Қазақ тіліндегі кірме сөздер

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті

Ж.Абдижамиева

Тақырыбы: Қазақ тіліндегі кірме сөздердің лексика-семантикалық ерекшеліктері

5В020500- филология

Алматы, 2019

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті

Қорғауға жіберілді:
Кафедра меңгерушісі _______________ Т.Ермекова
Хаттама № "__"_______2019 ж.

ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ

Тақырыбы: Қазақ тіліндегі кірме сөздердің лексика-семантикалық ерекшеліктері

5В020500- филология

Орындаған: Ж.Абдижамиева

Ғылыми жетекшісі
Ф.ғ.к., проф.м.а. А.Ғ.Сембаева

Алматы, 2019
РЕФЕРАТ

Жұмыстың көлемі - 66 бет

Пайдаланылған әдебиеттер саны - 45

Тірек сөздер: лексика, кірме сөздер, тілдердің тоғысуы, термин, лингвистика
Диплом жұмысының зерттеу нысаны: Қазақ тіліндегі кірме сөздер
Диплом жұмысының өзектілігі. Бүгінгі ақпараттық технология заманында тілімізге өзге тілден енген сөздерді, неолгизмдер мен тарминдерді зерттеу- тіл біліміндегі маңызды мәселелердің бірі. Әсіресе, Рухани жаңғыру бағдарламасы аясында және латын әліпбиіне өту қарсаңында кірме сөздердің төл тілімізге бейімделуін, орфоэпиялық және орфографиялық заңдылықтарын саралау өзекті мәсілілірдің бірі болып отыр.
Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы Диплом жұмысында қазақ тіліне өзге тілден енген кірме сөздердің тілімізге ену жолдары мен әлеуметтік, мәдени себептері айқындалды. Кірме сөздердің лексика-семантикалық ерекшеліктері мен орфоэпиялық және орфографиялық заңдылықтары сараланды.
Диплом жұмысының мақсаты. тіліміге өзге тілден енген сөздердің лингвомәдени ерекшеліктері мен лексика-семантикалық сипаттарын айқындау.
Зерттеу жұмысының практикалық мәні. Зерттеу барысында қол жеткен ғылыми нәтижелер мен тұжырымдар лексикография теориясы мен практикасы, тарихи лексикология, тарихи диалектология, этнолингвистика, лингво-елтаным, лингво -мәдениеттаным, т.б. ғылыми пәндердің нысанасындағы теориялық мәселелерді айқындауға, дамытуға жәрдемін тигізеді.
Диплом жұмысын жазуда мынадай ғылыми-зерттеу әдістері пайдаланылды: сипаттау, салыстырмалы - тарихи және компоненттік талдау әдістері пайдалынылды.
Диплом жұмысының құрылымы: диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады

КІРІСПЕ

Жұмыстың сипаттамасы. Қазіргі кезде қай ғылым саласы болмасын қоғамдық қызметінің диапазоны едәуір кеңеюіне орай, қазақ тілі лексикалық қоры Қазақстандағы саяси, мәдени, әлеуметтік, экономикалық және технологиялық өзгерістерге байланысты көптеген өзгерістерді басынан кешіруде. Бұл өзгерістер Қазақстан Республикасында саяси, мәдени, әлеуметтік қайта қалыптасулармен тікелей байланысты: халықаралық лексика қарқынымен қорды толықтыруда, интенсивті түрде кәсіптік лексика мен терминдік жүйе дамуда, саяси әлеуметтік терминология қалыптасуда, көптеген терминдер мен тілге ерте кезде кірген сөздердің мағыналары кеңейіп, қайта жаңғыруда. Гуманитарлық ғылымдар саласында жалпы қолданыста жаңа сөздер пайда болуда. Сонымен қатар Қазақстан Республикасындағы қазақ тілі мәртебесінің мемлекеттік дәрежеде жоспарлануы да негізгі объективтік себеп болып табылады. Алайда, қазақ тіл білімінде шетел сөздердің толық бейнесін көрсете алатын, әр түрлі семьяларға жататын шетел тілдерінен кірген сөздерді қамтитын, кірме сөздердің толық жүйесін сипаттайтын еңбек әлі күнге дейін жоқ. Өйткені ерекше тілдік бірлік болып табылатын шетел сөздердің белгілерімен мәліметтер бұрын-соңды тіл білімінде зерттелмеген. Көрші елдермен мәдени қарым-қатынастың кез-келген халықтың қалыпты дамуына қажетті екені бәрімізге белгілі. Лексиканы кірме сөздермен, терминдермен, тіпті есімдермен өзара молайту заңды құбылысқа айналды. Әсіресе ағылшын тілін меңгеруге, ағылшын-қазақ, қазақ-ағылшын тілдік қатынастарға кең көңіл бөліп, ағылшын-қазақ тілдік қатынастардың нәтижесін зерттеу - өзекті мәселе болып табылады.
Диплом жұмысының өзектілігі. Бүгінгі ақпараттық технология заманында тілімізге өзге тілден енген сөздерді, неолгизмдер мен тарминдерді зерттеу - тіл біліміндегі маңызды мәселелердің бірі. Әсіресе, Рухани жаңғыру бағдарламасы аясында және латын әліпбиіне өту қарсаңында кірме сөздердің төл тілімізге бейімделуін, орфоэпиялық және орфографиялық заңдылықтарын саралау өзекті мәселелердің бірі болып отыр.
Кірме сөздер - шет тілінен әр түрлі себептер нәтижесінде қабылдаушы тілге енгізілген сөздер. Олар қоғамдағы саяси, мәдени, экономикалық қатынастардың, ғылым мен техниканың дамуына байланысты тілге енген жаңа сөздер мен сөз тіркестері, фразеологиялық орамдар. Олар тек лингвистика саласын қамтып қоймай, ғылымдар саласында кеңінен етек жаюда. Ғасыр басында адамзат қоғамы дүние, қоршаған орта туралы заман танымының, ақиқатының бір қырлы, бір сырлы табиғатынан туындап, онтологиялық негіздеріне бағынуда. Сондықтан осы саладағы кірме сөздердің лингвомәдени қырларын ашу бірден-бір өзекті мәселе болып табылады.
Диплом жұмысының зерттеу нысаны - қазақ тіліндегі кірме сөздер
Диплом жұмысындағы зерттеу әдістері. Зерттеу барысында алға қойған мақсат-міндеттерді шешу барысында мынадай әдістер басшылыққа алынды:
салыстыру - салғастыру, технологиялық ерекшеліктерді диахронды түрде талдау;
грамматикалық құрылымдарды сипаттау, аудару, компоненттік талдау;
жүйелеу және статистика әдістері қолданылды.
Лингвистикалық терминдерге тән семантикалық, морфологиялық, синтаксистік ерекшеліктерді айқындау мақсатында жекелеген терминдер мен терминдік белгілерді, сөз тіркестерін талдау, синхрондық сипаттау әдісі қолданылды.
Диплом жұмысының мақсаты - Қазіргі лингвистиканың маңызды мәселелерінің бірі болып, тілдердің өзара байланысы мен өзара ықпалы болып табылады. Сондықтан зерттеу жұмысымыздың негізгі мақсаты - тіліміге өзге тілден енген сөздердің лингвомәдени ерекшеліктері мен лексика-семантикалық сипаттарын айқындау.
Аталған мақсатқа қол жеткізу үшін, зерттеу жұмысымыздың алдына мынадай міндеттер қойылды:
тілдердің өзара әсерлерінің ішкі және сыртқы факторларын айқындау;
кірме сөздердің тілімізге ену кезеңдері мен қолданылу аясын айқындау;
өзге телден енген терминдердің лингвомәдени бағытын көрсете отырып олардың түрлі ғылымдар салаларында қолданылу аясын ашып көрсету;
кірме сөздердің төл лексикамызды молайтуға тигізер әсерін анықтау.
Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы. Диплом жұмысында
қазақ тіліне өзге тілден енген кірме сөздері тілдік, әлеуметтік, психологиялық, эстетикалық т.б. да барлық ғылым салаларына кең етек жайып, олардың ену себептері анықталады;
араб-парсы кірме сөздерінің, руссизмдер және англицизмдердің лингво-мәдени қырлары мен лексика-семантикалық ерекшеліктері және қолданылу аясы анықталды;
кірме сөздердің лексика - семантикалық ерекшеліктері сипатталады;
қазақ тіліндегі кірме сөздердің орфоэпиялық және орфографиялық заңдылықтары, жазылу ережелері айқындалды.
Диплом жұмысының теориялық және практикалық маңызы.
Диплом жұмысының нәтижелері тіл біліміндегі лексикология саласы мен аударма теориясы негіздемелерін дамыту мен типологиясын айқындай түсуге мүмкіндік береді. Сондай-ақ зерттеу жұмысының нәтижелері тіл біліміндегі терминология саласының теориялық негіздемелерін дамытуға септігін тигізеді. Зерттеу барысындағы нәтижелер мен тұжырымдарды Тілдік қатынастардың негізі, Жалпы тіл білімі, Лексикология, Әлеуметтік лингвистика, Мәдениетаралық қарым-қатынас сияқты теориялық, арнайы курстарда қолдануға болады.
Диплом жұмысының материалдары мен дереккөздері.
Кірме сөздердің мағыналарын жан-жақты ашу негізінде салааралық түсіндірме сөздіктер, Ә.Ысқақовтың басшылығымен жарық көрген Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі (І-Хтт.), Э.Д.Сүлейменованың Тіл білімі сөздігіСловарь по языкознанию, А.Салқынбай, Е.Абақанның Лингвистикалық түсіндірме сөздігі, О.С.Ахманованың Большой словарь иностранных слов, С.К.Ахметованың Қазақша-ағылшынша сөздік, Н.С.Арапова, Р.С.Кимяпаровалардың Словарь иностранных слов: актуальная лексика, толкование, этимология, Д.К.Хачатурянның Словарь иностранных слов. Около 2500 слов, әр кезеңде жарық көрген Словарь иностраных слов т.б еңбектер дереккөздер ретінде алынды.
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

І ТАРАУ. ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ КІРМЕ СӨЗДЕРДІҢ ЛЕКСИКАНЫҢ ЗЕРТТЕЛУ ТАРИХЫ

10.1. Кірме сөздердің зерттелуі
Тіл қарым-қатынас құралы. Қарам-қатынас нәтижесінде бір тілден екінші тілге сөздер кіреді. Сондықтан кірме сөзсіз таза тіл жоқ.
Әр халықтың сөз байлығы - оның ұзақ ғасырлар бойы басынан кешірген өмірінің, іс-әрекетінің, ақыл-ой жұмыстарының тілдегі көрінісі. Тілдегі сөздер халықтың қарым-қатынас қажетін өтеу үшін жұмсалады. Сөз - адамдардың айналадағы объективті шындықты, заттар мен құбылыстарды, іс-әрекетті, сан-сапаны айырып тани білгенінің көрінісі 1, 108.
Белгілі бір халықтың қоғамдық, шаруашылық, мәдени тұрмысы неғұрлым күрделі болса, соғұрлым оның тіліндегі сөздік құрам да бай болады деген тұжырым бар. Жалпы қай кезеңде, қандай заман болмасын тілімізде өзгешеліктер, жаңалықтардың болуы - ол заңдылық.
Кірме сөздер (заимствование) деп әрбір тілдің өзіндік сөз тудыру тәсілімен емес, басқа тілдердің ықпалымен-жасалған сөздерді айтамыз. Яғни сөздің белгілі дыбыстық түр-тұрпаты мен мағынасы екеуі де өзге тілге қатысты сөздер кірме сөз делінеді 2, 97.
Көптеген сыртқы жағдаятқа байланысты тіл-тілге жаңа сөздер еніп отырады. Жаңа сөздер дегеніміз белгілі кезеңдерде пайда болған (қолданысқа түскен) жаңа зат, жаңа ұғым атаулары, жаңа сөз тіркестері, мағынасы жаңарған, яғни мағынасы ауысқан немесе қосымша мағыналық реңкке ие болған бұрыңғы сөздер, сондай-ақ тілде жиі еркін қолданыла бастаған бөгде тілдік сөздер. Бұларды лингвистикалық жаңа бірліктер деп те атайды. Тілдегі жаңалық деген ұғымды білдіретін құбылыстар екіге бөлініп қарастырылып жүр: бірі - лексикалық бірліктер: жаңа сөздер, тіркестер, морфологиялық жаңа түзілімдер, екіншісі - грамматикалық жаңа тәсілдер.
Ақпарат ағымдарының артуы, ғаламдық компьютер желісі, интернеттің пайда болуы, мемлекетаралық және халықаралық қатынастардың күшеюі, әлемдік нарықтың, экономиканың, ақпараттың, технологияның дамуы, олимпиадаларға, халықаралық фестивальдарға, сән көрмелеріне қатысу - тілімізге шет тілдері сөздерінің кіруіне себеп болды. Мысалы, зерттеуші К.Ахановтың айтуынша, Сөздік құрамында басқа тілден сөз енбеген тіл жоқ деуге болады. Дүние жүзіндегі әр түрлі тілдерде сөйлейтін халықтар өз ара бір - біріне сөз ауыстырады [1,152 б].
Сонымен кірме сөздер дегеніміз - тіларалық қарым-қатынас (байланыс) нәтижесінде бір тілден екінші тілге ауысқан бөгде тілдік элементтер (сөздер, сөз тіркестері, жұрнақтар т. б.). Көбіне белгілі бір жаңа ұғым-түсініктің атауы болып келетін кірме сөздер шетел тілі сөздерің, интернационал сөздер, варваризмдер, калька сияқты түрлерге сараланып зерттеледі. Кірме сөздердің кейбірінің түр-тұлғасынан, дыбысталуынан қай тілдің еншісіне жататыны белгілі болып тұрса, ал ертеден қолданылып, тілге әбден сіңісіп кеткен кірме сөздің қайсыбірінің түп төркінін айқындау үшін арнайы этимологиялық зерттеулерге жүгінуге тура келеді. Мысалы, тіліміздегі заң-закон қос сөзінің законы - орыс сөзі екені баршамызға белгілі, ал төл сөзіміздей болып кеткен заң болса - ерте замандарда қытай тілінен ауысқан лексема 2, 112.
А.Қ.Омарова мен А.С.Шыныбекованың Қазақ тілі еңбегінде кірме сөздерге мынадай анықтама беріліп, мысалдар келтіріледі: Кірме сөздер дегеніміз дыбыстық тұлғасы да, мағынасы да өзге тілге қатысты сөздер. Ол қазақ тілінің өзіндік сөзжасам тәсілдері емес, басқа тілдердің ықпалымен жасалған немесе енген сөздер. Мұндай сөз ауысулар бір жақты емес, екі жақты болып келген. Түркі тілдерімен басқа тілдер арасында сөз алмасу -ертеден келе жатқан құбылыс. Мысалы, араб - парсы тілдерінен енген сөздер: аса, абырой, ар, дүние, аспан, бақыт, шаруа, қызмет, зат, ақыл, құдай, қуат, хабар, әйел, баға, азамат, айуан, кітап, дәптер т.б. [3, 9].
ХХ ғасырдың аяғында, ХХІ ғасырдың басындағы ғаламдану үдерісінің салдарынан тілде пайда болған кірме сөздерге зерттеушілер үлкен назар аударып келеді. Бұл мәселе Г.Пауль, Л.Блумфильд, У.Вайнрайх, В.В.Радлов, Е.Д.Поливанов, Л.П.Якубинский, Л.П.Ефремов, М.М.Копыленко, К.Аханов, Ю.С.Сорокин, Н.И.Гайдуллина, Ә.Болғанбаев, Б.Қалиев т.б. ғалымдардың еңбектерінде кеңінен қарастырылған болатын.
Жаңа сөздерді қолданысына қарай бөліп-бөліп тану керек: а) қалың көпшілік қолданатын, яғни бұқаралық ақпарат құралдары - күнделікті баспасөз, радио-телехабарлар, көпшілік қолды білім-ғылым әдебиеттері, оның ішінде мектеп оқулықтары мен оқу құралдары жиі пайдаланатын сөздер және ә) қоғам өмірінің әртүрлі тұстарында: ғылымда, шаруашылық пен өнеркәсіп салаларында, өнерде және тағы басқаларында арнаулы мамандар мен кәсіпкерлер пайдаланатын және қолданыс шеңбері тар (шағын) сөздер. Олар әр алуан құрал-жабдықтар аттары, конструкторлық-инженерлік атаулар мен осы салалардағы іс-әрекеттерді атайтын сөздер болып келеді. Алдыңғы топтағы жаңа сөздерді орыс және европа халықтары тілдерін зерттеушілер бірнеше салаға бөліп қарастырады.
Ал А.М.Қызырова Ағылшын кірме сөздерінің қазақ тіліндегі ассuмиляция үдерісі атты диссертациялық жұмысында ағылшын тілінен енген сөздерді талдап, әр кәсіпке байланысты саралап, тақылап карастырған: Мәселен: Ақша және ақшамен байланысты ұғымдар: тенге, банкнот, инвестиция, депозит, бондар, пин код, банк, грин-кард, доллар, цент, сом, шиллинг, пенс 4, 88.
Ер адам ұғымын білдіретін синонимдер: күзетші-секьюрити, басқарма-менеджер, босс-шеф, жетекші-куратор-тьютор, іскер-бизнесмен, есепші-аудитор, атқамінер-жокер, тауарды жылжытушы-промоутер, ер адам-мэн, джентльмен, т.б.
Демалыс: уик-энд, сейшн, фейшн, круиз, пати, шоп тур т.б.
Ойын: керлинг, хоккей, бокс, биллборд, боулинг, гольф, сквош, гейм, гандбол, футбол, кроссворды, аттракцион, крикет т.б.
Спорт: аквалангты пайдаланатын адам - драйвер, культуризм -бодибилдинг, ұзын қашықтыққа жүгіретін адам - стайер, қысқа қашықтыққа жүгіретін адам - спринтер, велосипед - байк т.б.
Ақпараттық жаргон компьютермен жұмыс істеу барысында кездеседі: nomіna agents: геймер (компьютерлік ойындарды жақсы көретін адам), хакер, юзер (жеке компьютерді пайдаланушы), хардвер, софтвер, драйвер, провайдер, ламер, гамер, т.б.
Хат-жазбалар: майло (компьютер арқылы жіберілетін хат), сайт, файл, е-майл т.б.
Өлшем бірлігі: байт, мегабайт, т.б.
Компьютердің атауы немесе компьютерлік ақпаратқа қатысы бар құрамдық бөлшектердің аты: моник(мониторинг), ноутбук, пентиум, лаптоп, кэш, принтер, декомпилятор, джойстик, факс-модем т.б.
Компьютер арқылы жүзеге асырылатын іс-әрекет: принтовать ету, логиндау (пароль кіргізу), таймерлеу, кликать ету (тышқанның клавишін басу), Іnternet-браузер, Іnternet-магазин, Іnternet-провайдер, онлайн-сауда, дамп, хост, аудит, гамдеу(game-ойын), виндузда жұмыс істеу (Wіndowsпен жұмыс істеу) т.б. [ 4, 62]
Сонымен қатар монғол, орыс тілдерінен енген сөздер, интернационалдық сөздер, кәсіби терминология, кәсіби сөздер, варваризмдерге де тоқталып мағынасын аша көрсеткен.
Жер шарында өмір сүріп келе жатқан үлкенді-кішілі халықтардың қай-қайсысында болсын өзге тілдерден ауысып келген кірме сөздер көптеп кездеседі. Мәдениеті кенжелеп дамыған ұсақ халықтарды былай қойғанда, мәдениеті гүлденіп өскен ең озат деген халықтардың сөздік құрамы да таза төл сөздерден құралмайтьндығы дәлелденген. Зерттеушілер ағылшын тілінің сөздік кұрамының не бары 30 пайыз шамасында ғана өзінің төл сөздері, ал қалганы өзге тілдерден ауысып келген дегенді айтады. Түркі тілдеріне де көп елдерден неше алуан сан-салалы сөздер ауысып келгендігі белгілі ғана болмаған, екі жақты болған.
Э. В Севортянның пікірінше, аң атаулары, әсірссе, құс атауларының көпшілігі иран тілінен түркі тілдерінен ауысқан [ 5, 112]. Сонымен қатар түркі тілдері араб-парсы халықтарына мынадай ұғымдағы сөздерді бергендігін айтады. Мысалы: ата, ата-ық, адырна,-орда, ақша, елші, адас, ұлы, құрылтай, бүлдіршін, қылыш, қонақ; бұғау, ту, темір, шабар, сорпа, тоқпақ, қаймақ, құл, ұлүс, олжа, өлік, өлекшін, жылқы, қаз, қарга, қарақұс, сұңқар, қызыл, қылшық, қалпақ, қамшы, қосын, қарауыл, қарақшы, қайық, аю, арыстан1. Орыс тілінің сөздік құрамындағы айран, алтын, атара, аул,балес, башка, болван, ералаш, кабарга, каймак, караул, кишлақ кочевать, кумыс, кунак, очаг, сайгак, серьга, сургуч, табун, тамга, тумак, тюбетейка, урман, чекмень, чий, чубарый,= чулан, тютюн тәрізді сөздер ертеде түркі халықтарынан ауысқан. Н.К.Дмитриевтің пікірінше, түркі тілдерінің ықпалы славян тілдерінің лексикасына ғана әсер етіп коймаған, славян фо-нетикасына бір сөзбен айтқанда, жалпы тілінің бүкіл жүйесіне әсер еткен [ 6, 12].
Лексикология сөзді және сөздердің жиынтығы - тілдің сөздік құрамын (лексикасын) зерттейді. Сөз лексикологияда лексикалық единица ретінде қарастырылады. Лексикалық единицалардың (сөздердің) жиынтығынан тілдің сөздік құрамы (лексикасы) құралады. Әрбір тілдің сөздік құрамындағы сөздер қаншама көп және алуан түрлі болғанмен, олар бір-бірімен байланысты, өзара шарттас элементтердің жүйесі ретінде өмір сүреді және дамиды. Осыған орай, лексикологияда тілдің сөздік құрамы лексикалық жүйе ретінде құралады да, сөз тілдің лексикалық жүйесінің элементі ретінде қаралады.
Әрбір тілдің лексикологиясы (жеке лексикология) жалпы лексикологияның жалпы теориялық қағидаларына негізделеді де, нақты бір тілдің лексикасын зерттейді.
Тарихи лексикологияның бір саласы - этимология. Этимология сөздердің шығу тегін зерттеп, олардың ең алғашқы мағынасының қандай болғандығын айқындайды. Этимологиялық зерттеулердің жеке сөздердің шығу төркінін ғана емес, сонымен бірге жалпы тілдің тарихын танып білуде мағызы өте-мөте күшті.
Лексикологияның енді бір саласы - салыстырмалы лексикология туыстас сөздік құрамын, ондағы сан алуан сөздерді бір-бірімен салыстыра отырып зертейді. Салыстармалы лексикология туыстас тілдердің лексикасын салыстырып қана қоймайды, оларды тарихи даму, өзгерту тұрғысынан қарастырады. Сондықтан ол, әдетте, салыстырмалы-тарихи лексикология деп аталады [ 1, 132]
Тілдің лексикасындағы әрбір сөзде белгілі бір мағына бар. Сөздердің мағыналық жақтары семасиологияда қарастырылады. Семасиология сөздердің мағыналарын және ол мағыналардың өзгерілу жолдарын, семантикалық заңдарды зерттейтін арнаулы бір сала болып саналады. Семасиология - лексикологияның ең басты және маңызды саласы, өйткені оның (семасиологияның) зерттейтін мәселесі - мағынаны әрбір сөздің жаны десе де болады.
Ал кірме сөздер - өзге тілден енген сөздер. Бір тілден екінші тілге сөз ауысу құбылысы үнемі болып тұратын және барлық тілдерге де тән құбылыс. Әрбір тіл өз табиғатында өзіндік даму үлгілерін жасаумен бірге өзге тілдік элементтерді де қолдану арқылы өрісін кеңейтеді. Қай тілдің құрамында болсын басқа тілден енген сөздер көптеп кездеседі. Мысалы, еуропа тілдерінің көбінде грек, латын элементтері көп болса, парсы мен түркі тілдерінде араб сөздері біраз баршылық. Жалпы, белгілі бір тілде басқа сөздердің көп-аздығы ел басынан өткен тарихи жағдайларға байланысты. Түрік иелігінде үш жүз жылдай болып келген балғар тілінде түрік тілінен енген сөздер саны өте көп.
Қазақ тіліне енген кіріме сөздердің тарихы өте ұзақ. ІХ-Х ғасырлардан бастап араб, парсы сөздері кірсе, ХІХ ғасырдан бері қарай орыс тілі арқылы енген интернационалдық сөздердің саны өте көп. Араб, парсы тілдерінің сөздері бірнеше ғасыр бойы қолданылу барысында, өздерінің бастапқы қалпын мүлде өзгертіп, қазақ тілінің заңдылығына бейімделіп біржолата кірігіп кетті. Мысалы, адам, қоғам, ғалам, ғылым, мәдениет, білім т.б. Осындай құбылысты қазан төкерісіне дейін орыс тілінен енген сөздерден де байқаймыз. Мысалы: болыс, нөмір, сот, қамыт, жәшік, бәтеңке т.б. Кеңестік дәуірде кірген интернационалдық терминдермен кірме сөздер табиғаты біраз өзгешелеу. Орыстандыру саясатының әсерінен орыс тілінен енетін сөздер өзгеріссіз сол қалпында алынуы керек деген қағида қалыптасты. Кірме сөздердің негізінде жаңа сөздерді білдіретін жаңа ұғымдар пайда болды. Ол - халықтардың экономикалық, мәдени қарым-қатынасының негізінде орын алып жататын заңды құбылыс. Ауызша енген сөздер тұрмыс қажетін өтейтін зат атаулары болса, жазбаша енген сөздер ғылыми техникалық, әдебиет пен өнер арқылы енген.
Адамзат қоғамы ұзақ және қилы-қилы қиын жолдарды басынан кешірген. Адамзат маймыл тектес ата-бабалары қалпынан бастап, тас дәуірінен бастап бүгінгі социалистік қоғам дәуіріне дейін, атом, космас заманына дейінгі кезеңге жетіп отыр. Сондықтан тілдің дамуын, жалпы тіл тағдырын қоғам тарихымен - сол тілді жасаушы, сол тілді туғызушы, сол тілді қолдаушы халық тарихымен тығыз байланысты түрде зерттеп-қарастыру керек. Өйткені қоғамда туған тіл қоғаммен бірге дамиды. Бірақ тіл қоғам даму заңдары бойынша дамымайды. Тіл қоғамда болған өзгерістерді айқын көрсете, білдіре отырып,өз даму заңдары-өзінің ішкі даму заңдары бойынша дамиды.
Лингвистикалық заңдардың обьективті сипаты болады. Оның мәнісі лингвистикалық заңдар жеке адамдардың еркімен жасалынбайды. Бұл жөнінде Виссарион Григорьевич Белинский: Тілді халық жасайды, ал филологтар тіл заңдарын айкындап,оны жүйеге келтіреді, ал жазушылар сол заңдарға сай туындылар тудырады - деген болатын. Сонымен бірге В.Г.Белинский әрбір тілдің өзгешеліктері болумен бірге жалпы тіл атаулы белгілі бір заңдарға негізделеді, сөйте тұра, әр тілдің өзіндік заңдары болатынын да ескерткен [ 7, 192] .
Белгілі бір тілдердің бір-бірімен қарым-қатынасы ол тілдердің даму процесінде үлкен рөл атқарады. Өйткені тілдер қарым-қатынасқа түскенде, олар бір-біріне әсерін тигізеді. Тілдер қарым-қатынасы халықтардың саяси, эканомикалық, мәдени қатынастарына байланысты болып келеді.
Лингвистер тілдер қарым-қатынасының, негізінен, үш түрлі болатынынына көңіл бөледі: тілдердің қатар өмір сүруі; тілдердің араласуы; тілдердің тоғысуы.
1. Тілдердің қатар өмір сүруі дегеніміз-аралас, көршілес жақын жатқан тілдердің ұзақ замандар бойы бір-біріне үнемі, тұрақты түрде әсер етуі. Сондай қарым-қатынас нәтижесінде ондай тідердің дамуында, олардың жалпы құрылымында ортақ жайлар пайда болады. Мұндай жағдайда белгілі бір лингвистикалық бірліктер пайда болады. Ондай тілдер туысқан тілдер немесе тілдер одағы сияқты болып келеді.
Мәселен, Балтық жағалауындағы елдер тілдері шығу тегі жағынан әр топқа жатады: бірі- летто-литва тілдері тобы; екіншісі- Фин-угор тобы тілдері; бұл екеуі-шығу тегі жағынан ғана емес, құрылымы жағынан, типологиясы жағынан да басқа-басқа тілдер. Сондай-ақ, ТМД-да Кавказ, Кама, Волга өзендері бойын әр үрлі тілде сөйлеуші халықтар мекендейді. Әр тілде сөйлегенмен, бұл халықтар тілінде ортақтық көп. Бұлардың тілдерінде көрінетін ортақтық лексикадан да, сөз семантикасынан да, фонетика, грамматика салаларында байқалады.
Қазақ және орыс тілдері -әр түрлі семьяға жататын тілдер. Солай бола тұра, ежелден бері көрші отырғандықтан, көптен бері қарым-қатынасқа түскендіктен және бүгінде де қоян-қолтық, бауырмалдық қалыпта тату-тәтті қатар өмір сүріп отырғандықтан, бұл тілдердің де бір-біріне әсері айтарлықтай. Әсіресе, қазақ тілінің дамуына орыс тілінің игілікті әсері аса мол. Бұл әсер алдымен лексикадан көрінеді. Бұл әсер,сондай-ак, фонетика саласында (мәселен, ч, ц, щ, в, ф, я, ю дыбыстары мен әріптерінің қазақ тіліне ауысуы т.б.), морфология мен синтаксис саласында стилистилистика саласында, әсіресе, аударма мәселелерінде көбірек байқалады [ 8, 86].
2. Тілдердің араласуы дегеніміз- белгілі бір тарихи кезеңде екі тілдің қарым-қатынасқа түсіп, бір-біріне әсер етуі де, кейіннен бір-бірінен қайта ажырасып, әрқайсысының өз даму жолына түсуі, өз бетімен өркендеуі.
Мәселен, VІІ-XІІ ғасырларда араб халифаты болды. Арабтар маңайындағы елдердің бірсыпырасын жаулап алды. Бұл кезде, бес ғасырдай уақыт ішінде, араб және парсы тілдері айтарлықтай дәрежеде араласты. Араб тілі элементтері парсы тіліне көптеп енді. Бұл екі тілдің қарым-қатынасы олардың екеуінің де лексикасында айтарлықтай із қалдырды. Соған орай, лингвистердің пайымдауынша, қазіргі кездің өзінде парсы тілінің даму жолдарын дәлірек түсініп білу үшін, араб тілінің тарихи грамматикасы негіздеріне жетік болу керек.
Монғол-татарлар шабуылы кезінде олардың тілдері орыс тілімен қатынасқа түсті; соның салдарынан бір-біріне көптеген сөз алмасты. Түріктер мен Балгарлар арасында дүркін-дүркін қақтығыстар, соғыстар болған; соның нәтижесінде түрік және болгар тілдері қатынасқа түскен; бір-біріне көптеген сөз ауысқан.
Кейде халықтардың белгілі бір кездерде қоян-қолтық араласуы, тіпті бір-біріне қосылып та кетуі салдарынан олардың тілдерінің құрылымы да бірсыдырғы қарапайымдануы мүмкін. Мәселен, VІІІ-X ғасырларда туыстас герман тілдері - англосак- сондар мен даттықтар тілі араласқан; соның нәтежиесінде ағылшын тіліне дат тілінен күнделікті жиі қолданылатын көптеген сөздер енген; оның үстіне дат тілінің құрылымы әсерімен ағылшын тілі өзінің грамматикалық құрылысын бірсыдырғы жеңілдетіп, жаттықтандырып алған; бұл екеуі араласқанға дейін ағылшын тілінде зат есімдер мен сын есімдердің септелу формалары болған көрінеді; дат тілімен араласқан соң ағылшын тілінде септеудің бұрынғы формалары жойылыпты
Тілдердің араласу қарым-қатынасы, әсіресе, олардың лексикасынан айқын көрінеді дедік. Сондай тілдердің бірі-қытай және корей, герман тілдері т.б. Зерттеушілердің айтуынша, корей тілі лексикасының 75 пайызы -қытай сөздері; ағылшын лексикасының 60-70 проценттейі латын сөздері; бұдан тыс, бұған қоса, дат тілінің жүздеген сөзін ағылшын тілі өзіне үйлестіріп қабылдап алған; түркі тілінен болгар тіліне, одан болгар тілі арқылы кейбір славян тілдеріне бірсыдырғы жеке сөздер ауысқан [ 9, 57].
Тілдердің араласуының әсері будандасқан жаргондардан да анық көрінеді. Будандасқан жаргондар дегеніміз-бір-бірінің тілін білмейтін екі тіл өкілі ортасынан шыққан тіл.
Будандасқан жаргондарды креоль деп те атаушылық бар. Мұндай тілдерді-креольдарды-европалдықтар жергілікті халықтармен - порт жұмысшылары, қызметкерлерімен, ұсақ саудагерлермен қарым-қатынас жасап, солармен түсінісу үшін қолданып, пайдаланады.
Мәселен, Оңтүстік Қытай порттарында-Гонконгта т.б. тропиктік порттарда пиджин-инглиш, тынық мұхит жағалауында-Полинезияда т.б. порттарда-бич-ла-мар, Жерорта теңізі порттарында сабир жаргондары бар. Бұл жаргондардың негізі-ағылшын тілі. Бірақ олардың негізі ағылшын тілі дегенімізбен, сөз құрамы жағынан тым кедей; ал грамматикасы деген жоқтың қасы: ағылшын тілі лексикалық тұрғыдан да, грамматикалық құрылысы жағынан да мүлдем қарапайымдандырылған, мүлдем ықшамдалған [ 9, 72].
Мұндай жаргондарда-креольдерде оны қолданушылар тілі, шамамен алғанда, мына сияқты болып келеді: мен сені көрдім деудің орнына мен сен көр; я тебя видел (вижу) деудің орнына я ты есть видеть т.б. Қысқасы, сөздердің түбір- негізі ғана айтылып, тілдегі сөздерді тіркестіру, байланыстыру заңдылықтары сақталмай, былайынша айтқанда, белінен басып сөйлей береді.
Орыс тілінде офендер XVІ ғасырдан пайда бола бастаған. Бұл кездерде орыс жерлеріне грек саудагерлері келіп, сауда-саттық жасаған. Алғашқы кездерде офен тілі кезбе саудагерлердің өзін-өзі қорғау құралы болған. Келе-келе офен тілі сауда-саттық иелерінің, кезбелердің өз мал-мүлкін, мүддесін қорғау үшін пайдаланылып, дамытылған.
Офен тілінің грамматикасының негізі- орыс тілі, кейде орыс жерлеріндегі диалектілердікі. Офен лексикасының кейбір орыс сөздерінен, кейбірі, басым көпшілігі-кірме сөздерден алған.
Офенше орыстың бірсыпыра сөзі бірсыпыра құпияландырылған, бірсыпырасы басқаша түрде өзгертіліп қолданылып отырған. Мәселен, сестра мағынасында-кустра, золото-кулото; красный-краснимый; ночь-темнуха; печка-грейка т. б. Түрінде өзгертілген.
Офен лексикасының кейбір күні бүгін де ауызекі тілде келе жатыр, кейбірі студенттер жаргонына да еніп кеткен; кимать, кимарить-спать; керить, кирять, кирнуть-пить; клевый-хороший; косуха-тысяча т. б.
Бұл айтылғандарға жақын ұрылар жаргоны, ұры-қарылар аргосы да болған. Мәселен, орыс тілінде погореть сөзі-быть пойманным-ұсталып қалу; пожар-тұтқындалу мағынасында, печка-қауіпті орын. Ағылшын тілінде heat(ыстық деген сөз)-тұтқындалу, hot(ыстық)-полиция ізіне түскен, қауіпті(адам) т.б. [10, 22].
Балалардың құпия тілдері де, ұрылар аргосы сияқты, морфологиялық тұрғыдан шифрлау, құпиландыру тәсілін қолданады .Балалардың құпия тілі мына сықылды болып келеді: сөз буындарының орны ауыстырылады; сөз алды-артына цы қосымшасын қосады.
Мұндайлар қазақ тілінде, әсіресе, жас қыз-келіншектер мен жас жігіттер сөйлескенде қолданатын құпия тәрізді аргоға сай келеді.

10.1. Тілдердің тоғысуы және кірме сөздердің қолданылу аясы
Тілдердің тоғысуы дегеніміз- екі тілдің қарым-қатынасқа түсуі нәтижесінде бір-бірімен әбден сіңісіп кетуі. Тілдердің тоғысуы этникалық топтардың, тайпалардың араласып-құраласып кетуіне, сондай-ақ бір халықтың екінші бір халықты жеңіп, бағындырып, өзіне қаратып алуына байланысты болады.
Қандайда бір тіл болмасын, оның бір жерде өзгеріссіз тұруы мүмкін еместігі және тілдің үздіксіз, әрі баяу дамып отыратын құбылыс екендігі тіл білімінде дәлелденген. Сондықтан ол үнемі ғылыми талқыға түсіп, зерттеліп отыруы тиіс. Түркі тілдерінің, әсіресе қыпшақ тобына кіретін қазіргі қазақ тілінің тарихын оқып-біліп, зерттеу үшін олардың тарихи-салыстырмалы грамматикасы мен тарихи лексикалогиясын жазуда және әр тілдің өзіне тән қыр-сырын ашуда орта ғасыр жазба ескерткіштерінің алар орны ерекше. Бұл кезең жазба мұралары қазақ тілінің ғалымдары тарапынан зерттеле бастағанына көп бола қоймаса да, бұл мәселе назардан тыс қалмай үнемі жаңарып, жаңғырып, халқымыздың тарихына, мәдени өміріне қатысты бірқатар жазба ескерткіштер ғылыми айналымға түсіп, қазақ тілінде жарыққа шықты.
Дегенмен бірқатар қорғалған кандидаттық диссертациялар мен жарық көрген ғылыми еңбектерге назар аударсақ, онда атқарылғаннан гөрі атқарылмаған жұмыстардың ауқымы зор екенін көреміз. Түркі тілдерінің ең көне төркіні, оның көне жадыгері болып саналатын Орхон - Енисей жазба нұсқаларынан әлдеқайда бұрын пайда болғандығы күмәнсіз. Түркі тілдерінің әрбірі қазіргі ұлт тілі дәрежесіне жеткенше қаншама ғасырлар бойы көптеген сандық, сапалық өзгерістер мен әр қилы, бірақ жүйелі құбылыстарды бастан кешіргендігі ақихат. Түркі тілінің тарихи тамырларының бірі саналатын Ескі қыпшақ тілі орта ғасырларда өте кең аумақты қамтығандығы белгілі. Орта ғасырларда қыпшақтар ұлан байтақ территорияны мекендеген: Солтүстік Кавказ таулары мен Қырым қырқаларынан бастап Балқаш көлі маңындағы кең даланы түгел қамтыған. Осынша жердің барлығы Дешт-и Қыпшақ (Қыпшақ даласы) деген жалпы атпен аталған. Қыпшақтар бұдан басқа жерлерде, Египет пен Сирияда, Батыс Украина аймағы мен Шығыс Европа елдерінде де өмір сүрген [11, 44].
Тарихи даму ерекшеліктеріне қарай орта ғасырлық қыпшақ тілінің сөздік қоры қалай қалыптасты, қазіргі қазақ және басқа да қыпшақ тілдерімен сабақтастығы жайлы мәселелер түбегейлі шешімін таба қойған жоқ.Тілдердің тоғысуы-ұзақ және өте күрделі процесс. Екі тіл тоғысқанда, ол тілдердің құрылымы тоғысады; бірінің құрылымы бірте-бірте жойылып, жоғала бастайды. Бірақ соның өзінде жойылған тіл өзін жойған тілде азды-көпті дәрежеде із қалдырады. Адстрат деген терминнің өзі екі мағынада қолданылады: біріншісі - бір территорияда ұзақ уақыт бойы қатар өмір сүре отырып қолданылған екітілділік; екіншісі-бөтен жерге келіп қоныстанып, жергілікті аборигендер тіліне әсер етіп, біршама уақыт көрші тіл ретінде жарыса қолданылған жаулаушылар тілі.
Мәселен, Болгария, Франция деген атаулардыдың өзі-суперстрат көрінісі; бұл атаулар сол территорияларды жаулаушылар атынан сақталынып қалған. Екінші сөзбен айтсақ, жаулаушылардың өздері жергілікті халықпен ассимиляцияланып кеткен де, жауланғандардың тілінде олардың аттары қалған. Сол сияқты, кельттің көптеген географиялық атаулары бүгінгі Францияда сақталынып қалған. Мәселен, Париж, Реймс, Нант, Суассон, Амень-бұрынғы галл тайпаларының аттары.
Енді тілдердің өз ара бір-біріне әсер ету жағдайында тілдің әр түрлі жақтарының басқа тілдерге ауысу қабілеті мен мүмкіндігі туралы мәселеге келейік.
Бір тілден екінші тілге сөз ауысу үшін екі елдің көршілес отыруы шарт емес оны қазақ тіліне парсы тілінен енген сөздерден байқауға болады. Мұнда бірен-саран емес, жүздеген, мыңдаған сөздер əралуан жолмен ауызша түрде, ақын-жыраулар арқылы, жазба төл əдебиет арқылы жəне сауда-саттық тағы басқа қарым-қатынас арқылы, елдің ауызша жəне əдеби тілі сөз байлығына айналды.
Орыс тілінен қазақ тіліне сөз енужағдайы одан өзгешелеу. Мұнда көршілестік қарым-қатынас халықтардың саяси-əлеуметтік жағдайына негізделген тілдің ауыз-екісөйлеуі ерекше орын алады.
Орыс халқы мен қазақ халқыныңсаяси-экономикалық жəне мəдени-ағартуістері негізіндегі тығыз байланысы қазақтардың орыс патшалығының, Россия империясының құрамына енуінен кейін (1731 жылдардан кейін) күшейгені белгілі. Сол кезде қазақ елінде ел билеудің хандық формасы біртіндеп ыдырай бастап, патшалық тəртіп бойынша жаңадан əкімшілік ел билеу орындарының құрылуы мен байланысты қазақ тіліне мынандай сөздер енді: болыс (волость, волостной), ыстаршын (старшина), шенеуник(чиновник), сот (судья, суд) поштабай (почтовый);
Сауда-саттыққа, өмірлік бұйымтайлардың атына байланысты: жəрмеңке (ярмарка), көпес (купец), сəтен (сатин), сиса(ситец), шайнек (чайник), шай (чай), самауыр (самовар), жəщік (ящик), бəтеңке(ботинки).
Орыс сөздерінің қазақ тіліне еніп, жиі жұмсалуының өмірлік қажеттілігі оларды солай айтып, солай қолдануға мəжбүр ететін жай тілде ол ұғымды бере алатын баламасының жоқтығы. Мысалы,"от арба" (пойыз), "ыстанса" (станция),"қара айғыр" (паровоз). Орыс тілінен қазақ тіліне сөз қабылдаудың тарихи кезеңдері, Б.А.Сүлейменова айтқандай, үш кезеңге бөлінеді.
1. XVІІ - XІX ғасырлар арасы; 2. XІX ғасыр мен XX ғасырдың 30-жылдарына дейін; 3. 1930 жылдардан қазірге дейін [ 8, 87].
Бұлай болу барынша шартты. Алдымен орыс тілі кірме сөздерінің қазақ тілі тарихына енуі XVІІ ғасырдан басталады дегенді шартты түрде ғана айтуға болады. Бұған қарап оның алдымен қазақ тілінде орыс тілінен енген сөздер болған жоқ деп түсіндеу керек. Бұл құбылысты тек халық тарихының белді белестерімен де ұштастыру жеткіліксіз болар. Мысалы, Абайдың өлеңіндегі - Интернатта оқып жүр талай қазақ баласы, Единица - жақсысы, Ерген елі бейне көл дегендегі интернат, единица орыс сөздері, екі халық арасындағы тілдік байланыстың күшейгендігін көрсетеді.
Сол қарым-қатынас күшейген сайын бір тілден екінші тілге сөз ауысу дəрежесі ұлғая түседі. Осы жағынан қазақ тілі сөз байлығының кірме сөздерге белшесінен батқан, орыс тілінен енген сөздермен кемелденген кезі Ұлы Октябрьден кейінгі 1930 жылдарға дейін, одан кейін тілдік қарым-қатынастың барынша күшейіп өркен жайған кезі - осы қазіргі заман.
Кірме сөздерді қабылдауда, олардың жұмсалуында екі түрлі бағыт байқалады. Біріншісі - өмір қажеттілігінен өзінен-өзі тіл қорына жұмсалатын кірме сөздер [ 12, 102]. Екіншісі - саналы таңдау, актив сөз қорына қосылатын кірме сөздер. Алдыңғысына доға, қамыт, бəтеңке сияқты фонетикалық тұрқы өзгерген сөздер жатады, соңғысына қалаулы терминдер не олардың эквивалент баламалары жатады.
Термин сөздер терең мағыналы сөздер, оларды жасауға əркімнің күш-қуаты жете бермейді. Олар өнер, білім, ғылым, мəдениет, экономика майданында пайда болады да, тек баспасөз арқылы жұртқа аян болады. Олардың көпшілігі мамандар арасында, тар мамандық тақырыбына жазылған əдебиетте қолданылады. Мысалы, натюрморт сурет өнеріне, кегль - баспа жұмысына, гипостаза - ботаника ғылымына тəн.
Орыс тілі - мол қазына. Ол қазынадан қажет сөздерді қабылдап, əдеби тілдің бойына сіңіру - қазақ халқының тіл мəдениетін жоғары сатыға көтерудің бір жолы. Қазақ тілінде орыс тілінен енген сөздердің молдығы - ол екі халықтың мəдени қарым-қатынасының айғағы. Мысалы, 50-ші жылдары еліміздің тың жерлерін игеруге байланысты орыс тілінде целинник сөзі пайда болса, қазақ тілінде тың игеруші деген тіркес пен тыңгер сөзі дүниеге келді.
Соңғы отыз жылдың ішінде адамзаттың космос əлемін танып біліп, игере бастауы көптеген сөздерді туғызды. Мысалы, мұнда тек космос, космонавт, астронавт, спутник сияқты сөздер ғана емес космосты игеруге қолданылатын əр алуан техника, машина, құрал-жабдық т.б. атаулары да, осы саланың ғылыми жаңа терминдері де, тіпті ғарыш, ғарышкер, ғарышнама тəрізді поэтикалық (бағалауышң) сөздер де қазақ тілінен орын алады.
Қазақ тіліне енген орыс сөздерінің жалпы санын айту қиын. Нормативті сөздіктерде, көпшілікке арналған публицистикалық əдебиеттерде жиі қолданылатын ондай сөздердің саны екі мыңнан асады. Ал оған химия, биология, экономика, лингвистика сияқты ғылымдарға қатысты атаулардың қосуға болады.Осыншама байлықтың қазақ тілі қорына келіп қосылуы бекер нəрсе емес. Көптеген жылдар бойы орыс тілін өз ана тіліміздей көріп, үйрену, білу негізінде өнер - білімде, ғылымды, техниканы орыс, қазақ тілінде жазылған əдебиеттер арқылы меңгердік.
Қарапайым сөздер заттың өзімен бір тілден екінші тілге енетін болса (мысалы: айна, кітап, доға, самауыр), арнаулы терминдер ғылымның, мəдениеттің, техниканың дамуымен қатар дамиды. Мысалы, атом, атомның жарылуы, трактор, тракторшы,тракторшылардың жарысы, инсулин, кофеин, философия, философ. Олұғымдардың бір тілден екінші тілге енуі үшін екінші тілдің де соларды қабылдау қажеттігінен туған мүмкіншіліктері болуға тиіс. Ондай қажеттілік тез арада жасала қоймайды. Біртіндеп халықтың тіл санасының өсіп-жетілу процесінде туады. Соған орай орыс тілінен термин сөздерді қабылдау процесі бірер жылдар ішінде емес, ондаған жылдар бойына үздіксіз жүріп отырады.
Қазақ халқының өзімен бірге өмір сүріп, бірге жасасып келе жатқан қатынас құралы - оның тілі, тілдің алтын қоры - тіл байлығы.
Əр халықтың сөз байлығы - оның ұзақ ғасырлар бойы басынан кешірген өмірінің, іс-əрекетінің, ақыл-ой жұмыстарының тілдегі көрінісі. Тілдегі сөздер қажеттілікпен пайда болады да, халықтың қарым-қатынас қажетін өтеу үшін жұмсалады. Сөз адамдардың айналасындағы объективті шындықты, заттар мен құбылыстарды, іс-əрекетті, сан-салалы айырып тани білгенінің көрінісі.
Қазір сол тілдің байлығы молайып, мəдениеті артып, қалыптасқан əдеби тіл дəрежесіне көтерілді. Тіл халықтың барлық іс-əрекетінің, саяси өмірінің, өнердің, ғылымның, мəдениеттің, əдебиеттің, оқу-білім, тəрбие жұмыстарының құралына айналды.
Қазақ тілінің сөз байлығы əр түрлі қызмет (функция) атқарады Əдебиетте олардың бірқатары түрлі стильдер байлығы (ресурстары) болуға ыңғайланса, бірқатары барлық стильге бірдей қызмет етеді. Солардың ішінде кірме сөздер де болады. Кірме сөздер естіген құлаққа жат, айтуға онша үйреншікті болмаған,тосаң сөз болуы мүмкін. Олар, əсіресе əдеби тілдің сөз байлығына айналғанда, жалпы халықтық сипат алып кетеді.
Қазақ тілі сөздік қоры мол, тіл құрамы мен ана тілінің сапасы тұнық сақталған дүниедегі таза тілдердің біріне жатады. Алайда әлемдегі қайсы бір ұлт болсын дүниелік тоғысудан, шапқыншылық, орташылықтан, достық, көршілестіктен, мемлекеттегі ұлттар ара мәдениет ауысудан қағыс қала алмайтындықтан барлық ұлттың тілінде өзге тілдерден қабылданған кірме сөздер кездеседі.
Қазақ тілі де өзге тілдерден атау ـ термин қабылдап отырған. Қазақ тіліне енген сөздердің келу қайнары, қабылдану себебі әр алуан болып, кейбір сөздер өзге тілден тікелей, кейбірі өзге тілден тағы бір тілге онан қазақ тіліне қабылданған. Қазірге дейін қазақ тіліне араб ـ парсы, орыс, ханзу, ұйғұр, татар, өзбек, түрік, қырғыз, монғол, италян, испан, француз, герман, ағылшын сияқты ұлттар мен халықтардың неше мыңдаған атау сөздері қабылданған. Олардың алды тілдік қорымызға еніп әлде қашан ен ـ таңбасы айырғысыз ана тілімізге айналып кетсе, басым көпшілігі тілдік құрамға кіріп ана тіліміздің, тіл жазу мәдениетінің дамуына, ұлттар аралық, дүниелік мәдениет алмасуда пайдаланылуда . Тілімізге қабылданған кірме сөздер ана тіліміздің құрамының бұзылып, тілдік шұбарлануына еш қандай әсер тигізе алған жоқ. оның басты бір себебі кірме сөздердің саны жағынан қазақ тіл лексикасында өте аз, қолданым аясы да тым мардымсыз. [ 13, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.