Бағалау нәтижесін ескере отырып, оқытуды түрлендіру
КІРІСПЕ
Орта білім берудің тиімді әрі маңызды көрсеткіштерінің бірі мектептегі білім беру әрекетінің қызметін, дамуын, оқушыларға және олардың нәтижелеріне әсер ететіндігін көрсететін білім алушылардың оқу жетістіктері деңгейі болып табылады. Сондықтан білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалау жүйесінің сапалы құрылуы білім беру сапасын арттырудың әлеуетті деңгейіне тікелей байланысты.
Бағалау жүйесіндегі тиімділігі маңызды көрсеткіштердің бірі орта білім беретін мектептердегі білім беру әрекеттерінің қалай қызмет ететінін, даму жағдайын, білім алушыға, оның нәтижесіне әсер етуін көрсететін білім алушылардың оқу жетістігінің деңгейі болып табылады. Сондықтан білім алушылардың оқу жетістігі деңгейін бағалау жүйесінің қаншалықты сапалы құрылуы білім беру сапасын арттырудың шама деңгейіне соншалықты байланысты.
Мемлекет басшысы 100 нақты қадам ұлттық жоспарында экономикалық өсудің түбегейлі, негізгі сапасы экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы (ЭЫДҰ) елдерінің стандарттары негізінде адам капиталының сапасын көтеру екенін атап көрсетті. Аталған бағытты жүзеге асыру білім алушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту үшін мектептегі оқыту стандарттарын жаңартуды көздейді.
Ұлттық білім беру саясатына шолу. Қазақстандағы орта білім беру (2014) ЭЫДҰ есебінде сыныпта жүргізілген бағалаудың жиілігін арттыру, маңыздылығын, сапасын жетілдіруге бағытталған шаралар реті ұсынылған. Сондай-ақ, критерийлер негізінде бағалау жүйесін енгізу, жоғары ойлау деңгей дағдыларына қатысты бағалау критерийлерін анықтау, мұғалімдерді даярлау, білім берудің әр кезеңінде ұлттық стандартталған тестілеу өткізу, мәліметтерді сенімді жинақтау, тиімді жүйе құру және т.б. Бұл ретте өткізілген бағалаудың нәтижелерін тиімді қолдану қажеттілігі ескертіледі.
Критериалды бағалау термині оқушылардың оқу жетістіктерінің қол жеткізген және потенциалды деңгейлері арасындағы сәйкестікті анықтауға мүмкіндік беретін үдерісті сипаттайды. Бұл терминді ең алғаш рет Роберт Юджин Глейзер (1963) қолданған.
Критериалды бағалау - оқушылардың оқу жетістіктерін білім беру мақсаттары мен мазмұнына сәйкес, ұжым ішінде өңделген, оқушыға, ата-анаға және мұғалімге түсінікті нақты анықталған критерийлерге негізделген үдеріс.
Критериалды бағалау жүйесін енгізудің мақсаты әрі қарай оқу үдерісін жетілдіре түсу үшін бағалау критерийлері негізінде білім беру үдерісінде қатысушылардың барлығына білім алушылардың оқу нәтижесі туралы нақты ақпарат алу болып табылады.
Критериалды бағалау оқушылардың жетістіктерін бір-бірімен салыстырмайды және бір-біріне тәуелді етпейді, сонымен қатар әр оқушының құзыреттілік деңгейі туралы ақпарат беруге бағытталады.
Зерттеу оқушылардың оқу бағдарламасының түрлі салаларында және олардың оқушы ретінде дамуының түрлі деңгейлерінде ненің жетістік болып саналатынын ұғынуы қаншалықты маңызды болып табылатындығын көрсетеді. Бұл мұғалімдердің ниеттерін, үміттерін, мақсаттарын, міндеттерін және оқытудың табыс критерийлерін оқушыларға жеткізуінен тұрады. Егер оқушылар өз оқулары үшін көп жауапкершілікті өздеріне алса, онда олар не оқып жатқандарын, табысты оқудың не екенін және олар табысқа жеткендігін қалай түсінуі мүмкін екендігін білуі тиіс. [3, 6б]
Бұл оқытудың айқын ниеттерінмақсаттарын және табыс критерийлерін пайдалану үдеріске қалай ықпал ететіндігі сияқты. Алайда олар әдетте жалпылама әдістермен жасалатындықтан, олар өз беттерінше жеткілікті емес. Оқушылар өзінің немесе бөтен жұмыстың мәтініне байланысты не ескерілетінін түсінуі тиіс. Олар критерийлерді бірден түсінбеуі мүмкін, бірақ нақты мысалдарды үнемі талқылау оқушыларға сапаны түсінуді дамытуға көмектеседі. Осы дипломдық жұмыстың негізгі логикалық құраушылары:
Мақсаты: 8 сынып оқушыларын Тұрақты ток тарауына жаңа критериалдық бағалау жүйесіне үйрету, өзін-өзі бағалауға бейімдеу. Бағалау критерийлерінің негізінде білім алушылардың оқу жетістіктері туралы шынайы ақпарат алу және оқу үдерісін жетілдіре түсу үшін оны барлық қатысушыларға ұсыну.
Міндеттері: Оқу үдерісінде бағалаудың қызметі мен мүмкіндіктері аясын кеңейту, жүйелі кері байланыс орнату арқылы білім алушылардың өзін - өзі үнемі жетілдіріп отыруына жағдай жасау;
Жұмыстың өзектілігі: Бүгінгі күні оқушылардың оқу жетістіктерін бағалау - оқу үдерісінің маңызды да салмақты бөлігі болып табылады. Сол себептен, зерттеу іс-әрекеттерін кеңінен қолданып, оқушылардың жетістіктерін бүгінгі күннің талабына сай жаңаша бағалау жүйесі қажет етіледі. Бұл жерде оқушылар өзін-өзі бағалау, бірін-бірі бағалау, топтық бағалауда оқу үдерісінің белсенді қатысушысы бола алады. Өйткені, дәстүрлі бағалау процесінде мұғалім оқушыға жауап бергені үшін немесе сабақ оқымағаны үшін және оқушы жетістігі басқа оқушы жетістігімен салыстырмалы түрде бағаланып келген болатын. Сол кезде оқушы қаншалықты әділ баға алғанын білмей келді, күмәнмен қарады. Бұл жағдайда білім алуға деген қызығушылықты жоғарылатуға мүмкіндік жасайтын бағалаудың нақты критерийлері, мұғалім мен оқушы арасындағы кері байланыс болмады. Бүгінгі күнгі жаңартылған білім беру бағдарламасына сай критериалды бағалау мен кері байланыс орнатуды анықтау жұмысымның өзектілігі болып алынады.
Жұмыстың тәжірибелік мәні: жаңартылған білім беру мазмұнының негізгі бағалау жүйесі - критериалды бағалау.
Жұмыстың мaқсaты: Тұрақты ток бөлімін оқытуда 8 сынып оқушыларының оқу жетістіктерін бағалау критерилерін құрастыру тиімділігі. Осы мақсатқа жету жолында келесі міндеттер тұрады.
Зерттеудің міндеттері:
- физика сабағында оқушылардың білімін критериалды бағалауды анықтау.
- дұрыс бағалауды жолға қойып сынып ішінде кері байланысты орнатуды айқындау.
Дипломдық жұмыcтың зepттey oбьeктici. Жaлпы білім бepeтін мeктeп oқyшылapын oқытy.
Диплoмдық жұмыcтың пәнi физикa пәнiн тepeңдeтe оқытy.
Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тaрaудaн, қорытынды және пaйдaлaнылғaн әдебиеттер тізімінен тұрaды.
1 ОҚУ ЖЕТІСТІКТЕРІН БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫН ЖАҢАРТУ ТҰРҒЫСЫНАН КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУ
1.1 Білім беру мазмұнын жаңарту жағдайында оқушылардың оқу жетістіктерін критериалды бағалау
Ғылым мен техниканың жедел дамыған, ақпараттық мәліметтер ағыны күшейген заманда ақыл-ой мүмкіндігін қалыптастырып, адамның қабілетін, талантын дамыту білім беру мекемелерінің басты міндеті болып отыр. Ол бүгінгі білім беру кеңістігіндегі ауадай қажет жаңару - оқутушының қажымас ізденімпаздығы мен шығармашылық жемісімен келмек.
Сондықтан да әрбір оқушының қабілетіне қарай білім берудің, оны дербестікке, ізденімпаздыққа, шығармашылыққа тәрбиелеуді жүзеге асыратын жаңартылған педагогикалық технологияны меңгеруге үлкен бетбұрыс жасалуы қажет. Өйткені, мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқу үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді. Олай болса, білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған міндеттерінің бірі - оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды меңгеру.
К.Д. Ушинский Балаға күштеп білім беруден гөрі, баланың білімге деген құштарлығын ояту ең маңызды мақсат екендігін атап көрсеткен. Сондықтан баланың білім алуға деген құштарлығын ояту үшін қазіргі заманда мұғалім сабақтың тиімді өтуіне, оқушылардың оқу жетістіктеріне бағалау түрлерін оқушының жеке тұлға болып қалыптасуына бағытталуы қажет. Жаңа білім алу үрдісі оқытушы мен оқушыны шығармашылықпен жұмыс жасауға итермелейді, себебі, оқушы білімді өздігінен іздену арқылы алу керек болса, мұғалім оқушының білім алуына себептер, жағдайлар тудыруы керек. Ол үшін мұғалімнің сабақты оқушыларға өз бетінше орындау құқығын беретін, сыныпта демократиялық атмосфера қалыптастыратын тәсілмен оқыту үдерісіне көңіл бөле ұйымдастырылуы қажет. Сабақ үстінде қандай болмасын оқушы тарапынан туындаған әртүрлі мәселелер бойынша мұғалім бағыт-бағдар беруші бола білуі керек. Егер оқытуға белсенділік пен өзара әрекет кіретін болса, ол тиімдірек бола алады. [1, 26-29б]
Сондықтан да ХХІ ғасыр оқушысы қандай болу керек? деген сауалға жауап іздер болсақ, балалар қоғамының зерттеушілері А.Н. Лутошкин, Л.И. Уманский, М.И. Рожкова, Е.В. Горохова өз еңбектерінде оқушы бойында қалыптасуы қажет мынадай қасиеттерді атап көрсеткен:
құзіреттілік - өзі белсенділік танытып отырған істі білуі;
белсенділік таныту;
ұсыныс жасай алу;
ашықтық - басқалармен қарым-қатынас жасай алуы;
ойлай білуі - негізіне жете білу, басты мәселені ажырата алу;
табандылық - ерік-жігер таныта білу, істі аяғына дейін жеткізе білуі;
өзін-өзі ұстай білу - өз сезімін, әрекетін қиын кезде бақылай алу;
аңғарымпаздық - елеусіз нәрсені көре білу;
ұйымдастырушылық көрегенділігінің болуы - өзге адамның ішкі әлемін түсіне білуі;
жұмысқа ұйымдастырушылық қабілеті - өзіне жауапкершілік ала білуі, т.б. [5, 15б]
Баланы оқыту мақсаты - оны мұғалінің көмегінсіз әрі қарай дамуына қабілетті ету деген Э.Г. Хаббардтың пікірін құптай отырып, оқушылардың жеке тұлға болып қалыптасуында олардың сыни ойлай білу мен ұмтыла білу қабілетін ашуға тырысуымыз қажет. Кез келген білім егер оқушы бойында ұмтылыс пен өз бетінше ізденіс қалыптастырмаса, өлі болып қалады. Оқушыны тек ойлауға ғана емес, сонымен бірге қалауға да үйрету керек деген Н.А. Умов.
Н.Ә. Назарбаевтың білім саласын ерекше назарда ұстап, өзінің тікелей қамқорлығына алуы, оны - мемлекеттік даму саясатының өзегі деп қарауыда осының айғағы. [11, 20б]
Ал қазіргі білім беру үрдісінде үлкен проблемалы мәселелердің бірі - оқушы жетістігін бағалау ғана емес, оқушының жеке тұлға ретінде қалыптасуына бағаның ықпалы туралы мәселе болып отыр.
Оқу жетістігін бағалау - білім алушының оқу мақсаттарына сәйкес жоспарланған білім беру үрдісін реттеу және түзету арқылы нақты қол жеткізген нәтижесін белгілеу үдерісі болып табылады.
Оқушылардың оқу жетістіктерін бағалаудың қазіргі жүйесі нормативті бағытталған тәсілге негізделген. Бағалауда мұғалім оқушының пән бойынша тоқсан барысында алынған барлық бағаларын орташа арифметикалық негізде қабылдайды, мұғалімдердің субъективті шешім қабылдауы негізінде үшке бағаланған оқушылардың үлесі жоғары болып отыр. Бес балдық жүйенің қазіргі заманға сай білім жүйесін қанағаттандыра алмауы, білім саласындағы және оқушы танымындағы өзгерістер арасындағы қайшылықтардың болуы, білім беру жүйесіндегі болып жатқан өзгерістер, осы жүйені басқарудың сиапты арасындағы қайшылықтар мен қоғамдағы сұраныстардың өзгеруі себепті бұрынғы қалыптасқан жүйе өз міндетін бүгінгі күні толық атқара алмай отыр деуге негіз бар. Сол себепті бағалау жүйесінің өзгеруіде заңды құбылыс. Сондықтан да қазақстандық білім беру үрдісіне критерийлер негізіндегі бағалау жүйесін енгізу қажеттілігі туындап отыр. [8, 60-63б]
Мектептегі бағалауды жаңартудың мақсаты - оқушылардың бағаларын мазмұнды, объективті, дифференциалды ету. Білім алушының құзыреттілігін дамытуғы, тұлғаның қалыптасуына бағытталған бағалау жүйесін жүзеге асыру.
Критериалды бағалау термині оқушылардың оқу жетістіктерінің қол жеткізген және потенциалды деңгейлері арасындағы сәйкестікті анықтауға мүмкіндік беретін үрдісті сипаттайды. Оқушылардың оқу жетістіктерін салыстыруға негізделіп, нақты белгіленген, ұжымдық жасалған, барлық қатысушыларға алдын ала белгілі білім мазмұны мен мақсатына сәйкес критерийлері бар үрдіс. Әрбір критерий тапсырмаларды жүйелі бағалауға арналған. Бұл критерийлер арқылы бағалау үшін әрбір оқушыны жеке және топтық жұмыстарын бағалауға арналған тиімді дескрипторлар құрылады. Әрбір дескрипторлар арқылы бала өз жұмысын бағалай алады. Критериалды бағалау басқа оқушылардың жетістіктерін салыстырмайды және бір-біріне тәуелді етпейді, сонымен қатар әр оқушының құзіреттілік деңгейі туралы ақпарат беруге бағытталған. Ал дәстүрлі білім беру жағдайында баға қою үшін анық критерийлер жоқ болғандықтан, әдетте, бағалар мұғалімнің еркімен қойылады, оқушылардың оқу жетістіктерін басқа оқушылардың оқу жетістіктерімен салыстырады, ағымдағы бағалау - мұғалімнің жүйелі түрде бағаны тіркеу арқылы үнемі жүргізіп отыратын бағалауы арқылы қойылса, қорытынды бағалаудың нәтижесі оқушының барлық бағаларының арифметикалық ортасы негізінде қойылады. Бағаны сандық түрде қою ақпараты аз бағалауға әкеледі, мұндай бағалау нәтижесінде оқушы өзінің даму бағыттарын айқындай алмайды. Олай болса, қолданыстағы білімді бағалау жүйесіне міндетті түрде радикалды өзгертулер енгізу аса қажет.
Демек, қазіргі таңда білім беру үрдісіне критерийлерге негізделген бағалау жүйесін енгізу өте маңызды мәселе болып отыр. Ол өз кезегінде мұғалімдердің бағаны көтеріп қоюларына тосқауыл болады. бағаларды жоғарлатуға жол бермейді және ата-аналар үшін оқушылардың үлгерімі жайында есептерді барынша түсінікті етуге ықпал етеді, әділ болып табылады, берілген модель шеңберінде субъективті стандарттарға негізделудің орнына шынайы және алдын ала мәлімденген мақсаттарға бағытталған объективті стандарттар бойынша оқушылардың үлгерімі салыстырылады, бұл мұғалідерге өздерінің жоғары немесе төмен баға қоюды таңдауын негіздеуге көмектеседі, оқушылардың оқу жетістіктерін критерийлерге негізделген күтілетін нәтижелермен салыстыру арқылы бағалайды. [7, 6-9б]
Қазіргі таңда критерийлерге негізделген әдістер Қазақстан территориясында және жетекші жеке мектептерде, соның ішінде Назарбаев Зияткерлік мектептерде қолданылады.
1.2 Критериалды бағалау жүйесі - оқушылардың білімін бағалаудың тиімді құралы
Мектеп дамуының қазіргі кезеңінде білім сапасын бағалау жүйесін өзгерту немесе жаңарту мәселесі неліктен пайда болды? Ол үшін ең әуелі, мәселенің туындауына себепші болып отырған мынадай қайшылықтарды қарастыру қажет:
бес балдық жүйенің қазіргі заманға сай білім жүйесін қанағаттандыра алмауы (бағаның субъективтілігі, нақты бағалау критериінің болмауы - бағалаудың дұрыс немесе дұрыс еместігі туралы ақпараттың болмауы);
оқушы танымындағы өзгерістер мен білім саласындағы қалыптасқан қарым-қатынастар сипаты арасындағы қайшылықтар;
білім беру жүйесіндегі болып жатқан өзгерістер мен осы жүйені басқарудың сипаты арасындағы қайшылықтар;
әлеуметтік сұраныстардың өзгеруі.
Қазіргі білім беру жүйесінің ерекшелігі оның негізгі тауары - құзіреттілік, яғни білім алушының қандай да бір іс-әрекетке құзіреттілігін дамыту, арттыру, қалыптастыру. Біз оқушының білімін, біліктілігін, дағдысын бағалаудан оның құзіреттілік қасиетінің қалыптасуын бағалауымыз керек.
Қазіргі 5 балдық бағалау жүйесі қалыптасқан уақытта ол оқушының білім деңгейін көтеруді негізге алып құрылған болатын, ал қазір оқушылардың білімділігі ғана басты рөлде емес, басты рөлде оқушының құзіреттілігін, оның жеке тұлғалық қасиеттерін дамыту, қоршаған ортамен дұрыс қарым-қатынасу, өзін-өзі дамыту, өзіндік білімін көтеру сияқты мақсаттар қойылған.
Бағалау жүйесінің негізгі мақсаты - білім сапасын арттыру болып табылады. Ал қазіргі заманғы білім сапасы дегеніміз ол білім алушының келешектегі өзінің әртүрлі жеке мәселелерін шешуге керекті, қажетті құзіреттіліктерін қалыптастыратын білім беру нәтижесі.
Критериалды бағалау жүйесі жоғарғы сынып оқушылары үшін қолайлы, өйткені осы жастарда балалар ерекшеленуге құштар болады, яғни оқушының белсенділігін арттырады. Оқудағы оқушылар арасындағы сайыс-жарысты ұйымдастырады, стимул береді.
Критериалды бағалау - білім алушының негізгі құзіреттіліктерін қалыптастырушы білім алудағы нәтижелерін - алдын-ала анықталған, бірлесіп жасалған, барлығына белгілі критерилермен салыстыру процесі.
Нақтылы бағалау - білім сапасын арттырудың кепілі.
Критериалды бағалау жүйесін қолдану арқылы біз:
оқушының тұлғалық бағытын белсенді позициясына бағыттау;
тұлғаны өзіндік жауапкершілікке, тұғырлы нәтижеге, бағытқа жеткізу;
білім алушылардың дайындық деңгейі мен өсу динамикасын кез-келген кезеңде анықтау;
әр-түрлі жұмыстардан алған бағаларды диференциалдауға болады (өздік жұмысы, күнделікті баға, үй жұмысы т.б.);
қалыптастырушы бағалау мен нақтылы бағалаулар арқылы оқушының еңбегін анықтау;
ең соңғы оқушының бағалау жүйесіне толық қанағаттануын алуға қол жеткіземіз.
Критериалдық жүйе қолданысында білім алушының оқудағы жетістіктерін тексеру үшін бағалаудың келесі түрлері мен формалары қарастырылған:
* қалыптастырушы бағалау (күнделікті);
* нақтылы бағалау (негізгіқорытынды);
* оқушының күнделікті білім алуының сапасын;
* күнделікті жұмыс жасау;
* білім алуда күнделікті олқылықтарды түзеу;
* қорытынды бағалауда есепке алынбауы.
Критерийлі бағалау білім сапасын арттырады.
Бүгінгі білім беруде оқушыны білімділік, іскерлік, шығармашылық әдістерге баулудың жолдарын іздестіре отырып, мұғалім-шәкірт бірлестігін айқындауға жеткізетін жаңа педагогикалық технологияларының бірі - критерийлі бағалау. Бұл оқу дәлелдері жоспарлы және жүйелі жинақталатын және оқу сапасы туралы қорытынды қабылдау үшін қолданатын кез келген қызметті сипаттайды. Аталған ұғым екі аспектіні, оқудағы бағалау және оқу үшін бағалауды көздейді. Бағалаудың түрлі нысандары оқуды жақсарту әлеуеті тұрғысынан сипатталып, бағытталады. Оқушылар арасында түсініктік және ұжымдық қарым-қатынас орнатып, сенімсіздікті жойып, мүмкіндіктерін арттыруға жол ашады. Критерийлер оқытудың міндеттерін жүзеге асыратын өлшемдер, атап айтқанда, оқушылар жұмыс барысында орындайтын іс-әрекеттер тізбесі. Қазіргі заманғы білім сапасы білім алушының келешектегі түрлі мәселесін шешуге қажетті құзіреттіліктерін қалыптастыратын білім беру нәтижесіне байланысты. Бұл білімнің мақсаты мен мазмұнына сәйкес келетін, оқушылардың оқу-танымдық біліктілігін қалыптастыруға себепші болатын, анықталған, білім процесінің барлық қатысушыларына алдын ала белгілі критерийлермен оқушылардың оқу жетістіктерін салыстыруға негізделген үрдіс. Бағалау кезінде оқушы үлгерімі алдын ала белгіленген критерийлердің нақты жиынтығымен өлшенеді.
Оқушылардың пән бойынша үлгерімі екі тәсілмен бағаланады: қалыптастырушы және жиынтық бағалау. Аталған жүйе Филиппин, Сингапур, Жапония, Франция, Финляндия сынды дамыған елдерде пайдаланылады. Мұны енгізудегі мақсат - оқыту сапасын жоғарлату, мектеп бітірушілер білімін халықаралық стандартқа сәйкестендіру. Критерийлі бағалау міндеттері оқушылардың сабақтың әр бөлігінде дайындық деңгейін анықтауға, бағдарламаға сәйкес оқу мақсаттарын орындау қабілеті мен даму жетістігін бақылауға, білім алу барысындағы қателіктері мен олқылықтарын айқындауға, түрлі жұмыс барысында алған бағасының әділдігіне көз жеткізуге, оқу бағдарламасының тиімділігін саралауға, сабақ үдерісі мен білімнің меңгерілуі туралы оқушы мен мұғалім және ата-ана арасындағы кері байланысты қамтамасыз етуге негізделген. Бағалаудың басты қызметі ынталандыруға, белсенділікке, түзетуге, дамытуға құралса, ұстанымдары нақтылық, әділдік, жүйелікті көздейді. Қалыптастырушы және жиынтық бағалау барлық пәндер бойынша қолданылады. Тілдесу арқылы қарым-қатынас жасау дағдыларына жататын оқылым, жазылым, айтылым және тыңдалым бастауыш сыныптардағы барлық пәндер үшін маңызды. Сондықтан оқушыларға осы 4 дағдыны барынша жетілдіруге мүмкіндік берудің маңызы зор. Тәжірибелік маңызына тоқталсақ, тек оқушы жұмысы бағаланады, орындалған жұмыс алдын ала белгілі үлгімен салыстырылады, оқушы өз жұмысын бағалауға мүмкіндік беретін нақты бағалау алгоритмін біледі және ата-анасына ақпарат бере алады. Критерийлі бағалаудың мұғалімдер үшін маңызы сапалы нәтижеге әкелетін іс-әрекетін саралап және болашаққа жоспарлай алатын мәліметтер алуға, сабақ беру сапасын арттыруға, оқушының жеке ерекшеліктерін ескере отырып, оқытудың әр тұлғаға арналған ауқымын жоспарлауға, бағалаудың әртүрлі әдістерін пайдалануға, оқу бағдарламасын қолжетімді ету үшін ұсыныстар енгізуге байланысты өрбиді. Ал оқушылар үшін танымдық қабілеті мен ойлау деңгейін арттыратын оқытудың әртүрлі әдістерін пайдалануға, табысқа жетелейтін бағалау критерийлерін түсінуге, өзін және өзгелерді бағалау арқылы кері байланысқа түсуге, сыни ойлауына, еркін ой айтуына, өзінің білімін көрсетуге септеседі. Ата-аналар үшін баласының білім сапасының дәлелдемелерімен танысуға, оқуындағы табысты бақылауға және оқуына қолдау көрсету үшін бағыт алуына мүмкіндік береді. [19, 241б]
Критерийлі бағалау жүйесін қолдану арқылы біз оқушының тұлғалық бағытын белсенді позицияға бағыттауға, тұлғаны өзіндік жауапкершілікке, тұғырлы нәтижеге жеткізуге, білім алушылардың дайындық деңгейі мен өсу динамикасын кез келген кезеңде анықтауға, әртүрлі жұмыстардан алған бағаларды дифференциалдауға қол жеткіземіз. Сонымен бірге құрылымдық бағалау мен нақтылы бағалаулар арқылы оқушының еңбегін анықтауды, оқушының бағалау жүйесіне толық қанағаттануын қалаймыз. Мұның барлығы мектепте оқыту сапасын жоғарлатуда, мектеп бітірушілердің білімін халықаралық стандартқа сәйкестендіруде тиімді.
Оқушылардың оқу жетістіктерін бағалауда бірқатар дағдылар қолданылады. Атап айтқанда, білу, түсіну, қолдану, сын тұрғысынан ойлау, талдау, синтез, бағалау, зерттеу дағдылары, рефлексия, коммуникативті, тілдік, жеке жұмыс және топта жұмыс істеу, мәліметті іздеу дағдылары, тәжірибелік, шығармашылық дағдылары.
1.3 Оқу үшін бағалау
Бағалаудың мақсаты неде? Әрбір мұғалім бағалау әдістемесін білуге тиісті, яғни бұл ретте: дәрісханада тек емтихан өткізуді ғана емес, сонымен қатар емтихан неге және кім үшін өткізілетінін білуге тиісті. Бағалаудың негізгі мақсаттары төменде айтылған:
1. Оқудағы қиындықтарды анықтау. Орта мектептерде мысалы, сауаттылық және арифметика саласындағы проблемаларды анықтау үшін тестілер өткізілуі мүмкін; одан кейін өзіндік түзету және тестілеу жұмыстарын қайталап өткізуге болады.
2. Жетістікке жеткендігін көрсететін кері байланыс (оқушылар, мұғалімдер мен ата-аналарға ұсынылған). Мұндай кері байланыс бейресми түрде ауызша бағалаудан бастап ресми жазбаша тестілерге дейін түрленуі мүмкін, бірақ негізгі мақсат оқушылар мен мұғалімдерге жетістіктер мен даму, мысалы, білім, түсіну және дағды туралы хабар беру болып табылады.
3. Уәж. Кері байланыс көбінесе уәж түрінде көрінеді. Ынталандыру ретінде тестінің немесе емтиханның өткізілуі әдетте кейбір оқушылар мен мұғалімдердің ойларын жинақтап, әрекет етуге итермелейді. Мұндай сыртқы ынталандыру оқуға шабыттанып кірісуге түрткі болуы мүмкін, бірақ мұқият бақылау жүргізілмесе, мәжбүрлеу құралына айналуыда ықтимал.
4. Болжау және сұрыптау. Оқушының білімі және дағдыларын бағалау арқылы мұғалімдер олардың болашақтағы мінез-құлқы мен дамуын болжайды. Мемлекеттік емтихандық жүйенің нәтижелері, көбінесе сұрыптау мақсатында, атап айтқанда бұдан арғы (жоғары) оқу немесе жұмысқа орналасу туралы шешім қабылдау үшін қолданылады. Мектеп шеңберінде әдетте оқушыларды топтар мен сыныптарға бөлуге арналған бағалаудың белгілі бір нысаны болады.
5. Стандарттарды бақылау және орындау. Бағалау нәтижесінде біліктілік дәрежесін, ал мемлекеттік емтихан нәтижелері бойынша - жоғары білім алу мүмкін болады, мысалы, біліктілігі бар тұлғаларда олардың тиісті стандарттарға сәйкес екендігіне негізделген кепілдіктер болуы қажет. PISA (Оқушылардың білім жетістіктерін балау жөніндегі халықаралық бағдарлама) сияқты халықаралық тест бойынша алынған мәліметтер талдауы халықаралық стандарттарға сәйкестікті анықтауға бағытталған, одан басқа стандарттың микро және макро деңгейдегі стандарттарына сәйкестікті бақылау үшін ұлттық және жергілікті тестілер қолданылады.
6. Оқыту бағдарламасының мазмұнын және оқыту стилін бақылау. Көптеген мұғалімдер үшін бұл бақылау бағалаудың негізгі мақсатына тікелей қатысы жоқ екінші кезекті болып табылады. Алайда, техникалық тәсілдер мен бағалау және емтиханның жиілігі білім беру бағдарламасының мазмұны мен оның қалай оқытылатындығына едәуір ықпал ететіні еш күмән туғызбайды. [6, 18б]
Оқу үшін бағалаудың маңызы: Кез келген мұғалім Оқу үшін бағалау неліктен оқыту мен оқуды жетілдіру проблемаларын шешудің маңызды мәселесіне айналып отыр деген сұрақ қоюы мүмкін, онысы орынды да. Өздерінің бұрынғы тәжірбиесі бойынша көптеген мұғалімдер, оқушылар және олардың ата-аналары бағалауды оқыту және оқудан кейін болатын нәрсе ретінде қарастырады. Бағалау оқыту мен оқудың ажырамас бөлігі болуы мүмкін деген ойды қабылдау үшін біздің түсінігімізді едәуір өзгерту қажет болады.
Бағалаудың мәні: Бағалау термині жақын отыру дегенді білдіретін латын сөзінен шыққандығы кездейсоқ емес, себебі бағалаудың негізгі сипаты бір адам басқа адамның не айтып, не істегенін немесе өзін өзі бақылау жағдайында өзінің дербес ойлауын, түсінігін немесе тәртібін мұқият бақылауы болып табылады. Бұл ресми тестілер мен емтихандардан бастап, мұғалімдер сыныптарда күніне жүз рет өткізетін бейресми бағалауға дейінгі бүкіл бағалау түрлерін қамтиды. Бұдан қарамастан, бағалау түрлі нысанда болуы мүмкін: бір тестілер қолдағы қарындаш пен қағаздың көмегімен жүргізілсе, басқалары сыныптағы әдеттегі сөйлесу кезінде сұрақ қоюға негізделеді. Бағалаудың барлық түрлеріне жалпы сипаттамалар тән және олар төмендегілерді қамтиды:
* қадағалау;
* алынған мәлеметтердің интерпретациясы;
* бұдан арғы іс-әрекетті анықтауға бағытталған қорытынды.
Қадағалау. Қадағалауды өткізу үшін оқушылардың нені білетіндігін және не істей алатындығын, сонымен қатар олар қандай қиындықтармен кездесуі мүмкін екендігін анықтау қажет. Сыныптағы әдеттегі іс-әрекетті, яғни, балалардың өзара әңгімесін тыңдап, тапсырманы орындап отырған оқушыларды қадағалау немесе олардың орындаған сынып және үй жұмыстарын тексеру бірталай ақпарат беруі мүмкін, бірақ кей жағдайларда қажетті ақпаратты алудың ерекше ойластырылған тәсілін қолдану керек болуы мүмкін. Жазбаша тапсырма немесе тест жоғарыда айтылған мақсаттарды іске асыра алады, бірақ кей жағдайларда дұрыс таңдалған ауызша сұрақтың өзіде тиімді болып шығуы мүмкін. Оқушының сұрақтарға берген жауаптары бақылануы керек. Басқа сөзбен айтқанда, бағалайтын тұлға алынған мәліметтердің мәнін анықтай білуі қажет.
Интерпретация. Интерпретация қызығушылық тудыратын мәселелерге, мәселен, ерекше дағдылар, көзқарастар немесе оқыту түрлеріне қатысты жүргізіледі. Мұндай өлшемдерді көбінесе критерий деп атап, оларды оқу мақсаттарына немесе міндеттеріне жатқызады. Әдетте, бағалау бөлігі ретіндегі қадағалау алдын ала қалыптастырылған өлшемдер бойынша жүргізіледі, бірақ кейде мұғалімдер жоспарланбаған өзара әрекеттесушілікті немесе нәтижелерді бақылайды және өткенді шолу өлшемдерін қолданады. Интерпретацияның көмегімен мінез-құлықты сипаттауға немесе түсінуге талпынуға болар; немесе мінез-құлыққа қарап логикалық қорытынды жасауға болады, мысалы, бала айтқан нәрсе оның миында болып жатқан құбылыстың нәтижесі болып табылады. Осыған байланысты интерпретацияны кейде логикалық қорытынды деп атайды.
Қорытынды. Мәліметтерді интерпретациялау негізінде қорытынды жасалады, ол бағалауды көздейді. Бұл кезеңде бағалау үдерісі түрлі мақсаттарға және алынған ақпарат қолданылатын міндеттерге байланысты әртүрлі нысанда жүруі мүмкін. [22, 55б]
Оқу үшін бағалау (ОүБ) кезінде қолданылатын қадағалау, интерпретация және критерийлер оқуды бағалау кезінде қолданылатын өлшемдерге ұқсас болуы мүмкін, бірақ олардан туатын қорытынды мен шешім басқа сипатта болады. Негізінен ОүБ балалар оқу үрдісінің қандай кезеңінде екені, әсіресе олардың мықты және әлсіз жақтарының сипаты мен себептері қандай екендігі туралы алынған мәліметтерге басты назар аудартады. Осылайша, ОүБ қорытындысы бұдан әрі дамыту үшін олардың не істеуі мүмкін екендігіне негізделген.
Бағалауды реформалау тобы оқу үшін бағалауға мынадай анықтама береді: Оқу үшін бағалау - бұл білім алушылар өздерінің оқудың қандай сатысында тұрғанын, қандай бағытта даму керек және қажетті деңгейге қалай жету керек екендігін анықтау үшін оқушылар мен олардың мұғалімдері қолданатын мәліметтерді іздеу және түсіндіру үдерісі.
Берілген анықтаманың маңызды элементтерінің бірі оқушылардың деректерді қолдануына екпін жасауы болып табылады. Бұл жерде мұғалімдер жалғыз бағалаушы тұлға болмайтындығына назар аударылады. Оқушылар өздерінің сыныптастарын және өздерін бағалауға тартылуы қажет, әрі мұғалімдер бағалауды белсенді жүргізген кезде, бұл үдеріске оқушыларда белсенді қатысуы тиіс.
Талпынғандар ғана білім ала алады. Білім алушылар өз білімін арттыру үшін бағалауды үйренуі қажет, сондықтан оқушыларға өзінің оқуын жақсарту үшін кері байланыс арқылы алынған ақпаратқа сәйкес жұмыс істеу қажет. Бұл олардан түсінушілікті, қызығушылықты және ықыласпен әрекет етуді қажет етеді. Аталған тұжырым оқыту мен оқу тәжірибесі үшін өте маңызды да, өзекті.
Оқуды бағалау. Оқуды бағалаудың мақсаты, керісінше, оқушы қазіргі уақытта не оқып білгенін жинақтау болып табылады. Негізінен, ол тікелей келешек оқытуға үлес қосуға бағытталмаған, оның үстіне ұлттық бірыңғай тестілеу сияқты маңызды мәні бар тестілеу оқу үдерісіне кері әсерін тигізуі мүмкін. Оқуды бағалау кезінде бір оқушының жетістіктерінің белгіленген нормалармен немесе бірдей жастағы оқушылар тобының қол жеткізген деңгейімен ара-қатынасы салыстырылған соң қорытындысы жасалады. Мұндай қорытындылар стандартқа немесе әдетте балл немесе деңгей түрінде келтірілген межелікке сәйкессәйкес емес деген нысанда жасалады. Олар әдетте критерийлер мен стандарттардың символдық белгілері түрінде келеді.
Мұндай қысқа, кейде түсініксіз түрде ұсынылатын ұғым ата-аналар, кей жағдайда мұғалімді ауыстыруға келген жаңа мұғалім, жергілікті және ұлттық деңгейде мектептің білім беру қызметін бақылайтын уәкілетті органдар сияқты адамдарға есеп беруге қолайлы болады. Осылайша, бағалау барысында жиналған бұндай ақпарат түрлері негізінен есеп беру, іріктеу және бақылау үшін қолданылады.
Жиынтық мәліметтерді білім беру құралы тұрғысынан пайдалануға бола ма?
Оқушылар тобынан жүйелі түрде жиналатын баллдар мен деңгейлер әдетте мәліметтер деп аталады. Жинақталған жиынтық мәліметтер мұғалімдердің жұмыс үлгісін сәйкестендіруіне және күтілетін деңгейден жоғары немесе төмен дәрежеде жұмыс істейтін топтарға ерекше назар аударуына ықпал етеді. Оқушылардың білім жетістіктерін бағалау жөніндегі халықаралық бағдарлама (PISA) және ЭЫДҰ сияқты халықаралық зерттеулер қатысушы-елдерден оқушылар міндетті оқыту курсын аяқтаған соң игерген, қоғам өміріне толыққанды қатысу үшін қажетті білім мен икемділік қандай дәрежеде екендігі туралы мәліметтерді жинақтауға бағытталған. Дегенмен, мұндай мәліметтердің жинақтау әдістемесін біліп, келтірілген қорытындыларға қайтадан талдау жүргізу қажет.
Сонымен қатар мектептер алдағы нәтижелерге қалай қол жеткізгенін біліп, одан кейінгі іс-әрекеттерін жоспарлау үшін де мәлімет жинайды. Осылайша, жеке оқушы деңгейінде жиынтық бағалау жетістіктер деңгейін және оқушының әрі қарай дамуы үшін мақсат ретінде берілетін кейінгі деңгейлерді анықтау үшін қолданылады. Бірақ, бұдан кейінгі кезеңдерде оқушыларды қолдауды қамтамасыз ету басты міндет болатын болса, онда балл мен деңгейлерді анықтау үшін ұсынылатын негіздемелер мен өлшемдер міндетті түрде аса мұқият зерделенуге тиіс. Орындалған тапсырманың негізгі аспектілеріне қатысты сапалы ақпарат оқушылармен кері байланыс үшін қолданылуы мүмкін екендігін ұмытпау керек. Мысалы, егер балаға оның белгілі деңгейге жеткендігін айтса, бұл оған үздік нәтижеге жету үшін не істеу керектігін түсінуге көмектеспейді; бұл үшін баламен бірлесіп ненің нәтижесінде мұндай баға алағандығын және бағалау өлшемдерін түсіндіріп, талдау жасаса, бұл балаға өзінің нәтижесін жақсарту үшін кейін не істеу керектігінтүсінуге мүмкіндік береді. Осы тұрғыдан алғанда (сандық түрдегі) жиынтық бағалау басты мәселе емес, сондықтан мұғалім оларға негіз болған мәліметтерге (қадағалау және интерпретация) қайтып оралады. Одан кейін мұғалім бұл мәліметтероқушының оқу деңгейін қалай анықтайтындығы туралы, оған қандай деңгейге жету керек және мұны қалай жасау керек екендігі туралы қалыптастырушы қорытынды (ауызша түрде) ұсынады. [226 107б]
Бағалау сипатын өзгерту арқылы оқуды бағалау оқу үшін бағалауға ауыстырылуы мүмкін. Алайда бұл тікелей оқуға үлес қосатын мәліметтерді алу үшін жоспарланбағандықтан, оқу үшін бағалауды ескере отырып жоспарланған бағалаумен салыстыра отыра, бұл бағалау қолданылған мақсат үшін онша сәйкес келмеуі мүмкін. Мұғалім жүргізетін жиынтық бағалауға қарағанда сыртқы тестілер одан да бетер мәселелі болып табылады, себебі мұғалімдерде бұл балдар мен деңгейлерге негіз болған мәліметтерді алуға үнемі мүмкіндік бола бермейді, оның үстіне мұғалім жиі кездесетін қателер талдауын қолдана алады.
Блэк пен Уильямның бастапқы зерттеулерінде сыныптың қара жәшік сияқты техникалық метафорасы қолданылған және сол арқылы оқу үшін бағалауды қолдану қара жәшік ішіндегі жұмыс ретінде белгілі болды.
Жоғарыда айтылған зерттеу бағалау арқылы оқуды жақсарту бір қарағанда қарапайым болып көрінетін, бірақ оқытуға енгізілуі тиіс бес түйінді факторға байланысты екенін көрсетті:
* Оқушылармен тиімді кері байланысты қамтамасыз ету.
* Оқушылардың өзіндік оқуға белсенді қатысуы, бұл өз кезегінде оқушыларды өзін өзі бағалауға қатыстырады.
* Бағалау нәтижесін ескере отырып, оқытуды түрлендіру.
* Бағалаудың оқушылардың оқуға деген ынтасы мен өзін өзі бағалауына терең ықпал ететіндігін мойындау, себебі бұлардың екеуі де оқуға түбегейлі түрде ықпал етеді.
* Оқушылардың өз оқуын қалай жетілдіру керектігін түсіну үшін өздерін өздері бағалай алуын қамтамасыз ету және өзара бағалау арқылы бірге оқитын оқушылармен бірлесіп жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру.
Қара жәшік ішіндегі жұмыс: Сұрақтың тиімді қойылуы, оқушылармен біргекритерийлерді талдау; сыныптасын және өзін-өзі бағалау; кері байланысты қамтамасыз ету. [9, 31б]
1.4 Критериалдық бағалау туралы түсінік
Критериалды бағалау - оқушылардың оқу-танымдық құзыретін қалыптастыруға жағдай жасайтын, білім беру мақсаты мен мазмұнына сәйкес білім беру процесіне қатысушылардың (оқушылар, мектеп әкімшілігі, ата-аналар, заңды тұлғалар және т.б.) барлығына алдын ала таныс, ұжым талқысынан өткен, нақты анықталған өлшемдер арқылы оқушылардың оқу жетістіктерін салыстыруға негізделген процесс. [4, 98б]
Критериалды бағалау жүйесін енгізудің мақсаты бағалау критерийлерінің негізінде білім алушылардың оқу жетістіктері туралы шынайы ақпарат алу және оқу үдерісін жетілдіре түсу үшін оны барлық қатысушыларға ұсыну.
Критериалды бағалау жүйесінің міндеттері:
1. Оқу үдерісінде бағалаудың қызметі мен мүмкіндіктері аясын кеңейту;
2. Жүйелі кері байланыс орнату арқылы білім алушылардың өзін - өзі үнемі жетілдіріп отыруына жағдай жасау;
3. Бірыңғай стандарттарды, сапалы бағалау құралдарын, механизмдерін қалыптастыруға көмектесу;
4. Қолжетімді, нақты, үздіксіз:
1) білім алушыларға олардың оқу сапасы туралы;
2) мұғалімдерге білім алушылардың ілгерілеуі туралы;
3) ата - аналарға оқу нәтижелерінің деңгейлері туралы;
4) басқару органдарына ұсынылған білім беру қызметінің сапасы туралы ақпараттар ұсыну.
Білім алушылардың оқу жетістігін критериалды бағалау жүйесі:
оқыту мен бағалаудың тұтастығына негізделеді;
білім алушылардың үлгерімін, ілгерілеуін қамтамасыз етудің бірыңғай тәсілін қалыптастыруға бағытталады;
оқу бағдарламасына сәйкес дағдыларды дамытуды, білім алу дәлелдерін жинақтауды, оқу мақсаттарын жүзеге асыруды қамтамасыз етеді;
оқу бағдарламасының мазмұны негізіндегі әр сынып үшін пән бойынша бағалаудың формалары мен тәсілдерінің әртүрлілігін қамтиды.[27, 19б]
Критериалды бағалау - белгіленген критерийлер негізінде білім алушылардың нақты қол жеткізген нәтижелерін оқытудың күтілетін нәтижелерімен сәйкестендіру үдерісі.
Критериалды бағалау жүйесін енгізудің мақсаты әрі қарай оқу үдерісін жетілдіре түсу үшін бағалау критерийлері негізінде білім беру үдерісіне қатысушылардың барлығына білім алушылардың оқу нәтижесі туралы нақты ақпарат алу болып табылады.
Үздік қазақстандық және халықаралық тәжірибені кіріктіре отырып құрастырылған критериалды бағалау жүйесі төмендегідей міндеттерді жүзеге асыруға мүмкіндік береді:
1. Білім беру қызметінің сапасын артты руға жағдай жасайтын объективті және анық бағалау жүйесін іске асыру;
2. Халықаралық тәсілдер мен стандарттарға сәйкес сапалы және бірыңғай бағалау механизмін қалыптастыру;
3. Бағалау әрекетіндегі мұғалімдердің құзыреттілігін арттыру;
4. Өз бетінше білім алу дағдыларын дамыту үшін жағдай жасау және білім алушылардың өз оқуына деген жауапкершілігін арттыру;
5. Үлгерімі төмен білім алушылармен жұмысты жетілдіру;
6. Білім алушылардың күтілетін нәтижелерге, соның ішінде жоғары деңгей дағдыларына (талдау, жинақтау, бағалау) жетуін бағалауға мүмкіндік беретін тапсырмалар үлгілерінің қорын құру;
7. Объективті, үздіксіз және нақты:
білім алушыларға олардың оқуының сапасы туралы;
мұғалімдерге білім алушылардың ілгерілеуі туралы;
ата-аналарға оқу нәтижелерінің жетістік деңгейі туралы;
басқару органдарына ұсынылған білім беру қызметінің сапасы туралы ақпаратты беру;
1. Электрондық журналды жинау үдерісін оңтайландыру және ақпараттар ұсыну үшін қолдану;
2. Әр білім алушының, жеке мектептің, барлық аудан, облыс және мемлекет деңгейіндегі мектептердің бөлім және тақырыптар аясында оқу бағдарламасын меңгеру мониторингін қолдану;
3. Стандарттарды, оқу бағдарламаларын жетілдіру үшін талдау жүргізу және басқа да басқарушылық шешімдер қабылдау.
Пәндер мен сыныптарға байланысты бағалаудың ұсыныстары қалыптастырушы бағалауға арналған тапсырмалар жинағында, жиынтық бағалауға арналған әдістемелік ұсыныстарда қосымша берілген. [9, 35б]
Аталған құжатта төмендегідей терминдер қолданылады:
Критерий - ұсынылған талаптарға сәйкес бір нәрсені бағалау бойынша шешім қабылдау ережесі, негіздемесі және белгісі. Әр критерийдің дискрипторы болады, онда оқу тапсырмасының орындалу нәтижесінің дұрыстығы туралы нақты түсінік беріледі. Дискрипторға сәйкес бағалау оқушының қойған мақсатына жетуін анықтайды.
Оқушылардың жетістіктері туралы есеп - оқушы бойында қандай біліктің қалыптасқандығын, сондай-ақ алған білім-біліктілігін іс жүзінде қалай қолданатындығын көрсететін, белгілі бір кезеңдегі ақпарат.
Портфолио - оқушының білім алудағы белгілі бір кезеңде, бір немесе бірнеше пән бойынша жетістігін, ілгерілеушілігін, оқытудағы нәтижесін көрсететін жеке жетістіктер бағасын тіркеу әдісі. Портфолио критериалды жүйені енгізуде оқушы нәтижелерін шынайы және әділ бағалау мақсатында енгізіледі.
Дескриптор - тапсырмаларды орындау кезіндегі нақты қадамдарды көрсететін сипаттама.
Бағалау критерийі - білім алушының оқу жетістіктерін бағалауға негіз болатын белгі.
Модерация - бағалаудың анықтығы мен дәлдігін қамтамасыз ету үшін қойылған балдарды стандарттау мақсатында тоқсандық жиынтық бағалау бойынша білім алушылардың жұмыстарын талқылап қарастыратын үдеріс.
Кері байланыс - белгілі бір оқиға немесе әрекетке жауап беру, үн қату, пікір білдіру.
Оқытудың күтілетін нәтижелері - білім алушының оқу үдерісі аяқталған кезде нені біліп, түсініп, нені көрсете алатынын айқындайтын құзыреттіліктер жиынтығы.
Түрлі деңгейдегі тапсырмалар - білім алушының қабілетін есепке ала отырып, дифференциациялық оқытуды ұйымдастыру үшін қолданылатын күрделілігі түрлі деңгейдегі тапсырмалар.
Рефлексия - қайта ойлауға және өз әрекетінің нәтижелеріне талдау жасауға, өзін-өзі тануға бағытталған ойлау үдерісі.
Рубрика - бағалау критерийлеріне сәйкес білім алушылардың оқу жетістіктері деңгейлерін сипаттау тәсілі.
Оқу бағдарламасы - әр оқу пәнінің мазмұнын және меңгеруге тиісті білім, білік, дағды, құзыреттілік көлемін анықтайтын бағдарлама.
Ортақ тақырып - нақты пән бойынша оқу мақсаттарына жету үшін түрлі пәндер аясында білімі мен білігін біріктіретін құрал ретінде пайдаланылатын мазмұны бірыңғай ортақ компонент.
Тоқсандық жиынтық бағалау спецификациясы - тоқсандық жиынтық бағалаудың мазмұны мен құрылымын құрастыруға және оны өткізуге қойылатын талаптар.
Жиынтық бағалау - оқу бағдарламасындағы бөлімдерортақ тақырыптар бойынша белгілі бір оқу кезеңі (тоқсантриместр, оқу жылы) аяқталғанда өткізілетін бағалаудың түрі.
Балл қою кестесі - тоқсандық жиынтық бағалау тапсырмаларына балл қою бойынша бірыңғай норманы белгілеу үшін мұғалімдер қолданатын кесте.
Ойлау дағдыларының деңгейлері - әрбір деңгейі ойлау дағдыларын анықтауды қалыптастыруға бағытталған оқу мақсаттарының иерархиялық өзара байланыстағы жүйесі.
Білім алушының оқу жетістігі деңгейі - бағалау критерийлеріне сәйкес білім алушылардың оқу жетістігін дамыту деңгейі.
Қалыптастырушы бағалау - оқу үдерісін дер кезінде түзетуге мүмкіндік беретін, білім алушы мен мұғалім арасындағы кері байланысты қамтамасыз етіп, үздіксіз жүргізілетін бағалаудың түрі.
Оқу мақсаттары - оқу бағдарламасына сәйкес пән бойынша оқу курсы аралығында білу, түсіну және дағды жетістіктеріне қатысты күтілетін нәтижелерді қалыптастыратын тұжырым.
Бағалау нәтижелерін тіркейтін электрондық журнал - жиынтық бағалау (бөлімортақ тақырыптар, тоқсан) нәтижелерін тіркейтін және тоқсандық, жылдық, қорытынды бағаларды автоматты түрде есептеуді жүзеге асыратын электрондық құжат. [21]
1.5 Критериалды бағалаудың қағидаттары мен маңыздылығы
Критериалды бағалау төмендегідей қағидаттарға (принциптерге) негізделеді:
Оқыту мен бағалаудың өзара байланысы. Бағалау оқу бағдарламасындағы мақсаттармен, күтілетін нәтижелермен тікелей байланысты оқытудың ажырамас бір бөлігі болып табылады. Демек, неге және қалай оқытады, білім алушының қажеттілігі қандай және бағалау тәжірибесінде жүзеге асыруға қажетті нәтижелерге жетуге қалай көмектесуге болады деген сұрақтарға жауап іздеу.
Шынайылық, анықтық және валидтілік. Бағалау дәл және сенімді ақпаратты ұсынады. Қолданылатын критерийлердің, құралдардың оқу мақсаттарына жетуге, күтілетін нәтижелерді бағалайтынына сенімділік бар.
Объективтілік, анықтық, валидтілік жиынтығы бағалаудың сапасын анықтайды. Барынша мазмұнды сипаттаманы бағалауды қаншалықты дұрыс өткізетінімізді және нақты нені өлшейтінімізді бағалаудың валидтілігі ұсынады. Аталған қағидатты жүзеге асыру:
нені бағалау қажеттігін нақты түсіну және анықтауды;
бағалау критерийлерін құрастыру және негіздеуді;
тапсырмаларды құрастыру және рәсімдерді жоспарлауды көрсетеді.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Орта білім берудің тиімді әрі маңызды көрсеткіштерінің бірі мектептегі білім беру әрекетінің қызметін, дамуын, оқушыларға және олардың нәтижелеріне әсер ететіндігін көрсететін білім алушылардың оқу жетістіктері деңгейі болып табылады. Сондықтан білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалау жүйесінің сапалы құрылуы білім беру сапасын арттырудың әлеуетті деңгейіне тікелей байланысты.
Бағалау жүйесіндегі тиімділігі маңызды көрсеткіштердің бірі орта білім беретін мектептердегі білім беру әрекеттерінің қалай қызмет ететінін, даму жағдайын, білім алушыға, оның нәтижесіне әсер етуін көрсететін білім алушылардың оқу жетістігінің деңгейі болып табылады. Сондықтан білім алушылардың оқу жетістігі деңгейін бағалау жүйесінің қаншалықты сапалы құрылуы білім беру сапасын арттырудың шама деңгейіне соншалықты байланысты.
Мемлекет басшысы 100 нақты қадам ұлттық жоспарында экономикалық өсудің түбегейлі, негізгі сапасы экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы (ЭЫДҰ) елдерінің стандарттары негізінде адам капиталының сапасын көтеру екенін атап көрсетті. Аталған бағытты жүзеге асыру білім алушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту үшін мектептегі оқыту стандарттарын жаңартуды көздейді.
Ұлттық білім беру саясатына шолу. Қазақстандағы орта білім беру (2014) ЭЫДҰ есебінде сыныпта жүргізілген бағалаудың жиілігін арттыру, маңыздылығын, сапасын жетілдіруге бағытталған шаралар реті ұсынылған. Сондай-ақ, критерийлер негізінде бағалау жүйесін енгізу, жоғары ойлау деңгей дағдыларына қатысты бағалау критерийлерін анықтау, мұғалімдерді даярлау, білім берудің әр кезеңінде ұлттық стандартталған тестілеу өткізу, мәліметтерді сенімді жинақтау, тиімді жүйе құру және т.б. Бұл ретте өткізілген бағалаудың нәтижелерін тиімді қолдану қажеттілігі ескертіледі.
Критериалды бағалау термині оқушылардың оқу жетістіктерінің қол жеткізген және потенциалды деңгейлері арасындағы сәйкестікті анықтауға мүмкіндік беретін үдерісті сипаттайды. Бұл терминді ең алғаш рет Роберт Юджин Глейзер (1963) қолданған.
Критериалды бағалау - оқушылардың оқу жетістіктерін білім беру мақсаттары мен мазмұнына сәйкес, ұжым ішінде өңделген, оқушыға, ата-анаға және мұғалімге түсінікті нақты анықталған критерийлерге негізделген үдеріс.
Критериалды бағалау жүйесін енгізудің мақсаты әрі қарай оқу үдерісін жетілдіре түсу үшін бағалау критерийлері негізінде білім беру үдерісінде қатысушылардың барлығына білім алушылардың оқу нәтижесі туралы нақты ақпарат алу болып табылады.
Критериалды бағалау оқушылардың жетістіктерін бір-бірімен салыстырмайды және бір-біріне тәуелді етпейді, сонымен қатар әр оқушының құзыреттілік деңгейі туралы ақпарат беруге бағытталады.
Зерттеу оқушылардың оқу бағдарламасының түрлі салаларында және олардың оқушы ретінде дамуының түрлі деңгейлерінде ненің жетістік болып саналатынын ұғынуы қаншалықты маңызды болып табылатындығын көрсетеді. Бұл мұғалімдердің ниеттерін, үміттерін, мақсаттарын, міндеттерін және оқытудың табыс критерийлерін оқушыларға жеткізуінен тұрады. Егер оқушылар өз оқулары үшін көп жауапкершілікті өздеріне алса, онда олар не оқып жатқандарын, табысты оқудың не екенін және олар табысқа жеткендігін қалай түсінуі мүмкін екендігін білуі тиіс. [3, 6б]
Бұл оқытудың айқын ниеттерінмақсаттарын және табыс критерийлерін пайдалану үдеріске қалай ықпал ететіндігі сияқты. Алайда олар әдетте жалпылама әдістермен жасалатындықтан, олар өз беттерінше жеткілікті емес. Оқушылар өзінің немесе бөтен жұмыстың мәтініне байланысты не ескерілетінін түсінуі тиіс. Олар критерийлерді бірден түсінбеуі мүмкін, бірақ нақты мысалдарды үнемі талқылау оқушыларға сапаны түсінуді дамытуға көмектеседі. Осы дипломдық жұмыстың негізгі логикалық құраушылары:
Мақсаты: 8 сынып оқушыларын Тұрақты ток тарауына жаңа критериалдық бағалау жүйесіне үйрету, өзін-өзі бағалауға бейімдеу. Бағалау критерийлерінің негізінде білім алушылардың оқу жетістіктері туралы шынайы ақпарат алу және оқу үдерісін жетілдіре түсу үшін оны барлық қатысушыларға ұсыну.
Міндеттері: Оқу үдерісінде бағалаудың қызметі мен мүмкіндіктері аясын кеңейту, жүйелі кері байланыс орнату арқылы білім алушылардың өзін - өзі үнемі жетілдіріп отыруына жағдай жасау;
Жұмыстың өзектілігі: Бүгінгі күні оқушылардың оқу жетістіктерін бағалау - оқу үдерісінің маңызды да салмақты бөлігі болып табылады. Сол себептен, зерттеу іс-әрекеттерін кеңінен қолданып, оқушылардың жетістіктерін бүгінгі күннің талабына сай жаңаша бағалау жүйесі қажет етіледі. Бұл жерде оқушылар өзін-өзі бағалау, бірін-бірі бағалау, топтық бағалауда оқу үдерісінің белсенді қатысушысы бола алады. Өйткені, дәстүрлі бағалау процесінде мұғалім оқушыға жауап бергені үшін немесе сабақ оқымағаны үшін және оқушы жетістігі басқа оқушы жетістігімен салыстырмалы түрде бағаланып келген болатын. Сол кезде оқушы қаншалықты әділ баға алғанын білмей келді, күмәнмен қарады. Бұл жағдайда білім алуға деген қызығушылықты жоғарылатуға мүмкіндік жасайтын бағалаудың нақты критерийлері, мұғалім мен оқушы арасындағы кері байланыс болмады. Бүгінгі күнгі жаңартылған білім беру бағдарламасына сай критериалды бағалау мен кері байланыс орнатуды анықтау жұмысымның өзектілігі болып алынады.
Жұмыстың тәжірибелік мәні: жаңартылған білім беру мазмұнының негізгі бағалау жүйесі - критериалды бағалау.
Жұмыстың мaқсaты: Тұрақты ток бөлімін оқытуда 8 сынып оқушыларының оқу жетістіктерін бағалау критерилерін құрастыру тиімділігі. Осы мақсатқа жету жолында келесі міндеттер тұрады.
Зерттеудің міндеттері:
- физика сабағында оқушылардың білімін критериалды бағалауды анықтау.
- дұрыс бағалауды жолға қойып сынып ішінде кері байланысты орнатуды айқындау.
Дипломдық жұмыcтың зepттey oбьeктici. Жaлпы білім бepeтін мeктeп oқyшылapын oқытy.
Диплoмдық жұмыcтың пәнi физикa пәнiн тepeңдeтe оқытy.
Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тaрaудaн, қорытынды және пaйдaлaнылғaн әдебиеттер тізімінен тұрaды.
1 ОҚУ ЖЕТІСТІКТЕРІН БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫН ЖАҢАРТУ ТҰРҒЫСЫНАН КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУ
1.1 Білім беру мазмұнын жаңарту жағдайында оқушылардың оқу жетістіктерін критериалды бағалау
Ғылым мен техниканың жедел дамыған, ақпараттық мәліметтер ағыны күшейген заманда ақыл-ой мүмкіндігін қалыптастырып, адамның қабілетін, талантын дамыту білім беру мекемелерінің басты міндеті болып отыр. Ол бүгінгі білім беру кеңістігіндегі ауадай қажет жаңару - оқутушының қажымас ізденімпаздығы мен шығармашылық жемісімен келмек.
Сондықтан да әрбір оқушының қабілетіне қарай білім берудің, оны дербестікке, ізденімпаздыққа, шығармашылыққа тәрбиелеуді жүзеге асыратын жаңартылған педагогикалық технологияны меңгеруге үлкен бетбұрыс жасалуы қажет. Өйткені, мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқу үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді. Олай болса, білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған міндеттерінің бірі - оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды меңгеру.
К.Д. Ушинский Балаға күштеп білім беруден гөрі, баланың білімге деген құштарлығын ояту ең маңызды мақсат екендігін атап көрсеткен. Сондықтан баланың білім алуға деген құштарлығын ояту үшін қазіргі заманда мұғалім сабақтың тиімді өтуіне, оқушылардың оқу жетістіктеріне бағалау түрлерін оқушының жеке тұлға болып қалыптасуына бағытталуы қажет. Жаңа білім алу үрдісі оқытушы мен оқушыны шығармашылықпен жұмыс жасауға итермелейді, себебі, оқушы білімді өздігінен іздену арқылы алу керек болса, мұғалім оқушының білім алуына себептер, жағдайлар тудыруы керек. Ол үшін мұғалімнің сабақты оқушыларға өз бетінше орындау құқығын беретін, сыныпта демократиялық атмосфера қалыптастыратын тәсілмен оқыту үдерісіне көңіл бөле ұйымдастырылуы қажет. Сабақ үстінде қандай болмасын оқушы тарапынан туындаған әртүрлі мәселелер бойынша мұғалім бағыт-бағдар беруші бола білуі керек. Егер оқытуға белсенділік пен өзара әрекет кіретін болса, ол тиімдірек бола алады. [1, 26-29б]
Сондықтан да ХХІ ғасыр оқушысы қандай болу керек? деген сауалға жауап іздер болсақ, балалар қоғамының зерттеушілері А.Н. Лутошкин, Л.И. Уманский, М.И. Рожкова, Е.В. Горохова өз еңбектерінде оқушы бойында қалыптасуы қажет мынадай қасиеттерді атап көрсеткен:
құзіреттілік - өзі белсенділік танытып отырған істі білуі;
белсенділік таныту;
ұсыныс жасай алу;
ашықтық - басқалармен қарым-қатынас жасай алуы;
ойлай білуі - негізіне жете білу, басты мәселені ажырата алу;
табандылық - ерік-жігер таныта білу, істі аяғына дейін жеткізе білуі;
өзін-өзі ұстай білу - өз сезімін, әрекетін қиын кезде бақылай алу;
аңғарымпаздық - елеусіз нәрсені көре білу;
ұйымдастырушылық көрегенділігінің болуы - өзге адамның ішкі әлемін түсіне білуі;
жұмысқа ұйымдастырушылық қабілеті - өзіне жауапкершілік ала білуі, т.б. [5, 15б]
Баланы оқыту мақсаты - оны мұғалінің көмегінсіз әрі қарай дамуына қабілетті ету деген Э.Г. Хаббардтың пікірін құптай отырып, оқушылардың жеке тұлға болып қалыптасуында олардың сыни ойлай білу мен ұмтыла білу қабілетін ашуға тырысуымыз қажет. Кез келген білім егер оқушы бойында ұмтылыс пен өз бетінше ізденіс қалыптастырмаса, өлі болып қалады. Оқушыны тек ойлауға ғана емес, сонымен бірге қалауға да үйрету керек деген Н.А. Умов.
Н.Ә. Назарбаевтың білім саласын ерекше назарда ұстап, өзінің тікелей қамқорлығына алуы, оны - мемлекеттік даму саясатының өзегі деп қарауыда осының айғағы. [11, 20б]
Ал қазіргі білім беру үрдісінде үлкен проблемалы мәселелердің бірі - оқушы жетістігін бағалау ғана емес, оқушының жеке тұлға ретінде қалыптасуына бағаның ықпалы туралы мәселе болып отыр.
Оқу жетістігін бағалау - білім алушының оқу мақсаттарына сәйкес жоспарланған білім беру үрдісін реттеу және түзету арқылы нақты қол жеткізген нәтижесін белгілеу үдерісі болып табылады.
Оқушылардың оқу жетістіктерін бағалаудың қазіргі жүйесі нормативті бағытталған тәсілге негізделген. Бағалауда мұғалім оқушының пән бойынша тоқсан барысында алынған барлық бағаларын орташа арифметикалық негізде қабылдайды, мұғалімдердің субъективті шешім қабылдауы негізінде үшке бағаланған оқушылардың үлесі жоғары болып отыр. Бес балдық жүйенің қазіргі заманға сай білім жүйесін қанағаттандыра алмауы, білім саласындағы және оқушы танымындағы өзгерістер арасындағы қайшылықтардың болуы, білім беру жүйесіндегі болып жатқан өзгерістер, осы жүйені басқарудың сиапты арасындағы қайшылықтар мен қоғамдағы сұраныстардың өзгеруі себепті бұрынғы қалыптасқан жүйе өз міндетін бүгінгі күні толық атқара алмай отыр деуге негіз бар. Сол себепті бағалау жүйесінің өзгеруіде заңды құбылыс. Сондықтан да қазақстандық білім беру үрдісіне критерийлер негізіндегі бағалау жүйесін енгізу қажеттілігі туындап отыр. [8, 60-63б]
Мектептегі бағалауды жаңартудың мақсаты - оқушылардың бағаларын мазмұнды, объективті, дифференциалды ету. Білім алушының құзыреттілігін дамытуғы, тұлғаның қалыптасуына бағытталған бағалау жүйесін жүзеге асыру.
Критериалды бағалау термині оқушылардың оқу жетістіктерінің қол жеткізген және потенциалды деңгейлері арасындағы сәйкестікті анықтауға мүмкіндік беретін үрдісті сипаттайды. Оқушылардың оқу жетістіктерін салыстыруға негізделіп, нақты белгіленген, ұжымдық жасалған, барлық қатысушыларға алдын ала белгілі білім мазмұны мен мақсатына сәйкес критерийлері бар үрдіс. Әрбір критерий тапсырмаларды жүйелі бағалауға арналған. Бұл критерийлер арқылы бағалау үшін әрбір оқушыны жеке және топтық жұмыстарын бағалауға арналған тиімді дескрипторлар құрылады. Әрбір дескрипторлар арқылы бала өз жұмысын бағалай алады. Критериалды бағалау басқа оқушылардың жетістіктерін салыстырмайды және бір-біріне тәуелді етпейді, сонымен қатар әр оқушының құзіреттілік деңгейі туралы ақпарат беруге бағытталған. Ал дәстүрлі білім беру жағдайында баға қою үшін анық критерийлер жоқ болғандықтан, әдетте, бағалар мұғалімнің еркімен қойылады, оқушылардың оқу жетістіктерін басқа оқушылардың оқу жетістіктерімен салыстырады, ағымдағы бағалау - мұғалімнің жүйелі түрде бағаны тіркеу арқылы үнемі жүргізіп отыратын бағалауы арқылы қойылса, қорытынды бағалаудың нәтижесі оқушының барлық бағаларының арифметикалық ортасы негізінде қойылады. Бағаны сандық түрде қою ақпараты аз бағалауға әкеледі, мұндай бағалау нәтижесінде оқушы өзінің даму бағыттарын айқындай алмайды. Олай болса, қолданыстағы білімді бағалау жүйесіне міндетті түрде радикалды өзгертулер енгізу аса қажет.
Демек, қазіргі таңда білім беру үрдісіне критерийлерге негізделген бағалау жүйесін енгізу өте маңызды мәселе болып отыр. Ол өз кезегінде мұғалімдердің бағаны көтеріп қоюларына тосқауыл болады. бағаларды жоғарлатуға жол бермейді және ата-аналар үшін оқушылардың үлгерімі жайында есептерді барынша түсінікті етуге ықпал етеді, әділ болып табылады, берілген модель шеңберінде субъективті стандарттарға негізделудің орнына шынайы және алдын ала мәлімденген мақсаттарға бағытталған объективті стандарттар бойынша оқушылардың үлгерімі салыстырылады, бұл мұғалідерге өздерінің жоғары немесе төмен баға қоюды таңдауын негіздеуге көмектеседі, оқушылардың оқу жетістіктерін критерийлерге негізделген күтілетін нәтижелермен салыстыру арқылы бағалайды. [7, 6-9б]
Қазіргі таңда критерийлерге негізделген әдістер Қазақстан территориясында және жетекші жеке мектептерде, соның ішінде Назарбаев Зияткерлік мектептерде қолданылады.
1.2 Критериалды бағалау жүйесі - оқушылардың білімін бағалаудың тиімді құралы
Мектеп дамуының қазіргі кезеңінде білім сапасын бағалау жүйесін өзгерту немесе жаңарту мәселесі неліктен пайда болды? Ол үшін ең әуелі, мәселенің туындауына себепші болып отырған мынадай қайшылықтарды қарастыру қажет:
бес балдық жүйенің қазіргі заманға сай білім жүйесін қанағаттандыра алмауы (бағаның субъективтілігі, нақты бағалау критериінің болмауы - бағалаудың дұрыс немесе дұрыс еместігі туралы ақпараттың болмауы);
оқушы танымындағы өзгерістер мен білім саласындағы қалыптасқан қарым-қатынастар сипаты арасындағы қайшылықтар;
білім беру жүйесіндегі болып жатқан өзгерістер мен осы жүйені басқарудың сипаты арасындағы қайшылықтар;
әлеуметтік сұраныстардың өзгеруі.
Қазіргі білім беру жүйесінің ерекшелігі оның негізгі тауары - құзіреттілік, яғни білім алушының қандай да бір іс-әрекетке құзіреттілігін дамыту, арттыру, қалыптастыру. Біз оқушының білімін, біліктілігін, дағдысын бағалаудан оның құзіреттілік қасиетінің қалыптасуын бағалауымыз керек.
Қазіргі 5 балдық бағалау жүйесі қалыптасқан уақытта ол оқушының білім деңгейін көтеруді негізге алып құрылған болатын, ал қазір оқушылардың білімділігі ғана басты рөлде емес, басты рөлде оқушының құзіреттілігін, оның жеке тұлғалық қасиеттерін дамыту, қоршаған ортамен дұрыс қарым-қатынасу, өзін-өзі дамыту, өзіндік білімін көтеру сияқты мақсаттар қойылған.
Бағалау жүйесінің негізгі мақсаты - білім сапасын арттыру болып табылады. Ал қазіргі заманғы білім сапасы дегеніміз ол білім алушының келешектегі өзінің әртүрлі жеке мәселелерін шешуге керекті, қажетті құзіреттіліктерін қалыптастыратын білім беру нәтижесі.
Критериалды бағалау жүйесі жоғарғы сынып оқушылары үшін қолайлы, өйткені осы жастарда балалар ерекшеленуге құштар болады, яғни оқушының белсенділігін арттырады. Оқудағы оқушылар арасындағы сайыс-жарысты ұйымдастырады, стимул береді.
Критериалды бағалау - білім алушының негізгі құзіреттіліктерін қалыптастырушы білім алудағы нәтижелерін - алдын-ала анықталған, бірлесіп жасалған, барлығына белгілі критерилермен салыстыру процесі.
Нақтылы бағалау - білім сапасын арттырудың кепілі.
Критериалды бағалау жүйесін қолдану арқылы біз:
оқушының тұлғалық бағытын белсенді позициясына бағыттау;
тұлғаны өзіндік жауапкершілікке, тұғырлы нәтижеге, бағытқа жеткізу;
білім алушылардың дайындық деңгейі мен өсу динамикасын кез-келген кезеңде анықтау;
әр-түрлі жұмыстардан алған бағаларды диференциалдауға болады (өздік жұмысы, күнделікті баға, үй жұмысы т.б.);
қалыптастырушы бағалау мен нақтылы бағалаулар арқылы оқушының еңбегін анықтау;
ең соңғы оқушының бағалау жүйесіне толық қанағаттануын алуға қол жеткіземіз.
Критериалдық жүйе қолданысында білім алушының оқудағы жетістіктерін тексеру үшін бағалаудың келесі түрлері мен формалары қарастырылған:
* қалыптастырушы бағалау (күнделікті);
* нақтылы бағалау (негізгіқорытынды);
* оқушының күнделікті білім алуының сапасын;
* күнделікті жұмыс жасау;
* білім алуда күнделікті олқылықтарды түзеу;
* қорытынды бағалауда есепке алынбауы.
Критерийлі бағалау білім сапасын арттырады.
Бүгінгі білім беруде оқушыны білімділік, іскерлік, шығармашылық әдістерге баулудың жолдарын іздестіре отырып, мұғалім-шәкірт бірлестігін айқындауға жеткізетін жаңа педагогикалық технологияларының бірі - критерийлі бағалау. Бұл оқу дәлелдері жоспарлы және жүйелі жинақталатын және оқу сапасы туралы қорытынды қабылдау үшін қолданатын кез келген қызметті сипаттайды. Аталған ұғым екі аспектіні, оқудағы бағалау және оқу үшін бағалауды көздейді. Бағалаудың түрлі нысандары оқуды жақсарту әлеуеті тұрғысынан сипатталып, бағытталады. Оқушылар арасында түсініктік және ұжымдық қарым-қатынас орнатып, сенімсіздікті жойып, мүмкіндіктерін арттыруға жол ашады. Критерийлер оқытудың міндеттерін жүзеге асыратын өлшемдер, атап айтқанда, оқушылар жұмыс барысында орындайтын іс-әрекеттер тізбесі. Қазіргі заманғы білім сапасы білім алушының келешектегі түрлі мәселесін шешуге қажетті құзіреттіліктерін қалыптастыратын білім беру нәтижесіне байланысты. Бұл білімнің мақсаты мен мазмұнына сәйкес келетін, оқушылардың оқу-танымдық біліктілігін қалыптастыруға себепші болатын, анықталған, білім процесінің барлық қатысушыларына алдын ала белгілі критерийлермен оқушылардың оқу жетістіктерін салыстыруға негізделген үрдіс. Бағалау кезінде оқушы үлгерімі алдын ала белгіленген критерийлердің нақты жиынтығымен өлшенеді.
Оқушылардың пән бойынша үлгерімі екі тәсілмен бағаланады: қалыптастырушы және жиынтық бағалау. Аталған жүйе Филиппин, Сингапур, Жапония, Франция, Финляндия сынды дамыған елдерде пайдаланылады. Мұны енгізудегі мақсат - оқыту сапасын жоғарлату, мектеп бітірушілер білімін халықаралық стандартқа сәйкестендіру. Критерийлі бағалау міндеттері оқушылардың сабақтың әр бөлігінде дайындық деңгейін анықтауға, бағдарламаға сәйкес оқу мақсаттарын орындау қабілеті мен даму жетістігін бақылауға, білім алу барысындағы қателіктері мен олқылықтарын айқындауға, түрлі жұмыс барысында алған бағасының әділдігіне көз жеткізуге, оқу бағдарламасының тиімділігін саралауға, сабақ үдерісі мен білімнің меңгерілуі туралы оқушы мен мұғалім және ата-ана арасындағы кері байланысты қамтамасыз етуге негізделген. Бағалаудың басты қызметі ынталандыруға, белсенділікке, түзетуге, дамытуға құралса, ұстанымдары нақтылық, әділдік, жүйелікті көздейді. Қалыптастырушы және жиынтық бағалау барлық пәндер бойынша қолданылады. Тілдесу арқылы қарым-қатынас жасау дағдыларына жататын оқылым, жазылым, айтылым және тыңдалым бастауыш сыныптардағы барлық пәндер үшін маңызды. Сондықтан оқушыларға осы 4 дағдыны барынша жетілдіруге мүмкіндік берудің маңызы зор. Тәжірибелік маңызына тоқталсақ, тек оқушы жұмысы бағаланады, орындалған жұмыс алдын ала белгілі үлгімен салыстырылады, оқушы өз жұмысын бағалауға мүмкіндік беретін нақты бағалау алгоритмін біледі және ата-анасына ақпарат бере алады. Критерийлі бағалаудың мұғалімдер үшін маңызы сапалы нәтижеге әкелетін іс-әрекетін саралап және болашаққа жоспарлай алатын мәліметтер алуға, сабақ беру сапасын арттыруға, оқушының жеке ерекшеліктерін ескере отырып, оқытудың әр тұлғаға арналған ауқымын жоспарлауға, бағалаудың әртүрлі әдістерін пайдалануға, оқу бағдарламасын қолжетімді ету үшін ұсыныстар енгізуге байланысты өрбиді. Ал оқушылар үшін танымдық қабілеті мен ойлау деңгейін арттыратын оқытудың әртүрлі әдістерін пайдалануға, табысқа жетелейтін бағалау критерийлерін түсінуге, өзін және өзгелерді бағалау арқылы кері байланысқа түсуге, сыни ойлауына, еркін ой айтуына, өзінің білімін көрсетуге септеседі. Ата-аналар үшін баласының білім сапасының дәлелдемелерімен танысуға, оқуындағы табысты бақылауға және оқуына қолдау көрсету үшін бағыт алуына мүмкіндік береді. [19, 241б]
Критерийлі бағалау жүйесін қолдану арқылы біз оқушының тұлғалық бағытын белсенді позицияға бағыттауға, тұлғаны өзіндік жауапкершілікке, тұғырлы нәтижеге жеткізуге, білім алушылардың дайындық деңгейі мен өсу динамикасын кез келген кезеңде анықтауға, әртүрлі жұмыстардан алған бағаларды дифференциалдауға қол жеткіземіз. Сонымен бірге құрылымдық бағалау мен нақтылы бағалаулар арқылы оқушының еңбегін анықтауды, оқушының бағалау жүйесіне толық қанағаттануын қалаймыз. Мұның барлығы мектепте оқыту сапасын жоғарлатуда, мектеп бітірушілердің білімін халықаралық стандартқа сәйкестендіруде тиімді.
Оқушылардың оқу жетістіктерін бағалауда бірқатар дағдылар қолданылады. Атап айтқанда, білу, түсіну, қолдану, сын тұрғысынан ойлау, талдау, синтез, бағалау, зерттеу дағдылары, рефлексия, коммуникативті, тілдік, жеке жұмыс және топта жұмыс істеу, мәліметті іздеу дағдылары, тәжірибелік, шығармашылық дағдылары.
1.3 Оқу үшін бағалау
Бағалаудың мақсаты неде? Әрбір мұғалім бағалау әдістемесін білуге тиісті, яғни бұл ретте: дәрісханада тек емтихан өткізуді ғана емес, сонымен қатар емтихан неге және кім үшін өткізілетінін білуге тиісті. Бағалаудың негізгі мақсаттары төменде айтылған:
1. Оқудағы қиындықтарды анықтау. Орта мектептерде мысалы, сауаттылық және арифметика саласындағы проблемаларды анықтау үшін тестілер өткізілуі мүмкін; одан кейін өзіндік түзету және тестілеу жұмыстарын қайталап өткізуге болады.
2. Жетістікке жеткендігін көрсететін кері байланыс (оқушылар, мұғалімдер мен ата-аналарға ұсынылған). Мұндай кері байланыс бейресми түрде ауызша бағалаудан бастап ресми жазбаша тестілерге дейін түрленуі мүмкін, бірақ негізгі мақсат оқушылар мен мұғалімдерге жетістіктер мен даму, мысалы, білім, түсіну және дағды туралы хабар беру болып табылады.
3. Уәж. Кері байланыс көбінесе уәж түрінде көрінеді. Ынталандыру ретінде тестінің немесе емтиханның өткізілуі әдетте кейбір оқушылар мен мұғалімдердің ойларын жинақтап, әрекет етуге итермелейді. Мұндай сыртқы ынталандыру оқуға шабыттанып кірісуге түрткі болуы мүмкін, бірақ мұқият бақылау жүргізілмесе, мәжбүрлеу құралына айналуыда ықтимал.
4. Болжау және сұрыптау. Оқушының білімі және дағдыларын бағалау арқылы мұғалімдер олардың болашақтағы мінез-құлқы мен дамуын болжайды. Мемлекеттік емтихандық жүйенің нәтижелері, көбінесе сұрыптау мақсатында, атап айтқанда бұдан арғы (жоғары) оқу немесе жұмысқа орналасу туралы шешім қабылдау үшін қолданылады. Мектеп шеңберінде әдетте оқушыларды топтар мен сыныптарға бөлуге арналған бағалаудың белгілі бір нысаны болады.
5. Стандарттарды бақылау және орындау. Бағалау нәтижесінде біліктілік дәрежесін, ал мемлекеттік емтихан нәтижелері бойынша - жоғары білім алу мүмкін болады, мысалы, біліктілігі бар тұлғаларда олардың тиісті стандарттарға сәйкес екендігіне негізделген кепілдіктер болуы қажет. PISA (Оқушылардың білім жетістіктерін балау жөніндегі халықаралық бағдарлама) сияқты халықаралық тест бойынша алынған мәліметтер талдауы халықаралық стандарттарға сәйкестікті анықтауға бағытталған, одан басқа стандарттың микро және макро деңгейдегі стандарттарына сәйкестікті бақылау үшін ұлттық және жергілікті тестілер қолданылады.
6. Оқыту бағдарламасының мазмұнын және оқыту стилін бақылау. Көптеген мұғалімдер үшін бұл бақылау бағалаудың негізгі мақсатына тікелей қатысы жоқ екінші кезекті болып табылады. Алайда, техникалық тәсілдер мен бағалау және емтиханның жиілігі білім беру бағдарламасының мазмұны мен оның қалай оқытылатындығына едәуір ықпал ететіні еш күмән туғызбайды. [6, 18б]
Оқу үшін бағалаудың маңызы: Кез келген мұғалім Оқу үшін бағалау неліктен оқыту мен оқуды жетілдіру проблемаларын шешудің маңызды мәселесіне айналып отыр деген сұрақ қоюы мүмкін, онысы орынды да. Өздерінің бұрынғы тәжірбиесі бойынша көптеген мұғалімдер, оқушылар және олардың ата-аналары бағалауды оқыту және оқудан кейін болатын нәрсе ретінде қарастырады. Бағалау оқыту мен оқудың ажырамас бөлігі болуы мүмкін деген ойды қабылдау үшін біздің түсінігімізді едәуір өзгерту қажет болады.
Бағалаудың мәні: Бағалау термині жақын отыру дегенді білдіретін латын сөзінен шыққандығы кездейсоқ емес, себебі бағалаудың негізгі сипаты бір адам басқа адамның не айтып, не істегенін немесе өзін өзі бақылау жағдайында өзінің дербес ойлауын, түсінігін немесе тәртібін мұқият бақылауы болып табылады. Бұл ресми тестілер мен емтихандардан бастап, мұғалімдер сыныптарда күніне жүз рет өткізетін бейресми бағалауға дейінгі бүкіл бағалау түрлерін қамтиды. Бұдан қарамастан, бағалау түрлі нысанда болуы мүмкін: бір тестілер қолдағы қарындаш пен қағаздың көмегімен жүргізілсе, басқалары сыныптағы әдеттегі сөйлесу кезінде сұрақ қоюға негізделеді. Бағалаудың барлық түрлеріне жалпы сипаттамалар тән және олар төмендегілерді қамтиды:
* қадағалау;
* алынған мәлеметтердің интерпретациясы;
* бұдан арғы іс-әрекетті анықтауға бағытталған қорытынды.
Қадағалау. Қадағалауды өткізу үшін оқушылардың нені білетіндігін және не істей алатындығын, сонымен қатар олар қандай қиындықтармен кездесуі мүмкін екендігін анықтау қажет. Сыныптағы әдеттегі іс-әрекетті, яғни, балалардың өзара әңгімесін тыңдап, тапсырманы орындап отырған оқушыларды қадағалау немесе олардың орындаған сынып және үй жұмыстарын тексеру бірталай ақпарат беруі мүмкін, бірақ кей жағдайларда қажетті ақпаратты алудың ерекше ойластырылған тәсілін қолдану керек болуы мүмкін. Жазбаша тапсырма немесе тест жоғарыда айтылған мақсаттарды іске асыра алады, бірақ кей жағдайларда дұрыс таңдалған ауызша сұрақтың өзіде тиімді болып шығуы мүмкін. Оқушының сұрақтарға берген жауаптары бақылануы керек. Басқа сөзбен айтқанда, бағалайтын тұлға алынған мәліметтердің мәнін анықтай білуі қажет.
Интерпретация. Интерпретация қызығушылық тудыратын мәселелерге, мәселен, ерекше дағдылар, көзқарастар немесе оқыту түрлеріне қатысты жүргізіледі. Мұндай өлшемдерді көбінесе критерий деп атап, оларды оқу мақсаттарына немесе міндеттеріне жатқызады. Әдетте, бағалау бөлігі ретіндегі қадағалау алдын ала қалыптастырылған өлшемдер бойынша жүргізіледі, бірақ кейде мұғалімдер жоспарланбаған өзара әрекеттесушілікті немесе нәтижелерді бақылайды және өткенді шолу өлшемдерін қолданады. Интерпретацияның көмегімен мінез-құлықты сипаттауға немесе түсінуге талпынуға болар; немесе мінез-құлыққа қарап логикалық қорытынды жасауға болады, мысалы, бала айтқан нәрсе оның миында болып жатқан құбылыстың нәтижесі болып табылады. Осыған байланысты интерпретацияны кейде логикалық қорытынды деп атайды.
Қорытынды. Мәліметтерді интерпретациялау негізінде қорытынды жасалады, ол бағалауды көздейді. Бұл кезеңде бағалау үдерісі түрлі мақсаттарға және алынған ақпарат қолданылатын міндеттерге байланысты әртүрлі нысанда жүруі мүмкін. [22, 55б]
Оқу үшін бағалау (ОүБ) кезінде қолданылатын қадағалау, интерпретация және критерийлер оқуды бағалау кезінде қолданылатын өлшемдерге ұқсас болуы мүмкін, бірақ олардан туатын қорытынды мен шешім басқа сипатта болады. Негізінен ОүБ балалар оқу үрдісінің қандай кезеңінде екені, әсіресе олардың мықты және әлсіз жақтарының сипаты мен себептері қандай екендігі туралы алынған мәліметтерге басты назар аудартады. Осылайша, ОүБ қорытындысы бұдан әрі дамыту үшін олардың не істеуі мүмкін екендігіне негізделген.
Бағалауды реформалау тобы оқу үшін бағалауға мынадай анықтама береді: Оқу үшін бағалау - бұл білім алушылар өздерінің оқудың қандай сатысында тұрғанын, қандай бағытта даму керек және қажетті деңгейге қалай жету керек екендігін анықтау үшін оқушылар мен олардың мұғалімдері қолданатын мәліметтерді іздеу және түсіндіру үдерісі.
Берілген анықтаманың маңызды элементтерінің бірі оқушылардың деректерді қолдануына екпін жасауы болып табылады. Бұл жерде мұғалімдер жалғыз бағалаушы тұлға болмайтындығына назар аударылады. Оқушылар өздерінің сыныптастарын және өздерін бағалауға тартылуы қажет, әрі мұғалімдер бағалауды белсенді жүргізген кезде, бұл үдеріске оқушыларда белсенді қатысуы тиіс.
Талпынғандар ғана білім ала алады. Білім алушылар өз білімін арттыру үшін бағалауды үйренуі қажет, сондықтан оқушыларға өзінің оқуын жақсарту үшін кері байланыс арқылы алынған ақпаратқа сәйкес жұмыс істеу қажет. Бұл олардан түсінушілікті, қызығушылықты және ықыласпен әрекет етуді қажет етеді. Аталған тұжырым оқыту мен оқу тәжірибесі үшін өте маңызды да, өзекті.
Оқуды бағалау. Оқуды бағалаудың мақсаты, керісінше, оқушы қазіргі уақытта не оқып білгенін жинақтау болып табылады. Негізінен, ол тікелей келешек оқытуға үлес қосуға бағытталмаған, оның үстіне ұлттық бірыңғай тестілеу сияқты маңызды мәні бар тестілеу оқу үдерісіне кері әсерін тигізуі мүмкін. Оқуды бағалау кезінде бір оқушының жетістіктерінің белгіленген нормалармен немесе бірдей жастағы оқушылар тобының қол жеткізген деңгейімен ара-қатынасы салыстырылған соң қорытындысы жасалады. Мұндай қорытындылар стандартқа немесе әдетте балл немесе деңгей түрінде келтірілген межелікке сәйкессәйкес емес деген нысанда жасалады. Олар әдетте критерийлер мен стандарттардың символдық белгілері түрінде келеді.
Мұндай қысқа, кейде түсініксіз түрде ұсынылатын ұғым ата-аналар, кей жағдайда мұғалімді ауыстыруға келген жаңа мұғалім, жергілікті және ұлттық деңгейде мектептің білім беру қызметін бақылайтын уәкілетті органдар сияқты адамдарға есеп беруге қолайлы болады. Осылайша, бағалау барысында жиналған бұндай ақпарат түрлері негізінен есеп беру, іріктеу және бақылау үшін қолданылады.
Жиынтық мәліметтерді білім беру құралы тұрғысынан пайдалануға бола ма?
Оқушылар тобынан жүйелі түрде жиналатын баллдар мен деңгейлер әдетте мәліметтер деп аталады. Жинақталған жиынтық мәліметтер мұғалімдердің жұмыс үлгісін сәйкестендіруіне және күтілетін деңгейден жоғары немесе төмен дәрежеде жұмыс істейтін топтарға ерекше назар аударуына ықпал етеді. Оқушылардың білім жетістіктерін бағалау жөніндегі халықаралық бағдарлама (PISA) және ЭЫДҰ сияқты халықаралық зерттеулер қатысушы-елдерден оқушылар міндетті оқыту курсын аяқтаған соң игерген, қоғам өміріне толыққанды қатысу үшін қажетті білім мен икемділік қандай дәрежеде екендігі туралы мәліметтерді жинақтауға бағытталған. Дегенмен, мұндай мәліметтердің жинақтау әдістемесін біліп, келтірілген қорытындыларға қайтадан талдау жүргізу қажет.
Сонымен қатар мектептер алдағы нәтижелерге қалай қол жеткізгенін біліп, одан кейінгі іс-әрекеттерін жоспарлау үшін де мәлімет жинайды. Осылайша, жеке оқушы деңгейінде жиынтық бағалау жетістіктер деңгейін және оқушының әрі қарай дамуы үшін мақсат ретінде берілетін кейінгі деңгейлерді анықтау үшін қолданылады. Бірақ, бұдан кейінгі кезеңдерде оқушыларды қолдауды қамтамасыз ету басты міндет болатын болса, онда балл мен деңгейлерді анықтау үшін ұсынылатын негіздемелер мен өлшемдер міндетті түрде аса мұқият зерделенуге тиіс. Орындалған тапсырманың негізгі аспектілеріне қатысты сапалы ақпарат оқушылармен кері байланыс үшін қолданылуы мүмкін екендігін ұмытпау керек. Мысалы, егер балаға оның белгілі деңгейге жеткендігін айтса, бұл оған үздік нәтижеге жету үшін не істеу керектігін түсінуге көмектеспейді; бұл үшін баламен бірлесіп ненің нәтижесінде мұндай баға алағандығын және бағалау өлшемдерін түсіндіріп, талдау жасаса, бұл балаға өзінің нәтижесін жақсарту үшін кейін не істеу керектігінтүсінуге мүмкіндік береді. Осы тұрғыдан алғанда (сандық түрдегі) жиынтық бағалау басты мәселе емес, сондықтан мұғалім оларға негіз болған мәліметтерге (қадағалау және интерпретация) қайтып оралады. Одан кейін мұғалім бұл мәліметтероқушының оқу деңгейін қалай анықтайтындығы туралы, оған қандай деңгейге жету керек және мұны қалай жасау керек екендігі туралы қалыптастырушы қорытынды (ауызша түрде) ұсынады. [226 107б]
Бағалау сипатын өзгерту арқылы оқуды бағалау оқу үшін бағалауға ауыстырылуы мүмкін. Алайда бұл тікелей оқуға үлес қосатын мәліметтерді алу үшін жоспарланбағандықтан, оқу үшін бағалауды ескере отырып жоспарланған бағалаумен салыстыра отыра, бұл бағалау қолданылған мақсат үшін онша сәйкес келмеуі мүмкін. Мұғалім жүргізетін жиынтық бағалауға қарағанда сыртқы тестілер одан да бетер мәселелі болып табылады, себебі мұғалімдерде бұл балдар мен деңгейлерге негіз болған мәліметтерді алуға үнемі мүмкіндік бола бермейді, оның үстіне мұғалім жиі кездесетін қателер талдауын қолдана алады.
Блэк пен Уильямның бастапқы зерттеулерінде сыныптың қара жәшік сияқты техникалық метафорасы қолданылған және сол арқылы оқу үшін бағалауды қолдану қара жәшік ішіндегі жұмыс ретінде белгілі болды.
Жоғарыда айтылған зерттеу бағалау арқылы оқуды жақсарту бір қарағанда қарапайым болып көрінетін, бірақ оқытуға енгізілуі тиіс бес түйінді факторға байланысты екенін көрсетті:
* Оқушылармен тиімді кері байланысты қамтамасыз ету.
* Оқушылардың өзіндік оқуға белсенді қатысуы, бұл өз кезегінде оқушыларды өзін өзі бағалауға қатыстырады.
* Бағалау нәтижесін ескере отырып, оқытуды түрлендіру.
* Бағалаудың оқушылардың оқуға деген ынтасы мен өзін өзі бағалауына терең ықпал ететіндігін мойындау, себебі бұлардың екеуі де оқуға түбегейлі түрде ықпал етеді.
* Оқушылардың өз оқуын қалай жетілдіру керектігін түсіну үшін өздерін өздері бағалай алуын қамтамасыз ету және өзара бағалау арқылы бірге оқитын оқушылармен бірлесіп жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру.
Қара жәшік ішіндегі жұмыс: Сұрақтың тиімді қойылуы, оқушылармен біргекритерийлерді талдау; сыныптасын және өзін-өзі бағалау; кері байланысты қамтамасыз ету. [9, 31б]
1.4 Критериалдық бағалау туралы түсінік
Критериалды бағалау - оқушылардың оқу-танымдық құзыретін қалыптастыруға жағдай жасайтын, білім беру мақсаты мен мазмұнына сәйкес білім беру процесіне қатысушылардың (оқушылар, мектеп әкімшілігі, ата-аналар, заңды тұлғалар және т.б.) барлығына алдын ала таныс, ұжым талқысынан өткен, нақты анықталған өлшемдер арқылы оқушылардың оқу жетістіктерін салыстыруға негізделген процесс. [4, 98б]
Критериалды бағалау жүйесін енгізудің мақсаты бағалау критерийлерінің негізінде білім алушылардың оқу жетістіктері туралы шынайы ақпарат алу және оқу үдерісін жетілдіре түсу үшін оны барлық қатысушыларға ұсыну.
Критериалды бағалау жүйесінің міндеттері:
1. Оқу үдерісінде бағалаудың қызметі мен мүмкіндіктері аясын кеңейту;
2. Жүйелі кері байланыс орнату арқылы білім алушылардың өзін - өзі үнемі жетілдіріп отыруына жағдай жасау;
3. Бірыңғай стандарттарды, сапалы бағалау құралдарын, механизмдерін қалыптастыруға көмектесу;
4. Қолжетімді, нақты, үздіксіз:
1) білім алушыларға олардың оқу сапасы туралы;
2) мұғалімдерге білім алушылардың ілгерілеуі туралы;
3) ата - аналарға оқу нәтижелерінің деңгейлері туралы;
4) басқару органдарына ұсынылған білім беру қызметінің сапасы туралы ақпараттар ұсыну.
Білім алушылардың оқу жетістігін критериалды бағалау жүйесі:
оқыту мен бағалаудың тұтастығына негізделеді;
білім алушылардың үлгерімін, ілгерілеуін қамтамасыз етудің бірыңғай тәсілін қалыптастыруға бағытталады;
оқу бағдарламасына сәйкес дағдыларды дамытуды, білім алу дәлелдерін жинақтауды, оқу мақсаттарын жүзеге асыруды қамтамасыз етеді;
оқу бағдарламасының мазмұны негізіндегі әр сынып үшін пән бойынша бағалаудың формалары мен тәсілдерінің әртүрлілігін қамтиды.[27, 19б]
Критериалды бағалау - белгіленген критерийлер негізінде білім алушылардың нақты қол жеткізген нәтижелерін оқытудың күтілетін нәтижелерімен сәйкестендіру үдерісі.
Критериалды бағалау жүйесін енгізудің мақсаты әрі қарай оқу үдерісін жетілдіре түсу үшін бағалау критерийлері негізінде білім беру үдерісіне қатысушылардың барлығына білім алушылардың оқу нәтижесі туралы нақты ақпарат алу болып табылады.
Үздік қазақстандық және халықаралық тәжірибені кіріктіре отырып құрастырылған критериалды бағалау жүйесі төмендегідей міндеттерді жүзеге асыруға мүмкіндік береді:
1. Білім беру қызметінің сапасын артты руға жағдай жасайтын объективті және анық бағалау жүйесін іске асыру;
2. Халықаралық тәсілдер мен стандарттарға сәйкес сапалы және бірыңғай бағалау механизмін қалыптастыру;
3. Бағалау әрекетіндегі мұғалімдердің құзыреттілігін арттыру;
4. Өз бетінше білім алу дағдыларын дамыту үшін жағдай жасау және білім алушылардың өз оқуына деген жауапкершілігін арттыру;
5. Үлгерімі төмен білім алушылармен жұмысты жетілдіру;
6. Білім алушылардың күтілетін нәтижелерге, соның ішінде жоғары деңгей дағдыларына (талдау, жинақтау, бағалау) жетуін бағалауға мүмкіндік беретін тапсырмалар үлгілерінің қорын құру;
7. Объективті, үздіксіз және нақты:
білім алушыларға олардың оқуының сапасы туралы;
мұғалімдерге білім алушылардың ілгерілеуі туралы;
ата-аналарға оқу нәтижелерінің жетістік деңгейі туралы;
басқару органдарына ұсынылған білім беру қызметінің сапасы туралы ақпаратты беру;
1. Электрондық журналды жинау үдерісін оңтайландыру және ақпараттар ұсыну үшін қолдану;
2. Әр білім алушының, жеке мектептің, барлық аудан, облыс және мемлекет деңгейіндегі мектептердің бөлім және тақырыптар аясында оқу бағдарламасын меңгеру мониторингін қолдану;
3. Стандарттарды, оқу бағдарламаларын жетілдіру үшін талдау жүргізу және басқа да басқарушылық шешімдер қабылдау.
Пәндер мен сыныптарға байланысты бағалаудың ұсыныстары қалыптастырушы бағалауға арналған тапсырмалар жинағында, жиынтық бағалауға арналған әдістемелік ұсыныстарда қосымша берілген. [9, 35б]
Аталған құжатта төмендегідей терминдер қолданылады:
Критерий - ұсынылған талаптарға сәйкес бір нәрсені бағалау бойынша шешім қабылдау ережесі, негіздемесі және белгісі. Әр критерийдің дискрипторы болады, онда оқу тапсырмасының орындалу нәтижесінің дұрыстығы туралы нақты түсінік беріледі. Дискрипторға сәйкес бағалау оқушының қойған мақсатына жетуін анықтайды.
Оқушылардың жетістіктері туралы есеп - оқушы бойында қандай біліктің қалыптасқандығын, сондай-ақ алған білім-біліктілігін іс жүзінде қалай қолданатындығын көрсететін, белгілі бір кезеңдегі ақпарат.
Портфолио - оқушының білім алудағы белгілі бір кезеңде, бір немесе бірнеше пән бойынша жетістігін, ілгерілеушілігін, оқытудағы нәтижесін көрсететін жеке жетістіктер бағасын тіркеу әдісі. Портфолио критериалды жүйені енгізуде оқушы нәтижелерін шынайы және әділ бағалау мақсатында енгізіледі.
Дескриптор - тапсырмаларды орындау кезіндегі нақты қадамдарды көрсететін сипаттама.
Бағалау критерийі - білім алушының оқу жетістіктерін бағалауға негіз болатын белгі.
Модерация - бағалаудың анықтығы мен дәлдігін қамтамасыз ету үшін қойылған балдарды стандарттау мақсатында тоқсандық жиынтық бағалау бойынша білім алушылардың жұмыстарын талқылап қарастыратын үдеріс.
Кері байланыс - белгілі бір оқиға немесе әрекетке жауап беру, үн қату, пікір білдіру.
Оқытудың күтілетін нәтижелері - білім алушының оқу үдерісі аяқталған кезде нені біліп, түсініп, нені көрсете алатынын айқындайтын құзыреттіліктер жиынтығы.
Түрлі деңгейдегі тапсырмалар - білім алушының қабілетін есепке ала отырып, дифференциациялық оқытуды ұйымдастыру үшін қолданылатын күрделілігі түрлі деңгейдегі тапсырмалар.
Рефлексия - қайта ойлауға және өз әрекетінің нәтижелеріне талдау жасауға, өзін-өзі тануға бағытталған ойлау үдерісі.
Рубрика - бағалау критерийлеріне сәйкес білім алушылардың оқу жетістіктері деңгейлерін сипаттау тәсілі.
Оқу бағдарламасы - әр оқу пәнінің мазмұнын және меңгеруге тиісті білім, білік, дағды, құзыреттілік көлемін анықтайтын бағдарлама.
Ортақ тақырып - нақты пән бойынша оқу мақсаттарына жету үшін түрлі пәндер аясында білімі мен білігін біріктіретін құрал ретінде пайдаланылатын мазмұны бірыңғай ортақ компонент.
Тоқсандық жиынтық бағалау спецификациясы - тоқсандық жиынтық бағалаудың мазмұны мен құрылымын құрастыруға және оны өткізуге қойылатын талаптар.
Жиынтық бағалау - оқу бағдарламасындағы бөлімдерортақ тақырыптар бойынша белгілі бір оқу кезеңі (тоқсантриместр, оқу жылы) аяқталғанда өткізілетін бағалаудың түрі.
Балл қою кестесі - тоқсандық жиынтық бағалау тапсырмаларына балл қою бойынша бірыңғай норманы белгілеу үшін мұғалімдер қолданатын кесте.
Ойлау дағдыларының деңгейлері - әрбір деңгейі ойлау дағдыларын анықтауды қалыптастыруға бағытталған оқу мақсаттарының иерархиялық өзара байланыстағы жүйесі.
Білім алушының оқу жетістігі деңгейі - бағалау критерийлеріне сәйкес білім алушылардың оқу жетістігін дамыту деңгейі.
Қалыптастырушы бағалау - оқу үдерісін дер кезінде түзетуге мүмкіндік беретін, білім алушы мен мұғалім арасындағы кері байланысты қамтамасыз етіп, үздіксіз жүргізілетін бағалаудың түрі.
Оқу мақсаттары - оқу бағдарламасына сәйкес пән бойынша оқу курсы аралығында білу, түсіну және дағды жетістіктеріне қатысты күтілетін нәтижелерді қалыптастыратын тұжырым.
Бағалау нәтижелерін тіркейтін электрондық журнал - жиынтық бағалау (бөлімортақ тақырыптар, тоқсан) нәтижелерін тіркейтін және тоқсандық, жылдық, қорытынды бағаларды автоматты түрде есептеуді жүзеге асыратын электрондық құжат. [21]
1.5 Критериалды бағалаудың қағидаттары мен маңыздылығы
Критериалды бағалау төмендегідей қағидаттарға (принциптерге) негізделеді:
Оқыту мен бағалаудың өзара байланысы. Бағалау оқу бағдарламасындағы мақсаттармен, күтілетін нәтижелермен тікелей байланысты оқытудың ажырамас бір бөлігі болып табылады. Демек, неге және қалай оқытады, білім алушының қажеттілігі қандай және бағалау тәжірибесінде жүзеге асыруға қажетті нәтижелерге жетуге қалай көмектесуге болады деген сұрақтарға жауап іздеу.
Шынайылық, анықтық және валидтілік. Бағалау дәл және сенімді ақпаратты ұсынады. Қолданылатын критерийлердің, құралдардың оқу мақсаттарына жетуге, күтілетін нәтижелерді бағалайтынына сенімділік бар.
Объективтілік, анықтық, валидтілік жиынтығы бағалаудың сапасын анықтайды. Барынша мазмұнды сипаттаманы бағалауды қаншалықты дұрыс өткізетінімізді және нақты нені өлшейтінімізді бағалаудың валидтілігі ұсынады. Аталған қағидатты жүзеге асыру:
нені бағалау қажеттігін нақты түсіну және анықтауды;
бағалау критерийлерін құрастыру және негіздеуді;
тапсырмаларды құрастыру және рәсімдерді жоспарлауды көрсетеді.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz