біртұтас түрінде ұсынатын білімге бір қадамдарынан үйретуі қажет.
2) оқыту құралы ретінде білім алушының білгірлігін дамытуға, оқытудағы бар жеке мамандырудың жаңартуына бағытталған [21].
Кіріктіру жетекші идеялар мен жетекші ережелер негізінде пәндердің, әр түрлі оқу пәндердегі тақырыптардың табиғи өзара байланыс ретінде көрсетеді. Қазіргі кезеңде біріктірудің үш түрін ажыратады:
Толық - оқу материалдың біртұтас курсқа біріктіру.
Ішінара - оқу материалдың басым бөлігінің ерекше бөліктердің бөлінуі арқасында біріктіру.
Блокты - дербес бағдарламалары бар немесе жалпы бағдардамалардың бөліктері бар автономды блоктардың құруы [30].
Кіріктіруді тоқсандыққа, жарты жылдыққа немесе жылға есептелген блокты типінен бастаған жөн.
А.Я.Данилюктің пікірінше, кіріктіру білім берудің көптеген мәселелерін шеше алатын инновациялық тәсіл болып табылады. Тәрбие мен білім беру саласында біріктіру педагогикалық үрдістің әрбір кезеңінде іске асырылуы мүмкін және оның түрдендіруінде әмбебап жолы болып табылады.
Ю.М.Колягиннің айтуынша, бастапқы мектепте кіріктіруді білімнің жеткілікті жақын облыстарын біріктіруде құруы ең тиімді болып табылады.
Л.Н.Бахарева осындай пікір білдіреді: кіріктірілген сабақтар негізінде түрлі пәндердің жетекші тақырыптағы мазмұндардың ұқсастығы және олардың логикалық өзара байланысы жатыр. Жағымсыз факторларға оқу пәндерінің шектеулі саны, өте маңызды оқу, жазу және санау дағдыларын қалыптастыру қажеттілігі жатады. Бұл пәндік оқытуды талап етеді. Алайда, әр түрлі пәндердің кез келген бірлестігі кірліктірілген оқыту деп атала бермейді. Оқыту оқушылар білімдерінің және олардың әрекеттер тәсілдерінің пәнаралық бірлесуіне бағытталуы тиіс. Л. П. Ильенко жұмысында Бірлесу элементтері бар бастауыш цикл пәндері бойынша үлгілік тақырыптық жоспарлау ұсынылған [32].
Мұғалімнің жеке тұлғалық мүмкіндіктерін және сынып оқушыларының нақты потенциалдарын есепке алуы бір, екі, ал кейбір кезде үш оқу пәндерінің біріктіру мүмкіндіктерін іске асыруға серпін етеді.
Кіріктіру негізіндегі оқытуды ұйымдастырудың басқа түрі кіріктірілген күндер болып табылады (Н.В.Груздева). Білім беру үдерістің осы формасы жалпы идеяны немес мәселені ашатын сабақтар сериясының бір немесе бірнеше сыныптарда толық жұмыс күнін өткізуін көздейді.
Қағидат түрінде кіріктіру түрлі деңгейдегі білім беру жүйелер құрамдастарының өзгертуінде көрінеді:
- біріктірілген типті мектептер құрылады (мектеп-гимназиялар, мектеп-лицейлер).
- кіріктірілген сабақтар және оқытуды ұйымдастырудың басқа да кешенді формалары тәжірибеленеді (экскурсия, конференция, факультативтер, семинарлар, дәрістер, клубтар, үйірмелер).
- білім мен дағдылардың синтезін қамтамасыз ететін, сондай-ақ оқытуды озатын шектес пәндер бойынша сабақардың біріктірілген блоктары өткізіледі.
- жаңа үлгідегі мектептердің оқу жоспарлары жиі блокты-модульдік қағидат бойынша салынуда.
Осылайша, оқыту үдерісінде кіріктіруді жүзеге асырудың мүмкіндіктерін ізденісі жан-жақты өтеді [29].
Кіріктірілген сабақтарың әзірлеуінің негізі Г. Ф. Федорцпен ұсынылған интегративтік-тақырыптық тәсіл болып табылады. Бұл білім беру үдерістің мазмұнды, әдістемелік және ұйымдастырушылық бірлігі ретінде сабақ емес, оқу пәнінің оқу тақырыбы (бөлігі) алынатын білдіреді. Кіріктіру негізіне тұрақталған құрылымы және мінез-құлық логикасы бар кез келген сабақ алынуы мүмкін. Осы сабақтарға басқа ғылымдар, басқа оқу пәндері көзқарасынан басқа білімдер, ұғымдар талдауының басқа нәтижелері тартылады. Мысалы, "қыс", "аяз", "суық", "боран" секілді ұғымдар топтары орыс тілі, табиғаттану, ән-күй, бейнелеу өнері сабақтарында қаралады, бірақ кіріктірілген сабақ тек қана басқа оқу пәндерде меңгерілген білімдер тартылған ұғымдар талданған сабақтарды айтады. Сабақтың өзі біртұтас, логика жағынан дәйекті, оның өзіне тән, шығармашылығы әрекеттер әдістемесі болады. Оқыту әдістемесінде кіріктіру термині - бұл анық бір оқу үрлісі, пәні және оның жиынтығы құралдарымен оқушыларды оқытудың, тәрбиелеудің, дамытудың заңдылықтары туралы ғылым [35].
Кіріктіру ұғымы - бұл оқушыларда оларды қоршаған дүние туралы түсінікті құру және бұл арқылы пәнаралық білімдердің жақындату мүмкіндігі. Осған орай К.Д.Ушинскийдің пән арасындағы байланыс туралы ойы өте дұрыс.
Бұл ой К.Д.Ушинскиймен әсіресе талдау-синтетикалық әдіс арқылы сауаттылықты ашу курстарды құрғанда қолданылды [38].
Кіріктіруде осы әдістің бастапқы кезінен жаңашылдығы мен мәні болды, өйткені ол, автордың ойы бойынша, жазу-оқу деген ауызша әрекеттердегі екі түрінің жеке элементтерін жалпы бүтінге бейімдеп, біріктірді. Оның мақсаты: балаларда мәтін арқылы қашықтағы қарым қатынасқа үйрету.
Белгілі болғандай, жазу мен оқудың кіріктіруі арқылы К.Д.Ушинскиймен құрылған әдіс сауаттылықты нығайтуда нәтижелі болды, өзінің негізінде бұл әдіс бүгінгі күнде де қолданылады.
В.А.Сухомлинский жазды: Оқу үрдісі жеңіл болғандай, ол танымал, әсерлі, бала міндетті түрде есте сақтайтын жанды суреттерімен, әуендермен қамтамасыз болу керек.
Бастапқы мектептегі біріктіру мөлшерлік сипаттамаға ие болу керек. Балалар меңгеріп үлгірген білімдерді толықтырып және кеңітіп, ұғымдар туралы жаңа түсініктерге ие болады. Біріктірілген сабақтар арқылы дәстүрлі түрде жеткіліксіз қолданылатын баланың парасатын дамытуға үлкен мүмкіндіктер пайда болады [26].
Пән ретінде оқу сабағы әдеби мәтіндерден басқа тарих бойынша, табиғаттанудан материалдарды қамтиды. Математика арифметикалық, геометриялық, алгебралық материалды қамтиды. Осындай біріктіру дағдыларды қалыптастыруға бөгет жасамайды, бірақ олардың кепілі болады.
В.А.Разумный ғалымының кіріктіруге ең кеңейтілген курсы ұсынылды. Оның мәні - әр оқу пәні өзінің мазмұны шеңберінде оқушы тұлғасына кешенді түрде әсер ету үшін мүмкіндіктерге ие. Автор үш өзара байланысты блоктарды бөледі: білім, эмоциялар, сенім.
Кіріктірілген сабақтарды өткізу үшін қажет:
а) түрлі оқу пәндері бойынша бастапқы мектептің бағдарламаларын талдау;
б) ұқсас тақырыптарды анықтау;
в) оларды жетекші идея және жетекші ережелер тұрғысынан біріктіру.
Кіріктірілген сабаққа материалды таңдаған кезде бір тақырыпқа біріктірілген түрлі пәндердің мазмұны - қарапайым білм сомасы емес екендігін есте сақтау қажет. Оған кіретін құрылымдар осы жүйеде біртұтасты қамтамасыздандыратын жүйе ретінде қызмет ететінін есепке алу керек [16].
Оқу пәндері мазмұнының өзара әрекеттесу орындарында (олардың қиылысында) жүйе ретінде кіріктірілген сабақтың қызмет етудегі жаңа сапалы деңгейге өтуді қамтамасыз ете алатын өзара әрекеттесу және белсенді нүктелер пайда болады.
1. Мұғалім оқудың әдістерін және құралдарын, оқушылардың оқу әрекеттерінің ұйымдастыру формаларын қайта қарауы тиіс, өйткені білімнің кіріктіруі осы сабақтың тақырыбына кіретін оқу материалың барлық бірліктерін бөлшекті қарастыруды көздейді.
Сабақты мұғалім мен оқушы арасындағы өзара байланысты әрекеттер біріктірілген білімдердің жаңа деңгейге жүйені көтеретін шығармашылық жағдайлардың құруына серпін тигізеді. Кіріктірілген сабақтарда оқу құралдары жүзеге асыруға көмектесетін түрлі оқу пәндердегі оқыту әдістерінің үйлесімі орын алады. Оқу құралдары - бұл мұғалімге оқытуға, ал оқушыға оқуға үйрететін барлық құрылғылар мен қайнар көздер болып табылады.
Оқытудың әдістері мен құралдарымен бірге біріктірілген сабақ сабақта оқушылардың оқу әрекеттерін ұйымдастыру түрлерінің үйлестіруін көздейді, атап айтсақ: жеке, топтық, фронталды.
2. Кіріктірілген сабақтың берілген тапсырмалары тұрғысынан оның нәтижелері белгіленеді:
oo сабақ бойынша білім деңгейінің жоғарылатуы;
oo парасаттық қызметтің өзгеруі;
oo түрлі оқу пәндерінің өзара әсерімен шартталған оқушылар тілінің дамуы;
oo музыка, сурет салу, әдебиет, дене қимылдары пәндерін тарту арқылы оқушылардың эмоциялық дамуы;
oo сабақта және сабақтан тыс уақытта белсенді және жеке жұмысты атқару ниетінде көрінетін оқушылардың білімге ынтасының жоғарылауы;
oo оқушыларды шығармашылық қызметке келтіру, бұның нәтижесі түрлі әрекеттер мен үрдістерге жеке қатынасын көрсететін оқушылардың өзіндік тақпақтары, суреттері, қолөнер заттары болуы мүмкін [19].
Әдіскер Г.И. Модышевская кіріктірілген сабақтардың нәтижелілігіне әсер ететін факторларды түсіндіреді. Өз жұмыстарында ол кіріктіруге ең тиімді сабақтарды біліп шығарған. Осы жайтта кіріктірілген тәсілдің жүзеге асыруына серпін беретін әдістер қолданылады: әңгіме, экскурсия, сөзбен суреттеу, пантомима суреттер, кескіндеме шеберлерінің көшірмелері, фотоальбомдар, грамазулар.
Бастауыш мектепте кіріктіру иделардың жүзеге асыруын кезең- кезеңмен бастау керек деген Н.Н.Светловский, К.М.Калягин сияқты ғылымдардың пікірлерін әдіскер Н.И.Куденко де бөледі. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz