ШЫМКЕНТ ҚАЛАСЫ ЖЕР РЕСУРСТАРЫН ПАЙДАЛАНУДЫ ЖОСПАРЛАУДЫҢ АЛҒЫШАРТТАРЫ

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

2 ТҮРКІСТАН ОБЛЫСЫ ШЫМКЕНТ ҚАЛАСЫНЫҢ ЖЕР ҚОРЫНА ЖАЛПЫ СИПАТТАМА ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1 Шымкент қаласының әкімшілік аумақтық құрылымы және жер санаттары бойынша құрамы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Шымкент - Қазақстанның үшінші мегаполисі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...

3 ШЫМКЕНТ ҚАЛАСЫ ЖЕР РЕСУРСТАРЫН ПАЙДАЛАНУДЫ ЖОСПАРЛАУДЫҢ АЛҒЫШАРТТАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

3.1 Шымкент қаласын аумақтық жоспарлау мен ұйымдастыру және дамыту бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.2

КІРІСПЕ
Жeр өндiрiстiк фактор ретінде қай мемлекетте болмасын шаруашылық қызметіндe eрекше орын алaды. Қала аумағы жер ресурстары өндірістік күштердеің елеулі бөлігін орналастыру үшін бизнес ғана емес, сондай-ақ қала халқының тұтастай тіршілігі үшiн кеңістік ретiнде қызмет етедi. Қалалық және қала маңы жер ресурстарының азып-тозуы және жердiң ластануы , қала аумағындағы жасыл көшеттердің жойылуы, қала шекарасынан тыс ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлердi тұрғын және жол құрылыстарына бөліп беруді болдырмаумен қатар экологиялық тепе-теңдігін сақтау үшін аумақтың географиялық ерекшеліктерін ескере отырып, қаланың Бaс жоспaрын сәйкес қала аумағы жер ресурстарын тиімді пайдалануда геоақпараттық жүйелерді қолдану әдістемесімен жетілдіру қажеттілігі туындауда. Таным әдісі ретінде жүйелік тұрғы негізінде электронды есептеу техникаларының ең жаңа жетістіктерін қолдану нәтижесінде қалыптасқан жүйе- геоақпараттық жүйелер болып табылады. Бүгінде геоақпараттық жүйелер әлеуметтік- экономикалық және табиғи процестер мен құбылыстарды негіздейтін, олардың өзара байланыстырып, болашақта даму қарқынын болжайтын, шешім қабылдау арқылы басқаруды жүзеге асыратын негізгі ғылым болып саналады. Сол себепті, қала аумағы жер ресурстарын тиімді пайдалану мақсатында бірыңғай база қалыптастыру арқылы жер ресурстарын пайдалану тиімділігінің әлеуетін арттыруға қол жеткіземіз.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Қазіргі таңда бекітілген жер салығының мөлшері жердің кадастрлық құнынан тәуелсіз негізде, топырақ бонитет балының көрсеткіштері бойынша анықталады. Жер ресурстары тиімді пайдаланылмаған, оны өңдеудің тәртібі бұзылған, жер учаскесінің нысаналы мақсаты өзгерген жағдайда, Жер Кодексінде жерге меншік құқығы және оны пайдалану құқығын жою сынды өзге де жазалау шаралары ғана қарастырылған. Нарықтық экономика жағдайында топырақ құнарлығын сақтауға, жерді тиімді пайдалануға ынталандыру үшін бұл шаралар жеткіліксіз.
Жалпылау негіздемесінде үнемсіз пайдаланылған жағдайда тек қана жазалау шараларын қолданып қоймай, сондай-ақ жерге ұқыптылықпен қарауды ынталандыру қажет. Өйткені топырақ құнарын қалпына келтіруге байланысты шаралар қолдануға айтарлықтай ұзақ уақыт пен қыруар қаражат мөлшері жұмсалады. Осы орайда әрбір жер пайдаланушы өзінің қарамағындағы жер учаскесін нысаналы мақсатына сай тиімді пайданудың тиісті шаралары мен талаптарын бұзбай сақтай білуі маңызды. Десек те, бүгінгі таңда елімізде қала аумағы жер ресурстарын тиімді пайдаланудың мәселелері жеткіліксіз зерттелген және экономикалық- географиялық ғылыми әдебиеттерде аз қарастырылған. Қала аумағы жер ресурстарын пайдалану барысында бірыңғай геоақпараттық жүйелерді қолдану әдісі қазіргі жер ресурстарын пайдалану жүйесін өзгерту үшін жер қатынастарында заманауи экономикалық географиялық тетіктерді құрастыруға, аумақтың тұрақты дамуына, жергілікті жерлердің географиялық ерекшеліктерін ескере отырып, халықтың өмір сүру жағдайын оңтайландыру мақсатында табиғат пен қоғамның өзара байланысуына мүмкіндік береді.
Жер қатынастарын реформалау, қала аумағы жер ресурстарын басқару жүйесінде қазақстандық үлгіні қалыптастыру қажеттілігіне байланысты жер ресурстарын пайдалануда Қазақстан Республикасы қалалық агломерациясында қалыптасқан жер ресурстарын пайдалану жүйесінің салдарын айқындау және жер ресурстарын басқару жүйесінде жаңа әдістемелік аспектілерді құрастыру өзекті болып отыр. 2018 жылдың 5-маусымында Елбасы жарлығымен Шымкент қаласына республикалық қала деңгейі беріліп, облыс құрамына бірқатар өзгерістер енгізілді. Осы жағдай Шымкент қаласының деңгейінің өзгеруіне байланысты жер ресурстарын пайдалануды жоспарлау тақырыбын таңдауға негіз болды.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - қала аумағы жер ресурстарының елімізде қабылданып жатқан реформалардың салдарынан жалпы жағдайының өзгеруін бақылай отырып, жер ресурстарын пайдалануды жоспарлау және даму бағыттарын құрастыру арқылы жер ресурстарын басқару әдістерін талдау. Сондай-ақ, Түркістан облысы Шымкент қаласын зерттеу нысаны ретінде қарастыра отырып, Шымкент қаласының Бас жоспары негізінде жер қорларына шолу жүргізіп, геоақпарттық жүйелердің көмегімен қала аумағы жер ресурстарын пайдаланудың тиімділік көрсеткіштерін анықтайтын база құрастыру.

2.ТҮРКІСТАН ОБЛЫСЫ ШЫМКЕНТ ҚАЛАСЫНЫҢ ЖЕР ҚОРЫНА ЖАЛПЫ СИПАТТАМА
Шымкент қаласы - Түркістан облысының оңтүстік орталық аумағында орналасқан, территориялық аймағы бойынша Ордабасы, Сайрам, Төлеби, Қазығұрт аудандарымен шектеседі. Бүгінде, Шымкент қаласының аумағы 4 аудан, 40 елді мекеннен құралған, сондай-ақ қаланың соңғы он жыл ішіндегі әлеуметтік экономикалық өрлеу қағидаттарын, демографиялық өсімін ескере келе, қала шекарасы 13,1 мың гектардан 40,0 мың гектарға дейін, ал 2012 жылғы қаланың Бас жоспарына сәйкес 40,0 гектардан 2014 жылғы 117,0 мың гектарға дейін ұлғайып, қала маңына жақын орналасқан елді мекендер қала шекарасына қосылып, демографиялық өсімге өзіндік әсерін тигізіп отыр. Дүниежүзілік тәжірибе бойынша бүгінгі Шымкент қаласының даму жағдайындағы құбылысты аумақтық дамытудың халықтың тіршілік етуі мен өмір сүруіне қолайлы орта қалыптастырумен бірге, агломерациялық процестерді тиімді басқару үшін бас жоспарды қайта қарап, оған сәйкес өзгерістер енгізуге мәжбүр ететін қалалық даму процесінен агломерациялық даму процесіне өту кезеңі ретінде қарастыруға болады. Осы алғышарттар негізінде Шымкент қаласының Қазақстан Республикасы Үкіметінің 03.09.2012 жылғы №1134 қаласының Қауласымен бекітілген Бас жоспарына сәйкес Шымкент қаласын жақын маңдағы қалалар мен елді мекендерді қамтитын бірегей орталық ретінде дамыту көзделіп отыр
Шымкент қаласы республика төңірегіндегі 2200 жылдан астам тарихы бар ежелгі қалалардың бірі ретінде ерекшеленетін, Еуропаның оңтүстік-шығыс Азиямен, сонымен қатар алыстағы шығыс елдеріне бағытталған көлік магистральдарының қиылысындағы тиімді географиялық аумақта, Қазақстан Республикасының Орта Азиямен тоғысқан торабында орналасқан бірегей қала. Қазіргі таңда Шмкент қаласы Түркістан облысының жалпы жер аумағының 1,0% құрайтын Қазақстан Республикасының сауда және мәдени, өнеркәсіптік орталықтарының бірі. Шымкент қаласындағы жұмыспен қамтамасыз ететін ірі кәсіпорын орталықтары, ғылым және медицина саласындағы басқа да қызмет көрсету нысандарының негізгі бөлігі қала орталығында шоғырланғандықтан республикадағы урбандалу деңгейі бойынша ірі қалалардың үштігіне кіреді. Өңірде салыстырмалы түрде халықтың тығыздығы жоғары және демографиялық өсімі айтарлықтай тұрақты. Шымкент агломерациясы аумағында 1,6 миллионға жуық адам бар.
Елбасы Қазақстан жолы- 2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ стратегиясында Инфрақұрылымдық ұшталған агломерацияның, энергетиканың қарқынды дамуын қамтамасыз ету керек. Елдің орасан зор аумағын, халықтың орналасу тығыздығының төмен екенін ескерсек, агломерациялар қалыптастыру мен дамыту - маңызды мәселе. Қазақстанның алғашқы заманауи урбанистік орталықтары ірі қалалар - Астана мен Алматы, одан соң Шымкент пен Ақтөбе болады. Олар халықтың және инвестициялардың шоғырлану орталықтарына айналады., сапалы білім беру медицина және әлеуметтік-мәдени қызмет көрсетеді деген болатын. Осыған сәйкес 2014 жылы 17 қаңтарда мемлекет басшысы жоғарыда аталған халыққа жолдауында Шымкент қаласының қаржылық мүмкіндігін жоғарылату мақсатында, агломерация статусы берілетінін мәлім етті. Президенттің осы тапсырмасы шешімінде Шымкент қаласының аумағы 40,0 мың гектардан 117 мың гектарға ұлғайып, 2014 жылы Шымкент қаласының Қаратау ауданы әкімінің аппараты мемлекеттік мекемесін құру туралы ереже төңірегінде жаңа Қаратау ауданы құрылды, ал 2018 жылдың 19-маусымында №702 Қаулыға сәйкес Шымкент қаласын республикалық маңызы бар миллионер қала деп таныды. Осыған орай Түркістан облысының орталығы деп Түркістан қаласы тағайындалды.
Қала аумағындағы аудандардың жер көлемі 2018 жылғы есепке сәйкес суретте көрсетілгендей: Абай ауданының жер көлемі - 49 702 гектар, Әл Фараби ауданының жер балансы - 14 378 гектар, Еңбекші ауданының аумағы - 20 669 гектар, Қаратау өңірі - 33 484 гектарды қамтиды. Шымкент қаласының территориялық бірлігі заманауи талаптарға сәйкес, Сайрам Төлеби және Ордабасы аудандарынан қосылған 40 елді - мекеннің, нақты айтқанда, 145 мың тұрғынның қалалық атануы нәтижесінде Шымкент қаласының - республика аумағындағы ең ірі агломерациялық орталық қалалардың бірі болып республикалық деңгейдегі қала атануына серпін берді.

Шымкент қаласы бойынша, қала шегіне қосылған Ордабасы ауданының пайыздық көрсеткіші 9%, Сайрам ауданы 55462,13 гектар ер үлесі сәйкесінше 73%, ал Төле би ауданының қала маңына қосылған жер үлесі 18% құрайды. Есептік көрсеткіштерге сәйкес Сайрам ауданынан қосылған жер үлестері өзге аудандармен салыстырғанда басым болып тұр.

Шымкент қаласының әкімшілк аудандық бөлінісі 4 ауданға жіктеледі, осыған сай аудандардың шекаралық бөлінісі төменде көрсетілген
- Шымкент қаласы Абай ауданының шекарасы: Шымкент қаласының батыс бөлігінде орналасқан. Абай ауданының шығыс бөлігі Әл-Фараби ауданымен шектеседі. Солтүстік бөлігі төртінші ауданмен шектеседі. Оңтүстік-батыс бөлігі Төле би, Қазығұрт аудандарымен шектеседі. Батыс және солтүстік-батыс бөлігі Сайрам, Ордабасы аудандарымен шектеседі.
-Шымкент қаласы Әл-Фараби ауданы Шымкент қаласының орталық бөлігінде орналасқан.Шығыс бөлігі Еңбекші ауданымен шектеседі. Оңтүстік-шығыс және оңтүстікбөліктері Төлеби ауданымен шектеседі. Батыс бөлігі Абай ауданымен шектеседі.Солтүстік бөлігі төртінші ауданмен шектеседі.
- Шымкент қаласы Еңбекші ауданы Шымкент қаласының оңтүстік-шығыс бөлігіндеорналасқан. Солтүстік-шығыс бөлігінде төртінші ауданмен, оңтүстік-шығысбөлігі Төлеби ауданымен шектеседі. Оңтүстік-батыс және батыс бөліктері Әл-Фараби ауданымен шектеседі.
-Шымкент қаласы Қаратау ауданы Шымкент қаласының солтүстік бөлігінде орналасқан. Солтүстік және солтүстік-шығыс бөліктері Сайрамауданымен шектеседі. Шығыс бөлігі Төлеби ауданымен шектеседі. Оңтүстік және оңтүстік-шығыс бөліктері Еңбекші ауданымен шектеседі. Оңтүстік бөлігі ӘлФараби ауданымен шектеседі. Оңтүстік-батыс бөлігі Абай ауданымен шектеседі. Батыс бөлігі Ордабасы ауданымен шектеседі
Шымкент қаласы әкімдігінің 2014 жылғы 7 қазандағы № 2143 және Шымкент қалалық мәслихатының 2014 жылғы 7 қазандағы №41283-5с бірлескен қаулысына және шешіміне сәйкес Шымкент қаласын құрайтын аудандардың шекаралары айқындалды. Қала аумағына қосылған Ордабасы, Сайрам; Төле би аудандарының территориялық бірлігі 8-суретте көрсетілген.Осыған байланысты аталған аудандардан Шымкент қаласының шекарасына енгізілген елді мекендерге:
-Сайрам ауданы бойынша: Сайрам аумағынан - Сайрам, Испиджаб, Қызылсу елді мекендері және ауыл шаруашылық алқаптары: Бадам аумағы бойынща - Бадам, Ақтас-2, Айкөл, Орманшы елді мекендері және ауыл шаруашылық алқаптары; Мәртөбе аумағы бойынша - Мәртөбе елді мекені және ауыл шаруашылық алқаптары; Қаратөбе аумағы бойынша - базарқақпа, Тұрдыабад, Бадам - 1, Абдулабад елді мекендері және ауыл шаруашылық алқаптары; Жұлдыз аумағы бойынша - Шапырашты, Өтеміс елді мекені және ауыл шаруашылық алқаптары;
- Төлеби ауданы бойынша: Қазығұрт аумағынан - Жыланбұзған, Маятас, Елтай, Тоғыс, Айнатас елді мекендері және ауыл шаруашылық алқаптары; Кемеқалған аумағынан - Текесу елді мекені және ауыл шаруашылық алқаптары, Ақжар аумағынан - Ақжар елді мекені және ауыл шаруашылық алқаптары
-Ордабасы ауданы бойынша: Бадам аумағынан - Алтынтөбе, Көкбұлақ елді мекендері және ауыл шаруашылық алқаптары кіреді.

2018 жыл 1 қарашадағы көрсеткіштік есептерге сәйкес Шымкент қаласы бойынша жер балансының жер санаттары

Атауы
қала шекарасы өзгергенге дейін, га
өзгергеннен кейін, га
Ауытқу, (+;-)
Барлық жер қоры, о.і.
40 080,0
116 280,0
76 200,0
Елді мекен жерлері
20 255,0
38 244,0
17 989,0
Өнеркәсіпктік, көлік, байланыс, қорғаныс және басқа да ауылшаруашылық емес саланың жерлері
3 392,0
6 247,0
2 855,0
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың жерлері
191,0
171,0
-20,0
Орман қорының жерлері
439,0
4 340,0
3 901,0
Су ресурстарының жерлері
621,0
1 520,0
899,0
Босалқы жерлер
851,0
3 539,0
2 688,0
Ауылшаруашылық жерлері
14 331,0
62 219,0
47 888,0

Қазіргі уақытта агроөнеркәсіпорындары шаруашылық механизмінің жетілмеуінен, коммерциялық ақпараттың жеткіліксіздігінен, сыртқы орта факторларының (тұтынушылардың іс-әрекеті, нарықтық коньюктураның өзгеруі, жаңа тауарлардың пайда болуы т.б.) әлсіз талдануынан және нарықта жұмыс істеу тәжірибесінің жоқтығынан тұрақсыз шарттарда әрекет етіп келеді. Сондықтан ауыл шаруашылық өнімін тұтынушыға дейін тиімді жеткізуге бағытталған ғылыми зерттеулер өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Ауыл шаруашылығының дамуынан мемлекеттік азық- түлік қауәпсіздігі және халықтың әлеуметтік экономикалық жағдайы өзгереді. Шымкент қаласы бойынша 10-суретте көрсетілгендей ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер телімдерінің жалпы ауданы: егістік жер көлемі - 39 700 гектар, оның ішінде жайылымдық жер көлемі - 19 438 гектар, шабындық жер көлемі - 244 гектарды құраса, 1 635 гектар көлемінде - көпжылдық екпелер, тыңайған жерлер - 1 611 гектарды құрайды.

Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің жалпы көлемі

Ауыл шаруашылығы өнімдерінің негізгі өндірісі Түркістан облысының өзге аудандарында шоғырланғандықтан Шымкент қаласындағы облыстық ауқым бойынша ауылшаруашылық өнім көлеміндегі үлестік көрсеткіші 4,7 құраса да, Шымкент қаласында ауыл шаруашылығы саласы бойынша жалпы өнім көрсеткіштерінің өсімі артуда. Қала аумағында 2018 жыл ауылшаруашылық өнімнің жалпы көлемі 2016 жылмен салыстырғанда көлемі 1,8 артқандығы байқалады.
3-кесте
Шымкент қаласы бойынша ауылшаруашылығы өнімінің жалпы көлемі млн. Теңге
Көрсеткіштер атауы
2014 ж
2015 ж
2016 ж
2017 ж
2018 ж
Ауыл шарауашылығының жалпы өнім көлемі, млн теңге
4221,7
11 724
20 755,8
22 737,0
26 331,0
Мал шаруашылығы, млн теңге
1 412,9
(үлесі
33%)
5 004,0
(үлесі 42%)
9 299,8
(үлесі
44,8%)
11 886,7
(үлесі
52,2%)
15 634,2
(үлесі
59,4%
Өсімдік шаруашылығы, млн. теңге
2 549,7
(үлесі 67%)
6 718,4 (үлесі 58%)
11 456,0 (үлесі
55,2%)
10 194,5 (үлесі
44,8%)
12 721 (үлесі
39,1%)

Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер қоры 2014 жылы Шымкент қаласының Бас жоспарға сәйкес қала аумағына Төлеби, Ордабасы және Сайрам аудандарынан қосылған жер үлестері есебінен 40,0 мың гектар егістік жер қорларын құрайтын 13,1 мың гектарды 63,2 мың гектарға дейін ұлғайтылды. Сондай-ақ, үш ауданнан ұосымша 2 541 агроқұрылымдар 2014 жылға дейін қала аумағында жұмыс жасаған 188 агроқұрылымдарға қосылып, нәтижесінде ауылшаруашылық өнімдерінің жалпы көлеміндегі мал шаруашылығ мен өсімдік шаруашылығының үлестері бірдей болып, агроқұрылымдардың жалпы саны 2 539 бірлікке жетті. 4-кестеде көрсетілгендей, қала халқы негізінен облыс аудандарынан және өзге де импорттан келетін тауарлармен қамтамасыз етілсе де, ауыл шаруашылығы саласы бойынша бірқатар артықшылықтарға ие.
Шымкент қаласы ауылшаруашылығы бойынша 2018 жылдағы негізгі көрсеткіштері

№
Аудан қала атауы
тапсырмалар
орындалуы
%
1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Шымкент қаласы ауылшаруашылық өнімнің жалпы көлемі, млн.т
24 860
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
12 275,7
42
2
Ауыл шаруашылығының негізгі капиталына тартылған инвестициялардың нақты көлемінің индексі,
108
263,4
108
3
Тамақ өнімдері өндірісінің негізгі капиталына тартылған инвестициялардың нақты көлемінің индексі, %
104
102,9
-
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4
Егістік жердің игерілуі, мың гектар
36,7
36,7
100
5
Жылыжай шаруашылықтарын дамыту, гектар
13
11,94
88,0
6
Тамшылатып суғару әдісін ендіру, гектар
226
200
94
7
Қарқынды бау жеміс, шаруашылығын дамыту, гектар
15
20
125
8
Терең қопсыту әдісін ендіру, мың гектар
4,4
4,4
100
9
Ауыл шаруашылығы кооперативтерін құру, бірлік
3
12
342
10
Ауыл шаруашылығы техникаларын жаңалау, бірлік
77
43
64
Мал басының ұлғаюы
11
Ірі қара мал, мың бас
66,4
72,3
106,6
12
Қой-ешкі, мың бас
119,1
122,1
103,2
13
Жылқы, мың бас
7,8
7,3
88,1
14
Құс, мың бас
644
635
98,7
Мал шаруашылығының өнімдерін арттыру
15
Ет (тірі салмақта), мың тонна
10,3
6,5
69
16
Сүт(тірі салмағы), мың тонна
70,1
36,7
52,1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
17
Орташа сауылған сүт, л
2 203
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
987
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
44,7
18
Сыбаға бағдарламасы бойынша алынатын ІҚМ, бас
162
236
138
19
Алтын асық бағдарламасы бойынша алынатын ұсақ мал, бас
207
320
165,2
20
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Құлан бағдарламасы бойынша алынатын жылқы, бас
63
94
144
21
Мал бордақылау алаңдарын салу, бірлік
53
56
110
22
Жанұялық сүт фермаларын салу, бірлік
36
39
103
23
Құрама жем өңдеу кәсіпорындарының қуаттылығын арттырумың тонна
43
43
100
24
Жеміс- көкөніс өңдеу кәсіпорындарын ашу, бірлік
1
1
100

Шымкент қаласындағы ауыл шаруашылық өнім көлемінің құрылымы оның ішінде мал шаруашылығының үлесі 2015 жылғы 41,0%-дан 2017 жылы 52,5%-ға дейін көтерілсе, өсімдік шаруашылығының үлесі керісінше 2015 жылғы 58,0%-дан 2017 жылы 44,4%-ға дейін төмендеуі 2014 жылдан бастап қала шекарасының ұлғаюына байланысты болып отыр. Әсіресе, қала шекарасына қосылған елді мекендердегі ауылшаруашылық құрылымдарының негізгі бағыты мал шаруашылығы болғандықтан мал шаруашылығы саласында қалада шаруашылық саласын рентабельді жұмыс жасауына және кәсіпкерлерді ынталандыруға ықпалын тигізетін Сыбаға, Алтын асық, Құлан бағдарламалары бойынша бірнеше мемлекеттік қолдай механизмдері іске асырылады.

3.ШЫМКЕНТ ҚАЛАСЫ ЖЕР РЕСУРСТАРЫН ПАЙДАЛАНУДЫ ЖОСПАРЛАУДЫҢ АЛҒЫШАРТТАРЫ

3.1 Жер ресурстарын пайдалануды жоспарлаудың ғылыми негізі
Қазақстан Республикасының Жер кодексінде жерді пайдалануды жоспарлауды мемлекет жүзеге асыратындығы анықталғандықтан, жерге орналастыруды жоспарлау өзі мемлекеттік іс болып табылады. Сондықтан, әртүрлі меншіктік және басқару нысандары жағдайында жерді пайдаланудың әртүрлі нысандары пайда болды:
- мемлекеттік жерді жоспарлау;
- Кеністіктік жоспарлау жоспарлау;
- аймақтық пайдалануды жоспарлау;
- муниципалитеттердің жерге орналастыруды жоспарлауы;
- ұжымдық кәсіпорындар үшін жерді пайдалануды жоспарлау;
Елді мекен жерлерін ұтымды жоспарлау мен ұйымдастыру іс-шаралары облыстың бекіткен қала құрылысы мен жер аумағының функционалдық бөліністері көрсетілген Бас жоспардың негізінде жүзеге асады. Жер пайдалануды жоспарлау объектілері әкімшілік-аумақтық бірліктердің аумақтары, территориялық аймақтар, жер учаскелері, осы аумақтардың бөліктері, зоналары мен аудандары, сондай-ақ кәсіпорындардың, ұйымдар мен мекемелердің жерді пайдалануына және жерге орналастыруына жатады.
Жер пайдалануды жоспарлау жерді, ауыл шаруашылығындағы құнды жерді сақтау және т.б. жерді тиімді пайдалану және құнарлылығын арттыру секілді жерді пайдалануда тәртіпті қалпына келтіру шараларының мемлекеттік жүйесінің бүкілін қамтиды. Жер пайдалануды жоспарлау жөніндегі жұмыс ауыл шаруашылығы және мал шаруашылығы мәдениетін жетілдіру, жерді қорғауда маңызды рөл атқарады.
Жер пайдалануды жоспарлау қамтиды:
- республикалық және аймақтық бағдарламалар схемаларын пайдалану және жер ресурстарын қорғау, жер пайдалануды жоспарлау схемаларын қорғайды және болжамдардың дамытуды басқарады;
- жергілікті әкiмшiлiк - аумақтық шекараларды белгiлейді;
- жаңа және бұрыннан бар құрылымдардың жобаларын жасау, жер пайдалану және жер пайдалану жер учаскесінің қолайсыздығын тәртіпке келтіру, жер учаскелерін бөлу, жер учаскесін иелену және пайдалану құқығын куәландыратын құжаттарды дайындау;
- шаруашылық аралық жер пайдалануды жоспарлау жобаларын, басқа да жобаларды жасау мен жердI пайдалану мен қорғауға байланысты шаралар;
- бұзылған жерлерді қалпына келтіру, топырақтың эрозиядан, селдерден, көшкіннен, тұздану, су тасқынынан қорғау жөніндегі жұмыс жобаларын әзірлеу, ауыл шаруашылық жерлерін жақсарту, жаңа жерлерді игеру;
- ерекше экологиялық, рекреациялық және консервация режимдері бар аумақтардың орналасуын және шекараларын белгілеуді негіздеу;
- қалалық шектерді, ауылдық елді мекендерді және ауылдық елді мекендердің шектерін белгілеу және өзгерту; ауыл шаруашылық мақсатындағы бұрынғы жер ресурсын жетілдіріп, жаңасын құру ауыл шаруашылықтық емес жерді алып кәсіпорын меншігіне беру топографиялық-геодезиялық, картографиялық және топырақты агрохимиялық, геоботаникалық және басқа да ізденіс жұмыстары.

Жер пайдалануды жоспарлау

шаруашылықаралық және шаруашылықішілік жер аумағын ұйымдастырудың кешенді жобалары

жер пайдалануды жоспарлау жүйесінің ғылыми негізі

жерді тозудан қорғау, қалпына келтіру және басқа да жұмыстар бойынша бір кезеңді жобалау схемалары

жер игеру, егістік аумағын айналымға енгізуді жақсартудың технологиялық жобалары

авторлық қадағалау
жер ресурстарын пайдалану жобасын жасау схемасы

Жер пайдалануды жоспарлау жұмыстарының реттілігі

Жер ресурстарын басқару қызметі мемлекеттік тұрғыдан жүзеге асырылады. Бас жоспар (оның ішінде түпкілікті мелиорациялау) түрлі іс-шаралар көмегімен, осы шараларды жүзеге асыруда олардың құнын, экономикалық тиімділігін айқындау арқылы ауыл шаруашылығы өндірісіне пайдалануға тарту үшін қолайлы бүкіл жерлерді сәйкестендіруді қарастыратын жер пайдалану мақсатын көздейді. Бас жоспарда ұлттық экономиканың дамуының ұзақ мерзімді жоспарларына сәйкес ауыл шаруашылығы және ауыл шаруашылығына арналмаған жарамды жер бөлу, назарға құнарлы жерлeрдің барынша сақталуын қамтамасыз ету және ең қолайлы орналастырылуын қарастыpy, жер учаскелерiнен тау-кен қазуда, құрылыс жүргізуде, сондай-ақ шымтезек алғанда бұзылған жерлерді мелиорациялық және геологиялық қалпына келтіру шаралары жүзеге асырылады; шаруашылық ішілік аралықтарда, колхоздар мен совхоздардың және баcқа да ауыл шаруашылығы өндірістік орталықтары мен елді мекендердіңарасында жерді барынша сақтау мен ұтымды бөліске сала отырып ауыл шаруашылығы мақсатында жерді ұтымды пайдалану - өндірістік, мелиорациялық, концентрациясы және мамандығы бойынша өндіріске қолайлы құрылымдарын құрастыру сияқты мәселелер тобын қамтиды. Қала аумағының Бас жоспарында халықтың өмір сүруіне қолайлы жағдай жасау барысында курорттар, денсаулық сақтау мекемелері, қорықтар, қаумалдар, қоғамдық демалыс аймақтарын орналастыра отырып табиғи ландшафтты ұйымдастырады.
Жер ресурстарының Бас схемасының мазмұны ғылыми-негізделген жерлерді ағымдағы пайдаланудың халық шаруашылығының барлық салаларындағы сараптамалық талдауды қамтиды. Оның ішіне ұлттық экономиканы дамыту мен жер иелері мен жер пайдаланушылардың арасындағы жер қорын тарату үшін жер талаптары негізінде тарату туралы, жер аумақтарын жақсарту бойынша ұсыныстар, ауыл шаруашылық жерлерін және интенсивті пайдалану үшін шаруашылық жүйелерін тиімді іске асыруды, ауыл шаруашылығы өндірісінің өнімділігін арттырудың ғылыми жүйесі, мелиоративтік, эрозияға қарсы және жер пайдалану қызметінің деңгейін аттестаттау, сондай-ақ ауыл шаруашылығы үшін жарамды жер әзірлеу және пайдалану, ауыл шаруашылығы және басқа да экономикалық қажеттіліктерінің көлемі, осы қызметтің басымдығы және кезектегі реті көрсетіледі.
Бас схемасын құрастыру кезінде қамтамасыз ету қажет:
- ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерді барынша сақтау;
- жоспардың ғылыми негізділігі және шығындардың тиімділігі, жер пайдалануды және дамыту, жетілдіру жөніндегі іс-шаралар, осы мақсаттар үшін инвестиция қаражатының тиімді пайдаланылуы;
- ауыл шаруашылығы мақсатындағы жердің табиғи және экономикалық құнарлылығын жақсарту үшін жағдай жасау, топырақ құнарлылығын сақтау;
- табиғи ортаның маңызды құрамдас бөлігі ретінде жерді жаһандық қорғау мәселелері бойынша шараларды әзірлеу және іске асыру;
- еңбеккерлердің жұмыс істеуі және демалуы үшін қолайлы жағдай жасау;
- қоғам қажеттілігі үшін қажетті ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру саны мен сапасын көтеру;
- жерді жетілдіру жөнінде және ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының түрлі нысандарын оңтайландыру туралы ұсыныстар әзірлейді.
Бас схеманы әзірлеу жалпыдан жалқыға қарай жүргізіледі. Бұл тәсіл әзірлемелерін қарама-қарсылықты есептеуді жоққа шығармайды. Мәселен, облыстық мәліметтер аудандық мәлімет қорытындысы, республикалық - облыстық мәліметтер қорытындысымен шығарылады. Осы ережелер мен қолданыстағы әзірлемелерді ескере отырып, ең алдымен, оның ішінде, болжау мен жоспарлаудың негізгі принциптерін тұжырымдау және ең дұрыс және толық пайдалануды жоспарлау мүмкіндіктері болып ең жоғары әлеуметтік-экономикалық артықшылықтарға қол жеткізуге негізделген экономиканың секторлары мен жер пайдаланушылардың санаттары арасындағы ғылыми-негізделгендеріне жер қорын тарату; ауыл шаруашылығы жер пайдалану басымдығы; жерді тиімді пайдалану және топырақтың құнарлығын қорғау және жетілдіру жатады. Сонымен бірге ауыл шаруашылығына арналмаған және әртүрлі құрылыс саласы үшін оңтайлы ауыл немесе төмен сапалы ауыл шаруашылық жерлерін пайдалану үшін жарамсыздық салдарына байланысты жеңілдетілген басымдықпен беру; үкіметтік, салааралық, аймақтық, салалық, шаруашылық аралық, шаруа қожалығының, жерді тиімді және дұрыс қолдану туралы жеке мүдделерін сақтау; жанды және жансыз табиғи ресурстардың табиғи экологиялық жүйелердің өзара іс-қимылы өсімін сақтау және арттыру; өңірдің табиғи және экономикалық ерекшеліктерін мұқият және жан-жақты жазба жасау; ел дамуының ағымдағы жоспарлары жүйесі тұрғысынан және жер пайдалануға байланысты экономикалық бүкіл қарым-қатынас және сабақтастықты жоспарлау қызметі; жер пайдалану тиімділігін арттыру бойынша іс-шаралар жүзеге асыру тиімді бақылауды ұйымдастыру жұмыстары реттілігін қамтиды.
Жер әкімшілік ауданының схемасы , сондай-ақ алдын-ала жоспарлау және жер қатынастары және жер ресурстарын дамыту және өңірлік агроөнеркәсіптік кешенінің аумақтық құрылымын басқаруды жетілдіру, сондай-ақ инфрақұрылымды құру үшін өзара байланысты іс-шаралар кешенін әзірлеу, табиғи, экономикалық және әлеуметтік жағдайлар қарастыру негізінде жобалау алдындағы құжат болып табылады тиісті аудандық деңгейдегі дамуын қажет етеді. Жер ресурстарын басқару схемасы мәселелер тізіміне тоқталсақ:
- олардың даму тұрғысынан экономиканың секторлары үшін жер ресурстарын қажеттілігінің негіздемесі;
- ауыл шаруашылығы үшін қолайлы жер қорын анықтау және басқа да пайдалану;
- ауыл шаруашылығы айналымына жаңа жер тарту басымдығының негіздемесі;
- жер иелену және жерді салааралық қайта бөлу нысандарын белгілеу;
- ауылдық жерлерді ерекшеліктері байланысты шектік кеңейту үшін және қайта бөлу;
- шаруа қожалықтары (жеке) шаруашылықтары, бағбандық бiрлестiктер мен бақшалық учаскелерді орналастыру үшін алаңдар бөлу;
- жер реформасына сәйкес ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының нысандарын жетілдіру және жер пайдаланудағы кемшіліктерін жою;
- аудан мен ауыл шаруашылық жерлері өнімділігі деңгейін көтеру;
- даму ауыл түрлі нысандарын дамыту перспективалары - ауыл шаруашылығы кәсіпорындары (ұжымдық және акционерлік кәсіпорындар, бірлестіктер, шаруа қожалықтарының, кооперативтік шаруашылықтар және т.б.) және ауыл шаруашылығы салаларын жақсартудың даму болашағын жасақтау және дамыту;
- ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының қайта өңдеуді дамыту келешегін белгілейді;
- елді мекендерді, өндірістік орталықтарды, жол желілерін және басқа да байланыс құралдарын жетілдіру;
- жер қорғау эрозиясынан сақтау, қалпына келтіру және топырақ құнарлылығын жақсарту;
- ландшафт жақсарту шаралары, жерді қорғау, дамыту, тізбекті қауіпсіздік құру, жерді және су көздерін ластанудан, қорғау, қорықтар мен рекреациялық аудандарда күзет орнату;
- күрделі салымдардың, материалды және жоспарланған іс-шараларды жүзеге асыру үшін адам ресурстарын қажеттілігіне сәйкестендіру;
- ауыл шаруашылығы жерлері, ауыл шаруашылығы кәсіпорындарындағы жердің экономикалық тиімділігін есептеу, жетілдіру және әзірлеу және өндіріске енгізу, қорғау және өзге де шаралар.
Қала аумағының жер ресурстарын ұтымды пайдалану үшін жерге орналастыру схемасын жасағанда әр түрлі салалардың нысаналы мақсатына сәйкес жер ресурстарына өзара қажеттіліктерін өтеу үшін олардың қатысуымен жоспарланған жобалар кешенін басшылыққа ала отырып халықтың өмірі мен еңбегі үшін қолайлы жағдай жасау және сол арқылы материалдық және еңбек ресурстарын үнемдеу негіздемелері қалыптасады.
Жер ресурстарын басқару схемасының негізі Гипрозем ҒЗО мамандары
мен олардың филиалдары ғалымдарының, басқа да органдардың қатысуымен берілген тапсырмаға сәйкес даярланады. Жерге орналастыру схемаларын дайындау аудандық атқарушы органның және жобалаушы мекеменің өкілінің қолымен атқарылады. Ауыл шаруашылығының облыстық, республикалық және аймақтық басқармаларының жоспарымен келісіледі. Облыстық, республикалық атқарушы органдарымен бекітіледі. Егер де, схеманы бекітуші атқарушы органдар уәкілеттілігін берген жағдайда, аудандық әкімшілік бекітеді.

3.2 Шымкент қаласын аумақтық жоспарлау мен ұйымдастыру және дамыту бағыттары

Шымкент қаласының территорияларын ұйымдастырудағы алғышарттар қаланың Бас жоспарына тікелей байланысты. Бас жоспарда қаланы аумақтық дамытудың және аймақты адамзаттың өмір сүруі мен тіршілк етуіне қолайлы орта жасауға бағытталған сәулеттік-жоспарды ұйымдастырудың негізгі бағыттары айқындалған. Бас жоспардың негізгі міндеттері бойынша Шымкент қаласының әлеуметтік-экономикалық және қала құрылыстық дамытудың, сәулеттік-жоспарлы ұйымдастырудың мерзімді перспективасын айқындау.аумақты функционалды - құрылыстық аймақтарға бөлуді қалыптастыру және оларды пайдалану регламенттерін айқындау қажеттілігі назарға алынып отыр. Осы орайда қала аумағыда 2012 жылы Қазақстан Республикасы Үкіметі тарапынан Шымкент қаласының Бас жоспары 2004 жылы бекітілген қала аумағындағы Бас жоспарының 2015 жылғы мерзімге жоспарланған 600 мың тұрғынды қамтуы тиіс болған бастамалар төңірегңнде өз міндетін толық іске асыра алмауы нәтижесінде қабылданды. 2018 жылы 19-маусымда қабылданған Тұңғыш елбасының жарлығына сәйкес Шымкент қаласына республикалық қала статусының берілуі, қаланың еліміздің ірі мегаполистердің үштігіне кіретін Шымкент қаласының территориясын ұйымдастыру мен жоспарлауды дамыту мәселелері өзекті болмақ
Шымкент қаласының құрылымы жолындағы іске асырылатын барлық шаралар қаланың Бас жоспарына егжей-тегжейлі жоспарлау негізінде атқарылып, қаланың инженерлік- геологиялық жағдайларына, сонымен қатар, табиғи - клиаттық ерекшеліктерін, тұрғындардың перспективадағы болжалды санын және қалыптасқан жоспарлау құрылымын есепке ала отырып, Шымкент қаласы аймақтық тұрғыдан жобалау барысында солтүстік, шығыс, оңтүстік-шығыс, оңтүстік-батыс және батыс бағыттарда дамытылатын болады. Қазіргі таңда қала бойынша қолданыстағы Алматы-Шымкент автожолының солтүстік бағытын бойлай өтетін Батыс Еуропа - Батыс Қытай трансқұрлықтық көлік дәлізінің салынуы, сонымен қатар болашақта оның пайдаланылуға берілуі Шымкент қаласының өзіндік жақын маңдағы қалалар мен ауылдық елді мекендерді дамытудағы негізгі өзек ретіндегі ірі агломерация орталығы екендігін ескере отырып, қаланы аталған бағыттарда дамытуға айтарлықтай көңіл бөлінуде.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысымен бекітілген Шымкент қаласының Бас жоспары

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 03.09.2012 жылғы №1134 Қаулысымен бекітілген Шымкент қаласының Бас ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.