Экологиялық инновациялық өнім

Ірі өнеркәсіптік орталықтардың экологиялық мәселелерін инновациялық жолмен шешу бойынша іс-шаралар кешенін дайындау

Кіріспе

Тақырыптың өзектілгі. Бүгінде әлем алдында екі үлкен мәселе тұр. Оның бірі - ядролық соғыс қауіпі болса, екіншісі күннен - күнге шйеленісіп келе жатқан экологиялық мәселені айтамыз. Бұл екеуі де әлде бір құдірет күшінің әсерінен емес, адам баласының өз санасының әсерінен емес, адам баласының өз санасының әмірімен дүниеге келгенін материалистік тұрғыда ойлайтындардың кез-келгені түсінеді. Түсінеді де, өз қолымен жасағанын өз мойнымен көтеру түн ұйқысын төрт бөліп дөңбекшиді, төніп келген төтенше қатерден шығудың жолдарын іздеп шарқ ұрады. Осы бір жан ұшырған, жанталасқан адамды ертегіде айтылатын қырық бірінші құпия есікті ашып алып, енді соны жаба алмай әлектенген байғұспен ғана салыстыруға болар еді. Бүгінгі экологиялық тепе-теңдік жолындағы жаппай дамудың түп-тамырын, табиғат тазалығы жолында көпшілік қозғалысының себеп-салдарын, міне, осы төңіректен іздестіру керек шығар.

Қазіргі әлемде экологиялық проблемалар өзінің қоғамдық мәні жағынан алдыңғы қатардағы мәселелердің біріне айналды, тіпті ядролық соғыс қауіпі де оның көлеңкесінде қалып қойды. Адамның шаруашылық іс-әрекетінің қауырт дамуы, айналадағы ортаға үдемелі көбіне бүлдірушілік сипатта әсер етуде. Адамның табиғатқа әсері мыңдаған жылдар бойында қалыптасқан табиғи жүйелерді өзгерту, сондай-ақ, топырақты, су көздерін ауаны ластау арқылы жүзеге асуда. Бұл табиғат ахуалының күрт төмендеуіне әкеліп соқты, көп жағдайларда орны толмас зардаптар қалдырды. Экологиялық дағдарыс шын мәнінде қуіп төндіріп отыр: іс жүзінде тез өріс алып бара жатқан дағдарыстың жағдайларды тез кез-келген аймақтардан көруге болады.
Экологияның танымал сөзге айналғаны соншалық, оны не болса соған - тазарту ғимараттарын салуға, жерді пайдалануды аймақтық деңгейде жоспарлуға, қағазды қайта өңдеуге және көкеністерді тек органикалық тыңайтқыштарды пайдалана отырып өсіруге айдар етіп таға салатын болды. Осы іс - әрекеттердің бәрі аса қажет екендігіне қарамастан, мұның ар жағында көбіне ойыңды әдеттегі талай сыннан өткен ережелер бойынша жүргізбей, табиғат заңдарын сорақылықпен бұзғанымыз үшін табиғаттың өз үмітімен бізге берер соққысын жеңілдетумен лайықты жазаны аз да болса кемеуілдетуге тырысуымыз керек. Мемлекетiмiздiң тәуелсiздiгiмен бiрге жаңа экологиялық қауiпсiздiк жүйелерiн басқару да бой көтерiп келедi. Дұрыс басқару қоршаған ортаны қорғаудың мемлекеттiк саясатын уағыздап, табиғи ресурстарды рационалды пайдалану үшін өте қажет. Өкiнiшке орай Қазақстанда көптеген жылдар бойы өндiрiсте табиғи шикiзаттарды өндiргенде, қоршаған ортаға зиянды қалдықтарды шығару көп мөлшерде болды.
Экологиялық қатердi болғызбау үшін халық шаруашылығын, өндiрiстi байланыстыра отырып, экологиялық-экономикалық талдаудың әдiстерiн пайдаланып, қоршаған ортаға шығарылатын ластағыштар деңгейiн салааралық модель арқылы талдап көрсету қажет-ақ. Экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ететін технологиясы бар мемлекеттің келешегі зор. Қазақстан Президент Н. Ә. Назарбаев 2006 жылғы Жолдауында халықаралық стандарттарға сәйкес қоршаған ортаны қорғау және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөнінде тоқтала келіп былай деді: «2006 жылы біздің экологиялық заңнамаларымызды халықаралық озық актілермен үйлестіруге, жаңа стандарттарға көшуге, мемлекеттік бақылау жүйесін жетілдіруге бағытталған Экология кодексі қабылдануға тиіс. Тұтас алғанда, біз 2010 жылы қоғамның тұрлаулы дамуының негізгі экологиялық стандарттарын жасауға тиіспіз». Экономика және экология проблемаларына, соның ішінде экологиялық қауіпсіздік туралы теориялық ізденістер туралы айтар болсақ, онда отандық ғалым М. С. Тонкопийдің «Экономика и экология» еңбегін атап өтуге тура келеді.

Қазіргідей жаппай жаңару мен жаңғыру кезінде болып жатқан революцияның өзгерістерді әркімнің әрқалай қабылдауы заңды. Жан тыныштығын күтпеген, кешегісімен күн кешкен бей күнә жандардың «жаппай қозғалыс», «экологиялық дүмпу» секілді бойында қаны мен жаны бар сөздерді ә дегеннен тасырқап, тосау қабылдауы да мүмкін. Оның үстіне адам психологиясы мұндайда тәттіні көп жеген баладай тез тойып, өз әрекетінен өзі жеріп шыға келетіні тағы бар. Ендеше экологиялық қозғалыс төңірегінде болып жатқан әр алуан талас - тартыс пен экология насихатының бүгіні мен болашағы кімді болса да салғырт қалдырмаса керек.
Білімнің барлық салалары сияқты, экология үздіксіз дамып келеді, басқа ол бірде тез, бірде баяу болып отырады. Гипократтың, Аристотельдің, басқа да көне грек философтарының еңбектерінде айқын экологиялық сипаттағы деректер бар. Сонымен бірге гректер «экология» деген сөзді білмеген. Бұл салаға « биологиялық қайта өрлеудің» XVIII - XIX ғасырлардың көптеген көптеген қайраткерлері де өз үлесін қосты. Мысалы, XVIII ғасырдың басындағы алғашқы микроскоппен зертеушілердің бірі ретінде көбірек танымал болған Ангол вон Левенгук, сонымен қатар осы күнгі экологияның маңызды екі саласы - «қоректі тізбектерді» және «популяция санының» динамикасын зерттеудің пионері болып табылады. Дербес ғылым ретінде экология шамамен 1900 - шы жылы қалыптасты. Экология термині 1869 жылы неміс биологы Эрнест Гегель Ұсынған болатын. Демек, бір шама жас ғылым, сонымен қатар экология қазір қауырт өсу кезеңін басынан кешіріп тіпті одан ары өсі барады. Экология сөзбе -сөз аударғанда - тіршілік мекені туралы ғылым. Авторлар неғұрлым дәл және қысқа тұжырымдама беруде бір - бірімен жарыса отырып, бұл ғылымға ең толық анықтама Эрнест Гегельдің өзі бергенін естен шығарып алады. Гегель айтқан: «Экология деп, біз табиғат экономикасына қатысты барлық білімдерді - жануарлардың оны қоршаған ортамен, әсіресе оның өзімен тікелей немесе жанама қатысатын жануарлармен және өсімдіктермен өзара ынтымақтастық немесе қатынастық әрекеттерінің бар жиынтығын зертеуді түсінеміз. Бір сөзбен айтқанда, экология - Дарвин тіршілік үшін күресті туындатушы жағдайлар деп атаған, барлық күрделі қарым - қатынастарды зерттеу болып табылады». Кез - келген ғылым санасы сияқты, экологияның екі аспектісі бар. Оның бірі таным шеңберін кеңейту. Бұл бағытта бірінші орынға табиғат дамуының заңдылықтарын және оларды түсіндіру қойылады. Екіншісі - жинақталған білімдерді қоршаған ортаға қатысты проблемаларды шешу үші қолдану. Экология маңызының барған сайын артуын - практикалық маңызы бар бірде-бір ірі мәселе табиғаттың жанды және жнсыз компоненттері арсындағы байланыстарды ескермей шешілмейтіндігімен түсіндіруге болады.
Экологияның практикалық нәтижесі ең алдымен табиғатты пайдалану мәселелерін шешуден көрінеді. Тек экология ғана табиғи ресурстарды пайдаланудың ғылыми негіздерін құрай алады. Бұл ретте, табиғи прцестердің негізінде жатқан заңдылықтарды ескермеу табиғат пен адам арасындағы елеулі қайшылықтарға әкеліп соқтырғанын ата кеткен жөн. Нарық жағдайында экологияның экономикалық құқықтық мазмұны әр түрлі нысандары. Қозғалыс табиғатты қорғау жөжінен әлемдік ауқымда қаралатын, кейінге қалдыруға болмайтын және жоғары имандылықты талап ететеін мәселе болып табылады. Адам мен табиғаттың қарым - қатынасы экологиялық - экономикалық қатынас ретінде қарала бастады.

Тақырыптың зерттелу дәрежесі . Қазіргі кезде экологиялық мәселерді шешуде инновациялық әдістерді қолданудың мәнділігі ғылыми зерттеулерде оларға баса назар аударылуын жоғары деңгейде талап етіп отыр. Экономиканың қарқынды дамуы, қоғам мен қоршаған ортаның өзара әрекеттесуінің жалпы және арнайы мәселерін сараптау мен шешу мәселелері экология-экономикалық мақсаттардың жетекші орынға шыққанын негіздеуде сан алуан ғылым салаларына тақырып болып, әрі жан-жақты талқылануда.

Қазақстан экономикасында нарықтық қатынастың қалыптасуы кезеңінде экология-экономикалық шаруашылықты басқаруды реттеуді және экологиялық мәселелерді жан-жақты зерттеп, оларды инновациялық жолмен шешу жолдарын қарастыратын жарияланымдар жарық көре бастады.

Жұмыстың мақсаттары мен міндеттері. Қазақстан Республикасындағы негізігі экологиялық проблемаларды анықтап, оларды жоюдың инновациялық жолдарын қарастыру болып табылады.

Дипломдық жұмыстың мақсатына орай мынадай міндеттерді шешу көзделеді:

• Экологиялық мәселелердің елдің экономикалық өсу жүйелеріне әсерінің теориялық және практикалық тәжірибелерін анықтау;
• Елдің экономикасындағы түбірлі өзгерістердің экологиялық хал-ахуалдарға ықпалын зерттеу;
• Экологиялық-экономикалық процестерді мемлекеттік реттеудің жалпы теориялық және әдіснамалық қағидаларын анықтау;
• Экологиялық мәселелерді шешудің инновациялық жолдарын айқындау және оларды жүзеге асыру шараларын ұйымдастыру.

Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі. Жұмыс кіріспе, негізгі бөлімдегі үш тарау, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыстың көлемі - НАНША бет.

.

1. ЭКОЛОГИЯЛЫҚ РЕТТЕУДЕГІ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕОРИЯЛАРДЫҢ НЕГІЗДЕРІЖаһандық экологиялық мәселелер мәні. Экологиялық дағдарыс және апаттық жағдайды реттеудің қажеттілігі

Жаһандық экологиялық проблемалар бүкіл адамзаттың қатысуымен шешілетін барлық планетаға қатысы бар маңызды экологиялық жағдайлар. Жаһандық экологиялық проблемалар басқа да жаһандық проблемалармен тығыз байланысты, олар бір-біріне әсер етеді, ал кейбіреулердің пайда болуы басқалардың пайда болуына немесе нашарлауына әкеледі. Мысалы, әлем халқының жарылыс өсімі арқылы туындаған демографиялық сипатқа ие осындай күрделі әлемдік проблема халықтың азық-түлікке, энергияға, тұрғын үйге, өнеркәсіптік тауарларға деген сұраныстың артуына байланысты қоршаған ортаға ауыртпалықтың күрт өсуіне алып келеді. Халықты тұрақтандырусыз демографиялық проблеманы шешпестен, планетада экологиялық дағдарыс процестерінің дамуын шектеу мүмкін емес екені анық

Өз кезегінде, шөлге айналу, ормандарды жою, ауыл шаруашылық жерлерін азғыру және жоюға байланысты экологиялық проблемалар әлемдік азық-түлік проблемасының нашарлауына алып келеді. Мұндай жаһандық проблеманың әскери қаупі экологиялық қауіпті. Мұнай майы өрттерімен шығанақ соғысы тағы да дәлелдеді.

Қоршаған ортаның нашарлауы табиғи ресурстардың нашарлауы, ластану, халықтың денсаулығының нашарлауы нәтижесінде елеулі экономикалық шығындарға әкеледі.

«Адам-қоғам» жүйесінің дамуының қазіргі кезеңінде жаһандық экологиялық проблемалардың динамикасы байқалады: кейбір проблемаларды ауыстыру өмірге нақты қауіптің ауырлығының төмендеуіне байланысты емес, сонымен қатар, климаттық жылыну, жұту сияқты жаңа, барлық уақытта жаңа, озон қабаты, қышқыл жаңбыры. Жаһандық экологиялық проблемалардың динамикасы жаңа жаһандық экологиялық проблемалардың пайда болуы болып табылады, ал қазіргі таңдағы мәселелер өз өзектілігін жоғалтпайды, бірақ олар шешілмеген. «Жаһандық экологиялық проблемалар» концепциясының мазмұны адамның өліміне, олардың біліміне, метафораға, тілдік тұзақ тәрізді, сөзсіз адамның өліміне әкеп соқтыратын құбылыс тәрізді.

Қазіргі таңдағы экологиялық дағдарыс бірнеше сипатта көрініс табады:

1. Жаңа мыңжылдықтың басында экологиялық проблемалардың динамикалық дамуы бірінші кезекте «парниктік әсерге» байланысты климаттың жаһандық өзгеруі мәселесі болып табылады. Парниктік газдардың көздері - көміртегі диоксиді, метан, фреон және басқа да газдардың антропогендік шығарындылары. Антропогендік шығарындылардың әсері ормандардың жойылуын, ландшафтық өзгерістер мен жерді пайдалануды қамтитын бірқатар жанама себептермен күшейеді. 2000 жылға қарай, солтүстік жарты шардың орташа жылдық температурасының артуы орташа жиырмасыншы ғасырдың орташа температурасымен салыстырғанда 1, 3 градусқа жоғары болды. Көмірқышқыл газы зауыттарының, зауыттардың, автомобильдердің, әуе кемелерінің шығарындылары. Қазба энергиясының (мұнай, газ, көмір) энергия көздерінің пайда болуына байланысты XXI ғасырдың ішінде бұл затты атмосфераға шығарындыларының өсуі болжанады. 2100 жылға қарай орташа жаһандық температура 5, 8 градус Цельсийге дейін көтеріледі. Көміртегі диоксиді шығарындыларына негізделген климаттың жылынуына әсері Германия, АҚШ, Нидерланды сияқты индустриалды елдерге тән. EPR шеңберінде көміртегі диоксиді эмиссиясының теріс әсерін бағалауды ғалымдар бірдей бағалайды. Атмосферадағы көміртегі диоксиді концентрациясының өсуі 2100 жылға қарай баяулауы және тұрақтануы керек деп саналады.

2. Екінші жаһандық экологиялық проблема түбегейлі шешімді талап ететін озон қабатын бұзу болып табылады. Өздеріңіз білетіндей, 20 шақырымнан астам биіктікте орналасқан озон қабаты жердің үстіңгі қабатын күннің жойғыш ультракүлгін сәулелерінен қорғайды, оның ішінде қысқа толқынды радиация ең қауіпті болып табылады. Әсіресе, олар халықтың денсаулығына, оның иммундық және гендік жүйелеріне теріс әсер етеді. Озон қабатын бұзу жұқпалы аурулардың артуына әкеледі. Озон қабатын жұтудың және «тесіктердің» пайда болуының себебі атмосфераға фторланған және хлоридті көмірсутектер және галогендік қосылыстар шығарындылары болып табылады. Ультра күлгін сәулелер теңізде, мұхитта азық-түлік тізбегінің негізі болып табылатын планктонмен жойылады. Планктонның өмір сүруіне байланысты судың жылынуына байланысты, оның саны мен түрінің құрамы өзгереді, және тұтастай алғанда, азық-түлікті жеткізуге әсер етеді. Швеция ғалымдары озон қабатының сарқылуы (25%) соя өнімділігінің төмендеуіне, сондай-ақ 20-25% -ға әсерін анықтады. Ресей сондай-ақ озон қабатын бұзатын заттардың ірі өндірушілері мен тұтынушыларының бірі болып табылады. БҰҰ-ның қоршаған ортаға арналған бағдарламалары бірнеше ондаған жылдар бойы хлордың мөлшерін ұлғайтуды көздейді.

3. Үшінші мәселе - қышқыл жаңбыры және трансшекаралық ауаның ластануы. Күкірт диоксиді мен азот тотығы қазба отынының жануынан туындауы мүмкін, бұл желден босату көзінен қашықтықта үлкен қашықтыққа және жаңбырмен, қармен және тұмамен жерге қайта оралуы мүмкін. Қышқылды жаңбыр, көлдердің, өзендердің, топырақтың қышқылдығын жауын-шашынның орнына өзгертеді, көптеген жануарлар мен өсімдіктердің өліміне, коммуналдық салада айтарлықтай шығындар мен шығындарға алып келеді. Қышқыл жауын-шашын ластану көздерінен жүздеген шақырым жерде орналасқан ормандардың өліміне, ішкі сулардағы көптеген балықтарға әкеледі. Сондай-ақ, ашық металл конструкцияларының коррозиясы орын алып, мәдени-тарихи ескерткіштер бүлінген.

4. Төртінші мәселе, орман алаңын қысқарту. ХХ ғасырда. кең ормандар, тропикалық ормандардың жартысы жойылды. Ормандарды ағызу деңгейін сақтай отырып, олардың аумағы XXI ғасырдың басында азаяды. 40% -ға өсті. Ормандардың құндылығы өте жоғары, олар биосферадағы заттардың жабық айналымын қамтамасыз етуде маңызды рөл атқаратын оттегінің негізгі бөлігін шығарады, ормансыздандыру топырақ эрозиясына әкеледі, жануарлар мен өсімдіктер әлемдерін азайтады, су қоймаларының тозуы, көміртегі диоксиді сіңірілуінің төмендеуі, өнеркәсіптік ағаш. Ең көп дәрежеде орман алқаптарын азайту процестері Оңтүстік Америка, Азия және Тынық мұхит бассейнінің елдеріне тән.

Енді экологиялық реттеудегі теориялардың түрлеріне тоқталып өтейік. Жалпы экологиялық бухгалтерлік есеп тұжырымдамасына тереңірек бойлайтын болсақ, келесі кемшіліктер мен проблемаларды анықтауға болады:

- «экологиялық есеп» тұжырымдамасының мазмұнына ғалымдардың бірыңғай көзқарасының болмауы;

- бухгалтерлік терминологияның түсіндірмесі жоқ;

-жасыл есепке алудың бірыңғай әдіснамасының болмауы;

- қаржылық есептілікте экологиялық ақпаратты жариялауға қойылатын талаптардың жоқтығы;

- экологиялық шығындарды ортақ түсіну мен жіктеудің болмауы;

- экологиялық есепке негізделген корпоративтік жауапкершілік принциптерін қалыптастыру қажеттілігі;

- экологиялық есепке алу стандарттарын құру қажеттілігі;

- экологиялық есеп объектілерін анықтау қажеттілігі;

-экологиялық есепке алу деректерін біріктіру жолдарын анықтау

басқару шешімдерін қабылдау процесінде.

Осылайша, бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілікті реттеу жүйесі кәсіпорындардың экологиялық аспектілерін көрсету үшін жеткіліксіз.

Кәсіпорынның негізгі ұзақ мерзімді мақсаттарының бірі болып табылады

одан әрі болу үшін бәсекелестік позицияларын қолдау

нарық. Осыған байланысты «кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі» терминін зерттеу қажет. Негізгі түсініктерді атап өтейік.

Авторлар терминнің сипаттамасында бірқатар бағыттарды анықтайды:

1. Бәсекеге қабілеттілік - босату және сату арқылы айқындалатын тиімді экономикалық қызметті жүзеге асыру мүмкіндігі

нарыққа бәсекеге қабілетті өнімдер.

2. Бәсекеге қабілеттілік - оны жүзеге асыру реті

функциялары (функционалдық көзқарас тұрғысынан) .

3. Объектінің салыстырмалы сипаттамасы ретінде бәсекеге қабілеттілік

субъект тұрғысынан.

4. Нарықтық талаптарға жауап ретінде шара ретінде бәсекеге қабілеттілік

Тұрақтылықты сақтау, бәсекеге қабілеттілігін күшейту қоршаған орта факторларының әсерін зерттеуге, экологиялық инновацияларды есепке алуға, жауапты тұлғалардың уақтылы ақпаратпен қамтамасыз етуге бағытталған экологиялық есеп ұйымдастыру мәселесін сөзсіз тудырады. Экологиялық есепке алу маңызды қадам болып табылады.

Ғалымдардың қосқан үлесін бағалай отырып, қазіргі уақытта экологиялық есепке алу жүйесінің жұмыс істеуін талдау және өнеркәсіптік кәсіпорындарда оны әдіснамалық қамтамасыз ету мәселелері түсініксіз. Біздің ойымызша, бұл аспектілер қосу және тереңдетуді талап етеді.

Экологиялық реттеу бүгінгі күні мемлекеттік органдардың және шаруашылық субъектілерінің қызметіне бағытталған экологиялық заңнаманың міндетті талаптары, дамуы және тиісті мақсаттарды, жобаларды және бағдарламаларды іске асыру. Дегенмен, экологиялық менеджменттің басты бағыты кәсіпорынның артықшылығы болып табылады.

Экологиялық факторлардың өндіріске әсері айқын және ынталандырушы сипатқа ие. Табиғи ресурстар азайып, ұмтылуда, өнеркәсіптік кәсіпорындардың қоршаған ортаны ластауды төмендету

әр түрлі технологияларды дамытуға инвестиция салу қажеттігі туындатады.

Өнеркәсіптік кәсіпорындар қоршаған ортаға тиетін ауыртпалықты төмендету қағидаты бойынша жұмыс істеуі тиіс, ол оларға белгілі бір бәсекелестік артықшылықтарды қамтамасыз етеді және нәтижесінде инновациялық әлеуетті арттыратын экологиялық зиянды азайту үшін жаңа технологияларды әзірлеу және енгізу негізінде инновациялық әлеуетті арттыру және т. б. d. Алайда мұндай оқиғаларды, инновацияларды ескере алатын жүйе қажет, сондай-ақ экологиялық жаңартулардың шығындары туралы ақпараттарды уақытында есепке алу, жүйелеу және синтездеу қажет. Мұндай жүйе экологиялық есеп жүйесі болып табылады, оның мақсаты - басқару ұжымына уақтылы, толық, мөлдір, қол жетімді, салыстырмалы, қажетті ақпаратпен қамтамасыз ету, оның негізінде қорларды іздестіру және

қоршаған ортаны қорғау жөніндегі іс-шаралардың экономикалық және экологиялық тиімділігін арттыруға және ұйымның тұрақты бәсекелестікке қабілеттілігін қамтамасыз етуге арналған параметрлерге қол жеткізуге бағытталған басқарушылық шешімдер болып табылады.

Экологиялық есеп біздің көзқарасымыздан тұтас алғанда кәсіпорынның бухгалтерлік және аналитикалық қолдау жүйесінің ажырамас бөлігі ретінде қарастырылуы керек. Сонымен бірге қоршаған ортаны қорғау жөніндегі қызметті есепке алу және талдауды қамтамасыз ету бірлігі тікелей қаржылық есептің аспектілерімен (экологиялық міндеттемелер мен шығындарды есепке алу, экологиялық шығындарды есепке алу және т. б. ) байланысты,

экологиялық есеп беру нысандарын құрастыру және қоршаған ортаны қорғау шараларын бақылау (экологиялық-экономикалық аудит және талдау) .

Осы есептіліктің формаларын жасаған кезде, оның ерекшелігі - сыртқы пайдаланушылардың бағдары, олар үшін ақпараттың уақтылығы, толықтығы және сенімділігі қағидаттарына айналады. Экологиялық есеп беру нысандарының дамуы кәсіпорынның инновациялық дамуымен тығыз байланысты. Осылайша, экологияландырылған есептерді жасау табиғат қорғау шараларының шығындарын шаруашылық қызметтің белгілі бір түріне жататын кәсіпорындардың экологиялық мәртебесі туралы ақпаратты салыстыру қағидатын іске асыруды қамтамасыз ететін шығыстардың жалпы құрамынан бөлуге мүмкіндік береді. Бұдан басқа, мамандандырылған есептілік нысандарын енгізу бақылау және есеп беру функцияларын және ақпараттық қолдау қызметін жетілдіреді.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс